Piotr Kawala. Nowa Europa. Europa zostanie wykuta w kryzysach i będzie sumą rozwiązań przyjętych dla rozwiązania tych kryzysów. Jean Monnet. 1.

Transkrypt

1 Piotr Kawala Nie będzie Unii Europejskiej bez wspólnej waluty. Obecne problemy w strefie euro wynikają z niedostatecznego poziomu integracji państw tworzących strefę. Jedyny sposób na wyjście z kryzysu to wejście na wyższy poziom współpracy gospodarczej i politycznej - w tym, zwłaszcza w zakresie kontroli finansów publicznych. Nowa Europa Europa zostanie wykuta w kryzysach i będzie sumą rozwiązań przyjętych dla rozwiązania tych kryzysów Jean Monnet 1. Wstęp Nie ulega wątpliwości, że strefa euro jak i cała Unia Europejska stoją w obliczu najpoważniejszego sprawdzianu trwałości i spójności związku powołanego do życia 1 stycznia 1993 roku traktatem z Maastricht. Obecne problemy mają podłoże zarówno fiskalne jak i bankowe, finansowe, dotyczące konkurencyjności oraz wzrostu gospodarczego. Euroland, a także pozostałe kraje będące członkami UE potrzebują zdecydowanych kroków skupiających się nie na kosmetycznych zmianach, ale na eliminacji fundamentalnych źródeł w/w problemów. Na dzień dzisiejszy największą bolączką jest brak decyzji. W Unii panuje chaos, słyszymy mnóstwo rekomendacji, brakuje natomiast działania. Kryzys, który może wyniknąć jeśli właściwe decyzje nie zostaną podjęte, będzie z pewnością bardzo głęboki. Tym co może pomóc w przezwyciężeniu zbliżającej się recesji jest wzrost gospodarczy i tworzenie nowych miejsc pracy. Tymczasem, słysząc wypowiedzi europejskich polityków można wywnioskować, że najpierw skupiamy się na ograniczeniu deficytu, a dopiero potem na wzroście gospodarczym. W takiej sytuacji nie należy mylić celów ze środkami i trzeba pamiętać, że permanentne ograniczenie deficytu jest możliwe tylko na drodze rozwoju, a nie za pomocą radykalnych cięć. A czy w dalszych losach Europy jest jeszcze miejsce dla unii 1

2 walutowej? Głęboko wierzę, że strefa euro mimo swoich obecnych kłopotów przyniosła więcej korzyści niż strat i wciąż stwarza więcej potencjalnych szans niż zagrożeń, co na łamach niniejszego eseju będę starał się udowodnić. 2. Unia walutowa scalająca narody Współczesna integracja europejska jest poniekąd w połowie drogi do tego, co kiedyś udało się w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie oraz dotychczas nie powiodło się w Ameryce Południowej. W pierwszych dwóch przypadkach stworzono dwa państwa z wielu różnorodnych, wielokulturowych, wielojęzycznych oraz wielowalutowych obszarów. Jak wskazuje sama nazwa, obecne stany są zjednoczone z aż 50 terytoriów rozmaitej maści począwszy od ziem przejętych od byłych kolonizatorów hiszpańskich (Arizona, Kalifornia czy Teksas), byłych kolonii brytyjskich (Nowa Anglia) i francuskich (Luizjana i Missouri), czy nawet tak egzotycznych ziem, jak będąca niegdyś w rosyjskim posiadaniu Alaska i polinezyjskie królestwo Hawajów. Kanada powstała jako federacja składająca się obecnie z dziesięciu prowincji i trzech terytoriów. Po drugiej stronie Zatoki Meksykańskiej i Morza Karaibskiego rozciąga się zaś Ameryka Południowa, którą tworzy tuzin niepodległych państw. Mimo powstania regionalnych ugrupowań takich jak Mercosur 1, Grupa Andyjska 2 czy ulokowany w Ameryce Środkowej CACM 3, brak jednak trwałej integracji w jeden kontynentalny organizm gospodarczy. Zastanawiające jest dlaczego integracja gospodarcza udała się właśnie w Ameryce Północnej. Przecież to właśnie w Ameryce Łacińskiej występowała lepsza sytuacja wyjściowa ku zintegrowanej unii politycznej. Narody południowego kontynentu, począwszy od religii i języka, a skończywszy na uwarunkowaniach kulturalnych i obyczajowych, miały ze sobą zdecydowanie więcej wspólnego niż przeróżni osadnicy zasiedlający północne stany. Pełna integracja udała się jednak w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, choć nie należy oczywiście zapominać, że sukces ten został po części zbudowany na przesiedleniach czy wręcz zagładzie kilkunastu plemion miejscowych Indian. 1 Organizacja gospodarcza powołana w 1991r. W jej skład wchodzą obecnie: Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj i Wenezuela. Status państw stowarzyszonych posiadają: Chile, Boliwia, Ekwador, Kolumbia i Peru. 2 Ugrupowanie gospodarcze powołane w 1969r. W jego skład wchodzą obecnie: Boliwia, Ekwador, Kolumbia i Peru. Status państw stowarzyszonych posiadają: Argentyna, Brazylia, Chile, Paragwaj i Urugwaj. 3 Organizacja gospodarcza powstała w 1960r. W jej skład wchodzą: Belize, Gwatemala, Honduras, Kostaryka, Nikaragua, Panama i Salwador. Status państwa stowarzyszonego posiada Dominikana. 2

