ANALIZA ATRAKCYJNOŚCI INWESTYCYJNEJ WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO WRAZ Z OCENĄ JEGO POTENCJAŁU INWESTYCYJNEGO

Transkrypt

1 CENTRUM ANALIZ REGIONALNYCH I LOKALNYCH ANALIZA ATRAKCYJNOŚCI INWESTYCYJNEJ WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO WRAZ Z OCENĄ JEGO POTENCJAŁU INWESTYCYJNEGO Prof. SGH dr hab. Hanna Godlewska-Majkowska Dr Agnieszka Komor Dr Patrycjusz Zarębski Mgr Magdalena Typa Warszawa, grudzień 2011

2 2

3 Spis treści Wstęp Syntetyczna charakterystyka atrakcyjności województwa kujawskopomorskiego na tle innych polskich województw i Europy Województwo kujawsko-pomorskie w Europie Wielkopolska, Południowe Morawy i Dolna Bawaria, jako źródło dobrych praktyk dla województwa kujawsko-pomorskiego Najważniejsze sektory gospodarki województwa kujawsko-pomorskiego i ich konkurencyjność Województwo kujawsko-pomorskie na mapie atrakcyjności Polski Podsumowanie i rekomendacje Potencjał inwestycyjny województwa kujawsko-pomorskiego Zasoby przyrodnicze Kapitał ludzki Kapitał społeczny Kapitał finansowy Infrastruktura techniczna Infrastruktura społeczna Potencjał rynkowy Potencjał instytucjonalny Oferta inwestycyjna województwa kujawsko-pomorskiego Podsumowanie i rekomendacje Atrakcyjność inwestycyjna województwa kujawsko-pomorskiego z uwzględnieniem zróżnicowania wewnątrz wojewódzkiego oraz rodzaju inwestycji Gospodarka narodowa Przemysł Nowoczesne usługi dla biznesu Turystyka Handel Podsumowanie - wnioski i rekomendacje Identyfikacja czynników determinujących atrakcyjność inwestycyjną województwa kujawsko-pomorskiego, z podaniem przykładów, jak wpływają one na rzeczywiste ulokowanie BIZ Lokalizacja najważniejszych inwestorów zagranicznych Specjalna strefa ekonomiczna w województwie kujawsko-pomorskim - efekty funkcjonowania Inwestycje o dużym znaczeniu dla gospodarki Finansowanie przedsiębiorczości ze środków publicznych Podsumowanie i rekomendacje Tendencje i nowe zjawiska w pozyskiwaniu inwestycji zagranicznych oraz kierunki rozwoju dalszych projektów inwestycyjnych w regionie kujawsko-pomorskim Napływ inwestycji zagranicznych - kontekst krajowy Napływ inwestycji zagranicznych do województwa kujawsko-pomorskiego

4 5.3. Zmiany w układzie przestrzennym napływu inwestycji w województwie kujawskopomorskim Tendencje i nowe zjawiska w pozyskiwaniu kapitału zagranicznego Wnioski i rekomendacje Spis rysunków Literatura ANEKS Załącznik 1. Tabele Załącznik 2. Rysunki Zakup współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, w ramach podziałania Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Wsparcie dla sieci obsługi inwestorów i eksporterów 4

5 Wstęp W rozwoju regionalnym i lokalnym niezmiernie dużą rolę odgrywają inwestycje tworzące nowe miejsca pracy, wpływające pozytywnie na warunki i jakość życia ludności. W dobie globalizacji mamy do czynienia z wielkimi przepływami kapitału na skalę wcześniej niespotykaną. Stwarza to nową perspektywę rozwojową dla regionów, a zarazem rodzi nowe wyzwania dla władz samorządowych. W XXI wieku dostęp do rzetelnych, aktualnych i uporządkowanych informacji stanowi niezbędny warunek osiągnięcia sukcesu w pozyskaniu nowych partnerów biznesowych dla regionów. Konieczne jest przy tym usprawnienie przepływu wiedzy między sektorem biznesu a samorządami regionów. Wychodząc naprzeciw tym potrzebom przedkładamy Państwu raport atrakcyjności inwestycyjnej województwa kujawsko-pomorskiego. Ma on służyć: Przekazaniu istotnej dla inwestora wiedzy o województwie kujawskopomorskim oraz jego powiatach i gminach; Ocenie atrakcyjności inwestycyjnej jednostek samorządu terytorialnego na potrzeby zarządzania strategicznego oraz marketingu terytorialnego; Ułatwieniu współpracy pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego i partnerami biznesowymi. Niniejszy raport zawiera pięć rozdziałów. Pierwszy z nich jest poświęcony atrakcyjności inwestycyjnej województwa kujawsko-pomorskiego ukazanej na tle Unii Europejskiej i innych województw Polski. Analiza benchmarkingowa, umożliwiająca określenie pożądanych kierunków rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego, stanowi uszczegółowienie zawartych w raporcie rozważań. W rozdziale drugim przedstawiono potencjał inwestycyjny województwa kujawskopomorskiego przedstawiając wielkość poszczególnych zasobów oraz potencjał rynkowy rozpatrywanego regionu. Rozdział trzeci zawiera ocenę atrakcyjności inwestycyjnej województwa oraz jego powiatów i gmin zarówno w ujęciu ogólnym, jak i sektorowym, tj. dla przemysłu przetwórczego, nowoczesnych usług dla biznesu, turystyki i gastronomii oraz handlu i napraw. Oceny przeprowadzono w oparciu o metodykę wypracowaną przez zespół H. Godlewskiej-Majkowskiej w latach w Instytucie Przedsiębiorstwa Szkoły Głównej Handlowej. Wyróżnione jednostki samorządu terytorialnego są rekomendowane, jako atrakcyjne lokalizacje, nie tylko w skali województwa kujawsko-pomorskiego, ale i całego kraju. Rozdział czwarty stanowi syntetyczny przegląd czynników sukcesu przeprowadzony na tle oferty inwestycyjnej i zrealizowanych projektów inwestycyjnych. W piątym rozdziale omówiono dotychczasowe tendencje i oczekiwane zjawiska w napływie inwestycji do województwa kujawsko-pomorskiego. Całość wieńczy zakończenie zawierające wnioski i rekomendacje dla jednostek samorządu terytorialnego. Mamy nadzieję, że przedłożony raport przyczyni się do utrwalenia, wzmocnienia pozycji województwa kujawsko-pomorskiego i jego samorządów na mapie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i Europy, a także wsparcia marketingowego zarządzania jednostkami samorządu terytorialnego. Prof. SGH dr hab. Hanna Godlewska-Majkowska 5

6 1. Syntetyczna charakterystyka atrakcyjności województwa kujawskopomorskiego na tle innych polskich województw i Europy 1.1. Województwo kujawsko-pomorskie w Europie Pod względem liczby ludności województwo kujawsko-pomorskie należy do stosunkowo niedużych regionów Unii Europejskiej. W roku 2009 liczba ludności wynosiła 2,068 mln mieszkańców, co stanowiło ok. 0,4% populacji UE. Region kujawsko-pomorski cechuje dość niski poziom rozwoju gospodarczego. W 2008 roku PKB/cap osiągnął PPS (niespełna ½ jego przeciętnej wartości w Unii Europejskiej). Był to jednak poziom wyższy niż odnotowano na niektórych obszarach nowych krajów członkowskich UE, w szczególności w regionach: rumuńskich, bułgarskich, węgierskich i słowackich (rys.1). Rysunek 1. Produkt krajowy brutto na osobę wg regionów NUTS 2 w 2008 roku w PPS Województwo kujawsko-pomorskie Uwaga: PPS to wspólna waluta umowna, której jednostką jest standard siły nabywczej (Purchasing Power Standard - PPS). Wartość jednego PPS równa się liczbie jednostek waluty danego kraju odpowiadającej 1 euro na rynku krajowym, przy uwzględnieniu relacji cen danego kraju do cen pozostałych krajów biorących udział w porównaniu. (data pobrania ) Pod względem poziomu rozwoju gospodarczego województwo jest podobne do regionów takich jak: Słowacja Wschodnia (Východné Slovensko), Rumunia Zachodnia (Vest), Gujana 6

7 Francuska oraz polskie regiony: zachodniopomorskie i małopolskie ( +/- 2 p.p w stosunku do średniej UE27). W latach region osiągnął wyższy poziom rozwoju gospodarczego niż startująca z podobnego pułapu węgierska Południowa Transdanubia (Del Dunantul). Utrzymał także przewagę wobec stosunkowo licznych regionów bułgarskich, rumuńskich i trzech regionów węgierskich położonych na obszarach Puszty Węgierskiej, tj. Del Alfőld i Eszak Alfőld oraz Północnych Węgier (Észak-Magyarország), a także polskich województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, warmińsko-mazurskiego, opolskiego, lubuskiego i małopolskiego (tab.1. w aneksie). Z uwagi na tradycje industrialne, korzystne położenie komunikacyjne oraz bliskość dużych miast Polski województwo kujawsko-pomorskie wykorzystało w większym stopniu potencjał w zakresie pozyskania inwestycji na środki trwałe w przemyśle niż na potrzeby pozostałych działów gospodarki. Istnieją przy tym jeszcze rezerwy wynikające z potencjału ludnościowego (rys. 2). Jest to zarazem zjawisko charakterystyczne dla regionów, które osiągnęły zbliżony poziom rozwoju gospodarczego. Rysunek 2. Pozycja konkurencyjna województwa kujawsko-pomorskiego i wybranych regionów UE (NUTS 2) na rynku inwestycji UE na tle potencjału rynkowego i ludnościowego w 2008 r. 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Udział regionu w nakładach ogółem na środki trwałe w UE Udział regionu w nakładach na środki trwałe w przemyśle w UE Udział regionu PKB UE wyrażonym w PPS Udział regionu w ludności UE Uwaga: rynek inwestycji zilustrowano w oparciu o dane dotyczące nakładów inwestycyjnych na środki trwałe. Obliczenia dokonano z pominięciem krajów takich jak: Bułgaria, Hiszpania, Francja, Cypr i Wielka Brytania z powodu braku danych. Liczby zaprezentowane na wykresie ukazują udziały procentowe województwa w łącznej wartości (dla 22 państw UE) kolejno: 1/ nakładów na środki trwałe ogółem, 2/ nakładów na środki trwałe w przemyśle, 3/ produktu krajowego brutto oraz w zaludnieniu. Na podstawie określonych różnic w punktach procentowych możemy określić względne nadwyżki lub niedobory inwestycji odnoszone do potencjału ludnościowego lub rynkowego. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat (data pobrania ) W przyszłości napływ inwestycji warunkowany będzie dalszym wzrostem gospodarki, a także utrzymaniem lub wręcz powiększeniem potencjału ludnościowego. Zauważyć można bowiem, iż istnieje silny związek pomiędzy absorpcją inwestycji na środki trwałe, a wielkością zaludnienia i wartością uzyskiwanego produktu krajowego w regionach. 7

8 W odniesieniu do inwestycji przeznaczonych na tworzenie środków trwałych w przemyśle sytuacja jest trochę inna, gdyż na przepływy kapitału mają wpływ walory lokalizacyjne poszczególnych regionów, tradycje przemysłowe, położenie komunikacyjne oraz zachęty stosowane przez władze państwowe i regionalne. Widać to wyraźnie na podstawie znacznie wyższego zainwestowania w środki trwałe w przemyśle w regionie słowackim Vychodne Slowensko. Świadczą o tym również sukcesy w przyciągnięciu przez lokalne władze globalnych inwestorów do Koszyc (głównie US Steal) oraz Preszowa (Kronospan, Lear). W celu pogłębienia rekomendacji wynikających z obserwacji głównych czynników sukcesu w innych regionach, w kolejnej części niniejszego rozdziału zaprezentowano wyniki analizy benchmarkingowej Wielkopolska, Południowe Morawy i Dolna Bawaria, jako źródło dobrych praktyk dla województwa kujawsko-pomorskiego Analizy benchmarkingowe służą porównywaniu procesów i praktyk stosowanych w regionie, ze strategiami używanymi w regionach uważanych za najlepsze w zakresie poziomu rozwoju gospodarczego i społecznego. Wynik takiej analizy jest cennym źródłem informacji oraz punktem odniesienia dla działań zmierzających do kreowania zmian gospodarczych w regionie. Benchmarking zmierza do zbadania czynników, które są odpowiedzialne za pozytywne zmiany w gospodarce, a następnie wskazania podobnych możliwości we własnym obszarze działań. Ze względu na podmiot badań, czyli region oraz przedmiot badań, który związany jest ze zmianami gospodarczymi, szczególnie poszukiwane będą odpowiedzi na pytania: jak zmieniała się struktura gospodarki analizowanych regionów w badanym okresie, czy regiony wytypowane do badania podążały podobną ścieżką rozwoju, jakie było tempo zmian gospodarczych oraz które czynniki można uznać za determinanty sukcesów gospodarczych? Analiza benchmarkingowa w niniejszym opracowaniu dotyczyła wybranych obszarów strategicznych, w czterech regionach Unii Europejskiej obejmujących oprócz województwa kujawsko-pomorskiego jeden region Polski oraz dwa regiony zagraniczne. Regiony musiały spełnić następujące warunki: Są znacznie lepiej rozwinięte niż województwo kujawsko-pomorskie; Mają podobną strukturę gospodarki (lub miały taką strukturę gospodarki w okresie 10 lat wcześniej). Po przeprowadzeniu analizy danych statystycznych i wyłączeniu regionów odmiennych przyrodniczo i kulturowo dokonano wyboru obszarów referencyjnych regionów takich jak: Jihovýchod (Południowe Morawy), Niederbayern (Dolna Bawaria) oraz województwo wielkopolskie. W latach nastąpiły w analizowanych regionach zmiany w strukturze gospodarki (rys. 3). Wszędzie odnotowano spadek udziału rolnictwa w wartości dodanej brutto, przy czym największa zmiana miała miejsce w województwie kujawsko-pomorskim oraz wielkopolskim (o 4pp). Jednocześnie wskazane województwa posiadały największy udział produkcji rolnej wśród analizowanych regionów. W przypadku Dolnej Bawarii udział produkcji rolnej był najniższy i w roku 2008 wyniósł 2%. 8

9 Rysunek 3. Struktura wartości dodanej brutto w cenach bazowych wg sekcji w 1999 oraz 2008 roku Oznaczenia sekcji tak jak w tabeli 1. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych EUROSTAT, data pobrania , Regional economic accounts - ESA95 (reg_eco)/branch accounts - ESA95/Gross value added at basic prices at NUTS level 3 Trzy regiony referencyjne posiadają wyższy o kilka punktów procentowych udział produkcji przemysłowej w wartości dodanej brutto, przy czym w analizowanym okresie nie uległ on znaczącym zmianom. Największe zmiany w strukturze wartości dodanej brutto zanotowano w przypadku sekcji J-K, czyli w pośrednictwie finansowym i obsłudze nieruchomości. Wyjątkiem był tylko silnie uprzemysłowiony region Południowych Moraw. Przykład ten pokazuje, że przemysł może być czynnikiem stymulującym rozwój regionalny, ale pod warunkiem uzyskiwania odpowiednio wysokiej produktywności pracy. Na Kujawach wskaźnik ten w całym analizowanym okresie był najniższy w analizowanej grupie regionów, a dysproporcje w tym zakresie wzrosły szczególnie w porównaniu do wzrostu tego wskaźnika w Południowych Morawach (rys. 4 i rys.5). 9

10 Rysunek 4. Produktywność pracy w przemyśle w latach [tys. Euro/osoba] Południowe Morawy Dolna Bawaria Woj. wielkopolskie Woj. kujawsko-pomorskie Źródło: obliczenia własne na podstawie danych EUROSTAT, data pobrania , Regional economic accounts - ESA95 (reg_eco)/branch accounts - ESA95 Rysunek 5. Dynamika produktywności pracy w przemyśle w latach (bazowy rok 1999=100%) Źródło: obliczenia własne na podstawie danych EUROSTAT, data pobrania , Regional economic accounts - ESA95 (reg_eco)/branch accounts - ESA95 Od wejścia Polski do Unii Europejskiej nastąpił znaczny postęp w tej dziedzinie. Jednak, aby uzyskać przewagę konkurencyjną wydaje się, że gospodarka rozpatrywanych województw powinna opierać się na dążeniu do zmiany strukturalnej w przemyśle. Doświadczenia regionów referencyjnych pozwalają zauważyć, iż wzrost i/lub osiąganie lepszych wyników ekonomicznych w przemyśle można wiązać z rozwojem nowoczesnych jego rodzajów, opartych na innowacjach produktowych, technologicznych i organizacyjnych (rys. 6). 10

11 Rysunek 6. Udział pracujących w przemyśle w podziale na działy w latach 2002 i 2007 (pracujący w przemyśle=100%) DA - Produkcja artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych, DB - Produkcja tkanin i wyrobów włókienniczych, DC - Produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych, DD - Produkcja drewna i wyrobów z drewna, DE - Produkcja masy włóknistej, papieru oraz wyrobów z papieru; działalność wydawnicza i poligraficzna, DF - Wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych, DG - Produkcja chemikaliów, wyrobów chemicznych i włókien sztucznych, DH - Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, DI - Produkcja pozostałych wyrobów z niemetalicznych surowców mineralnych, DJ - Produkcja metali i metalowych wyrobów gotowych, DK - Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana, DL - Produkcja urządzeń elektrycznych i optycznych, DM - Produkcja sprzętu transportowego, DN - Produkcja niesklasyfikowana. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych EUROSTAT, data pobrania , Regional structural business statistics (reg_sbs)/ Regional data (NUTS 06) (sbs_r_nuts03) 11

12 Jak wynika z zaprezentowanych danych na rysunku 6, sekretem wysokiej produktywności przemysłu Dolnej Bawarii jest koncentracja strategii zarzadzania regionu na rozwoju przemysłu środków transportu. Istotne znaczenie ma także przemysł maszynowy oraz produkcja tworzyw sztucznych i produktów z gumy. Południowe Morawy wyspecjalizowały się w produkcji metalowej, maszyn i urządzeń oraz urządzeń elektrycznych i optycznych. W Wielkopolsce, podobnie jak na Kujawach, widzimy wyraźną specjalizację spożywczą. Z uwagi na to, że każdy z analizowanych regionów ma trochę inną strukturę przemysłu warto rekomendować rozwój innowacyjnych i konkurencyjnych branż przemysłu, w tym także tradycyjnych. Ważne jest jednak, aby profil działalności był dostosowany do walorów lokalizacyjnych poszczególnych ośrodków przemysłowych. Analiza benchmarkingowa ukazała generalne pożądane zmiany struktury gospodarki. Jednak procesy rozwojowe przechodzą w różnorodny sposób na obszarach wiejskich, a inaczej w miastach. Odmienna jest także rola poszczególnych czynników o charakterze zasobowym jak i czynników zarządczych. Powstaje, zatem pytanie, które z nich odegrały szczególnie ważną rolę w akceleracji rozwoju gospodarczego? Określiliśmy kluczowe obszary strategiczne zarządzania zmianą gospodarczą, które analizujemy za pomocą 4 grup wskaźników po to, aby udzielić odpowiedzi na postawione pytanie. Zastosowane w analizie 4 grupy wskaźników reprezentują kolejno: miejskie bieguny wzrostu, wiejskie obszary funkcjonalne, kapitał intelektualny oraz transport i komunikację (tab.5 i 6 w aneksie). Wymienione grupy reprezentowane są przez wskaźniki o charakterze względnym i odnoszą się w przypadku funkcjonalnych obszarów wiejskich do nakładów na środki trwałe oraz zatrudnienia według kryterium podziału na sekcje gospodarcze. Kapitał intelektualny oceniono przy wykorzystaniu wskaźników opisujących dostęp do kadr o wysokich kwalifikacjach oraz liczbę wniosków patentowych oraz wydatki w zakresie rozwoju innowacyjności. Wagę transportu i komunikacji jako ważnych elementów determinujących procesy dyfuzyjne w regionie, oceniono stosując wskaźniki związane z infrastrukturą drogową oraz kolejową a także dostępnością i użytkowaniem Internetu. Utworzone wskaźniki benchmarkingowe jednoznacznie wskazują na duży potencjał ekonomiczny i społeczny regionów Dolnej Bawarii oraz Południowych Moraw. Pozostałe analizowane regiony, czyli województwa wielkopolskie oraz kujawsko-pomorskie znacznie od nich odbiegają. Dolna Bawaria w analizowanej grupie jest zdecydowanym liderem pod względem większości analizowanych obszarów strategicznych zmian. Południowe Morawy uzyskały dość wysokie oceny w zakresie wiejskich obszarów funkcjonalnych jak i poziomu rozwoju kapitału intelektualnego. To, co jest szczególnie zauważalne w przypadku regionu, to duża aktywność w zakresie badań i rozwoju, co do tej pory nie ma jednak przełożenia na liczbę wniosków patentowych złożonych do Europejskiego Urzędu Patentowego. W zakresie transportu i komunikacji region uzyskał podobne oceny jak województwo wielkopolskie. Dość znacząco została oceniona również wysoka innowacyjność regionu z wynikiem znacznie przekraczającym rezultaty uzyskane przez województwa wielkopolskie oraz kujawsko-pomorskie. Zestawienie uzyskanych ocen w formie graficznej ukazuje dystans, jaki dzieli województwo kujawsko-pomorskie od pozostałych regionów (rys. 7). Znajduje to również odzwierciedlenie w rozwoju gospodarczym i dynamice zmian w zakresie PKB per capita. Na podstawie otrzymanych wyników można przypuszczać, iż wysoką dynamikę rozwoju gospodarczego Południowych Moraw osiągnięto m.in. dzięki nakładom na rozwój kapitału intelektualnego, tworzeniu wiejskich obszarów funkcjonalnych, a także innowacyjności. 12

13 Rysunek 7. Oceny województwa kujawsko-pomorskiego i wybranych regionów w oparciu o syntetyczne wskaźniki referencyjne Uwaga: konstrukcję wskaźników referencyjnych prezentuje tabela 5 w aneksie. Źródło: opracowanie własne. Podsumowując można stwierdzić, że najbardziej efektywne zmiany następują w miejskich biegunach wzrostu, a ich cennym uzupełnieniem jest rozwój wiejskich obszarów funkcjonalnych, w oparciu o wyspecjalizowane rodzaje działalności pozarolniczej. Biorąc pod 13

14 uwagę doświadczenia obszarów referencyjnych można do nich zaliczyć odnawialne źródła energii, żywność wysokiej jakości oraz turystykę wiejską i agroturystykę. Z kolei w dużych miastach warto rozwijać nowoczesne usługi i innowacyjny przemysł. Ważnym wsparciem przemian jest szerokie zastosowanie rozwiązań innowacyjnych w zakresie zarządzania wiedzą, np. w postaci bonów innowacyjności, bonów wiedzy, platform internetowych usprawniających przepływ wiedzy z ośrodków naukowych do gospodarki, rozwój przedsiębiorczości akademickiej, a także internacjonalizacja edukacji i nauki (tab. 7 w aneksie). Rozwój gospodarczy wymaga, zatem tworzenia ładu przestrzennego w taki sposób, aby właściwa działalność była na właściwym miejscu, a mobilne zasoby, w tym szczególnie informacji i wiedzy, mogły podlegać swobodnemu rozprzestrzenianiu. Szczególnie ważnym nośnikiem zmian są bezpośrednie inwestycje kapitału zagranicznego i krajowego, tworzące miejsca pracy, sprzyjające dyfuzji innowacji. Jednak ich absorpcja jest silnie uzależniona od atrakcyjności inwestycyjnej, będącej przedmiotem rozważań w kolejnej części raportu Najważniejsze sektory gospodarki województwa kujawskopomorskiego i ich konkurencyjność Województwo kujawsko-pomorskie charakteryzuje się szczególnie silnie rozwiniętą specjalizacją w zakresie produkcji przemysłowej. Jeśli przyjmiemy, że o dużej roli dla gospodarki kraju świadczy udział województwa przekraczający 6,25 % krajowej wartości danego rynku 1, a rentowność netto sprzedaży nie jest ujemna, to za sektory o randze ponadregionalnej należy uznać 2 : Działy: C10 Produkcja artykułów spożywczych; C17 Produkcja papieru i wyrobów z papieru; C20 Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych; C32 Pozostała produkcja wyrobów 3 ; C33 Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń; R91 Działalność bibliotek, archiwów, muzeów oraz pozostała działalność związana z kulturą. Grupy: A01.1 Uprawy rolne inne niż wieloletnie; A01.4 Chów i hodowla zwierząt; C10.6 Wytwarzanie produktów przemiału zbóż, skrobi i wyrobów skrobiowych; C15.2 Produkcja obuwia; C20.1 Produkcja podstawowych chemikaliów, nawozów i związków azotowych, tworzyw sztucznych i kauczuku syntetycznego w formach podstawowych; C25.2 Produkcja zbiorników, cystern i pojemników metalowych; C25.9 Produkcja pozostałych gotowych wyrobów metalowych; C27.9 Produkcja pozostałego sprzętu elektrycznego; C28.3 Produkcja maszyn dla rolnictwa i leśnictwa; C32.9 Produkcja wyrobów, gdzie indziej niesklasyfikowana; C33.1 Naprawa i konserwacja metalowych wyrobów gotowych, maszyn i urządzeń; G46.3 Sprzedaż hurtowa żywności, napojów i wyrobów tytoniowych; R 91.0 Działalność bibliotek, archiwów, muzeów oraz pozostała działalność związana z kulturą. 1 Takie założenie wynika z faktu, iż w Polsce wyodrębniono 16 województw. 2 Na podstawie danych PONT INFO uzyskanych Pozostała produkcja wyrobów obejmuje przykładowo: produkcję mioteł, szczotek, pędzli. 14

15 L.p. (poz. na Liście 2000) Nazwa przedsiębiorstwa Branża (kod PKD) Branża (opis) Miejscowość Forma własności (Opis) Przychody ze sprzedaży 2010 r. (w tys. zł) Przeciętne zatrudnienie w 2010 r. Województwo kujawsko-pomorskie jest szczególnie ważnym krajowym dostawcą produktów przemysłu celulozowo-papierniczego. W roku 2010 region dostarczył ponad 1/5 krajowej wartości produkcji sprzedanej przemysłu celulozowo-papierniczego. 4 Na tak wysoką rangę województwa największy wpływ wywiera spółka akcyjna Mondi Świecie (tab. 1 i ryc.1). Tabela 1. Największe przedsiębiorstwa przemysłu celulozowo-papierniczego przemysłu i usług w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 roku (na podstawie Listy 2000 Rzeczypospolitej) Mondi Świecie SA Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych MMP Neupack Polska Sp. z o.o Bart sp. z o.o Produkcja papieru i tektury Produkcja papierowych artykułów gospodarstwa domowego, toaletowych i sanitarnych Produkcja papieru falistego i tektury falistej oraz opakowań z papieru i tektury Produkcja papieru falistego i tektury falistej oraz opakowań z papieru i tektury Świecie Toruń Bydgoszcz Świecie Przewaga własności zagranicznej nad własnością prywatną z udziałem własności państwowej Skarbu Państwa Własność prywatna Własność zagraniczna Własność prywatna Źródło: opracowanie na podstawie: Rzeczpospolita z dnia r. Polskie przedsiębiorstwa. Lista %20Rzeczpospolita% pdf (data pobrania ) 4 Obliczenie własne na podstawie: Biuletynu Statystycznego nr 11/2011, s oraz Biuletynu Statycznego Województwa Kujawsko-pomorskiego, III kwartał 2011, Bydgoszcz 2011, s

16 Rycina 1. Mondi Świecie S.A.; fot. Urząd Miasta Świecie, z archiwum Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu Spółka ta utworzona została na bazie prywatyzacji należących do największych w Polsce zakładów celulozowo-papierniczych, zawdzięczających swoją lokalizację dogodnemu położeniu w dolnym odcinku Wisły i dostępowi do zasobów leśnych Polski północnej. Mondi Świecie S.A. jest producentem wysokiej jakości papierów do produkcji tektury falistej oraz worków papierowych. Spółka należy do pięciu głównych producentów asortymentów opakowaniowych dla przemysłu produkcji worków i tektury falistej w Europie. Mimo dużej skali i wodochłonności produkcji, spółka jest przyjazna dla środowiska przyrodniczego dzięki wprowadzonym licznym certyfikowanym systemom zarządzania (m.in. ISO 9001, ISO 14001, FSC-CoC). Przetwórstwo celulozy na papier, tekturę falistą, opakowania z papieru i tektury oraz papierowe artykuły gospodarstwa domowego, również wymagające bliskości dużej rzeki, ale także dostępu zasobów pracy znalazło także dogodne warunki lokalizacyjne w nadwiślańskich dużych i średnich miastach województwa, czyli w Toruniu i Bydgoszczy. Tam zostały zlokalizowane firmy takie jak: Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych oraz MMP Neupack Polska Sp. z o.o. Natomiast w oparciu o korzystne warunki zaopatrzenia w materiały w Świeciu powstała spółka Bart. Na dalszy rozwój sektora celulozowopapierniczego na Kujawach korzystnie oddziałują niższe niż przeciętnie w Polsce koszty robocizny w tej branży, którym towarzyszy ponadprzeciętna wydajność pracy. Drugim sektorem o znaczeniu ponadregionalnym jest przemysł chemiczny (11% udziału w krajowej wartości produkcji sprzedanej 5 ). Przemysł chemiczny rozwinął się na Kujawach dzięki dostępowi do dużych ilości wody z Wisły, położeniu komunikacyjnemu 5 Obliczenie własne na podstawie: Biuletynu Statystycznego nr 11/2011, s oraz Biuletynu Statycznego Województwa Kujawsko-Pomorskiego, III kwartał 2011, Bydgoszcz 2011, s

17 L.p. (poz. na Liście 2000) Nazwa przedsiębiorstwa Branża (kod PKD) Branża (opis) Miejscowość Forma własności (Opis) Przychody ze sprzedaży w 2010 r. (tys. zł) Przeciętne Zatrudnienie W 2010 r. (Centralna Magistrala Kolejowa, obecności bazy surowcowej (sól kamienna, wapienie) oraz zapotrzebowaniu na produkty chemiczne ze strony dobrze rozwiniętego rolnictwa. Zaplecze naukowo-badawcze i dobrze rozwinięte otoczenie biznesu (m.in. Instytut Inżynierii Materiałów Polimerowych i Barwników w Toruniu, Bydgoski Klaster Przemysłowy), dostęp do wykwalifikowanych, a zarazem charakteryzujących się bardzo wysoką wydajnością pracy kadr oraz podatność na innowacyjne rozwiązania sprawiły, że przemysł chemiczny na Kujawach podtrzymuje swoje długotrwałe tradycje rozwoju. Do dzisiaj do największych w Polsce przedsiębiorstw przemysłowych należą zakłady Anwil SA GK we Włocławku, produkujące polichlorek winylu, nawozy azotowe i wodorotlenek sodu, a także Zakłady Chemiczne Zachem w Bydgoszczy, specjalizujące się w produkcji materiałów do produkcji pianek poliuretanowych oraz żywic epoksydowych (tab.2). Tabela 2. Największe przedsiębiorstwa przemysłu chemicznego w województwie kujawskopomorskim w 2010 roku (na podstawie Listy 2000 Rzeczypospolitej) Anwil SA GK Zakłady Chemiczne Zachem SA Soda Polska Ciech sp. z o.o. GK Indorama Polymers Poland Plastica sp. z o.o. Nitrochem SA Produkcja tworzyw sztucznych w formach podstawowych Produkcja pozostałych podstawowych chemikaliów organicznych Produkcja pozostałych podstawowych chemikaliów nieorganicznych Produkcja tworzyw sztucznych w formach podstawowych Produkcja pozostałych wyrobów z tworzyw sztucznych Produkcja materiałów wybuchowych Włocławek Bydgoszcz Inowrocław Włocławek Kowalewo Pomorskie Bydgoszcz Własność prywatna Własność państwowa państwowych osób prawnych oraz Skarbu Państwa Własność prywatna z udziałem własności zagranicznej Własność prywatna z udziałem własności zagranicznej Własność prywatna z udziałem własności zagranicznej Własność prywatna z udziałem własności zagranicznej b.d b.d b.d b.d. 17

