transferu technologii Zespół autorski:

Transkrypt

1 O rganizacja transferu technologii w sieciach instytucji otoczenia biznesu Zespół autorski: Piotr Czupryński Marek Ćwiklicki Piotr Kopyciński Agata Machnik Ambroży Mituś Barbara Staszczyszyn Jadwiga Widziszewska Marcin Zawicki Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie Kraków 2006 Spis treści

2 Poradnik został sfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i budżetu państwa w ramach projektu: ORGANIZACJA TRANSFERU TECHNOLOGII W SIECIACH INSTYTUCJI OTOCZENIA BIZNESU Wydawca: Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie ul. Szewska 20/3, Kraków tel.: , msap@ae.krakow.pl Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie Recenzent: prof. dr hab. Józef Gawlik Redakcja językowa i korekta: Anna Szczepanik Opracowanie graficzne: Olison s Project Skład i korekta typograficzna: Studio F, tel.: Druk: POLIGRAFIA Inspektoratu Towarzystwa Salezjańskiego ul. Konfederacka 6, Kraków tel.: ISBN: X 2 Spis treści

3 O rganizacja transferu technologii w sieciach instytucji otoczenia biznesu Poradnik dla instytucji otoczenia biznesu Zespół autorski: Piotr Czupryński: rozdz. 3.2 Marek Ćwiklicki: rozdz Piotr Kopyciński: wstęp, aneks Agata Machnik: rozdz. 4, aneks Ambroży Mituś: rozdz. 5 Barbara Staszczyszyn: rozdz. 2.5, 3.3 Jadwiga Widziszewska: rozdz. 1, 3.1 Marcin Zawicki: wstęp, rozdz. 2.5, 3.2 Spis treści

4 Spis treści

5 Spis treści Wstęp Rozdział I. Transfer technologii pojęcia podstawowe 1. Definicja transferu technologii Przedmiot transferu technologii Proces transferu technologii Źródła nowych technologii Finalizacja transferu technologii Instytucje i sieci instytucji transferu technologii Rodzaje instytucji transferu technologii Centra transferu technologii Sieci instytucji transferu technologii Rozdział II. Przygotowanie organizacyjne instytucji otoczenia biznesu do świadczenia usług w zakresie transferu technologii 1. Model transferu technologii Proces transferu technologii w instytucji otoczenia biznesu Rejestracja zapotrzebowania na technologię Poszukiwanie technologii Rejestracja technologii Promocja technologii Przeniesienie technologii Podprocesy pomocnicze Biuro transferu technologii Opisy stanowisk pracy pracowników biura transferu technologii Stanowisko koordynatora transferu technologii Stanowisko specjalisty ds. prawnych i transferu technologii Stanowisko specjalisty ds. promocji technologii Doświadczenia z działalności biura transferu technologii w Tarnowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A Spis treści

6 5.1. Tarnowska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. jako instytucja otoczenia biznesu Ocena zaprojektowanej struktury stanowisk Konkluzje Rozdział III. Bazy danych projektów innowacyjnych 1. Bazy informacji o nowych technologiach i innowacjach Baza Projektów Innowacyjnych Istota i funkcje Bazy Projektów Innowacyjnych Funkcjonowanie Bazy Projektów Innowacyjnych Ocena funkcjonalności Bazy Projektów Innowacyjnych w świetle doświadczeń Tarnowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A Rejestracja projektów innowacyjnych i zapotrzebowań na technologie Promocja Bazy Projektów Innowacyjnych Rozdział IV. Finansowanie transferu technologii 1. Metody finansowania transferu technologii Opis metod finansowania transferu technologii Udział właścicieli i reinwestowane zyski Kredyt i pożyczka Emisja obligacji Kapitał podwyższonego ryzyka Leasing Poręczenie kredytu Dofinansowanie Aniołowie biznesu Odliczenia od podatku Rozdział V. Umowy w transferze technologii 1. Rodzaje umów Umowa licencyjna Umowa quasi-licencyjna Umowa o udostępnienie know-how Umowa sprzedaży Umowa dzierżawy prawa wyłącznego Umowa o dokonanie lub wdrożenie innowacji Umowa o prace badawczo-rozwojowe Umowa o dzieło Umowa franchisingu Umowy o współpracy Spis treści

