Ocena możliwości sieciowej współpracy podmiotów w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych jako uzupełniającej specjalizacji województwa lubelskiego

Transkrypt

1 RAPORT KOŃCOWY Ocena możliwości sieciowej współpracy podmiotów w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych jako uzupełniającej specjalizacji województwa lubelskiego Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 Raport końcowy z badania pogłębionego Ocena możliwości sieciowej współpracy podmiotów w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych jako uzupełniającej specjalizacji województwa lubelskiego Zamawiający Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie Wykonawca ITTI Sp. z o.o. E-TECHNOLOGIE I BIZNES ul. Rubież Poznań Poznań, kwiecień 2014 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3 Prezentowane opracowanie stanowi raport z badania pogłębionego pn. Ocena możliwości sieciowej współpracy podmiotów w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych jako uzupełniającej specjalizacji województwa lubelskiego prowadzonego w ramach projektu pn. Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą. Badanie realizowane było w okresie od stycznia do kwietnia 2014 roku. Wykonawcą badania jest firma ITTI Sp. z o. o. na zlecenie Departamentu Gospodarki i Innowacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie. Raport został w całości opracowany przez zespół konsultantów firmy ITTI Sp. z o.o.: Joanna Barszcz Krzysztof Bielewicz Natalia Kosikowska Marta Lis Patrycja Młynarek Joanna Modławska Karina Pawlina Małgorzata Rybak Agnieszka Stamm Łukasz Szklarski

4

5 Szanowni Państwo, Z przyjemnością przekazuję w Państwa ręce raport końcowy z badania dotyczącego możliwości sieciowej współpracy podmiotów w branży medycznej i prozdrowotnej jako uzupełniającej specjalizacji województwa lubelskiego. Opracowanie to powstało na zlecenie Samorządu Województwa Lubelskiego w ramach projektu systemowego Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą realizowanego przez Departament Gospodarki i Innowacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie. Celem głównym badania było uzyskanie kompleksowej wiedzy na temat możliwości rozwoju różnych form współpracy sieciowej w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych. W ramach badania dokonano m.in. oceny uwarunkowań funkcjonowania sektora medycznego i prozdrowotnego w województwie lubelskim, poziomu współpracy pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w procesie ochrony zdrowia oraz wskazano możliwe obszary współpracy sieciowej w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych w regionie. Jestem przekonany, że zawarte w raporcie rekomendacje wpłyną na kształtowanie regionalnej polityki w zakresie usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim oraz przyczynią się do ich dalszego rozwoju. Sławomir Sosnowski Wicemarszałek Województwa Lubelskiego

6 WYKAZ STOSOWANYCH SKRÓTÓW B+R+I BDL CATI CAWI CSIC CT ECEI FGI GUS ICT IDI ITI KUL LDEK LEK NFZ OECD PKD RSIWL Badania, Rozwój, Innowacja Bank Danych Lokalnych Wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny (ang. Computer-Assisted Telephone Interview) Ankieta internetowa (ang. Computer-Assisted Web Interview) Spanish National Research Council Tomografia komputerowa European Cluster Excellence Initiative Zogniskowany wywiad grupowy Główny Urząd Statystyczny Teleinformatyka Indywidualny wywiad pogłębiony Telefoniczny wywiad pogłębiony Katolicki Uniwersytet Lubelski Lekarsko Dentystyczny Egzamin Końcowy Lekarski Egzamin Końcowy Narodowy Fundusz Zdrowia Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju Polska Klasyfikacja Działalności Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego RSZZG Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą UE PO IR Unia Europejska Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 6

7 SPIS TREŚCI Wykaz stosowanych skrótów... 6 Spis treści... 7 Streszczenie raportu... 9 Executive summary Wprowadzenie Syntetyczny opis wybranej i zastosowanej metodologii oraz źródła informacji wykorzystywanych w badaniu Zakres badania Zastosowane kryteria badawcze Metody i techniki zastosowane w ewaluacji Respondenci badania CATI Respondenci badania CAWI Respondenci badania ITI Respondenci badań jakościowych (IDI i FGI) Uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne funkcjonowania sektora medycznego i prozdrowotnego w województwie lubelskim Trendy rozwoju branży medycznej Wskaźniki rozwoju branży medycznej w Polsce i na świecie Potencjał województwa lubelskiego w sektorze zdrowia i usług prozdrowotnych Placówki ochrony zdrowia Dostępność świadczeń medycznych Kształcenie kadr medycznych Potencjał sektora usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim wyniki badań jakościowych Innowacyjność województwa lubelskiego Wybrane aspekty rozwoju branży medycznej i prozdrowotnej Telemedycyna Turystyka medyczna i prozdrowotna Usługi medyczne i prozdrowotne dla osób starszych Pacjent w centrum uwagi i edukacja prozdrowotna Powiązania funkcjonalne i poziom współpracy pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w procesie ochrony zdrowia Obecna kondycja współpracy sieciowej Rola przedstawicieli handlowych w tworzeniu sieci Inne formy współpracy sieciowej Działania promocyjne na rzecz sieciowej współpracy

8 5. Możliwe modele i formy współpracy pomiędzy podmiotami działającymi w branży medycznej i prozdrowotnej Klaster usług medycznych i prozdrowotnych Klaster Lubelska Medycyna Wnioski z badań na temat klastra usług medycznych i prozdrowotnych Doświadczenia klastrów funkcjonujących w innych częściach kraju Doświadczenia klastrów funkcjonujących na świecie analiza benchmarkingowa Kooperacja uzdrowiskowo-turystyczna skupiona wokół Nałęczowa Współpraca interdyscyplinarna Analiza SWOT Wnioski i rekomendacje Bibliografia Spis rysunków Spis tabel

9 STRESZCZENIE RAPORTU Niniejszy raport przedstawia wyniki badania pogłębionego pn. Ocena możliwości sieciowej współpracy podmiotów w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych jako uzupełniającej specjalizacji województwa lubelskiego realizowanego w ramach projektu Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą wykonanego przez firmę ITTI Sp. z o. o. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie w okresie od stycznia do kwietnia 2014 r. Cele badania Celem badania było uzyskanie kompleksowej wiedzy na temat możliwości rozwoju różnych form współpracy sieciowej w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych w ramach zidentyfikowanego łańcucha wartości oraz zapoczątkowanie/rozwój procesu sieciowania w tym zakresie. Cele szczegółowe obejmowały: ocenę uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych funkcjonowania sektora medycznego i prozdrowotnego w województwie lubelskim, analizę powiązań funkcjonalnych oraz poziomu współpracy pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w procesie ochrony zdrowia na etapie profilaktyki, diagnostyki, terapii i rehabilitacji; określenie pozycji wyjściowej województwa lubelskiego w zakresie możliwości współpracy sieciowej podmiotów z sektora usług medycznych i prozdrowotnych w wymiarze regionalnym oraz ponadregionalnym; oraz wskazanie możliwych modeli współpracy sieciowej i form współdziałania pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w procesie ochrony zdrowia. Metodologia badania W toku realizacji badania zastosowano postulat triangulacji źródeł danych, a także metod i perspektyw badawczych. Zastosowana metodologia obejmowała: analizę źródeł wtórnych (desk research), panele eksperckie, wspomagane komputerowo wywiady z mieszkańcami województwa lubelskiego, ankietę internetową z przedstawicielami podmiotów działających w branży medycznej i prozdrowotnej, indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami uczelni kształcących kadry medyczne, ośrodków badawczo-rozwojowych, lekarzy, zakładów opieki zdrowotnej, producentów farmaceutyków i sprzętu medycznego oraz podmiotów działających w branży prozdrowotnej. W ramach badania przeprowadzono także pogłębione wywiady telefoniczne z przedstawicielami klastrów działających w innych niż lubelskie województwach Polski, a także zogniskowany wywiad grupowy oraz obserwacje dotyczące modeli współpracy podmiotów z sektora usług medycznych i prozdrowotnych. Uzupełnieniem tych technik była analiza benchmarking, a także analiza wskaźników rozwoju branży medycznej oraz analiza PEST i SWOT. Potencjał sektora usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim Określenie potencjału województwa lubelskiego było niezbędnym elementem umożliwiającym dokonanie oceny możliwości nawiązania współpracy sieciowej w regionie. W trakcie badania zdiagnozowane zostały następujące mocne strony województwa, które świadczą o jego potencjale: Silna pozycja Uniwersytetu Medycznego, który może odegrać kluczową rolę w rozwijaniu współpracy sieciowej w regionie. Uniwersytet medyczny charakteryzuje się wysokim poziomem kształcenia kadr medycznych. Na uczelni kształci się wielu studentów anglojęzycznych. W kształceniu studentów wykorzystuje nowoczesne metody. Poza Uniwersytetem Medycznym kadrę na potrzeby sektora zdrowia kształci dziewięć uczelni. Lublin jest silnym ośrodkiem akademickim, co stwarza możliwość do nawiązywania interdyscyplinarnej współpracy pomiędzy uczelniami czy poszczególnymi kierunkami. Mocna pozycja szpitali klinicznych oraz opieka medyczna świadczona na wysokim poziomie. O jakości szpitali świadczą nie tylko posiadane przez nie certyfikaty jakości, ale także wysokie pozycje zajmowane w ogólnopolskich rankingach. Marka uzdrowiska w Nałęczowie jest silna i rozpoznawalna nie tylko w województwie lubelskim. Koncentracja ośrodków świadczących usługi medyczne i prozdrowotne w Lublinie świadczy o ważnej roli miasta w koordynacji powstałych inicjatyw, jednak z drugiej strony stwarza ryzyko, 9 1.

10 że będą się pogłębiać dysproporcje w dostępności do usług i specjalistów z branży medycznej i prozdrowotnej. Opinie mieszkańców województwa lubelskiego W ramach badania przeprowadzono telefoniczne wywiady pogłębione z 1536 mieszkańcami województwa lubelskiego. Zdecydowanie najwięcej ankietowanych w przeciągu ostatnich 12 miesięcy korzystało z apteki (93,6%). Nieco mniej badanych odwiedziło lekarza rodzinnego (84,5%). Ponad połowa uczestników badania korzystała również z porady lekarza specjalisty (57,3%). Najmniej osób odwiedziło w ostatnim roku salony odnowy biologicznej (2,7%) oraz uzdrowiska (4%). Mieszkańcy województwa lubelskiego najczęściej korzystają z publicznej służby zdrowia (48,8%), natomiast z głównie prywatnych usług medycznych korzystało 15,08% mieszkańców. Mieszkańcy mają trudności w jednoznacznej ocenie oferowanych w województwie usług medycznych, przy czym najtrudniej im było wydać opinię na temat usług medycznych dla dzieci (45,2% odpowiedzi trudno powiedzieć ). Jednakże wśród osób, które miały na ten temat wyrobione zdanie, zauważyć można przewagę opinii pozytywnych, choć nie jest ona duża. Relatywnie najlepiej oceniane są usługi medyczne oferowane osobom dorosłym (44% pozytywnych opinii), a następnie usługi dla osób starszych (35%). Jednocześnie to właśnie poziom usług medycznych dla osób dorosłych wygenerował największy odsetek ocen negatywnych (źle i bardzo źle ocenił je co piąty badany). Wybór usług medycznych i prozdrowotnych, jako specjalizacji województwa oceniany jest przez mieszkańców jako dobry pomysł (63,5%), nie spodobał się natomiast 7,7% badanych. Prawie co trzeci badany nie potrafił ocenić, czy będzie miała ona miała jakikolwiek wpływ na dostępność usług medycznych, ich jakość oraz skuteczność dla zdrowia pacjenta. Natomiast około 15% badanych wyraziło przekonanie, że ściślejsza współpraca pomiotów w sektorze zdrowia i tak nie zmieni nic w ocenianych aspektach. Natomiast wśród osób, które miały na ten temat wyrobione opinie średnio około 45% przyznało, że lepsza współpraca podniesie dostępność, jakość i skuteczność usług medycznych oferowanych w województwie lubelskim. Jednoznacznie przekonanych o tym było jednak tylko około 6% ankietowanych. Podczas korzystania z usług medycznych najważniejszymi elementami dla mieszkańców województwa lubelskiego są: krótki czas oczekiwania na przyjęcie do gabinetu (dostępność usługi) (61,1%), bliskość placówki od miejsca zamieszkania (32,7%) oraz trafna diagnoza i sposób leczenia, a także, możliwość rejestracji telefonicznej lub internetowej (26,2%). Zdaniem mieszkańców województwa, najpilniejszej zmiany w placówkach medycznych wymaga dostępność usług (czas oczekiwania na przyjęcie do gabinetu - 66,3%), a także troska i życzliwość dla pacjenta (11,5%), możliwość załatwienia spraw w jednym miejscu (10,2%) oraz oferowany zakres badań specjalistycznych (10,2%). Pomysł profilaktyki zdrowotnej przez internet nie przypadł do gustu mieszkańcom województwa lubelskiego. Dwie trzecie respondentów nie jest zainteresowanych takim rozwiązaniem (33,4% raczej nie, 34,6% zdecydowanie nie). Tylko co dziesiąty badany zdecydowanie opowiada się za profilaktyką zdrowotną przez internet. 15,1% mieszkańców zgadza się ze stwierdzeniem, że profilaktyka zdrowotna przez internet to rozwiązanie dobre dla wszystkich bez względu na wiek. Co czwarty respondent uważa, że jest to rozwiązanie wzbudzające zaufanie (8,5% zdecydowanie się zgadza, 17,1% raczej się zgadza). Natomiast aż 47,5% jest zdania, że należy inwestować w tego typu rozwiązania (20,2% zdecydowanie się zgadza, 27,3% raczej się zgadza). Opinie podmiotów z branży medycznej i prozdrowotnej W ramach badania zrealizowano 236 ankiet internetowych z przedstawicielami podmiotów działających w branży medycznej i prozdrowotnej. 10

11 Większość badanych podmiotów oferowała usługi podstawowej opieki zdrowotnej (32,3%), ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne (27,8%), rehabilitację leczniczą (22,4%). Dwie trzecie z nich określiło, że zajmuje się profilaktyką zdrowia, 60,8% - terapią, 52,5% - diagnostyką, a 29,7% - rehabilitacją. Natomiast prawie 15% nie potrafiło zakwalifikować działalności swojej placówki do żadnej z powyższych kategorii. Kadra zarządzająca większości badanych placówek medycznych i prozdrowotnych posiadała wykształcenie kierunkowe (57,8%). W większości podmiotów nie brakuje personelu medycznego (60,5), jednocześnie, zapotrzebowanie takie zgłaszał co czwarty badany (25,4%). Zdecydowana większość badanych oceniła infrastrukturę lokalową swojej placówki jako dobrą (85,2%, z czego 38,4% - jako bardzo dobrą). Podobnie, w zdecydowanej większości dobrze (88,6%, z czego 38% bardzo) oceniono warunki sprzętowe badanych placówek. 81,9% badanych placówek posiada standardy obsługi pacjenta/klienta, a ponad połowa (51,2%) prowadzi audyt wewnętrzny, natomiast audyt zewnętrzny 21,7%. W 35,8% placówek prowadzone są cykliczne badania satysfakcji pacjentów/klientów. Większość badanych placówek nie ma w swojej ofercie usług kompleksowych (40,9%), oferuje je 30,3% badanych podmiotów (przeważnie szpitale oraz centra rehabilitacyjne). Jednocześnie 51,6% respondentów podkreśliło, że byłoby zainteresowanych udostępnianiem tego rodzaju usług wraz z innymi podmiotami z sektora medycznego i prozdrowotnego. Jedynie 14,6% badanych podmiotów deklarowało, że nie podejmuje współpracy z innymi instytucjami z sektora usług medycznych i prozdrowotnych. Pozostałe najczęściej podejmowały współpracę z laboratoriami diagnostycznymi (53,5%), szpitalami (47,2%), zakładami opieki zdrowotnej (45,2%) oraz dystrybutorami sprzętu medycznego (37,8%). Dla większości współpraca taka była naturalna i nie potrafili wskazać jej powodów. Ponad połowa respondentów deklarowała, że ich placówka planuje w najbliższym czasie rozszerzyć ofertę swoich usług (53,9%, z czego 18,5% - nie miała co do tego wątpliwości. Natomiast ponad 30% nie ma takich planów. Prawie wszystkie badane placówki oferują możliwość osobistego lub telefonicznego zapisania się na wizytę (odpowiednio 95,4% i 93,5%). Podczas gdy w 73% z nich można umówić się przez osobę trzecią, jedynie 36,1% z nich oferuje możliwość ustalenia terminu wizyty przez internet. 52,9% podmiotów korzysta z nowoczesnych systemów komunikacji i baz danych pacjentów/klientów oraz systemów informatycznych wspomagających ich codzienne funkcjonowanie. Najczęściej była to e-rejestracja. Systemy, z których korzystają placówki najczęściej są ze sobą zintegrowane. Wśród podmiotów z branży medycznej i prozdrowotnej, które wzięły udział w badaniu, zdecydowana większość (83,7%) nie oferuje usług telemedycyny (tj. porad na odległość np. przez internet czy telefon). Deklaracje stosowania takich rozwiązań złożyło jedynie 9,5% badanych głównie w obszarze monitorowania pacjentów i wyników ich leczenia. Ponad 40% badanych podmiotów nie ma w planach stosowania usług telemedycznych w przyszłości. Gotowość taką deklarowało 23,5% - głównie szpitale i przychodnie. 42,6% podmiotów prowadzi akcje promocyjne swoich usług. Działania te są skierowane najczęściej do obecnych pacjentów/klientów, a następnie do pacjentów potencjalnych. Rzadziej ich celem są kontrahenci oraz inne podmioty. Najczęściej w akcjach promocyjnych wykorzystywane są ulotki oraz narzędzia internetowe, najrzadziej zaś korzysta się z przedstawicieli medycznych. 56,3% badanych była zdania, że wybór usług medycznych oraz prozdrowotnych jako specjalizacji województwa lubelskiego był dobrym pomysłem. Jednocześnie jednak ponad 40% respondentów nie potrafiło tego jednoznacznie ocenić. Ponad 58% badanych placówek byłaby zainteresowana włączeniem się w rozwój struktur sieciowych w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim (z czego 19% zdecydowanie). Największą barierę do zaangażowania się tego typu działania sieciowe stanowi: brak wiedzy na ten temat (55,5%) oraz brak widocznych korzyści dla placówek (23,6%)

12 Większość osób uczestniczących w badaniu nie była w stanie jednoznacznie określić, czy współpraca sieciowa przyniosłaby korzyści ich placówce czy też nie. Przy czym 41,4% stwierdziło, że nie widzi korzyści dla swojej placówki z takiej współpracy. Badani byli jednak zgodni, że ściślejsza współpraca pomiędzy podmiotami w branży medycznej i prozdrowotnej przyczynia się do poprawy dostępności usług medycznych, ich jakości, skuteczności dla pacjenta oraz kompleksowości. Większość badanych nie potrafiła jednoznacznie ocenić pomysłu utworzenia klastra usług medycznych w województwie lubelskim (37,3%). Natomiast wśród osób, które miały na ten temat wyrobione zdanie, przeważały opinie negatywne (38,4%, z czego 11% osób oceniło szanse na powstanie klastra jako małe ). Jako duże szanse zawiązania takiej inicjatywy ocenił co czwarty badany (24,3%, z czego jedynie 3,4% - jako bardzo duże ). Niepokojącym dla potencjalnej ich ściślejszej współpracy jest fakt, że ponad 58% badanych poziom zaufania pomiędzy podmiotami w branży medycznej i prozdrowotnej w województwie lubelskim oceniło jako niski (w tym 16% - jako bardzo niski ). Mniej niż co dziesiąty respondent postrzegał poziom zaufania w sektorze jako wysoki (a jedynie jedna osoba jako bardzo wysoki ). Opinie uczestników badań jakościowych (IDI i FGI, ITI) Województwo lubelskie ma duży potencjał jeśli chodzi o usługi medyczne i prozdrowotne. Jest liderem jeśli chodzi o kształcenie lekarzy w języku angielskim w skali kraju. Uniwersytet medyczny dzięki stosowaniu technik symulacyjnych w kształceniu lekarzy, oferuje praktyczne przygotowanie do pracy na wysokim poziomie. Rozpoznawalną marką województwa jest uzdrowisko Nałęczów, które już teraz współpracuje z licznymi podmiotami oferując usługi medyczne i prozdrowotne. Rola przedstawicieli handlowych w budowaniu sieci współpracy pomiędzy podmiotami branży medycznej i prozdrowotnej oceniona została jako marginalna. Podkreślano, że decyzje na temat podjęcia lub nie współpracy zapadają na wyższym szczeblu. Już teraz podmioty działające w branży medycznej i prozdrowotnej podejmują współpracę, jednak jest ona rozproszona i fragmentaryczna. W województwie lubelskim są podmioty, które już teraz wprowadzają innowacyjne rozwiązania w branży medycznej i prozdrowotnej oraz mają pomysły na dalszy rozwój w regionu w tym zakresie. Brakuje jednak pomiędzy nimi wymiany informacji. Słaba jest wymiana informacji pomiędzy podmiotami w branży medycznej i prozdrowotnej, a nawet w ramach tych samych jednostek, np. szpitali czy uczelni, dotyczących np. stosowanych technologii czy sprzętu. Coraz częściej pacjenci poszukują informacji medycznej na własną rękę, korzystając z dr Google, brakuje sprawdzonego źródła wiedzy na ten temat, a także odpowiedniej edukacji zdrowotnej mieszkańców województwa. Małe podmioty reprezentujące sektor prozdrowotny czują się pominięte w działaniach na rzecz sieciowej współpracy sektora, szczególnie jeśli oferują alternatywne metody leczenia, które nie są kontraktowane przez NFZ. Ich przedstawiciele są zdania, że nikt ich nie przyjmie do klastra. Szansą na rozwój województwa dzięki usługom medycznym i prozdrowotnym jest promocja regionu jako ośrodka wysokich technologii oraz postawienie na współpracę interdyscyplinarną. Wysokiej jakości badania kliniczne oraz ścisła współpraca z firmami zajmującymi się komercjalizacją wypracowanych rozwiązań powinna stać się głównym elementem promocji regionu. Natomiast usługi prozdrowotne jej uzupełnieniem. Usługi telemedycyny stanowią przyszłość zarówno diagnostyki, jak i leczenia pacjentów. Pomimo ciągle niskiego zaufania do tego typu rozwiązań powinny być one promowane. Już teraz niektóre podmioty wprowadzają innowacyjne rozwiązania telemedyczne, ale nie są one promowane. Współpraca klastrowa przynosi wymierne korzyści, jednakże powinny być one sprofilowane pod kątem oczekiwań różnych grup jej uczestników. W ramach klastra nie wszyscy będą współpracować ze wszystkimi, dlatego też jego ważną rolą będzie łączenie osób, z interdyscyplinarnych środowisk, które bez takiej inicjatywy nie miałyby okazji się spotkać. 12

13 Jednocześnie rodzaj współpracy powinien zostać wypracowany przez samych potencjalnych partnerów, a inicjatywa klastrowa czy klaster powinien mieć formę parasolową, budować markę regionu raczej niż ingerować bezpośrednio w formy współpracy. Kluczową kwestią dla powodzenia inicjatywy klastrowej jest sposób zarządzania oraz komunikacji wewnątrz niej. Rekomendacje W toku badania wypracowano następujące zalecenia: Promocja sektora usług medycznych i prozdrowotnych jako specjalizacja województwa powinna przede wszystkim skupiać się na wyeksponowaniu potencjału województwa w zakresie medycyny i technologii medycznych oraz współpracy interdyscyplinarnej. Konieczne jest utworzenie portalu stanowiącego bazę informacji o podmiotach z branży medycznej i prozdrowotnej wraz z informacjami kontaktowymi do poszczególnych jednostek oraz nakreśleniem profilu ich działalności. Rekomenduje się realizację pilotażowego programu telemedycyny dla pacjentów z terenu województwa lubelskiego. Należy stworzyć wiarygodne, oparte na dowodach, źródło informacji medycznej dla mieszkańców województwa lubelskiego. Konieczne jest podjęcie szeroko zakrojonych działań promujących współpracę pomiędzy podmiotami działającymi w sektorze zdrowia i usług prozdrowotnych. Należy dokładnie określić profil tworzonej inicjatywy klastrowej oraz profil jej potencjalnych członków, zdefiniować cele oraz korzyści wynikające ze współpracy i do każdego typu podmiotów kierować zindywidualizowane zaproszenia do podjęcia wspólnych działań. Kontynuować działania na rzecz rozwoju klastra usług medycznych i prozdrowotnych, a także inne formy współpracy sieciowej już występujące w województwie pod wspólną marką kreowaną przez jego samorząd

14 EXECUTIVE SUMMARY This report presents the results of the in-depth analysis entitled "Evaluation of network cooperation in the sector of medical and health related services as an additional specialization of Lubelskie Voivodeship" within the framework of the project "Regional System of Economic Change Management ". The research was carried out by ITTI Sp. Ltd. for the Marshal's Office of Lubelskie Voivodeship from January to April Objectives of the study The main objective of the study was to gain a comprehensive knowledge of the possibilities of development of different forms of networking in the field of medical services and health promotion in regard of the identified value chain and the initiation/development of cross-linking process in this area. As part of the main objective, the scope of this study included also the following specific objectives: assessment of external and internal conditions of functioning of the medical sector in Lubelskie Voivodeship; the analysis of functional relations and level of cooperation between the organisations involved in the protection of health, diagnosis, therapy and rehabilitation; determine the position of the Lubelskie Voivodeship in terms of opportunities for networking of those involved in medical services and health promotion at the regional and supra-regional level; and an indication of possible models for networking and forms of cooperation between the organisations involved in the process of health care in the region. Research methodology In line with the methodological principle of triangulation, in the study there were used triangulation of data sources, methods and research perspectives. The methodology included: desk research, panels of experts, computer-assisted interviews with the Lubelskie Region residents, an online survey with providers of medical and health-oriented services, individual in-depth interviews with representatives of universities educating medical personnel, research and development centers, physicians, health care facilities, manufacturers of pharmaceuticals and medical equipment. There were also conducted in-depth telephone interviews with representatives of clusters in other than Lubelskie Voivodeship, as well as focus group interviews and observations of models of cooperation of organizations involved in medical and healthrelated services. In addition, benchmarking analysis, analysis of indicators of development of medical industry as well as PEST and SWOT analysis were carried out. The potential of the medical and health promotion services sector in Lublelskie Voivodeship An essential element to assess the possibility of cooperation network in the region was to indicate potential of Lubelskie Voivodeship. The following strengths of the region, which could prove its potential, were diagnosed: The strong position of the Medical University, which can play a key role in the development of networking in the region. Medical University is characterized by a high level of education of medical personnel. The university educates many English-speaking students and many modern methods are used in the education process. In addition, nine universities in the region (other than Medical University), educate staff working in the health sector. Lublin is a strong academic center, which makes it possible to establish an interdisciplinary collaboration between universities and the respective studies directions. The strong position of clinical hospitals and high level of medical care. The quality of the hospitals is proven not only by obtained certificates of quality, but also by high positions in the national rankings. The reputation of the spa in Nałęczów is strong and recognizable not only in Lubelskie Voivodeship, but also in other regions of Poland. 14