18 Hanplast sp. z o.o. Brügmann sp. z o.o. Supravis Group SA WIP sp. z o.o Produkcja pozostałych wyrobów z tworzyw sztucznych Produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych dla budownictwa Produkcja opakowań z tworzyw sztucznych Produkcja opakowań z tworzyw Bydgoszcz Włocławek Bydgoszcz Aleksandró w Kujawski Własność prywatna z udziałem własności zagranicznej Własność zagraniczna Własność prywatna Własność prywatna b.d b.d sztucznych Źródło: opracowanie na podstawie: Rzeczpospolita z dnia r. Polskie przedsiębiorstwa. Lista %20Rzeczpospolita% pdf ( data pobrania ) Ponadto przedsiębiorstwo wytwarza materiały izolacyjne, powłoki i osłony o szerokim zastosowaniu w gospodarce. W gronie największych firm chemicznych w Polsce znalazły się ponadto Soda Polska Ciech sp. z o.o. GK w Inowrocławiu oraz Indorama Polymers we Włocławku. Tradycje przemysłowe oraz duże walory lokalizacyjne spowodowały, że województwo umacnia swoją pozycję producenta tworzyw sztucznych i produktów powstałych na ich bazie. Jest to możliwe dzięki powstaniu kolejnych firm z udziałem kapitału zagranicznego takich jak: Plastica sp. z o.o., Nitrochem SA, Hanplast sp. z o.o., Brügmann sp. z o.o. Powstały także nowe innowacyjne firmy zajmujące się produkcją opakowań z tworzyw sztucznych (Supravis Group Saw Bydgoszczy oraz WIP sp. z o.o. w Aleksandrowie Kujawskim). Dotyczy to w szczególności spółki Plastica sp. z o.o. trzykrotnie wyróżnionej tytułem Gazeli Biznesu, będącej jedynym w Polsce wytwórcą paroprzepuszczalnych folii i laminatów. Spółka jest ważnym producentem bezpiecznych opakowań medycznych, odzieży ochronnej, a także opakowań giętkich. Województwo kujawsko-pomorskie to także ważny krajowy dostawca żywności (7% wartości krajowej produkcji sprzedanej 6 ). Na Liście 2000 przemysł spożywczy Kujaw jest reprezentowany przez branże: mięsną, cukrowniczą, olejarską, mleczarską, zbożową, produkcję gotowych dań i posiłków oraz pozostałych produktów spożywczych. Największe przedsiębiorstwa to Zakłady Tłuszczowe Kruszwica S.A. oraz Krajowa Spółka Cukrowa SA GK w Toruniu zawdzięczające tradycje produkcyjne uprawom roślin przemysłowych na żyznych glebach Kujaw (tab.3). 6 Obliczenie własne na podstawie: Biuletynu Statystycznego nr 11/2011,Zakład Wydawnictw Statystycznych GUS, Warszawa 2011, s oraz Biuletynu Statycznego Województwa Kujawsko-Pomorskiego, III kwartał 2011, Bydgoszcz 2011, s

19 L.p. (poz. na iście 2000) Nazwa przedsiębiorstwa Branża (kod PKD) Branża (opis) Miejscowość Forma własności (Opis) Przychody ze sprzedaży 2010 r. (w tys. zł) Przeciętne zatrudnienie w 2010 r. Tabela 3. Największe przedsiębiorstwa przemysłu spożywczego w województwie kujawskopomorskim w 2010 r Zakłady Tłuszczowe Kruszwica SA Krajowa Spółka Cukrowa SA GK Cereal Partners Poland Toruń- Pacific Drobex sp. z o. o Produkcja olejów i tłuszczów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego Kruszwica 1081 Produkcja cukru Toruń Wytwarzanie produktów przemiału zbóż Przetwarzanie i konserwowanie Toruń Solec Kujawski Własność zagraniczna z udziałem własności prywatnej Własność państwowa Skarbu Państwa z udziałem własności prywatnej Własność zagraniczna Własność prywatna b.d. b.d mięsa z drobiu Źródło: opracowanie na podstawie: Rzeczpospolita z dnia r. Polskie przedsiębiorstwa. Lista %20Rzeczpospolita% pdf ( data pobrania ) Specjalizacja w produkcji zbóż zaowocowała lokalizacją takich wyróżniających się pod względem wielkości firm jak: Cereal Partners Poland Toruń- Pacific (ryc. 2) oraz Młyny Szczepanki Sp. z o.o. (obecna na Liście 2000 publikowanej w Rzeczpospolitej w roku 2009). Wysoki poziom intensywności produkcji zwierzęcej ma swoje odzwierciedlenie w obecności przedsiębiorstw przemysłu mięsnego i drobiarskiego oraz mleczarskiego, reprezentowanego przez firmy: Drobex Sp. z o.o. w Solcu Kujawskim. W roku 2009 na Liście 2000 największych firm w Polsce znalazły się także zakłady mięsne: PW Kier w Chełmnie, Zakłady Mięsne Mat Sp. z o.o. w Czerniewicach, Zakłady Mięsne Nowe w Nowych, Prosiaczek Sp. z o.o. z Jeżewa, a także Spółdzielnia Mleczarska Rotr w Rypinie i Proszkownia Mleka Sp. z o.o., w Piotrkowie Kujawskim. Na Kujawach dzięki dobremu położeniu względem krajowego rynku zbytu i spełnieniu warunków technologicznych rozwinęła się także produkcja gotowych dań i posiłków, której liderem jest Frosta Sp. z o.o. w Bydgoszczy (obecna na Liście 2000 Rzeczypospolitej w 2009 r). Znane są także w całej Polsce zakłady cukiernicze: Jutrzenka Colian Sp. z o.o. - oddział w Bydgoszczy, Fabryka Cukiernicza Kopernik SA w Toruniu oraz Rieber Foods Polska we Włocławku. 19

20 Rycina 2. Cereal Partners Poland Toruń-Pacific, fot. z archiwum Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu Przemysł spożywczy jest rozmieszczony w licznych miejscowościach regionu, co daje możliwości współpracy w zakresie tworzenia produkcji żywności wysokiej jakości w różnych rejonach województwa, nie tylko w najbardziej atrakcyjnej aglomeracji bydgoskotoruńskiej. Pozycja lidera na rynku krajowym tworzy znaczną zdolność konkurowania na rynkach poszczególnych produktów. Z pozycji lidera łatwiej jest oddziaływać na zachowania innych uczestników rynku, łatwiej także osiągnąć korzyści dużej skali produkcji. Jednak z perspektywicznego punktu widzenia, bardzo ważne jest konkurencyjność województwa na poszczególnych rynkach inwestycyjnych. Możemy ją mierzyć za pomocą dwóch kryteriów, tj. zdolnością do utrzymania lub podwyższenia udziału województwa w rynku (np. mierzonego produkcją sprzedaną danej sekcji, działu, klasy PKD) oraz uzyskiwaniem dodatniej rentowności sprzedaży na danym rynku. Biorąc pod uwagę te kryteria, w latach za konkurencyjne rodzaje działalności gospodarczej należy uznać przemysł i edukację, a szczególnie następujące rodzaje działalności gospodarczej: 7 Działy: C15 Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych C18 Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji C30 Produkcja pozostałego sprzętu transportowego c32 Pozostała produkcja wyrobów G46 Handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi N80 Działalność detektywistyczna i ochroniarska P85 Edukacja Podgrupy: C10.7 Produkcja wyrobów piekarskich i mącznych 7 Na podstawie danych dla średnich i dużych przedsiębiorstw ze sprawozdań finansowych, udostępnionych przez PONT INFO uzyskanych

21 L.p. (poz. na Liście 2000) Nazwa przedsiębiorstwa Branża (kod PKD) Branża (opis) Miejscowość Forma własności (Opis) Przychody ze sprzedaży 2010 r. (w tys. zł) Przeciętne zatrudnienie w 2010 r. C15.2 Produkcja obuwia C18.1 Drukowanie i działalność usługowa związana z poligrafią C25.9 Produkcja pozostałych gotowych wyrobów metalowych C28.9 Produkcja pozostałych maszyn specjalnego przeznaczenia C32.9 Produkcja wyrobów, gdzie indziej niesklasyfikowana G46.1 Sprzedaż hurtowa realizowana na zlecenie Podstawowe informacje o największych firmach województwa kujawsko-pomorskiego reprezentujące ww. sektory gospodarki, znajdujących się w 2011 roku na Liście 2000 zawiera tabela 4. Dodatkowo uwzględniono dział 26, czyli produkcję komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych. 8 Tabela 4. Największe przedsiębiorstwa przemysłu elektromaszynowego oraz przemysłu lekkiego w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 roku (na podstawie Listy 2000 Rzeczypospolitej) 253 Pojazdy szynowe PESA SA GK Apator SA TZUO Towimor SA Unia sp. z o.o Sumika Electronic Materials Poland Sp. z o.o Wikidot INC SA 6311 Przemysł maszynowy Produkcja lokomotyw Bydgoszcz kolejowych oraz taboru szynowego Produkcja aparatury rozdzielczej Toruń i sterowniczej energii elektrycznej Produkcja urządzeń dźwigowych Toruń i chwytaków Produkcja maszyn i urządzeń dla Grudziądz rolnictwa i leśnictwa Przemysł elektroniczny i usługi Produkcja komputerów i urządzeń peryferyjnych Przetwarzanie danych, zarządzanie stronami internetowymi Łysomice Toruń Własność prywatna Własność prywatna z udziałem własności zagranicznej Własność prywatna Własność prywatna Własność zagraniczna Własność prywatna b.d Z uwagi na brak danych wynikający z tajemnicy danych statystycznych, nie wszystkie sektory mogły zostać zidentyfikowane na podstawie wskaźników ekonomicznych. 21

22 591 Seni Sp. z o.o Bella Sp. z o.o PPHU Visscher Caravelle Poland HF Helvetia 1656 Furniture Sp. z o.o. Źródło: jak do tab (hosting) i podobna działalność Przemysł lekki Produkcja wyrobów włókienniczych, gdzie indziej niesklasyfikowana Produkcja wyrobów włókienniczych pozostałych, gdzie indziej niesklasyfikowanyc h Produkcja dywanów i chodników Produkcja mebli pozostała Brodnica Toruń Grudziądz Bydgoszcz Własność prywatna Własność prywatna Własność zagraniczna Własność zagraniczna b.d b.d b.d. Jak wynika z tabeli, do ważnych sektorów gospodarki Kujaw należy zaliczyć produkcję maszyn i urządzeń. Jest to wynikiem długotrwałych tradycji rozwoju tego przemysłu w Bydgoszczy i Toruniu, czego efektem jest obecność dobrze wykwalifikowanych kadr technicznych oraz zaplecza naukowo-badawczego, tworzonego m.in. przez Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Urządzeń Sterowania Napędów w Toruniu, Laboratorium Badawcze Maszyn i Urządzeń J.N.B. Eurovita Sp. z o.o., a także szkoły wyższe o profilu technicznym (UMK w Toruniu, UKW w Bydgoszczy). Istotne znaczenie ma także położenie komunikacyjne sprzyjające powstawaniu w województwie licznych przedsiębiorstw o charakterze montażowym oraz ich kooperantów, a także popyt na tabor kolejowy wynikający z pełnienia przez Bydgoszcz funkcji węzła kolejowego. Stąd w skali całego kraju wyróżnia się przedsiębiorstwo Pojazdy Szynowe PESA SA GK., dostarczające nowoczesne środki transportu, np. ED-74 (ryc. 3). Rycina 3. Produkty Peksa SA ED-74 i SA-106, z archiwum Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu 22

23 Nowoczesne rolnictwo Kujaw spowodowało z kolei zapotrzebowanie na maszyny rolnicze, co daje korzyści spółce z o.o. Unia zlokalizowanej w Grudziądzu. W województwie dobre warunki prowadzenia działalności gospodarczej znalazły także spółki akcyjne, zajmujące się produkcją aparatury rozdzielczej (Apator SA) oraz wytwarzaniem urządzeń dźwigowych i chwytaków (TZUO Towimor). Ważnym kierunkiem rozwoju przemysłu jest przemysł komputerowy oraz produkcja sprzętu RTV i AGD. W ciągu ostatnich kilku lat dzięki przygotowaniu atrakcyjnej oferty inwestycyjnej w gminie Łysomice (podstrefa ekonomiczna) nastąpił rozwój przemysłu wysokich technologii głównie za sprawą utworzenia Sharp Manufacturing Poland Sp. z o.o. produkującej telewizory LCD (ryc. 4). Na jego potrzeby powstały firmy kooperujące, w tym uwzględniona na Liście 2000 Sumika Electronic Materials Poland. Rycina 4. Sharp Manufacturing Poland w Ostaszewie, źródło: z archiwum Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu W województwie kujawsko-pomorskim dobrze rozwija się także przemysł lekki reprezentowany przez spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Bella w Toruniu i Seni w Brodnicy, które produkują artykuły higieniczne dla dorosłych i dzieci. Jest to kierunek produkcji o dużych perspektywach rozwojowych zważywszy na łączenie produkcji z potrzebami prozdrowotnymi. Do konkurencyjnych kierunków produkcji można także zaliczyć produkcję mebli. Ten rodzaj produkcji jest głównie reprezentowany przez spółkę z o.o. HF Helvetia Furniture Sp. z o.o. z Bydgoszczy, Adriana Furniture, Bydgoskie Fabryki Mebli oraz Fabrykę Mebli Gala Collezione. W produkcji mebli medycznych przoduje firma Stolter, a mebli biurowych dostarczają przedsiębiorstwa Wutech i Poltech. Dzięki bardzo korzystnemu położeniu i dostępowi do infrastruktury transportowej województwo kujawsko-pomorskie jest także ważnym ogniwem wymiany handlowej. Handlem hurtowym zajmują się takie duże firmy jak: PSH Lewiatan z Włocławka (31 poz. na Liście 2000 w 2011 r.), Neuca SA (36) z Torunia, specjalizująca się z sprzedaży hurtowej wyrobów farmaceutycznych i medycznych, ThyssenKrupp Energostal SA z Torunia, Polomarket-Detak Sp. z o.o. z Inowrocławia i wiele innych. 23

24 W celu pobudzenia rozwoju regionalnego warto także zidentyfikować potencjalne sektory o dużych szansach rozwoju, czyli sektory, które odznaczają się ponadprzeciętną rentownością sprzedaży i rosnącym udziałem na rynku. W skali całej Polski za takie sektory można uznać produkcję papieru i wyrobów z papieru oraz produkcję wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (rys. 3 w aneksie). Z uwagi na konkurencyjność obu działów produkcji w województwie kujawsko-pomorskim można rekomendować działania zmierzające do umocnienia pozycji konkurencyjnej Kujaw na rynku krajowym tych sektorów. 9 Należy także wziąć pod uwagę nowe sektory w usługach o dużym potencjale rozwoju i rentowności. Pod względem rentowności sprzedaży w Polsce najlepsze efekty osiągają usługi z zakresu informacji i komunikacji (ok.12% w 2010), następnie zakwaterowanie i gastronomia (6%) i obsługa nieruchomości (4,6%). Stosunkowo słabo plasują w tym zestawieniu handel i naprawy (2.8%) oraz transport i gospodarka magazynowa (1,2%) 10. Można wnioskować na podstawie analizowanych danych, że źródłem impulsów rozwojowych związanych z rozwojem usług powinny być turystyka wraz z gastronomią oraz nowoczesne usługi z związane z gospodarką informacyjną i komunikacją. Za atrakcyjne, aczkolwiek wymagające silnego zakorzenienia w konkretnym regionie, należy uznać usługi BPO Są one reprezentowane na Kujawach przez firmy zlokalizowane głównie w Bydgoszczy. Należą do nich: JP Morgan Chase LTD, Atos Origin, CTDP Sp. z o.o. & Co. sp. k., PBS Polska Sp. z o.o., Teleplan Polska Sp. z o.o., NMG Sp. z o.o.. Największa z nich to spółka akcyjna Alcatel-Lucent SA z oddziałem w Bydgoszczy, od kilku lat oferująca m.in. hosting aplikacji i usługi zdalnego zarządzania sieciami, jak również prace projektowe na potrzeby sprzedaży dla klientów zagranicznych (ryc. 5). Rycina 5. Alcatel-Lucent SA w Bydgoszczy, autor: Robert Sawicki, z archiwum Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu 9 Z uwagi na brak danych o wartości produkcji sprzedanej wg działów przemysłowego przetwórstwa nie ma możliwości oceny pozycji konkurencyjnej województwa na rynku międzynarodowym. 10 Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS, nr 11/2011, op.cit., s Uwaga: dane dotyczą całej Polski. 24

25 Dokonane inwestycje potwierdzają wysoką ocenę Bydgoszczy i Torunia jako lokalizacji BPO, zawartą w raporcie O perspektywach sektora BPO w Polsce opublikowanym przez Colliers International. Na dalsze inwestycje w województwie kujawsko-pomorskim będą miały także wpływ wyniki ekonomiczne firm już działających w tym regionie. Za perspektywiczne sektory województwa kujawsko-pomorskiego, czyli osiągające rentowność powyżej średniej ogólnopolskiej danego sektora oraz charakteryzujące się wzrostem udziału w rynku w latach od poziomu minimalnego 1%, możemy uważać rodzaje działalności takie jak: Dział C15, czyli produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych a także grupy: C produkcja obuwia, C produkcja pozostałych gotowych wyrobów metalowych oraz G sprzedaż hurtowa realizowana na zlecenie. 11 Są wśród nich reprezentowane zarówno tradycyjne, jak i nowoczesne rodzaje przemysłu i usług. Ich dalszy rozwój wymaga poszanowania zasad ładu przestrzennego, stosownie do potrzeb inwestycji, jak i walorów lokalizacyjnych, składających się na atrakcyjność inwestycyjną poszczególnych regionów oraz terenów inwestycyjnych Województwo kujawsko-pomorskie na mapie atrakcyjności Polski Atrakcyjność inwestycyjna ma istotne znaczenie dla rozwoju regionalnego i lokalnego. Obszar, charakteryzujący się istotnymi dla inwestora walorami lokalizacyjnymi 12, może przyciągnąć inwestycje i tym samym wywołać efekt rozwojowy. Przewidywana koniunktura będzie generowana przez tworzenie bazy ekonomicznej oraz wytwarzanie produktów i usług na rzecz rynku wewnętrznego, co w konsekwencji przyczynia się do zwiększenia potencjału społeczno-gospodarczego danego rejonu lub regionu Wprowadzenie metodyczne Atrakcyjność inwestycyjna regionów to pojęcie odnoszące się do możliwości zaspokojenia oczekiwań inwestorów podejmujących działania gospodarcze w danym regionie. Mogą to być zarówno inwestycje typu brownfield, jak i greenfield. Z uwagi na to, że satysfakcję inwestora można rozpatrywać z punktu widzenia walorów lokalizacyjnych danego miejsca, jak i oczekiwanych efektów dokonanej inwestycji, proponujemy rozróżnienie atrakcyjności inwestycyjnej na potencjalną oraz rzeczywistą. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna jest to zespół regionalnych walorów lokalizacyjnych, które mają wpływ na osiąganie celów inwestora (np. w postaci kształtowania się niskich kosztów prowadzonej działalności gospodarczej, wysokich przychodów ze sprzedaży, rentowności netto oraz konkurencyjności danej inwestycji). Rzeczywista atrakcyjność inwestycyjna jest to zdolność regionu do wykreowania satysfakcji klienta - inwestora i wywołania absorpcji kapitału finansowego i rzeczowego w formie inwestycji. 11 Dane firmy PONT INFO, pochodzące ze sprawozdań finansowych przedsiębiorstw uzyskane Walory lokalizacyjne są to specyficzne cechy danego terytorium mające wpływ na nakłady inwestycyjne oraz koszty prowadzonej działalności gospodarczej, wartość produkcji oraz jej opodatkowanie. Przykładem waloru lokalizacyjnego może być równinne ukształtowanie terenu, dzięki czemu inwestor nie ponosi kosztów deniwelacji terenu. Walory lokalizacyjne stają się czynnikami lokalizacji, jeśli stanowią przesłanki podjęcia decyzji lokalizacyjnej inwestora. Czynniki lokalizacji mają charakter mierzalny. Jeśli zaś walory lokalizacyjne nie mają charakteru mierzalnego, a wpływają na decyzje lokalizacyjne inwestorów, wówczas stają się uwarunkowaniami lokalizacji. Szerzej na ten temat w: H. Godlewska, Lokalizacja w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Menedżerskiej w Warszawie, Warszawa

26 Można ją mierzyć za pomocą efektywności poniesionych nakładów kapitału finansowego, rzeczowego, ludzkiego i przyrodniczego. 13 Konstrukcja wskaźników potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej (PAI) odnosi się do wiodących walorów lokalizacyjnych, które mogą, w odniesieniu do konkretnego rodzaju działalności, stać się źródłem przewagi konkurencyjnej inwestora, dzięki niskim kosztom prowadzenia działalności gospodarczej, korzystnym warunkom zaopatrzenia w czynniki produkcji, czy dogodnemu położeniu względem rynków zbytu. Wskaźniki potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej mają na celu sprowadzenie do wspólnego mianownika różnych cech specyficznych dla danego miejsca, które wywierają wpływ na funkcjonowanie firm w danym miejscu. Wskaźniki potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej (PAI) są obliczone w dwóch wariantach. Pierwszy z nich jest oparty na pięciu podstawowych mikroklimatach: zasobów pracy, infrastruktury technicznej, infrastruktury społecznej, rynku zbytu oraz administracji. W odniesieniu do poszczególnych sekcji stosujemy dodatkowe mikroklimaty, nawiązujące do specyfiki danego rodzaju działalności. Taki charakter ma mikroklimat walorów przyrodniczych zastosowany do obliczenia wskaźnika potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej dla sekcji hotelarstwo i gastronomia. Co warto podkreślić, do waloryzacji potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej poszczególnych sekcji, używa się zmodyfikowanych baz danych. Modyfikacja polega na usunięciu cech nieistotnych dla danego rodzaju działalności oraz na wprowadzeniu nowych, nawiązujących do czynników lokalizacji, ważnych mikroklimatów dla danej działalności. Zaletą tego wskaźnika jest konstrukcja umożliwiająca pełną porównywalność ocen atrakcyjności inwestycyjnej na wszystkich szczeblach podziału statycznego kraju. Wadą jest natomiast ograniczenie zestawu zmiennych diagnostycznych, istniejące z uwagi na konieczność ich dostępności dla wszystkich szczebli podziału statystycznego kraju. W celu wykorzystania możliwie szerokiego zestawu zmiennych diagnostycznych, do oceny potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej regionów szczebla wojewódzkiego stosujemy wskaźnik w wersji rozszerzonej (PAI2). Jest on oparty na znacznie szerszym zestawie cech diagnostycznych (PAI2). Ma on zastosowanie w analizach atrakcyjności i konkurencyjności regionów szczebla wojewódzkiego. Jest to szczególnie cenne w analizach regionów szczebla NUTS2 w perspektywie europejskiej. Reprezentuje on liczniejsze spektrum mikroklimatów, gdyż składa się z analogicznych mikroklimatów do PAI1, dodatkowo uzupełnionych o mikroklimat innowacyjności, społeczny (kapitału społecznego), a czasem o mikroklimaty branżowe (np. walorów przyrodniczych, infrastruktury handlu). Szczegółowy wykaz cech wchodzących w skład wskaźnika potencjalnej i rzeczywistej atrakcyjności inwestycyjnej zawiera załącznik 1 w aneksie. Obliczone wartości syntetycznego wskaźnika pseudojednocechowego są podstawą podziału zbioru jednostek przestrzennych na klasy od A do F, których zakres został wyznaczony przez lewostronnie domknięte przedziały o następujących dolnych granicach: Klasa A: Av + S(x), Klasa B: Av + 0,5S(x), Klasa C: Av, Klasa D: Av - 0,5S(x), Klasa E: Av-S(x), Klasa F: 0, gdzie: Av - średnia arytmetyczna, S(x) - odchylenie standardowe. 13 Szerzej na ten temat w: Atrakcyjność inwestycyjna polskich regionów. W poszukiwaniu nowych miar. Praca zbiorowa pod red. H. Godlewskiej Majkowskiej, Studia i analizy Instytutu Przedsiębiorstwa, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2008, r. I; Atrakcyjność inwestycyjna regionów Polski a kształtowanie lokalnych i regionalnych specjalizacji gospodarczych. Praca zbiorowa pod red. H. Godlewskiej Majkowskiej, Studia i analizy Instytutu Przedsiębiorstwa. Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2009; Innowacyjność jako czynnik wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej polskich regionów w latach , praca zbiorowa pod red. Hanny Godlewskiej-Majkowskiej, Studia i analizy Instytutu Przedsiębiorstwa, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa

27 Potencjalna i rzeczywista atrakcyjność inwestycyjna województwa kujawskopomorskiego W oparciu o przedstawioną metodykę Instytutu Przedsiębiorstwa SGH została przeprowadzona waloryzacja atrakcyjności inwestycyjnej województw (NUTS2). Biorąc pod uwagę wysokość wskaźnika atrakcyjności PAI2_GN należy zauważyć, iż województwo kujawsko-pomorskie plasuje się na dziesiątej lokacie wśród polskich regionów, z oceną końcową E (rys. 8). Jest to lokata wynikająca z poziomu rozwoju gospodarczego, jaki osiągnął region kujawsko-pomorski w stosunku do innych regionów Polski, jak również z nie do końca jeszcze rozwiązanych problemów strukturalnych rynku pracy. O ich istnieniu świadczy fakt, iż w 2000 r. PKB na osobę w województwie wyniosło 91,5% średniej krajowej, podczas gdy w 2008 r. 86,4%. Ta nieco niższa pozycja znalazła wyraz w stosunkowo niskiej ocenie potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej w 2009 (10 miejsce w Polsce), podczas gdy roku 2000 region plasował się na miejscu ósmym. 14 Region kujawsko-pomorski można zatem rozpatrywać jako region o dużym potencjale inwestycyjnym, który może osiągnąć sukces pod warunkiem ograniczenia barier rozwojowych. Rysunek 8. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna województwa kujawsko-pomorskiego na tle polskich województw w 2009 r. - ujęcie strukturalne Źródło: opracowanie własne. Dogodne położenie geopolityczne oraz dobre zagospodarowanie infrastrukturalne znalazły odzwierciedlenie w dość wysokiej ocenie mikroklimatu infrastruktury technicznej (klasa C). Jest to związane z najwyższym w Polsce wskaźnikiem neutralizacji ścieków oraz wzorową gospodarką odpadami (3 miejsce w Polsce). Ponadto region wyróżnia się pod względem dostępu do wodociągów. Na gospodarkę zasobami ludzkim pozytywnie wpływa ponadprzeciętne dodatnie saldo migracji zagranicznych. Dla tradycyjnych rodzajów 14 Por. Atrakcyjność inwestycyjna polskich regionów. W poszukiwaniu nowych miar, op. cit. 27

28 działalności pozytywne znaczenie ma fakt, iż w województwie kujawsko-pomorskim jest wyjątkowo dobry dostęp do średniego personelu technicznego oraz najlepiej rozwinięta w Polsce sieć magazynów zamkniętych, tak dla handlu hurtowego, jak i detalicznego. Natomiast problemy społeczne związane z niedokończoną restrukturyzacją przemysłu, zaniedbaniami w dziedzinie infrastruktury społecznej znalazły wyraz w bardzo niskich ocenach infrastruktury społecznej (klasa F) oraz zasobów pracy (E), kapitału społecznego (E) oraz administracyjnego (E). Potwierdzeniem stwierdzonych barier są wyjątkowo niskie oceny wskaźników cząstkowych odnoszących się tworzenia podstaw opieki medycznej (najniższy w Polsce wskaźnik liczby zakładów opieki zdrowotnej na 1000 mieszkańców, niewystarczający dostęp do aptek), a także dostępu do wysoko wykwalifikowanych kadr (najniższy w Polsce udział ludności z wyższym i średnim wykształceniem w ogóle aktywnych zawodowo). Województwo cechuje najniższy w Polsce udział zatrudnionych w sferze badawczorozwojowej wśród w ogóle pracujących. Barierę administracyjną stanowi najniższy w Polsce zakres objęcia powierzchni gmin miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Ponadto zwraca uwagę fakt, że wydatki budżetowe na turystykę, gospodarkę mieszkaniową, administrację publiczną należą do najniższych w kraju. Wskazane mankamenty w dostępie do zasobów pracy oraz tworzeniu jakości życia ludności i sprawiają, że województwo kujawsko-pomorskie nie jest obecnie zbyt atrakcyjne dla dziedzin gospodarki wymagających inwestycji, szczególnie w infrastrukturę społeczną. Dotyczy to turystyki i gastronomii oraz usług dla biznesu. Natomiast z uwagi na szczególnie dobrze rozwiniętą infrastrukturę handlu oraz znakomite położenie komunikacyjne oraz położenie w strefie wpływów czterech wielkich aglomeracji (warszawskiej, łódzkiej, poznańskiej i gdańskiej) warte rekomendacji są inwestycje w handel i usługi naprawcze (rys. 9). Ten sam wniosek wynika z analizy wskaźników składających się na ocenę rzeczywistej atrakcyjności inwestycyjnej (RAI), opierających się na mikroklimatach takich, jak: rentowność majątku trwałego, produktywność pracy, samofinansowanie jednostek samorządu terytorialnego oraz nakładów inwestycyjnych. Województwo kujawsko-pomorskie uzyskało dla całości gospodarki regionalnej ocenę D na podstawie wskaźnika RAI_GN i zajęło ósmą lokatę (rys. 10). Jednak dla przemysłu oraz sektora handlu i napraw rzeczywista atrakcyjność inwestycyjna jest na ponadprzeciętnym poziomie. 28

29 Rysunek 9. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna województwa kujawsko-pomorskiego na tle polskich województw w podziale na podstawowe sekcje gospodarcze w 2009 r. Uwaga: Liczba 6 odpowiada najwyższej ocenie A, liczba 5 wysokiej ocenie B, 4- dość wysokiej ocenie C, 3- dość niskiej ocenie D, 2 niskiej ocenie E i 1- bardzo niskiej ocenie F. Źródło: opracowanie własne. 29

30 Rysunek 10. Rzeczywista atrakcyjność inwestycyjna województwa kujawsko-pomorskiego na tle polskich województw w podziale na podstawowe sekcje gospodarcze w 2009 r. Uwaga: Liczba 6 odpowiada najwyższej ocenie A, liczba 5 - wysokiej ocenie B, 4- dość wysokiej ocenie C, 3- dość niskiej ocenie D, 2 - niskiej ocenie E i 1- bardzo niskiej ocenie F. Źródło: opracowanie własne. Atrakcyjność inwestycyjna regionów wpływa na decyzje inwestorów. Na podstawie analizy udziału poszczególnych województw w wartości kapitału podstawowego podmiotów gospodarczych z udziałem kapitału zagranicznego działających w Polsce należy zauważyć, iż województwo kujawsko-pomorskie ma słabą pozycję konkurencyjną (rys. 11). Na województwo kujawsko-pomorskie przypada tylko 2% wartości kapitału podstawowego spółek z udziałem kapitału zagranicznego, z czego większość stanowi kapitał zagraniczny. Jest to niewiele wobec 5. procentowego udziału w zaludnieniu Polski. Jednak na uznanie zasługuje fakt, iż w latach województwo podniosło swoją pozycję konkurencyjną na rynku bezpośrednich inwestycji zagranicznych o 1 punkt procentowy (rys. 11). 30

31 Rysunek 11. Pozycja konkurencyjna województw na rynku inwestycji z kapitałem zagranicznym wg wartości kapitału podstawowego spółek z udziałem kapitału zagranicznego w latach 2003 i 2009 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, data pobrania Podsumowanie i rekomendacje Na atrakcyjność inwestycyjną regionu w dużej mierze wpływa konkurencyjność poszczególnych rodzajów działalności gospodarczej 15 oraz pozycja konkurencyjna regionu, mierzona udziałem województwa w rynku. Na podstawie przeprowadzonych badań za wiodące, konkurencyjne i zarazem perspektywiczne konkurencyjne sektory można uznać: produkcję obuwia oraz produkcję pozostałych gotowych wyrobów metalowych. Województwo, inwestując dalej w rozwój najbardziej perspektywicznych dziedzin, w przyszłości może osiągnąć pozycję potentata na rynku krajowym, a nawet międzynarodowym - jeśli sektor jest konkurencyjny. Ten warunek spełniają następujące działy: produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych, poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji, produkcja pozostałego sprzętu transportowego, pozostała produkcja wyrobów, handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi, działalność detektywistyczna i ochroniarska i edukacja, a także grupy: produkcja wyrobów piekarskich i mącznych, produkcja obuwia, drukowanie i działalność usługowa związana z poligrafią, produkcja pozostałych gotowych wyrobów metalowych, produkcja pozostałych maszyn specjalnego przeznaczenia, produkcja wyrobów, gdzie indziej niesklasyfikowana oraz sprzedaż hurtowa realizowana na zlecenie. Dodatkowo trzeba tu wymienić produkcję komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych Region jest konkurencyjny, jeśli utrzymuje lub podwyższa swój udział w danym rynku w określonym czasie, np. w ciągu trzech lat. 16 Z uwagi na brak danych wynikający z tajemnicy danych statystycznych, nie wszystkie sektory mogły zostać zidentyfikowane na podstawie wskaźników ekonomicznych. 31

