Kryzysy walutowe a podatek Tobina - uwarunkowania społeczno-ekonomiczne

Transkrypt

1 Tendencje i uwaarunkowania rozwoju finansów przedsiębiorstw Kryzysy walutowe a podatek Tobina - uwarunkowania społeczno-ekonomiczne Marcin Kalinowski*, Artur Kozłowski** Lata 90. XX w. to okres, w którym przez świat przeszła fala kryzysów walutowych wywołując dyskusję na temat przyczyn i możliwości zapobiegania tego rodzaju zjawiskom. Jednym z narzędzi ograniczających ryzyko wybuchu kryzysu walutowego jest podatek od obrotów kapitałowych nazywany również podatkiem Tobina, Celem artykułu jest przedstawienie uwarunkowań ekonomicznych i społecznych zastosowania podatku Tobina jako narzędzia zapobiegającego powstawaniu kryzysów walutowych. Analiza ma charakter dwubiegunowy, zarówno ekonomiczny jak i społeczny, Główną hipotezą badawczą artykułu jest stwierdzenie, że zastosowanie podatku Tobina może być mało skuteczne ekonomicznie podobnie jak pozostałe narzędzia ograniczające obroty kapitałowe, choć byłby pożądany ze społecznego punktu widzenia Kryzysy wafutowe Kryzys walutowy polega na nagłej utracie zaufania rynków finansowych do danej waluty'. Spadek zaufania do waluty danego kraju prowadzi do odpływu kapitału. W konsekwencji pojawia się oczekiwanie na szybki spadek wartości waluty. W przypadku obrony kursu walutowego przez bank centralny szybko zmniejsza się ilość rezerw walutowych kraju. Gdy rezerwy nie wystarczają do obrony kursu lub bank centralny uznaje, że koszty obrony kursu są zbyt wysokie dewaluacja faktycznie następuje. Przyczyny kryzysów walutowych nie zostały jednoznacznie określone. Od momentu pojawienia się pierwszych współczesnych kryzysów walutowych (Argentyna rok 1981, Meksyk rok 1982) pojawiły się próby opisywania w sposób modelowy mechanizmów związanych z kryzysem walutowym * Dr, Wyższa Szkota Bankowa w Gdańsku. ** Dr, Wyższa Szkoła Bankowa w Gdańsku. M. Kalinowski, A. Kozłowski, Kryzysy walutowe a podatek Tobina - uwarunkowania społeczno-ekonomiczne, [w:] Tendencje i Uwarunkowania Rozwoju Finansów Przedsiębiorstw i Finansów Publicznych, pod red. S. Antkiewicz, M. Kalinowski, wyd. CeDeWu, Warszawa 2008, ISBN (WSB w Gdańsku), ISBN (CeDeWu), ss

2 11. Kryzysy walutowe a podatek Tobina... Obecnie mówi się o trzech rodzajach kryzysów walutowych. Modele kryzysów walutowych pierwszej generacji zostały opisane przez Paula Krugmana. Wiązał on przyczyny kryzysów walutowych z błędną polityką makroekonomiczną państwa. W modelu 'przedstawionym przez Krugmana nadmierne wydatki rządu powodują powstanie dużego deficytu budżetowego. Finansowanie budżetu emisją pieniądza wywołuje wzrost inflacji. Import staje się konkurencyjny dla produkcji wewnętrznej, co powiększa deficyt w obrotach handlowych. Interwencje na rynku walutowym powodują, że zmniejszają się rezerwy walutowe, a dewaluacja staje się nieuchronna. Elementem przyśpieszającym cały proces, będącym swego rodzaju zapalnikiem kryzysu walutowego jest atak spekulacyjny na walutę danego kraju4. Inaczej przyczyny kryzysów walutowych były wyjaśniane przez koncepcję modeli drugiej generacji. Twórcą tych założeń był Maurice Obsfelds. W przypadku modeli drugiej generacji mamy do czynienia z krajami prowadzącymi rozważną politykę makroekonomiczną i dysponującymi dużą ilością rezerw walutowych. Model ten zakładał podobnie jak w poprzednim przypadku występowanie ataków spekulacyjnych, ale ich wynik nie był przesądzony. Moment ataku musiał być w tym przypadku bardzo starannie wybrany, aby miał szanse powodzenia. Aby atak był udany władze monetarne musiałby zaniechać obrony kursu walutowego, nie ze względu na brak rezerw walutowych, ale przede wszystkim na zbyt wysokie koszty tej operacji. Niektórych kryzysów walutowych nic daje się wyjaśnić przyczynami określonymi przez modele pierwszej i drugiej generacji. Tak było w przypadku kryzysów azjatyckich w 1997 