15 The concentration of centers providing medical and health oriented services in Lublin demonstrates the important role of the city in coordination of existing initiatives, but on the other hand, it creates a risk of disproportion in the availability of services and professionals from the medical and health-related sector. Region's residents opinions The telephone survey was conducted on the sample of 1536 respondents - the region's residents. As medical and health-related services are concerned, the vast majority of the respondents in the last 12 months used pharmacies ( 93,6 %). Slightly fewer respondents visited a family doctor (84,5 %). More than half of the survey participants also benefited from professional medical advice (57,3 %). Only 4% of respondents visited spas last year and only 2,7% used biological restoration centres. Region's residents mostly use public health services (48,8 %), while 15,08 % of the population mostly used private medical services. Region's residents have difficulty in unambiguous assessment of medical services offered in Lubelskie Voivodeship, especially in the area of medical services for children (45,2 % of answers "do not know"). However, the advantage of people who gave unambiguous opinions, gave positive appreciation of those. Relatively top rated medical services were those offered to adults (44% positive feedback ) and services for the elderly (35 %). At the same time, the level of medical services for adults generated the highest percentage of negative ratings (every fifth respondent assessed them as bad and very bad ). Indication of medical and health promotion services as a specialization of the region was estimated by the region's residents as a good idea ( 63,5%), while only 7,7 % of respondents did not like it. Nearly one -third of respondents could not assess whether it will have any impact on the availability of medical services, their quality and efficiency of patients health. However, approximately 15 % of the respondents expressed the belief that closer cooperation of health services providers and will not change anything in the evaluated aspects. Among people who have had preconceived opinions about it, about 45 % said that better cooperation improves the availability, quality and efficiency of medical services offered in the Lubelskie Voivodeship. Only about 6 % of respondents were convinced of this. The most important elements of medical services for the region's residents were: short waiting time for admission to the health care (service availability 61,1 %), proximity to the health services from their place of residence (32,7 %) and accurate diagnosis and treatment, as well as the opportunity to register by phone or online (26,2 %). According to the inhabitants of the region opinions, the most urgent changes in health care are needed in the availability of services (66,3 %), care and kindness to the patients (11.5 %), the possibility of use different health services in one place (10,2 %) and wide range of specialized examinations (10,2 %). Two-thirds of respondents are not interested in preventive health care through the Internet (33,4% rather not and 34,6% not at all answers). Only one in ten respondents is strongly in favor of that solution. 15,1 % of the population agrees that preventive care through the Internet is a good solution for everyone, regardless of age. Every fourth respondent believes that it is a confidence-inspiring solution (8,5 % strongly agree, 17,1 % tend to agree). In contrast, up to 47,5% of respondents think that this solution should be reinforced (20,2 % strongly agree, 27,3 % tend to agree). Medical and health-related services providers opinions The online survey was conducted on the sample of 236 representatives of the medical and health-related services providers

16 The majority of surveyed companies offered the services of primary health care (32,3 %), specialist health care (27,8 %), and rehabilitation services (22,4 %). Two-thirds of them stated that they deals with the promotion of health, 60,8 % - therapy, 52,5 % - diagnosis, and 29,7% - rehabilitation. Almost 15 % were unable to qualify their activities to any of the above categories. The majority of respondents managers of medical centres and health promotion facilities declared professional education (57,8 %). In most organizations there is no shortage of medical personnel (60,5%), however the demand of it was declared by 25,4% of respondents. The vast majority of respondents assessed their infrastructure underground as good (85,2%, of which 38,4% - as very good). 81,9% of establishments have service standards of the patient/client, and more than half (51,2%) carried out an internal audit, and external audit 21,7 %. In 35,8% of establishments periodic satisfaction surveys of patients/clients are conducted. The majority of the establishments do not offer comprehensive services (40,9 %) while they are offered in only 30,3% of the establishments (mostly hospitals and rehabilitation centers). At the same time 51,6 % of the respondents stressed that they would be interested in sharing this type of service, along with other medical and health related services providers. Only 14,6% of surveyed companies declared that they do not cooperate with other institutions in the sector of medical services and health promotion. Others have undertaken cooperation with diagnostic laboratories (53,5%), hospitals (47,2 %), health care centers (45,2 %) and distributors of medical equipment (37,8 %). For the majority of respondents such cooperation was natural and they were not able to indicate its reasons. More than half of the respondents declared that their facility is planned to expand its range of services in the near future (53,9 %, of which 18,5% - had no doubt about that). In contrast, over 30% of respondents have not such plans. Nearly all surveyed establishments offer the possibility of personal or telephone registration for the visit (respectively 95,4% and 93,5%). While only 36,1 % of them offers the possibility of establish an appointment via Internet. 52,9% of surveyed companies use modern communication systems and databases of patients/ clients, and information systems to support their daily functioning. Most often it was the e-registration. Systems used by those facilities are usually well integrated with each other. Among the medical and health-related services providers, participated in the survey, the vast majority (83,7%) do not offer telemedicine services. Only 9,5 % of respondents declared interest in use of such solutions - mainly in the area of monitoring patients and the results of their treatment. Over 40 % of surveyed companies have no plans to use of telemedicine services in the future. However 23,5% of respondents - mainly hospitals and clinics declared such plans for future. 42,6% of medical and health related services providers use promotional campaign of their services. They are directed mostly to the current patients/clients, and then - to the potential patients. Mostly often leaflets and web-based tools are used in promotional purposes, while less frequently they employ medical representatives. 56,3 % of the respondents believe that the choice of medical and health related services as a specialization of Lublin region was a good idea. However, more than 40% of the respondents were not able to clearly assess that initiative. More than 58% of the surveyed establishments would be interested in joining In the network of medical and health-related services sector in Lubelskie Voivodeship (of which 19% are strongly interested). The biggest barrier to engage in this type of network activities are: lack of knowledge on the subject ( 55,5%) and lack of visible benefits to the institutions (23,6%). Most of respondents was not able to clearly determine whether the networking facility would benefit them or not. At the same time 41,4% of respondents said that they did not see any benefit of such cooperation for their organization. 16

17 However, respondents were convinced that closer cooperation between medical and healthrelated services providers would improve the availability of medical services, their quality, complexity and effectiveness for the patients. Most respondents could not clearly assess the idea of creating a cluster of medical services in the Lublin region (37,3%). However, among others respondents, negative opinions predominated (38,4%), of which 11% rated the possibility of establish such cluster as "small". Chances for cluster initiative In Lubelskie Voivodeship were assessed as good by 24,3 % respondents, of which only 3,4% - as "very good"). What was worrying for the potential of closer cooperation of the medical and health-related services providers in the Lublin region, is the fact that over 58% of respondents rate the level of trust between them as low (16% - as "very low" ). Less than one in ten respondents perceived level of confidence in the sector as high (and only one person - as "very high"). Opinions of respondents of qualitative research (IDI and FGI, ITI ) Lublin region has great potential when it comes to medical services and health education. The region is a country leader when it comes to training doctors in the English language. Through the use of simulation techniques in the training of doctors, Medical University offers practical preparation for work at a high level. Recognizable brand in the Lublin region is Nałęczów spa, which already cooperates with numerous entities providing medical and health related services. The role of sales representatives in building of network of cooperation between the medical and health-related services providers was rated as marginal. Although, it was emphasized that decisions about such cooperation are made on "higher level". Entities operating in the medical and health-related services already cooperate, but their collaboration is scattered and fragmentary. In Lubelskie Voivodeship there are entities that already bring innovative solutions in the medical and health-oriented services, and they have ideas for further development in the region in this regard. However, the problem is the lack of exchange of information between them. The exchange of information between stakeholders in the medical and health-related services sector is poor, and even information about applied technology and hardware within the same units in hospitals or universities. More and more patients seek for medical information on their own, using " Dr Google", which is not reliable source of knowledge and health education for residents of the region. Small bodies representing health-promoting sector feel overlooked In their efforts to create network cooperation, particularly if they offer alternative treatments and methods, that are not contracted by the National Health Fund. Their representatives believe that "no one will take us to the cluster ". An opportunity for the development of the region through the medical and health-oriented services sector, is to promote the region as a center of high technology and a place for interdisciplinary collaboration. High quality clinical research and close cooperation with companies involved in the commercialization of the developed solutions, should be a major element of the promotion of the region. In contrast, pro-health services should be its complement. Telemedicine services are the future of both the diagnosis and treatment of patients. Especially, they should be promoted because of low confidence of potential patients of this kind of technology. Some companies are already introducing innovative telemedicine solutions, but they are not promoted enough. Collaboration in cluster brings tangible benefits, but it should be profiled for the expectations of different groups of participants. Within the cluster, not all will cooperate with others, so it is important to connect people with interdisciplinary backgrounds in such an initiative. At the same time, the cooperation should be developed by the same potential partners, and the cluster initiative should take the form of "umbrella ", build the brand of the region rather than intervene directly in the form of cooperation. A key issue for the success of the cluster initiative is a way to manage and communicate within it

18 Recommendations In view of the above findings, the report identified the following recommendations: Promotion campaigns of medical and health related services sector as a specialization of Lublin region should primarily focus on emphasis the role of high technology and interdisciplinary collaboration. Pro-health services and values of the natural environment of the region should complement them. It is necessary to create a Web site (portal) and database of information about entities and the medical and health-related services providers, with description of their services profile and contact information. It is recommended to provide a pilot program of telemedicine for patients In Lubelskie Voivodeship. There is a high need for credible, evidence-based medical information source/database for the region's residents. It is necessary to undertake large-scale promotional campaigns of cooperation between stakeholders in the health and health-related services sector in the region. It is recommended to specify the profile of the created cluster and profile its potential members, define objectives and benefits of co-operation for each type of entity. It is necessary to prepare individualized invitations to joint for the potential participants of the cluster. It is recommended to continue the efforts to develop a cluster of medical and health related services, as well as other forms of cooperation already existing in the network of Lublin region under a common brand created by its government. 18

19 1. WPROWADZENIE Prezentowany raport przedstawia wyniki badania pogłębionego pn. Ocena możliwości sieciowej współpracy podmiotów w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych jako uzupełniającej specjalizacji województwa lubelskiego realizowanego w ramach projektu systemowego pt. Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą w województwie lubelskim w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki, Działania 8.1 Rozwój pracowników w regionie, Poddziałania Przewidywanie zmiany gospodarczej. Założeniem RSZZG jest integracja ludzi, informacji i podmiotów zaangażowanych w kreowanie zmian społeczno-gospodarczych w sposób umożliwiający dążenie do takiego modelu, w którym podstawowe znaczenie ma współpraca różnorodnych środowisk regionalnych w ramach jednego systemu zarządzania zmianą gospodarczą 1. Raport opracowany został przez zespół konsultantów firmy ITTI Sp. z o.o., będącej wykonawcą badania. Przedmiotem badania jest ocena możliwości sieciowej współpracy podmiotów w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych jako uzupełniającej specjalizacji województwa lubelskiego. Usługi medyczne i prozdrowotne zostały zdefiniowane w Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego (RSIWL) do 2020 roku jako inteligentna specjalizacja uzupełniająca. Zakłada się, że usługi te będą rozwijać się przede wszystkim w ramach współpracy sieciowej (zarówno w ramach kooperacyjnych łańcuchów wartości dodanej, jak i poprzez klastry). Wyniki badań będą przydatne do wdrożenia Priorytetu 1 RSIWL, szczególnie w odniesieniu do realizacji Celu Operacyjnego 1.3. (Rozwój współpracy sieciowej i powiązań kooperacyjnych podmiotów działających w branżach inteligentnych specjalizacji regionu). Usługą medyczną lub prozdrowotną jest każde świadczenie służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne, które wynikają z procesu leczenia. W zakresie świadczonych przez podmioty usług zdrowotnych znajdują się zarówno takie, które ze względu na swój charakter świadczone są głównie przez podmioty publiczne (np. medycyna rodzinna, medycyna ratunkowa), jak i takie, gdzie rynek jest w dużej mierze zagospodarowany przez podmioty prywatne (np. stomatologia, chirurgia plastyczna i estetyczna). Rynek usług medycznych w Polsce jest obszarem bardzo prężnie rozwijającym się. Rozwój ten jest niezależny od koniunktury gospodarczej. W ciągu ostatniej dekady zauważalny jest wzrost liczby prywatnych placówek medycznych (szpitali, zakładów opieki zdrowotnej, ośrodków medycznych, laboratoriów), których istnienie jest silnie od siebie zależne. Wydaje się, że najważniejszym warunkiem dalszego dynamicznego rozwoju rynku usług medycznych jest zmiana podejścia do systemu ochrony zdrowia i wyjście poza zbyt wąskie traktowanie tego sektora. W centrum zainteresowania systemu ochrony zdrowia powinien znaleźć się pacjent i jego potrzeby. Usługi świadczone przez placówki ochrony zdrowia muszą być traktowane jako ważny element łańcucha wartości, w ramach którego świadczone są usługi na wszystkich etapach ochrony zdrowia, poczynając od profilaktyki, poprzez diagnostykę i terapię, a kończąc na rehabilitacji i monitoringu stanu pacjenta po wyleczeniu. Ogromną szansą dla pacjentów oraz podmiotów świadczących usługi medyczne i prozdrowotne jest rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych, co będzie skutkować lepszą komunikacją i wymianą informacji pomiędzy poszczególnymi jednostkami. Dzięki rozwojowi technologii możliwe jest powiązanie potrzeb pacjenta z centrami diagnostycznymi i przekazywanie informacji o jego potrzebach zdrowotnych do odpowiednich elementów łańcucha wartości usług zdrowotnych, włączając w to sieci usług diagnostycznych i ośrodki naukowo-badawcze. Zmiana sytemu ochrony zdrowia w tym kierunku uruchomi ukryty ogromny potencjał. Powiązanie sieciowe podmiotów świadczących usługi zdrowotne ograniczy zużycie energii społecznej oraz środków finansowych. Przyjęta w marcu 2010 roku przez Komisję Europejską Strategia Europa 2020 na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu 2 stawia za jeden z trzech głównych priorytetów długofalowego rozwoju UE rozwój inteligentny (ang. smart growth), czyli rozwój gospodarki 1 Cytat z SOPZ. 2 Dostępny:

20 opartej na wiedzy 3. Do realizacji tego priorytetu ma się przyczyniać m.in. opracowanie przez kraje członkowskie UE oraz ich regiony strategii na rzecz ich inteligentnej specjalizacji 4. Specjalizacja inteligentna ma wskazywać na preferencje w udzielaniu wsparcia rozwoju prac B+R+I (badania, rozwój, innowacja) w ramach nowej perspektywy finansowej na lata Ponadto określenie inteligentnych specjalizacji zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym wynika bezpośrednio z konieczności spełnienia przez Polskę warunku ex-ante odnośnie Celu Tematycznego (CT) 1 (tj. Zwiększenie nakładów na badania naukowe, rozwój technologiczny i innowacje ujętego w Umowie Partnerstwa tj. istnienie krajowych lub regionalnych strategii badań i innowacji na rzecz inteligentnej specjalizacji zgodnie z krajowym programem reform, w celu zwiększenia wydatków na badania i innowacje ze środków prywatnych, co jest cechą dobrze funkcjonujących krajowych lub regionalnych systemów badań i innowacji) i stanowi kryterium warunkujące wsparcie na ww. obszary w latach Zgodnie ze strategią inteligentnych specjalizacji wsparcie finansowe na badania i innowacje powinno koncentrować się na tych obszarach, w których dany region ma przewagę, zdolności lub potencjał rozwojowy, który może przyczynić się do transformacji gospodarki na poziomie regionalnym i krajowym 6. Stanowią one zatem filar rozwoju gospodarczego regionu, i mają bezpośredni wpływ na wzrost poziomu życia mieszkańców oraz dochodów regionu, dzięki wykorzystaniu wsparcia z programów operacyjnych. Inteligentna specjalizacja oznacza koncentrację działań i środków finansowych na ograniczonej liczbie priorytetów badawczo-rozwojowych i innowacyjnych niezbędnych do rozwoju ważnych dla województwa obszarów działalności gospodarczych, co prowadzi w krótszym okresie czasu do technologicznej i pozatechnologicznej modernizacji sektorów, wzrostu produktywności zasobów oraz dywersyfikacji struktury gospodarczej, w dłuższym zaś do pojawienia się nowych, zaawansowanych technologicznie przemysłów i usług (np. przemysłu ekologicznego, biogospodarki itd.) Źródło: Projekt Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do roku 2020, s. 3. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego do roku 2020, jako kluczową specjalizację województwa lubelskiego określa biogospodarkę, natomiast jako inteligentną specjalizację uzupełniającą usługi medyczne i prozdrowotne, specjalizację wspomagającą informatykę i automatykę, a specjalizacją wyłaniającą się energetykę niskoemisyjną 7. Sektor usług medycznych i prozdrowotnych jest w centrum zainteresowań niniejszego badania. Zgodnie z projektem Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 roku, o wyborze tego sektora, jako inteligentnej specjalizacji uzupełniającej zadecydował szereg czynników. Są to przede wszystkim: duża liczba podmiotów działających w obszarze usług medycznych oraz prozdrowotnych, badania prowadzone w naukach medycznych, farmaceutycznych i prozdrowotnych które to elementy zaliczono do czynników endogenicznych 8. Natomiast jako czynniki egzogeniczne, sprzyjające wyodrębnieniu tej specjalizacji wskazano takie elementy, jak: postępujące procesy starzenia się społeczeństwa województwa lubelskiego, zmieniające się wzorce w zakresie odżywiania oraz dbania o zdrowie, co rodzi popyt na usługi opiekuńcze, a także uzdrowiskowe czy rekreacyjne. Popyt na te usługi ma być stymulowany poprzez rosnący dobrobyt mieszkańców województwa lubelskiego, którzy będą mogli korzystać z wyspecjalizowanych usług medycznych i prozdrowotnych. Sprzyjać będzie temu także poprawa 3 Tamże, s. 5, na podstawie:.feltynowski M. 200, Ranking potencjału innowacyjnego polskich regionów z wykorzystaniem miar syntetycznych, w: Nowakowska A. (red.), Zdolności innowacyjne polskich regionów, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. 4 Krajowa Strategia Inteligentnej Specjalizacji, ver.16 konsultacje międzyresortowe i społeczne, dostępny: _konsultacje_ost.pdf, s.3. 5 Tamże. 6 Tamże. 7 Projekt Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do roku 2020, dostępny: s Tamże, s

21 dostępności komunikacyjnej regionu, a także wzrost innowacyjności gospodarki m.in. w zakresie adaptowania nowoczesnych technologii, metod leczenia, a także rozwoju współpracy jednostek badawczych z sektorem przedsiębiorstw oferującym najnowocześniejsze rozwiązania, usługi i produkty. Rozwój usług medycznych i prozdrowotnych ma synergicznie uzupełniać główną specjalizację regionu, czyli biogospodarkę, w szczególności w odniesieniu do łańcucha produkcji żywności (w obszarze dietetyki i żywienia oraz żywności funkcjonalnej) oraz łańcucha produktów biomedycznych opierających się na zasobach pochodzenia biologicznego (np. produkcja farmaceutyków i probiotyków) 9. Poprzez korzystanie ze wspólnych zasobów i mechanizmów wsparcia zarówno sektor biogospodarki, jak i usług medycznych i prozdrowotnych będą korzystały z efektu synergii, co wpływać będzie także na inne rodzaje usług np. związane z turystyką uzdrowiskową czy opieką społeczną 10. Rozwój sektora usług medycznych i prozdrowotnych jest także spójny ze Strategią Rozwoju Kraju , z Obszarem Strategicznym I Efektywne i sprawne państwo, Cel I.3 Wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności obywatela, I Zwiększenie bezpieczeństwa obywatela. Zakłada ona intensyfikację działań związanych z bezpieczeństwem zdrowotnym obywateli, wzrost poziomu dostępności usług medycznych i prozdrowotnych, a także kładzie nacisk na segmenty ochrony zdrowia, które są kluczowe ze względu na wyzwania demograficzne, przed którymi stoi Polska. Są to przede wszystkim działania sprzyjające dzietności, odpowiadające na wyzwania starzejącego się społeczeństwa, a także rozwijające zasoby kadry ochrony zdrowia (m. in. promocję kształcenia w zawodach deficytowych, a strategicznych dla rozwoju regionów i kraju). Strategia Rozwoju Kraju 2020 zakłada także podejmowanie działań profilaktycznych zapadalności na choroby cywilizacyjne, nowotwory, choroby krążenia oraz wzrost efektywności i poziomu zintegrowania działań służb ratunkowych. Nacisk kładziony jest także na profilaktykę i edukację zdrowotną oraz cyfryzację ochrony zdrowia (tzw. e-zdrowie), co ma na celu usprawnienie jej funkcjonowania, a także dostęp do pełnej historii choroby pacjenta, co ma zwiększyć efektywność oferowanych usług medycznych 12. Ponadto określenie i wsparcie nowoczesnych technologii mogących stanowić przewagi konkurencyjne gospodarki m.in. w obszarze medycyny zaliczone zostało do strategicznych zadań państwa (o charakterze systemowym) w perspektywie Natomiast poprawa infrastruktury ochrony zdrowia, bazy dydaktycznej uczelni medycznych oraz instytutów badawczych zaliczona została do strategicznych zadań państwa o charakterze inwestycyjnym 14. Realizacja badania jest istotna w kontekście rozwoju regionu, a także całego kraju do 2020 r., do którego przyczyni się absorbcja funduszy unijnych na lata Po roku 2020 napływ wsparcia finansowego dla Polski od krajów Wspólnoty będzie stopniowo wygasał. Dlatego też kluczowym jest, żeby dobrze wykorzystać efekt prorozwojowy, którego szansę daje nowa perspektywa finansowa. Szczególnie należy podejmować działania, które trafnie odpowiadają zarówno potrzebom jak i potencjałowi rozwojowemu województwa lubelskiego oraz mogą zapewnić trwałe efekty rozwojowe. Tak ważkie działania nie mogą być jednak podejmowane bez dogłębnej diagnozy stanu wyjściowego, będącej m.in. przedmiotem badania. 9 Tamże, s Projekt Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do roku Strategia Rozwoju Kraju Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo, dostępny: pdf. 12 Na podstawie Strategia Rozwoju Kraju Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo, s Tamże, s Tamże, s

22 2. SYNTETYCZNY OPIS WYBRANEJ I ZASTOSOWANEJ METODOLOGII ORAZ ŹRÓDŁA INFORMACJI WYKORZYSTYWANYCH W BADANIU Celem badania było uzyskanie kompleksowej wiedzy na temat możliwości rozwoju różnych form współpracy sieciowej w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych w ramach zidentyfikowanego łańcucha wartości oraz zapoczątkowanie/rozwój procesu sieciowania w tym zakresie. Cele szczegółowe badania przedstawia Rysunek 1. Rysunek 1. Szczegółowe cele badania 1. Ocena uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych funkcjonowania sektora medycznego i prozdrowotnego w województwie lubelskim; 2. Analiza powiązań funkcjonalnych oraz poziomu współpracy pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w procesie ochrony zdrowia na etapie profilaktyki, diagnostyki, terapii i rehabilitacji; 3. Określenie pozycji wyjściowej województwa lubelskiego w zakresie możliwości rozwoju współpracy sieciowej podmiotów z sektora usług medycznych i prozdrowotnych w wymiarze regionalnym i ponadregionalnym; 4. Wskazanie możliwych modeli i form współdziałania pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w procesie ochrony zdrowia, ze szczególnym uwzględnieniem struktur klastrowych oraz platform współpracy, wraz z pilotażowym ich wdrożeniem Zakres badania W zakres przedmiotowego badania wchodziły: Źródło: SOPZ. Analiza i ocena uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych funkcjonowania sektora medycznego i prozdrowotnego w województwie lubelskim (w tym: analiza ilościowa i jakościowa funkcjonujących podmiotów w sektorze zdrowia, potencjał kadr, wyposażenie w innowacyjny sprzęt i technologie, źródła finansowania badań, zdiagnozowane potrzeby inwestycyjne, kadrowe i informacyjne); Analiza powiązań funkcjonalnych i poziomu współpracy pomiędzy podmiotami sektora zdrowotnego (w tym: określenie zakresu obecnej współpracy pomiędzy podmiotami w sektorze medycznym, identyfikacja głównych potrzeb i oczekiwań itp.); Określenie pozycji wyjściowej województwa lubelskiego w zakresie możliwości rozwoju współpracy sieciowej podmiotów z sektora usług medycznych i prozdrowotnych (w tym: określenie mocnych i słabych stron funkcjonowania podmiotów świadczących usługi medyczne i prozdrowotne, zdiagnozowanie szans i zagrożeń współpracy sieciowej w wymiarze regionalnym i ponadregionalnym, wskazanie możliwych kierunków rozwoju współpracy sieciowej z innymi regionami); Wskazanie możliwych modeli i form współpracy sieciowej pomiędzy podmiotami w sektorze zdrowia, ze szczególnym uwzględnieniem struktur klastrowych i platform współpracy (w tym: określenie celów i korzyści współpracy sieciowej; zaproponowanie konkretnych rozwiązań instytucjonalnych i prawnych powołania określonych struktur klastrowych/platform współpracy; określenie zakresu korzyści i wartości dodanej dla proponowanych inicjatyw klastrowych 22