7 9.1. Umowa konsorcjum Umowy joint venture Inne umowy Programy wsparcia Bariery w rozwoju transferu technologii Rekomendacje i zalecenia dla przedsiębiorców i instytucji otoczenia biznesu Aneks O autorach Literatura Spis treści

8 Spis treści

9 W stęp Spis treści

10 10 Spis treści

11 Wstęp Niniejszy poradnik powstał w wyniku projektu Organizacja transferu technologii w sieciach instytucji otoczenia biznesu, realizowanego w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw na lata Projekt ten trwał od maja 2005 r. do grudnia 2006 r. i był wdrażany przez Małopolską Szkołę Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie (lidera), Centrum Transferu Technologii Politechnika Krakowska oraz Tarnowską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. Podstawowym celem projektu było przygotowanie oraz pilotażowe wdrożenie usługi doradczej w zakresie transferu technologii, przeznaczonej dla instytucji oraz sieci instytucji otoczenia biznesu. Zamierzeniem autorów prezentowanego opracowania było przybliżenie krajowym instytucjom otoczenia biznesu oraz osobom zainteresowanym problematyką innowacyjności i transferu technologii informacji na temat nowoczesnych rozwiązań w zakresie organizacji procesu transferu technologii w instytucjach otoczenia biznesu. Poradnik adresowany jest do szerokiego grona Czytelników, a w szczególności do instytucji otoczenia biznesu poszukujących informacji o sposobach rozszerzenia zakresu usług świadczonych na rzecz przedsiębiorstw. Autorzy poradnika wyrażają nadzieję, że zaprezentowana w nim koncepcja świadczenia usług w zakresie transferu technologii, na którą składają się organizacyjne, finansowe i prawne aspekty transferu, okaże się inspirująca i użyteczna. Przesłanką realizacji projektu, w wyniku którego powstał ten poradnik, było przekonanie o potrzebie zwiększenia aktywności krajowych instytucji otoczenia biznesu w działaniach na rzecz stymulowania transferu technologii do sektora przedsiębiorstw. Idea projektu Organizacja transferu technologii w sieciach instytucji otoczenia biznesu zrodziła się w trakcie prac badawczych prowadzonych przez pracowników Akademii Ekonomicznej Wstęp 11

12 w Krakowie, a dotyczących identyfikacji barier ograniczających rozwój gospodarki opartej na wiedzy oraz projektowania rozwiązań służących doskonaleniu kanałów transferu technologii. Ważnych argumentów do przygotowania koncepcji projektu dostarczyły również wyniki badań popytu przedsiębiorstw na rozwiązania innowacyjne, które towarzyszyły przygotowaniu Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Małopolskiego. Badania te dostarczyły m.in. następujących wniosków: usługi w zakresie stymulowania oraz transferu technologii stanowią wciąż marginalny fragment działalności instytucji otoczenia biznesu, w tym również w subregionach bogatych w sieci instytucji specjalizujących się w transferze technologii, efektywność i skuteczność świadczenia usług w zakresie transferu technologii jest niska, istotną barierą utrudniającą rozwój innowacyjnej gospodarki jest mało wydolna organizacja procesu transferu technologii, w tym niedookreślenie odpowiedzialności za koordynowanie (w ramach sieci) lub bezpośrednie realizowanie zadań w zakresie transferu technologii, odczuwalny jest brak dobrych praktyk dotyczących organizacji procesu transferu technologii, w tym w szczególności nowoczesnych instrumentów opisu, ewidencjonowania oraz aktywnego upowszechniania istniejących projektów o znaczeniu innowacyjnym, ważną przeszkodą w budowie nowoczesnej gospodarki jest skłonność do absorpcji nowych technologii, czego istotnym powodem jest niedostateczna skuteczność stosowanych narzędzi stymulowania popytu na innowacje, sektor małych i średnich przedsiębiorstw cierpi na brak ofert projektów technologicznych i innowacyjnych, odpowiadających ich rzeczywistym potrzebom 1. Istotny wpływ na wyprofilowanie działań projektowych wywarło również wiele faktów opisujących stan gospodarki i nauki polskiej, przytaczanych w debatach publicznych. Chodzi tu m.in. o niewystarczające wykorzystywanie w praktyce gospodarczej potencjału, jaki w dziedzinie kreowania innowacji posiadają jednostki sektora badawczo-rozwojowego. Innym, dobrze znanym problemem, jest również zbyt mała wiedza o istniejących formach wspierania transferu technologii, jaką dysponują przedsiębiorstwa 1 Raport z badań ankietowych w zakresie popytu firm na innowacje w Małopolsce, opracowanie niepublikowane, przygotowane w ramach projektu celowego Nr: 6 RSI 2003 C/06004 pt. Regionalna strategia innowacji województwa małopolskiego, finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji oraz województwo małopolskie, Kraków, kwiecień Wstęp