r. Polityka makroekonomiczna krajów Azji Południowo-Wschodniej była rozważna, a ich gospodarki nie wykazywały oznak słabości. Kraje te wykazywały nadwyżki budżetowe, tempo inflacji było niskie, a deficyty handlowe nie były duże. Dogłębna analiza kryzysów w Azji pozwoliła wskazać zasadniczy problem strukturalny tych krajów. Początkowo nieliczni ekonomiści m.in. Paul Krugman, obawiali się, że za imponującą dynamiką inwestycji nie idzie wzrost wydajności'. Późniejsze badania wykazały, że xv latach 90. inwestycje w krajach azjatyckich przynosiły przeciętnie niższą stopę zwrotu niż wynosił koszt pozyskania kapitału7. Przyczyną niedostatecznej efektywności inwestycji było m.in. nadmierne korzystanie przez azjatyckie banki i przedsiębiorstwa z zaciąganych za granicą kredytów krótkoterminowych. Okazało się zatem, że przyczyny wybuchu kryzysów walutowych w Azji Południowo-Wschodniej nie były jedynie zewnętrzne. Leżały one również wewnątrz gospodarki poszczególnych krajów. Chodziło tu jednak nie tyle o błędy w polityce gospodarczej, ile przede wszystkim o nierozważne zarządzanie na szczeblu mikro. Taki rodzaj kryzysu nazwano modelem eklektycznym kryzysów walutowych. Kryzys walutowy wiąże się z gwałtownym spadkiem zaufania międzynarodowych rynków finansowych do stabilności danej waluty. Następstwem takiego zachowania jest odpływ kapitałów zagranicznych, ucieczka rezydentów od tracącej na wartości waluty oraz spekulacyjny atak na walutę danego kraju. Można powiedzieć, że w znacznym stopniu za kryzysy walutowe odpowiada kapitał spekulacyjny występujący na świecie. 129

3 Tendencje i uwarunkowania rozwoju finansów przedsiębiorstw... Ofiarami kryzysów walutowych stają się najczęściej kraje biedne lub znajdujące się na średnim poziomie rozwoju gospodarczego. Próby regulacji międzynarodowych przepływów finansowych nie znajdują politycznego wsparcia umożliwiającego wpro. wadzenia ich w życie. Zwolennicy łagodzenia skutków otwartości rynków finanso. wych znajdują wsparcie w masowym, choć niejednolitym ruchu przeciwników globalizacji. Krytykę podjął między innymi były wiceprezes i główny ekonomista Banku Światowego, laureat nagrody Nobla z 2001 r., J. Stiglitz. Sprzeciwiał się polityce MFW utrzymywania kursu wymiany na zawyżonym poziomie podczas kryzysów w 1997 r. (Indonezja, Tajlandia i Korea Płd.) oraz W 1948 r. (Rosja i Brazylia). Jak pisze J. Sulmicki: we wszystkich tych przypadkach zawyżony kurs spowodował zubożenie podatników o miliardy dolarów, a jednocześnie umożliwił międzynarodowemu kapitałowi wyjście z tych ryków na korzystnych warunkach'. Globalizacja rynków finansowych nie powinna być zagrożeniem dla stabilności systemu, a szansą na szybszy rozwój gospodarczy. Warunkiem koniecznym dla takiego stanu rzeczy jest stworzenie wzajemnego zaufania importerów i eksporterów kapitału. Wówczas mobilność kapitałów nie jest czynnikiem destabilizacji, a staje się czynnikiem, dzięki któremu rynki finansowe szybko powracają do stanu równowagi po zaburzeniach Zapobieganie kryzysom walutowym Kluczową kwestią przy omawianiu kryzysów walutowych jest liberalizacja obrotów kapitałowych. To właśnie ona powoduje, że możliwe staje się przeprowadzenie skutecznych ataków spekulacyjnych. W dyskusjach toczących się nad tempem reform gospodarczych zazwyczaj zaleca się jednak, aby liberalizacja obrotów kapitałowych następowała w ostatniej kolejności, w celu uniknięcia przepływów kapitału mogących zagrozić stabilności gospodarki. Działania spekulacyjne na rynkach finansowych są ogromnym zagrożeniem dla stabilności systemu gospodarczego. Starania wladz poszczególnych krajów zmierzające do ograniczenia ryzyka wybuchu kryzysu nic zawsze mogą skończyć się powodzeniem, gdyż --jak zauważa J. Stiglitz mała i otwarta gospodarka, nawet dobrze zarządzana, nie jest w stanic zachować stabilności finansowej w przypadku zmasowanego ataku kapitału spekulacyjnego'. Zakres działania kapitału spekulacyjnego jest ogromny. Według szacunków tylko 2% zawieranych na świecie transakcji walutowych jest związanych ze sferą realną, tj. z handlem towarami i usługami lub z inwestycjami w aktywa rzeczowe. Spekulanci dysponują możliwościami kapitałowymi znacznie przekraczającymi rezerwy walutowe będące w dyspozycji poszczególnych państw"'. Mogą oni w łatwy sposób oszacować ilość kapitału potrzebnego do skutecznego ataku i wykonać taki atak. 130