23 w obszarze: podejmowanych działań operacyjnych; innowacji i technologii; edukacji i szkoleń; polityki władz regionalnych; ekspansji rynkowej i budowania wspólnej oferty usług opartej na wspólnym zarabianiu oraz wspólnej marce; dodatkowo: pilotażowe wdrożenie wybranych modeli i form współpracy) Zastosowane kryteria badawcze W ramach badania zastosowano następujące kryteria ewaluacyjne: trafność, użyteczność oraz przewidywana skuteczność. Kryteria te wykorzystane zostały w trakcie całego procesu ewaluacji, przede wszystkim jednak były istotne na etapie konstruowania użytecznych i trafnych rekomendacji z badań. Trafność (potrzeby a cele) na ile proponowane rozwiązania sieciowe w obszarze usług medycznych odpowiadają realnym potrzebom sektora usług medycznych oraz regionu. Czy założenia i cele proponowanych rozwiązań odpowiadają potrzebom ich potencjalnych beneficjentów. Użyteczność (potrzeby a planowane efekty/produkt) na ile proponowane rozwiązania sieciowe w obszarze usług medycznych będą odpowiadać interesom głównych interesariuszy. Przewidywana skuteczność (cele a rezultaty) na ile proponowane rozwiązania sieciowe w obszarze usług medycznych przyniosą spodziewane rezultaty. Jakie czynniki ograniczają skuteczność? Jak można zwiększyć przewidywaną skuteczność? 2.3. Metody i techniki zastosowane w ewaluacji W celu zapewnienia rzetelności uzyskanych informacji, pozyskania najpełniejszego materiału badawczego, rzetelności zastosowanych narzędzi oraz formułowania poprawnych logicznie wniosków, w ramach ewaluacji zastosowane zostały tzw. metody mieszane 15 stanowiące połączenie podejścia jakościowego i ilościowego. Oznacza to, że wykorzystano szeroko stosowany w badaniach społecznych postulat triangulacji: metodologicznej (metody jakościowe i ilościowe), danych (różne źródła danych) oraz perspektyw badawczych (wzajemna weryfikacja wniosków w kilkuosobowym zespole badawczym). W ramach badania przeprowadzono: Analizę desk research dostępnych danych dotyczących sektora zdrowia i usług prozdrowotnych w woj. lubelskim, a także porównanie wskaźników rozwoju sektora usług medycznych w Polsce i zagranicą, Analizę benchmarking wybranych 2 klastrów oznaczonych brązową etykietą (ang. Bronze Label) inicjatywy Cluster Management Excellence Label GOLD realizowanej przez European Cluster Excellence, Badanie z wykorzystaniem ankiety CAWI z przedstawicielami podmiotów działających w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim, Badanie CATI z mieszkańcami (pacjentami) województwa lubelskiego, Indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami uczelni kształcących kadry medyczne, firm produkujących farmaceutyki i sprzęt medyczny, ośrodków badawczo-naukowych, zakładów opieki zdrowotnej i innymi kluczowymi respondentami, Zogniskowany wywiad grupowy, Telefoniczne wywiady pogłębione z przedstawicielami klastrów medycznych działających w innych województwach Polski, Panele eksperckie z ekspertami w temacie zdrowia i usług zdrowotnych Respondenci badania CATI W ramach ewaluacji przeprowadzono telefoniczne wywiady kwestionariuszowe z pełnoletnimi mieszkańcami województwa lubelskiego korzystającymi z usług medycznych w ciągu ostatnich 12 miesięcy 15 Zob. White H., 2009, Ocena oddziaływania oparta na teorii: zasady a praktyka, w: Haber A., Trzciński R., 2011, Ocena wpływu i prognozowanie efektów w badaniach ewaluacyjnych, Warszawa, PARP

24 poprzedzających badanie. Badanie zrealizowano w dniach r. do r. na reprezentatywnej pod względem płci, wieku oraz powiatu zamieszkania próbie kwotowej 1536 osób (po 64 osoby w każdym z 24 powiatów województwa lubelskiego) 16. Badanie zostało poprzedzone pilotażem, który miał na celu weryfikację pytań w kwestionariuszu ich zakresu i szczegółowości, spójności oraz zrozumienia przez ankietowanych. Na jego podstawie dokonano niewielkich zmian w narzędziu. Wywiady pilotażowe zostały włączone do badania właściwego. W trakcie badania objęto kontrolą bieżącą następujące elementy: poprawność przeprowadzania wywiadów, kompletność wywiadów, dobór respondentów, poziom realizacji próby. Po zakończeniu badania przeprowadzono kontrolę całościowej realizacji próby, poprawności i kompletności danych w bazie odpowiedzi oraz rzetelności pracy ankieterów. W badaniu uczestniczyło 1536 respondentów, z których 52% to kobiety. Najliczniejszą grupę wiekową stanowiły osoby powyżej 60 roku życia (26,6%), z kolei najmniejszą - osoby w przedziale lat (16%). Blisko połowa respondentów posiadała wykształcenie średnie i pomaturalne (47,9%), a 30% wyższe. Najmniej ankietowanych zakończyło edukację na poziomie szkoły podstawowej lub gimnazjalnej (6,7%). Co trzeci badany mieszkał w mieście liczącym od 11 do 50 tysięcy mieszkańców, nieco mniej respondentów (30,5%) mieszkało w mieście od tysięcy mieszkańców. Najmniejszą grupę ankietowanych stanowili mieszkańcy miast powyżej 300 tysięcy ludności w tym przypadku są to mieszkańcy Lublina jedynego miasta w województwie lubelskim, którego liczba mieszkańców przekracza 300 tysięcy Respondenci badania CAWI W ramach ewaluacji przeprowadzono badanie CAWI, tj. z wykorzystaniem techniki ankiety internetowej, z przedstawicielami podmiotów działających w branży medycznej i prozdrowotnej z wszystkich powiatów województwa lubelskiego. Założono próbę kwotową wielkości 720 efektywnych ankiet, w równolicznych wiązkach po 30 (15 prozdrowotnych i 15 medycznych) w każdym z powiatów województwa. Niestety próby o tej wielkości nie udało się osiągnąć mimo podjęcia licznych działań mających na celu mobilizację respondentów do wypełnienia ankiety. Badanie realizowane było przez cztery tygodnie, w kilku etapach i polegało na minimum pięciokrotnej wysyłce kwestionariuszy oraz stałym monicie telefonicznym, w celu zachęcenia potencjalnych respondentów do wypełnienia ankiety. W momencie zidentyfikowania trudności w realizacji badania dokonywano także na bieżąco poszerzania bazy respondentów. Ogółem zaproszenie do udziału w badaniu rozesłano do 2379 osób reprezentujących podmioty medyczne i prozdrowotne województwa lubelskiego. Z każdą z osób, która znalazła się w bazie przeprowadzono przynajmniej jednokrotny monit telefoniczny polegający na kontakcie ankietera z respondentem i uzyskania informacji o otrzymaniu ankiety oraz gotowości do wzięcia udziału w badaniu. Działania te przyniosły efekty, jednakże nie pozwoliły na osiągnięcie zakładanej stopy zwrotu. W rezultacie osiągnięto zwrot 263 wypełnionych ankiet, co oznacza 36% zakładanej puli. W związku z tym prezentowane w tym rozdziale dane mają jedynie charakter poglądowy, diagnostyczny i nie mogą stanowić podstawy do szeroko zakrojonych uogólnień. Jednakże same trudności w realizacji badania z przedstawicielami podmiotów medycznych i prozdrowotnych niosą ze sobą ważne wnioski na temat ich gotowości do zaangażowania się we współpracę sieciową. Między innymi dzięki przeprowadzonemu monitowi ankiet możliwe było określenie powodów, dla których pewne kategorie respondentów są niechętne udziałowi w badaniu. Na tym etapie, uzupełnienie wniosków stanowił dodatkowy wywiad pogłębiony przeprowadzony z kategorią osób, które do tej pory nie były objęte badaniem, a wśród której zidentyfikowano najniższą gotowość do wzięcia udziału w ankiecie. Okazały się nią być podmioty świadczące usługi prozdrowotne (kosmetyczne i wellness), dodatkowy wywiad przeprowadzono zatem z przedstawicielem utworzonego niegdyś w regionie klastra Lubelska kosmetyka. Z wywiadu wynika, że inicjatywa ta zakończyła się niepowodzeniem, gdyż wśród przedstawicieli podmiotów kosmetycznych zidentyfikowano niską gotowość do współpracy sieciowej w ramach klastra, co potwierdza wnioski zebrane podczas monitu ankiet. Z przeprowadzonego monitu ankiet uzyskano następujące informacje na temat powodów niskiej liczby zwrotów: zakończenie działalności przez dany podmiot oraz brak czasu na wypełnienie ankiety spowodowany dużą liczbą pacjentów i klientów. Częstą odpowiedzią na pytanie 16 Rozkład próby badawczej ze względu na płeć i wiek w poszczególnych powiatach województwa lubelskiego opracowano na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego - Banku Danych Lokalnych z 31.XII 2012 roku. 24

25 o niechęć do udziału był brak wiary w pomyślność współpracy pomiędzy instytucjami medycznymi i prozdrowotnymi. Wielu rozmówców negatywnie ustosunkowało się do wypełnienia ankiety, bez podania konkretnej przyczyny. Zdarzały się sytuacje, w których początkowo zadeklarowano udział w badaniu, lecz przy kolejnej próbie kontaktu odmawiano, za powód podając fakt, że tematyka nie jest interesująca. Wszystkie zaproszenia do udziału w badaniu były zaopatrzone w list polecający sygnowany przez Dyrektora Departamentu Gospodarki i Innowacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego. Próby powoływania się na organ władzy przy wystosowywaniu prośby o wzięcie udziału w badaniu nie przyniosły efektów, co ujawnia niskie zaufanie do instytucji, zaobserwowane zwłaszcza wśród prywatnych podmiotów. Trudności w uzyskaniu wyników i przytoczone wyżej argumenty świadczące o niechęci przedstawicieli sektora usług medycznych i prozdrowotnych dostarczają informacji na temat braku gotowości do tworzenia sieci współpracy przez instytucje z województwa lubelskiego. Ogólne nastawienie respondentów zakłada, że cel ten jest ciekawy, ale zbyt trudny do realizacji w obecnych warunkach. W badaniu wzięły udział 263 osoby, przedstawiciele podmiotów medycznych i prozdrowotnych ze wszystkich powiatów województwa lubelskiego. Większość (19%) stanowiły podmioty znajdujące się w Lublinie, w którym występuje największa koncentracja tego typu placówek w województwie. Drugą najbardziej licznie reprezentowaną miejscowością była INFORMACJE O PLACÓWKACH BIORĄCYCH UDZIAŁ W BADANIU Biała Podlaska (7%), natomiast prawie wszystkie pozostałe powiaty stanowiły praktycznie równoliczne warstwy w próbie. Sytuacja taka, pomimo nieosiągnięcia zakładanego zwrotu ankiet, pozwala na przedstawienie opinii podmiotów z całego województwa. Większość z podmiotów biorących udział w badaniu stanowiły przychodnie (44%), a następnie inne podmioty (18% - między innymi prozdrowotne oferujące usługi masażu, fitness, medycyny naturalnej i alternatywnej, a także medyczne oferujące usługi pielęgniarskie czy transport medyczny i firmy protetyczne itp.). Natomiast 12% respondentów było przedstawicielami szpitali oraz lekarzami prowadzącymi indywidualną praktykę lekarską. Szczegółowy rozkład próby przedstawia Rysunek 2. Rysunek 2. Podmiot reprezentowany przez uczestników badania CAWI 44% 30% 0% 12% 8% 4% 1% 6% 12% 0% 11% 5% 1% 10% 4% 18% Źródło: Badanie CAWI, N=263. Większość z badanych podmiotów to podmioty prywatne (prawie 60%), a co czwarty publiczny (Rysunek 3). W badanej próbie dominowały kobiety (67%)

26 Rysunek 3. Sektor reprezentowany przez uczestników badania CAWI 58,9% 24,7% 16,4% Prywatny Publiczny Publiczno-prywatny Źródło: Badanie CAWI, N=263. Większość badanych podmiotów oferowała usługi podstawowej opieki zdrowotnej (32,3%), a następnie ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne (27,8%), rehabilitację leczniczą (22,4%). Szczegółowe rozkłady odpowiedzi przedstawia Tabela 1. Usługi Tabela 1. Jakie usługi oferuje placówka, którą Pan/i reprezentuje? Podstawowa opieka zdrowotna (POZ) 32,3% Ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne 27,8% Rehabilitacja lecznicza 22,4% Profilaktyczne programy zdrowotne 18,3% Stomatologia 15,2% Zabiegi upiększające 15,2% Poradnictwo 13,3% Leczenie szpitalne 12,2% Opieka nad pacjentem chorym przewlekle 11,4% Inne 11,4% Usługi laboratoryjne 9,9% Usługi dietetyczne 8,4% Usługi farmaceutyczne 6,8% Przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze 4,2% Pomoc doraźna i transport sanitarny 2,3% Leczenie uzdrowiskowe 1,1% Źródło: Badanie CAWI, N=263, odpowiedzi wielokrotne, wyniki nie sumują się do 100%. Badani zostali zapytani, do jakiego obszaru zaliczają placówkę, którą reprezentują. Dwie trzecie z nich określiło, że zajmuje się profilaktyką zdrowia, 60,8% - terapią, 52,5% - diagnostyką, a 29,7% - rehabilitacją. Natomiast prawie 15% nie potrafiło zakwalifikować działalności swojej placówki do żadnej z powyższych kategorii (Rysunek 4). % 26

27 Rysunek 4. Do którego z następujących obszarów zaliczy Pan/i placówkę, którą Pan/i reprezentuje? Profilaktyka zdrowia Terapia Diagnostyka Rehabilitacja Żaden z powyższych 14,8% 29,7% 52,5% 60,8% 66,5% Źródło: Badanie CAWI, N=263, odpowiedzi wielokrotne, wyniki nie sumują się do 100% Respondenci badania ITI W ramach badania przeprowadzono serię wywiadów telefonicznych z przedstawicielami klastrów medycznych i prozdrowotnych działających w różnych regionach kraju. Nawiązano próbę kontaktu z 15 strukturami, które wymienione zostały w internetowych informatorach wydanych przez Portal Innowacji. We wszystkich przypadkach wystąpiły trudności wiążące się z oporami do udzielania informacji przez przedstawicieli lub brakiem czasu. Ustalono, że trzy z badanych struktur istnieją jedynie w sposób formalny, nie wykazując aktywności. Najczęstszym z przywoływanych przez reprezentantów scenariuszem, jaki doprowadził do rozpadu okazał się brak udziału we wspólnych projektach po zakończeniu programu założycielskiego, co wiązało się z wyczerpaniem funduszy przeznaczonych na rozpoczęcie działalności. W przypadku jednego z klastrów o zaniku aktywności zadecydowały braki kadrowe spowodowane wynikającą z przyczyn osobistych, przedłużającą się nieobecnością pracownika odpowiedzialnego za aktywizację podmiotów. Przedstawiciele przyznawali, iż instytucje włączone w klaster rzadko wykazują samodzielnie chęć do współpracy, co w sytuacji, gdy nie są związane działaniami w ramach wspólnego projektu lub mobilizowane poprzez osobę z zewnątrz do podejmowania kontaktu, skutkuje zanikiem więzi (ITI 1). Jeden z przedstawicieli zdecydowanie odmówił wzięcia udziału w wywiadzie telefonicznym, gdyż w jego opinii jest to nieodpowiednia forma udzielania informacji. W uzasadnieniu stanowiska powoływano się na chęć współpracy, ale i na potrzebę autoryzacji odpowiedzi na pytania ze względu na konkurencję występująca pomiędzy poszczególnymi podmiotami, a nawet całymi strukturami klastrowymi (ITI 7). Rozmowa z przedstawicielem jednego z klastrów okazała się niemożliwa pomimo trzykrotnej próby kontaktu z koordynatorem jakim jest Urząd Miasta, telefonu do działającej w województwie Rady Klastrów oraz wysłaniu wiadomości do osoby odpowiedzialnej za jego funkcjonowanie (ITI 5) Respondenci badań jakościowych (IDI i FGI) W ramach badania przeprowadzono 32 wywiady pogłębione z reprezentantami szeroko pojętego sektora usług medycznych i prozdrowotnych. Wśród respondentów znaleźli się przedstawiciele uczelni kształcących kadry medyczne, przedstawiciele zakładów opieki zdrowotnej, ośrodków badawczonaukowych, przedsiębiorstw produkujących farmaceutyki i sprzęt medyczny, a także przedstawiciele małych podmiotów działających w obszarze usług prozdrowotnych (m.in. oferujących porady dietetyczne, a także alternatywne metody leczenia). Uwzględnienie tak dużego przekroju respondentów umożliwiło pozyskanie opinii zróżnicowanych podmiotów działających w sektorze zdrowia i usług prozdrowotnych. Ponieważ sam sektor jest niezwykle zróżnicowany, zastosowanie takiego podejścia pozwoliło na odzwierciedlenie jego specyfiki i przedstawienie zróżnicowanych interesów i oczekiwań zarówno małych, jak i dużych, prywatnych, jak i publicznych podmiotów. Uzupełnienie techniki indywidualnych wywiadów pogłębionych stanowił zogniskowany wywiad grupowy, w którym uczestniczyło osiem osób, w tym kluczowi dla niniejszego badania przedstawiciele klastrów medycznych i prozdrowotnych oraz konsultant wojewódzki z ramienia Ministerstwa Zdrowia

28 3. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE FUNKCJONOWANIA SEKTORA MEDYCZNEGO I PROZDROWOTNEGO W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM Poniżej przedstawiono analizę i ocenę uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych funkcjonowania sektora medycznego i prozdrowotnego w województwie lubelskim. W analizie tej wzięto pod uwagę przede wszystkim ilościowe i jakościowe dane dotyczące funkcjonujących w województwie lubelskim podmiotów działających w sektorze zdrowia, ich potencjał kadrowy, wyposażenie w innowacyjny sprzęt i technologie, źródła finansowania badań oraz zdiagnozowane w innych badaniach potrzeby inwestycyjne, kadrowe i informacyjne Trendy rozwoju branży medycznej Poniższa część raportu poświęcona została charakterystyce rozwoju branży medycznej w Polsce i na świecie. Bazując na opracowaniach krajowych i międzynarodowych (głównie OECD) omówiono globalne tendencje rozwoju tej branży, ze szczególnym uwzględnieniem aspektu innowacyjności i nowoczesnego podejścia do świadczenia usług medycznych i prozdrowotnych Wskaźniki rozwoju branży medycznej w Polsce i na świecie W ostatnich latach subiektywna ocena stanu zdrowia dorosłych Polaków 17 poprawia się. W 2010 r. 42% oceniło swój stan zdrowia poniżej oceny dobrej. Ciągle jest to jednak bardziej negatywna ocena niż w innych krajach Europy. Gorzej niż Polacy swoje zdrowie oceniają Łotysze, Litwini, Estończycy, Portugalczycy i Węgrzy. Natomiast pozostali mieszkańcy UE (a także Szwajcarii, Islandii i Norwegii) swoją kondycję zdrowotną postrzegają lepiej niż Polacy. Mieszkańcy Irlandii, Szwajcarii i Szwecji swój stan zdrowia jako poniżej dobrego oceniali ponad dwa razy rzadziej niż mieszkańcy Polski 18. Rysunek 5. Odsetek osób dorosłych oceniających swoje zdrowie poniżej oceny dobrej w 2010 r. Źródło: Zdrowie i ochrona zdrowia w 2011 r., GUS, dostępny: s. 67. Jak wynika z danych Eurostat, w Polsce w porównaniu do innych krajów europejskich mieszkańcy częściej deklarują także niezaspokojone potrzeby w dostępie do służby zdrowia, czy to spowodowane lat i więcej. 18 Źródło: Zdrowie i ochrona zdrowia w 2011 r., GUS, dostępny: s

29 barierami finansowymi, odległością czy też czasem oczekiwania. W 2012 r. takie niezaspokojone potrzeby deklarowało 9% mieszkańców Polski, podczas gdy w Słowenii, najlepiej pod tym względem wypadającym kraju europejskim jedynie 0,1%. Natomiast najgorzej w tym rankingu wypadła Łotwa, w której aż 12% mieszkańców deklaruje niezaspokojone potrzeby w dostępie do służby zdrowia. Rysunek 6. Odsetek osób, które deklarowały niezaspokojone potrzeby w dostępie do służby zdrowia ze względu na bariery finansowe, odległość czy czas oczekiwania, w Europie w 2012 r. Źródło: Heidi data tool, Natomiast stosunkowo dobrze wypada Polska na tle innych krajów (OECD), pod względem odsetka lekarzy specjalistów w ogóle praktykujących lekarzy. Lekarze specjaliści w Polsce stanowią ponad 81% wszystkich lekarzy, znacznie powyżej średniej dla krajów OECD. Rysunek 7. Udział specjalistów i lekarzy ogólnych w ogólnej liczbie lekarzy w 2011 r. (lub najbliższym) % 100 Lekarze ogólni Lekarze specjaliści Lekarze nieokreśleni ,6 58,2 87,9 85,5 53,8 62,3 81,2 79,3 63,7 41,1 76,6 76,6 66,0 60,3 56,3 70,8 70,7 66,8 63,8 60,6 58,1 57,7 53,0 52,7 49,5 49,6 61,6 50,1 44,4 33, Źródło: OECD Health Statistics 2013, Według Biuletynu Statystycznego Ministerstwa Zdrowia na rok 2012, udział lekarzy specjalistów zatrudnionych w placówkach ochrony zdrowia w województwie lubelskim wyniósł w 2011 roku 80,8% 29 1.

30 ogółu lekarzy 19. Przy czym statystyka ta jest znacznie wyższa dla Lublina, w którym występuje największa koncentracja placówek ochrony zdrowia w regionie. Liczba praktykujących lekarzy na 1000 ludności w Polsce jest znacznie niższa niż średnia dla krajów OECD. Podczas gdy w 2011 r. w krajach OECD na mieszkańca przypadało 3,2 lekarza, w Polsce 2,2. Wiedzy, jak na tym tle wypada województwo lubelskie dostarczają dane GUS. Rysunek 8. Praktykujący lekarze na 1000 ludności w 2011 r. (lub najbliższym) Na 1000 mieszkańców 7 6 6, ,0 4,8 4 4,1 4,0 3,9 3,8 3,8 3,8 3,7 3,6 3,5 3,5 3,3 3,3 3,3 3,3 3,3 3,3 3, ,0 3,0 2,9 2,8 2,8 2,7 2,5 2,5 2,4 2,2 2,2 2,2 1,7 1 0 Źródło: OECD Health Statistics 2013, Nie są one jednak do końca porównywalne z danymi OECD, ponieważ obejmują szerszą kategorię osób posiadających prawo do wykonywania zawodu. W roku 2011 w Polsce na 1000 ludności przypadało 3,5 lekarza, w województwie lubelskim odsetek ten był wyższy i wyniósł 3,7 20. Natomiast pod względem liczby położnych na 100 kobiet, Polska wypada znacznie lepiej niż średnia dla krajów OECD. W 2011 r. na 1000 kobiet w Polsce przypadały aż 114,3 położne, podczas gdy średnia dla krajów OECD była prawie dwukrotnie mniejsza. 19 Źródło: Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia 2012, dostępny: 20 Na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 30

31 Rysunek 9. Położne na 1000 kobiet w krajach OECD w 2011 r. (lub najbliższym) ,1 148,5 140,1 138,3 114,3 112,8 101,3 99,3 90,8 90,4 83,8 83,3 79,3 72,3 69,9 66,3 58,1 57,9 55,5 52,8 47,9 46,1 45,8 43,4 43,1 40,1 33,8 33,3 31,1 31,0 10,3 5,7 4,7 Źródło: OECD Health Statistics 2013, Pod względem liczby absolwentów kierunków medycznych na ludności, Polska znajduje się poniżej średniej dla krajów OECD. Średnio w 2011 roku w krajach OECD na 1000 zatrudnionych lekarzy przypadało 34 absolwentów kierunków medycznych. Dla Polski jednak wskaźnik ten był znacznie wyższy i wyniósł prawie 40, co oznacza większy niż w innych krajach dopływ młodej kadry medycznej. Rysunek 10. Absolwenci kierunków medycznych na ludności w 2011 r. (lub najbliższym) Rysunek 11. Absolwenci kierunków medycznych na 1000 lekarzy w 2011 r. (lub najbliższym) Austria Dania Irlandia Holandia Grecja Czechy Islandia Portugalia Meksyk Australia Niemcy Wielka Brytania Finlandia Węgry Norwegia Włochy OECD33 Belgia Słowenia Szwajcaria Estonia Hiszpania Polska Szwecja Słowacja Korea Nowa Zelandia Kanda Turcja USA Chile Francja Japonia Izrael 16,8 16,1 14,5 14,3 13,9 13,8 12,2 12,1 12,1 11,8 11,7 11,5 11,5 11,5 11,0 10,6 10,2 10,0 9,4 9,3 9,0 8,7 8,6 8,5 8,0 8,0 7,4 6,9 6,6 6,2 6,0 6,0 4,9 19, Na mieszkańców Źródło: OECD Health Statistics 2013, Meksyk Irlandia Holandia Dania Austria Wielka Brytania Turcja Słowenia Polska Chile Korea Islandia Węgry Czechy Finlandia Belgia Australia OECD33 Norwegia Niemcy Portugalia Nowa Zelandia Kanada Estonia Włochy Japonia USA Słowacja Grecja Szwajcaria Szwecja Hiszpania Francja Izrael 55,0 49,8 46,2 43,7 41,7 41,7 40,8 40,2 39,8 39,4 39,4 39,3 38,9 38,3 35,3 35,0 34,9 33,7 30,9 30,6 30,6 30,2 30,0 28,6 27,6 26,9 26,7 25,9 25,7 24,1 22,1 21,8 18,2 14, Na 1000 lekarzy Źródło: OECD Health Statistics 2013, Widoczny wzrost liczby młodej kadry lekarzy w ostatnich latach (jeśli taka tendencja utrzymałaby się w najbliższych latach) wydaje się niwelować zagrożenia wynikające ze znacznie niższej niż średnia dla 31 1.