32 Liczne wiodące sektory gospodarki regionu nie utrzymały w latach pozycji konkurencyjnej. Były to takie działy jak: produkcja artykułów spożywczych, produkcja odzieży, produkcja papieru i wyrobów z papieru, produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych, produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń, naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń oraz działalność bibliotek, archiwów, muzeów oraz pozostała działalność związana z kulturą, Szczególnie duże osłabienie udziału w rynku wystąpiło w takich rodzajach działalności jak: działalność bibliotek, archiwów, muzeów oraz pozostała działalność związana z kulturą oraz produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych. Wymaga to wzmożenia działań mających na celu wzrost innowacyjności wiodących sektorów, względnie podjęcia starań mających na celu szerszą eksplorację rynków międzynarodowych. Istotne znaczenie może mieć także pozyskanie nowych inwestycji zagranicznych w regionie, które poprzez powiązania kooperacyjne zdynamizują sprzedaż kujawskich produktów i usług. Poprawa w zakresie pozyskiwania inwestorów może wynikać z większego niż dotychczas wykorzystania przewag konkurencyjnych województwa. Na podstawie wskaźników cząstkowych, uwzględnionych we wskaźnikach syntetycznych potencjalnej i rzeczywistej atrakcyjności inwestycyjnej możemy zidentyfikować następujące przewagi konkurencyjne regionu kujawsko-pomorskiego: Rentowność majątku trwałego przedsiębiorstw ogółem; Wysoką produktywność pracy w usługach rynkowych; Ponadprzeciętny zysk w przeliczeniu na pracującego w turystyce i gastronomii; Dość wysoką innowacyjność przemysłu kapitałochłonnego; Dobrze rozwiniętą infrastrukturę techniczną; Atrakcyjną specjalistyczną infrastrukturę handlu. Niemniej jednak województwo ma także potencjalne, dotąd niewykorzystane możliwości rozwojowe, tkwiące w niewykorzystanych jeszcze zasobach, składających się na potencjał inwestycyjny. Jego charakterystyka i próba identyfikacji możliwych nowych nisz inwestycyjnych stanowi przedmiot rozważań kolejnego rozdziału opracowania. 32

33 2. Potencjał inwestycyjny województwa kujawsko-pomorskiego Województwo kujawsko-pomorskie zarówno pod względem liczby ludności, jak i powierzchni plasuje się na 10 pozycji wśród polskich regionów. 17 Jego potencjał społecznogospodarczy jest wzmocniony poprzez centralne położenie województwa w Polsce i Europie, w sąsiedztwie pięciu województw: wielkopolskiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, mazowieckiego i łódzkiego. Województwo kujawsko-pomorskie zostało podzielone administracyjnie na 23 powiaty (w tym 4 miasta na prawach powiatu) oraz 144 gminy (w tym 17 gmin miejskich, 35 gmin miejsko-wiejskich i 92 gmin wiejskich). Region posiada 2 stolice: administracyjną - Bydgoszcz i samorządową - Toruń. Większość urzędów administracji państwowej, w tym Urząd Wojewódzki, znajduje się w Bydgoszczy, natomiast siedziba Sejmiku Województwa oraz urzędów administracji samorządowej w Toruniu Zasoby przyrodnicze Region kujawsko-pomorski cechuje się znacznym potencjałem surowców pochodzenia rolniczego. Świadczy o tym jeden z najwyższych w kraju udział użytków rolnych w strukturze użytkowania ziemi według danych za 2009 r. udział ten wynosił 60,1% powierzchni ogółem, co dawało regionowi trzecią lokatę wśród polskich województw (po lubelskim i łódzkim) 18. Region charakteryzuje się ponadprzeciętnym w skali kraju wskaźnikiem, jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej (województwo - 71; Polska 66,6), w tym wskaźnikiem bonitacji gleb (województwo - 54,4; Polska 49,5). Gleby o najwyższej jakości i przydatności dla rolnictwa występują na terenie powiatów: inowrocławskiego, chełmińskiego, grudziądzkiego i mogileńskiego i radziejowskiego (tab. 5). Tabela 5. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej województwa kujawskopomorskiego Powiat Jakości i przydatności rolniczej gleb Wskaźnik bonitacji Agro klimatu Rzeźby terenu Warunków wodnych Ogólny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej Aleksandrowski 53,3 9,0 4,7 3,4 70,4 Brodnicki 52,5 8,6 3,5 3,2 67,7 Bydgoski 53,5 9,2 3,7 3,2 69,6 Chełmiński 65,6 8,7 4,1 4,2 82,6 Golubsko-Dobrzyński 56,0 8,9 3,9 3,5 72,3 Grudziądzki 63,3 9,0 3,2 4,0 79,5 Inowrocławski 66,4 9,1 4,5 4,1 84,2 Lipnowski 43,1 9,5 4,1 2,7 59,4 Mogileński 60,6 9,6 3,9 3,6 77,6 Nakielski 51,6 9,7 4,0 3,1 68,4 Radziejowski 59,0 9,6 4,5 3,8 76,9 Rypiński 44,7 9,0 4,2 2,8 60,8 17 Bank Danych Lokalnych GUS, (data pobrania ) 18 Tamże. 33

34 Sępoleński 46,5 9,5 3,7 2,6 62,3 Świecki 50,9 8,8 3,8 3,0 66,5 Toruński 57,8 8,8 4,4 3,8 74,8 Tucholski 46,2 9,0 3,6 2,5 61,3 Wąbrzeski 56,9 8,8 4,0 3,7 73,5 Włocławski 51,5 9,8 4,4 3,4 69,0 Żniński 55,4 9,5 4,2 3,3 72,5 Bydgoszcz 36,7 9,2 4,0 1,9 51,8 Grudziądz 37,9 9,6 4,7 2,2 54,4 Toruń 33,9 8,8 4,9 2,0 49,6 Włocławek 35,9 9,4 4,8 2,3 52,4 Województwo 54,4 9,2 4,0 3,4 71,0 Polska 49,5 9,9 3,9 3,3 66,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Źródło: T. Stuczyński, K. Budzyńska, L. Gawrysiak., A. Żaliwski, Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski, Biuletyn Informacyjny IUNG nr 12, Puławy 2000, ss Województwo kujawsko-pomorskie charakteryzuje się wysoko rozwiniętym rolnictwem, zarówno w zakresie produkcji roślinnej jak i zwierzęcej, stanowiącym podstawę rozwoju przemysłu spożywczego. Na potencjał rolnictwa wpływa korzystna struktura agrarna gospodarstw rolnych (średnia wielkość gospodarstwa rolnego mierzona powierzchnią użytków rolnych wynosiła w 2010 r. w regionie 12,2 ha przy średniej krajowej 6,8 ha) 19 oraz wysoka kultura rolna. Według danych GUS 20 województwo posiada znaczny potencjał w zakresie produkcji zwierzęcej, zwłaszcza w odniesieniu do produkcji żywca wieprzowego (2 lokata wśród polskich regionów, udział w produkcji krajowej w 2010 r. wynosił 10,7%), a także w nieco mniejszym stopniu drobiowego (6 pozycja, udział w produkcji krajowej 5,9%) i wołowego (7 lokata, udział w produkcji krajowej 6%). Region jest również istotnym graczem na rynku mleka surowego - 6 pozycja w Polsce, udział w produkcji krajowej w 2010 r. wyniósł 7,3%. Województwo jest także ważnym dostawcą surowców rolniczych pochodzenia roślinnego, w tym głównie buraków cukrowych (udział w krajowych zbiorach w 2009 r. wynosił 18,4%), rzepaku i rzepiku (14,7%), warzyw gruntowych (11%), zbóż podstawowych (8,5%). Istotne znaczenie ma również produkcja roślinna z przeznaczeniem na pasze - pszenżyto (udział w krajowych zbiorach w 2009 r. wynosił 10,2%), kukurydza na zielonkę (10,5%), mieszanki zbożowe (6,2%). Region jest liderem wśród polskich województw w zakresie skupu buraków cukrowych na 1 ha użytków rolnych, zajmuje 4 pozycję w odniesieniu do skupu zbóż, 5 - skupu ziemniaków, 6 - mleka krowiego. Potencjał regionu wskazuje na zasadność przyciągania na jego teren inwestorów z branży przetwórstwa spożywczego, w tym również zagranicznych. W województwie kujawsko-pomorskim w systemie rolnictwa ekologicznego funkcjonuje 340 gospodarstw rolnych (co daje 14 pozycję wśród polskich województw i stanowi 1,6% wszystkich tego typu gospodarstw w kraju) oraz 13 przetwórni ekologicznych (9 lokata, udział w wartości krajowej 4,4%); powierzchnia ekologicznych upraw rolnych wynosi łącznie 7 661,70 ha (13 lokata, 1,5% wartości krajowej). 21 Biorąc pod uwagę potencjał rolnictwa w regionie obserwuje się stosunkowo małe zainteresowanie produkcją żywności ekologicznej pomimo tego, że funkcjonuje tu klaster Ekoland - Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi. Jest to organizacja działająca w formie (data pobrania ) 20 Bank Danych Lokalnych GUS, (data pobrania ) 21 (pobrano: ). 34

35 stowarzyszenia, zajmująca się promocją produkcji metodami ekologicznymi oraz wspieraniem rolników i przetwórców ekologicznych. Stowarzyszenie zrzesza łącznie 128 atestowanych gospodarstw rolnych o łącznej powierzchni 5416 ha, z czego oddział kujawsko-pomorski obejmuje 73 gospodarstwa. 22 Duże znaczenie produkcji rolnej w gospodarce regionu powoduje, że województwo kujawsko-pomorskie charakteryzuje się znacznym w skali kraju potencjałem odnawialnych źródeł energii pochodzenia rolniczego (rys.12 i rys. 13). Dotyczy to w szczególności: Potencjału teoretycznego biogazu rolniczego - region plasuje się na czwartej pozycji wśród polskich województw pod względem potencjału teoretycznego biogazu rolniczego (po wielkopolskim, mazowieckim i podlaskim) pochodzącego głównie z nawozów naturalnych trzody chlewnej i bydła oraz kukurydzy zielonki; Potencjału produkcji biopaliw płynnych, głównie rzepaku do produkcji biodiesla (druga pozycja w kraju po województwie wielkopolskim); Potencjału energetycznego nadwyżek słomy (trzecia lokata wśród polskich województw po wielkopolskim i lubelskim). Rysunek 12. Ocena potencjału biomasy pochodzenia rolniczego w województwach w 2009 r.* * Dla oceny potencjałów została przeprowadzona standaryzacja otrzymanych wyników badań, następnie za pomocą średniej i odchylenia standardowego sklasyfikowano wskaźniki potencjału poszczególnych rodzajów biomasy dla województw. Przyjęto następującą skalę ocen: potencjał bardzo wysoki - 6, wysoki - 5, średnio wysoki - 4, średnio niski - 3, niski - 2, bardzo niski - 1. Źródło: P. Zarębski, Potencjał OZE pochodzenia rolniczego w Polsce z uwzględnieniem zróżnicowania regionalnego, [w:] H. Godlewska-Majkowska, P. Zarębski, Odnawialne źródła energii, jako czynnik zmian strukturalnych w polskim rolnictwie, materiał powstały w ramach realizacji badań statutowych KNoP SGH, Warszawa 2011, (maszynopis), s (data pobrania ) 35

36 Rysunek 13. Potencjał teoretyczny biogazu rolniczego [TJ] w 2002 r. Źródło: P. Zarębski, Potencjał rolniczy dla produkcji biogazu w Polsce, materiał powstały w ramach realizacji badań statutowych KNoP SGH, Warszawa 2011 (maszynopis). Ocena potencjału odnawialnych źródeł energii pochodzenia rolniczego w województwie kujawsko-pomorskim ukazała dość duże zróżnicowanie przestrzenne w potencjale biomasy (tab. 3). Poniższa tabela prezentuje potencjał teoretyczny OZE pochodzenia rolniczego w powiatach regionu. Kolorem szarym zaznaczono powiaty, charakteryzujące się ponadprzeciętnym w stosunku do średniej wojewódzkiej potencjałem względem danego rodzaju biomasy. Tabela 6. Potencjał teoretyczny OZE pochodzenia rolniczego w powiatach województwa kujawsko-pomorskiego w 2002 r.* [TJ/100km 2 ] Potencjał teoretyczny OZE [TJ/100km 2 ] Z nawozów naturalnych Trzody chlewnej Biogazu rolniczego Z kukurydzy zielonki Rzepaku (do produkcji biodiesla) Nadwyżek słomy Wierzby Bydła Drobiu Ogółem KUJAWSKO- POMORSKIE 15,8 13,5 12,5 11,7 53, ,1 36,2 8,6 5,6 Powiaty: Bydgoski 7, ,9 8,9 37, ,2 37,9 9,1 3,9 Łąk Żyta (do produkcji bioetanolu) 36

37 Toruński 14 13,1 11,1 10,5 48,7 18,9 30,1 35,8 8,4 3,8 M. Bydgoszcz 6,4 1,4 2,7 2 12,5 0,4 3,3 32,2 5,5 0,2 M. Toruń 2,6 4,6 121, ,5 0,1 2,4 21,5 7,8 0,6 Brodnicki 20,8 19,6 4,7 12,5 57, ,9 39,1 12,3 5,3 Chełmiński 17,3 17,5 3,3 10,5 48,7 40,6 39,8 24,2 5,1 2,2 Golubskodobrzyński 22,6 27,1 7,8 12, ,2 47,6 52,2 7,3 4,1 Grudziądzki 15,9 16,6 2, ,6 67,3 37,2 30,9 10,5 2,4 Sępoleński 15,2 14,3 1,4 10,2 41,1 10,5 44,3 19,4 7,6 8,6 Świecki 8,5 15,9 6,1 3,7 34,3 8,7 35,6 26,3 8,2 6,5 Tucholski 10,5 11 2,9 8,7 33,1 6,7 28,9 29,5 5,6 6,9 Wąbrzeski 22,1 22,3 4,1 12,8 61,3 31,7 50,9 22,6 13,3 5,4 M. Grudziądz 2,8 10,8 0,6 0 14,1 1,3 8,4 92,8 8,2 3,4 Aleksandrowsk i 25,4 17,3 31,1 12,4 86,2 17,9 46,4 30,4 7,3 7,8 Inowrocławski 18,5 12,2 22,7 19,4 72,9 21,6 36,7 25,9 7,7 3,9 Lipnowski 20,2 8,6 9, ,1 8,8 41,5 61,5 7,4 11,5 Mogileński 15,9 15,1 6,3 14,5 51,8 27,6 44,9 9,9 7,6 6,1 Nakielski 16,2 10,8 1,7 17,2 45,9 21,9 34,4 24,7 16,9 7,4 Radziejowski 36 14,2 8,9 37,3 96,4 17, ,4 5,6 9,8 Rypiński 30,5 14 8,9 24,3 77,8 3,5 43,6 54 6,5 11,7 Włocławski 17,1 10,6 2 8,2 37, ,2 30,8 9,3 8,8 Żniński 16,2 22,6 1,7 16,6 57,1 22,8 46,2 63,2 12,5 8,2 M. Włocławek 1,4 1,7 16,5 0 19,6 0,7 2,7 52,8 7,7 0,9 * najnowsze dane w ujęciu powiatowym dotyczą 2002 r. Źródło: P. Zarębski, Potencjał OZE pochodzenia rolniczego w Polsce z uwzględnieniem zróżnicowania regionalnego, [w:] H. Godlewska-Majkowska, P. Zarębski, Odnawialne źródła energii, jako czynnik zmian strukturalnych w polskim rolnictwie, materiał niepublikowany SGH, Warszawa 2011, materiał powstały w ramach badań statutowych KNoP SGH, Warszawa Województwo posiada korzystne warunki do rozwoju energetyki wiatrowej, energii wód płynących, oraz energii geotermalnej. W regionie kujawsko-pomorskim funkcjonują instalacje wykorzystujące odnawialne źródła energii. Województwo charakteryzuje się dużą ilością zainstalowanych elektrowni wiatrowych, co ma związek z warunkami przyrodniczymi. Ponadto na badanym terenie istnieje stosunkowo dużo elektrowni wodnych o różnej mocy (dominują małe instalacje) (tab. 7). Biorąc pod uwagę potencjał teoretyczny OZE można ten sektor zaliczyć do priorytetowych w województwie kujawsko-pomorskim. Potencjał ten jest jednak dosyć słabo wykorzystywany, o czym świadczy chociażby niewielka liczba elektrowni biogazowych i biomasowych. Tabela 7. Rodzaj i moce instalacji OZE w województwie kujawsko-pomorskim Wyszczególnienie Ilość Łączna moc instalacji instalacji [MW] Elektrownie biogazowe wytwarzające z biogazu z oczyszczalni ścieków Elektrownie biogazowe wytwarzające z biogazu składowiskowego Elektrownie biogazowe wytwarzające z biogazu rolniczego Elektrownie biomasowe wytwarzające z biomasy z odpadów przemysłowych drewnopochodnych

38 i celuzowo-papierniczych Elektrownie biomasowe wytwarzające z biomasy z odpadów leśnych, rolniczych, ogrodowych Elektrownie biomasowe wytwarzające z biomasy mieszanej Elektrownia wiatrowa na lądzie Elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW Elektrownia wodna przepływowa do 1 MW Elektrownia wodna przepływowa do 5 MW Elektrownia wodna przepływowa do 10 MW Elektrownia wodna przepływowa powyżej 10 MW Elektrownia realizująca technologię współspalania * (paliwa kopalne i biomasa) * - dla instalacji współspalania nie można określić mocy Źródło: opracowanie własne na podstawie (data pobrania ). W odniesieniu do potencjału rynkowego województwo kujawsko-pomorskie charakteryzuje się znacznymi możliwościami w zakresie energetyki wiatrowej, hydroenergetyki, energetyki opartej na biogazie. Potencjał biomasy jest stosunkowo duży, przy czym występują pewne bariery dotyczące wykorzystania biomasy na cele energetyczne. 23 W województwie kujawsko-pomorskim ważną rolę odgrywa Wisła - główna oś hydrograficzna regionu - wraz ze swoimi dopływami (m.in. Drwęca, Brda, Wda). Stanowi to potencjał dla lokalizacji przemysłu charakteryzującego się dużym dobowym zużyciem wody (zakłady chemiczne, elektrownie cieplne) i obiektów usługowych o dużych rozmiarach, a także odgrywa istotną rolę dla gospodarki komunalnej. Ważną rzeką w regionie jest również Noteć oraz Kanał Bydgoski, łączący Brdę z Notecią, dzięki czemu istnieje szlak wodny Wisła-Odra. Stanowi to potencjał dla rozwoju transportu śródlądowego (rys. 14). W województwie znajduje się około tysiąca jezior (największe jeziora to Gopło 21,8 km 2 ), wśród których najliczniejszą grupę zbiorniki o III klasie jakości wód oraz zbiorniki pozaklasowe. Na terenie województwa istnieje kilka sztucznych zbiorników wodnych pełniących funkcje retencyjne, rekreacyjne oraz energetyczne. Zasoby wodne regionu wykorzystywane są do produkcji energii elektrycznej przez elektrownie wodne (największa to elektrownia na Wiśle we Włocławku). Województwo posiada duże zasoby wód podziemnych - blisko 1/3 wszystkich krajowych zasobów eksploatacyjnych wód podziemnych znajduje się w regionie. Większość z nich to wody charakteryzujące się dobrą i zadowalającą jakością, co jest szczególnie ważne dla rozwoju wrażliwych na jakość wody rodzajów działalności przemysłowej - głównie przemysłu spożywczego oraz przemysłu wysokich technologii. 23 Województwo kujawsko-pomorskie. Zasoby i możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii, Kujawsko-pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku. ( ) 38

39 Rysunek 14. Sieć hydrograficzna w województwie kujawsko-pomorskim Źródło: opracowanie własne na podstawie Planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawskopomorskiego, data pobrania Region cechują także dobre warunki do rozwoju turystyki m.in. dobry stan środowiska przyrodniczego i walory krajobrazowe, co skutkuje istnieniem na jego terenie obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych, prawnie chronionych. Powierzchnia tego typu obszarów wynosi na terenie regionu ,7 ha. Stanowi to blisko 32% powierzchni województwa i 5,6% wszystkich tego typu obszarów w Polsce. 24 Występują tu wszystkie formy ochrony prawnej przyrody za wyjątkiem parków narodowych. Największą powierzchnię zajmują obszary chronionego krajobrazu (umiejscowione głównie w dolinach rzecznych i na terenie Borów Tucholskich) oraz parki krajobrazowe (zlokalizowane przede wszystkim w północnej części województwa) (rys. 15). W regionie wyznaczono również obszary ekologiczne Natura W ramach sieci Natura 2000 w województwie kujawsko-pomorskim występują zarówno obszary specjalnej ochrony ptaków, jak i specjalne obszary ochrony siedlisk. Łącznie jest to 41 obszarów, które zajmują powierzchnię ,9 ha. 25 Obszary te stanowią blisko 32% powierzchni województwa, z czego prawie połowa powierzchni przypada na Bory Tucholskie. Na terenie województwa istnieją 34 specjalne obszary ochrony siedlisk: Dolina Noteci, Forty w Toruniu, Cytadela Grudziądz, Zamek Świecie, Torfowisko Linie, Ciechocinek, Torfowisko Mieleńskie, Jezioro Gopło, Krzewiny, Sandr Wdy, Doliny Brdy i Stążki w Borach Tucholskich, Solecka Dolina Wisły, Dybowska Dolina Wisły, Nieszawska 24 Bank Danych Lokalnych GUS, (data pobrania ) 25 (data pobrania ) 39

40 Dolina Wisły, Cyprianka, Włocławska Dolina Wisły, Solniska Szubińskie, Słone Łąki w Dolinie Zgłowiączki, Błota Kłócieńskie, Łąki Trzęślicowe w Foluszu, Mszar Płociczno, Dolina Osy, Stary Zagaj, Kościół w Śliwicach, Dolina Łobżonki, Lisi Kąt, Zbocza Płutowskie, Dolna Wisła, Ostoja Barcińsko-Gąsawska, Ostoja Lidzbarska, Pojezierze Gnieźnieńskie, Ostoja Brodnicka, Równina Szubińsko-Łabiszyńska, Dolina Drwęcy. Ponadto wyznaczono 7 obszarów specjalnej ochrony ptaków, które łącznie zajmują powierzchnię ,99 ha. Rysunek 15. Rozmieszczenie ważniejszych kompleksów leśnych w województwie kujawsko -pomorskim Źródło: opracowanie własne na podstawie Planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko -pomorskiego, data pobrania Są to: Bory Tucholskie, Dolina Dolnej Wisły, Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego, Ostoja Nadgoplańska, Błota Rakutowskie, Bagienna Dolina Drwęcy, Żwirownia Skoki. Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w województwie jest nieregularne (największa ich koncentracja występuje w dolinie Wisły). Należy podkreślić, że występowanie obszarów prawnie chronionych o walorach przyrodniczych sprzyja rozwojowi funkcji turystycznych oraz przemysłów wysokich technologii. Jakość krajobrazu i czystość ekologiczna terenów może stanowić czynnik przyciągający tego typu inwestycje, ale z drugiej stanowi pewne ograniczenie budowlane. W województwie kujawsko pomorskim powierzchnia lasów w 2009 r. wyniosła ha, 26 co stanowi pewien potencjał do rozwoju działalności produkcyjnych opartych o zasoby leśne, np. meblarstwa. Największe kompleksy leśne województwa to Bory Tucholskie oraz Puszcza Bydgoska. 26 Bank Danych Lokalnych GUS, (data pobrania ) 40

41 Region oferuje różnorodne warunki do rozwoju turystyki - duże kompleksy leśne, liczne jeziora (możliwość uprawiania sportów wodnych: żeglarstwa, kajakarstwa, windsurfingu) i rzeki (wędkarstwo). W województwie istnieją również warunki do uprawiania turystyki pieszej i rowerowej (turystyka piesza: szlaki Borów Tucholskich i pojezierza Brodnickiego, oraz Pałuk i Ziemi Chełmińskiej; turystyka rowerowa: Dolina Dolnej Wisły, Dolina Dolnej Drwęcy, międzynarodowa trasa rowerowa R-1 w północnej części regionu). Wśród walorów przyrodniczych województwa należy wymienić ponadto Pojezierze Kujawskie z bogatymi złożami solankowymi, stwarzające podstawy dla rozwoju usług turystycznych, w tym wyspecjalizowanych (turystyki związanej z ochroną zdrowia i lecznictwem uzdrowiskowym). Wokół złóż solankowych powstały trzy uzdrowiska - w Ciechocinku, Inowrocławiu oraz w Wieńcu Zdroju. Na terenie województwa rozwija się również turystyka wiejska w oparciu o zasoby środowiska przyrodniczego. Do ważnych surowców naturalnych występujących na terenie województwa kujawsko-pomorskiego zaliczyć należy sól kamienną, która wraz ze złożami wapieni stanowi podstawę rozwoju przemysłu chemicznego, w tym głównie sodowego. Regionalne złoża wapieni i margli mogą być również wykorzystywane do produkcji wapna czy cementu. Występujące na terenie województwa surowce ilaste i kruszywa mogą służyć do produkcji materiałów budowlanych, w tym cementu, ceramiki budowlanej czy cegieł. Przestrzenne rozmieszczenie surowców mineralnych zaprezentowano na rys. 16. Rysunek 16. Rozmieszczenie surowców mineralnych w województwie kujawsko-pomorskim Źródło: opracowanie własne na podstawie Atlasu geograficznego Polski. 41

42 W regionie występują również złoża wód mineralnych, które są eksploatowane w dwóch miejscowościach (Ciechocinek i Wieniec Zdrój). Na terenie regionu (głównie w jego południowej części) występują również złoża węgla brunatnego, ale nie są one wykorzystywane gospodarczo. Na terenie województwa występują również złoża gazu ziemnego. Gaz ziemny należy do najczystszych ekologicznie źródeł energii spośród paliw kopalnych, stąd stanowi on atrakcyjną alternatywę dla wykorzystywanego w Polsce w głównej mierze węgla kamiennego i brunatnego. Źródłem gazu ziemnego może być gaz łupkowy shale gas (oraz w mniejszym stopniu gaz zamknięty - tight gas). Potencjał gazu łupkowego w Polsce może wynosić od 1,4 do 5 bln m 3. Przyjmuje się, że shale gas występuje w Polsce w basenie bałtyckim, depresji podlaskiej oraz na Lubelszczyźnie. Pewność co do wielkości zasobów dadzą informacje uzyskane w ramach projektowanych wierceń w ramach udzielonych przez Ministra Środowiska koncesji. Według stanu na r. poszukiwania gazu łupkowego dotyczą północno-wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego głównie terenów powiatu grudziądzkiego, brodnickiego, wąbrzeskiego, rypińskiego, golubsko-dobrzyńskiego i świeckiego oraz południowej części regionu (powiat radziejowski) Kapitał ludzki Według danych GUS 28 liczba mieszkańców w regionie kujawsko-pomorskim według stanu na koniec 2010 r. wyniosła osób, co stanowiło 5,4% ludności Polski. W największym mieście regionu - Bydgoszczy - mieszkało osób (udział w ogóle ludności województwa wyniósł 17,2%), co świadczy o znacznym potencjale rynkowym tego ośrodka. Funkcję potencjalnych biegunów wzrostu mogą w regionie pełnić także dawne miasta wojewódzkie: Toruń (skupiający mieszkańców, co stanowiło 9,9% ludności województwa) i Włocławek (odpowiednio: oraz 5,6%) 29, a także zamieszkiwany przez mieszkańców Grudziądz (udział w ludności regionu wynosił 4,6%) (rys. 17). Udział ludności zamieszkałej w miastach w ludności ogółem w województwie kujawskopomorskim wynosi 60,5%, co odpowiada średniej krajowej (Polska 60,9%) (data pobrania ). 28 Bank Danych Lokalnych GUS, (data pobrania ) 29 Za bieguny wzrostu zwykle uważane są miasta liczące powyżej 100 tys. mieszkańców. 30 Bank Danych Lokalnych GUS, (data pobrania ) 42

43 Rysunek 17. Sieć osadnicza w województwie kujawsko-pomorskim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych, GUS, data pobrania Region dysponuje dość dużym potencjałem pracowników, o czym świadczy dominacja w strukturze demograficznej ludności w wieku produkcyjnym (rys. 18). Jest to cecha charakterystyczna dla większości jednostek samorządu terytorialnego województwa kujawsko-pomorskiego. Województwo kujawsko-pomorskie charakteryzuje się w odniesieniu do większości sektorów niższymi kosztami pracy niż średnie koszty w Polsce. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w regionie w okresie styczeń grudzień 2010 r. było wyższe niż średnia krajowa w następujących branżach: produkcja artykułów spożywczych, produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych, produkcja skór i wyrobów skórzanych oraz produkcja mebli (tab. 8). 43

44 Przemysł Przetwórstwo przemysłowe Tabela 8. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w Polsce oraz w województwie kujawsko-pomorskim w okresie styczeń-grudzień 2010 Wyszczególnienie Polska [zł] Województwo kujawskopomorskie [zł] Polska=100 Ogółem 3 434, ,61 82,9 Razem 3 487, ,32 84,5 Razem 3 147, ,51 92,0 Produkcja artykułów spożywczych 2 809, ,82 106,8 Produkcja napojów 4 605, ,91 78,4 Produkcja wyrobów tekstylnych 2 306, ,72 91,8 Produkcja odzieży 1 837, ,63 92,1 Produkcja skór i wyrobów skórzanych 2 050, ,84 103,7 Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy 2 457, ,78 87,9 Produkcja papieru i wyrobów z papieru 3 559, ,72 96,6 Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 3 571, ,86 78, , ,97 104,6 Produkcja wyrobów farmaceutycznych 5 172, ,12 84,1 produkcja wyrobów z gumy 3 121, ,48 88,6 produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych 3 434, ,22 84,5 Produkcja metali 3 767, ,91 77,2 Produkcja wyrobów z metali 3 069, ,41 94,5 Produkcja urządzeń elektrycznych 3 311, ,93 91,2 Produkcja maszyn i urządzeń 3 491, ,04 86,3 Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep Produkcja pozostałego sprzętu transportowego 3 572, ,84 60, , ,6 74,6 Produkcja mebli 2 448, ,1 102,9 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę 5 316, ,25 83,6 44

45 Transport i gospodarka magazynowa Handel; naprawa pojazdów samochodowych Budownictwo Przemysł Razem 3 429, ,57 90,7 Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja Pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody Gospodarka odpadami; odzysk surowców 3 663, ,82 87, , ,93 92,8 Razem 3 538, ,81 82,5 Budowa budynków 3 535, ,75 76,8 Budowa obiektów inżynierii lądowej i wodnej 3 596, ,65 86,7 Roboty budowlane specjalistyczne 3 482, ,51 87,0 Handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi oraz ich naprawa Razem 3 111, ,39 85, , ,71 86,8 Handel hurtowy 3 841, ,19 84,5 Handel detaliczny 2 469, ,12 79,6 Razem 3 315, ,09 76,6 Transport lądowy i rurociągowy 3 118, ,83 80,8 Magazynowanie i działalność usługowa wspomagająca transport 3 736, ,17 73,8 Zakwaterowanie i gastronomia 2 379, ,21 88,8 Informacja i komunikacja 6 186, ,9 81,9 Obsługa rynku nieruchomości 3 559, ,73 95,7 Administrowanie i działalność wspierająca 2 153, ,69 85,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Biuletyn Statystyczny Województwa Kujawsko-Pomorskiego III kwartał 2011, (data pobrania ) oraz Biuletyn Statystyczny nr 10/2011, (data pobrania ) Ważnym elementem składającym się na potencjał województwa są uczelnie wyższe (rys. 19). W roku 2010 studiowało na uczelniach państwowych i niepublicznych łącznie 84,5 tys. osób, co stanowiło 4.6% wszystkich studiujących w Polsce (BDL GUS). Wśród znaczących państwowych wyższych uczelni w regionie można wymienić m.in.: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu wraz z Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Akademia Muzyczna w Bydgoszczy. Ponadto w Toruniu działa Szkoła Podoficerska Wojsk Lądowych, a we Włocławku - Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa. Uczelnie te oferują liczne kierunki studiów. 45