4 11. Kryzysy walutowe a podarek Tobina... Ogromnym problemem w kontekście kryzysów walutowych jest rozwój rynku funduszy hedgingowych oraz rynku instrumentów pochodnych na świecie. Fundusze hedgingowe zajmują się spekulacyjnymi inwestycjami, m.in. na rynku walutowym stosując instrumenty pochodne dla zwiększenia dźwigni finansowej i efektywności inwestycji. Wzrost obrotów na rynku instrumentów pochodnych powoduje, że zwiększa się zmienność cen instrumentów bazowych, m.in. kursów walut, a to powoduje niestabilność finansową kraju. Spektakularnym przykładem działania destrukcyjnego funduszu zabezpieczającego był fundusz Quantum" kierowany przez George'a Sorosa. Fundusz ten w 1992 r. dokonał udanego ataku na funta brytyjskiego. Atak ten zagrażał stabilności gospodarki w Europie i w związku z tym Bank Anglii odstąpił w pewnym momencie od jego obrony. Mimo ogólnego trendu liberalizacyjnego w gospodarce światowej niektóre kraje wprowadzają nowe ograniczenia obrotów kapitałowych z zagranicą lub intensyfikują już istniejące. Zakładają one, że można dokonywać skutecznej kontroli obrotów kapitalowych. Celem wprowadzenia ograniczeń w obrotach kapitałowych jest ochrona autonomii polityki pieniężnej, redukcja presji na kurs walutowy, ochrona stabilności polityki pieniężnej i fiskalnej, ochrona rynków krajowych przed wahaniami występującymi na światowych rynkach finasowych, zmniejszenie kosztów obsługi zadłużenia wewnętrznego, ochrona rozwijającego się sektora finansowego. Ograniczenia w obrotach kapitałowych mogą mieć także na celu: zmianę struktury ryzyka aktywów, zmianę struktury czasowej zapadalności długu, ograniczenie odpływu kapitału i uniknięcie gwałtownego spadku wartości waluty, ograniczenie dostępu rezydentów lub nierezydentów do wybranych transakcji. Ograniczenia obrotów kapitałowych mogą mieć charakter administracyjny lub rynkowy. Do ograniczeń administracyjnych należą zakazy, wymogi posiadania zezwoleń na dokonywanie danych transakcji, transfer funduszy czy dostęp do wybranych tynków oraz limity ilościowe. Ograniczenia rynkowe mają na celu zniechęcenie podmiotów do pewnych transakcji poprzez zwiększenie kosztów ich zawarcia. Są to podatki przed- lub potransakcyjne, różnicowanie kursów walutowych, ograniczenia otwartych pozycji zewnętrznych, różnicowanie wymaganych poziomów rezerw, depozytów gwarancyjnych, itp. 131

5 Tendencje i uwarunkowania rozwoju finasów przedsiębiorstw Podatek Tobina Jednym z możliwych sposobów ograniczania obrotów kapitałów spekulacyjnych jest podatek od obrotów kapitałowych nazywany podatkiem Tobina. W 1972 r, James Tobin zaproponował wprowadzenie opodatkowania wszystkich dokonywanych na świecie transakcji walutowych. Podstawowym założeniem bylo ukrócenie krótkoterminowych spekulacji walutowych. Propozycja podatkowa oscylowała wokół wysokości od 0,05 do 1%12. Stanowiła ona odpowiedź na ogłoszenie w 1971 r. przez prezydenta Nixona wycofania się Stanów Zjednoczonych z zarządzania systemami monetarnymi w oparciu o system z Bretton Woods. W swej propozycji podatkowej Tobin dostrzegał szansę na promowanie finansowej stabilności rynków międzynarodowych. Warunkiem powodzenia podatku Tobina jest jego wprowadzenie w możliwie największej liczbie państw, tak by rzeczywiście mógł on objąć maksymalną ilość transakcji walutowych. Stąd też poddaje się w wątpliwość wprowadzenie tego typu podatku