32 krajów OECD liczby praktykujących lekarzy na 1000 ludności w Polsce; jednocześnie w związku z licznymi ofertami pracy dla polskich lekarzy za granicą, należy brać pod uwagę możliwe ryzyko niewystarczającej ich liczby w dłuższej perspektywie czasu. W związku z niewystarczającą dla zapewnienia odpowiedniego dostępu do opieki medycznej liczbą lekarzy, w niektórych krajach stosuje się rozwiązania polegające na zwiększeniu roli pielęgniarek w systemie opieki zdrowotnej. W Stanach zjednoczonych, Kanadzie, i Wielkiej Brytanii, gdzie wzrósł udział wysoko wykwalifikowanych pielęgniarek w świadczeniu usług medycznych, zaowocowało to poprawą dostępu do opieki medycznej i skróceniem czasu oczekiwania pacjentów na udzielenie pomocy. W porównaniu z pracą lekarzy, zapewnienie tej samej jakości opieki, dla tej samej liczby pacjentów (przede wszystkim - pacjentów z urazami i chorobami, wymagającymi podjęcia rutynowych działań leczniczych) przez wysoko wykwalifikowane pielęgniarki, przynosi zmniejszenie kosztów lub ich utrzymanie na tym samym poziomie, przy jednocześnie wysokim wskaźniku zadowolenia pacjentów. Wprowadzenie podobnego rozwiązania w Polsce wymagałoby jednak zmian przepisów, regulujących kompetencje i zakres odpowiedzialności pielęgniarek. Ważne byłoby również zapewnienie i sfinansowanie szkoleń i studiów (np. podyplomowych) dla pielęgniarek, umożliwiających im podniesienie posiadanych kompetencji. Rysunek 12. Stosunek liczby pielęgniarek do liczby lekarzy w 2011 r. (lub najbliższym) 4,5 4,5 4,4 4,3 4,3 4,3 4,2 4,1 4,0 4,0 3,8 3,8 3,5 3,3 3,1 3,1 3,0 3,0 2,9 2,8 2,6 2,4 2,4 2,3 2,2 2,1 1,9 1,9 1,8 1,6 1,6 1,5 1,5 1,5 1,5 1,3 1,2 1,1 1,0 0,8 0,5 Źródło: OECD Health Statistics 2013, Według danych z 2011 roku (dane OECD 21 ) stosunek liczby pielęgniarek do liczby lekarzy w Polsce, wynoszący 2,4, jest tylko nieznacznie niższy od średniej w OECD 2,8. Jednocześnie - według danych z tego samego raportu - liczba absolwentów kierunków pielęgniarskich na ludności (wynosząca 45,0) w Polsce jest nieco wyższa od średniej dla krajów OECD (wynoszącej 42,9). Natomiast na 1000 zatrudnionych pielęgniarek przypada w Polsce ponad 86 absolwentów kierunków pielęgniarskich, podczas gdy średnio w krajach OECD wskaźnik ten jest znacznie niższy i wynosi blisko 54 absolwentów na 1000 zatrudnionych pielęgniarek. Większy niż w innych krajach odsetek nowozatrudnionych, oznacza, że istnieje w Polsce duży potencjał kadry pielęgniarskiej, której kompetencje warto byłoby rozwijać w celu ułatwienia pacjentom dostępu do usług medycznych i zmniejszenia kosztów funkcjonowania placówek opieki zdrowotnej. 21 OECD Health Statistics 2013, 32

33 Rysunek 13. Absolwenci kierunków pielęgniarskich na ludności w 2011 r. (lub najbliższym) Rysunek 14. Absolwenci pielęgniarstwa na 1000 zatrudnionych pielęgniarek w 2011 r. (lub najbliższym) Korea Słowenia Dania Szwecja Norwegia Austria Islandia Finlandia Austria Kanada Polska OECD31 Belgia Chile Japonia Holandia Szwecja Irlandia Francja Wielka Brytania Nowa Zelandia Estonia Portugalia Niemcy Węgry Hiszpania Luksemburg Włochy Turcja Czechy Izrael Meksyk 94,9 81,8 78,2 78,1 67,6 67,5 65,2 63,7 55,6 54,7 45,0 42,9 41,6 39,4 38,7 38,6 38,1 37,6 35,5 35,0 34,6 34,0 32,1 27,8 25,5 22,4 19,9 18,8 17,8 17,4 11,4 10, Na mieszkańców Źródło: OECD Health Statistics 2013, Korea Turcja Słowenia Chile Polska Austria Australia Finlandia Kanada Estonia OECD31 Dania Portugalia Norwegia Szwecja Islandia Węgry Hiszpania Wielka Brytania Francja Meksyk Japonia Norwegia Szwecja Holandia Irlandia Włochy Belgia Niemcy Izrael Czechy Luksemburg 105,9 98,1 93,3 86,2 72,4 62,4 60,9 59,1 55,1 53,7 53,1 52,6 52,5 47,0 44,0 41,1 41,0 40,8 40,7 39,6 37,9 34,5 34,4 34,1 30,9 29,6 27,7 24,4 23,6 21,6 18,0 Źródło: OECD Health Statistics 2013, 200, Na 1000 pielęgniarek W związku z niskimi wskaźnikami jeśli chodzi o liczbę absolwentów kierunków pielęgniarskich na mieszkańców oraz na 1000 zatrudnionych pielęgniarek, w odpowiedzi na obawy związane z bieżącym lub spodziewanym niedoborem średniego personelu medycznego, wiele krajów OECD podjęło w ostatnich latach kroki mające na celu zwiększenie liczby studentów kierunków pielęgniarskich. Wzrost nakładów na edukację pielęgniarek jest szczególnie ważny ze względu na fakt starzenia się tej grupy zawodowej w większości krajów Europy. Przyjęte rozwiązania instytucjonalne dotyczące edukacji pielęgniarek znacznie się różnią w poszczególnych krajach OECD. W niektórych państwach m.in. w Korei, Chile, Czechach, Holandii, Nowej Zelandii i Stanach Zjednoczonych, liczba studentów przyjmowanych na kierunki pielęgniarskie nie jest w żaden sposób ograniczona. Taka polityka edukacji przynosi widoczne efekty, według danych OECD liczba absolwentów na 1000 zatrudnionych pielęgniarek jest zdecydowanie najwyższa w Korei, gdzie w 2011 roku na 1000 zatrudnionych pielęgniarek przypadało 200 absolwentów pielęgniarstwa. W innych krajach objętych badaniem OECD, finansowanie publicznej edukacji pielęgniarek zależy bezpośrednio od polityki budżetowej państwa, co w większości krajów przekłada się na limitowanie liczby studentów tych kierunków. Średnio w krajach OECD na zatrudnionych pielęgniarek przypada 54 absolwentów, czyli wynosi niemal ¾ mniej niż w Korei. Przeciętnie w krajach OECD w 2011 roku odnotowano 43 absolwentów pielęgniarstwa na mieszkańców. Liczba ta była najwyższa w Korei, Słowenii, Danii i Szwecji, a najniższa - w Meksyku, Izraelu, Czechach, Turcji, Włoszech i Luksemburgu, gdzie wynosiła ona mniej niż połowa średniej dla krajów OECD. Znajduje to w pewnej mierze wyjaśnienie w zarobkach pielęgniarek po ukończeniu studiów: są one najniższe w Meksyku, Turcji i Izraelu, a więc w krajach, w których liczba pielęgniarek na

34 mieszkańców zalicza się do najniższych (niskie zarobki nie zachęcają do podejmowania studiów na kierunkach pielęgniarskich). Jednocześnie w krajach, w których w ostatnich latach odnotowano mniej niż 25 absolwentów pielęgniarstwa na 1000 zatrudnionych pielęgniarek (Luksemburg, Czechy, Izrael i Niemcy), ich zarobki są obecnie relatywnie wyższe niż w pozostałych krajach OECD (wzrost ten może być związany z poważnym niedoborem tych pracowników na rynku pracy). Według danych OECD w 2011 roku, pielęgniarki w Polsce zarabiały ok. 1,1 średniego wynagrodzenia krajowego. Rysunek 15. Wynagrodzenie pielęgniarek szpitalnych, stosunek do średniego wynagrodzenia w kraju w 2011 r. (lub najbliższym) Luksemburg 1,4 Izrael 1,4 USA 1,3 Grecja 1,2 Hiszpania 1,2 Australia 1,2 Niemcy 1,2 Polska 1,1 Kanada 1,1 Belgia 1,1 Irlandia 1,1 Japonia 1,1 Dania 1,1 Czechy 1,1 Włochy 1,0 Norwegia 1,0 Słowenia 1,0 Estonia 1,0 Holandia 1,0 Finlandia 1,0 Francja 1,0 Wielka Brytania 0,9 Słowacja 0,8 Węgry 0,8 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 Stosunek do średniej krajowej pensji Źródło: OECD Health Statistics 2013, Pod względem wyposażenia szpitali w najnowocześniejszy sprzęt diagnostyczny, Polska znajduje się daleko za najbardziej rozwiniętymi krajami OECD. Jeśli chodzi o wyposażenie szpitali, służące do badania metodą rezonansu magnetycznego, Polska znajduje się wśród 5 krajów o najniższej dostępności tego sprzętu na milion obywateli. Natomiast liczba tomografów komputerowych przypadających na milion mieszkańców w Polsce uplasowała nasz kraj wśród 10 najsłabiej wyposażonych państw. 34

35 Rysunek 16. Sprzęt do obrazowania metodą rezonansu magnetycznego w krajach OECD w 2011 r. (lub najbliższym) Japonia USA Włochy Grecja Irlandia Korea Finlandia Szwajcaria Austria Dania Hiszpania Luksemburg OECD28 Irlandia Holandia Nowa Zelandia Niemcy Belgia Turcja Estonia Kanada Słowenia Francja Słowacja Czechy Portugalia Wielka Brytania Australia Polska Chile Węgry Izrael Meksyk W szpitalach Poza szpitalami Ogółem 46,9 31,5 23,7 22,6 21,9 21,3 20,2 19,3 18,6 15,4 13,9 13,5 13,3 13,1 12,9 11,1 10,8 10,7 10,5 9,7 8,5 8,3 7,5 7,0 6,9 6,0 5,9 5,7 4,8 4,1 3,0 2,5 2, Na milion ludności Rysunek 17. Tomografy komputerowe w krajach OECD w 2011 r. (lub najbliższym) Japonia Australia USA Islandia Korea Grecja Szwajcaria Włochy Austria Dania Luksemburg OECD29 Finlandia Portugalia Niemcy Hiszpania Estonia Irlandia Nowa Zelandia Słowacja Czechy Turcja Kanda Słowenia Polska Belgia Francja Holandia Chile Izrael Wielka Brytania Węgry Meksyk W szpitalach Poza szpitalami Ogółem 101,3 44,4 40,9 40,8 35,9 34,3 33,6 32,1 29,5 29,3 25,1 23,6 21,3 19,2 18,3 17,3 16,4 15,7 15,4 15,0 14,8 14,7 14,6 13,6 13,5 13,0 12,5 12,5 10,2 9,0 8,9 7,3 4, Na milion ludności Źródło: OECD Health Statistics 2013, Źródło: OECD Health Statistics 2013, Liczba łóżek szpitalnych stanowi wskaźnik zasobów dostępnych pacjentom szpitali. Ogólnie rzecz biorąc globalnym trendem jest spadek liczby łóżek szpitalnych na rzecz rozwijania usług tzw. chirurgii jednego dnia i w związku z tym zmniejszającej się potrzeby hospitalizacji. Ciągle jednak ponad 70% łóżek szpitalnych w krajach OECD to łóżka tzw. ostre. Polska nie jest tu wyjątkiem. Podobnie, jak w całym kraju, w województwie lubelskim także występuje nadmiar łóżek ostrych i niedobór łóżek opieki długoterminowej

36 Rysunek 18. Łóżka szpitalne według funkcji w krajach OECD w 2011 r. (lub najbliższym) 100% Łóżka ostre Łóżka psychiatryczne Łóżka opieki długoterminowej Inne łóżka szpitalne 80% 60% 40% 20% 0% Źródło: OECD Health Statistics 2013, Średnia długość pobytu w szpitalu jest często traktowana jako wskaźnik efektywności leczenia. Krótszy pobyt w szpitalu w sposób widoczny zmniejsza koszty opieki zdrowotnej, jednak krótsza hospitalizacja wiąże się często z większą intensywnością świadczonych usług medycznych, co z kolei może podwyższać dzienny koszt pobytu pacjenta. Zbyt krótki czas pobytu może również powodować negatywne skutki dla zdrowia pacjentów, zmniejszać komfort i opóźnić ich pełny powrót do zdrowia. Jeżeli prowadzi to do powtórnej hospitalizacji, koszty leczenia spadają tylko nieznacznie, a nawet mogą wzrosnąć. Rysunek 19. Średni czas pobytu w szpitalu w krajach UE w 2010 r. Źródło: Heidi data tool, W 2010 roku w Polsce średni okres pobytu w szpitalu wynosił pomiędzy 7,34 a 8,35 dnia, co plasuje nasz kraj w zakresie średniej europejskiej. Jednocześnie trzeba zauważyć, że w krajach, które ponoszą wyższe koszty opieki zdrowotnej (por. rysunek poniżej), czyli Francji, Holandii, Norwegii i Szwecji, średni czas pobytu w szpitalu jest o 1 dzień krótszy niż w Polsce. 36

37 Rysunek 20. Udział całkowitych wydatków na służbę zdrowia w PKB krajów UE w 2011 r. Źródło: Heidi data tool, Według danych z 2011 roku, wydatki ponoszone przez budżet państwa na służbę zdrowia w Polsce (udział w PKB), należą do najniższych w Europie: niższy wskaźnik odnotowano jedynie w Rumunii i Estonii, w pozostałych krajach jest on wyższy o ok. 2 punkty, a we Francji i Holandii (kraje ponoszące największe nakłady na służbę zdrowia między 11,39 a 12,11 pkt. PKB) wyższy niż w Polsce o ponad 4,3 punktu Potencjał województwa lubelskiego w sektorze zdrowia i usług prozdrowotnych Zgodnie z danymi opublikowanymi w Biuletynie Statystycznym Ministerstwa Zdrowia 2013, podsumowującym rok , w placówkach ochrony zdrowia w województwie lubelskim znalazło zatrudnienie osób (co daje 21,5 osoby na 10 tys., mieszkańców). W województwie lubelskim jest ponad 8 tys. lekarzy uprawnionych do wykonywania zawodu (z czego 79,8% to lekarze specjaliści). Oznacza to, że na 10 tys. osób zameldowanych w województwie przypada 37,1 lekarzy, co z kolei plasuje region na 5 miejscu w kraju. 22 Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia, Warszawa 2013:

38 Rysunek 21. Personel medyczny uprawniony do wykonywania zawodu lekarze na 10 tys. ludności MAZOWIECKIE ŁÓDZKIE PODLASKIE DOLNOŚLĄSKIE POMORSKIE LUBELSKIE ŚLĄSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE MAŁOPOLSKIE WIELKOPOLSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE PODKARPACKIE OPOLSKIE LUBUSKIE 31,0 29,0 28,0 25,0 25,0 24,0 24,0 43,0 41,0 38,0 37,0 37,1 36,0 35,0 35,0 47, Źródło: Centrum Zasobów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia, Warszawa Podobnie sytuacja przedstawia się z innymi grupami personelu medycznego, np.: dentystów jest ponad 2 tysiące (7-8 miejsce w kraju w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców), farmaceutów niecałe 2 tysiące (4 miejsce w Polsce), pielęgniarek przeszło 16,5 tysiąca (7 miejsce w Polsce), położnych ponad 2 tysiące (4 miejsce w Polsce). W roku 2012 w województwie lubelskim w placówkach ochrony zdrowia pracowało 175 stażystów. Struktura wieku lekarzy w regionie przedstawia się korzystnie - większość lekarzy jest w wieku lat. Sytuacja pod tym względem w województwie lubelskim jest ogólnie lepsza niż w pozostałych regionach kraju. Jeżeli weźmie się pod uwagę personel medyczny, który pracuje w placówkach służby zdrowia (a nie jedynie jest uprawniony do wykonywania zawodu), to województwo lubelskie pod względem liczby personelu na 10 tys. mieszkańców wypada jeszcze lepiej w nieomal wszystkich wskaźnikach. Zatrudnionych w placówkach służby zdrowia jest (przykładowe zawody): ponad 5 tys. lekarzy (4 miejsce w Polsce pod względem wskaźnika na 10 tys. mieszkańców), przeszło 1 tys. dentystów (2 miejsce w kraju), 144 farmaceutów (1 miejsce w kraju), prawie 400 diagnostów laboratoryjnych (7-8 miejsce w kraju), ponad 12,5 tys. pielęgniarek (1 miejsce w kraju), nieco więcej niż 1,5 tys. położnych (4 miejsce w kraju). Zatem zarówno pod względem liczebności personelu medycznego uprawnionego do wykonywania zawodu, jak i personelu medycznego zatrudnionego w placówkach ochrony zdrowia (co wydaje się być bardziej istotne), województwo lubelskie jest jednym z regionów wiodących względem pozostałych części kraju. Szczegółowo potencjał województwa lubelskiego pod względem kadry medycznej przedstawiono w tabelach (Tabela 2 i Tabela 3). Kolorem czerwonym wskazano obszary, w których województwo szczególnie się wyróżnia. Województwo lubelskie jest na czołowych miejscach biorąc pod uwagę wskaźnik na 10 tysięcy mieszkańców. Jednakże liczba zatrudnionych fizjoterapeutów, pomimo wzrostu, nadal odbiega od czołowych miejsc i plasuje się na ósmym miejscu w skali kraju. Wynika to zapewne z faktu, że zawód fizjoterapeuty w województwie lubelskim, podobnie, jak w innych częściach kraju, jest zawodem 38

39 nadwyżkowym, co oznacza, że podaż fizjoterapeutów zdecydowanie przewyższa zapotrzebowanie na tego rodzaju specjalistów 23. Tabela 2. Personel medyczny z prawem wykonywania zawodu w województwie lubelskim w 2011 i 2012 r. Rodzaj wykonywanego zawodu 2011r. 2012r. Liczba zatrudnionych z prawem wykonywania zawodu Wskaźnik Na 10 tys. osób Miejsce w kraju 2011r. 2012r. 2011r. 2012r. Lekarz , 8 37,1 6 5 Lekarz dentysta ,9 9, Pielęgniarka ,4 76,4 7 7 Położna , Farmaceuta ,1 3 4 Źródło: Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. Biuletyn Statystyczny Ochrony zdrowia 2012 i 2013, s. 20. Tabela 3. Personel medyczny zatrudniony w placówkach ochrony zdrowia w województwie lubelskim w 2011 i 2012 r. Rodzaj wykonywanego zawodu Liczba zatrudnionych w placówkach ochrony zdrowia Wskaźnik na 10 tys. mieszkańców Wskaźnik Miejsce w kraju 2011r. 2012r. 2011r. 2012r. 2011r Lekarz ,1 23, Lekarz dentysta ,4 5,1 1 2 Pielęgniarka ,3 58,7 3 1 Położna ,5 6,9 3 4 Farmaceuta ,7 0,7 1 1 Ratownik medyczny ,1 23, Fizjoterapeuta ,4 5, Źródło: Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia 2012 i 2013, s W województwie lubelskim, według stanu na dzień działało 8538 praktyk lekarzy ogólnych oraz 1605 praktyk lekarzy dentystów, przy czym większość z nich, w przypadku lekarzy ogólnych była świadczona w miejscu wezwania, a w przypadku dentystów jako indywidualne praktyki specjalistyczne. Szczegółowe dane przedstawiono w tabeli (Tabela 4). 23 Zob. Analiza rynku pracy dla kierunku fizjoterapia, Zespół ds. Rekrutacji, Oceny Jakości Kształcenia i Absolwentów Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, dostępny:

40 Tabela 4. Liczba zarejestrowanych praktyk lekarzy i lekarzy dentystów w województwie lubelskim. Stan w dniu r. Indywidualne Indywidualne specjalistyczne Grupowe Świadczone w miejscu wezwania Praktyki lekarzy ogólnych Praktyki lekarzy dentystów Źródło: Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia 2012 i 2013, s. 35. W województwie lubelskim 1658 stomatologów udzielało świadczeń dentystycznych 24. Rysunek poniżej przedstawia główne specjalizacje, które posiadają lekarze specjaliści zatrudnieni w placówkach ochrony zdrowia na terenie województwa lubelskiego. Najczęściej lekarze posiadają specjalizację w chirurgii oraz chorobach wewnętrznych, stosunkowo najrzadziej zaś w dermatologii i wenerologii. Rysunek 22. Liczba lekarzy specjalistów zatrudnionych w placówkach ochrony zdrowia według specjalizacji w województwie lubelskim. Stan na r. chirurgia choroby wewnętrzne położnictwo i ginekologia pediatrzy neurologia radiologia okulistyka psychiatrii choroby płuc otolaryngologia dermatologia i wenerologia Źródło: Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia 2012 i 2013, s Równie dobrze, jak potencjał kadrowy sektora zdrowia w województwie, sytuacja przedstawia się, jeśli weźmie się pod uwagę liczbę szpitali ogólnych w województwie (49) oraz łóżek w nich (wskaźnik na 10 tys. mieszkańców 53,7), co daje drugie miejsce w kraju (za województwem śląskim) (Rysunek 23). Liczba łóżek w szpitalach województwa lubelskiego w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców jest wyższa niż średnia dla krajów OECD 25, gdzie na 10 tys. mieszkańców przypada 48 łóżek szpitalnych. Generalnie jednak zauważa się trend ograniczania liczby łóżek szpitalnych per capita. Jest to związane z ograniczeniem średniego czasu pobytu w szpitalu na rzecz tzw. chirurgii jednego dnia i innych form opieki pozaszpitalnej 26. Globalnym trendem w opiece zdrowotnej jest zmniejszenie nacisku na leczenie szpitalne, na rzecz opieki jednodniowej, niestacjonarnej. W efekcie ograniczana powinna być liczba łóżek szpitalnych, a rozwijana m.in. medycyna rodzinna czy też oferta tzw. chirurgii jednego dnia. Zatem im niższy wskaźnik liczby łóżek szpitalnych na 10 tys. mieszkańców, tym lepiej. W świetle tych tendencji im krótszy średni czas pobytu w szpitalu, tym przypuszczalnie bardziej nowoczesna opieka oraz sprawność przeprowadzania zabiegów i operacji. W tym aspekcie sytuację w woj. lubelskim należy ocenić jako niekorzystną. 24 Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia 2012 i 2013, s Zob. OECD Healthcare data 2013, dostępny: 26 Tamże. 40

41 Rysunek 23. Łóżka w szpitalach ogólnych na 10 tys. ludności w układzie województw w 2012 r. ŚLĄSKIE LUBELSKIE ŁÓDZKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE DOLNOŚLĄSKIE MAZOWIECKIE PODLASKIE ZACHODNIOPOMORSKIE PODKARPACKIE OPOLSKIE WIELKOPOLSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE MAŁOPOLSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE LUBUSKIE POMORSKIE 39, ,7 51,2 50,9 50,3 47,6 47, ,9 45,7 45,6 44,9 44,0 43,7 43, Źródło: Centrum Zasobów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia, Warszawa W szpitalach ogólnych w województwie lubelskim w 2012 roku było leczonych łącznie osób, czyli średnio na jedno łóżko przypadało 41,7 chorych (14 miejsce w kraju). Generalnie im większa tzw. przepustowość łóżek szpitalnych (tj. liczba pacjentów przypadających na jedno łóżko) tym lepiej wykorzystywana jest dostępna w danym regionie baza szpitalna. Stosunkowo małą liczbą osób leczonych w szpitalach ogólnych w kontekście liczby miejsc można tłumaczyć przede wszystkim przeciętną długością pobytu pacjenta w szpitalu (6,1 w lubelskim) jest on statystycznie wyraźnie dłuższy niż w pozostałych województwach. Jednocześnie, biorąc pod uwagę wskaźnik wykorzystania łóżka województwo lubelskie jest liderem w kraju każde łóżko jest wykorzystywane przez przeciętnie 266 dni w roku (72,9%). Bez pogłębionych analiz trudno jest na podstawie przedstawionych danych wnioskować, czy długi czas przebywania w szpitalu związany jest z niskim poziomem innowacyjności i opieszałością regionalnej służby zdrowia, małym rozpowszechnieniem tzw. chirurgii jednego dnia, czy też wpływają na to inne czynniki. Dane te pokazują także, że województwo dysponuje owszem infrastrukturą szpitalną, która jednak nie jest efektywnie wykorzystywana. Z jednej strony jest to zjawisko negatywne ze względów ekonomicznych, z drugiej jednak strony daje duże możliwości rozwoju nowych usług m.in. prywatnych oferujących tzw. chirurgię jednego dnia Placówki ochrony zdrowia Podmioty funkcjonujące w ochronie zdrowia można podzielić zgodnie z zaproponowanym modelem łańcucha wartości dodanej na takie, które świadczą usługi: profilaktyczne, diagnostyczne, terapeutyczne i rehabilitacyjne. W województwie lubelskim występują placówki publiczne i prywatne, których działalność odpowiada tym czterem kategoriom. W tej części raportu przedstawiono dane na temat placówek świadczących usługi w tych czterech fazach ochrony zdrowia pacjenta, w świetle dostępnych dla województwa lubelskiego statystyk i opracowań (m.in. opracowań GUS i Narodowego Funduszu Zdrowia oraz Centrum Systemów Informatycznych Ochrony Zdrowia). Już w tym miejscu należy podkreślić, że żadne z tych źródeł nie zapewnia danych kompletnych i wyczerpujących z punktu widzenia celu badania. W niedalekiej przyszłości można jednak oczekiwać poprawy tej sytuacji w związku z postępującą digitalizacją rejestrów medycznych, a także z wprowadzeniem Systemu Informacji Medycznej. Ponadto podczas gdy prowadzone są statystyki dotyczące usług medycznych, brakuje wiarygodnych danych dotyczących sektora usług prozdrowotnych. Jedynych informacji na temat podmiotów prowadzących 41 1.