46 Rysunek 18. Rozmieszczenie i struktura demograficzna ludności w województwie kujawskopomorskim w 2009 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych, GUS, data pobrania Rysunek 19. Rozmieszczenie wybranych szkół wyższych w województwie kujawskopomorskim Źródło: opracowanie własne. 46

47 Na uwagę zasługują takie kierunki jak: administracja, aktorstwo, automatyka i robotyka, biotechnologia, budownictwo, dietetyka, dyrygentura, dziennikarstwo i komunikacja społeczna, edukacja artystyczna w zakresie sztuki muzycznej, ekonomia, elektronika i telekomunikacja, elektrotechnika, fizjoterapia, fizyka techniczna, informatyka, instrumentalistyka, kompozycja i teoria muzyki, kosmetologia, mechanika i budowa maszyn, ochrona środowiska, pielęgniarstwo, ratownictwo medyczne, reżyseria, rolnictwo, stosunki międzynarodowe, teleinformatyka, wokalistyka, zarządzanie, zdrowie publiczne, zootechnika. Oferowane są również kierunki unikatowe, np.: materiały współczesnych technologii, (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu - Wydział Biologii i Nauk o Ziemi wspólnie z Wydziałem Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej), kognitywistyka, astronomia, lotnictwo i kosmonautyka, inżynieria biomedyczna, inżynieria materiałowa, rewitalizacja dróg wodnych, matematyka o specjalności finansowo-ubezpieczeniowej. filologia hebrajska, hellenistyka, japonistyka, jazz i muzyka estradowa, reżyseria dźwięku, artyleria naziemna lufowa, artyleria rakietowa, transport i ruch wojsk. Dość liczna jest oferta studiów podyplomowych. Poza uczelniami państwowymi w regionie funkcjonują również wyższe uczelnie niepaństwowe oferujące m.in. następujące kierunki studiów: geodezja i kartografia, resocjalizacja, architektura i urbanistyka, fizjoterapia, gospodarka przestrzenna, informatyka i ekonometria, integracja europejska, lotnictwo i kosmonautyka, ochrona dóbr kultury, ochrona środowiska, transport, finanse i rachunkowość, logistyka, zarządzanie i inżynieria produkcji, europeistyka, turystyka i rekreacja, inżynieria środowiska. W regionie istnieją również placówki badawcze i badawczo-wdrożeniowe, w tym m.in. Krajowe Laboratorium Fizyki Atomowej, Molekularnej i Optycznej (FAMO), Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Urządzeń Sterowania Napędów, Instytut Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych Metalchem, Pracownia Zagospodarowania Turystycznego Instytutu Turystyki, Zakład Badawczy Przemysłu Piekarskiego, Instytut Biotechnologii Przemysłu Rolno- Spożywczego, Instytut Wdrożeń Technicznych, Instytut Ziemniaka, a także placówki Polskiej Akademii Nauk: Pracownia Astrofizyki Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika, Zakład Geomorfologii i Hydrologii Niżu Instytutu Geografii i Zagospodarowania Przestrzennego. Niektóre przedsiębiorstwa produkcyjne zlokalizowane w regionie również prowadzą własną działalność badawczo-rozwojową, w tym m.in.: Anwil S.A. we Włocławku, Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych w Toruniu, Zachem w Bydgoszczy, Telefonia Kabel w Bydgoszczy oraz Alcatel-Lucent w Bydgoszczy. Uczelnie zlokalizowane są głównie w Bydgoszczy i Toruniu, ale również w innych miastach regionu głównie dotyczy to dawnych miast wojewódzkich (rys. 19.). Potencjał naukowobadawczy regionu zapewnia silne wsparcie dla przedsiębiorstw reprezentujących m.in. sektor spożywczy, elektromaszynowy, elektroniczny, elektrotechniczny, elektromechaniczny, chemiczny, biotechnologiczny, teleinformatyczny. W województwie kujawsko-pomorskim według danych GUS z roku 2009/2010 udział liczby uczniów uczących się języków obcych (jako przedmiotów obowiązkowych) w ogóle uczniów w województwie kujawsko pomorskim odpowiada wartościom przeciętnym dla kraju (region: język angielski - 86%, język niemiecki - 32,2%; Polska język angielski - 86,2%, język niemiecki - 33,5%). Udział liczby mieszkańców województwa deklarujących dobrą znajomość języka angielskiego wynosi 39%, języka niemieckiego 5%. 31 Źródłem kapitału ludzkiego dla przedsiębiorstw są również osoby bezrobotne, zwłaszcza legitymujące się wykształceniem wyższym lub średnim. W województwie kujawskopomorskim w 2010 r. liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych wynosiła Stopa 31 Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2009/2010, GUS, Warszawa 2010, s

48 bezrobocia rejestrowanego znacznie przekraczała wartość przeciętną dla kraju i osiągnęła poziom 17% (Polska 12,4%). W regionie kujawsko-pomorskim najwięcej osób bezrobotnych z wykształceniem wyższym i średnim jest w największych miastach (Bydgoszcz, Toruń, Włocławek Grudziądz), co wynika m.in. z wielkości tych ośrodków. Duża liczba bezrobotnych jest również w powiatach okalających duże miasta (głównie powiaty: bydgoski, włocławski), a także na terenie powiatu inowrocławskiego i świeckiego (rys. 20 oraz rys. 21) 32. Te rejony województwa posiadają znaczny potencjał dla rozwoju usług offshoringowych, m.in. badawczo-rozwojowych, technik informacyjnych, usług finansowo - księgowych, usług prawnych, doradczych, call center. Do atutów tego typu terenów można zaliczyć: dostęp do wykwalifikowanych kadr (w tym osób bezrobotnych legitymujących się wykształceniem wyższym lub średnim technicznym), możliwość współpracy z uczelniami i jednostkami naukowo-badawczymi, stosunkowo niskie koszty pracy, dobrą dostępność infrastruktury łączności (telekomunikacyjnej i teleinformatycznej) oraz rozwój rynku nowoczesnych powierzchni biurowych. Warunki te spełniają przede wszystkim duże, ale także niektóre średnie miasta i to one są w sposób szczególny predestynowane do rozwoju usług offshoringowych, a także outsourcingowych. W Raporcie o perspektywach sektora BPO w Polsce wśród miast charakteryzujących się bardzo dobrym potencjałem dla nowych lub już działających inwestorów, którzy poszukują nowych lokalizacji wskazano dwa miasta z województwa kujawsko-pomorskiego Bydgoszcz i Toruń. Szczególnie wysoko oceniono w tych miastach dostęp do kadry oraz infrastrukturę biznesową. 33 W ostatnim czasie można zauważyć lokowanie usług BPO np. w Bydgoszczy, m.in. usługi w zakresie doradztwa i zarządzania infrastrukturą informatyczną (Alcatel-Lucent Polska Sp. z o.o., Atos Origin) czy usługi finansowo-księgowe (JP Morgan Chase LTD). W regionie kujawsko-pomorskim największa nadwyżka zasobów pracy odnosiła się do bezrobotnych bez zawodu (27740 osób) oraz sprzedawców (11039 osób). Ponadto powyżej 1000 osób do ok nie znajduje zatrudnienia w zawodach: technik ekonomista, ślusarz, krawiec, kucharz, murarz, robotnik budowlany, robotnik pomocniczy w przemyśle przetwórczym, technik mechanik, szwaczka, kucharz małej gastronomii, technik rolnik, stolarz, rolnik, sprzątaczka biurowa, piekarz. Nadwyżka zasobów pracy w wielkości od 500 do 1000 osób dotyczy zawodów: mechanik samochodów osobowych, cukiernik, malarz budowlany, tokarz w metalu, fryzjer, technik żywienia i gospodarstwa domowego, mechanik pojazdów samochodowych, technik handlowiec, stolarz meblowy, pozostali rolnicy upraw polowych, kelner, mechanik - operator pojazdów i maszyn rolniczych, robotnik drogowy, pedagog, pakowacz, hydraulik, malarz - tapeciarz, pozostali mechanicy pojazdów samochodowych. 32 Bank Danych Lokalnych GUS, (data pobrania ). 33 Raport o perspektywach sektora BPO w Polsce, Improving through moving nr 1/2008, Colliers International Poland Sp z o.o. 48

49 Rysunek 20. Zróżnicowanie przestrzenne bezrobocia osób z wyższym wykształceniem wg powiatów Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych, GUS, data pobrania Rysunek 21. Zróżnicowanie przestrzenne bezrobocia z wykształceniem średnim technicznym wg powiatów Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych, GUS, data pobrania

50 Do najważniejszych zawodów deficytowych zaliczyć można robotników gospodarczych (liczba ofert pracy jest wyższa o 438 stosunku do liczby osób bezrobotnych posiadających ten zawód). Ponadto brakuje pracowników w takich zawodach, jak: doradca klienta, sekretarka, technik administracji, pracownik ochrony fizycznej bez licencji, telemarketer, pozostali pracownicy obsługi biurowej. Deficyt w odniesieniu do tych zawodów wynosi od 322 do 100 osób Kapitał społeczny Kapitał społeczny stanowi jeden z elementów potencjału inwestycyjnego. Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego nie obserwuje się występowania licznie reprezentowanych mniejszości narodowych. Jednakże w skład obszaru województwa wchodzą tereny charakteryzujące się różnorodnością kulturową, ale też polityczną i administracyjną, która wynika z uwarunkowań historycznych. Zróżnicowanie regionalnych i lokalnych atrybutów tożsamości kulturowej może być ważnym czynnikiem rozwoju działalności turystycznej w poszczególnych rejonach oraz wytwarzania tradycyjnych produktów żywnościowych. Ważne znaczenie dla kształtowania kapitału społecznego ma dziedzictwo kulturowe regionu, w tym zabytki świeckie i sakralne, które odgrywają istotną rolę w kształtowaniu atrakcji turystycznych regionu. Wśród licznych zabytków architektury (m.in. budowle gotyckie, zamki, średniowieczne mury obronne i obiekty architektury romańskiej, zabytki architektury drewnianej - Biskupin) na szczególną uwagę zasługuje średniowieczny zespół staromiejski w Toruniu, który jest wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Przestrzenne rozmieszczenie wybranych zabytków świeckich i sakralnych w województwie kujawsko-pomorskim zaprezentowano na rys. 22 oraz rys Zawody deficytowe i nadwyżkowe obliczono na podstawie: (data pobrania ) jako różnicę pomiędzy liczbą ofert pracy a liczbą bezrobotnych posiadających dany zawód (dane dotyczą II półrocza 2010). 50

51 Rysunek 22. Ważniejsze zabytki świeckie w województwie kujawsko-pomorskim Legenda wybrane atrakcje turystyczne w regionie kujawsko-pomorskim: 1. Toruń - starówka, 2. Bydgoszcz - spichrze nad Brdą, 3. Włocławek - Zalew Włocławki, 4. Grudziądz - zabytkowe spichrze, 5. Inowrocław - uzdrowisko, tężnie solankowe, 6. Biskupin - osada kultury łużyckiej, 7. Brodnica - Wieża Mazurska z XIV w., 8. Chełmno - Miasto Zakochanych, 9. Chełmża - gotycka konkatedra, 10. Chrystkowo - drewniana chata menonicka, 11. Ciechocinek - uzdrowisko, tężnie, 12. Fojutowo - akwedukt, skrzyżowanie kanału i rzeki, 13. Gardęga - górska rzeka na nizinach, 14. Gąsawa - kościół p.w. Św. Mikołaja, 15. Golub - Dobrzyń zamek gotycki, 16. Grocholin - dwór obronny, 17. Izbica Kujawska - grobowce megalityczne, 18. Kanał Bydgoski, 19. Kłóbka - skansen, 20. Koronowo i Byszewo - szlak cysterski, 21. Kruszwica - Mysia Wież, 22. Kruszwica - romańska kolegiata, 23. Lubostroń - pałac Skórzewskich, 24. Nieszawa - prom na Wiśle, 25. Nowe - zamek krzyżacki, 26. Radzyń Chełmiński - zamek krzyżacki, 27. Rogowo - park dinozaurów, 28. Rudnik - Western City, 29. Runowo Krajeńskie - ruiny pałacu, 30. Skępe - klasztor Bernardynów, 31. Solec Kujawski - park dinozaurów, 32. Strzelno - romańska rotunda, 33. Szafarnia - Ośrodek i Muzeum Fryderyka Chopina, 34. Świecie n. Wisłą - zamek krzyżacki, 35. Tuchola - Muzeum Borów Tucholskich, 36. Wenecja - Muzeum Kolei Wąskotorowej, 37. Wierzchlas - rezerwat cisów, 38. Wymysłowo - Muzeum Indian, 39. Zamek Bierzgłowski - zamek krzyżacki. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Oficjalny portal turystyczny Województwa Kujawsko-Pomorskiego, (data pobrania ) oraz Atlas geograficzny Polski. 51

52 Rysunek 23. Ważniejsze zabytki sakralne w województwie kujawsko-pomorskim Źródło: opracowanie własne na podstawie: Oficjalny portal turystyczny Województwa Kujawsko-Pomorskiego, (data pobrania ) oraz Atlas geograficzny Polski. Województwo kujawsko-pomorskie posiada znaczne tradycje w zakresie produkcji żywności. Na liście produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi znajduje się 30 produktów wytwarzanych w regionie. Wśród nich znajduje się m.in. 10 rodzajów napojów (wino domowe z Kujaw, piwo nakielskie ciemne, piwo nakielskie jasne, księżycówka z Kujaw, nalewka orzechowa, nalewka z kwiatów głogu, nalewka z czarnej porzeczki, nalewka dereniowa, dzięgielówka, podpiwek kujawski); 8 wyrobów piekarniczych i cukierniczych, po 3 dania mięsne, warzywa i owoce oraz gotowe dania i potrawy. 35 Województwo może poszczycić się znanymi postaciami historycznymi (Mikołaj Kopernik, Władysław Łokietek, Kazimierz III Wielki, Jan Kasprowicz, Stanisław Przybyszewski, Stanisław Noakowski, Tadeusz Reichstein) oraz znanymi osobami żyjącymi (Andrzej Wolszczan, Józef Glemp, Rafał Blechacz i inni) Kapitał finansowy Kapitał finansowy należy do ważnych elementów tworzących potencjał inwestycyjny regionu. Jego źródłem jest kapitał własny podmiotów gospodarczych, kapitał obcy (np. pochodzący z instytucji finansowych) oraz kapitał pozostający w dyspozycji jednostek samorządu terytorialnego. Udział województwa kujawsko-pomorskiego w krajowej wartości dodanej brutto gospodarki narodowej w 2008 r. wynosił 4,7%; udział w wartości wydatków inwestycyjnych 35 Zobacz: 52

53 - 2,4%. 36 Porównując powyższe wskaźniki z udziałem regionu w zaludnieniu (5,4%) należy stwierdzić, że województwo dysponuje stosunkowo niewielkimi zasobami kapitału finansowego. Zarejestrowane podmioty sekcji K wg PKD 2007 (działalność finansowa i ubezpieczeniowa) w regionie kujawsko-pomorskim w 2010 r. stanowiły 5,2% wszystkich takich jednostek w Polsce (województwo: 6881 podmiotów gospodarczych). 37 Za pośrednictwem tego typu podmiotów realizowane są przepływy finansowe w województwie. Największa koncentracja przestrzenna wybranych instytucji rynku finansowego występuje w Bydgoszczy. Znaczna liczba podmiotów prowadzących działalność finansową i ubezpieczeniową funkcjonuje ponadto w pozostałych największych miastach regionu: Toruniu, Włocławku, Grudziądzu oraz Inowrocławiu (rys. 24). Rysunek 24. Rozmieszczenie wybranych instytucji rynku finansowego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych, GUS, data pobrania Infrastruktura techniczna Region jest położony w ramach transeuropejskiej sieci transportowej TEN-T (Paneuropejski Korytarz Transportowy nr VI łączący Skandynawię przez Polskę z Południem Europy), umożliwiający połączenia z większymi zagranicznymi i krajowymi ośrodkami miejskimi. Przez obszar województwa kujawsko-pomorskiego przebiega autostrada A1 (stanowiąca oś Paneuropejskiego Korytarza Transportowego nr VI), drogi ekspresowe S5 (korytarz VI A - komunikujący Grudziądz, Świecie, Bydgoszcz, Poznań i Wrocław 36 Bank Danych Lokalnych GUS, (data pobrania ). 37 Bank Danych Lokalnych GUS, (data pobrania ). 53

54 i przebiegający dalej do Republiki Czeskiej) oraz S10 (łącząca Warszawę z Toruniem, Bydgoszczą, Szczecinem w kierunku Niemiec). Ważne znaczenie ma również sieć dróg krajowych, w tym m.in. droga krajowa nr 15 (Trzebnica - Krotoszyn - Inowrocław - Toruń - Brodnica - Ostróda), czy droga krajowa nr 80 (Bydgoszcz - Toruń - Lubicz) (rys. 25). Szczególnie istotną rolę w ramach sieci transportowej pełni autostrada A1. W tym kontekście duże znaczenie ma oddanie do ruchu w październiku 2011 r. odcinka Nowe Marzy Toruń (62 km). W ramach budowy autostrady wykonano m.in. dwa mosty na Wiśle (w tym most pod Grudziądzem, który jest najdłuższym mostem w Polsce), trzy nowe węzły drogowe (w tym węzeł Warlubie), a kolejne dwa mają zostać oddane w 2012 r. Nowy odcinek autostrady umożliwi korzystne warunki dla powstania nowych inwestycji w jej pobliżu (m.in. centrów logistycznych oraz magazynowych). Do ważnych inwestycji w sieć drogową na terenie województwa zaliczyć należy ponadto m.in.: przebudowę drogi krajowej nr 62 Kruszwica Gocanowo, projekt oraz rozbudowę i wzmocnienie drogi krajowej nr 1 Gdańsk - Cieszyn na odcinku Toruń - Włocławek oraz budowę drogi ekspresowej na odcinku Węzeł Stryszek - Węzeł Białe Błota. W województwie funkcjonuje dość dobrze rozwinięta sieć połączeń kolejowych, obsługujących połączenia regionalne, krajowe i międzynarodowe. Za główne węzły kolejowe można uznać Bydgoszcz, Toruń, Inowrocław i Włocławek. Szczególnie ważne znaczenie ma międzynarodowa linia kolejowa łącząca północną i południową część kraju (C-E 65 na trasie: Tczew Bydgoszcz Inowrocław Zduńska Wola - Tarnowskie Góry - Pszczyna) oraz linia kolejowa nr 353 komunikująca zachodnią i wschodnią granicę Polski (trasa Poznań Inowrocław Toruń Olsztyn Korsze). 54

55 Rysunek 25. Sieć transportowa w województwie kujawsko-pomorskim Źródło: opracowanie własne na podstawie Planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawskopomorskiego, data pobrania W tym kontekście istotne znaczenie mają planowane inwestycje w sieć kolejową na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. W ramach Wieloletniego Programu Inwestycji Kolejowych na lata planowane są: 38 Rewitalizacja linii kolejowej nr 131 Chorzów Batory - Tczew, na odcinku Bydgoszcz Główna Tczew, termin realizacji: ; Rewitalizacja linii kolejowej nr 131 Chorzów Batory - Tczew, odcinek Inowrocław Zduńska Wola Chorzów Batory, termin realizacji: ; Modernizacja linii kolejowej nr 18 Toruń - Bydgoszcz, termin realizacji: ; 38 Wieloletni Program Inwestycji Kolejowych do 2013 z perspektywą 2015, Infrastruktura kolejowa zarządzana przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Ministerstwo Infrastruktury, maj , (data pobrania ). 55

56 Rewitalizacja linii kolejowej nr 207 Toruń Wschodni - Malbork na odcinku Toruń-Grudziądz w ramach RPO WK-P na lata , czas realizacji: ; Studium Wykonalności modernizacji linii kolejowej C-E 65 na odcinku (Gdynia); Tczew - Bydgoszcz - Inowrocław - Zduńska Wola - Karsznice - Tarnowskie Góry - Pszczyna nr 2005-PL S. Ponadto w związku z EURO 2012 możliwa jest modernizacja połączenia kolejowego alternatywnego dla autostrad na trasie Poznań Główny - Gdańsk Główny przez Inowrocław i Tczew. Celem planowanej inwestycji ma być poprawa stanu technicznego i podniesienie prędkości do 120 km/h, co wpłynie na skrócenie czasu przejazdu poprzez program napraw punktowych. Możliwy termin realizacji to 2011 r. 39 Ważne znaczenie dla wzrostu efektywności funkcjonowania komunikacji pasażerskiej poprzez integrację toruńskiego transportu publicznego i transportu kolejowego ma projekt Szybka Kolej Metropolitarna w bydgosko-toruńskim obszarze metropolitarnym BIT-City oraz integracja systemów transportu miejskiego (czas realizacji: ). W wyniku realizacji projektu nastąpi poprawa spójności terytorialnej regionu, lepsze skomunikowanie największych miast województwa oraz wzrost atrakcyjności terenów. W regionie funkcjonuje międzynarodowe lotnisko w Bydgoszczy, na którym w 2010 r. obsłużono w ruchu krajowym i zagranicznym pasażerów, co stanowiło 1,3% pasażerów obsłużonych w ruchu regularnym i czarterowym we wszystkich polskich portach lotniczych. 40 Oferuje ono regularne połączenia międzynarodowe np. z Birmingham, Dublinem, Düsseldorfem, Londynem oraz krajowe z Warszawą. Istnieje także możliwość skorzystania z połączeń sezonowych np. z Turcją czy Hiszpanią (Wyspy Kanaryjskie). Ponadto w województwie funkcjonują lotniska cywilne i sportowe oraz lądowiska obsługujące małe samoloty. Strategiczne położenie regionu i jego dobra dostępność transportowa sprzyjają rozwojowi na jego terenie usług offshoringowych, w tym centrów logistycznodystrybucyjnych i magazynowych (także firm zagranicznych). Ważnym elementem infrastruktury technicznej jest dostęp do Internetu. Według danych Urzędu Komunikacji Elektronicznej średnia liczba braku zgłoszeń dostępu Internetu w województwie kujawsko-pomorskim wyniosła znacznie mniej niż średnio w kraju (region: 13,3 na 10 tys. gospodarstw domowych, Polska 35/10 tys. gospodarstw), co stanowi potencjał dla rozwoju sektorów związanych z e-gospodarką. Najmniej zgłoszeń braku dostępu do Internetu odnotowano w powiatach grodzkich regionu oraz w powiecie wąbrzeskim. Szczególnie niekorzystnie prezentuje się w odniesieniu do omawianego wskaźnika powiat aleksandrowski, a także powiaty: tucholski, świecki, toruński i grudziądzki (rys. 26) (data pobrania ). 40 Liczba obsłużonych pasażerów oraz wykonanych operacji w ruchu regularnym i czarterowym w polskich portach lotniczych w latach , Urząd Lotnictwa Cywilnego, (data pobrania ). 56

57 Rysunek 26. Dostęp do Internetu w województwie kujawsko-pomorskim wg stanu z 22 listopada 2011r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Komunikacji Elektronicznej ( data pobrania ). W województwie podjęte zostały działania zmierzające do budowy sieci szerokopasmowego Internetu oraz eliminacji wykluczenia cyfrowego. W ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Priorytet 1 Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów w województwie realizowano projekt Budowa regionalnej szerokopasmowej sieci teleinformatycznej w województwie kujawsko pomorskim. W celu realizacji projektu powołano Kujawsko-Pomorską Sieć Informacyjną (K-PSI) z misją stymulacji rozwoju społeczeństwa informacyjnego w regionie. K-PSI powstała w wyniku współpracy Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy. W efekcie zbudowano punkty dystrybucyjne w każdym powiecie, natomiast w każdej gminie istnieje węzeł dostępowy. Szerokopasmowa sieć teleinformatyczna objęła cały obszar województwa. Umożliwia ona korzystanie z szerokopasmowych usług teleinformatycznych przez mieszkańców, wymianę danych pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego, urzędami administracji państwowej, placówkami oświatowymi, szpitalami, bibliotekami, a w dalszej kolejności również między podmiotami gospodarczymi. Ważne znaczenie ma również projekt Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, realizowany w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka - Działanie 8.3 Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu, tzw. e-inclusion. Ma on na celu zapewnienie dostępu do Internetu, technologii informacyjnych i wiedzy osobom podlegającym wykluczeniu. Wsparcie przeznaczone jest dla osób w trudnej sytuacji materialnej, osób niepełnosprawnych oraz niewidomych. W ramach projektu przekazywany jest sprzęt komputerowy wraz z oprogramowaniem, zapewniony dostęp do Internetu oraz szkolenia z zakresu obsługi komputera i Internetu. 57

58 Transport wodny w województwie kujawsko-pomorskim odgrywa stosunkowo niewielką rolę, pomimo istniejących tu dwóch międzynarodowych dróg wodnych (rys. 27). Pierwsza z nich to międzynarodowa droga wodna E-40, która łączy Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym. Prowadzi ona z Gdańska przez Tczew, Warszawę, Brześć na Białorusi i dalej rzeką Dniepr do portu w Odessie nad Morzem Czarnym. Obecnie MDW E-40 nie została użeglowniona, stąd nie ma znaczenia gospodarczego. Druga to międzynarodowa droga wodna E-70, łącząca wschodnią i zachodnią Europę (Antwerpię w Belgii z Kłajpedą na Litwie). W Polsce przebiega ona przez teren województwa pomorskiego, kujawsko-pomorskiego, wielkopolskiego i lubuskiego. Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego szlak wiedzie przez Nakło nad Notecią, Bydgoszcz, Toruń, Chełmno, Grudziądz i nie jest obecnie eksploatowany z uwagi na zbyt niskie parametry techniczne. Ze względu na fakt, że polski odcinek E-70 jest żeglowny tylko w ograniczonym zakresie (droga wodna Wisła Odra posiada parametry klasy II, umożliwiające żeglugę barkami o ładowności 500 ton). Ponadto trwają prace nad realizacją projektu rewitalizującego E-70. Jego realizacja ma przywrócić żeglowność szlaku i umożliwić w pierwszej kolejności rozwój żeglugi turystycznej, a w następnej także rozwój transportu towarów. Należy jednak podkreślić, że w chwili obecnej żegluga śródlądowa na Wiśle ma stosunkowo małe znaczenie gospodarcze. Rysunek 27. Transport wodny w województwie kujawsko-pomorskim Źródło: opracowanie własne na podstawie Planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawskopomorskiego, data pobrania Warto podkreślić, że znaczny odcinek szlaku wodnego E 70 przebiegający w województwie kujawsko-pomorskim (z wyjątkiem zurbanizowanych części w granicach Nakła nad Notecią i Bydgoszczy) objęty jest siecią Natura 2000, w ramach której specjalnej ochronie podlegają ptaki, co daje możliwość rozwoju turystyki wodnej na tym obszarze. 58

59 W regionie istnieją porty śródlądowe na Wiśle - w Bydgoszczy, Chełmnie i Grudziądzu. Pewne znaczenie gospodarcze ma tylko port rzeczny w Bydgoszczy, w którym jednak od 2000 r. odnotowuje się stopniowy spadek wielkości przeładunków. Wynika to z faktu, że Wisła w większej swej części jest słabo uregulowana i nie odgrywa ważnej roli arterii komunikacyjnej i handlowej Infrastruktura społeczna Infrastruktura społeczna stanowi istotny element regionalnego potencjału inwestycyjnego. Kształtuje ona w znacznym stopniu jakość życia mieszkańców, a także wpływa na możliwość tworzenia produktów regionalnych, w tym turystycznych. Biorąc pod uwagę udział województwa w krajowej liczbie ludności można stwierdzić, że region posiada względne nadwyżki w odniesieniu do liczby miejsc na widowni oraz liczby przedstawień i koncertów w teatrach i instytucjach muzycznych, a także liczby organizowanych wystaw z wykorzystaniem nowych mediów w obiektach działalności wystawienniczej (tab. 9). Tabela. 9 Udział województwa kujawsko-pomorskiego w wybranych wydarzeniach kulturalnych i infrastrukturze kultury (w %, Polska=100%) w 2010 roku Wyszczególnienie Udział w wielkościach krajowych [%] Miejsca na widowni w teatrach i instytucjach muzycznych w stałej sali 6,6 Wystawy z wykorzystaniem nowych mediów w obiektach działalności wystawienniczej 6,5 Przedstawienia\koncerty w teatrach i instytucjach muzycznych wg siedziby 5,8 Imprezy oświatowe w muzeach ogółem* 5,0 Liczba teatrów i instytucji muzycznych 4,9 Ekspozycje w obiektach działalności wystawienniczej 4,5 Zwiedzający obiekty działalności wystawienniczej 4,2 Liczba muzeów (łącznie z oddziałami) 3,7 Zwiedzający muzea 3,6 Odczyty oświatowe w muzeach* 2,2 * dane dla 2009 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS (data pobrania ). Do największych instytucji kultury w województwie należą: Opera Nova w Bydgoszczy i Filharmonia Pomorska w Bydgoszczy. Na uwagę zasługują także m.in. Teatr Polski w Bydgoszczy, Teatr im. Wilama Horzycy w Toruniu, Teatr Baj Pomorski w Toruniu, Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu, Ośrodek Chopinowski w Szafarni, Teatr Lalek w Toruniu Zaczarowany Świat. Instytucje kultury organizują w regionie różnego rodzaju wydarzenia kulturalne. Wśród ważnych imprez wymienić można m.in.: Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Ignacego Jana Paderewskiego, Bydgoski Festiwal Muzyczny, Bydgoski Festiwal Operowy, bydgoski Międzynarodowy Festiwal Musica Antiqua Europae Orientalis, Bydgoszcz Jazz Festival, Festiwal Muzyki i Sztuki Krajów Bałtyckich PROBALTICA, Międzynarodowy Festiwal Teatralny Kontakt, Międzynarodowe Toruńskie Spotkania Teatrów Lalek, Letnie Spotkania Teatrów Ulicznych w Toruniu, Międzynarodowy 59

60 Ekumeniczny Festiwal Muzyki Chrześcijańskiej Song of Songs w Toruniu, Międzynarodowy Festiwal Filmowy Tofifest, Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy w Toruniu. Szczególne znaczenie ma także Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Plus Camerimage. Potencjał usług medycznych oferowanych w województwie obejmuje zarówno usługi szpitali o profilu ogólnym, jak i szpitali uzdrowiskowych i sanatoriów. Regionalna baza medyczna szpitali o profilu ogólnym jest rozwinięta w mniejszej skali niż wynika to z potencjału ludnościowego (udział województwa kujawsko-pomorskiego w liczbie łóżek w szpitalach wynosi 4,5%, natomiast udział w zaludnieniu 5,4%). Stosunkowo niski jest także udział liczby regionalnych szpitali publicznych w wartości krajowej, który wynosi 3,5%. Stąd też powstały deficyt uzupełniany jest usługami oferowanymi przez szpitale niepubliczne (udział regionu w krajowej liczbie szpitali prywatnych jest stosunkowo wysoki i wynosi 7%) 41. Województwo posiada znaczny potencjał w odniesieniu do leczenia uzdrowiskowego, co umożliwia rozwijanie wyspecjalizowanej działalności turystycznej, w tym głównie turystyki medycznej (tab. 10). Na terenie województwa zlokalizowane są znane uzdrowiska, np. Ciechocinek, Inowrocław oraz Wieniec Zdrój. Tabela. 10. Udział województwa kujawsko-pomorskiego w infrastrukturze uzdrowiskowej oraz w liczbie kuracjuszy w 2010 (Polska = 100%) [%] Wyszczególnienie Udział % regionu w wielkości krajowej [%] Szpitale i sanatoria uzdrowiskowe 12,7 Łóżka w szpitalach i sanatoriach uzdrowiskowych 15,3 Leczeni/kuracjusze w szpitalach i sanatoriach uzdrowiskowych 16,3 Leczeni/kuracjusze w wieku 0-18 lat w szpitalach i sanatoriach uzdrowiskowych 7,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS (data pobrania ). W regionie funkcjonują także obiekty kultury fizycznej i sportu. Stanowią one jeden z elementów produktu turystycznego, wpływają na jakość życia mieszkańców oraz mogą stanowić ważny element z punktu widzenia inwestorów pochodzących z krajów rozwiniętych gospodarczo. W stosunku do potencjału ludnościowego województwo dysponuje pewnymi nadwyżkami w zakresie boisk uniwersalnych, sal gimnastycznych (o wymiarach od 24x12 m do poniżej 36x19 m) oraz sztucznie mrożonych lodowisk (tab. 11). Infrastrukturę sportową w województwie stanowią m.in.: Hala Mistrzów Sportu we Włocławku, Hala Łuczniczka w Bydgoszczy, stadiony żużlowe w Bydgoszczy i Toruniu, Stadion w Kompleksie sportowym ZAWISZA w Bydgoszczy. 41 Bank Danych Lokalnych GUS, (data pobrania ). 60