w pojedynczych krajach, a uzyskanie wymiernego efektu wiąże się z jego wprowadzeniem poprzez instytucje międzynarodowe. Podatek Tobina, chociaż sam w sobie banalnie prosty, mimo wielu zalet jakie w sobie niesie, nie zyskał przychylności decydentów mogących wprowadzić go w życie. Dopiero w latach 90. XX wieku, po kryzysie jaki dotknął gospodarki południowowschodniej Azji, odżyła koncepcja podatku Tobina. W grudniu 1997 r. Ignacio Ramonet, redaktor magazynu Le Monde Diplomatique, zaproponował utworzenie organizacji na rzecz wprowadzenie w życie podatku Tobina. W artykule Rozbrójcie rynki!' w patetyczny sposób, w iście rewolucyjnym języku, negatywnie odnosi się do postępującej ekonomicznej globalizacji. Sztorm, który uderzył w azjatyckie rynki finansowe, a co znalazło odzwierciedlenie na całym świecie jest tylko częścią większego niebezpieczeństwa. Jest nim finansowa globalizacja, która stała się prawem sama dla siebie stosowanym przez jej beneficjantów, takich jak Międzynarodowi' Fundusz Walutowy (MFW), Bank Światowy, Organizacja Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (OECD) i Światowa Organizacja Handlu (WTO). Po krytyce współczesnego ładu gospodarczego towarzyszącego globalizacji Ramonet postulował co następuje: Całkowita wolność przepływu kapitału podważa idee demokracji, O zatem potrzebujemy narzędzi do ujarzmienia skutków takiego stanu rzeczy. Jednym z takich mechanizmów jest podatek Tobina, nazwany tak od amerykańskiego noblisty z dziedziny ekonomii, który zaprezentował jego propozycję w 1972 r. Przyświecała mu idea wprowadzenia rozsądnego podatku na wszystkie transakcje wymiany walut celem zapewnienia stabilności rynków i jednocześnie generowania przychodu dla międzynarodowej wspólnoty,. Przy podatku Tobina na poziomie 0,1 proc. przychód z tego tytułu wyniósłby 166 mld USD rocznie, czyli dwukrotnie ponad potrzeby usuwania skutków skrajnej nędzy do końca XX wieku". Wielu ekspertów wskazuje, iż nie ma żadnych technicznych przeszkód stojących na drodze do wproowadzenia tego podatku. Oznaczałoby to 'koniec dogmatycznego sądu tych wszystkich zwolenników liberalizmu, którzy mówią nam że nie ma innej alternatywy dla obecnego systemu. Dlaczego by nie założyć nowej, o zasięgu międzynarodowym, pozarządowej or- 132

6 11. Kryzysy walutowe a podatek Tobina... ganizacji na rzecz podatku Tobina i obywateli (Action for a Tobin Tax to Assist the Citizen ATTAC)? W zjednoczeniu z organizacjami socjalnymi, kulturalnymi i ekologicznymi mogły by one wywrzeć na rządach właściwą presję na ostateczne wprowadzenie podatku w imię międzynarodowej solidarności. Już w kolejnym roku założono Stowarzyszenie pod nazwą Association pour une Taxation des Trancactions Financieres pour laide aux Citoyens16 (ATTAC) z siedzibą we Francji. Idea podatku Tobina była tym co cementowało założycieli i sympatyków nowego ruchu społecznego. Wychodzili oni z założenia, iż stanowi on możliwe źródło pozyskiwania funduszy na projekty rozwojowe, z docelowym przeznaczeniem ich na kraje Trzeciego Świata. Tym samym podatek Tobina, wbrew nawet samego jego autora, stał się canse c ;.kbre ruchu antyglobalnego. Swój stosunek do tego, jak się wyraził zawłaszczenia nazwv, manifestował niejednokrotnie, a w wywiadzie dla tygodnika Der Spiegel powiedział: nie mam całkowicie nic wspólnego z tą antyglobalną rebelią... największy aplauz przychodzi nie z tej strony (...). Przyznawał jednocześnie, iż popiera wolny handel oraz międzynarodowe organizacje jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy i Światowa Organizacja Handlu' 7. Idea podatku niezależnie od opinii jego twórcy zaczęła żyć własnym życiem. Dyskurs toczył się wokół kwestii jego pozytywnego, tudzież zdaniem innych negatywnego, wpływu na wzrost ekonomiczny. Jego stronnicy argumentowali, iż stanowi on wzmocnienie gospodarek narażonych dotąd na spekulacje finansowe, przy