3 Dzisiaj porównując obie Ameryki, gołym okiem widać korzyści jakie niesie ze sobą utworzenie jednolitego rynku. Gdzie więcej integracji, tam więcej dobrobytu. Pełna integracja poszerza pole działania i niesie ze sobą korzyści skali produkcji. Przyjęcie wspólnej waluty obniża koszty transakcyjne dla przedsiębiorców i zwykłych migrujących obywateli, ale także zapewnia większą przewidywalność i ogranicza ryzyko w sferze produkcji i handlu. Dlatego dzisiaj producent mebli z Florydy nie musi się martwić o wzrost kosztów importowanego drewna z sąsiedniego stanu. Niekorzystna zmiana kursu walutowego nie wstępuje, gdyż i tu i tu płaci się w północnoamerykańskim dolarze. Natomiast przedsiębiorcy z Sao Paulo mogą mieć problem z konkurencyjnością swojego eksportu za każdym razem, gdy wystąpi znaczna aprecjacja brazylijskiego reala do argentyńskiego peso. Przyjęcie wspólnej waluty i postępująca dalej konwergencja to także mniejsze ryzyko popadania w sytuacje konfliktowe, wynikające z rozbieżnych interesów ekonomicznych. Tym samym w Stanach Zjednoczonych zadłużenie stanu Kalifornia nie wywołuje tak wielkich emocji jak zadłużenie Grecji w UE. Długi i deficyty poszczególnych członków unii walutowej nie wpływają tak znacząco na kondycję wspólnej waluty, a transze pomocowe mogą być przekazywane bardziej bezboleśnie, bowiem nad wszystkim czuwa arbiter w postaci władzy państwowej. Problem silnego przywództwa politycznego uwypukla się doskonale w chwili obecnej w UE. Powyższe przykłady rozbieżnych losów dwóch Ameryk mogą być swoistą wskazówką, w jakim kierunku Europa powinna zmierzać i która droga może przynieść jej więcej korzyści. 3. Korzyści i szanse oraz wady i zagrożenia wspólnej waluty W poprzednim akapicie zostały zarysowane korzyści płynące z przyjęcia nowej waluty w postaci eliminacji ryzyka kursowego i zmniejszenia kosztów transakcyjnych. Szacuje się, że obecnie ok. 40 mld zł 4 wynosi roczna marża banków i instytucji finansowych, co stanowi ok. 2,5% polskiego PKB. To niewątpliwie duża kwota, którą można byłoby wyeliminować przyjmując wspólną walutę. Art. 105 Traktatu stanowiącego Wspólnotę Europejską, jako priorytet polityki monetarnej EBC zapewnia utrzymanie niskiej inflacji, co również należy traktować jako wymierną korzyść. Należy zauważyć, że podstawy prawne funkcjonowania 4 zob. na ( ). 3