13 (zwłaszcza małe i średnie). Przedsiębiorcy zainteresowani wdrożeniem innowacji często nie potrafią dotrzeć do instytucji, które oferują innowacyjne rozwiązania. Rolę pośrednika pomiędzy dostarczycielami technologii (głównie jednostkami naukowymi) a nabywcami (przedsiębiorstwami) pełnią przede wszystkim wyspecjalizowane instytucje otoczenia biznesu, czyli centra transferu technologii, które są wprawdzie obecne w mediach, ale ich oferta usług dociera jednak do niewielkiej liczby firm deklarujących zainteresowanie wdrożeniem nowych technologii. Identyfikacja wyżej określonych zjawisk umożliwiła przygotowanie omawianego projektu, zakładającego wypracowanie pakietu rozwiązań, których wykorzystanie może przyczynić się do zwiększenia efektywności instytucji otoczenia biznesu w zakresie transferu technologii. W ramach projektu opracowano oraz pilotażowo wdrożono koncepcję organizacji instytucji oraz sieci instytucji otoczenia biznesu. Najważniejszym rezultatem są zdefiniowane procedury oraz narzędzia realizacji zadań przez organizacje świadczące usługi na rzecz przedsiębiorstw w obszarze transferu technologii. Wśród procedur i narzędzi wspierających świadczenie takich usług znalazły się m.in.: zasady tworzenia biura transferu technologii w instytucji otoczenia biznesu, opisy stanowisk pracy zajmujących się transferem technologii, opis wdrażania systemu podziału odpowiedzialności za realizację zadań w zakresie transferu technologii, założenia merytoryczno-funkcjonalne Bazy Projektów Innowacyjnych, procedury administrowania bazą, formularze umożliwiające rejestrowanie zgłoszonych technologii, formularze zapotrzebowania na technologię. Ponadto, w ramach projektu została uruchomiona interaktywna Baza Projektów Innowacyjnych, która została zaopatrzona w projekty innowacyjne. Projekty te były promowane wśród przedsiębiorstw i instytucji, będących ich potencjalnymi odbiorcami. Przygotowany w trakcie realizacji projektu komponent usług w zakresie transferu technologii został pilotażowo wdrożony w Tarnowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. (TARR S.A.). Na podstawie doświadczeń TARR S.A. ze świadczenia tych usług opracowano komplet dokumentacji organizacyjnej i merytorycznej umożliwiający upowszechnienie wypracowanej metody w innych instytucjach otoczenia biznesu. Niniejszy poradnik składa się z pięciu rozdziałów. W rozdziale pierwszym zaprezentowano podstawowe zagadnienia związane z istotą procesu Wstęp 13