jednoczesnej ochronie przed negatywnymi skutkami neoliberalnej globalizacji. Proglobalizacyjni komentatorzy, iż może on w destrukcyjny sposób wpłynąć na ekonomiczną globalizację, co skutkowałoby mniejszym wzrostem i niskim napływem inwestycji w krajach rozwijających się. Linia podziału, co do stosunku do podatku Tobina, przebiega w poprzek tradycyjnego podziału na zwolenników i przeciwników globalizacji. Jednym z propagatorów jego wprowadzenia jest finansista i multimilioner George Soros, podczas gdy głosy sceptyczne dochodzą z lewej strony sceny politycznej 'R. Sam Tobin tłumaczył swój dystans do stowarzyszenia ATTAC, iż jego celem nie było hamowanie neoliberalnej gospodarki, a jedynie stabilizacja rynków finansowych. Sceptyczny stosunek do oponentów globalizacji tłumaczyć można dynamicznym wzrostem popularności tej wówczas nowej idei. Jako świeży i nieokrzesany ruch przyciągała również i wielu ekstremistów, którzy organizując burdy przy okazji szczytów przywódców najbardziej rozwiniętych państw świata, mieli możliwość przedstawić się opinii publicznej jako zdeterminowani na bezwzględną walkę krytycy współczesnego ładu gospodarczego. Na bazie sprzeciwu wobec takiego traktowania problemów związanych z globalizacją nastąpił wyraźny rozłam w tym masowym ruchu. Tak oto wyodrębniła się grupa pozytywnie afirmująca istotę globalizacji, a dążąca jedynie do jej ujarzmienia, w trosce o społeczny wymiar tegoż procesu. Autorzy książki wydanej pod znamiennym tytułem Czego chcą krytycy globalizacji? ATTAC, próbują odpowiedzieć na te ważkie pytanie, przybliżając tło społeczno-gospodarczych kryzysów, wywołanych błędną ich zdaniem finansową polityką organizacji międzynarodowych oraz Stanów Zjednoczonych. Wskazując wiele niedoskonałości 133

7 Tendencje i uwarunkowania rozwoju finansów przedsiębiorstw... neoliberalnej globalizacji koncentrują uwagę na tych tragicznych w swych konsekwencjach perturbacjach, które doprowadziły do załamania gospodarek poszczególnych państw i regionów. Znamienny jest w tym wypadku przykład Argentyny, jak piszą autorzy wbrew wszelkim zasadom ekonomii, sojusz technokratów Międzynarodowego Fu nduszu Walmowego oraz opętanych żądzą władzy rodzimych polityków od dziesięciu lat utrzymywał argentyńskie peso w stosunku jeden do jeden do kursu dolara. Każdemu znajdującemu się w obiegu peso odpowiadał jeden dolar rezerwy dewizowej z wpływów ekspor. towych, zaksięgowanych na koniach banku centralnego. Zabieg ten gwarantować miał stabilność kursu. Strategia zahamowała wprawdzie inflację, ale drastyczne obniżenie cła importowego i zalew rynku przez towary importowane byty dla krajowej produkcji olbrzymim ciosem. Uwolnienie obiegu pieniądza umożliwiło ponadto wyprowadzenie kapitału uprzywilejowanych grup społecznych z kraju. Co roku na ich zagraniczne konta przelewano po kilkadziesiąt miliardów dolarów. Twórcą owej terapii szokowej" był rynkowy fundamentalista z dyplomem Harvardu, Domingo Cavallo. (...) nie tylko wprowadził gospodarkę w stan permanentnego szoku walutowego, ale doprowadził również do prywatyzacji lwiej części majątku państwowego'''. Efektem błędnie prowadzonej polityki poza załamaniem gospodarczym i przymuszeniem do wyprzedaży majątku państwowego na pokrycie kosztów kryzysu, pozostało zadłużenie Argentyny na ponad 130 mld USD. Źródło wielu kryzysów należy postrzegać zdaniem C. Grefe, M. Greffrath i H. Schumann w załamaniu systemu Bretton Woods i przyznaniu zielonego światła dla szybkiego rozwoju globalnego przemyski finansowego. Wobec dynamicznego wzrostu obrotów handlu pożyczkami i transakcjami dewizowymi wprowadził zagrożenie, a w niektórych przypadkach doprowadził do dalszych zalamań gospodarczych. Jak podają autorzy nie inwestowana, ani nie konsumowana nadwyżka płynnego kapitału stała się przyczyną nadmiernego wzrostu branży finansowej oraz coraz częstszych spekulacji