4 UGW gwarantują wysoki stopień niezależności EBC, co sprzyja realizacji celu inflacyjnego 5. Niska inflacja na terenie UGW sprzyja także utrzymaniu niskich stóp procentowych, które zachęcają przedsiębiorstwa do inwestycji, a w dłuższym okresie powinno to skutkować większym wzrostem gospodarczym. Obniżenie kosztów finansowania inwestycji jest szczególnie istotne dla krajów o niższym poziomie rozwoju i oszczędności, w tym Polski, które dążą do realnej konwergencji z krajami Europy Zachodniej. Kolejną korzyścią z przyjęcia wspólnej waluty jest tzw. seniorat międzynarodowy 6, czyli możliwość czerpania zysków z emisji pieniądza międzynarodowego. Ta ostatnia korzyść zależy jednak w dużej mierze od pozycji euro jako waluty międzynarodowej. Niebagatelną zaletą na poziomie mikroekonomicznym jest także większa przejrzystość cen czyli tzw. efekt transparencji. Ceny produktów i usług wyrażone w jednej walucie pozwalają na automatyczne wychwycenie różnic, co zachęca do weryfikacji obecnych kanałów dostawy i dystrybucji. Wprowadzenie wspólnej waluty niesie ze sobą także zagrożenia, które trzeba umiejętnie przezwyciężyć. Niekiedy źródłem problemów może być samo euro, które w przypadku zakłócenia równowagi makroekonomicznej pomiędzy poszczególnymi państwami, uniemożliwia zaistnienie automatycznego procesu dostosowania nominalnego. Sytuację tę można omówić na uproszczonym przykładzie Niemiec i Grecji. W systemie płynnych kursów walutowych, tak długo jak utrzymywał się wzmożony popyt na rezydencje wakacyjne zakupywane przez Niemców w Grecji, skutkowało to aprecjacją drachmy. Silniejsza waluta wywoływała efekt deflacyjny na importowane niemieckie dobra. Po wprowadzeniu wspólnej waluty wzrost popytu na greckie rezydencje objawiał się już nie przez aprecjację waluty, ale bezpośrednio poprzez wzrost cen. Wraz z rosnącymi cenami nieruchomości, na greckim rynku zaczęły rosnąć ceny innych dóbr (wpierw komplementarnych), co w rezultacie oznaczało wzrost inflacji. Co więcej ta sama wysokość stóp procentowych dla całego obszaru Eurolandu oznaczała znaczne różnice w ich realnym poziomie. W krajach o wysokiej inflacji (np. Grecja czy Hiszpania) ich poziom był o wiele niższy niż w krajach o niskiej inflacji (np. Holandia czy Niemcy). W krótkim okresie taka sytuacja powodowała zwiększenie wzrostu gospodarczego przy utrzymaniu zwiększonego zatrudnienia, jednak już w dłuższym okresie taka sytuacja prowadzi do przegrzania gospodarki, powstawania baniek spekulacyjnych na rynku wybranych dóbr, a następnie do kłopotów sektora bankowego i wreszcie recesji. 5 W interpretacji dokonanej przez EBC stabilność cen jest rozumiana jako inflacja na poziomie 0-2%. Ze względu na oczekiwania podmiotów rynkowych sprecyzowano jednak bardziej cel inflacyjny, który ma utrzymywać się bliżej górnej granicy, czyli ok. 2% w skali rocznej. 6 Prawo do senioratu określane jest także jako renta z emisji pieniądza i wiąże się z wyłącznym prawem suwerena do emisji waluty. 4