14 transferu technologii, jak również omówiono rodzaje instytucji i sieci instytucji działających na rzecz przekazu technologii. Zamieszczono w nim treści o charakterze definicyjnym, a także przykłady sieci instytucji działających szczególnie prężnie w tej dziedzinie. W rozdziale drugim skoncentrowano się wyłącznie na aspektach organizacyjnych związanych z przygotowaniem instytucji otoczenia biznesu do świadczenia usług w zakresie transferu technologii. W tej części przedstawiono założenia organizacji biura transferu technologii, będącego wyodrębnioną komórką instytucji wspierającej działalność przedsiębiorstw. Szczególną uwagę zwrócono na kwestie podziału zadań pomiędzy stanowiska pracy zajmujące się transferem technologii oraz doświadczenia TARR S.A. uzyskane podczas praktycznego testu zaprojektowanych rozwiązań organizacyjnych. Integralnym elementem poradnika jest, stanowiący treść rozdziału trzeciego, opis kluczowego narzędzia transferu technologii, jakim jest internetowa baza danych. W rozdziale tym syntetycznie scharakteryzowano zarówno najbardziej znane internetowe bazy tego rodzaju, jak i koncepcję Bazy Projektów Innowacyjnych, przygotowaną w ramach projektu (wraz z wnioskami o jej funkcjonalności). Przedmiotem kolejnego rozdziału są metody finansowania transferu technologii, wyodrębnione spośród ogółu dostępnych sposobów finansowania działalności rozwojowej przedsiębiorstw. W rozdziale piątym przedstawiono oraz poddano wnikliwej analizie różne rodzaje umów, jakie wykorzystywane są w transferze technologii. W tej części poradnika znajdują się również rekomendacje dotyczące zarówno podniesienia poziomu funkcjonalności obowiązujących przepisów prawnych, jak i konieczności podjęcia innych działań mających na celu zwiększenie stopnia wykorzystania nowych technologii w gospodarce polskiej. 14 Wstęp

15 rozdział I T ransfer technologii pojęcia podstawowe Wstęp 15

16 16 Wstęp

17 1. Definicja transferu technologii W literaturze przedmiotu spotyka się wiele definicji transferu technologii. W ujęciu syntetycznym, ale wiernie oddającym istotę problematyki, transfer technologii jest wymianą (na określonych warunkach) m.in. wiedzy technologicznej i organizacyjnej, dokonywaną pomiędzy tymi, którzy tę wiedzę mają, a tymi, którzy tej wiedzy potrzebują. W każdym procesie transferu technologii mamy więc do czynienia z dwiema stronami dawcą technologii i jej nabywcą zawierającymi określonego rodzaju transakcje. Należy wyraźnie podkreślić, że owo przekazanie technologii jest zazwyczaj odpłatne. Mamy wówczas do czynienia transferem klasycznym, a więc tzw. komercyjnym transferem technologii. Spotykamy się również z nieodpłatnym przekazaniem technologii, nazywanym niekomercyjnym transferem technologii. Transfer tego rodzaju definiowany jest jako możliwość nieodpłatnego uzyskania określonej technologii (a raczej wiedzy technologicznej) na podstawie informacji zawartych w ogólnodostępnych źródłach, takich jak: literatura fachowa, Internet, oferowane produkty rynkowe. W takich sytuacjach transfer ogranicza się jednak do zastosowania dostępnej wiedzy przy zastrzeżeniu, że nie można powielać wzorów i parametrów będących przedmiotem ochrony własności intelektualnej, chronionej przez prawo danego kraju albo międzynarodowe prawo patentowe. Innym szczególnym przypadkiem nabycia przez przedsiębiorstwo nowych technologii lub wiedzy technologicznej są wysoko wykwalifikowani pracownicy pozyskani z innych przedsiębiorstw bądź jednostek naukowo-badawczych. Wróćmy jednak do klasycznego przypadku transferu technologii, gdzie dawca (sprzedawca) technologii dysponuje prawami (autorskimi, własnością) do danej technologii lub do danego rozwiązania technicznego i jest gotów odstąpić ją nabywcy na obustronnie wynegocjowanych warunkach. Z kolei, nabywca technologii (kupujący) oczekuje, że dana technologia lub rozwiązanie techniczne zostanie mu przekazane w formie projektu zawie- Transfer technologii pojęcia podstawowe 17