61 Tabela 11. Udział województwa kujawsko-pomorskiego w infrastrukturze kultury fizycznej i sportu (w %, Polska=100%) w 2010 r. Udział w krajowych Wyszczególnienie zasobach [%] Pola golfowe 12,0 Boiska uniwersalne wielozadaniowe 8,0 Sale gimnastyczne o wymiarach od 24x12 m do poniżej 36x19 m 7,6 Lodowiska sztucznie mrożone 6,7 Hale sportowe wielofunkcyjne o wymiarach 44x22 m i większe 5,4 Stadiony 5,3 Strzelnice 5,1 Boiska do gier małych 4,8 Skateparki 4,7 Sale pomocnicze poniżej 24x12 m 4,7 Hale sportowe o wymiarach od 36x19 do 44x22 m 4,5 Korty tenisowe otwarte 4,3 Tory 4,3 Korty tenisowe kryte 4,3 Pływalnie kryte 4,2 Boiska do gier wielkich 3,0 Aquaparki 2,3 Pływalnie otwarte 2,3 Ścieżki rowerowe 1,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS (data pobrania ). Przestrzenne rozmieszczenie elementów w infrastruktury kultury fizycznej i sportu zaprezentowano na rys. 28 oraz rys. 29. Dość równomiernie na obszarze województwa rozlokowane są tradycyjne obiekty. Nowoczesne elementy (np. aquaparki, pola golfowe, lodowiska sztucznie mrożone) koncentrują się w dużych miastach lub w strefach podmiejskich. W stosunku do potencjału ludnościowego baza sportowa wykazuje względne nadwyżki w wielu miejscach regionu. W odniesieniu do pól golfowych można pod tym względem szczególnie wyróżnić Bydgoszcz; aquaparków - Toruń; lodowisk sztucznie mrożonych - Toruń i powiat inowrocławski; pływalni krytych - powiat inowrocławski, aleksandrowski, bydgoski. Rozwój szkolnictwa w województwie kujawsko-pomorskim został przedstawiony w części dotyczącej kapitału ludzkiego. 61

62 Rysunek 28. Rozmieszczenie tradycyjnych elementów infrastruktury sportu w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych, GUS, data pobrania Rysunek 29. Rozmieszczenie wybranych elementów infrastruktury sportu w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych, GUS, data pobrania

63 2.7. Potencjał rynkowy Potencjał rynkowy regionu jest określony liczbą mieszkańców i ich zamożnością oraz chłonnością miejscowych podmiotów gospodarczych. Liczba mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego według stanu na koniec 2010 r. wyniosła osób, co stanowiło 5,4% ludności Polski W regionie można odnotować na przestrzeni ostatnich 10 lat wzrost liczby ludności (0,08%), na co składał się wzrost liczby ludności wiejskiej i towarzyszący mu spadek liczby mieszkańców miast. 42 W województwie według danych z 2008 r. wytwarzane było 4,7% krajowego PKB, co daje regionowi 8 miejsce w kraju. 43 Województwo kujawsko-pomorskie cechuje się dość niską ogólną atrakcyjnością inwestycyjną, o czym świadczy przyznanie mu klasy E według wskaźnika potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej PAI 2_GN (rys. 30). Wśród mikroklimatów inwestycyjnych tworzących ten wskaźnik dość wysoko oceniono mikroklimat infrastruktury technicznej. Rysunek 30. Potencjał rynkowy na tle atrakcyjności inwestycyjnej polskich województw w 2009 r. Źródło: H. Godlewska-Majkowska, Potencjał inwestycyjny województwa mazowieckiego, (data pobrania ). Najwyższym potencjałem rynkowym w ramach województwa kujawsko-pomorskiego charakteryzuje się podregion Bydgosko-Toruński. Najsłabsza jest pozycja podregionu grudziądzkiego, o czym świadczy najniższy wśród omawianych jednostek przestrzennych 42 Bank Danych Lokalnych GUS, (data pobrania ). 43 Bank Danych Lokalnych GUS, (data pobrania ). 63

64 udział w tworzeniu krajowego PKB oraz najniższy poziom potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej (rys. 31). Rysunek 31. Potencjał rynkowy podregionów Polski na tle atrakcyjności inwestycyjnej w 2009 r. Podregiony: 6- Bydgosko-Toruński, 7- Grudziądzki, 8- Włocławski, 21- Kraków, 43- Trójmiasto, 16- Łódź, 48- podregion katowicki, 30-warszawski-zachodni Źródło: H. Godlewska-Majkowska, Potencjał inwestycyjny województwa mazowieckiego, (data pobrania ). Region posiada przeciętną pozycję na krajowym rynku inwestycji - na województwo przypada 5,1% wartości krajowych nakładów inwestycyjnych, co daje mu ósmą lokatę wśród polskich województw. Udział regionu w nakładach inwestycyjnych sekcji M - działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (w tym badania naukowe i prace rozwojowe) wyniósł 4,1%, (10 pozycja w kraju). 44 Potwierdzeniem przeciętnej pozycji województwa w zakresie aktywności inwestycyjnej jest analiza wielkości kapitału zgromadzonego w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego. Region skupia 1,6% kapitału podstawowego spółek z udziałem kapitału zagranicznego, co daje mu 10 lokatę wśród polskich województw Potencjał instytucjonalny Potencjał instytucjonalny stanowi ważny element regionalnego potencjału inwestycyjnego. Szczególnie ważne znaczenie odgrywają instytucje wspierające przedsiębiorczość, rozwiązania proinwestycyjne, komercjalizację badań naukowych i innowacyjności przedsiębiorstw. Potrzeby w zakresie rozwijania instytucji otoczenia biznesu oraz kształtowania regionalnego systemu transferu innowacji i wymiany informacji zostały 44 Bank Danych Lokalnych GUS, (data pobrania ). 45 Tamże. 64

65 uwzględnione w Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego jako ważne działania mające na celu rozwój nowoczesnej gospodarki. 46 W województwie kujawsko-pomorskim funkcjonują instytucje otoczenia gospodarczego, które są zlokalizowane głównie w Bydgoszczy i Toruniu. Należą do nich m.in.: Regionalne Centrum Innowacyjności w Bydgoszczy, Centrum Transferu Technologii w Toruniu, Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego, Toruński Park Technologiczny, Bydgoski Park Przemysłowy, Park Przemysłowy w Solcu Kujawskim, Vistula Park w Świeciu, Grudziądzki Park Przemysłowy, Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców, Kujawsko-Pomorski Fundusz Poręczeń Kredytowych, Kujawsko- Pomorski Fundusz Pożyczkowy. 47 W zakresie transferu badań naukowych do praktyki gospodarczej oraz wzrostu innowacyjności gospodarki ważne znaczenie odgrywają instytucje wspierające przepływ nowoczesnych rozwiązań z nauki do przemysłu, wśród których bliżej omówione zostaną: Toruński Park Technologiczny wraz z Centrum Transferu Technologii w Toruniu, Bydgoski Park Przemysłowo-Technologiczny, Włocławska Strefa Rozwoju Gospodarczego Park Przemysłowo-Technologiczny. Na podkreślenie zasługuje fakt, że większość tych instytucji została stworzona przy współudziale środków finansowych pochodzących z Unii Europejskiej. Dalszy ich rozwój, w tym szczególnie inwestycje infrastrukturalne, również są wspomagane środkami europejskimi. Toruński Park Technologiczny jest projektem realizowanym z inicjatywy Toruńskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. Oferta Parku obejmuje oprócz możliwości wynajmu pomieszczeń biurowych, hal technologiczno-przemysłowych, sal konferencyjnych, szkoleniowych i seminaryjnych, pracowni komputerowych również usługi doradcze, informacyjne, usługi z zakresu IT związane z udostępnianiem łącza internetowego, tworzeniem stron internetowych oraz wsparciem technicznym. W chwili obecnej trwa rozbudowa i rozwój działalności Toruńskiego Parku Technologicznego, finansowana z działania 5.3 Wspieranie Ośrodków Innowacyjności Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. W wyniku realizacji projektu powstaną: Centrum Przetwarzania Danych z infrastrukturą IT dedykowaną dla rozwoju, wdrażania i świadczenia usług w modelu cloud computing, budynek biurowo-szkoleniowy zapewniający warunki dla działań szkoleniowych i doradczych, a także powierzchnie biurowe dla innowacyjnych przedsiębiorstw z sektora IT, powierzchnie technologiczne dla innowacyjnych przedsiębiorstw. Szczególną uwagę przykłada się w ramach działalności Toruńskiego Parku Technologicznego do transferu technologii - w ramach Centrum Transferu Technologii. Na stronie internetowej Parku istnieje baza innowacji oraz baza ekspertów specjalizujących się w doradztwie technologicznym, z której mogą bezpłatnie korzystać różne podmioty, w tym MŚP. Jednym z realizowanych projektów jest współpraca z Enterprise Europe Network (nowa sieć informacyjno-doradcza Komisji Europejskiej). Zadaniem sieci jest dostarczanie przedsiębiorcom praktycznych informacji o UE (w tym w dziedzinie pozyskiwania finansowania z funduszy UE), stymulowanie wprowadzania innowacji i nowych technologii w firmach, zachęcanie do uczestnictwa w programach ramowych UE na rzecz badań i rozwoju, promowanie współpracy gospodarczej i technologicznej pomiędzy firmami z różnych krajów europejskich. Na stronie internetowej Enterprise Europe Network można znaleźć informacje dotyczące oferty wyników badań naukowych o potencjale rynkowym, adresowanych do sektora MŚP. Ponadto na stronie istnieje Baza Technologiczna, składająca się z informacji pochodzących z ofert przesyłanych przez europejską sieć Enterprise Europe 46 Strategia Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata , Zarząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Toruń, listopad Regionalna Strategia Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 roku, Bydgoszcz

66 Network z internetowej bazy kooperacyjnej Komisji Europejskiej Bulletin Board Service. Istnieje również możliwość umieszczenia własnej oferty lub zapotrzebowania technologicznego w bazie. Oferty umieszczone w bazie adresowane są do MŚP zainteresowanych nawiązaniem kontaktów z firmami zagranicznymi. Bydgoski Park Przemysłowo-Technologiczny (BPP) inwestorzy mogą skorzystać na terenie Parku z różnego rodzaju usług, w tym m.in. pomocy w zakresie innowacyjnych technologii i współpracy z uczelniami wyższymi, obsługi rachunkowej oraz projektowej. W Bydgoskim Parku Przemysłowo-Technologicznym w latach wdrożono projekt pn. Stworzenie w BPP warunków dla prowadzenia działalności gospodarczej I etap w ramach SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw działanie 1.3: Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju firm, priorytet 1.: Rozwój przedsiębiorstw i wzrost innowacyjności poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu. Projekt uzyskał częściowe dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W ramach projektu wybudowano hale wraz z łącznikiem administracyjno-socjalnym. W celu przygotowania dogodnych terenów inwestycyjnych oraz stworzenia infrastruktury technicznej dla inwestorów i dzierżawców prowadzących działalność gospodarczą na terenie Parku w latach r. realizowano projekt Rozbudowa infrastruktury technicznej Bydgoskiego Parku Przemysłowego w ramach Osi priorytetowej 5. Wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw Działania 5.6: Kompleksowe uzbrojenie terenów pod inwestycje. Inwestycja uzyskała współfinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko- Pomorskiego na lata oraz środków budżetu państwa. W ramach realizacji projektu na terenie Parku m.in. wybudowano drogi wraz z oświetleniem, chodnikami i ścieżkami rowerowymi, linie wodociągowe i kanalizacyjne. Włocławska Strefa Rozwoju Gospodarczego Park Przemysłowo- Technologiczny to projekt realizowany przez Gminę Miasto Włocławek przy współudziale środków z Unii Europejskiej. Stanowi on jeden z ważnych projektów Regionalnego Programu Operacyjnego województwa kujawsko-pomorskiego na lata Zakłada się, iż na terenie Parku ulokuje się ok. 14 firm, a zatrudnienie docelowe wyniesie ok. 400 osób. Ważnym założeniem jest podjęcie współpracy z uczelniami wyższymi w celu transferu innowacji i nowoczesnych technologii do firm działających w strefie. Ta działalność ma być prowadzona przez we współpracy z Włocławskim Inkubatorem Innowacji i Przedsiębiorczości. Włocławski Inkubator Innowacji i Przedsiębiorczości został utworzony w ramach realizacji projektu Włocławski Inkubator Innowacji i Przedsiębiorczości współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko Pomorskiego na lata oraz ze środków budżetu Miasta Włocławek Oś priorytetowa 5. Wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw, Działanie 5.4.: Wzmocnienie regionalnego potencjału badań i rozwoju technologii. Inkubator zlokalizowany jest na terenie o powierzchni 1,6214 ha, powierzchnia użytkowa obiektu to 5091,16 m 2. Inkubator oferuje po preferencyjnych stawkach dla MŚP, których działalność gospodarcza ma innowacyjny charakter Przy czym za działalność gospodarczą o innowacyjnym charakterze uznaje się działalność spełniającą przynajmniej jeden z warunków: działalność z zastosowaniem rozwiązań technologicznych znanych i rozpowszechnionych w Polsce nie dłużej niż 5 lat, działalność polegająca na produkcji nowatorskich produktów lub na świadczeniu nowatorskich usług z punktu widzenia lokalnego rynku, działalność z zastosowaniem nowatorskich rozwiązań organizacyjnych z punktu widzenia lokalnego rynku. (data pobrania ). 66

67 pomieszczenia biurowe, magazynowe i produkcyjno-usługowe, sale wykładowe i konferencyjne. W regionie funkcjonują również Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości, w tym m.in. przy Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym w Bydgoszczy Wyższej Szkole Bankowej w Toruniu i w Bydgoszczy, Wyższej Szkole Gospodarki w Bydgoszczy, Wyższej Szkole Humanistyczno-Ekonomicznej we Włocławku. W ramach modyfikacji Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego utworzono z inicjatywy Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy Regionalne Centrum Innowacyjności (RCI). Centrum powstało w wyniku realizacji projektu Budowa części dydaktycznej Regionalnego Centrum Innowacyjności przy ATR w Bydgoszczy w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, współfinansowanego przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Celem RCI jest tworzenie systemu dystrybucji informacji o charakterze innowacyjnym, nawiązywanie i zacieśnianie powiązań między światem nauki i gospodarką oraz transfer innowacyjności w regionie. W pierwszym etapie powstał kompleks jednostek informacyjnych i szkoleniowych oferujący swoje usługi na rzecz społeczności akademickiej i otoczenia społeczno-gospodarczego. W skład kompleksu wchodzą: Multimedialne Centrum Kształcenia i Szkoleń, Regionalny Ośrodek Informacji Naukowo - Technicznej, Regionalny Punkt Informacji Normalizacyjnej, Regionalny Ośrodek Informacji Patentowej, Regionalny Punkt Kontaktowy Programów Europejskich, Regionalna Biblioteka i Czytelnia Techniczna, Biuro Monitoringu Zawodów Inżynierskich i Związanych z Rolnictwem i Obszarami Wiejskimi, Infrastruktura węzła Kujawsko-Pomorskiej Sieci Informacyjnej Centrum Digitalizacji Informacji Naukowo-Technicznej. W ramach wdrażania projektu Realizacja II etapu Regionalnego Centrum Innowacyjności - współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko- Pomorskiego na lata tworzona jest w ramach struktur organizacyjnych Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy sieć laboratoriów badawczych w obszarze nauk technicznych i przyrodniczych (część aparatury została już zakupiona). Powstałe laboratoria mają umożliwić oferowanie badań wysokiej jakości na rzecz podmiotów gospodarczych. Programem objęto wszystkie jednostki organizacyjne uczelni 49 : Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska - Laboratorium Badań Materiałów i Konstrukcji Budowlanych, Laboratorium Badań Konstrukcji Drogowych, Środowiskowe Laboratorium Wymiany Ciepła, Wentylacji i Klimatyzacji, Laboratorium Badań Gruntów oraz Ochrony Środowiska, Geodezyjne Laboratorium do Inwentaryzacji i Analiz Obiektów Inżynierskich. Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt - Laboratorium Oceny Surowców Pochodzenia Zwierzęcego i Paszowego, Laboratorium Genetyki Molekularnej. Wydział Inżynierii Mechanicznej - Laboratorium Projektowania i Wykonania Nowoczesnych Narzędzi do Przetwórstwa Tworzyw Polimerowych, Laboratorium Pomiaru Jakości Pracy Elementów Roboczych Maszyn, Laboratorium Badań Własności Mechanicznych oraz Składu Chemicznego Materiałów Konstrukcyjnych, Regionalne Laboratorium Techniczne, Laboratorium Badań Rozdrabniania, Laboratorium Komputerowego Wspomagania Projektowania. Wydział Rolnictwa i Biotechnologii, Laboratorium Wspierania Technologii Produkcji Bezpiecznej Żywności, Laboratorium Analiz Przetworów Owocowo (data pobrania ). 67

68 Warzywnych i Ziemniaczanych, Laboratorium Oceny Jakości Ziarna Zbóż dla Przetwórstwa Spożywczego, Laboratorium Oceny i Pozyskiwania Wtórnych Metabolitów Roślinnych, Laboratorium Analiz Elementarnych i Badań Środowiska, Laboratorium Badania Struktur Materiałów Środowiskowych, Laboratorium Monitoringu Środowiska Atmosferycznego, Laboratorium Analiz Biofizycznych Właściwości Gleb i Roślin, Laboratorium Oceny Jakościowej i Ilościowej Organicznych Związków Lotnych Uwalnianych przez Rośliny w Reakcji Obronnej na Żerowanie Owadów, Laboratorium Inżynierii Genetycznej, Laboratorium Biotechnologii Drobnoustrojów, Laboratorium Technik in vitro, Laboratorium Genetycznego Identyfikowania Odmian Roślin Uprawnych i Badania ich Tożsamości. Instytut Matematyki i Fizyki - Laboratorium Inżynierii Powierzchni, Laboratorium Elipsometrii i Mikrostruktury Materiałów. Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej - Laboratorium Inżynierii Procesów, Technologii i Urządzeń Przemysłu Spożywczego, Laboratorium Badania Żywności Surowców Spożywczych, Regionalne Laboratorium Badań Polimerów i Tworzyw Polimerowych. Wydział Telekomunikacji i Elektrotechniki - Laboratoria Instytutu Telekomunikacji (Pracownia Pomiarów Układów i Systemów Elektroniczno- Teleinformatycznych, Sekcja Sterowników Mikroprocesowych, Pracownia Teleinformatyki i Systemów Przetwarzania Sygnałów, Sekcja Tworzenia i Pomiarów Nowoczesnych Usług Teleinformatycznych) oraz Laboratoria Instytutu Elektrotechniki (Laboratorium Badań Urządzeń Elektrycznych Niskiego Napięcia i Jakości Produkcji). Wydział Zarządzania - Laboratorium Systemów Zarządzania Produkcją, Logistyką i Relacjami z Klientem - Laboratorium Systemów Rachunkowości Finansowej i Zarządzania Zasobami Ludzkimi, Laboratorium Systemów Rachunkowości Zarządczej i Controllingu, Laboratorium Systemów Business Intelligence. Centrum Digitalizacji i Przetwarzania Informacji Naukowo-Technicznej - Biblioteka Główna, Wydawnictwa Uczelniane. Ciekawym instrumentem wsparcia innowacji i transferu technologii jest Voucher badawczy. Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców realizuje w ramach Działania 5.4.: Wzmocnienie regionalnego potencjału badań i rozwoju technologii -Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata Program pilotażowy w województwie kujawsko-pomorskim Voucher badawczy. 50 W ramach programu mikro, mali i średni przedsiębiorcy posiadający siedzibę lub oddział w województwie kujawsko-pomorskim będą mogli ubiegać się o wsparcie finansowe na zakup usług w zakresie badań przemysłowych, prac badawczo-rozwojowych oraz badań wyrobów na zgodność z obowiązującymi wymaganiami normatywnymi. Termin składania wniosków upłynął 21 listopada 2011 r., projekt jest aktualnie w fazie oceny merytorycznej wniosków przez ekspertów. W ramach konkursu do wsparcia przewidziano dwa typy projektów: Voucher Badawczy na pierwszy kontakt z jednostką naukową skierowany do przedsiębiorców, którzy nigdy nie korzystali ze współpracy z jednostkami naukowymi. Maksymalna wartość wsparcia na zakup usługi wynosi 25 tys. zł. Wielkość wsparcia może wynosić do 100% wydatków kwalifikowanych (data pobrania ). 68

69 Voucher Badawczy na rozwój współpracy badawczo rozwojowej - przeznaczony dla przedsiębiorców, którzy prowadzili już współpracę z jednostkami naukowymi. Maksymalna wartość wsparcia to 50 tys. zł. i obejmuje do 80% wydatków kwalifikowanych. Wsparcie instytucjonalne w zakresie komercjalizacji badań naukowych i wzmocnienia innowacyjności przedsiębiorstw oferują władze regionu. Przykładem może być projekt Regionalny Ośrodek Rozwoju Innowacyjności i Społeczeństwa Informacyjnego realizowany przez Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Celem projektu jest budowa platformy współdziałania podmiotów społecznych, gospodarczych i naukowo badawczych w zakresie kształtowania przestrzeni innowacyjnej regionu oraz wzmacniania regionalnego systemu innowacji. W wyniku realizacji projektu utworzony zostanie Regionalny Ośrodek Innowacyjności i Społeczeństwa Informacyjnego, którego zadaniem będzie koordynacja procesów rozwoju i współpracy instytucji i organizacji oraz samorządu na rzecz rozwoju innowacyjnych projektów w regionie. W ramach realizacji pierwszej fazy projektu uruchomione zostało Regionalne Forum Innowacyjności (jako inicjatywa Wojewody Kujawsko-Pomorskiego, Marszałka Województwa Kujawsko- Pomorskiego, Kujawsko-Pomorskiego Związku Pracodawców i Przedsiębiorców w partnerstwie z Uniwersytetem Technologiczno-Przyrodniczym, Uniwersytetem Mikołaja Kopernika oraz Uniwersytetem Kazimierza Wielkiego). Forum stanowi platformę wymiany poglądów. Każdy z mieszkańców województwa, przedsiębiorców, ekspertów może wyrazić swoją opinię i zgłosić własne propozycje nowatorskich rozwiązań. Celem Forum jest diagnoza sytuacji w obszarze regionalnej innowacyjności, identyfikacja podstawowych problemów regionu w tym zakresie oraz określenie kierunków działań prowadzących do ich rozwiązania. Rozwojowi działalności innowacyjnej w regionie sprzyjają klastry i inicjatywy klastrowe. Do rozwoju inicjatyw klastrowych w województwie kujawsko-pomorskim w dużym stopniu przyczynia się Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego. Instytucja ta zrealizowała w okresie od 1 stycznia 2006 do 29 lutego 2008 r. projekt zatytułowany Klastry szansą rozwoju regionu. W ramach realizacji projektu podjęto działania dotyczące promocji idei clusteringu w województwie, a także zidentyfikowano istniejące inicjatywy klastrowe. Rozwój klastrów stanowi realizację założeń Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego. 51 Wśród inicjatyw klastrowych w regionie kujawsko-pomorskim można wymienić (poza wspomnianym już klastrem Ekoland ), np.: Bydgoski Klaster Przemysłowy działa w formie stowarzyszenia, ma na celu promocję regionu jako jednego z wiodących w Europie w branży przetwórstwa tworzyw sztucznych, narzędziowej i chemicznej. Jego członkami są przedsiębiorstwa, instytucje otoczenia biznesu oraz uczelnie wyższe i instytuty badawcze. Ciechociński Klaster Uzdrowiskowy,,Dolina Zdrowia powstał z inicjatywy Komisji Zdrowia (przy samorządzie gminnym) oraz lokalnego stowarzyszenia przedsiębiorców branży uzdrowiskowej. Jego celem jest uczynienie z Ciechocinka lidera na polskim rynku usług uzdrowiskowych. W skład klastra oprócz sanatoriów i szpitali uzdrowiskowych wchodzą również hotele, sfera B+R oraz samorząd gminny. 51 Rozwój Bydgoskiego Klastra Przemysłowego stanowi realizację założeń Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 roku, Toruń

70 LOT Lokalna Organizacja Turystyczna (LOT Toruń, LOT Inowrocław oraz inne miasta województwa), - organizacje współpracy jednostek samorządu terytorialnego i lokalnej branży turystycznej, tworzone na terenach atrakcyjnych turystycznie. Ich celem jest promocja turystyczna obszaru, tworzenie i rozwój lokalnych produktów turystycznych, gromadzenie i aktualizacja informacji o atrakcjach i produktach turystycznych, utrzymanie i prowadzenie lokalnych punktów informacji turystycznej. Klaster Teleinformatyczny ICT Copernicus - skupiający przedsiębiorstwa z branży teleinformatycznej oraz instytucje wsparcia biznesu: Toruńską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A, Wyższą Szkołę Gospodarki oraz Bydgoski Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o. Aktywność jednostek samorządu terytorialnego w zakresie przyciągania inwestorów przejawia się m.in. w przygotowaniu oferty terenów i obiektów inwestycyjnych, pakietu pomocy publicznej dla inwestorów (np. możliwe zwolnienie z podatku od nieruchomości), a także możliwość lokalizacji działalności na terenie Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej). Część terenów województwa kujawsko pomorskiego została włączona do obszaru Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (PSSE) - łącznie jest to 620,5763 ha. Na terenie strefy działa m.in. Crystal Park (Ostaszewo, gmina Łysomice) kompleks elektroniczny, w którym powstają nowoczesne moduły ciekłokrystaliczne do LCD. Na uwagę zasługuje również działalność Kujawsko-Pomorskiego Centrum Obsługi Inwestora w Toruniu, która oferuje szeroki pakiet pomocy dla inwestorów i przedsiębiorców, w tym m.in. pomoc przy załatwianiu formalności prawno -administracyjnych związanych z przygotowaniem i realizacją inwestycji. W województwie wprowadzono ponadto rozwiązania proinwestycyjne w postaci parków przemysłowych: Vistula Park Świecie - projekt dofinansowany z funduszu Phare 2003 Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Projektowany docelowy obszar Parku wynosi 125 ha. Oferta Parku obejmuje m.in. pakiet zwolnień i ulg w podatku od nieruchomości dla przedsiębiorców, którzy rozpoczynają działalność gospodarczą, ponieśli nakłady inwestycyjne oraz chcą zatrudnić lub zwiększyć zatrudnienie o co najmniej 20 osób spośród mieszkańców gminy Świecie. W fazie rozruchu jest Vistula Park II w Sulnowie. Park Przemysłowy w Solcu Kujawskim - powstał przy pomocy środków unijnych w ramach PHARE 2001 i obejmuje 36,3 ha; rozbudowa parku oraz kolejne inwestycje infrastrukturalne realizowane są w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko Pomorskiego na lata (obszar 31,0 ha). Grudziądzki Park Przemysłowy powstał w wyniku uzyskania dofinansowania na realizację inwestycji infrastrukturalnych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, działanie 1.3: Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju firm, Priorytet 1: Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu. 70

71 2.9. Oferta inwestycyjna województwa kujawsko-pomorskiego W celu pozyskania inwestorów i wykorzystania potencjału poszczególnych rejonów województwa, jednostki samorządu terytorialnego przygotowują oferty inwestycyjne. Przestrzenne rozmieszczenie aktualnej oferty inwestycyjnej zaprezentowano na poniższych rysunkach. W województwie kujawsko-pomorskim łącznie 47 gmin przedstawiło oferty inwestycyjne typu greenfield (łączna powierzchnia terenów inwestycyjnych wyniosła 2855,4 ha.) (rys. 32). Oferowane tereny przeznaczone są głownie na działalność usługową oraz produkcyjną, dużo rzadziej mają pełnić funkcje turystyczne czy mieszkalne. Znacznie mniejsza jest oferta hal i magazynów przeznaczonych na inwestycje typu brownfield. Oferty tego typu złożyło 18 gmin(rys. 33). Łączna powierzchnia oferowanych hal i magazynów wyniosła ,99 m 2, natomiast łączna powierzchnia gruntów to m Na uwagę zasługuje dobra dostępność informacji dotycząca oferty terenów inwestycyjnych, którą można pozyskać w wersji podstawowej ze strony internetowej Kujawsko-Pomorskiego Centrum Obsługi Inwestora w Toruniu. Pełną ofertę inwestycyjną można otrzymać poprzez kontakt z biurem COI. Na stronie internetowej dostępne są oferty inwestycyjne oraz informacje gospodarcze w trzech wersjach językowych oprócz polskiej, również w angielskiej i niemieckiej. Kujawsko-Pomorskie Centrum Obsługi Inwestora w Toruniu pełni ponadto funkcję regionalnego Certyfikowanego Partnera PAIiIZ. Oferty inwestycyjne są zróżnicowane pod względem areału, co pozwala na zaspokojenie potrzeb inwestorów zarówno małych, jak i tworzących duże, wielkopowierzchniowe obiekty produkcyjne lub usługowe (rys. 34). 52 Wykaz oferty inwestycyjnej przedstawiony jest szczegółowo na stronach Kujawsko-Pomorskiego Centrum Obsługi Inwestora w Toruniu, 71

72 Rysunek 32. Oferty inwestycyjne typu greenfield w województwie kujawsko-pomorskim wg stanu na koniec lipca 2011 r. Źródło: opracowanie własne. 72

73 Rysunek 33. Oferty inwestycyjne typu brownfield w województwie kujawsko-pomorskim wg stanu na koniec lipca 2011 r. Źródło: opracowanie własne 73

74 Rysunek 34. Przykładowe oferty inwestycyjne w województwie kujawsko-pomorskim Oferta inwestycyjna - PSSE Grudziądz Oferta inwestycyjna Bydgoszcz 5ha Oferta inwestycyjna - Mogilno Oferta inwestycyjna Wałycz-Wąbrzeźno 190 ha Oferta brownfield w Toruniu 3000m 2 Źródło: materiały COIE w Toruniu. 74