5 Tabela nr 1 szczegółowo przedstawia zalety i wady oraz szanse i zagrożenia, jakie niesie ze sobą przyjęcie wspólnej waluty. Tab. 1 Konsekwencje uczestnictwa w strefie euro Korzyści - brak wahań kursowych - eliminacja kosztów transakcyjnych - niska inflacja (strategia celu inflacyjnego EBC) - niskie stopy procentowe - większa przejrzystość cen - stabilizacja finansów publicznych - wyższa konkurencja i presja na wzrost produktywności - dochody z senioratu międzynarodowego Szanse - potężny rynek liczący ponad 300 mln mieszkańców daje możliwości rozwoju działalności gospodarczej - integracja rynków finansowych, większa konkurencja sektora bankowego stwarza szanse obniżania kosztów pozyskania kapitału - nowe źródła zewnętrznego finansowania przedsiębiorstw m.in. przez emisję obligacji w euro - nowe strategie przedsiębiorstw obejmujące m.in. innowacje w polityce cenowej Koszty - brak autonomii monetarnej narodowych banków centralnych w ESBC - konieczność ponoszenia kosztów konwersji walut narodowych na euro: wymiana i adaptacja urządzeń, organizacja szkoleń pracowników - koszty sektora finansowego, w tym banków, z tytułu wyeliminowania marż zysku z różnic kursowych i transakcji zabezpieczających Zagrożenia - możliwość wystąpienia szoków asymetrycznych - niska elastyczność płac i cen oraz mała mobilność siły roboczej między krajami UGW - brak mechanizmu wsparcia ze strony finansów publicznych na szczeblu federalnym - możliwość wystąpienia wysokich deficytów budżetowych w poszczególnych krajach strefy euro - ograniczenia w stosowaniu narzędzi polityki fiskalnej - potencjalne straty i błędy wynikające z konwersji walut narodowych na euro Źródło: opracowanie własne na podstawie Dąbrowski M., Wajda-Lichy M., Strategie rozszerzenia strefy euro, Wydawnictwo UE w Krakowie, Kraków 2010, str Euro w świetle optymalnych obszarów walutowych Poszukując obecnych źródeł problemów w strefie euro należy pochylić się nad teorią optymalnych obszarów walutowych, opublikowaną w 1961r. przez późniejszego laureata Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla prof. Roberta Mundella. Według twórcy teorii, optymalnym obszarem walutowym jest taki, który nie jest tak duży, aby można było go podzielić na regiony i wprowadzić odrębne waluty, ani jednocześnie tak mały, aby 5

6 korzystniejsze było powiązanie jego waluty z walutą kraju sąsiedniego. Koszty, jakie niesie ze sobą utrata autonomii banku centralnego funkcjonującego w ramach unii walutowej, zależą od alternatywnych mechanizmów dostosowawczych wobec kursu walutowego. Możemy wymienić trzy alternatywne mechanizmy: wysoka elastyczność płac i cen, wysoki poziom mobilności siły roboczej, federalizm fiskalny. Dopóki w grupie krajów strefy euro występuje synchronizacja cyklów koniunkturalnych, dopóty EBC może kontrolować wspólną politykę pieniężną i wspólna waluta przynosi wymierne korzyści, nie stwarzając kłopotów. Problemy zaczynają się, gdy w odrębnych krajach następuje rozbieżność faz cyklu koniunkturalnego np. w jednej gospodarce występuje dodatni szok popytowy, a w drugiej ujemny. W takiej sytuacji EBC nie może za pomocą swoich narzędzi prowadzenia polityki monetarnej przeprowadzić skutecznych interwencji w obu krajach, prowadzi bowiem jedną politykę pieniężną dla całego obszaru. Sposobem rozwiązania w/w problemów jest zastosowanie mechanizmów alternatywnych. Pierwszym sposobem redukcji asymetrycznych szoków jest dostosowanie płacowo-cenowe. W kraju gdzie zagregowany popyt przewyższa podaż, występuje silna presja na wzrost cen, które w średnim okresie redukują popyt do poziomu dostosowanej produkcji. W kraju ujemnego szoku popytowego sytuacja wygląda odwrotnie. Trzeba jednak pamiętać, że obniżenie cen i płac będzie wynikać z niewykorzystania w pełni zasobów siły roboczej, co będzie skutkować bezrobociem wyższym niż naturalne. Jeśli chcemy uniknąć takich procesów dostosowawczych, wyjściem z sytuacji może być zwiększona mobilność siły robaczej. Oznacza to, że niewykorzystane zasoby siły roboczej będą się przemieszczać do regionów o wysokim wzroście popytu i produkcji, tym samym będą hamowały presję na dostosowania cenowo-płacowe. Kroki ku zwiększonej mobilności siły roboczej w UE zostały już podjęte, tworząc strefę Schengen. Dzisiaj oczywistym jest, że otwarcie granic znacznie ułatwiło lecz nie rozwiązało całkowicie problemów migracji siły roboczej. W wypadku dostosowań cenowo-płacowych pracę przeważnie pierwsi tracą pracownicy niewykwalifikowani, nie znający języków obcych, a to właśnie brak znajomości języka stoi niekiedy na przeszkodzie w poszukiwaniu pracy w innej części kontynentu. Ponadto w chwili obecnej potrzeba w Europie również większej solidarności społecznej i tworzenia w nas wspólnej tożsamości jako europejczyków. 6