na rynkach papierów wartościowwh20. Ofiarą kolejnych kryzysów stały się Meksyk, Brazylia, Nikaragua, Rosja oraz azjatyckie tygrysy. Uniknąć podzielenia się losem z wymienionymi krajami udało się Malezji na skutek zdecydowanego odrzucenia oferty MFW i wprowadzenia kontroli nad obrotem kapitałowym. W Malezji wprowadzono kontrolę możliwości spekulacyjnej dewaluacji, a także nałożono podatek dla chcących wyprowadzić lokaty bankowe, odpowiednio wyższy dla krótkiego okresu oszczędzania. Kryzys dotknął też azjatyckie tygrysy, których wzrost gospodarczy początkowo budził zaufanie skutkujące zwiększoną skłonnością do udzielania, a tym samym do brania krótkoterminowych kredytów. Atmosfera sprzyjała otwieraniu w tym rejonie towarzystw finansowych. To było takie proste - powiedział jeden z koreańskich bankierów biorących udział w tym przedsięwzięciu, obcokrajowcy niżeli kapitał, a my przedsiębiorstwa zawsze głodne kredytów. Wysłannicy wielkich zachodnich instytucji finansoch (..J przekazali pałeczkę jemu i jego kolegom. 1 to naprawdę niedrogo, było to tylko o 30 punktów bazowych (0,3 procenta) droższe niż w Europie21. Kredyty krótkoterminowe, a więc takie, które kredytobiorca może w każdej chwili wypowiedzieć i zażądać zwrotu, w państwach Azji Wschodniej stanowiły ok %. Spekulacyjna gra na walutach państw regionu doprowadziła ostatecznie do załamania gospodarczego, a działania i doradztwo MFW nie la- 134

8 I. Kryzysy walutowe a podatek Tobina... godziło sytuacji, a wręcz przeciwnie, jak dowodzą autorzy Czego chcą krytycy Attac", za winnych można uznać m.in. MFW i rząd Stanów Zjednoczonych. W odpowiedzi na te i inne występujące kryzysy powstała inicjatywa, a następnie stowarzyszenie ATTAC. W deklaracji programowej jednym z najważniejszych celów organizacji określono inicjowanie, prowadzenie i wspieranie działań na rzecz uprawa- (Lenia propozycji opracowanej przez wybitnego amerykańskiego ekonomistę, laureata Nagrody Nobla z roku 1981 Jamesa Tobina, postulującej opodatkowanie transakcji kapitałowych i przeznaczenie uzyskanych w ten sposób upływów na zwalczanie głodu i niedostatku oraz zaspokajanie innych ważkich potrzeb ogólnospołecznych ochrony życia i zdrowia, prawa do informacji, dostępu cło edukacji i dóbr kultury22. Stowarzyszenie działa aktywnie w wielu krajach propagując idee kontestacji globalizacji i zjednując sobie zwolenników rzeczonego podatku Tobina. Stanowiąc jak dotychczas wyłącznie marginalne znaczenie na scenie politycznej poszczególnych państw nie doprowadziło do wprowadzenie w życie jakiejkolwiek regulacji na rynkach finansowych. Doświadczenia krajów związane z wprowadzeniem ograniczeń obrotów kapitałowych prowadzą do wniosku, że zarówno rezydenci, jak i nierezydenci w gospodarce o rozwiniętym rynku finansowym i zaawansowanych narzędziach inżynierii finansowej będą omijali stosowane utrudnienia. Wprowadzenie natomiast jednolitych obciążeń dla wszystkich uczestników rynku finansowego spowodowałoby w oczywisty sposób zmniejszenie opłacalności spekulacji, ale jednocześnie zmniejszenie opłacalności zabezpieczeń przed ryzykiem walutowym i zwiększenie ekspozycji na to ryzyko. Prowadzi to do równie dużego zagrożenia co spekulacja. Przedsiębiorstwa dokonujące obrotu z zagranicą i mające niezabezpieczone pozycje walutowe mogą być podobnym niebezpieczeństwem jak spekulanci. Poza tym, aby uzyskać skuteczne narzędzie ograniczające obroty kapitałowe należałoby wprowadzić jednolite ograniczenia we wszystkich krajach, aby uniemożliwić unikanie tych ograniczeń poprzez operacje wykonywane w walucie danego kraju poza jego granicami. Zgłaszana przez alterglobalistów potrzeba wprowadzenia podatku Tobina wiąże się z chęcią regulowania, czy też ujarzmienia procesów globalizacji. Propozycja, aby uzyskane w ten sposób środki, przekazać na projekty rozwojowe w krajach Trzeciego Świata, stanowi argument na rzecz globalnego i solidarnego podejścia alterglobalistów do opisanego problemu. Paradoksalnie przeciwnicy globalizacji stają się tym samym propagatorami jej dalszego postępu. W rzeczywistości chcą w ten sposób wpłynąć na jej przebieg, by miast stanowić zagrożenie przynosiła też więcej korzyści. * * * Kryzysy walutowe są problemem szczególnie dla krajów o niewielkich, otwartych gospodarkach. Działania spekulacyjne w odpowiednich warunkach mogą stać się tragedią dla milionów ludzi. 135