18 rającego wszystkie dane techniczne niezbędne do jego praktycznego wykorzystania, a najczęściej do zastosowania przez przedsiębiorstwo określonej technologii w celach produkcyjnych. Ze względu na status prawny partnerów transferu technologii rozróżniamy: 1. Transfer technologii poziomy, który następuje pomiędzy przedsiębiorstwami i może przybierać formę: sprzedaży patentów, licencji i know-how, współpracy przemysłowej, przedsięwzięć joint venture, usług technicznych. 2. Transfer technologii pionowy występujący pomiędzy publicznymi jednostkami naukowo-badawczymi a przedsiębiorstwami, który najczęściej przybiera formę: licencji na wynalazki, wzorów użytkowych, projektów zamawianych przez przedsiębiorstwa lub badania kontraktowe, firm spin-off, informacji zawartych w artykułach naukowych, informacji przekazywanych podczas konferencji naukowych, seminariów i szkoleń. W istniejących klasyfikacjach wyodrębnia się również podział transferu technologii na krajowy i międzynarodowy. Istotą krajowego transferu technologii jest to, że odbywa się on między podmiotami z jednego kraju, podczas gdy międzynarodowy transfer technologii ma miejsce wówczas, gdy jeden z partnerów (dawca lub nabywca technologii) pochodzi z zagranicy. 2. Przedmiot transferu technologii Termin transfer technologii wskazuje, że jego przedmiotem w ścisłym znaczeniu powinna być technologia. W ujęciu encyklopedycznym technologia jest dziedziną techniki zajmującą się opracowywaniem i przeprowadzaniem najkorzystniejszych w określonych warunkach procesów wy- 18 Transfer technologii pojęcia podstawowe

19 twarzania lub przetwarzania surowców, półwyrobów i wyrobów 2. Wydaje się jednak, że takie rozumienie pojęcia technologii jest mocno zawężone, gdyż nie obejmuje całości innowacji technicznych (np. rozwiązań konstrukcyjnych), rozwiązań informatycznych czy nowych rozwiązań nietechnicznych, np. innowacji organizacyjnych. Przedmiotem transferu bywają również maszyny i urządzenia, a także wiedza know-how nie uwzględniona w dokumentacji technologicznej, ale niezbędna do jej prawidłowego zastosowania. W praktyce zatem przedmiotem transferu nie są wyłącznie wąsko rozumiane rozwiązania technologiczne, ale innowacje w szerokim tego słowa znaczeniu. Dlatego w niniejszym poradniku mianem technologii będziemy określać również wiedzę technologiczną, organizacyjną oraz rozwiązania innowacyjne. Dla przedsiębiorstw transfer technologii oznacza przede wszystkim pozyskiwanie i wdrażanie innowacji. Oznacza to, że przedmiotem transferu technologii jest projekt zawierający informacje niezbędne do praktycznego zrealizowania myśli i rozwiązań technologicznych tworzących daną technologię. Z punktu widzenia przedsiębiorstw transfer technologii z reguły odbywa się dwufazowo. W fazie pierwszej przekazywany jest tzw. projekt wstępny, który, co prawda, nie zawiera danych szczegółowych dotyczących rozwiązań technicznych stanowiących przedmiot ochrony własności intelektualnej i know-how, ale uwzględnia takie dane, jak: ogólny opis technologii, podstawowe parametry i specyfikacje dotyczące produktu, parametry eksploatacyjne technologii, np. zużycie mediów technologicznych i energetycznych na jednostkę produktu, pracochłonność i szacunek zdolności produkcyjnej, wstępny szacunek kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych, wymagania dotyczące parku maszynowego, aparaturowego, urządzeń i instalacji, opomiarowania, itd. Ze względu na specyficzne uwarunkowania oraz parametry inżynierskie i techniczne stosowane w danej dziedzinie techniki zakres danych projektu wstępnego może ulegać zmianie. W fazie drugiej transferu technologii przekazywany jest właściwy projekt techniczny technologii, na który składa się dokumentacja techniczna będąca podstawą umowy transferowej. Projekt techniczny technologii powinien już zawierać pełną dokumentację przebiegu procesu technologicznego, uwzględniającą opis poszczególnych etapów i operacji, ich kolejność oraz warunki, w jakich one się odbywają, wymagania techniczne i jakościowe 2 Wielka Encyklopedia Powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, t. 27, s Transfer technologii pojęcia podstawowe 19