7 Kolejnym, najbardziej niezawodnym sposobem dostosowań do szoków asymetrycznych, jest federalizm fiskalny. Z teorii optymalnych obszarów walutowych wynika, że kraje obecne w strefie euro mogą neutralizować niekorzystne cykle koniunkturalne za pomocą transferów budżetowych. Wymaga to jednak wspomnianej wcześniej, większej solidarności i silnego przywództwa w UE. Kraje znajdujące się o okresie dodatnich szoków popytowych musiałyby zwiększać dochody budżetowe z tytułu podatków tak, by inne kraje mogły zwieszać płatności transferowe. Wyk. 1 Analiza pozycji krajów UE pod względem spełnienia kryteriów teorii optymalnych obszarów walutowych USA UE-5 UE-17 Stopień dywergencji Stopień elastyczności UE-11 Źródło: opracowanie własne na podstawie De Grauwe P., Unia walutowa, PWE, Warszawa 2003, str. 93. Prof. Paul De Grauwe analizował stopień dywergencji i elastyczności europejskich gospodarek (wyniki tych badań przedstawia wykres nr 1). Realna dywergencja w UE zmierzona została jako różnice w stopach wzrostu PKB i poziomu zatrudnienia w poszczególnych krajach. Stopień elastyczności wynika zaś z mobilności międzyregionalnej siły roboczej i poziomu dostosowań płac. Wykres obrazuje, że warunek dostatecznego poziomu elastyczności w stosunku do dywergencji jest najlepiej spełniony w przypadku 5 7 krajów. W mniejszym stopniu spełnia go także 6 8 innych gospodarek UE. Niestety, ten warunek nie jest spełniony w przypadku wszystkich 17 użytkowników wspólnej waluty, nie 7 UE-5, czyli: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg i Niemcy. 8 UE-11 czyli: UE-5 oraz Austria, Cypr, Finlandia, Hiszpania, Malta i Słowenia. 7

8 wspominając już o potencjalnych członkach strefy euro. Inaczej mówiąc, koszty włączenia się do wspólnej unii walutowej są dla niektórych krajów większe od czerpanych z niej korzyści. Co jednak ciekawe wysoki poziom dywergencji może być z nadwyżką zneutralizowany przez dostateczną elastyczność, co udowadnia 50 zintegrowanych stanów w Ameryce Północnej. 5. Kryzys w strefie euro Brak działań zwiększających realną konwergencję niektórych krajów to tylko jeden z wielu błędów, jakie popełniono w ostatnich latach w Europie. Nie ulega również wątpliwości, że niektóre kraje żyły ponad miarę, zadłużając się corocznie, utrzymując permanentny deficyt budżetowy i powiększając dług publiczny. Niektóre europejskie państwa zachowywały się tak, jak gdyby zapomniały, że kryteria konwergencji z Maastricht obowiązują nie tylko w dniu wejścia do wspólnej unii walutowej, ale i w latach późniejszych. Sytuację ostatniego piętnastolecia dobrze obrazuje krańcowa skłonność do konsumpcji dla poszczególnych krajów Eurolandu. Wskaźnik dla Grecji i Portugalii wynosi blisko 1,2 (patrz wykres nr 2). Oznacza to, że z każdego kolejnego zarobionego euro Grek i Portugalczyk przeznaczał na konsumpcje 1,2 euro. Nie dziwi więc, dlaczego to właśnie te kraje borykają się z największymi długami i problemami. Należy pamiętać, że wraz ze zwiększającą się wolnością, zwiększa się również odpowiedzialność, a koniec końców wszystkie długi trzeba będzie spłacić. Sporo do życzenia pozostawia także obiektywizm w weryfikacji spełnienia warunków konwergencji nominalnej państw objętych derogacją. W maju 2006 roku na podstawie raportu Komisji Europejskiej, władze UE uznały, że Litwa nie wypełniła kryterium inflacyjnego z Maastricht i tym samym nie zgodziły się na cofnięcie derogacji wobec tego kraju 9. Niemniej jednak niewypełnienie kryteriów fiskalnych, przez bagatela 8 z 11 krajów tworzących pierwotnie strefę euro nie przeszkodziło w jej utworzeniu 10. Następnie, niespełnienie kryteriów fiskalnych, nie było również problemem wobec Grecji 11. Być może konieczne jest odświeżenie warunków konwergencji nominalnej dla obecnych krajów objętych derogacją, choćby z uwagi na fakt, że byłe gospodarki postsocjalistyczne znajdują się na specyficznej 9 W okresie od kwietnia 2006 do marca 2007, po dodaniu 1,5 pkt. procentowego, dopuszczalna inflacja w celu wypełnienia warunków konwergencji wynosiła 2,6%, podczas gdy na Litwie inflacja wyniosła 2,7%. 10 W maju 1998r. deficyty budżetowe w Belgii i Włoszech wynosiły nawet 122,2 i 121,6% PKB. Za dopuszczalny poziom uznano 60% PKB, uznano jednak, że większość krajów znajduje się na drodze ograniczającej dług publiczny. 11 Dług publiczny wynosił w Grecji 108,7% PKB. 8