75 2.10. Podsumowanie i rekomendacje Potencjał inwestycyjny jest rozumiany jako ogół zasobów, stawianych do dyspozycji inwestorów na danym terenie. Ma on umożliwiać realizację celu działalności przedsiębiorców, którym jest osiągnięcie sukcesu w gospodarczej rywalizacji - konkurencyjność przedsiębiorstwa. Może być ona mierzona za pomocą różnorodnych kryteriów, np. poziomu zysku czy udziału w rynku. Przedsiębiorstwo, które potrafi sprawnie pozyskać zasoby jest bowiem w stanie osiągnąć na tej podstawie przewagę konkurencyjną, a następnie zdobyć pożądaną pozycję konkurencyjną. Stąd też ważne znaczenie mają te elementy potencjału inwestycyjnego, które wpływają na konkurencyjność przedsiębiorstw, w tym umożliwiają produkcję po niższych kosztach niż konkurenci albo wyróżnianie się produktu firmy w sektorze (np. poprzez oryginalność produktu czy jego jakość). W tym kontekście do mocnych stron potencjału inwestycyjnego województwa kujawsko-pomorskiego należy zaliczyć: 1. Dobrą dostępność transportową regionu, która jest ważnym atutem w przyciąganiu inwestorów z różnych branż ze względu na możliwość ekspansji surowcowej podmiotów gospodarczych i wydłużania ich zasięgów rynkowych. Może ona stanowić o przewagach konkurencyjnych przedsiębiorstw głównie w odniesieniu do kosztów, ale także wyróżniania się produktów na rynku (szybkość dostaw, jakość produktów). 2. Dobry dostęp do szerokopasmowej sieci teleinformatycznej, która stanowi potencjał dla rozwoju sektorów związanych z e-gospodarką poprzez wpływ przede wszystkim na jakość usług, ale także na ich koszty. 3. Niższe koszty pracy niż przeciętnie w kraju w odniesieniu do większości sektorów, co stanowi źródło przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw opartej na kosztach produkcji. W tym kontekście ważne znaczenie ma również znaczna liczba wykwalifikowanych osób bezrobotnych, zwłaszcza z wykształceniem wyższym i średnim technicznym (głównie w największych miastach oraz w ich bezpośredniej bliskości). 4. Dość urozmaicony potencjał naukowo-badawczy regionu, reprezentowany przez uczelnie wyższe oraz placówki badawcze i badawczo-wdrożeniowe, który umożliwia rozwój innowacyjnego przemysłu i nowoczesnych usług co ma kluczowe znaczenie w tworzeniu przewag konkurencyjnych (głównie opartych o wyróżnianie się produktów firmy w sektorze). 5. Znaczny potencjał surowców pochodzenia rolniczego, w tym wysoko rozwinięte rolnictwo, korzystną strukturę agrarną gospodarstw rolnych oraz wysoką kulturę rolną. Wymienione elementy potencjału inwestycyjnego regionu wskazują na możliwość oparcia rozwoju gospodarczego regionu o przedsiębiorstwa reprezentujące przemysł spożywczy (w tym produkcję żywności ekologicznej i tradycyjnej) oraz energię ze źródeł odnawialnych. Miejscowe zasoby mogą przy tym stanowić źródło przewag konkurencyjnych opartych zarówno na kosztach, jak i na wyróżnianiu się produktu (np. niepowtarzalny smak produktów, co powoduje, że konkurentom trudniej jest stosować strategię naśladownictwa). 6. Dobry stan środowiska przyrodniczego, walory krajobrazowe, kompleksy leśne, liczne jeziora i rzeki, dziedzictwo kulturowe regionu oraz oferta wydarzeń kulturalnych wymienione elementy potencjału wskazują na rolę firm z branży turystycznej jako nośników rozwoju. Konkurencyjność tego typu podmiotów może zostać w tym przypadku oparta o strategię wyróżniania produktu - lokalizacja przedsiębiorstwa wpływa na unikatowość oferty rynkowej. 75

76 Potencjał inwestycyjny wyznacza nisze inwestycyjne możliwe do zagospodarowania na danym terenie. Na podstawie przeprowadzonych badań w województwie kujawsko -pomorskim można rekomendować następujące kierunki inwestycyjne, jako kluczowe lokomotywy rozwoju regionu: Przetwórstwo rolno-spożywcze ze względu na znaczny potencjał miejscowych surowców pochodzenia rolniczego, w tym surowców pochodzenia zwierzęcego (przede wszystkim żywca wieprzowego, ale również drobiowego i wołowego, mleka surowego) oraz roślinnego (głównie buraków cukrowych, rzepaku i rzepiku, warzyw gruntowych, zbóż podstawowych, a także produkcji roślinnej z przeznaczeniem na pasze - pszenżyto, kukurydza na zielonkę, mieszanki zbożowe). Przedsiębiorstwa w sektorze mogą korzystać z potencjału naukowo-badawczego regionu (reprezentowanego m.in. przez: Wydział Zootechniczny i Wydział Rolniczy Uniwersytetu Technologiczno- Przyrodniczego w Bydgoszczy; Wydział Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; Instytut Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy) oraz pozyskać wykwalifikowaną kadrę. Sektor ten cieszy się dość dużym zainteresowaniem firm zagranicznych, które ulokowały w regionie swoje zakłady przetwórcze. W niewielkim stopniu wykorzystywany jest regionalny potencjał produkcji żywności o szczególnie wysokiej jakości, w tym żywności tradycyjnej oraz ekologicznej Energetyka wykorzystująca odnawialne źródła energii - regionalny potencjał teoretyczny jest wykorzystywany w stosunkowo małym stopniu, zwłaszcza w odniesieniu do elektrowni biogazowych i biomasowych, wykorzystujących odnawialne źródła energii pochodzenia rolniczego (np. z nawozów naturalnych trzody chlewnej i bydła, kukurydzy zielonki oraz potencjał energetyczny nadwyżek słomy). Ważne znaczenie może mieć również potencjał produkcji biopaliw płynnych, głównie rzepaku do produkcji biodiesla. Pożądanym kierunkiem rozwoju jest także łączne wykorzystywanie OZE pochodzenia rolniczego oraz odpadów pochodzących z zakładów przemysłu rolnospożywczego. Ze względu na warunki przyrodnicze rekomenduje się na terenie województwa również dalszy rozwój elektrowni wiatrowych oraz wodnych. Turystyka w oparciu o dobry stan i walory środowiska przyrodniczego regionu, dziedzictwo kulturowe (w tym zabytki świeckie i sakralne), bogatą ofertę wydarzeń kulturalnych, oraz infrastruktury kultury fizycznej i sportu, a także wsparcie sfery naukowo-badawczej. W województwie istnieją warunki do uprawiania turystyki pieszej, rowerowej, możliwość uprawiania sportów wodnych: żeglarstwa, kajakarstwa, windsurfingu, a także wędkarstwa. Region posiada również potencjał do rozwoju turystyki wiejskiej. Złoża solankowe występujące na Pojezierzu Kujawskim, stwarzają ponadto podstawy dla rozwoju wyspecjalizowanych usług turystycznych, w tym turystyki związanej z ochroną zdrowia i lecznictwem uzdrowiskowym. Przemysł chemiczny w oparciu o potencjał zasobów surowców mineralnych oraz wieloletnie tradycje regionu. Przedsiębiorstwa w sektorze mają dostęp do wykwalifikowanej kadry, zdobywającej wykształcenie w regionalnych uczelniach posiadających wydziały o profilu chemicznym (np. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy). Nie bez znaczenia jest dostęp do instytucji naukowo-badawczych, np. Instytut Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych Metalchem. 76

77 Przemysły wysokich technologii (np. biotechnologiczny) w oparciu o potencjał naukowo-badawczy regionu i walory środowiska przyrodniczego. Sektory związane z e-gospodarką (np. teleinformatyczny) bazujące na bardzo dobrze rozwiniętej łączności internetowej w regionie, w tym sieci szerokopasmowego Internetu obejmującego teren województwa. Usługi offshoringowe - m.in. badawczo-rozwojowe, technik informacyjnych, usług finansowo - księgowych, usług prawnych, doradczych, call center. Podstawą do rozwoju tego typu usług jest dostęp do wykwalifikowanych kadr (w tym osób bezrobotnych legitymujących się wykształceniem wyższym lub średnim technicznym), możliwość współpracy z uczelniami i jednostkami naukowobadawczymi, stosunkowo niskie koszty pracy, dobra dostępność infrastruktury łączności (telekomunikacyjnej i teleinformatycznej) oraz rozwój rynku nowoczesnych powierzchni biurowych. Warunki te spełniają przede wszystkim duże i niektóre średnie miasta regionu. Rozwój centrów logistyczno-dystrybucyjnych i magazynowych, w tym usług BPO w tym zakresie, czemu sprzyja strategiczne położenie regionu i jego dobra dostępność transportowa. Sektor elektromaszynowy, elektroniczny, elektrotechniczny, elektromechaniczny w oparciu o potencjał naukowo-badawczy regionu i tradycje przemysłowe regionu. 77

78 3. Atrakcyjność inwestycyjna województwa kujawsko-pomorskiego z uwzględnieniem zróżnicowania wewnątrz wojewódzkiego oraz rodzaju inwestycji 3.1. Gospodarka narodowa Województwo kujawsko-pomorskie charakteryzuje się dość zróżnicowanym poziomem potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej (PAI) 53. Powiaty oraz gminy położne w zachodniej części województwa uzyskały znacznie lepsze oceny atrakcyjności inwestycyjnej względem obszarów wschodnich województwa (rys. 35). Rysunek 35. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna powiatów województwa kujawsko -pomorskiego w 2009 r. Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D- dość niska, E niska, F bardzo niska (1)-gmina miejska, (2) - gmina wiejska, (3) - gmina wiejsko-miejska Źródło: opracowanie własne. Najatrakcyjniejsze lokalizacje (klasa A) położone są w centralnej części województwa i zaliczono do nich miasta: Toruń, Bydgoszcz, Włocławek oraz Grudziądz. Wymienione lokalizacje w większości otrzymały również wysokie oceny poszczególnych mikroklimatów inwestycyjnych (tab. 12). Dość wysoko oceniono (klasa C) powiat bydgoski położony w sąsiedztwie Bydgoszczy: a także powiat ziemski inowrocławski. Biorąc pod uwagę dotychczasowe procesy 53 Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna jest to zespół regionalnych walorów lokalizacyjnych, które mają wpływ na osiąganie celów inwestora (np. w postaci kształtowania się niskich kosztów prowadzonej działalności gospodarczej, wysokich przychodów ze sprzedaży, rentowności netto oraz konkurencyjności danej inwestycji). Rzeczywista atrakcyjność inwestycyjna jest to zdolność regionu do wykreowania satysfakcji klienta inwestora i wywołania absorpcji kapitału finansowego i rzeczowego w formie inwestycji. Można ją mierzyć za pomocą efektywności poniesionych nakładów kapitału finansowego, rzeczowego, ludzkiego i przyrodniczego. 78

79 Atrakcyjność inwestycyjna dla gospodarki narodowej Atrakcyjność inwestycyjna dla gospodarki narodowej Mikroklimat zasoby pracy Mikroklimat infrastruktura techniczna Mikroklimat infrastruktura społeczna Mikroklimat rynkowy Mikroklimat administracja gospodarcze oraz urbanizacyjne można zauważyć, iż wysokie oceny dla potencjału inwestycyjnego koncentrują się głównie w Bydgosko-Toruńskim Okręgu Przemysłowym oraz aglomeracji bydgosko-toruńskiej. Najwyżej ocenione miasta Toruń oraz Bydgoszcz są ważnymi centrami administracyjnymi i gospodarczymi województwa. Proces rozwoju w tych miastach determinowany jest bogatą infrastrukturą techniczną i społeczną oraz znaczącym nie tylko w skali województwa, ale i kraju zapleczem naukowo-badawczym oraz edukacyjnym. Dodatkowo wspomniane miasta stanowią ważne centra historyczne i kulturowe, co znacząco podnosi atrakcyjność dla inwestycji związanych z turystyką. Tabela 12. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna powiatów województwa kujawskopomorskiego dla gospodarki narodowej w 2009 roku Nr Powiaty 1. M. Toruń 0,401 A A A A A A 2. M. Bydgoszcz 0,375 A B A D A C 3. M. Włocławek 0,372 A A A C A B 4. M. Grudziądz 0,365 A C A F A A 5. Inowrocławski 0,264 C C C F D E 6. Bydgoski 0,261 C A E C C D 7. Świecki 0,237 D B D F D E 8. Żniński 0,234 D D D D E E 9. Toruński 0,230 D A E E E E 10. Tucholski 0,228 D D D D E D 11. Mogileński 0,227 D D D E D F 12. Brodnicki 0,223 E C E E E C 13. Aleksandrowski 0,219 E D E C D E 14. Nakielski 0,213 E D D F E E 15. Golubsko-dobrzyński 0,210 E E E E E D 16. Chełmiński 0,209 E D D F F E 17. Wąbrzeski 0,207 E D E F E E 18. Rypiński 0,206 E E E D D E 19. Włocławski 0,192 E E F E E E 20. Lipnowski 0,190 E E F E E D 21. Sępoleński 0,184 F E E F F E 22. Radziejowski 0,183 F F F D E E 23. Grudziądzki 0,175 F D E F F D Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D- dość niska, E niska, F bardzo niska Źródło: opracowanie własne. 79

80 Atrakcyjne lokalizacje inwestycyjne w województwie możemy także powiązać z układem dróg krajowych, kolejowych oraz szlaków wodnych, które łącznie stanowią jeden z najważniejszych czynników lokalizacyjnych. Przez województwo przebiegają dwie z trzech prowadzących przez Polskę międzynarodowych dróg wodnych (MDW): E70 - łącząca Antwerpię w Belgii z Kłajpedą na Litwie, na obszarze regionu jest to droga wodna Wisła -Odra, prowadząca Notecią i Kanałem Bydgoskim, a następnie w dół Wisły oraz E40 - łącząca Bałtyk z Morzem Czarnym, na obszarze regionu pokrywa się z Wisłą. Dodatkowo województwo posiada liczne lotniska o znaczeniu międzynarodowym, krajowym i regionalnym. Ze względu na bogate złoża soli i wapieni a także korzystne warunki hydrograficzne, w województwie występuje potencjał dla rozwoju przemysłu chemicznego. Najlepsze lokalizacje dla inwestycji (klasa A) na poziomie gminnym to głównie duże i średnie miasta takie jak 54 : Inowrocław (1), Toruń (1), Bydgoszcz (1), Grudziądz (1), Chełmża (1), Chełmno (1), Ciechocinek (1), Wąbrzeźno (1), Brodnica (1), Golub-Dobrzyń (1), Świecie (3), Solec Kujawski (3), Rypin (1), Aleksandrów Kujawski (1), Osielsko (2), Barcin (3), Kowal (1) oraz (klasa B) Radziejów (1), Janikowo (3), Lipno (1), Nakło nad Notecią (3), Tuchola (3), Kruszwica (3), Białe Błota (2), Pakość (3), Mogilno (3) (rys. 35). Większość wymienionych lokalizacji posiada wysokie oceny poszczególnych mikroklimatów, w tym związanych z kapitałem ludzkim, infrastrukturą oraz walorami rynkowymi (tab. 1 w aneksie). W województwie kujawsko-pomorskim występuje wysoka koncentracja atrakcyjności inwestycyjnej wokół Bydgoszczy i Torunia, przy czym widoczne jest zmniejszanie się wartości ocen gmin w kierunku obszarów peryferyjnych. Należy wyróżnić poziom pierwszy, bardzo wysoki (klasa B), do którego zaliczamy gminy zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie oraz poziom drugi o dość wysokich i dość niskich ocenach (klasa C i D), do którego należą gminy zlokalizowane w dalszej odległości od dużych miast (rys. 36). Istotnym elementem infrastruktury, który podnosi znaczenie inwestycyjne gmin o niskiej ocenie atrakcyjności inwestycyjnej, jest ich lokalizacja względem głównych dróg tranzytowych oraz lotniska międzynarodowego, co zdecydowanie podnosi ich rangę i znaczenie dla inwestycji uzależnionych od sieci komunikacyjnej. 54 (1) gmina miejska, (2) gmina wiejska, (3) - gmina miejsko-wiejska. 80

81 Rysunek 36. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna gmin województwa kujawsko -pomorskiego w 2009 roku Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D- dość niska, E niska, F bardzo niska. (1)-gmina miejska, (2) - gmina wiejska, (3) - gmina wiejsko-miejska Źródło: opracowanie własne. W rozmieszczeniu najbardziej atrakcyjnych gmin zwraca uwagę fakt, iż są to najczęściej gminy miejskie. Są one stosunkowo gęsto rozmieszczone, co należy ocenić korzystnie, gdyż możliwe jest stworzenie w oparciu o jednostki miejskie policentrycznego regionalnego systemu osadniczego, który wzmocni walory lokalizacyjne regionu. Im bardziej jest nasilona urbanizacja, tym mniejszy jest koszt dojazdów do pracy, łatwiejsza handlowa obsługa mieszkańców i podmiotów gospodarczych, możliwe są także do uzyskania korzyści z tytułu kooperacji przedsiębiorstw (funkcjonalne powiązania pomiędzy miastami). Zwraca uwagę także fakt, iż wszystkie jednostki osadnicze tworzące aglomerację bydgosko-toruńską mają najwyższą klasę atrakcyjności. Sprzyja to realizacji w przyszłości planów uczynienia z aglomeracji bydgosko-toruńskiej jednego z ważniejszych centrów miejskich Polski (rys. 1. w aneksie) Przemysł Przemysł jest ważną gałęzią gospodarki województwa kujawsko-pomorskiego, co znajduje wyraz w dokumentach planistycznych regionu. W strategii rozwoju regionalnego wymienia się sektory strategiczne dla regionu, do których zaliczono: e-gospodarkę, branżę teleinformatyczną, biotechnologiczną, narzędziową, elektroniczną, meblarską, poligraficzną, rolno-spożywczą, chemiczną, elektroniczną, elektrotechniczną oraz elektromechaniczną. 81

82 Atrakcyjność inwestycyjna dla przemysłu Atrakcyjność inwestycyjna dla przemysłu Mikroklimat zasoby pracy Mikroklimat infrastruktura techniczna Mikroklimat infrastruktura społeczna Mikroklimat rynkowy Mikroklimat administracja Za najbardziej atrakcyjne lokalizacje dla przemysłu (klasa A) uznano miasta: Toruń, Włocławek, Bydgoszcz oraz Grudziądz (tab. 13 i rys. 37). Dwa miasta Toruń i Bydgoszcz oraz szereg mniejszych lokalizacji takich, jak Inowrocław, Solec Kujawski, Janikowo wchodzą w skład Bydgosko-Toruńskiego Okręgu Przemysłowego, z tradycjami gospodarczymi związanymi z przemysłem chemicznym oraz elektromaszynowym. Pozostałe lokalizacje Włocławek i Grudziądz posiadają dość dobrze rozwinięty potencjał produkcyjny przemysłu chemicznego, spożywczego, maszynowego, meblarskiego oraz metalowego. Tabela 13. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna powiatów województwa kujawsko -pomorskiego dla przemysłu w 2009 roku. Nr Powiaty 1. M. Toruń 0,413 A A A A A A 2. M. Włocławek 0,389 A A A A A C 3. M. Bydgoszcz 0,387 A B A A A B 4. M. Grudziądz 0,373 A C A F A A 5. Bydgoski 0,279 D A E F C E 6. Świecki 0,278 D C D E D E 7. Toruński 0,275 D B D F D E 8. Inowrocławski 0,265 E C E F D E 9. Brodnicki 0,263 E D E F D D 10. Żniński 0,262 E D D F E E 11. Nakielski 0,261 E D D E D F 12. Rypiński 0,252 E E E D C F 13. Golubsko-dobrzyński 0,249 E E D E E F 14. Chełmiński 0,248 E D D F F F 15. Mogileński 0,242 E D F E D E 16. Tucholski 0,241 E D F D E E 17. Aleksandrowski 0,241 E D F D D E 18. Radziejowski 0,240 E F E D D F 19. Lipnowski 0,219 F F F D D F 20. Włocławski 0,217 F E F F D E 21. Wąbrzeski 0,214 F E F F F F 22. Sępoleński 0,209 F E F D F F 23. Grudziądzki 0,197 F E F F F E Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D- dość niska, E niska, F bardzo niska Źródło: opracowanie własne. Złoża surowców mineralnych, zlokalizowane w powiatach żnińskim, inowrocławskim, włocławskim, brodnickim, rypińskim oraz golubsko-dobrzyńskim, są podstawą dla rozwoju 82

83 przemysłu chemicznego. Lokalizacja złóż surowców mineralnych determinuje rozwój przemysłu a także wpływa na wysokie oceny atrakcyjności inwestycyjnej, co można zaobserwować we Włocławku, Bydgoszczy, Inowrocławiu, Janikowie, Toruniu, Świeciu, oraz szeregu firm z Bydgoskiego Klastra Przemysłowego. Ze względu na rolniczy charakter województwa (wysoki udział gruntów ornych) istnieją duże możliwości dla rozwoju przemysłu przetwórczego w powiązaniu z dobrą bazą surowcową. W województwie funkcjonują już przedsiębiorstwa związane z przetwórstwem spożywczym w Gniewkowie, Wierzchosławicach, Kruszwicy Bydgoszczy, Toruniu, Włocławku, Inowrocławiu, Ostromecku, Grudziądzu, Brodnicy, Strzelnie oraz Osielsku. Rysunek 37. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna powiatów województwa kujawskopomorskiego dla przemysłu przetwórczego w 2009 roku. Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D - dość niska, E niska, F bardzo niska Źródło: opracowanie własne. Istotne znaczenie dla atrakcyjności lokalizacji inwestycji przemysłowych ma także położenie względem ważnych węzłów komunikacyjnych, szczególnie w odniesieniu do przemysłu o dużych potrzebach transportowych. Najlepsze lokalizacje miejskie wiejskie oraz miejsko-wiejskie dla inwestycji przemysłowych (klasa A) to: Inowrocław (1), Toruń (1), Bydgoszcz (1), Grudziądz (1), Włocławek (1), Chełmża (1), Chełmno (1), Golub-Dobrzyń (1), Brodnica (1), Rypin (1), Świecie (3), Solec Kujawski (3), Wąbrzeźno (1), Nakło nad Notecią (3), Ciechocinek (1), oraz (klasa B) Białe Błota (2), Wielka Nieszawka (2), Żnin (3), Aleksandrów Kujawski (1), Kruszwica (3), Gniewkowo (3), Kowal (1), Łysomice (2), Lipno (1), Radziejów (1), Barcin (3) (rys. 38). Charakterystyczne dla wskazanych lokalizacji są bardzo dobre oceny dla zasobów pracy oraz zaplecza technicznego. Natomiast oceny dla infrastruktury społecznej oraz 83

84 mikroklimatu administracyjnego wykazują silnie zróżnicowanie. Dla lokalizacji inwestycji w przypadku przemysłu ważny jest dostęp do nowych technologii oraz współpraca w zakresie badań i rozwoju. Warunki te w największym stopniu są spełnione w przypadku miast Bydgoszczy i Torunia, w których znajdują się uczelnie wyższe, instytucje badawcze oraz szereg instytucji wspierających rozwój technologii i współpracy w zakresie wymiany doświadczeń. W układzie przestrzennym na poziomie gminnym, widoczna jest koncentracja atrakcyjnych lokalizacji wokół aglomeracji bydgosko-toruńskiej. Dość wysoko oceniono również gminy położone w południowo-zachodniej części województwa, głównie ze względu na złoża mineralne oraz rozwój przemysłu związanego z ich wydobyciem i przetwórstwem. Do najważniejszych bogactw naturalnych na terenie województwa należą wapienie jurajskie, eksploatowane w rejonie Barcina, Pakości i Piechcina oraz złoża soli kamiennej w okolicach Inowrocławia, Góry i Mogilna. Rysunek 38. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna gmin województwa dla kujawskopomorskiego dla inwestycji w przemysł (sekcji C) w 2009 roku Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D - dość niska, E niska, F bardzo niska (1)-gmina miejska, (2) - gmina wiejska, (3) - gmina wiejsko-miejska Źródło: opracowanie własne. Występują również na wschodzie województwa pojedyncze posiadające atrakcyjne lokalizacje w postaci małych i średnich miast: Brodnicy, Wąbrzeźna, Rypin, Golub -Dobrzyński oraz Chełmży. Wyższą atrakcyjność w ich przypadku można powiązać ze złożami surowców mineralnych oraz niższymi kosztami prowadzenia działalności 84

85 Atrakcyjność inwestycyjna dla nowoczesnych usług dla biznesu Atrakcyjność inwestycyjna dla nowoczesnych usług dla biznesu Mikroklimat zasoby pracy Mikroklimat infrastruktura techniczna Mikroklimat infrastruktura społeczna Mikroklimat rynkowy Mikroklimat administracja gospodarczej. Dotyczy to szczególnie branż o silnych związkach przestrzennych i organizacyjnych z bazą surowcową. Z uwagi na dobre warunki zaopatrzenia w surowce pochodzenia rolnego oraz wcześniejsze zagospodarowanie infrastrukturalne spełniające wymogi technologiczne, na mapie atrakcyjności inwestycyjnej kujawsko-pomorskiego dla przemysłu przetwórczego wyróżniają się takie ośrodki jak: Strzelno (przetwórstwo owoców i warzyw), Rypin, Piotrków Kujawski, Toruniu (przemysł mleczarski), Grudziądz, Bydgoszcz, Jeżewo (przemysł mięsny) Nowoczesne usługi dla biznesu Nowoczesne usługi dla biznesu obejmują m.in. działalność wymagającą wiedzy specjalistycznej w tym działalność prawniczą, rachunkowo-księgową i doradztwo podatkowe, działalność firm centralnych (head offices); doradztwo związane z zarządzaniem, działalność w zakresie architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne, badania naukowe i prace rozwojowe, reklamę, badanie rynku i opinii publicznej, działalność weterynaryjna oraz pozostałą działalność profesjonalną, naukową i techniczną w tym działalność fotograficzną oraz tłumaczenia. Zakres wymienionych działalności jest szeroki i zarazem bardzo ważny ze względu na powiązania gospodarcze z pozostałymi sektorami gospodarki. Działalność profesjonalna przeżywa obecnie dynamiczny rozwój i jest nieodzownym elementem procesu serwicyzacji gospodarki w Polsce. Można przyjąć, iż ich lokalizacja jest związana z rozwojem dużych korporacji i przedsiębiorstw transnarodowych, a także dostępem do zasobów wykwalifikowanych pracowników oraz zaplecza naukowo-badawczego. Atrakcyjność inwestycyjna dla nowoczesnych usług dla biznesu w województwie kujawsko-pomorskim osiągnęła najwyższe oceny dla dużych ośrodków miejskich. Lokalizacje o najwyższych ocenach atrakcyjności inwestycyjnej to miasta: Toruń, Bydgoszcz, Włocławek, Grudziądz a także powiat bydgoski (tab. 14). Tabela 14. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna powiatów województwa kujawsko -pomorskiego dla nowoczesnych usług dla biznesu w 2009 roku Nr Powiaty 1. M. Toruń 0,383 A B A A A A 2. M. Bydgoszcz 0,362 A D A D A C 3. M. Włocławek 0,351 A B A C A B 4. M. Grudziądz 0,334 A D A F A A 5. Bydgoski 0,272 C A E C C D 6. Toruński 0,252 D A D E D E 7. Świecki 0,249 D B D F D E 8. Żniński 0,248 D C D D E E 9. Brodnicki 0,238 E B E E E D 85

86 10. Nakielski 0,234 E C D F E E 11. Inowrocławski 0,234 E C E F D E 12. Rypiński 0,232 E D E E E E 13. Golubsko-dobrzyński 0,229 E D D E E E 14. Chełmiński 0,226 E C D F E F 15. Tucholski 0,218 E C F E E E 16. Aleksandrowski 0,214 E D F C E E 17. Mogileński 0,208 F C F E E F 18. Radziejowski 0,205 F E E E E F 19. Wąbrzeski 0,199 F D F F E E 20. Lipnowski 0,195 F D F E E E 21. Włocławski 0,190 F E F E E F 22. Sępoleński 0,183 F D F F F F 23. Grudziądzki 0,181 F C F F F E Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D- dość niska, E niska, F bardzo niska Źródło: opracowanie własne. Duży udział w tworzeniu usług profesjonalnych i specjalistycznych posiadają ośrodki badawczo-naukowe oraz szkoły wyższe kreujące jakość i poziom wykształcenia kapitału ludzkiego. Obraz przestrzenny potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej dla powiatów w województwie, pokazuje potencjał dla rozwoju analizowanych działalności zaliczanych do sektora usług nowoczesnych, dużych ośrodków Bydgoszczy i Torunia (rys. 39). W regionie istnieją placówki badawcze i badawczo-wdrożeniowe funkcjonujące w strukturze Polskiej Akademii Nauk, instytutów resortowych, zwłaszcza Ministerstwa Rolnictwa. 86

87 Rysunek 39. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna powiatów województwa dla kujawskopomorskiego dla inwestycji w nowoczesne usługi (sekcji M) w 2009 roku Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D- dość niska, E niska, F bardzo niska (1)-gmina miejska, (2) - gmina wiejska, (3) - gmina wiejsko-miejska Źródło: opracowanie własne. W Toruniu mają swe siedziby m.in. placówki Polskiej Akademii Nauk: Pracownia Astrofizyki Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika, Zakład Geomorfologii i Hydrologii Niżu Instytutu Geografii i Zagospodarowania Przestrzennego, a także Pracownia Zagospodarowania Turystycznego Instytutu Turystyki, Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Urządzeń Sterowania Napędów, Instytut Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych Metalchem. W Bydgoszczy zlokalizowane są: Zakład Badawczy Przemysłu Piekarskiego, Instytut Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego, Instytut Wdrożeń Technicznych, Instytut Ziemniaka, Oddział Instytutu Weterynarii. Ważnym czynnikiem kreowania kapitału ludzkiego są zlokalizowane w Toruniu państwowe uczelnie wyższe: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji w Toruniu im. Bł. Ks. Stefana W. Frelichowskiego oraz 5 uczelni prywatnych. W Bydgoszczy funkcjonują 4 uczelnie państwowe: Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy oraz Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy a także 7 uczelni prywatnych. Pozostałe powiaty grodzkie w postaci miast: Włocławka i Grudziądza są pojedynczymi lokalizacjami w regionie o wysokiej kumulacji potencjału, przy czym otoczone są powiatami o niskich ocenach atrakcyjności. We Włocławku znajduje się Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa oraz 5 uczelni prywatnych, natomiast w Grudziądzu - uczelnie prywatne. 87

88 Rozwój analizowanych działalności gospodarczych jest przede wszystkim determinowany rozwojem przedsiębiorczości, która kreuje popyt na tego rodzaju usługi. Do najatrakcyjniejszych inwestycyjnie gmin należą miasta: Toruń (1), Bydgoszcz (1), Inowrocław (1), Grudziądz (1), Włocławek (1), Chełmno (1), Chełmża (1), Brodnica (1), Rypin (1), Golub-Dobrzyń (1), Wąbrzeźno (1), Ciechocinek (1), Aleksandrów Kujawski (1), Lipno (1), Kowal (1), Radziejów (1) (rys. 40). Rysunek 40. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna gmin województwa kujawskopomorskiego dla inwestycji w nowoczesne usługi (sekcji M) w 2009 roku. Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D- dość niska, E niska, F bardzo niska (1)-gmina miejska, (2) - gmina wiejska, (3) - gmina wiejsko-miejska Źródło: opracowanie własne. Kolejne lokalizacje to gminy miejsko-wiejskie: Świecie (3), Solec Kujawski (3), Nakło nad Notecią (3), Żnin (3), Kruszwica (3), Gniewkowo (3), Tuchola (3), Barcin (3) oraz gminy wiejskie: Lesznowola Białe Błota (2), Osielsko (2), Łysomice (2), Wielka Nieszawka (2). Niektóre z wymienionych miast posiadają potencjał w postaci prywatnych uczelni wyższych: Inowrocław - Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy - Wydział Zarządzania, Brodnica - Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Świecie - Wyższa Szkoła Języków Obcych, Tuchola - Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem. Wyniki oceny atrakcyjności inwestycyjnej województwa kujawsko-pomorskiego, dla inwestycji w nowoczesne usługi dla biznesu, podkreślają większe znaczenie ośrodków miejskich w porównaniu do obszarów wiejskich, gdzie dość rzadko spotyka się inwestycje tego rodzaju. Wyjątek stanowią jedynie gminy wiejskie będące w bezpośrednim sąsiedztwie 88

89 dużych aglomeracji o znaczeniu ponadregionalnym np. Torunia i Bydgoszczy. Wyróżniają się również gminy położone w południowo-zachodniej części województwa: Żnin, Barcin oraz Kruszwica. Wysoki potencjał niektórych gmin wiejskich jest po części wynikiem procesu przenoszenia działalności gospodarczych na obszary sąsiadujące z dużymi miastami dobrze skomunikowanymi między sobą. Ponadto opisywane obszary wiejskie stają się miejscem rozbudowy infrastruktury mieszkalnej dla dużych miast, do których następuje przeniesienie kapitału ludzkiego oraz niektórych funkcji socjalno-bytowych. Dzięki inwestycjom mieszkalnym i produkcyjnym poprawia się w tych gminach poziom infrastruktury, który również stanowi ważny walor lokalizacyjny dla potencjalnych inwestorów Turystyka W poszukiwaniu lokalizacji atrakcyjnych dla inwestycji turystycznych ważne jest uwzględnienie głównych motywów wyjazdów, dzięki którym możemy wyróżnić sześć podstawowych rodzajów typów ruchu turystycznego, takich jak turystyka: poznawcza, wypoczynkowa, zdrowotna, kwalifikowana, religijna oraz biznesowa. Każdy z tych typów wymaga nieco odmiennego potencjału turystycznego, co daje szanse regionom na aktywizację gospodarczą obszarów słabszych ekonomicznie o niskim potencjale produkcyjnym dla przemysłu. Przykładowo dla turystyki wypoczynkowej oraz krajoznawczej istotne są walory przyrodnicze, fauna i flora, ukształtowanie terenu itp. Natomiast w przypadku turystyki biznesowej istotną rolę odgrywa koncentracja przemysłu oraz placówek biznesowych, biur, przedstawicielstw oraz instytucji otoczenia biznesu. Wśród lokalizacji dla inwestycji turystycznych najwyżej oceniono (klasa A) Bydgoszcz oraz Toruń. Obydwa wymienione miasta oferują szereg atrakcji związanych z historią a także wiele atrakcji kulturowych i rozrywkowych. Średniowieczny zespół miejski Torunia wpisany został na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Ponadto warte uwagi zabytki w Bydgoszczy to: Katedra Bydgoska, Kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz Stare Miasto. W wymienionych miastach występują również bardzo dobre warunki dla rozwoju turystyki biznesowej ze względu na ich poziom rozwoju gospodarczego oraz rozwój przemysłu i przedsiębiorczości. Pozostałe, dość wysoko ocenione (klasa C) lokalizacje to miasta: Włocławek, Grudziądz oraz powiaty ziemskie: aleksandrowski patrz tab. 15. Tereny najatrakcyjniejsze dla inwestycji związanych z turystyką koncentrują się w centralnej części województwa tzn., w Toruniu oraz Bydgoszczy, jak i sąsiadujących z nimi powiatach (rys. 41). 89