20 odnoszące się do produktu, informacje dotyczące maszyn i urządzeń wraz z instrukcjami obsługi, a także wymagania jakościowe i ilościowe dotyczące surowców. 3. Proces transferu technologii Transfer technologii jest procesem złożonym, wieloetapowym, czasoi kosztochłonnym. Poza głównymi stronami transferu (dawcą i nabywcą) na różnych etapach procesu transferu technologii pojawiają się także inni uczestnicy. Przebieg procesu transferu technologii bywa zróżnicowany, gdyż transfer może być przeprowadzony w następstwie różniących się sekwencji działań. Zasadne jest jednak konstruowanie modelowych schematów procesu transferu technologii, które są użyteczne zarówno dla celów analitycznych, jak i edukacyjno-promocyjnych. Przykład takiego modelowego schematu procesu transferu technologii, który rozpoczyna się od wyboru technologii, a kończy na jej adaptacji i absorpcji, został przedstawiony na rysunku Źródła nowych technologii Przebieg procesu transferu technologii zmienia się w zależności od warunkujących go czynników technicznych, ekonomicznych, społecznych i politycznych. Zawsze jednak rozpoczyna się od zgromadzenia przez nabywcę informacji wstępnych o potencjalnych oferentach technologii. Informacje te powinny dawać odpowiedź na pytanie, na jakim poziomie znajduje się technologia oferentów, jakie mają doświadczenie w danej dziedzinie oraz czy dysponują prawami własności w zakresie objętym projektem. Nowe technologie i innowacyjne rozwiązania pozyskiwane przez przedsiębiorstwa pochodzą z różnych źródeł, które tradycyjnie dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne źródła pozyskiwania technologii oparte są zazwyczaj o zasoby własne firmy. Na wybór sposobu pozyskania technologii do transferu bardzo duży wpływ ma wielkość i kondycja 20 Transfer technologii pojęcia podstawowe

21 Strategia technologiczna firmy Inne projekty technologiczne Transfer technologiczny Informacje Ograniczenia importu technologii Poszukiwanie technologii Znane technologie Dotychczasowe doświadczenia Ograniczenia eksportu technologii Kryteria Dostępne technologie Ocena technologii Technologie alternatywne Negocjacje Warunki umowne Wybór końcowy Negocjacje Wybrana alternatywa Nowe pomysły innowacje Dotychczasowe doświadczenia Realizacja kontraktu Rozpoczęcie produkcji Działania operacyjne Adaptacja i absorpcja technologii Łączenie z innymi technologiami Rysunek 1. Proces wyboru, negocjacji, adaptacji i absorpcji technologii Źródło: Negocjacje w transferze technologii. Podręcznik szkoleniowy, Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego UNIDO, Biuro Promocji Inwestycji i Technologii w Warszawie, Warszawa 2004, s. 25. Transfer technologii pojęcia podstawowe 21