9 Niemcy Dania Holandia Luksemburg Austria Szwecja Słowenia Belgia Irlandia Finlandia Polska Hiszpania Czechy Łotwa Słowacja Litwa Wielka Brytania Fancja Estonia Węgry Bułgaria Włochy Rumunia Cypr Portugalia Grecja ścieżce rozwoju nadrabiania zaległości pokoleniowych. Spełnienie warunków utrzymania niskiej inflacji i niskich stóp procentowych przy jednoczesnej konwergencji realnej, może się wzajemnie wykluczać choćby przez tzw. efekt Blassy-Samuelsona. Wyk.2 Krańcowa skłonność do konsumpcji w UE, w latach ,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu dostępnych na stronie: ( ). 6. Przyszłość euro Wspólna europejska waluta i pogłębiająca się dalej integracja wciąż ma przed sobą dobrą przyszłość. Potrzebne jest jednak zdecydowane działanie. Trzeba czynić wszystko, aby Europa powróciła na ścieżkę długotrwałego wzrostu gospodarczego, który prawie zawsze bazował na innowacjach zwiększających produktywność czynników wytwórczych. Wzrost oparty na innowacjach i dobrze wykształconym kapitale ludzkim to klucz do sukcesu. Inwestycje zwiększające umiejętności pracowników zwracają się poprzez zwiększający się efektywny czas pracy, natomiast ze względu na malejącą krańcową produktywność czynników wytwórczych, długookresowy wzrost gospodarczy jest możliwy dopóty, dopóki pojawiają się innowacje zwiększające produktywność. Należy tu także przywołać zapomnianą tezę prof. Michała Kaleckiego, że w w/w sytuacji deficyt budżetowy finansuje się sam. Dzieje się tak zarówno przy pełnym wykorzystaniu mocy produkcyjnych i cenowym 9

10 dostosowaniu, jak i wówczas gdy istnieją niewykorzystane zasoby produkcji i występuje ilościowe przystosowanie. Muszę się również zgodzić z opiniami prof. Danuty Hübner i prof. Nouriela Roubiniego, że potrzeba nam więcej spójności społecznej i partnerskiego działania, które może się ziścić tylko pod autentycznym przywództwem politycznym w imię interesów wszystkich europejczyków. Należy również pamiętać, że w euro trzymanych jest obecnie już prawie 27% 12 światowych rezerw walutowych, co świadczy, że los Eurolandu ma znaczący wpływ nie tylko na Europę ale całe globalne finanse. 7. Wnioski końcowe Reasumując, możemy nakreślić dwie wizje przyszłej Europy. Albo będziemy przemieszczali się do przodu w stronę zwiększonej integracji ekonomicznej, fiskalnej i politycznej, albo będziemy cofali się w kierunku dezintegracji, rozpadu i bardziej intensywnego kryzysu finansowego. W drugim scenariuszu z pewnością wystąpią upadki po stronie rządów i banków, a niektórzy członkowie strefy euro będą z niej wychodzili i przejdą na walutę krajową. Jeśli chcemy uniknąć takiej wizji, musimy zmierzać do przodu, przywrócić rozwój i konkurencyjność, zacieśnić współpracę wewnętrzną i bardziej otworzyć się na świat. Istnieje zatem bardzo długa lista kroków, które muszą zostać podjęte. Poniżej nakreślonych zostało 10 najważniejszych punktów: 1. EBC powinien obniżyć stopy procentowe, aby przywrócić wzrost w strefie euro. 2. Euro jako waluta powinna być słabsza, aby konkurencyjność mogła zostać przywrócona w krajach peryferyjnych strefy euro. 3. Jeżeli kraje peryferyjne strefy euro mają wprowadzać fiskalne mechanizmy oszczędnościowe, to powinniśmy mieć więcej bodźców sprzyjających wzrostowi. Jeśli nie zostanie stworzonych odpowiednio wiele bodźców, to należy powstrzymać większość tych mechanizmów oszczędnościowych do średniego horyzontu czasowego. 4. Potrzebne jest wsparcie płynnościowe dla rządów takich jak Hiszpania czy Włochy, które są wypłacalne, a nie płynne, bo w przeciwnym razie będzie to samospełniająca się przepowiednia. 12 zob. na ( ). 10