90 Atrakcyjność inwestycyjna dla turystyki Atrakcyjność inwestycyjna dla turystyki Mikroklimat zasoby pracy Mikroklimat infrastruktura Mikroklimat rynkowy Mikroklimat administracja Mikroklimat przyrodniczy Tabela 15. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna powiatów województwa kujawskopomorskiego dla turystyki w 2009 roku Nr Powiaty 1. M. Toruń 0,211 A B C A B A 2. M. Bydgoszcz 0,198 B B A A C C 3. Aleksandrowski 0,182 C D C A A F 4. M. Włocławek 0,180 C B C C C B 5. M. Grudziądz 0,173 C D C F D A 6. Bydgoski 0,166 D A E F E D 7. Toruński 0,157 D A B F D E 8. Brodnicki 0,155 D C C E E D 9. Żniński 0,154 E D D C E E 10. Tucholski 0,154 E C C E F D 11. Świecki 0,151 E B C F E E 12. Inowrocławski 0,148 E C D D D E 13. Chełmiński 0,148 E D C C D E 14. Lipnowski 0,142 E D C D E E 15. Nakielski 0,142 E D C F E E 16. Golubsko-dobrzyński 0,142 E D C E E E 17. Grudziądzki 0,140 E D D F F E 18. Sępoleński 0,139 F E F E E F 19. Mogileński 0,136 F D F F F F 20. Rypiński 0,135 F E C D F E 21. Włocławski 0,131 F E E F E E 22. Wąbrzeski 0,131 F D C F F E 23. Radziejowski 0,120 F F D C F F Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D- dość niska, E niska, F bardzo niska Źródło: opracowanie własne. Wysoko oceniona aglomeracja bydgosko-toruńska, jest centrum administracyjnym, biznesowym oraz kulturalnym regionu. Posiada jednocześnie potencjał dla turystyki poznawczej, wynikający z walorów antropogenicznym na światowym poziomie (Stare Miasto w Toruniu, Dom Kopernika), wydarzeń kulturalnych i sportowych, jak i potencjał dla rozwoju usług noclegowych związanych z turystyką biznesową. Dzięki obecności lotniska międzynarodowego oraz położeniu w głównym węźle transportowym, wspomniane miasta mogą liczyć na odwiedziny turystów zagranicznych. 90

91 Rysunek 41. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna powiatów województwa kujawskopomorskiego dla inwestycji w turystykę (sekcji I) w 2009 roku Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D- dość niska, E niska, F bardzo niska Źródło: opracowanie własne. Najlepsze lokalizacje dla inwestycji na poziomie gminnym to miasta: Ciechocinek (1), Toruń (1), Bydgoszcz (1) gminy miejsko-wiejskie: Świecie (3) oraz wiejskie: Osielsko (2), Białe Błota (2), Wielka Nieszawka (2), Zbiczno (2), Brzozie (2), Gąsawa (2), Dąbrowa Chełmińska (2), Osie (2), Nowa Wieś Wielka (2) (rys. 42). 91

92 Rysunek 42. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna gmin województwa kujawskopomorskiego dla inwestycji w turystykę (sekcji I) w 2009 roku. Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D- dość niska, E niska, F bardzo niska (1)-gmina miejska, (2) - gmina wiejska, (3) - gmina wiejsko-miejska Źródło: opracowanie własne. Wśród obiektów zabytkowych i ich lokalizacji należy wyróżnić: starówkę w Toruniu, spichrze nad Brdą Bydgoszczy, zabytkowe spichrze w Grudziądzu, osadę kultury łużyckiej w Biskupinie, Wieżę Mazurską z XIV w Brodnicy, gotycką konkatedrę w Chełmży, kościół p.w. Św. Mikołaja w Gąsawach, zamek gotycki w Golubi-Dobrzyń, dwór obronny w Grocholinie, grobowce megalityczne w Izbicy Kujawskiej, skansen w Kłóbce, szlak cysterski Koronowo i Byszewo, Mysią Wieżę oraz romańską kolegiatę w Kruszwicy, pałac Skórzewskich w Lubostroniu, zamek krzyżacki w Nowe, zamek krzyżacki w Radzyniu Chełmińskim, klasztor Bernardynów w Skępe, Ośrodek i Muzeum Fryderyka Chopina w Szafarniu, zamek krzyżacki w Świeciu n. Wisłą, zamek krzyżacki w Bierzgłowie. Województwo kujawsko-pomorskie posiada znaczące wartości przyrodnicze, do których należy zaliczyć Brodnicki Park Krajobrazowy, Gostynińsko-Włocławski Park Krajobrazowy, Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy, Krajeński Park Krajobrazowy, Nadgoplański Park Tysiąclecia, Tucholski Park Krajobrazowy, Wdecki Park Krajobrazowy, Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego, lasy (Bory Tucholskie w północnej części regionu, Puszcza Bydgoska w części centralnej oraz Lasy Włocławsko- Gostynińskie), rzeki (Wisła, Zgłowiączka, Mień, Tążyna, Drwęca, Brda, Wda, Osa, Mątawa i Noteć) i jeziora (Pojezierzu Brodnickim, Pojezierzu Gnieźnieńskim, Pojezierzu Dobrzyńskim). Na obszarze województwa, można wyodrębnić również kilka obszarów uwarunkowanych dla rozwoju turystyki wypoczynkowej. 92

93 W dużych miastach województwa, charakteryzujących się potencjałem gospodarczym, występują duże możliwości dla rozwoju turystyki biznesowej 55. Bydgoszcz, Toruń, Grudziądz i Włocławek są ważnymi ośrodkami gospodarczymi, podzięki czemu wiele firm polskich jak i zagranicznych umieszcza tu swoje siedziby i przedstawicielstwa. Miasta ze względu na wysoką gęstość zaludnienia odnotowują również wysoką liczbę przyjazdów związanych z odwiedzinami u krewnych i znajomych 56. Nie wpływa to bezpośrednio na wykorzystanie bazy noclegowej. Niemniej jednak stanowi źródło popytu na usługi gastronomiczne oraz podnosi sprzedaż lokalnych usług turystycznych. Widoczne są również możliwości inwestowania w zakresie drugich domów dla turystyki weekendowej oraz wakacyjnej. Drugie domy lub mieszkania znajdują się często niedaleko od dużych miast, przy czym nie stanowią głównego miejsca zamieszkania - służą jedynie celom wypoczynkowym. Potencjał w tym zakresie wykazują szczególnie obszary wokół dużych aglomeracji o dużej liczbie mieszkańców np. Bydgoszczy oraz Torunia, a także pozostałych większych miast województwa Handel Działalność gospodarcza związana z handlem wykazuje silny związek z gęstością zaludnienia oraz rozwojem przedsiębiorczości. Są to czynniki, które w głównej mierze wpływają na popyt w regionie. Dodatkowo połączenia komunikacyjne, drogowe, kolejowe oraz lotnicze wpływają na rozwój handlu ponad regionalnego oraz międzynarodowego. Należy zaznaczyć, iż województwo kujawsko-pomorskie dzięki portom lotniczym posiada dobre połączenia komunikacyjne z regionami w Polsce jak i na świecie. W kujawsko-pomorskim zbiegają się: będąca osią Paneuropejskiego Korytarza Transportowego nr VI autostrada A1 (E75) (Gdańsk Bydgoszcz Katowice Gorzyczki kierunek: Republika Czeska) oraz stanowiąca odgałęzienie korytarza transportowego nr VI, oznaczona, jako korytarz VI A, droga krajowa nr 5 (E-261) (Grudziądz Świecie Bydgoszcz Poznań Wrocław: kierunek Republika Czeska), wiodąca do korytarza nr II. Ponadto przez województwo przebiegają: droga krajowa nr 10 (Warszawa Toruń Bydgoszcz Szczecin kierunek: Niemcy), droga krajowa nr 15 (Trzebnica Krotoszyn Inowrocław Toruń Brodnica Ostróda) oraz droga krajowa nr 80 (Bydgoszcz Toruń Lubicz). Są to ważne elementy infrastruktury drogowej, dzięki którym możliwa jest dystrybucja regionalnych produktów. Ważny jest również dostęp do dużych rynków zbytu w sąsiednich województwach: mazowieckim (Warszawa), warmińsko-mazurskim (Olsztyn), wielkopolskim (Poznań) i pomorskim (Gdańsk, Sopot Gdynia). Uwarunkowania komunikacyjne i popytowe odgrywają istotną rolę w ocenie atrakcyjności inwestycyjnej dla handlu, przy czym najwyższe oceny (klasa A) otrzymały miasta: Toruń, Bydgoszcz, Włocławek oraz (klasa B) Grudziądz (tab. 16). 55 Jak podaje Instytut Turystyki w roku 2010 cele służbowe stanowiły 20% wszystkich krajowych wyjazdów turystycznych długookresowych (min 5 dni) oraz 12% wyjazdów krótkookresowych (2-4 dni). 56 Wg IT 2010 roku krótkookresowe stanowiły 55% natomiast długookresowe 32% wyjazdów turystycznych Polaków. 93

94 Atrakcyjność inwestycyjna dla handlu Atrakcyjność inwestycyjna dla handlu Mikroklimat zasoby pracy Mikroklimat infrastruktura techniczna Mikroklimat infrastruktura społeczna Mikroklimat rynkowy Mikroklimat administracja Tabela 16. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna gmin województwa kujawsko-pomorskiego dla handlu w 2009 roku Nr. Powiaty 1. M. Toruń 0,324 A A A A A A 2. M. Bydgoszcz 0,293 A B A A A C 3. M. Włocławek 0,291 A A A A B B 4. M. Grudziądz 0,244 B C A E B A 5. Inowrocławski 0,189 D C C E D E 6. Bydgoski 0,186 D A E F D E 7. Tucholski 0,184 D D D E C D 8. Świecki 0,180 D C D E C E 9. Toruński 0,175 D A E E D F 10. Wąbrzeski 0,172 E E E E C E 11. Żniński 0,171 E C D E D D 12. Brodnicki 0,168 E D E E D D 13. Aleksandrowski 0,166 E D E D E E 14. Mogileński 0,166 E D D E E E 15. Nakielski 0,165 E D E E E E 16. Sępoleński 0,164 E E E D D E 17. Golubsko-dobrzyński 0,156 E E E E E D 18. Chełmiński 0,153 E D D F E E 19. Lipnowski 0,148 E E F D F D 20. Radziejowski 0,143 F E F E F E 21. Włocławski 0,143 F E F E E E 22. Rypiński 0,140 F F E E E E 23. Grudziądzki 0,127 F E F F F D Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D- dość niska, E niska, F bardzo niska Źródło: opracowanie własne. W województwie widoczna jest duża koncentracja potencjału inwestycyjnego w aglomeracji bydgosko-toruńskiej, w środkowej części województwa kujawskopomorskiego, oraz okolicznych powiatach i gminach (Aleksandrów Kujawski, Ciechocinek, Solec Kujawski, Chełmża, Koronowo, Nakło nad Notecią, Nieszawa oraz Szubin). Oceny atrakcyjności inwestycyjnej powiatów potwierdzają również wysoką atrakcyjność byłych miast wojewódzkich (rys. 43), który to potencjał silnie kontrastuje z pozostałymi terenami województwa o niskiej atrakcyjności. 94

95 Rysunek 43. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna powiatów województwa kujawskopomorskiego dla inwestycji w handel (sekcji G) w 2009 roku. Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D dość niska, E niska, F bardzo niska Źródło: opracowanie własne. Korzystne warunki, jakie pojawiły się z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, czyli intensyfikacja i ułatwienia w międzynarodowych przewozach towarowych oraz większe zainteresowanie naszym krajem ze strony inwestorów zagranicznych, zaowocowały zwiększonymi inwestycjami branży logistyczno-magazynowej. Podstawowym kryterium wyboru lokalizacji inwestycji jest dobre położenie w stosunku do głównych dróg i autostrad. Dlatego wysoka lub średnia ocena atrakcyjności lokalizacji dotyczy także rejonów w północnej, zachodniej oraz północno-zachodniej części województwa. Jak wynika z ocen w układzie dla gmin największą atrakcyjnością inwestycyjną dla handlu charakteryzują się obszary miejskie (rys. 44). 95

96 Rysunek 44. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna gmin województwa kujawskopomorskiego dla inwestycji w handel (sekcji G) w 2009 roku. Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A bardzo wysoka, B wysoka, C dość wysoka, D dość niska, E niska, F bardzo niska. (1) - gmina miejska, (2) - gmina wiejska, (3) - gmina wiejsko-miejska Źródło: opracowanie własne. Do miast o najwyższej atrakcyjności (klasa A) należą: Toruń (1), Bydgoszcz (1), Inowrocław (1), Włocławek (1), Wąbrzeźno (1), Grudziądz (1), Chełmża (1), Ciechocinek (1), Chełmno (1), Aleksandrów Kujawski (1), Golub-Dobrzyń (1), Brodnica (1), Lipno (1), Kowal (1), Rypin (1), Radziejów (1) oraz gminy miejsko-wiejskie i wiejskie: Świecie (3), Tuchola (3), Solec Kujawski (3), Barcin (3), Nakło nad Notecią (3), Janikowo (3), Osielsko (2), Osie (2). Na atrakcyjność inwestycyjną wymienionych lokalizacji wpływ ma głównie potencjał rynkowy w postaci wysokiego popytu na towary i usługi, a także położenie względem dużych aglomeracji miejskich. W przypadku Bydgoszczy i Torunia, można zaobserwować, iż wysoka atrakcyjność inwestycyjna występuje w sąsiadujących z nią gminach (rys. 10). Jest to konsekwencją procesu suburbanizacji i rozwoju miast. Następuje szybszy przyrost ludności na obszarach zewnętrznych aniżeli w centrum miasta, co dodatkowo powoduje wzrost zapotrzebowania na usługi handlowe i naprawy. Na mapie atrakcyjności inwestycyjnej dla handlu wyróżniają się również skupiska gmin na południowym zachodzie oraz północy, co jest związane z rozwojem gospodarczym oraz gęstością zaludnienia tych obszarów. W ostatnich latach widoczny jest rozwój centrów handlowych oraz sklepów wielkopowierzchniowych zarządzanych przez duże sieci handlowe. Duże centra handlowe 96

97 buduje się przede wszystkim w miejscach o dobrych połączeniach komunikacyjnych, ale z dala od zatłoczonych centralnych punktów miasta. Są to najczęściej tereny zlokalizowane przy głównych trasach wyjazdowych na obrzeżach miast lub poza ich granicami, co ułatwia dojazd do nich bez konieczności pokonywania trudności komunikacyjnych zatłoczonych ulic miejskich. Cenne walory lokalizacyjne dla inwestycji handlowych i usługowych posiadają również tereny zlokalizowane w tzw. sypialniach miejskich, w których dominuje funkcja mieszkalna, natomiast przemysł i inne uciążliwe produkcje ograniczone są do minimum. W dużych miastach takich, jak Bydgoszcz oraz Toruń, centra handlowe obsługują duże dzielnice mieszkalne a wysoka gęstość zaludnienia gwarantuje popyt na oferowane towary i usługi Podsumowanie - wnioski i rekomendacje W województwie kujawsko-pomorskim występuje dość zróżnicowany poziom potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej (PAI) z podziałem na część zachodnią, która posiada znacznie lepszy potencjał od części wschodniej. Na zróżnicowanie atrakcyjności inwestycyjnej w województwie wpływ ma koncentracja potencjałów gospodarczych i społecznych w miejskich biegunach wzrostu m.in. Toruniu i Bydgoszczy Włocławku oraz Grudziądzu. Mocnymi stronami województwa, które wpływają pozytywnie na pozycję województwa w zakresie atrakcyjności inwestycyjnej są działania (ocenione za pomocą wskaźników), które podejmowane są w zakresie: polityki społecznej: wydatki na ochronę zdrowia na 1 mieszkańca (ocena bardzo wysoka); wydatki na pomoc społeczną i pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej na 1 mieszkańca (ocena wysoka); dochody własne bez podatków na wydatki bieżące na administrację (ocena dość wysoka); wydatki na oświatę i wychowanie na 1 mieszkańca (ocena dość wysoka); infrastruktury technicznej: gęstość sieci wodociągowej w km na 100 km 2 (ocena bardzo wysoka); udział % ludności obsługiwanej przez wodociąg (ocena dość wysoka); udział % ludności obsługiwanej przez kanalizację (ocena dość wysoka). Ważnym aspektem wysoko ocenionym w województwie, który wpływa pozytywnie na potencjał inwestycyjny to sytuacja na rynku pracy oceniona za pomocą wskaźników odnoszących się do struktury demograficznej ludności, obciążenia ekonomicznego jak i procesów migracyjnych: ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym (ocena wysoka); odsetek ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 os. w wieku produkcyjnym (ocena dość wysoka); saldo migracji zagranicznej na 1000 mieszkańców (ocena dość wysoka). Czynniki, które w główniej mierze powodują zróżnicowanie atrakcyjności inwestycyjnej województwa i które powinny być szczególnie brane pod uwagę w ramach planowanych działań to: infrastruktura społeczna (klasa F ocena bardzo niska), działalność administracji (klasa E ocena niska), uwarunkowania rynkowe (klasa D ocena dość niska). Szczegółowe zestawienie ocen atrakcyjności inwestycyjnej oraz wskaźników wymagających poprawy dla poszczególnych gmin i powiatów przedstawiono w aneksie. 97

98 Pozostałe elementy składające się na atrakcyjność inwestycyjną, warte uwagi i wymagające poprawy względem osiąganych ocen, to: infrastruktura techniczna (klasa C ocena dość dobra oraz (klasa C ocena dość dobra) rynek pracy. W zakresie infrastruktury społecznej szczególnie należy podjąć działania prowadzące do poprawy niżej wymienionych wskaźników kontrolnych: liczba zakładów opieki zdrowotnej ogółem na 100 tys. mieszkańców (ocena bardzo niska); liczba aptek na 100 tys. mieszkańców (ocena bardzo niska); powierzchnia użytkowa mieszkań per capita (ocena bardzo niska); liczba komputerów podłączonych do Internetu do ogółu komputerów w gimnazjach (ocena bardzo niska); liczba mieszkańców przypadających na 1 kino stałe (ocena bardzo niska); praktyki lekarskie na wsi i w mieście na mieszkańców (ocena niska); liczba uczniów na komputer w szkołach podstawowych (ocena niska), liczba uczniów na komputer w gimnazjach (ocena niska); liczba komputerów podłączonych do Internetu do ogółu komputerów w szkołach podstawowych (ocena dość niska); wypożyczenie księgozbioru na zewnątrz na 1000 mieszkańców (ocena dość niska), liczba widzów w kinach stałych na 100 mieszkańców (ocena dość niska); kubatura nowych budynków mieszkalnych na 100 mieszkańców (ocena dość niska); liczba zwiedzających muzea z oddziałami na 1000 mieszkańców (ocena dość niska). W zakresie działalności administracyjnej szczególnie należy skoncentrować się na działaniach zmierzających do podwyższenia niżej wymienionych wskaźników kontrolnych: powierzchnia objęta planem zagospodarowania przestrzennego odniesiona do powierzchni gminy (ocena bardzo niska); wydatki majątkowe ogółem na wydatki bieżące (ocena bardzo niska); środki na dofinansowanie własnych zadań pozyskane z innych źródeł na 1 mieszkańca (ocena niska); wydatki na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska na 1 mieszkańca (ocena niska); wydatki na gospodarkę mieszkaniową na 1 mieszkańca (ocena niska); wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego na 1 mieszkańca (ocena niska); wydatki na administrację publiczną na 1 mieszkańca (ocena niska); wydatki na turystykę na 1 mieszkańca (ocena niska); wydatki na bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową na 1 mieszkańca (ocena niska); wydatki na transport i łączność na 1 mieszkańca (ocena dość niska); wydatki na kulturę fizyczną i sport na 1 mieszkańca (ocena dość niska). W zakresie infrastruktury technicznej warto dążyć do uzyskania korzystniejszych niżej wymienionych wskaźników kontrolnych: gęstość sieci gazociągowej w km na 100 km 2 (ocena niska); gęstość sieci kanalizacyjnej w km na 100 km 2 (ocena dość niska). W tworzeniu podstaw nowoczesnej gospodarki regionalnej należy wykorzystać szczególnie wysokie walory lokalizacyjne miast na prawach powiatu Bydgoszcz, Toruń, Włocławek i Grudziądz (rys. 45), które odznaczają się dużą inwestycyjną zarówno dla przemysłu, jak i usług. 98

99 Rysunek 45. Zróżnicowanie przestrzenne potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej powiatów województwa kujawsko-pomorskiego z uwzględnieniem najbardziej atrakcyjnych sekcji Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A - bardzo wysoka, B - wysoka, C - dość wysoka, D - dość niska, E - niska, F - bardzo niska Źródło: opracowanie własne. Należy wykorzystać potencjał inwestycyjny dla przemysłu gmin, które uzyskały bardzo wysokie i wysokie oceny potencjału. Są to gminy miejskie: Inowrocław, Toruń, Bydgoszcz, Grudziądz, Włocławek, Chełmża, Chełmno, Golub-Dobrzyń, Brodnica, Rypin, Ciechocinek, Aleksandrów Kujawski, Kowal, Wąbrzeźno, Lipno i Radziejów, a także gminy miejskowiejskie: Świecie, Solec Kujawski, Nakło nad Notecią, Kruszwica, Gniewkowo, Żnin i Barcin. Do bardzo atrakcyjnych należą również gminy wiejskie: Białe Błota, Wielka Nieszawka i Łysomice (rys.46). Ważne jest także oparcie rozwoju lokalnego i regionalnego na nowoczesnych usługach, co wynika z wysokiej oceny atrakcyjności inwestycyjnej dla tego rodzaju działalności Torunia, Bydgoszczy oraz Inowrocławia. Wskazane jest wykorzystanie walorów turystycznych gmin: Ciechocinek, Osielsko, Białe Błota, Toruń, Wielka Nieszawka, Świecie, Zbiczno, Brzozie, Gąsawa, Dąbrowa Chełmińska, Bydgoszcz, Osie, Nowa Wieś Wielka. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na możliwości wykreowania nowych produktów turystycznych w oparciu o wody mineralne (solanki), czego przykładem może być Inowrocław. Działania związane z wykorzystaniem wymienionych obszarów wpisują się w priorytetowe obszary działań strategicznych województwa, działanie 1.3.: Promocja rozwoju turystyki wchodzące w skład działania 1.: Rozwój nowoczesnej gospodarki. 99

100 Rysunek 46. Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna gmin województwa kujawskopomorskiego Uwaga: oceny atrakcyjności inwestycyjnej: A - bardzo wysoka, B - wysoka, C - dość wysoka, D - dość niska, E - niska, F - bardzo niska (1)-gmina miejska, (2) - gmina wiejska, (3) - gmina wiejsko-miejska Źródło: opracowanie własne. Województwo powinno wykorzystać również dość licznie reprezentowany przez lokalizacje o wysokich ocenach potencjału dla rozwoju handlu, co szczególnie odnosi się do gmin miejskich: Toruń, Bydgoszcz, Inowrocław, Włocławek, Wąbrzeźno, Grudziądz, Chełmża, Ciechocinek, Chełmno, Aleksandrów Kujawski, Golub-Dobrzyń, Brodnica, Lipno, Kowal, Rypin i Radziejów, a także gmin miejsko-wiejskich: Świecie, Tuchola, Solec Kujawski, Barcin, Nakło nad Notecią, Janikowo oraz dwóch gmin wiejskich: Osielsko i Osie. Zaproponowane działania względem poprawy konkurencyjności gospodarki regionu i jego atrakcyjności inwestycyjnej odnoszą się do założeń wstępnego projektu Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata W dokumencie tym wymienia się trzy priorytetowe obszary działań strategicznych: rozwój nowoczesnej gospodarki, unowocześnienie struktury funkcjonalno-przestrzennej regionu oraz rozwój zasobów ludzkich. Szczególnie należy zwrócić uwagę na aspekt budowania gospodarki nowoczesnej opartej na wiedzy przy jednoczesnym rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego. Wydaje się, iż nieodzownym elementem takich zmian gospodarczych jest sektor usług nowoczesnych, który zwiększa dynamikę rozwoju. 100

101 4. Identyfikacja czynników determinujących atrakcyjność inwestycyjną województwa kujawsko-pomorskiego, z podaniem przykładów, jak wpływają one na rzeczywiste ulokowanie BIZ Na atrakcyjność inwestycyjną wpływają nie tylko zasoby naturalne, zasoby pracy, infrastruktura i kapitał. Atrakcyjność inwestycyjna może być kształtowana przez aktywną postawę władz samorządowych. Za pośrednictwem instrumentów polityki rozwoju regionalnego, władze samorządowe mogą w sposób bezpośredni lub pośredni wpływać na poprawę walorów lokalizacyjnych oraz przyciąganie nowych inwestycji. Województwo kujawsko-pomorskie wyróżnia się aktywnym wspieraniem nowych inwestycji poprzez: Włączenie wybranych nieruchomości do Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej; Finansowanie działalności podmiotów wspierających rozwój przedsiębiorczości; Udzielanie wsparcia ze środków publicznych przedsiębiorstwom na realizację inwestycji lub internacjonalizację ich działalności; Kompleksowe przygotowywanie terenów pod inwestycje i tworzenie stref rozwoju gospodarczego. W takim przypadku atrakcyjność inwestycyjną można oceniać poprzez pryzmat rozmieszczenia inwestycji w danym regionie oraz zmian zachodzących pod tym względem dzięki aktywnej postawie władz samorządowych. Dlatego poszukując czynników, które wpływają w rzeczywistości na ulokowanie inwestycji, w niniejszym rozdziale pokażemy rozmieszczenie najważniejszych inwestorów zagranicznych. Następnie analizie poddamy instrumenty, które mają z założenia wspierać napływ inwestorów w ramach pomocy publicznej. W tym celu badaniom podamy podstrefy ekonomiczne, pomoc publiczną udzielaną w ramach inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki oraz bezpośrednie i pośrednie finansowanie przedsiębiorczości ze środków UE Lokalizacja najważniejszych inwestorów zagranicznych Na liście głównych inwestorów zagranicznych w Polsce publikowanej przez Polską Agencję Informacji i Inwestycji Zagranicznych 57 znalazło się w 78 podmiotów, które zainwestowały na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Są to głównie podmioty zajmujące się przetwórstwem przemysłowym (57), handlem i naprawą pojazdów (9) transportem i gospodarką magazynową (4), obsługą nieruchomości (3), zakwaterowaniem i gastronomią (2), budownictwem, działalnością finansową, pozostałą działalnością usługową (po 1). Projekty te zostały zlokalizowane głównie w Bydgoszczy (25), Toruniu (10), Łysomicach (9) i Włocławku (8). Przy czym w strukturze gałęziowo branżowej Bydgoszczy dominują inwestycje w przetwórstwo wyrobów metalowych, tworzyw sztucznych, meblarstwo, poligrafię oraz artykuły spożywcze, co można uznać za charakterystyczne dla aglomeracji o zakorzenionych tradycjach przemysłowych. W Toruniu dominują inwestycje zagraniczne w hotelarstwo, produkcję artykułów spożywczych, produkcję aparatury pomiarowej oraz poligrafię. Łysomice to regionalny biegun przemysłu elektronicznego, a Włocławek z uwagi na tradycje przemysłowe przyciągnął BIZ sektora produkcji wyrobów chemicznych oraz tworzyw sztucznych. 57 List of major foreign investors in Poland. Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Warszawa 2010, data pobrania

102 W wyborze lokalizacji szczegółowej przez BIZ dominują gminy zaliczone do klasy A rankingu atrakcyjności-brodnica, Bydgoszcz, Golub-Dobrzyń, Grudziądz, Inowrocław, Osielsko, Solec Kujawski, Świecie, Toruń, Wąbrzeźno, Włocławek. Dwie gminy mają klasę B- Kruszwica i Lipno, a jedna klasę C - Łysomice (rys. 47). Rysunek 47. Lokalizacja najważniejszych inwestycji zagranicznych w województwie kujawsko-pomorskim w podziale na sekcje PKD. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PAIiIZ. Z badania ankietowego 58, którego celem było wskazanie cech województwa kujawskopomorskiego, które miały wpływ na jego wybór, jako miejsca lokalizacji, wynika, że spółki z udziałem kapitału zagranicznego do najważniejszych czynników zaliczyły: kwalifikacje siły roboczej, położenie geograficzne oraz ceny najmu i dzierżawy. Stąd największa koncentracja spółek zagranicznych w miastach akademickich i powiatach im przyległych lub silnych ośrodkach miejskich o tradycjach przemysłowych. 58 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie kujawsko-pomorskim. WNEIZ UMK, Toruń

103 4.2. Specjalna strefa ekonomiczna w województwie kujawsko-pomorskim - efekty funkcjonowania W chwili obecnej na terenie województwa kujawsko-pomorskiego funkcjonuje Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna (PSSE). Do końca 2010 r. strefa swoim zasięgiem obejmowała nieruchomości położone na terenie 8 gmin: Barcina, miasta Bydgoszczy, miasta Grudziądza, Kowalewa Pomorskiego, Łysomic, Rypina, Świecia i Torunia. W 2011 r. obszar strefy poszerzono o nieruchomość w gminie Wąbrzeźno - patrz rys. 48. Pomimo tego, że nieruchomości te były przyłączane do PSSE dopiero od 2006 r. to wynoszą już 620,57 ha i stanowią prawie połowę łącznego obszaru strefy pomorskiej. Na uwagę zasługuje fakt, że podstrefy Świecie, Łysomice, Kowalewo Pomorskie, Toruń, Wąbrzeźno i Rypin nie dysponują już wolnymi terenami. Rysunek 48. Rozmieszczenie podstref Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PAIiIZ oraz Planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego, data pobrania