42 działalność prozdrowotną można szukać w rejestrze REGON. Ze wszystkich jednak baz danych baza REGON charakteryzuje się największym stopniem dezaktualizacji, co znacznie ogranicza jej użyteczność w kontekście badania. Ponadto szeroka definicja usług prozdrowotnych, jako usług sprzyjających poprawie i utrzymaniu zdrowia uniemożliwia precyzyjne wyodrębnienie sekcji PKD, których będą one dotyczyć. Innym problemem jest brak możliwości jednoznacznego określenia, czy dana sekcja, podsekcja PKD może być bezsprzecznie zaliczona do usług prozdrowotnych. W związku z tym, na etapie raportu metodologicznego przytaczane poniżej dane dotyczą sektora usług medycznych. Uporządkowane zostały one w następujący sposób, spójny z fazami świadczenia usług zdrowotnych w ramach ochrony zdrowia pacjenta: profilaktyka, diagnostyka, terapia, rehabilitacja. Wyróżniono także kategorię usług kompleksowych, która przenika wszystkie te obszary. Profilaktyka zdrowia W województwie lubelskim obecnie realizowane są cztery programy w ramach ochrony przed utratą zdrowia 27 : Program Profilaktyki Raka Szyjki Macicy, Program Profilaktyki Raka Piersi, Program Profilaktyki Chorób Odtytoniowych Palenie Jest uleczalne oraz Program Badań Prenatalnych. Ponadto prowadzone są programy profilaktyczne finansowane przez województwo oraz przez NZOZ. Podmioty działające w zakresie profilaktyki to głównie placówki niepubliczne znajdujące się w większych ośrodkach miejskich: stolicy województwa Lublinie, Zamościu i w powiecie puławskim. Dane odnośnie ilości placówek publicznych i prywatnych realizujących programy profilaktyczne przedstawia rysunek poniżej. Rysunek 24. Liczba placówek publicznych i prywatnych realizujących programy profilaktyczne w województwie lubelskim w 2013 r. Profilaktyki Raka Szyjki Macicy- etap badań cytologicznych Profilaktyki Raka Szyjki Macicy- etap diagnostyczny Profilaktyki Raka Szyjki Macicy- etap pogłębiony Profilaktyki Raka Piersi- etap podstawowy 7 11 Profilaktyki Raka Piersi- etap pogłębionej diagnostyki Profilaktyki Badań Chorób Odtytoniowych- etap podstawowy Profilaktyki Badań Chorób Odtytoniowych- etap specjalistyczny Badań Prenatalnych publiczne prywatne Źródło: Opracowanie własne na podstawie NFZ Lubelski Oddział Wojewódzki w Lublinie, Programy profilaktyczne, dostępny: Diagnostyka Kolejnym elementem łańcucha wartości dodanej jest diagnostyka, czyli proces rozpoznawania chorób. Do tej kategorii zaliczono też wszystkie przychodnie, będące placówkami pierwszego kontaktu z lekarzem. Począwszy od 2003 roku w województwie lubelskim nastąpił dynamiczny wzrost liczby prywatnych przychodni świadczących ambulatoryjną opiekę zdrowotną (Rysunek 25), podczas gdy w tym samym 27 NFZ Lubelski Oddział Wojewódzki w Lublinie, Programy profilaktyczne, dostęp: 42

43 okresie liczba publicznych placówek utrzymywała się mniej więcej na tym samym poziomie. W roku 2011 w województwie działały 933 niepubliczne przychodnie i 153 publiczne placówki. Rysunek 26 przedstawia, jak w latach zmieniała się liczba praktyk lekarskich w miastach i na wsiach. Podczas gdy liczba praktyk lekarskich na wsiach utrzymywała się na w miarę stałym poziomie, liczba praktyk lekarskich w miastach podlegała bardziej znacznym fluktuacjom. Największy boom na praktyki lekarskie w miastach odnotowano w roku 2007, od tego czasu zaś następowało stopniowe zmniejszanie się ich liczby. Według najbardziej aktualnych danych GUS w 2012 r. w województwie lubelskim istniało 247 praktyk lekarskich w miastach i 176 praktyk lekarskich na wsiach. Rysunek 25. Prywatne i publiczne przychodnie (ambulatoryjna opieka zdrowotna) w woj. lubelskim w latach publiczne niepubliczne Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Rysunek 26. Praktyki lekarskie w województwie lubelskim według miejsca świadczenia usług w latach praktyki lekarskie w miastach praktyki lekarskie na wsi Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Najwięcej przychodni zarówno publicznych, jak i prywatnych znajduje się w Lublinie. W powiecie lubelskim natomiast jako jedynym w województwie liczba przychodni publicznych przewyższa liczbę przychodni niepublicznych

44 Rysunek 27. Prywatne i publiczne przychodnie (ambulatoryjna opieka zdrowotna) w powiatach województwa lubelskiego w 2011 r. Powiat m.lublin Powiat m.zamość Powiat puławski Powiat kraśnicki Powiat bialski Powiat m.chełm Powiat tomaszowski Powiat m.biała Podlaska Powiat świdnicki Powiat biłgorajski Powiat rycki Powiat krasnostawski Powiat lubartowski Powiat zamojski Powiat chełmski Powiat hrubieszowski Powiat łęczyński Powiat lubelski Powiat janowski Powiat opolski Powiat radzyński Powiat łukowski Powiat parczewski Powiat włodawski niepubliczne publiczne Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. W województwie lubelskim średnio pięć przychodni przypada na 10 tys. ludności. Co ciekawe liderem w rankingu powiatów pod tym względem jest Zamość, który wyprzedza stolicę województwa (Rysunek 28). 44

45 Rysunek 28. Liczba przychodni na 10 tys. ludności w powiatach woj. lubelskiego w 2012 r. Powiat m.zamość Powiat m.lublin Powiat m.chełm Powiat m.biała Podlaska Powiat rycki Powiat puławski Powiat janowski Powiat świdnicki Powiat kraśnicki Powiat łęczyński Powiat krasnostawski Powiat hrubieszowski Powiat parczewski Powiat opolski Powiat lubartowski Powiat tomaszowski Powiat włodawski Powiat bialski Powiat łukowski Powiat lubelski Powiat zamojski Powiat chełmski Powiat biłgorajski Powiat radzyński Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. W województwie lubelskim działają 162 laboratoria diagnostyczne. Większość z nich, 90 podmiotów, oferuje odpłatne badania, pozostałe 72 podmioty to placówki publiczne. Największa ilość zarówno instytucji prywatnych jak i tych działających w ramach kontraktu z NFZ usytuowana jest w Lublinie (26 niepublicznych i 29 publicznych podmiotów) 28. W województwie lubelskim funkcjonuje 90 prywatnych laboratoriów medycznych. Najwięcej instytucji oferujących odpłatne badania laboratoryjne jest w Lublinie (29). Znacznie mniej, bo 7 podmiotów znajduje się w powiecie kraśnickim. W powiecie ryckim, puławskim i Zamościu funkcjonuje 6 placówek, a w Białej Podlaskiej i powiecie tomaszowskim - 5. W pozostałych powiatach istnieje niewielka liczba niepublicznych laboratoriów - od jednego do trzech. Według wykazu Krajowej Izby Diagnostów Laboratoryjnych w powiatach łęczyńskim i włodawskim nie działają prywatne laboratoria medyczne. Wyniki opracowane w oparciu o Listę Krajowej Izby Diagnostów Laboratoryjnych prezentuje tabela (Tabela 5). 28 Krajowa Lista Diagnostów Laboratoryjnych dostępna:

46 Tabela 5. Liczba laboratoriów według powiatów województwa lubelskiego w 2013 r. Powiat Liczba placówek M. BIAŁA PODLASKA 5 BIALSKI 3 BIŁGORAJSKI 2 M. CHEŁM 2 CHEŁMSKI 1 HRUBIESZOWSKI 2 JANOWSKI 1 KRASNOSTAWSKI 1 KRAŚNICKI 7 LUBARTOWSKI 2 M. LUBLIN 29 LUBELSKI 1 ŁUKOWSKI 2 OPOLSKI 1 PARCZEWSKI 1 PUŁAWSKI 6 RADZYŃSKI 2 RYCKI 6 ŚWIDNICKI 3 TOMASZOWSKI 5 M. ZAMOŚĆ 6 ZAMOJSKI 2 OGÓŁEM 90 Źródło: Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych. Terapia Terapia prowadzona jest w szpitalach i placówkach opieki całodobowej 29. Na terenie każdego z 24 powiatów województwa lubelskiego mieści się co najmniej jeden podmiot prywatny bądź publiczny, który świadczy usługi terapeutyczne. Najwięcej, bo aż 10 instytucji publicznych i 9 niepublicznych znajduje się w Lublinie. Najmniejsza ilość placówek (po 1 publicznej bądź niepublicznej) świadczących usługi z zakresu terapii jest w powiatach: bialskim, biłgorajskim, chełmskim, krasnostawskim, kraśnickim, łukowskim i w Białej Podlaskiej 30. Analizując liczbę szpitali w województwie w latach , widać, że była ona dość stała jeśli chodzi o szpitale publiczne, natomiast odnotowano wzrost liczby prywatnych placówek szpitalnych. Według stanu na koniec 2011 r. w woj. lubelskim działało 12 szpitali prywatnych i 33 publiczne (Rysunek 29). 29 ZIP NFZ, Szpitale i opieka całodobowa, dostępna: 30 Na podstawie: Informator Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ, ABC opieki zdrowotnej, Wykaz świadczeniodawców realizujących umowy w 2012 r. 46

47 Rysunek 29. Szpitale publiczne i prywatne w województwie lubelskim w latach szpitale publiczne szpitale prywatne Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Na terenie województwa lubelskiego działa pięć szpitali klinicznych, wszystkie zlokalizowane w Lublinie - Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 4, Dziecięcy Szpital Kliniczny im. Profesora Antoniego Gębali oraz Stomatologiczne Centrum Kliniczne Uniwersytetu Medycznego i Instytut Medycyny Wsi. Rysunek 30 i Rysunek 31 szczegółowo przedstawiają charakterystykę oddziałów szpitalnych województwa lubelskiego. W szpitalach regionu, podobnie, jak w skali całego kraju, dominują oddziały chirurgiczne (w 2012 r. było ich 82). W województwie znajdują się 44 szpitalne oddziały chirurgii ogólnej, 41 chorób wewnętrznych i 37 ginekologiczno-położniczych. Przy czym oddziały chorób wewnętrznych posiadają więcej łóżek niż oddziały chirurgii ogólnej. Na terenie województwa znajduje się tylko jeden oddział transplantologii (dysponujący 8 łóżkami) oraz 1 oddział toksykologiczny (dysponujący 18 łóżkami). W uzasadnieniu wyboru inteligentnych specjalizacji województwa lubelskiego wskazano, że za wyłonieniem specjalizacji w obszarze usług medycznych i prozdrowotnych przemawia m.in. proces starzenia się społeczeństwa. Warto w tym kontekście podkreślić, że oddziały geriatryczne w szpitalach ogólnych ciągle należą do rzadkości w skali Polski. Jak wynika z danych, które prezentuje Tabela 6, nie wszystkie województwa mogą pochwalić się występowaniem oddziałów szpitalnych dedykowanych opiece nad osobami starszymi. Bezkonkurencyjnym liderem pod tym względem w skali kraju jest województwo śląskie w 2012 r. w szpitalach ogólnych funkcjonowało tam aż 11 oddziałów geriatrycznych. Drugie miejsce zajmuje natomiast województwo lubelskie z 3 oddziałami geriatrycznymi. Podczas gdy województwo śląskie dysponuje 291 łóżkami na oddziałach geriatrycznych, w województwie lubelskim jest ich 88 (Tabela 7)

48 Rysunek 30. Oddziały w szpitalach województwa lubelskiego w 2012 r. Rysunek 31. Łóżka na poszczególnych oddziałach szpitalnych w województwie lubelskim w 2012 r. chirurgiczne chirurgiczne ogólne chorób wewnętrznych ginekologiczno-położnicze intensywnej terapii pediatryczne neurologiczne neonatologiczne chirurgii urazowo-ortopedycznej gruźlicy i chorób płuc kardiologiczne otolaryngologiczne psychiatryczne urologiczne zakaźne onkologiczne okulistyczne obserwacyjno-zakaźne reumatologiczne odwykowe (leczenia uzależnień) dla przewlekle chorych dermatologiczne nefrologiczne gastrologiczne geriatryczne endokrynologiczne chirurgiczne dla dzieci hematologiczne chorób zakaźnych neurochirurgiczne kardiochirurgiczne chirurgii szczękowo-twarzowej transplantologiczne toksykologiczne medycyny paliatywnej dla przewlekle chorych i pediatryczne i niemowlęce intensywnego nadzoru gruźlicy i chorób płuc oraz chirurgiczne chorób wewnętrznych chirurgiczne ogólne ginekologiczno-położnicze gruźlicy i chorób płuc neurologiczne pediatryczne kardiologiczne chirurgii urazowo-ortopedycznej neonatologiczne psychiatryczne odwykowe (leczenia uzależnień) zakaźne otolaryngologiczne onkologiczne obserwacyjno-zakaźne urologiczne intensywnej terapii reumatologiczne okulistyczne nefrologiczne gastrologiczne geriatryczne chorób zakaźnych chirurgiczne dla dzieci dermatologiczne dla przewlekle chorych endokrynologiczne neurochirurgiczne hematologiczne kardiochirurgiczne chirurgii szczękowo-twarzowej toksykologiczne transplantologiczne Źródło: Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. 48

49 Tabela 6. Liczba oddziałów geriatrycznych w szpitalach ogólnych w województwach Polski w latach ŚLĄSKIE LUBELSKIE ŁÓDZKIE MAŁOPOLSKIE PODKARPACKIE DOLNOŚLĄSKIE OPOLSKIE PODLASKIE LUBUSKIE WIELKOPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Tabela 7. Liczba łóżek na oddziałach geriatrycznych w szpitalach ogólnych w województwach Polski w latach ŚLĄSKIE LUBELSKIE MAŁOPOLSKIE OPOLSKIE PODKARPACKIE DOLNOŚLĄSKIE PODLASKIE LUBUSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE WIELKOPOLSKIE ŁÓDZKIE ZACHODNIOPOMORSKIE Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Miernikiem opisującym działalność oddziałów geriatrycznych jest liczba leczonych na nich pacjentów. W 2012 r. w województwie śląskim leczono na omawianych oddziałach 6121 pacjentów, natomiast w województwie lubelskim Oznacza to, że w województwie lubelskim w 2012 r. średnio przypadało nieco ponad 35 osób na jedno łóżko. W tym samym okresie w województwie śląskim, na jedno łóżko na oddziale geriatrycznym przypadało średnio nieco ponad 21 pacjentów 32. W aspekcie placówek oferujących możliwość skorzystania z szeroko pojętej terapii istotna jest również tzw. chirurgia jednego dnia, która obecnie na całym świecie staje się standardem. Termin ten ma swoje źródło w najistotniejszym założeniu tego typu usług, czyli minimalizowaniu czasu wykonania zabiegów chirurgicznych. Pacjenci są przyjmowani, poddawani zabiegowi i wypisywani z kliniki w ciągu 24 godzin, co powoduje szereg korzyści takich jak: skrócenie czasu oczekiwania, zmniejszenia ryzyka zakażeń, zarażeń i stresu, krótsza nieobecność w pracy. Jest to innowacyjna usługa o stosunkowo krótkiej tradycji, w związku z czym w województwie lubelskim działa niewiele, bo 10 placówek oferujących zabiegi chirurgii jednego dnia (z czego 4 podmioty znajdują się w Lublinie, a 2 - w Zamościu) (Tabela 8). Pozostałe podmioty z omawianej dziedziny usytuowane są w powiatach lubelskim, puławskim, tomaszowskim i zamojskim. Najczęstszą specjalizacją jaka wchodzi w zakres oferty niepublicznych chirurgii jednego dnia w województwie lubelskim jest okulistyka proponowana w 9 placówkach (z których 6 świadczy wyłącznie usługi okulistyczne). Inne dziedziny to: chirurgia ogólna, chirurgia dziecięca, chirurgia plastyczna, 31 Bank Danych Lokalnych GUS Bank Danych Lokalnych GUS

50 ginekologia, urologia, chirurgia naczyniowa, ortopedia i traumatologia narządu ruchu, otorynolaryngologia oraz chirurgia szczękowo-twarzowa. Tabela 8. Liczba placówek prywatnych oferujących usługi z zakresu chirurgii jednego dnia według powiatów województwa lubelskiego w 2012 r. Powiat Liczba placówek M. LUBLIN 4 LUBELSKI 1 PUŁAWSKI 1 TOMASZOWSKI 1 M. ZAMOŚĆ 2 ZAMOJSKI 1 OGÓŁEM 10 Źródło: Informator Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ, ABC opieki zdrowotnej, Wykaz świadczeniodawców realizujących umowy w 2012 r. Województwo lubelskie posiada także zidentyfikowany potencjał uzdrowiskowy z silnym ośrodkiem w Nałęczowie, oraz uzdrowiskiem w Krasnobrodzie. Jak wynika z analiz GUS pod względem liczby łóżek lecznictwa uzdrowiskowego i kuracjuszy leczonych stacjonarnie w roku 2012 lubelskie uzdrowiska przyjęły 5,3 tysiąca pacjentów w szpitalach uzdrowiskowych i 20,5 tysiąca w sanatoriach uzdrowiskowych. Rysunek 32 pokazuje wyraźnie, że pod względem liczby pacjentów, a także liczby łóżek uzdrowiskowych województwo lubelskie nie należy do liderów w kraju. Natomiast popularność Nałęczowa i stosunkowo niewielka odległość od Warszawy, a także próby utworzenia tutaj silnej inicjatywy klastrowej o profilu uzdrowiskowym, opartej na turystyce medycznej sprawiają, że stanowi on bardzo silny atut województwa. Podobnie pozytywnych efektów należy spodziewać się po planach budowy centrum leczniczego opartego o wody termalne w Celejowie, oddalonym od Nałęczowa o jedynie kilkanaście kilometrów. 50

51 Rysunek 32. Rozmieszczenie łóżek lecznictwa uzdrowiskowego i liczba kuracjuszy leczonych stacjonarnie według województw w 2012 r. Źródło: GUS Zdrowie i ochrona zdrowia w 2012 r., dostępny: s.88. Rehabilitacja Usługi rehabilitacyjne w województwie lubelskim realizowane są w 122 miejscach 33, głównie przez podmioty niepubliczne - stanowią 90 placówek, z których zdecydowana większość znajduje się w Lublinie (21 instytucji). Rehabilitacja świadczona jest także na szpitalnych oddziałach rehabilitacyjnych. Rysunek 33 szczegółowo przedstawia, jak w województwie w latach zmieniała się liczba tych oddziałów, liczba łóżek oraz leczonych pacjentów. W ciągu tych 7 lat nastąpił wzrost liczby oddziałów i dostępnych łóżek, co zaowocowało możliwością rehabilitacji większej liczby pacjentów. Według danych na 2012 rok, w szpitalach województwa lubelskiego funkcjonowało 30 oddziałów rehabilitacyjnych, oferujących łącznie 839 łóżek, z których skorzystało łącznie pacjentów. 33 Opracowanie własne na podstawie: Informator Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ, ABC opieki zdrowotnej, Wykaz świadczeniodawców realizujących umowy w 2012 r., dostępny: s

52 Rysunek 33. Oddziały rehabilitacyjne w szpitalach, łóżka na tych oddziałach oraz liczba pacjentów leczona w województwie lubelskim w latach Oddziały rehabilitacyjne Leczeni na oddziałach rehabilitacyjnych Łóżka na oddziałach rehabilitacyjnych Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Spis Informatora Narodowego Funduszu Zdrowia uwzględnia tzw. rehabilitację leczniczą w skład, której wchodzi fizjoterapia oraz rehabilitacja dorosłych i dzieci w różnorodnych specjalizacjach. Najwięcej prywatnych placówek oferujących te usługi znajduje się w Lublinie (21), a następnie w powiecie kraśnickim (9) i Zamościu (8). Według wykazu Informatora NFZ w obrębie powiatu parczewskiego nie działają prywatne instytucje branży rehabilitacyjnej. Dane przestawia Tabela 9. Tabela 9. Liczba placówek prywatnych oferujących usługi z zakresu rehabilitacji według powiatu Powiat Liczba placówek M. BIAŁA PODLASKA 5 BIALSKI 3 BIŁGORAJSKI 5 M. CHEŁM 3 CHEŁMSKI 1 HRUBIESZOWSKI 2 JANOWSKI 2 KRASNOSTAWSKI 2 KRAŚNICKI 9 LUBARTOWSKI 2 M. LUBLIN 21 LUBELSKI 2 ŁĘCZYŃSKI 2 ŁUKOWSKI 1 OPOLSKI 1 PUŁAWSKI 4 RADZYŃSKI 3 RYCKI 2 ŚWIDNICKI 3 TOMASZOWSKI 6 52

53 Powiat Liczba placówek WŁODAWSKI 1 M. ZAMOŚĆ 8 ZAMOJSKI 2 OGÓŁEM 90 Źródło: Informator Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ, ABC opieki zdrowotnej, Wykaz świadczeniodawców realizujących umowy w 2012 r. Usługi kompleksowe Oprócz placówek oferujących swoje usługi w ramach kontraktu z Lubelskim Oddziałem Wojewódzkim NFZ w województwie lubelskim funkcjonują podmioty prywatne, oferujące kompleksową opiekę medyczną, do której zaliczono: kliniki i poradnie świadczące usługi wielu lekarzy, laboratoria, rehabilitację i chirurgię jednego dnia. Według danych z Informatora NFZ 34 w 2012 roku stan zarejestrowanych podmiotów przedstawia się w następujący sposób: 162 placówki posiadają w swojej ofercie odpłatne świadczenia lekarzy wielu specjalizacji, 85 placówek świadczy niepubliczne usługi rehabilitacyjne a 10 placówek wykonuje nierefundowane zabiegi chirurgii jednego dnia. Na aktualizowanej 20 listopada 2013 roku Liście Krajowej Izby Diagnostów Laboratoryjnych 35 widnieją 162 laboratoria medyczne z czego 90 stanowią podmioty prywatne. Z wykazu NFZ zostały wyodrębnione placówki, w których pacjent ma możliwość prywatnej konsultacji z lekarzami co najmniej dwóch specjalizacji. Zdecydowanie najwięcej klinik i poradni, które w swojej ofercie posiadają możliwość skorzystania z usług wielu lekarzy jest w stolicy województwa (40). Następne pod względem liczby placówek są: Zamość (15), powiat kraśnicki (12), puławski (11) i lubartowski (10). Najmniej placówek tego typu działa w powiatach: biłgorajskim, janowskim, hrubieszowskim, krasnostawskim (w każdym z nich 3 podmioty), łukowskim (2) i parczewskim (1). Według wykazu Informatora NFZ na 2012 rok w powiecie chełmskim nie znajdują się placówki proponujące omawiane świadczenia. Liczba prywatnych placówek oferujących usługi lekarzy wielu specjalizacji w poszczególnych powiatach została przedstawiona w tabeli (Tabela 10). Tabela 10. Liczba placówek prywatnych oferujących usługi lekarzy wielu specjalizacji według powiatów województwa lubelskiego w 2012 r. Powiat Liczba placówek M. BIAŁA PODLASKA 4 BIALSKI 5 BIŁGORAJSKI 3 M. CHEŁM 6 JANOWSKI 3 HRUBIESZOWSKI 3 KRASNOSTAWSKI 3 KRAŚNICKI 12 LUBARTOWSKI 10 M. LUBLIN 40 LUBELSKI 6 ŁĘCZYŃSKI 4 ŁUKOWSKI 2 OPOLSKI 4 PARCZEWSKI 1 PUŁAWSKI Informator Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ, ABC opieki zdrowotnej, Wykaz świadczeniodawców realizujących umowy w 2012 r., dostępny: s Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych, dostępny:

54 Powiat Liczba placówek RADZYŃSKI 4 RYCKI 5 ŚWIDNICKI 5 TOMASZOWSKI 7 WŁODAWSKI 5 M. ZAMOŚĆ 15 ZAMOJSKI 4 OGÓŁEM 162 Źródło: Informator Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ, ABC opieki zdrowotnej, Wykaz świadczeniodawców realizujących umowy w 2012 r. Z przedstawionych danych wynika, że w kategorii ilości placówek realizujących działania w ramach profilaktyki, diagnostyki, terapii i rehabilitacji oraz różnorodności świadczeń przoduje Lublin, który jest największym miastem i stolicą województwa lubelskiego. Pozostałe podmioty najczęściej skupione są wokół największych miast powiatowych. Skonkludować zatem należy, że potencjał województwa lubelskiego w sektorze zdrowia w dużej mierze skoncentrowany jest w stolicy województwa. Placówki ochrony zdrowia wyniki badania CAWI WYKSZTAŁCENIE KADRY ZARZĄDZAJĄCEJ W przypadku większości badanych placówek ich kadra zarządzająca posiadała wykształcenie kierunkowe (57,8%). Rysunek 34. Czy kadra zarządzająca placówki, którą P. reprezentuje posiada wykształcenie kierunkowe? (np. zarządzanie w służbie zdrowia) Tak 57,8% Nie 29,3% Nie wiem/trudno powiedzieć 12,9% Źródło: Badanie CAWI, N=263. ZAPOTRZEBOWANIE NA PERSONEL MEDYCZNY W PLACÓWCE Ponad połowa badanych stwierdziła, że ich placówce nie brakuje personelu medycznego (60,5%, z czego 27,4% - zdecydowanie). Jednocześnie, co czwarty badany przyznał, że ich placówka potrzebuje więcej personelu medycznego (25,4%, z czego 6,8 nie miało co do tego wątpliwości). 54

55 Rysunek 35. Jak ocenia Pan/i zapotrzebowanie na personel medyczny w placówce, którą Pan/i reprezentuje? 40% 20% 27,4% 33,1% 18,6% 6,8% 14,1% 0% Zdecydowanie nie brakuje nam personelu medycznego Raczej nie brakuje nam personelu medycznego Raczej brakuje nam personelu medycznego Zdecydowanie brakuje nam personelu medycznego Trudno powiedzieć Źródło: Badanie CAWI, N=263. INFRASTRUKTURA LOKALOWA I SPRZĘTOWA PLACÓWEK placówek. Zdecydowana większość badanych przedstawicieli podmiotów medycznych i prozdrowotnych oceniła swoją infrastrukturę lokalową jako dobrą (85,2%, z czego 38,4% - jako bardzo dobrą). Negatywne noty temu aspektowi wydało jedynie około 8% respondentów. Podobnie, w zdecydowanej większości dobrze (88,6%, z czego 38 bardzo) oceniono warunki sprzętowe badanych Rysunek 36. Proszę ocenić infrastrukturę lokalową i sprzętową, którą dysponuje Pana/i placówka 60% 40% 20% 0% Warunki lokalowe Warunki sprzętowe 46,8% 50,6% 38,4% 38,0% 7,2% 4,2% 1,1% 6,5% 6,5% 0,8% Bardzo dobre Raczej dobre Raczej złe Bardzo złe Trudno powiedzieć Źródło: Badanie CAWI, N=263. Pytani o to, jakie ewentualne potrzeby lokalowe lub sprzętowe mają w swojej placówce, w większości badani deklarowali, że takowe nie występują. Niektórzy zaś wskazywali, że przydałby się dodatkowy sprzęt wysokospecjalistyczny do diagnozy (którego placówka nie może kupić nawet biorąc kredyt ze względu na niepewny kontrakt z NFZ), remont budynku, wymiana łóżek pacjentów (w szpitalu), zakup specjalistycznego sprzętu czy kupno własnego lokalu. Przedstawicieli podmiotów działających w branży DBAŁOŚĆ O JAKOŚĆ USŁUG PLACÓWKI medycznej i prozdrowotnej zapytano także o to, w jaki sposób dbają o jakość oferowanych przez siebie usług. Zdecydowana większość (81,9%) przyznała, że ma standardy obsługi klienta/pacjenta, ponad połowa natomiast prowadzi audyt wewnętrzny (51,2%) miała go większość szpitali i przychodni, które wzięły udział w badaniu. Z kolei audyt zewnętrzny przeprowadzała co piąta badana placówka (21,7%), w tym połowa badanych szpitali i co trzecia przychodnia. Natomiast w co trzeciej badanej placówce (35,8%) prowadzone są cykliczne badania satysfakcji pacjentów/klientów. Prowadziły je m.in. badane szpitale, przychodnie, laboratoria, uzdrowiska oraz centra rehabilitacji i fizjoterapii