11 5. Rynki powinny redukować zadłużenie krajów i banków, które są niewypłacalne, takich jak Grecja i potencjalnie Portugalia czy Irlandia. 6. Należy dokapitalizować i to w bardzo szybkim czasie banki europejskie. W przeciwnym razie kryzys kredytowy będzie jeszcze bardziej dotkliwy. Kiedy nie będzie wzrostu akcji kredytowej, nie będzie wydawania pieniędzy i w konsekwencji nie będzie wzrostu gospodarczego. 7. Być może wystąpi potrzeba stworzenia bardziej uporządkowanych metod, aby pozwolić krajom, które nie są w stanie utrzymać się w strefie euro, wyjść z tej strefy w sposób uporządkowany, a nie chaotyczny i nieprzemyślany. 8. Średnioterminowo trzeba wprowadzać oszczędnościowe mechanizmy fiskalne, aby rządy były wypłacalne. 9. Należy wprowadzić reformy strukturalne, które wspierają wzrost produktywności i przybliżają do konwergencji ekonomicznej, a nie do dywergencji. 10. Europa musi mieć trwałe przywództwo polityczne z jasno ukierunkowaną wizją rozwoju. Występuje wyraźna potrzeba spójności społecznej i porozumienia pomiędzy 17 członkami strefy euro, albo nawet 27 krajami, na temat działań politycznych, które będą prowadziły do zwiększonej ekonomicznej i fiskalnej integracji UE i ostatecznie do integracji politycznej. Warunek ten jest konieczny, ponieważ bez przywództwa i bez woli politycznej Europa zamiast iść do przodu, dojdzie do dezintegracji. Jak widać, jest bardzo wiele do zrobienia i wymaga to silnej woli politycznej, aby Europa i strefa euro mogły trzymać się razem. Sukces z pewnością można osiągnąć, trzeba jednak działać szybko, bowiem czas na działanie to nie dziś czy jutro, ale wczoraj. Decyzje, które muszą zostać podjęte, są niezwykle trudne z politycznego punktu widzenia, niemniej jednak wydają się niezbędne, jeśli w przyszłości ma się ziścić wizja ojców założycieli Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali - silnej, zjednoczonej Europy. Poeta Antoni Słonimski powiedział kiedyś, że Polska to piękny kraj, w którym wszystko jest możliwe, nawet zmiany na lepsze. Głęboko wierzę, że Europa jest równie piękna i zmiany na lepsze są również możliwe. 11

12 Bibliografia: 1. Bagus P., Tragedia euro, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 2011; 2. Dąbrowski M., Wajda-Lichy M., Strategie rozszerzenia strefy euro, Wydawnictwo UE w Krakowie, Kraków 2010; 3. Iszkowski K., Czy, jak i kiedy wprowadzić euro, Fundacja im. Roberta Schumana, Warszawa 2012; 4. Kołodko G., Wędrujący świat, Prószyński i S-ka 2009; 5. Lucas Jr. R.; Wykłady z teorii wzrostu gospodarczego; C.H. Beck, Warszawa 2010; 6. Mihm S., Roubini N., Ekonomia kryzysu, Wolters Kluwer business, Warszawa 2011; 7. Sopoćko A. (red.), Polska w strefie euro? Nowe perspektywy wzrostu, Wydawnictwo UW, Warszawa 2008; 8. Tendera-Właszczuk H. (red.), Stabilność finansów publicznych państw Unii Europejskiej w obliczu kryzysu zadłużeniowego; Wydawnictwo UE w Krakowie, Kraków 2011; 9. Wojtyna A., Szkice o polityce pieniężnej, PWE, Warszawa 2004; 10. Wójcik C., Integracja ze strefą euro, PWN, Warszawa