104 Gminy, na terenie których wyodrębniono nieruchomości strefowe cechuje wysoka ocena atrakcyjności inwestycyjnej. W klasie A znajdują się Barcin, Bydgoszcz, Grudziądz, Rypin, Świecie, Toruń i Wąbrzeźno, a Kowalewo-Pomorskie i Łysomice w klasie C. Nieruchomości te zaliczano do Pomorskiej SSE dopiero po 2007 r., przy czym do końca 2010 r. żaden inwestor nie rozpoczął działalności na terenach SSE w Bydgoszczy, Rypinie i Toruniu. Przedsiębiorstwa strefowe działające w pozostałych gminach poniosły w latach nakłady inwestycyjne na łączną kwotę 3,01 mld zł, co stanowi 4% wszystkich nakładów inwestycyjnych poniesionych w SSE i 6,6% nakładów na inwestycje w środki trwałe poniesione przez przedsiębiorstwa w regionie. W tym samym okresie przedsiębiorstwa strefowe utworzyły ponad 5 tys. nowych miejsc pracy w regionie, co stanowi 3% wszystkich nowych miejsc pracy utworzonych w strefach, ale daje zaledwie 1,1% udziału w liczbie pracujących w regionie. Do końca III kwartału 2011 r. wartość inwestycji wzrosła do 3,16 mld zł, a liczba nowych miejsc pracy spadła do 4,8 tys. (tab. 17). Tabela 17. Efekty funkcjonowania Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej na terenie województwa kujawsko-pomorskiego na koniec III kw roku Wiodące sektory (nakłady inwestycyjne Liczba Skumulowane Jednostka Liczba powyżej 20% nowych nakłady samorządu utrzymanych nakładów miejsc inwestycyjne w terytorialnego miejsc pracy inwestycyjnych w pracy mln zł podstrefie) Barcin Produkcja cementu ,97 Miasto Grudziądz Przemysł papierniczy ,17 Kowalewo Pomorskie Produkcja paroprzepuszczalnych folii i laminatów oraz folii perforowanych ,16 Łysomice Przemysł elektroniczny ,23 Świecie Przemysł papierniczy ,45 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PSSE Biuro Terenowe w Toruniu. Najlepsze efekty osiągnęła podstrefa Łysomice, gdzie ulokował się kapitał japoński inwestujący w przemysł elektroniczny. W podstrefie Łysomice zainwestowali: Sharp Manufacturing Poland Sp. z o.o., Sumika Electronic Materials Poland Sp. z o.o.,orion Electric (Poland) Sp.z o.o., Poland Tokai Okaya Manufacturing Sp. z o.o., Sohbi Craft Poland Sp. z o.o., Kimoto Poland Sp. z o.o., Tensho Poland Sp. z o.o., U-Tec Poland Sp. z o.o., Yusen Logistics (Polska) Sp. z o.o. (dawniej Nyk Logistics Polska Sp. z o.o)., Nissin Logistics Poland Sp. z o.o., Nippon Express Gmbh Sp. z o.o. na ponad 179 ha, jakie zajmuje PSSE w Łysomicach doszło do powstania kompleksu japońskich przedsiębiorstw elektronicznych. Zyskał on miano Crystal Park, który pełni funkcję klastra w branży elektronicznej. Druga pod względem zagospodarowania jest podstrefa Świecie, gdzie działalność prowadzą: Mondi Świecie S.A. oraz Mondi Corrugated Świecie Sp. z o.o. - firmy branży papiernicznej. Obydwie lokalizacje mają silne tradycje przemysłowe w powyższych branżach. Funkcjowanie stref wzmocniło rolę tych ośrodków na regionalnej mapie inwestycji. W kolejnych strefach napływ inwestycji był zdecydowanie niższy. W Grudziądzu zainwestował Schumacher Packaging Zakład Grudziądz Sp. z o.o. (dawniej Polpak Papier sp. z o.o)., w Kowalewie Pomorskim Plastica Sp. z o.o., a w Barcinie Lafarge Cement S.A.,

105 Mapei Polska Sp. z o.o. W Bydgoszczy: Airon Investment Anna Niemczewska, Baumat Sp. z o.o. i Metalbark PPU Zbigniew Barłóg (porównaj rys. 49). Rysunek 49. Lokalizacja inwestorów na terenie Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w województwie kujawsko-pomorskiego. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PSSE Biuro terenowe w Toruniu. W wyniku przetargu w 2010 r. firma Apator S.A. z siedzibą w Toruniu uzyskała zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej na obszarze Pomorskiej SSE, w Ostaszewie na terenie podstrefy Łysomice. Warto także podkreślić, że na terenie Elany (Grupa Boryszew) powstała nowa podstrefa ekonomiczna w Toruniu. Z uwagi na niewykorzystane tereny zakładu, zarząd firmy podjął rozmowy z Ministerstwem Gospodarki o utworzeniu SSE na jego terenie. Firmy, które chcą ulokować tu swoją działalność muszą spełnić warunki postawione przez PSSE dla stref obejmujących prywatne nieruchomości: każda z nich powinna wydać na swoje przedsięwzięcia co najmniej 20 mln zł i zatrudnić minimum 30 osób. Zgodnie z planem rozwoju PSSE na terenie województwa kujawsko-pomorskiego zakłada się pozyskiwanie inwestorów z: sektora nowoczesnych usług; branży maszynowej; branży elektronicznej; przetwórstwa spożywczego; branż gwarantujących tworzenie miejsc pracy w dziedzinach, w których województwo dysponuje dużym potencjałem kadrowym. 105

106 4.3. Inwestycje o dużym znaczeniu dla gospodarki Ważnym instrumentem wsparcia dla inwestorów zagranicznych jest działanie 4.5 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG) - Wsparcie inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki. Do 2 października 2011 r. wsparcie finansowe na łączną kwotę 1,8 mld zł z programu otrzymało 69 projektów o łącznej wartości 8,1 mld zł, z czego tylko 6 projektów zakończyło realizację 59. Wśród projektów, których realizacja trwa znajdują się 2 inwestycje zlokalizowane w województwie kuajwsko-pomorskim. Są to projekty firm Markom Invest na zakup infrastruktury i oprogramowania wspierających Centrum B-R w dziedzinie AI (projekt o wartości 48,7 mln zł, dofinansowanie 27,9 mln zł) oraz firmy Wytwórnia Pianek Poliuretanowych Sp. z o.o. na budowę i wyposażenie Wydziału Badawczo-Rozwojowego Spółki dla podjęcia działalności B+R (projekt o wartości 4,1 mln zł, dofinansowanie 2,2 mln zł). Z PO IG wspierane są również projekty, polegające na prowadzeniu prac rozwojowych i badań przemysłowych oraz wdrożeniu ich wyników. Do dnia 15 lipca 2011 r. umowy wsparcia podpisało łącznie 595 firm na łączną kwotę wsparcia 2,3 mld zł. W gronie tych podmiotów jest 18 firm z terenu województwa kujawsko-pomorskiego, które pozyskały łącznie 91 mln zł, co daje 4% łącznego dofinansowania. Z dofinansowania korzystały głównie firmy zlokalizowane w Bydgoszczy (tab. 18). Tabela 18. Lista beneficjentów PO IG, działanie Wsparcie na prace badawcze i rozwojowe oraz wdrożenie wyników tych prac Lokalizacja Białe Błota Brzoza Bydgoszcz Grudziądz Nazwa firmy, tytuł projektu, kwota dofinansowania Hydrapress Sp. z o.o., Wzrost konkurencyjności firmy poprzez opracowanie nowej technologii rozdrabniania opon, ,00 zł Planika Sp. z o.o., Badanie technologii i wdrożenie do produkcji biokominka bezdymnego w firmie Planika Sp. z o.o., ,00 zł Airon Investment Anna Niemczewska, Budowa i produkcja innowacyjnej turbiny hydroenergetycznej z opcją aeracji, ,25 zł Form-Plast SA, Zaprojektowanie i wdrożenie do produkcji innowacyjnych i proekologicznych palet transportowych, ,95 zł Przedsiębiorstwo Cimat Sp. z o.o., Utworzenie działu B+R efektem realizacji projektu badawczego Cimat Sp. z o.o., ,00 zł Slican Spółka z o.o., Opracowanie oraz wdrożenie do produkcji innowacyjnej centrali cyfrowej ITS-0206, ,75 zł MAKRUSZ S.A., Opracowanie i wdrożenie innowacyjnej mobilnej kruszarki samo załadowczej w firmie MAKRUSZ w Bydgoszczy, ,90 zł Precyzja-Technik Sp. z o.o., Opracowanie innowacyjnego przyrządu do pomiaru geometrii kół i osi samochodów ciężarowych, autobusów, przyczep i naczep, ,00 zł Wytwórnia Pianek Poliuretanowych Spółka z o.o., Opracowanie i testy innowacyjnej technologii produkcji trójskładnikowej pianki poliuretanowej, ,00 zł Precyzja-Technik Sp. z o.o. Zaprojektowanie i wdrożenie innowacyjnego przyrządu do pomiaru geometrii ustawienia kół i osi, ,00 zł Hydro-Vacuum SA, Zespoły pompowe głębinowe GDC z pompami diagonalnymi o wysokiej sprawności, ,00 zł Osielsko Toruń Frote.pl Hanna Barbara Grądziel, Innowacyjny system zarządzania środowiskiem pracy i procesami budowlanymi w ekstremalnych warunkach pogodowych, ,00 zł NestaInstal Sp. z o.o., Wykorzystanie wysokogradientowej separacji magnetycznej do optymalizacji spalania w kotłowniach olejowych i gazowych, ,00 zł Restauro Sp. z o.o. Uruchomienie laboratorium technik optoelektronicznych w celu świadczenia innowacyjnych usług konserwatorskich, ,00 zł Zakład Energoelektroniki Twerd Twerd Michał, Specjalistyczne przemiennikowe zespoły napędowe o szerokim zakresie zastosowań, ,00 zł 59 Opracowanie własne na podstawie Lista beneficjentów Funduszy Europejskich - stan na dzień , data pobrania , 106

107 Tuchola Zielonka Przedsiębiorstwo Hydrauliki Siłowej Hydrotor SA, Opracowanie i wdrożenie innowacyjnych technologii wysokoefektywnych procesów precyzyjnej obróbki oraz technologii pomiarowych wielkogabarytowych elementów maszyn, ,00 zł Moller Polska Sp. z o.o. Zaprojektowanie zbadanie i uruchomienie produkcji ekranów akustycznych przez Moller Polska, ,00 zł Żnin Mechanika Nawrocki, Opracowanie i wdrożenie do produkcji innowacyjnego układu: sterylizatora i granulatora pasz, ,00 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie Listy podpisanych umów o dofinansowanie dla działań PO IG , PARP, data pobrania Kolejnym instrumentem wsparcia, z którego korzystają firmy z woj. kujawskopomorskiego jest działania 4.4 PO IG - Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym. Do 15 września 2011 r. wsparcie finansowe otrzymało łącznie 381 projektów w łącznej kwocie 5,6 mld zł, z czego 26 projektów dofinansowanych kwotą 419 mln zł pochodziło z województwa kujawsko-pomorskiego, głównie z Torunia, Włocławka i Bydgoszczy (tab. 19). Tabela 19. Lista beneficjentów PO IG, działanie 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym Lokalizacja Nazwa firmy, tytuł projektu, kwota dofinansowania Brodnica Nowakowski Wiesław Daniel Staler Towarzystwo Gospodarcze, Innowacyjne linie technologiczne do produkcji pozycjonowanych zbrojeń budowlanych, ,00 zł Bydgoszcz Ciele Mueller Fabryka Świec SA, Wdrożenie innowacyjnej technologii produkcji świec BSS w firmie Mueller, ,00 zł Form-Plast SA, Wdrożenie innowacyjnej technologii RTC wytwarzania ekoefektywnych produktów z tworzyw sztucznych, ,00 zł Zakłady Chemiczne Zachem SA, Budowa instalacji i wdrożenie innowacyjnej technologii produkcji epichlorohydryny z gliceryny, ,00 zł Pojazdy Szynowe PESA Bydgoszcz SA Holding, Wdrożenie innowacyjnej technologii budowy i eksploatacji telemetrycznych pojazdów szynowych, ,00 zł Zakłady Chemiczne "Nitro-chem" S.A., Dywersyfikacja produkcji Zakładów Chemicznych "Nitro-chem" S.A. - inwestycja w nowe technologie, ,00 zł Zakład Produkcyjny "Bohamet" Henryk Bogusz, Jarosław Halarewicz Sp. J., Wdrożenie produkcji pakietów szklanych z wykorzystaniem innowacyjnej technologii nanoszenia powłok wielowarstwowych metodą magnetronową w firmie BOHAMET, ,00 zł Grudziądz Hydro-Vacuum SA, Wdrożenie zintegrowanego procesu produkcji pomp wirowych i tłoczni ścieków, ,00 zł Inowrocław Koronowo Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowo Usługowe Totem S.C. Michał Rejnowski Jarosław Zamiara, Wdrożenie nowej usługi rynkowej dzięki innowacyjnym technologiom, ,00 zł Airon investment Anna Niemczewska, Dywersyfikacja usług poprzez zastosowanie innowacyjnej technologii do obróbki wielkogabarytowych blach i profili, ,92 zł Nakło Notecią Nad Zieliński Antoni Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowe Zelan Zakład Pracy Chronionej, Wprowadzenie nowych produktów do oferty firmy Zelan, ,00 zł Piotrków Kujawski Intemo S.A., Dywersyfikacja produkcji Intemo poprzez wprowadzenie nowych produktów, ,80 zł Solec Kujawski Papiery Powlekane "Pasaco" Sp. z o.o. Dywersyfikacja produkcji materiałów sklejanych i samoprzylepnych, ,00 zł Szczepanki Młyny Szczepanki Sp. z o.o., Budowa innowacyjnej bioelektrowni o mocy do 2 MW w miejscowości Rogóźno Zamek, ,00 zł 107

108 Toruń Tur Recykling i Energia S.A., Innowacyjny recykling odpadów opakowaniowych, ,00 zł Laserstar Sp. z o.o. sp.k, Utworzenie centrum kompleksowej obróbki laserowej metali-wdrożenie technologii spawania laserowego, ,50 zł Toruńskie Zakłady Graficzne "Zapolex" Sp. z o.o., Budowa nowego zakładu drukarni w celu dywersyfikacji produkcji, ,00 zł Toruńskie Zakłady Graficzne "Zapolex" Sp. z o.o., Poprawa konkurencyjności firmy poprzez zakup innowacyjnych technologii poligraficznych wykonywania opraw łączonych klejem oraz technologii wykonywania druków luźnych, ,00 zł "Kom-Net" Sp. z o.o., Platforma do automatycznej adaptacji kontentu i serwowania reklamy behawioralnej, ,00 zł ATS SA, Rozbudowa przedsiębiorstwa ATS S.A. poprzez utworzenie Centrum Serwisowego, ,00 zł Huta Szkła TUR Adam Szyburski, Wdrożenie koncepcyjnej technologii produkcji w sektorze hutnictwa szkła, ,69 zł Włocławek Przedsiębiorstwo produkcyjno handlowo usługowe Bomilla Sp. z o.o., Zasadnicza zmiana produkcji wyrobów cukierniczych poprzez zastosowanie urządzenia ServoForm, ,24 zł Budizol SA, Budynki energooszczędne - innowacyjna technologia budowy w zintegrowanym systemie Energia3, ,96 zł "Wika Polska" SA, Zastosowanie rozwiązań innowacyjnych w celu uruchomienia produkcji lekkich manometrów, ,00 zł Brugmann Polska Sp. z o.o., Budowa mieszalni PVC z dodatkami z zastosowaniem innowacyjnego systemu rozładunku surowców, ,53 zł Zakłady Wytwórcze "Cheko" Sp. z o.o., Wdrożenie innowacyjnej technologii produkcji oxybiodegradowalnego regranulatu oraz oxybiodegradowalnych zdobionych pojemników do celów spożywczych i technicznych w firmie Cheko, ,00 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie Listy podpisanych umów o dofinansowanie dla działań 4.4 PO IG (I runda 2008, I runda 2009, II runda 2009) , PARP, data pobrania ) Innym źródłem finansowania inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki kraju są krajowe środki publiczne. Ich dysponentem jest Minister Gospodarki, który za zgodą Komisji Europejskiej przyznaje wsparcie na sfinansowanie wieloletnich programów inwestycyjnych przedsiębiorstw. Aktywność Ministra Gospodarki trwała w tym zakresie od 2004 r. do 2009 r., kiedy to ustanowił 59 programów wieloletnich wsparcia, z których jeden został zrealizowany w regionie kujawsko-pomorskim 60. Japońska firma Sharp Manufacturing Poland Sp. z o.o. (spółka córka globalnej firmy Sharp Corporation) otrzymała wsparcie finansowe inwestycji realizowanej w Łysomicach pod nazwą: Fabryka modułów LCD. Wsparcie z budżetu zostało określone na poziomie 89,7 mln zł, czego efektem miało być utworzenie 3 tys. nowych miejsc pracy Finansowanie przedsiębiorczości ze środków publicznych Kolejnym czynnikiem stymulującym inwestycje w regionie są fundusze Unii Europejskiej dostępne w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego (RPO WKP). Wsparcie bezpośrednie na inwestycje przedsiębiorstw przewidziano w następujących działaniach: 4.3. Rozwój komercyjnych e-usług; 5.2. Wsparcie inwestycji przedsiębiorstw; 5.3. Wspieranie przedsiębiorstw w zakresie dostosowania do wymogów ochrony środowiska; 5.4. Wzmocnienie regionalnego potencjału badań i rozwoju technologii; 6.2. Rozwój usług turystycznych i uzdrowiskowych. 60 Informacja na temat realizacji w 2009 roku wieloletnich programów wsparcia projektów inwestycyjnych. Ministerstwo Gospodarki, sierpień 2010 r. data pobrania

109 Łączna wartość projektów inwestycyjnych, która otrzymała wsparcie z powyższych działań wyniosła 1,4 mld zł. Projekty te otrzymały dofinansowanie w wysokości 637 mln zł. Przy czym największa liczba projektów o najwyższej wartości łącznej skumulowała się w trzech miastach klasy A:: Bydgoszczy (288 mln zł), Toruniu (178 mln zł), Włocławku (73 mln zł) (rys. 50). Rysunek 50. Wartość projektów inwestycyjnych przedsiębiorstw, dofinansowanych w ramach RPO WKP oraz wysokość wsparcia ze środków publicznych Uwaga: (1)-gmina miejska, (2) - gmina wiejska, (3) - gmina wiejsko-miejska Źródło: opracowanie własne na podstawie Listy beneficjentów RPO WKP na dzień 25 XI 2011r., udostępnionej przez Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Na terenie 38 gmin, głównie klasy D, E i F nie został wsparty żaden projekt ze środków RPO WKP. Stąd analiza rozmieszczenia i wartości projektów wspartych środkami publicznymi świadczy o niezadawalającej roli środków publicznych w wyrównywaniu poziomu rozwoju gospodarczego. Wzmacnia się rozwój terenów najlepiej zagospodarowanych, które mają przewagą nad pozostałymi. Oprócz bezpośredniego wsparcia inwestycji przedsiębiorstw, samorząd województwa zdecydował się również na wspieranie rozwoju przedsiębiorczości w sposób pośredni. Przejawem takiej aktywności jest dokapitalizowanie funduszy pożyczkowych (prowadzonych przez Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy, Polską Fundację Przedsiębiorczości, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Bydgoszczy, Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy Sp. z o.o.) i poręczeniowych (prowadzonych przez Kujawsko-Pomorski Fundusz 109

110 Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o., Grudziądzkie Poręczenia Kredytowe S. z o.o., Toruński Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o., Bydgoski Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o. Towarzystwo Rozwoju Gminy Płużnica, Grudziądzkie Poręczenia Kredytowe Sp. z o. o., Kujawskie Poręczenia Kredytowe Sp. z o.o.). Powyższe instytucje otrzymały do 25 listopada 2011 r. łącznie 173,18 mln zł na ekspansję prowadzonej działalności. Władze samorządu województwa wspierały również internacjonalizację działalności firm poprzez dofinansowanie ich udziału w targach i misjach wystawienniczych organizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego (w ramach działania 5.5 RPO WKP). Na ten cel przeznaczono do 25 listopada 2011 r. kwotę 132,5 mln zł. W bieżącej perspektywie finansowej z funduszy Unii Europejskiej samorząd województwa dofinansował 7 projektów związanych z uzbrojeniem terenów pod inwestycje na potrzeby przyszłych inwestorów zagranicznych. Wartość tych projektów wynosi łącznie 182,5 mln zł, z czego 80,6 mln zł będzie sfinansowanych ze środków publicznych. Dzięki dofinansowaniu poprawi się atrakcyjność inwestycyjna: Włocławka poprzez uzbrojenie nieruchomości wchodzących w skład Włocławskiej Strefy Rozwoju Gospodarczego - Parku Przemysłowo - Technologicznego. Strefa w tej chwili jest w fazie wstępnego rozwoju, trwa zasiedlanie jej terenów o powierzchni 33,47 ha. W strefie zaplanowano podział na pięć branż: budowlano - magazynową (usługi budowlane, produkcja materiałów budowlanych, centra logistyczne), firmy z sektora wdrażania know - how, branżę chemiczną, branżę metalową oraz mikrofirmy produkcyjne i usługi specjalistyczne. Firmy inwestujące w strefie otrzymają ze strony Urzędu Miasta pomoc w celu wspierania nowych inwestycji i tworzenia nowych miejsc pracy związanych z tymi inwestycjami, ulgę w podatku od nieruchomości, możliwość otrzymania mienia będącego własnością gminy na warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku. W przyszłości planuje się objęcie Pomorską Specjalną Strefą Ekonomiczną terenów strefy gospodarczej. Bydgoszczy poprzez dofinansowanie dwóch projektów, w postaci budowy drogi gminnej łączącej Bydgoski Park Przemysłowo-Technologiczny z drogą krajową nr 10 oraz rozbudowy infrastruktury technicznej parku. Bydgoski Park to jeden z najmłodszych i jednocześnie jeden z większych parków w Polsce. Zajmuje obszar ponad 280 ha, zlokalizowany na terenach poprzemysłowych, stanowiących do 2005 r. własność Zakładów Chemicznych ZACHEM. Obecnie parku oferuje blisko 150 ha wolnych terenów pod nowe przedsięwzięcia gospodarcze. Projekt finansowany w ramach RPO WKP zakłada wybudowanie dróg z nową infrastrukturą: oświetleniem, chodnikami i ścieżkami rowerowymi, siecią wodociągową i kanalizacyjną. Park oferuje tereny inwestycyjne na sprzedaż oraz pod dzierżawę, zlokalizowane w południowo-wschodniej części miasta Bydgoszczy. Pod koniec 2009 roku część kompleksu BPPT o powierzchni blisko 36 ha włączono do Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Według stanu na koniec 2010 roku, działalność gospodarczą lub inwestycję na terenie BPP prowadziło 41 podmiotów gospodarczych, zatrudniających ogółem ponad 500 osób. Przedsiębiorstwa reprezentują branże m.in. produkcji materiałów budowlanych, wyrobów z metalu, wyrobów z tworzyw sztucznych, wyrobów z drewna, linii technologicznych, zabezpieczeń przeciwpożarowych, urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, a także usług reklamowych, magazynowych, ochroniarskich, projektowania i doradztwa technicznego. Inowrocławia poprzez stworzenie Inowrocławskiego Obszaru Gospodarczego o powierzchni ponad 36 ha. Projekt zakłada do końca 2011 r. uzbrojenie terenów pod inwestycje (modernizacje dróg, budowa oświetlenia, 110

111 infrastruktura teletechniczna, wodno-kanalizacyjna), w wyniku czego powstanie kilka stref gospodarczych zlokalizowanych w różnych częściach miasta. Tereny zostaną przygotowane w sposób umożliwiający sprawne rozpoczęcie działalności gospodarczej przez prywatnych inwestorów z branży poligraficznej, chemicznej, szklarskiej oraz mechanicznej. Docelowo zakłada się, że PSEE obejmie patronatem inwestycje w ramach Inowrocławskiego Obszaru Gospodarczego. Świecia poprzez uzbrojenie Strefy Rozwoju Gospodarczego Vistula Park II w Sulnowie o obszarze ponad 40 ha. Strefa Vistula Park II to obszar zajmujący powierzchnię 40 ha z którego gmina Świecie posiada 20 ha. Teren objęty jest aktualnym planem zagospodarowania przestrzennego. Przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą na terenie gminy Świecie mogą korzystać ze zwolnień i ulg w podatku od nieruchomości. Zwolnienia przyznawane są przedsiębiorcom, którzy rozpoczynają działalność gospodarczą albo ponieśli nakłady inwestycyjne oraz chcą zatrudnić lub zwiększyć zatrudnienie o co najmniej 20 osób spośród mieszkańców gminy. Zwolnienia dotyczą gruntów, budowli i powierzchni w budynkach nowo wybudowanych, zaadoptowanych lub nabytych w procesie likwidacji, upadłości lub egzekucji, które przeznaczone zostały na prowadzenie działalności gospodarczej. Teren Vistuli Park II jest w fazie rozruchu. Z kolei na terenie Vistuli Park I działa 12 firm m.in: Stacja paliw Arka, Leader-Tech, F.H.U Truck, Tartak, Drew-Technika, Immobis, InwestGroup, Konar A.B. Ciemniccy, Omega Andrzej Szulc. Solca Kujawskiego poprzez przygotowanie terenów pod realizację II etapu Parku Przemysłowego w Solcu Kujawskim na obszarze ponad 31 ha. Aktualnie trwają prace nad II etapem budowy Parku Przemysłowego, który będzie tworzył integralną całość z istniejącym już Parkiem Przemysłowym. Teren już istniejącego Parku o powierzchni 36,3 ha został zagospodarowany przez inwestorów do końca 2006 roku. Na terenie Parku funkcjonuje 16 przedsiębiorstw zatrudniających ok. 600 pracowników. Działają tu firmy z branż tworzyw sztucznych, kamienia naturalnego, meblarskiego, elementów tłocznych, drobiarstwa, przemysłu motoryzacyjnego, logistyki i inne specjalistyczne usługi: P.P.H.U. Autos, P.W.P.U. Granit, Polimer Sp. z o.o., TPP Thermoplastic Polska Sp. z o.o., Junget Sp. z o.o, Pasaco Sp. z o.o., Hydrapres Sp. S.A., MBA System Sp. z o.o., P.P.H. Folbah, BognerKomexim Sp. z o.o., Drobex Sp. z o. o., Unibest Sp. z o.o., P.P.H.U. Hobby, Les Sp. z o. o., DHL Polska, Na obszarze Parku Przemysłowego wybudowano także Inkubator Przedsiębiorczości (PHARE 2002). Jest to obiekt o powierzchni 5000 m² wyposażony we wszystkie media potrzebne do prowadzenia działalności gospodarczej, w którym funkcjonują 24 firmy, m.in.: E.T. Firma Handlowo - Usługowa, Karor Mirosław Szubartowski Spółka Jawna, Karor Bis Sp. z o.o., Radove Sp. z o.o., Combi Line Sp. z o.o., Zbimar P.W., Europrogres, Biuro Konstrukcyjno - Wdrożeniowe Piotr Domanowski, Poczta Polska, oraz przedszkole. Inwestorzy mogą liczyć na pomoc ze strony Gminy Solec Kujawski: ulgę podatkową w podatku od nieruchomości 50% przez 5 lat, zwolnienie z opłat za dzierżawę gruntów przez 10 lat, pomoc w załatwianiu spraw formalno- prawnych. Rypina poprzez stworzenie Rypińskiego Obszaru Gospodarczego "Bielawki. Projekt polega na przebudowie ulicy Bielawki, która to stanowi drogę dojazdową do terenów przeznaczonych pod inwestycje. Głównym celem zakończonego właśnie projektu jest poprawa sytuacji gospodarczej miasta. Przyszli inwestorzy będą mogli skorzystać z terenów o pow. 5,5 ha uzbrojonych we wszystkie niezbędne media. Trwają rozmowy nad przyłączeniem terenu do 111

112 PSSE. W tej chwili inwestorzy mogą skorzystać ze zwolnień od podatku od nieruchomości. Warto tutaj wspomnieć, że oprócz parków przemysłowych i technologicznych, o których mowa powyżej na terenie województwa kujawskopomorskiego funkcjonują jeszcze: Grudziądzki Park Przemysłowy powołany do życia w grudniu 2004 roku, którego celem jest uatrakcyjnienie terenów przemysłowych i wzrost zatrudnienia w przemyśle poprzez pozyskanie kapitału zewnętrznego, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, wzrost konkurencyjności inwestycyjnej regionu grudziądzkiego, a także restrukturyzacja terenów po GZP Gum "Stomil" S.A. Grudziądzki Park Przemysłowy posiada do zagospodarowania teren niezabudowany o powierzchni ok. 40 ha, który wyposażony jest w pełną infrastrukturę techniczną wraz z drogami wewnętrznymi zgodnie z potrzebami inwestorów, którzy ulokują tu swój kapitał oraz powierzchnię użytkową 12 tys. m 2 w dwóch halach produkcyjnych. Część nieruchomości objęta została Pomorską Specjalną Strefą Ekonomiczną. W sierpniu 2011 wmurowano kamień węgielny pod budowę pierwszej inwestycji tj. Zakładu Przetwórstwa Ryb firmy Limito. Ponadto trwa budowa inkubatora przedsiębiorczości, w którym stworzone będą warunki dla powstawania przedsiębiorstw (mikro i małych), a także rozwijania się przedsiębiorstw już istniejących. Toruński Park Technologiczny z Centrum Transferu Technologii powołany w 2005 r. z inicjatywy Toruńskiej Agencji Rozwoju Regionalnego. Toruński Park Technologiczny realizuje wiele projektów, ukierunkowanych na wpieranie rozwoju przedsiębiorczości, wspieranie innowacji i transferu technologii. Obecnie realizowane są projekty m.in. z zakresu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, doradztwa na rzecz przedsiębiorstw w tym zakładania własnych firm oraz szkolenia, konferencje i warsztaty, m.in. z takich dziedzin, jak zastosowanie technologii informatycznych w działalności gospodarczej, transfer technologii, patentowanie, znaki towarowe, zarządzanie przedsiębiorstwem oraz pozyskiwanie funduszy UE przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstw. Każdego roku w parku szkolonych jest około 1500 osób. Park wraz z Centrum Transferu Technologii, będącym jego zapleczem merytorycznym zlokalizowany jest w przemysłowej części Torunia, na obszarze o łącznej powierzchni ponad 10 ha, wraz z infrastrukturą techniczną. Na jego terenie funkcjonuje 30 firm zatrudniających łącznie około 200 osób. Działają tu takie firmy jak: Arlan, Asco, Bankiet Wiesław Królak Catering i organizacja imprez, Emtor Logistyka Sp. z o.o., Geograph&GIS, ilox Sp. z o.o., istratus, Kancelaria Radcy Prawnego Monika Jurkiewicz, Kom-Net Sp. z o.o., Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy Sp. z o.o., MIRES, Odyssey Paper, Optiguard Sp. z o.o., Polser Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Projektowania i Realizacji Inwestycji Arkady Sp. z o.o., Rick Consus, Sanitech S.j., Ekologiczne oczyszczalnie przydomowe, Tako, Talex S.A., Tecta, Twerd, Unibox it Sp. z o.o., WindMatik, Wuel Werner Leszek, Zapolex, Abmetal, Denar, Quadrature Sp. z o.o., Raan-UV Systems, Torus. Warto także podkreślić, że w województwie bardzo dobrze funkcjonują inkubatory przedsiębiorczości (w Świeciu i Solcu Kujawskim), a kolejny tworzony jest we Włocławku, przy dofinansowaniu z RPO-WKP. Tworzenie nowych stref rozwoju gospodarczego to podwaliny pod przyszłe inwestycje i aktywne kształtowanie atrakcyjności inwestycyjnej województwa. Województwo kujawsko-pomorskie wyróżnia się na tle innych regionów Polski stosunkowo dużą liczbą 112

113 parków. Na 57 wszystkich tego typu podmiotów w całym kraju, w regionie kujawskopomorskim jest ich siedem (rys. 51). Aktywność władz samorządowych związana z tworzeniem tych parków, to dowód perspektywicznego planowania rozwoju gospodarczego regionu. To inwestycja, która zwróci się w postaci nowych miejsc pracy i wzrostu wpływów podatkowych. Rysunek 51. Parki przemysłowe i technologiczne - województwo kujawsko-pomorskie na tle Polski Źródło: Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, data pobrania Nowe wsparcie przedsiębiorstw stanowi mechanizm JEREMIE, umożliwiający pozyskanie środków inwestycyjnych przez małe i średnie przedsiębiorstwa. Według szacunków Kujawsko-Pomorskiego Funduszu Pożyczkowego kapitał ten pozwoli na wygenerowanie kredytów i pożyczek wartości około 86 milionów złotych. W pierwszym obrocie kapitału wsparcie otrzyma co najmniej dwustu przedsiębiorców Podsumowanie i rekomendacje Kluczowe czynniki decydujące o rozmieszczeniu inwestycji w województwie kujawsko-pomorskim należy to dotychczasowy poziom rozwoju gospodarczego poszczególnych gmin, wcześniejsze tradycje przemysłowe oraz położenie geograficzne. Analiza rozmieszczenia inwestycji wspartych wybranymi środkami publicznymi, wskazuje na ich znikomy wpływ, a nawet brak oddziaływania na tworzenie nowych inwestycji poza silnymi ośrodkami wzrostu w regionie. Przestrzenna alokacja środków publicznych utrwala dominującą rolę w procesie integracji regionalnej aglomeracji Toruń-Bydgoszcz, jako miejsca koncentracji funkcji administracyjnych oraz funkcji gospodarczych. Dlatego, aby zapewnić rozprzestrzeniani się wzrostu i dyfuzji innowacji, należy: 61 Zobacz więcej: 113