56 Rysunek 37. W jaki sposób dbają Państwo o jakość oferowanych przez siebie usług? 80% 60% 40% 20% 0% 81,9% Mamy standardy obsługi pacjenta/klienta 35,8% Prowadzimy cykliczne badania satysfakcji pacjentów/klientów 51,2% Prowadzimy audyt wewnętrzny 21,7% Prowadzimy audyt zewnętrzny Źródło: Badanie CAWI, N=263, odpowiedzi wielokrotne, wyniki nie sumują się do 100%. Przedstawiciele placówek, którzy zadeklarowali, że prowadzą audyt wewnętrzny, zostali poproszeni o doprecyzowanie, czego konkretnie on dotyczy. W ponad połowie podmiotów audyt wewnętrzny dotyczył jakości obsługi pacjentów/klientów oraz dokumentacji wewnętrznej (49,8%). Rzadziej audyt obejmował sprzęt medyczny (34,78%) lub zakażenia (32,02%). Tabela 11. Czego dotyczy audyt wewnętrzny? Odpowiedź % Jakości obsługi pacjentów/klientów 49,80% Dokumentacji wewnętrznej 49,80% Akt osobowych 20,16% Zakażeń 32,02% Sprzętu medycznego 34,78% Sprawozdawczości 25,30% Dokumentacji medycznej 36,36% Innych 2,77% Źródło: Badanie CAWI, N=263, odpowiedzi wielokrotne, wyniki nie sumują się do 100%. USŁUGI KOMPLEKSOWE centra rehabilitacyjne. Respondentów zapytano, czy placówka, którą reprezentują oferuje usługi kompleksowe tj. od profilaktyki, diagnostyki, terapii po rehabilitację i zdrowy wypoczynek. Jak wynika z badania CAWI, większość podmiotów nie ma w swojej ofercie usług kompleksowych (40,9%), oferuje je natomiast 30,3% badanych podmiotów. Usługi takie oferowały przeważnie szpitale oraz 56

57 Rysunek 38. Czy placówka, którą Pan/i reprezentuje zapewnia usługi kompleksowe tj. od profilaktyki, diagnostyki, terapii po rehabilitację i zdrowy wypoczynek? 50% 30,3% 40,9% 28,7% 0% Tak Nie Trudno powiedzieć Źródło: Badanie CAWI, N=254. Pomimo, że większość badanych placówek nie oferuje obecnie usług kompleksowych, to jednocześnie 51,6% respondentów podkreśliło, że byłoby zainteresowanych udostępnianiem tego rodzaju usług wraz z innymi podmiotami z sektora medycznego i prozdrowotnego (w tym 18,1% - zdecydowanie). Rysunek 39. Czy placówka, którą Pan/i reprezentuje byłaby zainteresowana udostępnianiem usług kompleksowych tj. od profilaktyki, diagnostyki, terapii po profilaktykę, rehabilitację i zdrowy wypoczynek poprzez ścisłą współpracę z innymi podmiotami z sektora usług medycznych i prozdrowotnych? 40% 20% 0% 18,1% 33,5% 17,3% 7,1% 24,0% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie wiem/trudno powiedzieć Dostępność świadczeń medycznych Źródło: Badanie CAWI, N=254. Z punktu widzenia celu badania istotne jest także określenie dostępności świadczeń medycznych w placówkach ochrony zdrowia w na terenie województwa lubelskiego. Pomimo, że brakuje wiarygodnych i porównywalnych danych na ten temat, dostępność poszczególnych świadczeń, realizowanych w ramach NFZ możliwa jest do oszacowania na podstawie udostępnianych przez wojewódzkie oddziały Narodowego Funduszu Zdrowia listy oczekujących 36. Można mieć wiele zastrzeżeń co do jakości i wiarygodności informacji przedstawianej w sprawozdaniach NFZ, jednakże z uwagi na ujednolicone sposoby prowadzenia rejestru w całej Polsce, wskaźnik ten może dać obraz dostępności do poszczególnych usług w skali kraju, a także w ramach województwa lubelskiego 37. Uzupełnienie tych informacji stanowią także wyniki badań przeprowadzonych na zlecenie PwC w 2013 roku w ramach Krajowego Indeksu Sprawności Ochrony Zdrowia Oprócz analiz danych wtórnych, badaniem CATI objęta została reprezentatywna dla Polski próba 2008 dorosłych Polaków. Wśród zadawanych pytań znalazły się także zagadnienia dotyczące dostępności usług medycznych. Najważniejsze wyniki, w układzie województw przedstawiają Rysunki Na ich podstawie można wyciągnąć następujące wnioski na temat dostępności usług medycznych w województwie lubelskim. Jeśli chodzi o liczbę osób na listach oczekujących to sytuacja w regionie utrzymuje się na poziomie średnim w skali kraju (Rysunek 40), najdłuższe kolejki oczekujących odnotowano w województwie dolnośląskim (ok. 50/1000 ubezpieczonych), najmniejsze wskaźniki obserwowane są zaś w województwach świętokrzyskim (8,2), podkarpackim oraz małopolskim i mazowieckim (w każdym z nich poniżej 15 osób/1000 ubezpieczonych). Ważnym elementem w ocenie dostępności usług ochrony zdrowia jest system informacji, zapewniający wiedzę, gdzie zwrócić się z danym problemem medycznym (lub jego podejrzeniem). Jest to także ważny wskaźnik jakości opieki zdrowotnej. Jak wynika z danych, które 36 Prezentowane tu dane przedstawiają stan na listopad 2013 r. Podkreślić należy, że mają one charakter poglądowy, ponieważ pod koniec roku kolejki są zwykle największe, a czas oczekiwania najdłuższy. 37 Zob. Krajowy Indeks Sprawności Ochrony Zdrowia 2014, dostępny:

58 przedstawia Rysunek 41 dostępność informacji nt. ochrony zdrowia w województwie lubelskim oceniana jest dość wysoko (3 miejsce w kraju za woj. podlaskim i opolskim). Najmniej pozytywnych ocen w tym aspekcie wystawili zaś mieszkańcy woj. świętokrzyskiego. Rysunek 40. Liczba osób na listach oczekujących w województwach Polski [Stan na dzień ] 38 Rysunek 41. Ocena dostępności informacji nt. ochrony zdrowia w Polsce w 2013 r. Źródło: Krajowy Indeks Sprawności Ochrony Zdrowia 2014, s. 58. [Na podstawie list oczekujących NFZ]. Źródło: Krajowy Indeks Sprawności Ochrony Zdrowia 2014, s. 63. [Badanie CATI n=2008]. [Średnia na skali 1-5, gdzie 5 jest oceną najwyższą]. Jeśli chodzi o dostęp do lekarzy specjalistów w Polsce, to województwo lubelskie plasuje się w górnej połowie rankingu województw (5 miejsce w kraju). Najlepiej pod tym względem wypada województwo podlaskie, a najgorzej pomorskie (Rysunek 42). Podobnie w województwie lubelskim oceniany jest dostęp do nocnej i świątecznej pomocy lekarskiej (6 miejsce w kraju), który najlepiej oceniany jest przez mieszkańców woj. kujawsko-pomorskiego, a najgorzej przez mieszkańców woj. pomorskiego (Rysunek 43). 38 Sumaryczna liczba osób oczekujących na wizytę w wybranych poradniach (neurologiczna, okulistyczna, kardiologiczna, endokrynologiczna oraz chirurgii urazowo-ortopedycznej)w przeliczeniu na 1000 populacji. Stan na

59 Rysunek 42. Dostęp do lekarzy specjalistów w Polsce w 2013 r. Rysunek 43. Dostęp do nocnej i świątecznej pomocy lekarskiej w Polsce w 2013 r. Źródło: Krajowy Indeks Sprawności Ochrony Zdrowia 2014, s. 64. [Badanie CATI n=2008]. [Średnia na skali 1-5, gdzie 5 jest oceną najwyższą]. Źródło: Krajowy Indeks Sprawności Ochrony Zdrowia 2014, s. 65. [Badanie CATI n=2008]. [Średnia na skali 1-5, gdzie 5 jest oceną najwyższą]. Rysunek 44. Dostęp do badań diagnostycznych w Polsce w 2013 r. Rysunek 45. Czas oczekiwania na usługę medyczną w Polsce w 2013 r. Źródło: Krajowy Indeks Sprawności Ochrony Zdrowia 2014, s. 66. [Badanie CATI n=2008]. [Średnia na skali 1-5, gdzie 5 jest oceną najwyższą]. Źródło: Krajowy Indeks Sprawności Ochrony Zdrowia 2014, s. 67. [Badanie CATI n=2008]. [Średnia na skali 1-5, gdzie 5 jest oceną najwyższą]. Bardzo dobrze jest za to w województwie lubelskim oceniana dostępność badań diagnostycznych (2 miejsce w kraju po woj. warmińsko-mazurskim), którą najsłabiej oceniono w kujawsko-pomorskim (Rysunek 44). Natomiast czas oczekiwania na usługę medyczną w regionie jest oceniany średnio w skali kraju (6 miejsce wśród wszystkich województw) (Rysunek 45). Najgorzej pod tym względem oceniane jest woj. łódzkie, a najlepiej zachodniopomorskie. Pewne zróżnicowania wewnątrz wojewódzkie w aspekcie dostępności świadczeń medycznych pozwalają uchwycić dane na temat list oczekujących gromadzone przez NFZ. Najnowsze dostępne dane wskazują na średni czas oczekiwania (w dniach) według stanu na koniec listopada 2013 r. 39 Analizowane będą jedynie dane dla tzw. przypadków stabilnych. Średni czas oczekiwania oznacza średnią liczbę dni, jaką oczekiwały na udzielenie świadczenia osoby skreślone z listy oczekujących z powodu wykonania 39 Dane dostępne są na stronie:

60 świadczenia u danego świadczeniodawcy 40. Dane zostały uszeregowane według poszczególnych faz świadczenia usług zdrowotnych. W tym przypadku jednak nie wszystkie fazy zostały uwzględnione wobec braku wiarygodnych informacji na ten temat. Dane NFZ na temat kolejek osób oczekujących na świadczenia uwzględniają bowiem jedynie takie kategorie, jak: programy lekowe, procedury medyczne, opiekę długoterminową, opiekę psychiatryczną i leczenie uzależnień, rehabilitację, leczenie szpitalne, leczenie stomatologiczne i świadczenia specjalistyczne. Jeśli chodzi o terapię to wśród oddziałów szpitalnych najdłuższe kolejki odnotowano w przypadku Oddziału Chirurgii Urazowo-Ortopedycznej w Lublinie, średni czas oczekiwania wyniósł około półtora roku (512 dni), a następnie Oddział Otolaryngologicznych tego samego szpitala (350 dni) oraz Oddział Otolaryngologiczny szpitala specjalistycznego w Białej Podlaskiej (263 dni). Analizując placówki wykonujące świadczenia medyczne, zauważyć można, że najdłuższe kolejki obejmują świadczenia związane z problemami wieku starczego m.in. endoprotezoplastykę stawu biodrowego i kolanowego czy leczenie zaćmy. Najdłużej, bo ponad 4 lata trzeba było czekać endoprotezoplastykę stawu kolanowego w szpitalu klinicznym w Lublinie (1726 dni). Zabieg w zakresie zaćmy w Ośrodku Chirurgii Oka profesora Zagórskiego łączył się pod koniec 2013 r. z oczekiwaniem średnio 1243 dni. Natomiast endoprotezoplastyka stawu biodrowego w szpitalu klinicznym w Lublinie to średni czas oczekiwania rzędu 1095 dni. W przypadku leczenia zaćmy, pacjenci muszą liczyć się z bardzo długim okresem oczekiwania zarówno w placówkach publicznych, jak i prywatnych. Niska dostępność zabiegów leczenia zaćmy jest bolączką nie tylko stolicy województwa, ale także pozostałych większych ośrodków miejskich. W kontekście starzenia się społeczeństwa, ale nie tylko, istotna jest dostępność usług opiekuńczych na terenie województwa lubelskiego. Najdłużej na pielęgniarską domową opiekę długoterminową musieli czekać pacjenci z Bełżyc (średnio 824 dni pod koniec 2013 r.) oraz Białej Podlaskiej (578 dni), a także chcący skorzystać z usług Okręgowego Szpitala Kolejowego w Lublinie (507 dni). Podobnie, jak w przypadku procedur medycznych, długi czas oczekiwania na usługi opiekuńcze dotyczył zarówno podmiotów prywatnych, jak i publicznych zlokalizowanych w różnych częściach województwa lubelskiego. Znacznie lepiej, jeśli chodzi o dostępność świadczeń, przedstawia się sytuacja w województwie lubelskim w kwestii poradni stomatologicznych, szczególnie w dużych miastach, głównie w Lublinie pod koniec 2013 r. nie odnotowano praktycznie żadnych kolejek oczekujących. Sytuacja jest jednak trudniejsza w mniejszych miejscowościach, które dominują w zestawieniu pod względem długości oczekiwania na świadczenie stomatologiczne. Niska jest dostępność usług stomatologicznych na terenach wiejskich. Najdłużej pod koniec 2013 r. musieli czekać mieszkańcy wsi Nowodwór (953 dni) i Cyców (821 dni) oraz Terespola (814 dni). Ogólnie rzecz biorąc powyżej 200 dni oczekiwać trzeba było głównie w mniejszych miejscowościach. Jeśli chodzi o dostępność usług lekarzy specjalistów, to najczęściej na liście placówek, do których trzeba czekać średnio dłużej 100 dni pojawiają się poradnie kardiologiczne. Średnio najdłużej zaś trzeba było czekać do gastroenterologa w Szpitalu Wojewódzkim w Zamościu (310 dni), a następnie do poradni okulistycznej w Międzyrzecu Podlaskim (253 dni) i kardiologa w Biłgoraju (241). 40 Czas ten świadczeniodawcy mają obowiązek obliczać zgodnie ze wzorem zawartym w załączniku nr 7 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 czerwca 2008 r. w sprawie zakresu niezbędnych informacji gromadzonych przez świadczeniodawców, szczegółowego sposobu rejestrowania tych informacji oraz ich przekazywania podmiotom zobowiązanym do finansowania świadczeń ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r., Nr 123, poz. 801, z późn. zm.). Podkreślić należy, że do obliczenia średniego czasu oczekiwania są brane, zgodnie ze wzorem, wyłącznie informacje o osobach znajdujących się na liście oczekujących, którym w okresie ostatnich 6 miesięcy udzielono świadczenia i z tego powodu zostały z listy skreślone. Nie będą więc brane pod uwagę informacje o osobach, którym wykonano świadczenie, a które nie są umieszczane na listach oczekujących, tj. osoby znajdujące się w momencie zgłoszenia do świadczeniodawcy w stanie nagłym oraz osoby znajdujące się w planie leczenia i wymagające okresowego, w ściśle ustalonych terminach, wykonywania kolejnych etapów świadczenia. Należy dodać, że średni czas oczekiwania wynoszący 0 dni może oznaczać dwie sytuacje: świadczenia są udzielane na bieżąco lub w okresie ostatnich 6 miesięcy nikt nie został skreślony z listy oczekujących z powodu wykonania świadczenia. Dlatego uwagę należy zwracać nie tylko na średni czas oczekiwania, ale jednocześnie na liczbę osób oczekujących oraz liczbę osób skreślonych z listy oczekujących z powodu wykonania świadczenia. 60

61 W przypadku rehabilitacji leczniczej najdłuższy czas oczekiwania pod koniec 2013 r. występował na Oddziale Rehabilitacyjnym Szpitalu Klinicznym w Lublinie (910 dni). Ponad 500 dni oczekiwać musieli pacjenci Oddziału Rehabilitacji Neurologicznej tego samego szpitala (551 dni) oraz Oddziału Rehabilitacyjnego Szpitala Neuropsychiatrycznego w Lublinie (501 dni). Na długie kolejki musieli się także nastawić pacjenci Instytutu Medycyny Wsi (455 dni). Najwyższa Izba Kontroli, oceniając dostępność usług medycznych, badała sytuację na oddziałach ortopedycznych, urologicznych i neurochirurgicznych. Najwięcej pacjentów oczekiwało na zabieg na ortopedii w Szpitalu Klinicznym w Lublinie osób Kształcenie kadr medycznych Za kształcenie w zakresie ochrony zdrowia w województwie lubelskim w głównej mierze odpowiada Uniwersytet Medyczny w Lublinie. Studenci Uniwersytetu Medycznego w Lublinie mają możliwość kształcenia się na następujących kierunkach, z czego elektroradiologię i kierunek lekarski można studiować także w języku angielskim: Analityka medyczna; Dietetyka; Elektroradiologia; Farmacja; Fizjoterapia; Kosmetologia; Lekarski; Lekarsko-dentystyczny; Pielęgniarstwo; Pielęgniarstwo, położnictwo, fizjoterapia; Położnictwo; Ratownictwo medyczne; Techniki dentystyczne; Zdrowie publiczne. Według najnowszego rankingu (2013 r.) Ranking Web of Universities, największego światowego rankingu uczelni wyższych prowadzonego przez Cybermetrics Lab (Spanish National Research Council, CSIC), Lubelski Uniwersytet Medyczny zajmuje 55 miejsce wśród europejskich wyższych uczelni oraz 3140 na świecie, a 8 miejsce w kraju wśród uczelni medycznych 42. Oferta edukacyjna Uniwersytetu Medycznego w Lublinie stwarza także możliwość kształcenia się na studiach doktoranckich oraz podyplomowych 43. Poza Uniwersytetem Medycznym kadrę na potrzeby sektora ochrony zdrowia kształcą także uczelnie wskazane w tabeli poniżej. Tabela 12. Zakres kształcenia w województwie lubelskim dotyczący sektora ochrony zdrowia Nazwa uczelni Zakres kształcenia dot. sektora ochrony zdrowia Wyższa Szkoła Nauk Społecznych w Lublinie - techniki dentystyczne - ratownictwo medyczne Lubelska Szkoła Wyższa im. Króla Władysława Jagiełły - profilaktyka zdrowotna- problemy higieny i epidemiologii - zdrowie publiczne Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej - fizjoterapia - pielęgniarstwo - ratownictwo medyczne - zdrowie publiczne 41 Informacja o wynikach kontroli dostępności wybranych świadczeń opieki zdrowotne, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa Dane za: 43 Uniwersytet Medyczny w Lublinie, dostępny:

62 Nazwa uczelni Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza im. Wincentego Pola w Lublinie Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie Lubelska Szkoła Biznesu Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie Zakres kształcenia dot. sektora ochrony zdrowia - fizjoterapia - fizjoterapia - pielęgniarstwo - zarządzanie w opiece zdrowotnej - zarządzanie ochroną zdrowia - pielęgniarstwo - zdrowie publiczne - MBA dla kadry medycznej - zarządzanie ochroną zdrowia -administracja i prawo w opiece zdrowotnej - prawo medyczne Źródło: Opracowanie własne. W roku akademickim 2011/2012 studia ukończyło 27,8 tys. osób. O około 5,5% mniej niż w roku poprzedzającym. Najwięcej absolwentów ukończyło kierunki ekonomiczne i administracyjne (20,9% ogółu absolwentów). Kierunki medyczne ukończyło 3005 absolwentów, co stanowi 10,9% ogółu absolwentów 44. Tabela poniżej przedstawia liczbę absolwentów kierunków medycznych z ostatnich trzech lat. Tabela 13. Absolwenci kierunków medycznych uczelni wyższych w województwie lubelskim Rok akademicki Liczba absolwentów Procent ogółu absolwentów 2011/ ,9% 2010/ ,8% 2009/ ,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Lublinie [Szkolnictwo wyższe w roku akademickim 2012/13, Szkolnictwo wyższe w roku akademickim 2011/12, Szkolnictwo wyższe w roku akademickim 2011/11]. Jak wynika z powyższej tabeli najwięcej absolwentów ukończyło kierunki medyczne w roku akademickim 2010/2011, najmniej w roku 2009/2010. Różnica pomiędzy omawianymi latami wynosi aż 1303 absolwentów. Najwięcej absolwentów kierunków medycznych kształci Uniwersytet Medyczny w Lublinie. Jest to główny ośrodek kształcący kadrę na potrzeby lubelskiego sektora ochrony zdrowia. Tabela poniżej przedstawia stan absolwentów poszczególnych kierunków Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. 44 Szkolnictwo wyższe w roku akademickim 2012/2013, Urząd Statystyczny w Lublinie, Lublin 2013 r. 62

63 Tabela 14. Absolwenci kierunków medycznych Uniwersytetu Medycznego w Lublinie Wydział Kierunek Absolwenci w Absolwenci w Absolwenci w Razem 2011 r r r. I Wydział Lekarski z Lekarski Oddziałem Lekarsko Stomatologicznym dentystyczny Lekarskodentystyczny Anglojęzyczny Techniki dentystyczne II Wydział Lekarski z Lekarski Oddziałem Elektroradiologia Anglojęzycznym Lekarski - Anglojęzyczny Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Farmacja Analityka medyczna Kosmetologia Pielęgniarstwo Położnictwo Fizjoterapia Zdrowie publiczne Ratownictwo medyczne Kosmetologia Dietetyka OGÓŁEM Źródło: Opracowanie własne na podstawie dnia: r.). Największa liczba absolwentów opuściła uczelnię w 2013 r. (1731), o 186 więcej niż w roku poprzedzającym. Kierunki, których dyplom zdobyła największa liczba studentów w trzech ostatnich latach to pielęgniarstwo (1055) oraz fizjoterapia (646) na Wydziale Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu. W ostatnich trzech analizowanych latach żaden absolwent nie ukończył kierunku elektroradiologia, natomiast dietetykę ukończyło jedynie 18 absolwentów. Lubelski Uniwersytet Medyczny posiada także bardzo duży potencjał w zakresie kształcenia studentów anglojęzycznych. Obecnie w Lublinie kształci się około 1300 przyszłych lekarzy z zagranicy, co daje Uniwersytetowi Medycznemu wiodącą pozycję w kraju. Lubelski Uniwersytet Medyczny stosuje także innowacyjne metody nauczania, wykorzystując techniki symulacyjne w kształceniu lekarzy. Obecnie powstaje Zintegrowane Interdyscyplinarne Centrum Symulacji Medycznej Uniwersytetu Medycznego. Jednakże już teraz Uniwersytet ma wyposażoną w fantomy Pracownię Symulacji Medycznej. Studenci w inscenizowanych sytuacjach uczą się rozmawiania z pacjentem, prawidłowej diagnostyki oraz wykonywania procedur medycznych. Podejście takie pozwala na wypracowanie konkretnych schematów postępowania w określonych sytuacjach. Nowe Centrum zaoferuje znacznie większe możliwości szkolenia, m.in. dzięki symulatorowi sali operacyjnej i symulatorowi ambulansu. Studenci będą też ćwiczyć w sytuacjach, naśladujących wypadki drogowe. Danych na temat jakości kształcenia kadr medycznych w województwie lubelskim dostarczają prowadzone rokrocznie rankingi uczelni wyższych oraz poszczególnych kierunków kształcenia, a także wyniki w Lekarskim Egzaminie Końcowym (LEK) oraz Lekarsko-Dentystycznym Egzaminie Końcowym 63 1.