22 ekonomiczna firmy. Duże firmy lub wielkie korporacje stać jest na utrzymywanie własnych, na ogół rozbudowanych i doskonale wyposażonych, jednostek naukowo-badawczych (biur projektów, laboratoriów, placówek badawczo-rozwojowych) zatrudniających inżynierów i naukowców, zajmujących się opracowywaniem nowych technologii. Te względy sprawiają, że duże przedsiębiorstwa wykorzystują wyniki własnych prac badawczych, podczas gdy większość małych i średnich przedsiębiorców poszukuje technologii poza własnym przedsiębiorstwem. Ważnym wewnętrznym źródłem tworzenia i pozyskiwania nowych technologii jest istniejąca w danym przedsiębiorstwie wiedza, która nie jest udokumentowana, oraz wyniki własnych badań i prac badawczorozwojowych, które bardzo często są rozpoznawane dopiero w trakcie audytów technologicznych wykonywanych przez zewnętrznych specjalistów. Do wewnętrznych źródeł informacji o technologiach należy zaliczyć również: własnych pracowników, którzy są najważniejszym zasobem organizacyjnym przedsiębiorstwa i najcenniejszym źródłem wszelkich nowych pomysłów oraz rozwiązań innowacyjnych, w tym techniczno-technologicznych, gdyż ich wiedza, twórcze myślenie i doświadczenie zapewniają unikalność i niepowtarzalność powstających rozwiązań, klientów przedsiębiorstw, którzy są nieocenionym źródłem informacji o technologiach i innowacjach, ale pod warunkiem że potrafimy ich zachęcić do dzielenia się swoją opinią i jednocześnie wiemy, jak gromadzić i przetwarzać uzyskane dane; w chwili obecnej coraz więcej firm korzysta z systemów CRM (Customer Relation Management), pozwalających sprawnie zarządzać portfelem klientów; motywowanie klientów do dzielenia się informacjami i opiniami może odbywać się m.in. przez budowanie i moderowanie forów dyskusyjnych na stronach internetowych przedsiębiorstw. Znacznie bardziej bogate i zróżnicowane są zewnętrzne źródła pozyskiwania technologii, do których zalicza się przede wszystkim: osoby prywatne oraz wynalazców będących właścicielami patentów oraz strony internetowe tych osób, firmy komercyjnie zajmujące się opracowywaniem projektów i rozwiązań technologicznych, jednostki badawczo-rozwojowe (JBR); są to państwowe jednostki organizacyjne, utworzone w celu prowadzenia prac badawczych i rozwojowych, których rezultaty powinny znaleźć zastosowanie oraz być wdrożone w gospodarce; JBR zazwyczaj posiadają charakter branżowy ukierunkowa- 22 Transfer technologii pojęcia podstawowe