9 Tendencje ż uwarunkowania rozwoju finansów przedsiębiorstw... Rozwój rynków finansowych oraz narzędzi inżynierii finansowej powoduje, że ataki spekulacyjne stają się coraz łatwiejsze, a zapobieganie im jest niezwykle trudne. Możliwości obrony przed kryzysem walutowym istnieją w przypadku dużych i silnych organizmów gospodarczych takich jak Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, ezr Unia Europejska. Pozostałe, słabsze kraje nie mające silnej waluty i nie będące siedzibą międzynarodowych centrów finansowych nie mają praktycznie narzędzi skutecznej obrony przed atakami spekulacyjnymi. Jak przedstawiono w pracy zastosowanie podatku Tobina nie jest skutecznym rozwiązaniem zabezpieczającym przed ryzykiem wybuchu kryzysu walutowego. Rozwiązanie przedstawiane przez krytyków globalizacji jest cenne ze społecznego punktu widzenia. Najskuteczniejszą obroną przed niepożądanym działaniem kapitału spekulacyjnego jest odizolowanie gospodarki państwa lub przystąpienie do unii monetarnej. Pierwsze rozwiązanie jest bardzo kosztowne i zmniejsza szanse rozwoju gospodarczego danego kraju. Rozwiązanie drugie wydaje się być najbardziej skutecznym sposobem zapobiegania kryzysom walutowym. Przypisy ' W. Małecki, A. Sławiński, R. Piasecki, U. Żuławska, Kryzysy walutowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s J. Sulmicki, Kryzysy walutowe, strefa euro, wspólczesne wyzwania dla Polski, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu, Zamość 2002, s. 13. " Por. P. Krugman, A Mole/ (4'N/twe of Payłnents Crises, Journal of Money, Credit and Banking" 1979, t. I l, s , oraz R. Flood, P. Garber, Collopsing Evehange RabaRegirnes: &ara:. Line.or Evantpk.s, Journal of nternational Economics", 1984, nr 17. ' W. Alałecki, A. Sławiński, R. Piasecki, U. Zuławska, op. cit., s Por. M. Obsfeld, &di"! atrd Self- Foffilling Ralance-of-Payments Crisis, American Economic Review", 1986, t. 76, s , oraz The Logic of CluTency Crises, Calners Econorniques et Alonetaires", 1994, nr 34. Por. P. Krugman, The Myth of Asia :Ułowie?, Foreizn Affairs, XI-XII Por. M. Pornerleano, X. Zhang, Corporate Fundamentals and Capital Markets In Asia, materiały z konferencji Preventing Criscs in Ernerging Markets", NeW York, III s J. Sulmicki, op. cit., s. 77. ' J. Tober, Akilzynarvilowe przeł)? ywv kapitah ł a kryzysy finansowe, Bezpieczny Bank", 1998, nr 4, s J. Sulmicki, op. cit., s. 16. ' M. Gruszczyński, Kryzysy walutowe a liberalizacja obrotów kapitalowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa A. Jones, Dictionary uf Globaliziaion, POLITY, Padstow 2006, s, 214. '3 I. Ramonet, Disarłning the Markets, lw:1 Le Monde Diplomaticque, Grudzień Artykuł znajduje sio w archiwum on-line Le Monde Diplomaticque z dnia I. Ramonet powołuje się w hen miejscu na Rapport sur le ara'veloppentent innuain 1997, Econornica, Paris, Ramonet, Disarrning the Markełs. Stowarzyszenie Opodatkowania Transakcji Finansowych na Korzyść Obywatela, a w wersji anglojęzycznej As. sociation for the Taxation of Financial Transactions for the Aid of " G. Hodgson, Janzes Tobie, Endian-assed proponent of an ilnernational tar, [w:1 Guardian, , lutp:// z dnia '' A. Jones, op. cit, s