64 (LDEK) 45. Pomimo, iż metodologia rankingów uczelni prowadzona m.in. przez Perspektywy i Rzeczpospolitą, jest szeroko dyskutowana, warto tutaj przywołać dane z trzech ostatnich lat. W metodologii oceny uwzględnia się m.in. takie kryteria, jak: prestiż, innowacyjność, potencjał naukowy, efektywność naukową, warunki studiowania i umiędzynarodowienie 46. Szczegółowy ranking medycznych w latach 2011, 2012 i 2013 przedstawia poniżej. W roku 2013 lubelski Uniwersytet Medyczny zajął, podobnie, jak w 2012 r., 9 lokatę wśród 11 uczelni medycznych w kraju. Widać, jednak, że w tym samym rankingu jeszcze w 2011 lubelska uczelnia zajmowała 6 pozycję. Tabela 15. Ranking uczelni medycznych w Polsce w latach 2011, 2012 i 2013 Pozycja w 2013 r. Uczelnia Wynik 1 Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Warszawski Uniwersytet Medyczny Gdański Uniwersytet Medyczny Uniwersytet Medyczny w Łodzi Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Uniwersytet Medyczny w Lublinie Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie Collegium Medicum UMK im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Źródło: Ranking Perspektyw i Rzeczpospolitej Według danych z egzaminów LEK przeprowadzanych we wrześniu 2013 r. najlepsze wyniki w skali kraju osiągnęli absolwenci Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu (najwyższa średnia wyników). Natomiast zarówno absolwenci I, jak i II Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Lublinie znaleźli się odpowiednio na 11 i 10 miejscu w rankingu. Niezbyt dobre wyniki podczas wrześniowego terminu egzaminu LEK odnotowali także absolwenci anglojęzycznego kierunku lekarskiego na lubelskiej uczelni był to średnio najgorszy wynik wśród wszystkich zdających, którzy pobierali nauki w języku angielskim. Jeszcze kilka lat wcześniej wyniki lekarzy, absolwentów Uniwersytetu Medycznego w Lublinie znajdowały się w czołowych miejscach rankingu, natomiast we wrześniu 2012 r. wyniki te były najgorsze wśród wszystkich polskich uczelni medycznych. Wyniki te mogą wskazywać na obniżający się poziom uczelni, chociaż komentujący je przedstawiciele uniwersytetu, odpowiedzialność za taką sytuację składają na barki przystępujących do egzaminu absolwentów Potencjał sektora usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim wyniki badań jakościowych Potencjał sektora usług medycznych i prozdrowotnych oceniany był także przez uczestników badań jakościowych (zarówno wywiadów indywidualnych i grupowych). Poniżej przedstawiono główne wnioski z badania najpierw dotyczące sektora usług medycznych, a następnie prozdrowotnych. Całość zakończona jest podsumowaniem czynników, na które respondenci wskazywali, jako kluczowe dla rozwój sektora ochrony zdrowia w województwie lubelskim. 45 Danych na temat wyników egzaminów dostarcza Centrum Egzaminów Medycznych w Łodzi a_najgorsi_ci_w_lublinie.html 64

65 Sektor zdrowia Oceniając potencjał sektora usług medycznych w województwie lubelskim, należy go określić, jako wyżej niż przeciętny (IDI 4) w skali kraju pod względem infrastrukturalnym. Podobnie wygląda sytuacja pod względem kadrowym, a także ocen konsumenckich. Słabiej zaś wypada wojewódzki sektor zdrowia w aspekcie organizacyjnym (IDI 4). Rynek medyczny w województwie lubelskim wyróżnia się pozytywnie na tle regionu Polski Wschodniej, jak wynika z badań konsumenckich przeprowadzonych przez PwC 48, lepiej niż lubelskie wypada jedynie województwo podlaskie i podkarpackie. Natomiast w skali kraju lubelskie plasuje się na piątym miejscu. To wszystko sprawia, że generalnie sytuacja nie jest zła, jednak służba zdrowia w regionie boryka się z tymi samymi problemami, co cała Polska (IDI 4). Zdaniem przedstawiciela NFZ rynek usług medycznych w województwie jest dość dobrze zorganizowany, jak na dostępne możliwości finansowe, poprawia się także stopniowo dostępność świadczeń. Rynek [usług medycznych] jest dobrze zorganizowany, efektywnie działa, w miarę możliwości finansowych. De facto nie ma żadnych białych plam, tzn. takich dziedzin organizacyjnych ochrony zdrowia, które by powodowały, że brak jest dostępności dla mieszkańców województwa w jakimkolwiek zakresie. Takie plamy były kilka lat temu, gdy np. brakowało rezonansu magnetycznego, badań PET i dostępu do usług wysokospecjalistycznych. Obecnie takich sytuacji nie ma i nasi mieszkańcy nie muszą wyjeżdżać poza teren województwa, aby wykonać tego rodzaju specjalistyczne badania. Uważam, że usługi medyczne i prozdrowotne są zabezpieczone dla mieszkańców województwa (IDI 30). W skali od 1% do 100%, oceniam dostępność świadczeń medycznych w województwie lubelskim na 90%. Województwo na tle kraju wypada coraz lepiej, np. dlatego, ze w 2009 roku zmieniono algorytm podziału środków publicznych na ochronę zdrowia, województwo na tym skorzystało. Od 2011 roku dostępność ta coraz bardziej się zwiększa i ilość nakładu na jednego ubezpieczonego stawia nas powyżej średniej krajowej (IDI 30). Pozytywnie o rynku usług medycznych w województwie lubelskim wypowiadają się także przedstawiciele Uniwersytetu Medycznego oraz ośrodków naukowo-badawczych. Podkreślano, że w przypadku świadczenia usług medycznych, potencjał województwa jest dość duży ze względu na dostępność kadr, w szczególności w dużych ośrodkach miejskich. Podobnie zaplecze lokalowe i techniczne raczej nie stanowią problemu. Większym wyzwaniem jest kwestia limitowania świadczeń. Względy demograficzne bowiem powodują, że wzrasta zapotrzebowanie na usługi medyczne, a ich dostępność jest mała, ze względu na barierę finansową w korzystaniu z prywatnej służby zdrowia, w tym jednym z najbiedniejszych regionów Polski i Europy (IDI 22). Zdaniem przedstawiciela władz samorządowych, odpowiedzialnego za ochronę zdrowia w województwie, zdecydowanie mocnymi stronami lubelskiego rynku zdrowia są: infrastruktura, duża liczba kadry medycznej, dość dobra dostępność do świadczeń medycznych oraz certyfikaty jakości, którymi mogą pochwalić się lubelskie szpitale (IDI 4). Wysoką pozycję niektórych szpitali podkreśla m.in. ranking Bezpieczny Szpital prowadzony przez Rzeczpospolitą i Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia. W 2012 roku dwa szpitale z województwa lubelskiego: Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki im. Papieża Jana Pawła II w Zamościu i Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Białej Podlaskiej znalazły się w czołówce rankingu odpowiednio na 4 i 6 miejscu szpitali wysokospecjalistycznych i onkologicznych 49. W pierwszej setce znalazły się także inne szpitale z województwa: m.in. w Krasnymstawie, Tomaszowie Lubelskim, Łęcznej, Lublinie i Chełmie. Jak podkreślał przedstawiciel najlepszego w województwie szpitala klinicznego nr 4, potencjał województwa jeśli chodzi o usługi medyczne jest ogromny. Decydują o tym przede wszystkim dostęp do dobrze wykształconych kadr medycznych, a także położenie województwa (IDI 21). 48 Badany wspomina o raporcie PwC Krajowy indeks sprawności ochrony zdrowia Zob. Ranking szpitali wysokospecjalistycznych i onkologicznych 2012, dostępny:

66 Województwo lubelskie ma ogromny potencjał medyczny, wszystkie dane statystyczne wskazują, że mamy najwięcej lekarzy jeżeli chodzi o liczbę w stosunku co do wielkości populacji. Kluczowe dla rozwoju potencjału medycznego regionu są takie jednostki jak: Uniwersytet Medyczny, uczelnie niepubliczne: Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza, Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji, Wyższa Szkoła Nauk Społecznych. Kształcą one w zawodach medycznych, takich zawodach które decydują o potencjale kadrowym rynku medycznego, głównie w mieście i województwie. Czyli ten potencjał według mnie jest ogromny. Potencjał tkwi także w usytuowaniu województwa lubelskiego, a przejawia się w możliwości przyjazdu w celach leczenia sąsiadów Polski jakimi są Białorusini, Rosjanie czy Ukraińcy, mają oni dobry dostęp drogą lądową do województwa lubelskiego, a być może będzie równie dobry dostęp drogą lotniczą, dzięki zbudowanemu lotnisku w Świdniku (IDI 21). Niektórzy z badanych podkreślali jednak, że system studiów nie jest dostosowany do wyzwań nowoczesnej medycyny, co jest ogólnym problemem całego systemu kształcenia kadr medycznych w Polsce. Są rzeczy, dziedziny nowych technologii z którymi studenci nie mają w ogóle styczności (IDI 21). Ogólnie poziom uczelni kształcących kadry medyczne oceniany jest jako średni w skali Polski, jesteśmy w połowie stawki (IDI 21). W Niemczech student medycyny jest lepiej wykształcony w kierunku podstawowych metod badawczych i analizy wyników. Na podstawie tego będzie umiał wyciągać wnioski dotyczące konkretnego pacjenta. U nas student nie jest do tego przygotowany, nie jest prezentowana aż tak nowoczesna medycyna. Nie jest to jednak problem Lublina, ale systemu nauczania (IDI 23). Oczywiście są jednostki wybijające się będące w czołówce kraju. W Lublinie powstała Polska Grupa Szpiczakowa i w zasadzie pacjent ze szpiczakiem trafia tutaj, jako do centrum mającego największe doświadczenie i największe możliwości terapeutyczne (IDI 21). Poza tym na wysokim poziomie jest neurochirurgia, hematoonkologia dziecięca, laryngologia dziecięca. Są także jednostki posiadające konsultantów krajowych, wybijające się na tle Polski (IDI 21). Przedstawiciele sektora ochrony zdrowia wskazują, że niezaprzeczalnie najważniejszym, kluczowym, graczem w sektorze usług medycznych w województwie lubelskim jest Narodowy Fundusz Zdrowia (IDI 4, IDI 23). Podmioty, które nie mają podpisanej umowy z NFZ, praktycznie wyłączone są z rynku medycznego i są w trudnej sytuacji, mimo że nierzadko dysponują specjalistycznym sprzętem i miejscem do wykonywania usług, jednakże bez kontraktu, ich potencjał nie jest wykorzystywany (IDI 23). Poza NFZ, ważnymi graczami w sektorze zdrowia w województwie lubelskim są podmioty medyczne mające największy udział w rynku, głównie z sektora publicznego, około jedna trzecia z nich to podmioty podległe Uniwersytetowi Medycznemu w Lublinie (szpitale kliniczne), a także Urzędowi Marszałkowskiemu i powiatom. Zdaniem niektórych badanych rola sektora prywatnego usług medycznych w województwie lubelskim jest dość marginalna, co wynika faktu, że podmiotów prywatnych jest sporo, i nie współpracują one ze sobą, nie mają przez to silnego głosu na arenie regionu (IDI 4). Liczne prywatne podmioty, działające jako NZOZ-y, nie mają wpływu na kształtowanie bezpieczeństwa zdrowotnego regionu, są słabe organizacyjnie, nie mają skłonności do konsolidacji, są rozdrobnione (IDI 4). Natomiast zdaniem przedstawicielki podmiotów prywatnych, nie traktuje się ich poważnie, jako partnerów do rozmowy. Prywatne podmioty głosu nie mają i jak się mówiło, że będzie przy Urzędzie Marszałkowskim jakieś ciało decyzyjne, które będzie opiniowało, czy też kreowało politykę zdrowotną na lata, czy też będzie ciałem doradczym dla NFZ. Nigdy nie słyszałam, żeby ktoś zaprosił nas, czyli z prywatnego sektora do takiej współpracy. Zawsze była mowa o dyrektorach szpitali publicznych itd. (IDI 23). Generalnie prywatne podmioty ochrony zdrowia podkreślają, że sektor usług medycznych w województwie kształtowany jest przede wszystkim przez NFZ oraz władze samorządowe. Podmioty prywatne, które inwestują w województwie, nie za bardzo mogą liczyć na wsparcie ze strony władz. W efekcie brakuje myślenia, że usługi oferowane przez prywatne podmioty mogłyby wzmocnić potencjał sektora medycznego w województwie. 66

67 Kluczowym graczem jest oczywiście NFZ i nie ma innego kluczowego gracza. I władze województwa, czy też miasta, Urzędu Marszałkowskiego. Jeżeli jakiś prywatny inwestor inwestuje bardzo duże pieniądze w rozwój miasta, tak naprawdę gminy to myślę, że powinien mieć jakieś wsparcie w późniejszych możliwościach udostępnienia takiego miejsca pacjentowi. Dzisiaj to takiego czegoś nie ma, bo oczywiście dzisiaj prywatny inwestor zainwestował i później radź sobie sam - zainwestowałeś to jest Twój problem. No niestety system ochrony zdrowia w Polsce działa tak, że to kluczowym graczem jest NFZ i to on decyduje, kto dostanie pieniądze, kto będzie realizował kontrakty i nie ważne to co widzimy, że są kolejki, a u nas są moce przerobowe i można by przyjść i bez oczekiwania w kolejkach zrealizować pewien zakres usług. Ja oczywiście nie mówię, że takie placówki jak nasza, chcą konkurować z licznymi szpitalami, bo nigdy takich ambicji nie było. Natomiast uważam, że są to miejsca, że bardzo fajnie mogłyby uzupełniać ofertę takich dużych jednostek, uwalniając ich od takich przysłowiowych małych rzeczy, na które po prostu szkoda czasu i miejsca w takich dużych jednostkach. Ale tak się nie dzieje (IDI 23). Dla prywatnych podmiotów brak kontraktu z NFZ, stanowi pewne ograniczenie. Pomimo, że dysponują one miejscami dla pacjentów, o bardzo wysokim standardzie, nie są one do końca wykorzystywane. W związku z tym podmioty takie muszą walczyć o klienta komercyjnego zarówno w Polsce, jak i zagranicą. Jednocześnie jednak konieczne jest utrzymywanie kontaktów z NFZ. Zauważana jest jednak nierównowaga sił pomiędzy placówkami prywatnymi a publicznymi. Nie obrażamy się na NFZ, nie chcemy tego robić, nie możemy. Natomiast regulacje, które NFZ wprowadza dają do zrozumienia takim jednostkom jak my, że nas nie chcą w tym systemie. Mimo, że my spełniamy warunki, że jesteśmy lepiej przygotowani, choćby pod względem i elektronicznej dokumentacji. Wystarczy pójść do publicznego szpitala, czy tam pod względem epidemiologicznym, zresztą każdym, czy jest ok. Ja rozumiem, że nie można zamknąć takiego szpitala, bo ktoś powie, gdzie pacjenci, i w ogóle, ale nie ma równego traktowania takich jednostek jak prywatne i jak publiczne (IDI 23). Natomiast zdaniem przedstawiciela NFZ, kluczowymi graczami w sektorze usług medycznych są szpitale, co jest charakterystyczne nie tylko dla województwa, ale generalnie dla kraju (IDI 30). Bardzo ważną rolę w systemie opieki medycznej pełnią lekarze pierwszego kontaktu i podstawowej opieki zdrowotnej, przez których pacjenci się z nimi stykają. Natomiast potencjał tego sektora można by wzmocnić, przez reorganizację zakresu pracy jednostek ochrony zdrowia, przez na przykład przyjrzenie się niektórym szpitalom, czy zakres świadczeń, przez nich prowadzony na danym terenie jest odpowiedni (IDI 30). Podkreślano także, że warto rozwijać się dalej w kierunku onkologii i hematoonkologii, w których to dziedzinach już teraz województwo lubelskie wyróżnia się na tle kraju (IDI 21). Na terenie województwa istnieją prywatne szpitale m.in. Arion w Biłgoraju, AMG Centrum Medyczne w Rykach, Szpital Żagiel-med w Lublinie (obecnie bez kontraktu z NFZ, ale mający szansę stać się silnym graczem w zakresie położnictwa i ginekologii), oraz podmioty zajmujące się opieką ambulatoryjną, takie jak m.in.: Gastromed, Lux-med, Medicos, Reumed (IDI 4). O dość dobrej pozycji sektora zdrowia w województwie lubelskim świadczy także fakt, że może ono poszczycić się pewnymi osiągnięciami. Decydują o tym obiektywne, zewnętrzne oceny placówek ochrony zdrowia funkcjonujących w województwie (takich m.in. jak ranking Bezpieczny Szpital ), a także działania podejmowane na poziomie leczenia onkologicznego (inwestycja w Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej). Województwo może poszczycić się najlepszymi w skali kraju wynikami leczenia raka piersi. Poza tym w województwie silną pozycję ma neurochirurgia, radiologia i chirurgia naczyniowa. W dziedzinie radiologii sukcesy odnosi prof. Trojanowska, która w 2013 otrzymała prestiżowe odznaczenie Towarzystwa Radiologicznego Ameryki Północnej (Radiological Society of North America) za jej wybitne osiągnięcia w dziedzinie radiologii zabiegowej, prowadzenie działalności edukacyjnej i zaangażowanie w podnoszenie standardów radiologii w Polsce, Europie i na całym świecie 50. Poza tym w województwie dobrze rozwinięte jest leczenie mięśniaków macicy z wykorzystaniem technik embolizacyjnych, sukcesy odnoszone są także w dziedzinie kardiologii (IDI 4). 50 Zob. kszego_i_najbardziej_prestizowego_kongresu_radiologow_na_swiecie?printmode=true

68 Pozytywnie o potencjale sektora usług medycznych w województwie wypowiadał się także przedstawiciel NFZ, który podkreślał, że bardzo mocną stroną lubelskiego są szpitale kliniczne, Uniwersytet Medyczny oraz duża podaż specjalistycznej kadry każdego szczebla od lekarzy i pielęgniarek, położnych, po pracowników obsługi technicznej i laborantów (IDI 30). Wyróżnikiem województwa jest bardzo dobra i na wysokim poziomie neurochirurgia i kardiochirurgia, opieka stomatologiczna dzieci i młodzieży przede wszystkim do 18 roku życia. Na wysokim poziomie jest także dostęp do lekarzy podstawowej opieki, jest to ponad 500 podmiotów, więc jak na poziom województwa to mieszkańcy są zabezpieczeni. Ogólnie jest wysoki poziom lekarzy i pozostałego personelu tzw. białego jeśli chodzi o lecznictwo otwarte i zamknięte, dlatego w tym zakresie nie odbiegamy od średniej krajowej, a raczej możemy się czuć wyróżnieni (IDI 30). Reklamą dla województwa, atutem, mogłaby być onkologia, która jest na wysokim poziomie, a także kardiochirurgia i neurochirurgia, tym można się szczycić (IDI 30). Jeśli zaś chodzi o słabe strony sektora usług medycznych w województwie lubelskim, to należą do nich takie elementy, jak: nadmiar łóżek tzw. ostrych oraz niedobór łóżek opieki długoterminowej, co jest generalnie charakterystyczne dla całego kraju. Szpitale województwa borykają się także z dużym niedoborem łózek rehabilitacyjnych (IDI 4). Opieka zdrowotna w regionie jest mocno scentralizowana, zdecydowana większość infrastruktury medycznej znajduje się w Lublinie, co jest z jednej strony naturalne, bo tu znajdują się główne ośrodki kształcące kadry medyczne, a z drugiej poważnie ogranicza dostępność usług medycznych dla mieszkańców powiatów ościennych. Województwo osiąga także słabe wyniki w leczeniu chorób płuc (stąd decyzja o budowie Centrum Pulmonologii), a także dość słabe wyniki leczenia ostrych chorób związanych z niedokrwieniem mózgu (IDI 4). Zdaniem przedstawiciela NFZ, na terenie województwa brakuje anestezjologów, kardiologów, widać to tam gdzie są najdłuższe kolejki. Kolejki są spowodowane tym, że świadczeniodawca nie ma potencjału. Lubelskie uczelnie są w stanie zapewnić tych specjalistów, ale kwestia jest zależna od liczby przyznanych promes dla studentów pierwszego roku, które dzieli ministerstwo zdrowia (IDI 30). Poza tym brakuje geriatrów. W województwie bardzo brakuje geriatrów, ze względu na starzenie się populacji. Osoby starsze potrzebują opieki zarówno w sensie medycznym, jak i prorodzinnym, trzeba o nich zadbać, co jest rolą województwa, które musi zapewnić miejsce oraz podstawową opiekę (IDI 21). Są duże kolejki do hematoonkologa, są problemy z dotrzymaniem terminów terapii, ponieważ brakuje łóżek. Sytuacja w województwie w zakresie onkologii i hematoonkologii nie przedstawia się najlepiej. W tym aspekcie są duże potrzeby makroregionu w tym aspekcie. Na terenie województwa jest jedna jednostka obsługująca teren większy niż województwo lubelskie (IDI 21). Jakie są kluczowe specjalizacje, które powinny rozwijać się w województwie? Dla podmiotów publicznych, są to przede wszystkim te, w których zdiagnozowane są niedobory, ponieważ na tym polega funkcja publicznej służby zdrowia, żeby zapewnić dostęp do kluczowych lekarzy specjalistów. Natomiast w przypadku sektora prywatnego, warto przede wszystkim rozwijać te specjalizacje, w których już teraz zidentyfikowano duży potencjał. Wynika to z innej specyfiki działania podmiotów prywatnych, które mają bardziej biznesowe podejście i mogą zaoferować wysokiej klasy usługi osobom z zewnątrz, turystom, którzy są w stanie zapłacić za nie z własnej kieszeni (IDI 4). Podkreślano także, że w województwie lubelskim jest duże zapotrzebowanie na rehabilitację. Ważne jest bowiem zwiększenie dostępności usług rehabilitacyjnych, co przyczyniłoby się do zapobiegania wykluczeniu zawodowemu i społecznemu (IDI 22). Podobne zdanie miała także przedstawicielka klastra biorąca udział w wywiadzie grupowym, podkreślając, że w województwie lubelskim można by rozwinąć rehabilitację diabetologiczną, którą najprawdopodobniej w Polsce prowadzi jedynie Rabka. Podejmowane były już pewne działania w tym zakresie, ale ciągle brakuje bazy lokalowej. Inna instytucja na dzień dzisiejszy próbuje uzyskać pozwolenie na budowę, aby poszerzyć rehabilitację na terenie Lublina, aby stworzyć ośrodki rehabilitacji dziennego pobytu w mieście (FGI). 68

69 Jeśli zaś chodzi o usługi kompleksowe, to przeważnie oferują je podmioty prywatne, które kierują się inną, niż podmioty publiczne filozofią obsługi pacjenta. Dla niektórych prywatnych podmiotów, oraz kompleksowość, jest wręcz wyznacznikiem ich działalności. Kompleksowe usługi wybraliśmy jako wiodące kierunki naszej działalności. Realizujemy od usług lekarza rodzinnego poprzez konsultacje specjalistyczne, diagnostykę czy to obrazową czy laboratoryjną, po zabiegi operacyjne (IDI 23). Medycyna, jako inteligentna specjalizacja regionu jest pewną koniecznością, dobrze, że stało się to priorytetem województwa. Działania takie musi charakteryzować nowoczesne podejście do nauki i szybkie przełożenie jej dokonań na pomoc pacjentom (IDI 32). Usługi prozdrowotne Badani podkreślali, że oprócz sektora usług medycznych, prężnie w województwie rozwijają się usługi prozdrowotne. Region ma predyspozycje do rozwoju tego typu usług, coraz bardziej inwestuje się w infrastrukturę, ważną rolę odgrywają także uzdrowiska Nałęczów i Krasnobród, a także piękna przyroda. W województwie lubelskim w coraz większym stopniu rozwijana jest baza umożliwiająca aktywny wypoczynek zarówno mieszkańcom województwa jak i turystom. Wyznaczane są trasy rowerowe, stworzona została sieć wypożyczalni rowerowych, wyznaczane są trasy Nordic Walking, trasy konne (IDI 27). Wszystkie usługi związane z aktywnym wypoczynkiem również należą do usług prozdrowotny. Respondenci podkreślają, że zdrowie to też ruch, dlatego w województwie powinno się postrzegać te kwestie kompleksowo- tworzenie ścieżek rowerowych, siłowni na świeżym powietrzu z instruktorami, organizacja imprez edukacyjnych promujących zdrowy i aktywny tryb życia. Warto jest inwestować środki w edukację ludzi. Organizacja imprez promujących zdrowy tryb życia byłaby dobrą promocją wizerunkową dla regionu, a także dla firm, które zajmują się usługami prozdrowotnymi. Respondent zwraca uwagę, że profilaktyka i promowanie zdrowego trybu życia powinno być połączone z ruchem i aktywnością fizyczną oraz ze specjalistyczną medycyną (IDI 16). Jeśli chce się promować zdrowie i usługi prozdrowotne, jako markę województwa lubelskiego, to tutaj chodzi o coś więcej. Nie promuje się produktów, ale pewną filozofię, która wykracza poza te produkty. Nie promuje się martwego towaru, ale zdrowie, życie, emocje, radość z życia, a to jest już akcja społeczna (IDI 16). Można uczyć ludzi, jak wybierać produkty, jak się zdrowo odżywiać, jak dbać o swoje zdrowie. W to wpasowują się okoliczności przyrody, spokój. Byłby to system oparty na połączeniu wielu elementów, na holistycznym podejściu. Nie tylko na stricte zdrowotne zachowania dieta czy ćwiczenia, ale także uwrażliwiające na piękno przyrody (IDI 16). Warto jest także wykorzystywać potencjał naturalny województwa. Krasnobród ma złoża borowiny, co stwarza możliwości, aby otworzyć w tym regionie SPA bazujące na borowinie. W Nałęczowie już funkcjonuje tego typu SPA, jednak musi sprowadzać borowinę z innych regionów. W Krasnobrodzie jednak niezbędne są dodatkowe inwestycje, związane przede wszystkim z bazą hotelową (FGI). Uzdrowiska województwa lubelskiego mają pewne obszary, które mają potencjał, np. leczenie otyłości i nadwagi. W województwie organizowane są spotkania w ramach cyklu Lubelskie Dni Promujące Zdrowie. Prowadzone są wykłady oraz warsztaty dotyczące promocji zdrowia i zdrowego stylu życia. W akcję włącza się wiele jednostek, które zajmują się promocją i edukacją zdrowotną (IDI 2). W województwie lubelskim jest wiele firm zajmujących się usługami prozdrowotnymi. Są to zarówno firmy oferujące porady dietetyczne, producenci zdrowej żywności, firmy cateringowe oferujące zdrową i dietetyczne posiłki. Także szpitale chcą rozwijać się pod kątem leczenia otyłości (IDI 9). Respondent podkreśla, że promocja zdrowych produktów wymaga synchronizacji działań, przede wszystkim w początkowej fazie. Bardzo istotna we współpracy z firmami świadczącymi usługi prozdrowotne jest komunikacja oraz budowanie zaufania. Należy pamiętać, że firmy mają swoje strategie marketingowe, cele sprzedażowe. Często nie mają zasobów, aby zaangażować się w działania, chyba, że te 69 1.