23 ny na określoną gałąź gospodarki, z którą ściśle współpracują i dla której powinny być swoistym zapleczem naukowo-badawczym, instytuty PAN sieć placówek naukowych Polskiej Akademii Nauk, które mogą stanowić obok JBR i szkół wyższych najważniejsze krajowe źródło nowej myśli technicznej i technologicznej, instytuty i katedry szkół wyższych będące naturalnym źródłem kreowania nowych technologii i innowacyjnych rozwiązań; co prawda współpraca pomiędzy polskimi przedsiębiorstwami a szkołami wyższymi napotyka na wiele barier, ale jednak wiele uczelni, zwłaszcza technicznych, nawiązuje coraz ściślejszą współpracę z przemysłem, parki naukowe, parki technologiczne działające na ściśle określonym obszarze instytucje naukowo-badawcze oferujące technologie oraz instytucje otoczenia biznesu oferujące z kolei usługi w zakresie finansowania, doradztwa i wspierania rozwoju firm innowacyjnych, centra transferu technologii (CTT) będące instytucjami pośredniczącymi pomiędzy dostawcami a odbiorcami technologii; CTT działają w formie ogólnouczelnianych jednostek szkół wyższych, często pełnią rolę pośrednika oferującego i promującego dorobek uczelni i jej pracowników naukowych; CTT gromadzą również rozproszone oferty dostępnych technologii, jak również wspierają przedsiębiorstwa w procesie transferu technologii, publikacje w literaturze patentowej; pod pojęciem literatura patentowa należy rozumieć dokumenty patentowe, czyli opublikowane patenty na wynalazki i opublikowane wnioski o przyznanie patentów oraz dzienniki urzędowe wydawane przez urzędy patentowe i informacje dotyczące patentów wydawanych przez krajowe i międzynarodowe służby informacyjne; dokumenty patentowe mają bardzo duże znaczenie praktyczne, gdyż w sposób przejrzysty informują o rozwiązaniach dotyczących problemów technicznych, konferencje, seminaria i szkolenia, zwłaszcza te poświęcone konkretnym branżom czy sektorom, stanowią bogate źródło informacji o najnowszych trendach w gospodarce, targi, misje gospodarcze i spotkania partnerskie, internetowe bazy danych zawierające informacje o innowacyjnych rozwiązaniach, informacje o działaniach konkurencji; należą one do najistotniejszych źródeł o pojawiających się innowacyjnych rozwiązaniach na rynku; wiele firm polskich korzysta już z technik benchmarkingu, polegających na porównywaniu własnych praktyk i procesów z analogicznymi, stosowanymi w firmach uznawanych za najlepsze w danej dziedzinie czy sektorze, Transfer technologii pojęcia podstawowe 23

24 spotkania branżowe (brokerage events) organizowane przez instytucje otoczenia biznesu, będące okazją do spotkań osób z danych sektorów gospodarki, wymiany informacji o produktach i tendencjach rynkowych, wymiany dobrych praktyk, tzw. białe księgi, które, niestety, nie są w Polsce popularnym źródłem informacji; białe księgi łączą w sobie elementy referatów naukowych i broszur reklamowo-promocyjnych; zawierają informacje dotyczące opisów technologii, procesów biznesowych, produktów i rozwiązań stosowanych przez daną firmę (bez podawania informacji poufnych); białe księgi są przygotowywane i wydawane w celu uwiarygodnienia firmy w oczach klientów i partnerów 3. Przedsiębiorcy bardzo często poszukują możliwości zakupu technologii również za granicą. W krajach zaawansowanych w rozwoju techniki istnieje wiele instytucji pracujących nad rozwojem technologii oraz oferujących gotowe projekty technologiczne, często wraz z urządzeniami do produkcji wyrobów opartych na danej technologii. Jednakże poszukiwanie zagranicznych technologii sprawia wiele trudności, zwłaszcza małym i średnim firmom krajowym, czego powodem są bariery w postaci znajomości języków obcych oraz braku doświadczenia w kontaktach międzynarodowych. W takich sytuacjach pomocne może być wsparcie wyspecjalizowanych instytucji pośredniczących w międzynarodowym transferze technologii, ułatwiających przedsiębiorcom dotarcie do najnowocześniejszych rozwiązań. Najważniejsze z nich działają w ramach europejskiej sieci Ośrodków Przekazu Innowacji (IRC Innovation Relay Center), oferującej bezpłatną pomoc w zakresie poszukiwania nowych technologii i nawiązywania kontaktów oraz pomoc w negocjacjach i zawarciu umów. Warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną różnicę między wewnętrznymi a zewnętrznymi źródłami pozyskiwania technologii. Niewątpliwą zaletą nabywania technologii w drodze prowadzenia badań własnych jest możliwość odsprzedaży uzyskanych wyników prac badawczych i wdrożeniowych. Natomiast pozyskiwanie technologii ze źródeł zewnętrznych z reguły trwa krócej, często jest mniej kosztowne, ale wymaga uzyskania od właściciela technologii lub rozwiązania technicznego zgody na ich wykorzystanie. 3 Jedna z najpopularniejszych baz danych zawierająca białe księgi znajduje się na stronie internetowej 24 Transfer technologii pojęcia podstawowe