10 11. Kryzysy walutowe a podatek Tobina... ó C. Grefe, M. Greffrath, H. Schumann, Czego chcą krytycy globalizacji. ATTAC. Wydawnictwo WAM, Kraków 2004, s 'ibideni, s Ibillern, s pl&kat=6&dział ó2&trp-1 z dnia Literatura Qh -O fe t: e ț 9 C, ATTAC, Nasze cele, Flood R., Garber P., Collapsing E.vehange Rwe Regi mes: Sonie Linear Examples, Journal of International Economics", 1984, nr 17. Grefe C., Grcffrath M., Schumann H., Czego chcą krytycy globalizacji. ATTAC. Wydawnictwo WAM, Kraków Gruszczyński M., Kr-v.,-;ysy walmowe a liberalizacja obrotów kapitałowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Hodgson G., James Tobin. Entbauassecl propolent nf an international tas, [w:] Guardian, Jones A., Dictionary o f G loba lization POLITY, Padstow Kragman P., A Model of Balance ofpaywouscrises, Journal of Moncy, Credit and Banking" 1979, L. 11. Krugman P., The Myth oj Asia Miracle?, Foreign Affairs", XI XII Małecki W., Sławiński A., Piasecki R., Żuławska U., Kryzysy wahnowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 200]. Obsfcld M., Rational and Self-Fulfilling Balance-of-Payments Crisis,,,American Economic Review 1986, t. 76. Pomerleano M., Zhang X., Corporate Furdarrentrrls and Capital Markets In Asia, materiały z konferencji Preventing Crises in Emerging Markets", Nes..v York, III Ramonet I., Disarming the larkets, Lw:1 Le Monde Diplomaticque, Grudzień Sulmicki J., Kiyzysy walutowe, strefa euro, współczesne lyzwania dla Polski, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu, Zamość Tlw Logic of'currency Crises, Cahiers Economiques et Monetaires", 1994, nr 34. Tober J., Międzynarodowe przepływy kapitalli rt k yzysy finansowe,,,bezpieczny Bank", 1998, nr 4. Streszczenie Opisywany podatek Tobina nie stanowi nowatorskiej propozycji regulacji przepływów finansowych na rynkach międzynarodowych. Jego koncepcja ma jednak dynamiczny wpływ na rozwój idei ruchu alterglobalnego. Autorzy podejmując się próby dokonania analizy społeczno-ekonomicznej podatku Tobina odnoszą się do potencjalnego jego wpływu na harmonizowanie międzynarodowych przepływów finansowych pod kątem redukcji zagrożenia występowania kryzysów walutowych. W rozdziale zaprezentowano typologię kryzysów walutowych wskazując źródła ich powstawania. Odpowiednio przedstawiono sposoby zapobiegania kryzysom walmowym z koncentracją na propozycji 137

11 Tendencje i uwarunkowania rozwoju finansów przedsiębiorstw... 11~10111~,:-. podatku Tobina. Odnosząc się do uwarunkowań społecznych autorzy zwracają uwagę na rolę koncepcji podatku Tobina dla ruchu przeciwników globalizacji, łącznie z po. wstaniem stowarzyszenia ATTAC, stawiającego sobie za jeden z pierwszoplanowych celów wprowadzenie w życie omawianego podatku. Dokonując analizy przedmiotu autorzy dochodzą do wniosków podważających efektywność wprowadzenia podatku Tobina w odniesieniu do ochrony rynków przed kryzysami walutowymi, choć jako pozytywny oceniają jego możliwy wpływ na angażowanie zarówno środków finansowych, jak i sp ołecznych, w poprawę sytuacji krajów Trzeciego Świata. CURRENCY CRISES VS. TOBIN TAX. SOCIO-ECONOMICAL CONDITIONS Summary The Tobin's Tax is not a novel proposal for regulating international financial flows. Although the conception exerts a dynamic impact on alterglobalism ideaology. Authors undertake the tria] of socio-economical impact of Tobin Tax for reduction of currency crisies. There is presented typology of currency crises in the paper with the emphasise o[ its roots. Adecuatly there are introduced possibilities of avoiding such crises with the main focus on Tobin's Tax. Taking social issucs into concideration authors underline the meaning of Tobin's Tax for alterglobalist movement such ATTAC whose one of the main aim is to come Tobin's Tax into force. The conclusion of analysis from the economical point of view is a low impact of Tobin's Tax for reducing currency crises. Regadless of that the social aspects of such tax proposal is an important issue as one of the idea for a possible global solution for the Third World. 138