70 działania przynoszą firmom wymierne korzyści finansowe. Zdaniem respondenta nie powinno być jednak problemów ze znalezieniem firm, które chętnie nawiązałyby współpracę, dzięki której promowałyby swoje produkty (IDI 16). W województwie lubelskim prosperują także placówki zajmujące się naturalnymi metodami profilaktyki i leczenia. Wśród klientów wzrasta świadomość zalet metod naturalnych. W Polsce jest zbyt duże skupienie na antybiotykach, na chemii, a tymczasem są dla tego alternatywy. Nie zawsze trzeba stosować antybiotyki, żeby leczyć. Czasem wystarczą metody naturalne (IDI 15) Na Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie można podjąć kształcenie na kierunku zielarstwo i terapie roślinne. Rozwój zielarstwa ma potencjał, ponieważ województwo lubelskie ma tradycję zielarską. Uczelnia ma w planach stworzenie specjalistycznych ogrodów, z których mogłyby korzystać osoby niewidome, a także osoby starsze. Zdaniem respondenta, wpłynęłoby to pozytywnie na rozwój turystyki medycznej (IDI 12). Pomysł stworzenia herbarium, ogrodu ziołowego pojawił się także w Nałęczowie. Wyróżnikiem województwa są bowiem tereny zielone. Nałęczów jest miastem zieleni, naturalnego oddziaływania ziół. Osoby wyjeżdżające z województwa, powinny mieć utrwalony jego obraz jako terenu zielonego i naturalnego (IDI 24). Niektórzy mieli wątpliwości czy usługi prozdrowotne powinny rozwijać się przy wyspecjalizowanych klastrach medycznych, jako dodatkowe do np. leczenia czy zabiegu (IDI 4). Podkreślano, że tutaj wszystko zależy od tego, jak wypromowane zostaną produkty medyczne i prozdrowotne. Zdrowy tryb życia także, może być kołem napędowym [rozwoju województwa] chociażby dlatego, że jest teraz bardzo medialny i prozdrowotny związany z tym, ze społeczeństwo charakteryzuje się i otyłością i chorobami XXI wieku a więc układ krążeniowy, naczyniowy, choroby nowotworowe, gruźlica, która jest nasilona. Dlatego też prozdrowotny tryb życia jest jak najbardziej wskazany, przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na dzieci i młodzież, żeby taki tryb życia zaczynać od kolebki czyli od lat najmłodszych (IDI 30). Podsumowanie Badani byli zgodni, że mocną stroną województwa lubelskiego jest Uniwersytet Medyczny, a szczególnie jego wydziały lekarskie, a także oddział anglojęzyczny, który przez jednego z respondentów został określony, jako jeden z najnowocześniejszych w Polsce fakultetów (IDI 3), a który docelowo ma kształcić prawie półtora tysiąca studentów z zagranicy. Oprócz Uniwersytetu Medycznego, w Lublinie jest silne skupisko uczelni, co stwarza duży potencjał rozwoju kierunków interdyscyplinarnych, niektóre już istnieją, jak bioinżynieria realizowana przez Politechnikę i Uniwersytet Medyczny. Poza tym województwo lubelskie charakteryzuje także wysokie nasycenie ludźmi o wysokich kwalifikacjach, przy czym są to w dużej mierze zasoby niewykorzystywane (IDI 3). Pozycja województwa lubelskiego poprawiła się, zdaniem respondentów, w ostatnich latach, dzięki budowie lotniska, planowanej trasie S17 Lublin- Warszawa, czyli generalnie zwiększonej dostępności komunikacyjnej regionu. Bardzo ważnym dla przyszłości regionu jest dalszy rozwój Portu Lotniczego Lublin. Jest to także kluczowe z punktu widzenia promocji turystyki medycznej w regionie oraz inwestycji w nowoczesne technologie, a także dla rozwoju klastrów i inicjatyw klastrowych w regionie. W tym aspekcie konieczne jest jednak uruchomienie połączeń z dużymi portami przesiadkowymi w Niemczech, takimi jak Monachium, Frankfurt nad Menem czy chociażby Berlin. Być może opłacalnym będzie, żeby samorząd województwa dopłacał przewoźnikom do utrzymania takich połączeń, nawet tańszych np. Air Berlin czy Eurolot, niekoniecznie duże maszyny (IDI 3). Wiele rzeczy można będzie załatwić drogą mailową, ale ostatecznie partnerzy z zagranicy będą chcieli się spotkać, naturalnym jest więc rozwijanie kluczowych połączeń lotniczych. Takie działania mogą zintensyfikować współpracę sieciową w regionie. 70

71 3.3. Innowacyjność województwa lubelskiego Województwo lubelskie, będące jednym z większych w Polsce (trzecie miejsce pod względem powierzchni) charakteryzuje się małą liczbą ośrodków miejskich oraz małą gęstością zaludnienia, co jeszcze negatywnie wzmacniane jest przez systematyczny (od lat 90.) odpływ ludności regionu 51. Sytuacja ta niekorzystnie przekłada się na gospodarkę regionu. Zdolność podmiotów gospodarczych województwa lubelskiego do absorbowania i wdrażania innowacji jest niska. Jak wynika z Diagnozy Lubelskiego Rynku Innowacji 52 województwo lubelskie pod względem innowacyjności na tle kraju zaliczało się w 2000 roku do tzw. grupy województw klasy drugiej, czyli regionów o średnim poziomie rozwoju potencjału innowacyjnego 53. W kolejnych latach według obliczeń poziomu innowacyjności województwa na podstawie różnych wskaźników, Lubelszczyzna klasyfikowana była wśród pogłębiających opóźnienie 54 lub też tracących dystans 55. Nakłady na działalność badawczo-rozwojową w województwie lubelskim w odniesieniu do PKB, wyniosły w 2011 r. 0,65% i były niższe niż średnia krajowa (0,76%) 56, co jest generalnie utrzymującą się tendencją (Rysunek 47). Pod tym względem województwo lubelskie nie wypada najgorzej w skali kraju, zajmując w 2011 r. szóste miejsce w rankingu wszystkich województw, zanotowało jednak spadek z piątej pozycji w 2010 r. Natomiast wśród województw Polski Wschodniej lepiej pod względem nakładów na B+R radzi sobie jedynie województwo podkarpackie (które w roku 2009 zanotowało skok o 0,6 punktów procentowych z 0,37 w roku 2008 do 0,97 w 2009). 51 Paździor A., Obszary koniunktury gospodarczej w regionie lubelskim. Ekspertyza na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w ramach realizacji projektu Kapitał intelektualny Lubelszczyzny , s Diagnoza Lubelskiego Rynku Innowacji - Synteza ekspertyz na potrzeby Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 r., dostępny: 53 Tamże, s Diagnoza Lubelskiego Rynku Innowacji - Synteza ekspertyz na potrzeby Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 r., s Paździor A., Gałązka K. Działania innowacyjne w przedsiębiorstwach Lubelszczyzny. Ekspertyza na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w ramach projektu Kapitał intelektualny Lubelszczyzny Dane GUS z Banku Danych Lokalnych, Działalność badawczo-rozwojowa, Nakłady na B+R, relacja do PKB (ceny bieżące)

72 Rysunek 46. Nakłady na B+R w relacji do PKB w Polsce i województwie lubelskim w latach Rysunek 47. Nakłady na B+R w relacji do PKB w województwach Polski w 2011r. 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0, POLSKA LUBELSKIE Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. MAZOWIECKIE MAŁOPOLSKIE PODKARPACKIE POLSKA POMORSKIE LUBELSKIE WIELKOPOLSKIE ŁÓDZKIE DOLNOŚLĄSKIE ŚLĄSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE PODLASKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE OPOLSKIE LUBUSKIE 1,37 1,06 0,95 0,76 0,73 0,65 0,64 0,62 0,55 0,52 0,48 0,41 0,38 0,34 0,27 0,26 0,17 0,0 1,0 2,0 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Należy jednak pamiętać, że skok województwa podkarpackiego nastąpił dzięki inwestycjom przedsiębiorstw w B+R, głównie dzięki środkom na inwestycje pozyskanym z Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej. Natomiast w przypadku województwa lubelskiego, większość z 0,65% nakładów na działalność badawczo-rozwojową to finansowanie działalności B+R w sektorze publicznym. Według danych GUS za rok 2012 w województwie podkarpackim udział nakładów na działalność B+R finansowanych ze środków przedsiębiorstw krajowych w nakładach na działalność B+R ogółem wyniósł 65,4%, podczas gdy w województwie lubelskim jedynie 14,5%. Wydatki na działalność badawczo-rozwojową są zarówno w skali kraju, jak i w województwie lubelskim znacznie niższe niż zakładany do osiągnięcia w strategii Europa 2020 poziom 3 proc. PKB UE przeznaczanych na ten cel. Również współpraca z sektorem B+R jest na niskim poziomie (80,2% przedsiębiorstw nie prowadzi takiej współpracy) 57. Nakłady na działalność badawczo-rozwojową w obszarze nauk medycznych i nauk o zdrowiu wyniosły w 2012 r. ponad 82 mln złotych (Rysunek 48), znacznie więcej niż jeszcze w roku 2010, kiedy na ten cel przeznaczono około 23,5 mln. Jest to zasługa środków na inwestycje pozyskanych w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej. W 2012 r. zatrudnienie w B+R w regionie wyniosło tys. osób, co stanowiło 0,82 pracujących ogółem w województwie lubelskim. Województwo lubelskie zajmuje pod tym względem siódmą pozycję wśród polskich regionów, wyprzedzając wszystkie województwa Polski Wschodniej oprócz podkarpackiego (Rysunek 49). Było to jednak mniej niż średnia krajowa, która w 2012 r. kształtowała się na poziomie 0,89. Warto jednak podkreślić, że w latach nastąpił wzrost liczby zatrudnionych w sektorze badań i rozwoju, co było odzwierciedleniem tendencji zauważalnej w całej Polsce. 57 Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata Projekt, dostępny: Operacyjnego%2BWojew%25C3%25B3dztwa%2BLubelskiego%2Bna%2Blata%2B /. 72

73 Rysunek 48. Nakłady na działalność B+R w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu w województwie lubelskim w latach 2009, 2010 i 2012 [w tys. zł] , ,4 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Rysunek 49. Udział osób zatrudnionych w B + R w pracujących ogółem (w odsetkach) w województwach Polski w 2012 r. MAZOWIECKIE MAŁOPOLSKIE 82060,8 WIELKOPOLSKIE DOLNOŚLĄSKIE POMORSKIE PODKARPACKIE LUBELSKIE ŁÓDZKIE ŚLĄSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE PODLASKIE OPOLSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE LUBUSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE 0,14 0,97 0,93 0,88 0,87 0,82 0,74 0,67 0,65 0,59 0,55 0,50 0,48 0,27 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. 1,53 1,34 0,0 1,0 2,0 Według danych GUS, w roku 2012 w województwie lubelskim było 97 jednostek (Rysunek 50) prowadzących działalność badawczo-rozwojową, co jest wynikiem średnim w skali kraju, ale wielokrotnie niższym niż pozycja lidera województwa mazowieckiego (gdzie w 2012 r. działały 693 jednostki prowadzące działalność badawczo-rozwojową). W regionie w 2012 r. 69 (z 97) jednostek prowadzących działalność badawczo-rozwojową działało w sektorze przedsiębiorstw. W latach zaobserwowano jednak znacznych przyrost liczby jednostek działających w obszarze B+R (Rysunek 51). Liczba tych jednostek w skali kraju zwiększała się jednak bardziej dynamicznie niż w województwie lubelskim, dlatego też pomimo realnego wzrostu podmiotów tego typu w regionie ich udział w ogóle polskich jednostek badawczo-rozwojowych spadł (Rysunek 51). W związku z tym, potencjał naukowobadawczy województwa jest na średnim poziomie w skali kraju, jednak, jak wynika z projektu Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego, może ono być regionem pretendującym do miana silnego ośrodka akademickiego i naukowo-badawczego Projekt Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do roku 2020, dostępny: s

74 Rysunek 50. Jednostki prowadzące działalność badawczorozwojową w województwach Polski w 2012 r. Rysunek 51. Zmiana liczby jednostek prowadzących działalność badawczo-rozwojową w woj. lubelskim w latach MAZOWIECKIE ŚLĄSKIE WIELKOPOLSKIE MAŁOPOLSKIE ,045 0,04 0, DOLNOŚLĄSKIE POMORSKIE ,03 80 ŁÓDZKIE KUJAWSKO-POMORSKIE PODKARPACKIE LUBELSKIE ,025 0,02 0, OPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE ,01 0, PODLASKIE 46 LUBUSKIE 37 Liczba podmiotów w woj. lubelskim Odesetek podmiotów w woj. lubelskim w skali kraju Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 74

75 Rysunek 52. Najważniejsze podmioty prowadzące działalność badawczo-rozwojową w województwie lubelskim 59 Lublin Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej (m.in. Centrum Biotechnologii UMCS ) Uniwersytet Medyczny w Lublinie Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Politechnika Lubelska (m.in. Centrum Innowacji i Zaawansowanych Technologii ) Katolicki Uniwersytet Lubelski (oraz Towarzystwo Naukowe KUL) Lubelski Oddział Polskiej Akademii Nauk Instytut Agrofizyki PAN Instytut Medycyny Wsi Instytut Europy Środkowo-Wschodniej Puławy Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy Państwowy Instytut Weterynaryjny Państwowy Instytut Badawczy Ośrodek Diagnostyki i Zwalczania Zagrożeń Biologicznych Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii Oddział Pszczelnictwa Instytutu Ogrodnictwa Instytut Nawozów Sztucznych Zakład Doświadczalny Echo-Son S.A. (Głównym akcjonariuszem Echo-Son S.A. jest Instytut Podstawowych Problemów Techniki Polskiej Akademii Nauk) Biała Podlaska Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej Dęblin Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych w Dęblinie Świdnik Zakład Badawczo-Rozwojowy PZL-Świdnik S.A. Źródło: Olechnicka A., Płoszaj A., 2012, Potencjał placówek naukowo-badawczych województwa lubelskiego, dostępny: s Uzupełnienie powyższego wykazu stanowią informacje Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego, według których na terenie województwa lubelskiego działają następujące jednostki prowadzące działalność badawczo-rozwojową 60 : 59 Za: Olechnicka A., Płoszaj A., 2012, Potencjał placówek naukowo-badawczych województwa lubelskiego, dostępny: s

76 Instytut Agrofizyki PAN im. Bohdana Dobrzańskiego w Lublinie Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach Wojewódzki Klub Techniki i Racjonalizacji Wschodni Klub Techniki i Racjonalizacji w Zamościu Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa Oddział Pszczelarstwa w Puławach Państwowy Instytut Weterynaryjny Państwowy Instytut Badawczy w Puławach Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii Ośrodek Diagnostyki i Zwalczania Zagrożeń Biologicznych. A także następujące instytucje mające swoją siedzibę w Parku Naukowo-Technologicznych w Lublinie: Laboratorium Badań Genetycznych Sp. z o.o. Centralne Laboratorium Agroekologiczne Uniwersytetu Przyrodniczego Centrum Neuroinżynierii Politechniki Lubelskiej 61 Działalność badawczo-rozwojową w województwie lubelskim prowadzą także Państwowe Wyższe Szkoły Zawodowe. W ramach PO Rozwój Polski Wschodniej dotacje na działalność badawczo-rozwojową otrzymały m.in. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie (realizująca projekt pn. Laboratorium Badań Środowiskowych CSI PWSZ ), w Zamościu (Centrum Badań i Transferu Technologii PWSZ) oraz Państwowa Szkoła Wyższa w Białej Podlaskiej (Centrum Badań nad Innowacjami). Warto również podkreślić, że rozwija się działalność naukowo-badawcza, kluczowego z punktu widzenia tematyki badania podmiotu województwa lubelskiego Uniwersytetu Medycznego. Na początku 2014 r. wmurowano kamień węgielny pod zwierzętarnię Uniwersytetu Medycznego. Dzięki budowie zwierzętarni naukowcy z Uniwersytetu Medycznego będą mogli prowadzić badania w profesjonalnie przygotowanych laboratoriach umożliwiających hodowlę oraz eksperymenty na zwierzętach doświadczalnych (królikach, myszach i szczurach). Badania na zwierzętach będą miały istotne znaczenie dla przemysłu farmaceutycznego, chemicznego, spożywczego i rolnego. Szczególnie w związku z leczeniem chorób i poprawą jakości życia ludzi. Lubelski ośrodek będzie drugim tego typu na wschodzie Polski. Na razie jedyny tak nowoczesny jest w Białymstoku. W Lublinie powstanie łącznie 10 laboratoriów, a inwestycja pochłonie ponad 28 mln złotych (w większości z funduszy unijnych) 62. Już wcześniej, dzięki doświadczeniom na zwierzętach, zespół pod kierownictwem prof. Grażyny Ginalskiej z Uniwersytetu Medycznego wynalazł tzw. sztuczną kość, nagrodzoną podczas konkursu Innova 2013 w Brukseli Grand Prix Europejskiej Izby Wynalazców Francuskich, Złotym Medalem z wyróżnieniem dla wynalazców i medalem Światowej Organizacji Własności Intelektualnej 63. Innowacyjnością wyróżnia się także Instytut Medycyny Wsi. Już w połowie lat 80. prowadził pionierskie badania nt. wykorzystania komputerów w medycynie. Natomiast pod koniec 2013 r. naukowcy z IMW stworzyli darmową aplikację na Androida pozwalającą na monitorowanie stanu zdrowia pacjenta 64. To pierwsze tego typu rozwiązanie w kraju. Jak wynika z analizy Potencjał placówek naukowo-badawczych województwa lubelskiego, instytucje naukowe funkcjonujące na terenie województwa charakteryzują się średnią skutecznością w ubieganiu się o środki krajowe na badania (określanej na podstawie współczynników sukcesu w ubieganiu się o granty z budżetu) 65. Regionalną specjalizacją w aktywności projektowej województwa lubelskiego jest szeroko 60 Ośrodki prowadzące działalność badawczo-rozwojową w woj. lubelskim, dostępny: 61 Dostępny: Beda_robic_badania_na_myszach.ht ml , html Pomoze_ci_program_na_smartfona.html. 65 Olechnicka A., Płoszaj A., 2012, Potencjał placówek naukowo-badawczych województwa lubelskiego, dostępny: s

77 pojęte rolnictwo (m.in. nauki o roślinach uprawnych i glebie, weterynaryjne, o zwierzętach hodowlanych, inżynieria rolnicza). Specjalizacja ta jest uzupełniana przez obszar: kształtowanie i ochronę środowiska 66. Aktywność województwa w tych dwóch specjalizacjach związana jest z działalnością wyspecjalizowanych w tej dziedzinie instytutów badawczych Lublina i Puław. Pozostałymi wyróżniającymi się specjalizacjami województwa są: teologia i filozofia (co wynika z silnej pozycji i tradycji KUL), a także pomniejsze: pedagogika i psychologia, medycyna wieku rozwojowego oraz nauki kliniczne niezabiegowe 67. Pod względem specjalizacji tematycznej publikacji naukowych, w województwie lubelskim dominuje specjalizacja weterynaryjna. Jak wynika z analiz bazy Web of Science, co trzeci polski artykuł w tej tematyce powstał w regionie (z czego około 55% w Lublinie, a 44% w Puławach) 68. Kolejnymi w kolejności specjalizacjami regionu pod względem publikacji, choć już nie tak dominującymi są: farmakologia i farmacja, zdrowie publiczne, środowiskowe i medycyna pracy, nauki środowiskowe i ekologia, rolnictwo i nauki o żywności i żywieniu 69. Jeśli zaś chodzi o cytowalność publikacji naukowych, to wyniki przewyższające średnią krajową występują w takich specjalizacjach, jak: nauki materiałowe, rolnictwo, nauki o układzie nerwowym i neurologia, botanika, onkologia i biofizyka 70. Główne specjalizacje w trzech kluczowych obszarach działalności naukowej województwa lubelskiego tj. sukcesów w aplikacji o granty, publikacjach oraz ich cytowaniach, przedstawia Rysunek 53. Kolorem czerwonym zaznaczono specjalizacje kluczowe z punktu widzenia inteligentnej specjalizacji uzupełniającej województwa lubelskiego jaką jest sektor usług medycznych i prozdrowotnych. Rysunek 52. Główne specjalizacje woj. lubelskiego w kluczowych obszarach działalności badawczo-naukowej Granty Komitetu Badań Naukowych Publikacje Cytowania Nauki o roślinach uprawnych i glebie Nauki weterynaryjne Nauki materiałowe Nauki weterynaryjne Farmakologia i farmacja Rolnictwo Nauki o zwierzetach hodowlanych Zdrowie publiczne, środowiskowe i medycyna pracy Nauki o układzie nerwowym i neurologia Inżynieria rolnicza Nauki środowiskowe i ekologia Botanika Kształtowanie i ochrona środowiska przyrodniczego Rolnictwo Onkologia Inżynieria ochrony środowiska Nauki o żywności i żywieniu Biofizyka Źródło: Olechnicka A., Płoszaj A., 2012, Potencjał placówek naukowo-badawczych województwa lubelskiego. Pomimo poprawiających się wskaźników innowacyjności województwa lubelskiego, nadal należy ono, podobnie jak pozostałe województwa Polski Wschodniej, do regionów UE o najniższym stopniu innowacyjności 71. Eksperci podkreślają jednak, że województwo wypada w ocenach poziomu innowacyjności stosunkowo dobrze, jeśli chodzi o obecność czynników sprzyjających działalności 66 Tamże. 67 Olechnicka A., Płoszaj A., 2012, Potencjał placówek naukowo-badawczych województwa lubelskiego, dostępny: s Tamże, s Tamże, s Tamże, s Diagnoza Lubelskiego Rynku Innowacji - Synteza ekspertyz na potrzeby Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 r., s

78 innowacyjnej, takie jak: poziom wykształcenia mieszkańców czy nakłady na B+R. Na konieczność wspierania i wykorzystania tego potencjału jest już znacznie gorzej. Słabo wypadają na tym tle regionalne przedsiębiorstwa w kontekście nakładów na działalność B+R, liczby patentów europejskich, wprowadzania nowych produktów i usług, czy też wykorzystania nowoczesnych technologii Wybrane aspekty rozwoju branży medycznej i prozdrowotnej Oprócz potencjału infrastrukturalnego oraz kadrowego województwa lubelskiego w zakresie usług medycznych i prozdrowotnych istotne uwarunkowania ich funkcjonowania wskazano także podczas panelu eksperckiego zorganizowanego na poziomie weryfikacji założeń metodologicznych badania. Zaproszeni eksperci zwrócili uwagę na konieczność uwzględnienia takich zakresów problemowych, jak: rozwój telemedycyny, rozwój turysytki medycznej i prozdrowotnej, usługi sprofilowane na potrzeby osób starszych, a także zmieniającą się charakterystykę pacjentów, jako podmiotów świadomych poszukujących sprawdzonej informacji medycznej, a tym samym mających rosnące potrzeby w zakresie edukacji zdrowotnej. Wszystkie wymienione aspekty zostały uwzględnione w przedmiotowym badaniu, a główne wnioski dotyczące tych obszarów zaprezentowano poniżej Telemedycyna W obecnych realiach trudno mówić o stworzeniu efektywnego partnerstwa w obszarze ochrony zdrowia, bez wykorzystania odpowiednich technologii informacyjno telekomunikacyjnych. Miarą partnerstwa (otwartości, elastyczności placówki) w tym względzie może być, zgodnie z raportem Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia z 2009 r. 73, posiadanie hurtowni danych" i zintegrowanego systemu szpitalnego z administracyjnym. Otwartość może być rozumiana również dosłownie jako dostęp do danych szpitalnych dla podmiotu zewnętrznego za pomocą narzędzi tego drugiego (zachowując oczywiście wymogi z dziedziny ochrony danych osobowych), zdolność również do występowania w tej samej roli wobec innych podmiotów systemu. Jednocześnie, zgodnie z badaniami z 2009 r. 74, posiadanie zintegrowanych systemów: medycznego z ekonomiczno-administracyjnym deklarowało 31% respondentów (szpitali), co wskazuje na niedostateczną gotowość do partnerstwa (współpracy sieciowej). Eksperci podkreślają, że na poziomie UE wprowadzenie technologii informatycznych w ochronie zdrowia jest korzystne dla interesariuszy (zarówno pacjentów, jak i podmiotów świadczących usługi medyczne i prozdrowotne), jednocześnie jednak rozpowszechnienie usług typu e-zdrowie oraz ich akceptacja stanowi wyzwanie ze względu na ich sprzeczne interesy interesariuszy 75. Wśród zagrożeń dla wprowadzenia usług e-zdrowie wymienia się takie elementy, jak: nadmierne koncentrowanie się na technologii oraz problemach bezpieczeństwa informacji, naturalna, niewerbalizowana wprost obawa przed nowym, źle lub nieprzekonująco zdefiniowane cele i korzyści dla interesariuszy IKP (Indywidualnego Konta Pacjenta), problemy w komunikacji koniecznej do osiągnięcia interoperacyjności z uwagi na ambicje interesariuszy projektu co do roli w projekcie, hermetyzacja dostępu do informacji w obrębie korporacji, nieprzyjazny interfejs IKP i wykluczenie społeczne części starszego społeczeństwa, 72 Tamże, s Raport z badania Zasoby i potencjały zakładów opieki zdrowotnej w dziedzinie informatyki a ich uczestnictwo w przestrzeni teleinformatycznej", Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia 74 Raport z badania Zasoby i potencjały zakładów opieki zdrowotnej w dziedzinie informatyki a ich uczestnictwo w przestrzeni teleinformatycznej", Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia 75 Frączkowski K., 2010, Systemy informacyjne oraz usługi w ochronie zdrowia oparte na technologiach SOA (Service Oriented Architecture), w: Acta Bio-Optica et Informatica Medica 1/2010, vol. 16, s.81-86, dostępny: 78

79 ograniczone zaufanie społeczeństwa do umieszczenia danych o sobie w internecie, obawy środowiska medycznego 76. W dokumencie Kierunki informatyzacji e-zdrowie Polska na lata przedstawiono następującą wizję rozwoju usług medycznych do roku 2020, w którą doskonale wpisuje się współpraca sieciowa różnorodnych podmiotów, w których centrum zainteresowania jest zawsze pacjent, będąca przedmiotem badania: Według dostępnych źródeł do roku 2020 intensywnie rozwijane technologie inteligentnego otoczenia zapewnią możliwości bezprzewodowej komunikacji z systemami wspomagającymi zdrowie i niezależność życia osób niepełnosprawnych, a także podejmowanie decyzji przez lekarzy na podstawie danych pochodzących ze stałego monitoringu. Do rozwiązań tych zaliczono m.in. biosensory, które mogą zostać wbudowane w inteligentne ubrania oraz oprogramowanie wspomagające praktyków w procesie podejmowania najlepszych możliwych decyzji przy zachowaniu bezpieczeństwa pacjenta. Rosnące znaczenie posiadać będą sieci współpracy naukowej w zakresie bioinformatyki, genomiki oraz neuroinformatyki w celu stworzenia nowej generacji systemów e-zdrowia, wspomagających indywidualizację diagnozy oraz leczenia 77. Podejmowanie działań w zakresie upowszechnienia e-zdrowia jest także wspierane przez Komisję Europejską, w ramach Europejskiej Agendy Cyfrowej, która zakłada bezpieczny dostęp dostęp on-line do usług medycznych do 2015 r. oraz upowszechnienie telemedycyny do 2020 r. 78 Specjaliści w temacie e-zdrowia upatrują w nim remedium na wyzwania stojące przed współczesną Europą, takie jak: starzenie się społeczeństwa, nierówności w dostępie do usług medycznych czy mobilność pacjentów 79. Podkreśla się także kluczowe miejsce pacjenta w obszarze usług opartych na e-zdrowiu, twierdząc, że system taki pomaga obniżać koszty rosnącego zapotrzebowania na usługi medyczne oraz zapewnia zarówno pacjentom, jak i dostawcom usług równe szanse w dostępie do opieki zdrowotnej, zmniejszając nierówności 80. Problematykę e-zdrowia porusza także Dyrektywa 2011/24/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9 marca 2011 r. w sprawie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej 81. Wskazuje ona, że pacjenci mają prawo, jako ubezpieczeni, do zwrotu kosztów opieki zdrowotnej świadczonej w innym państwie członkowskim także, jeśli odbywała się ona za pośrednictwem telemedycyny, e-zdrowia. W związku z powyższy, jednym z istotnych elementów badania była diagnoza stosunku mieszkańców województwa lubelskiego oraz przedstawicieli podmiotów działających w branży medycznej i prozdrowotnej na temat telemedycyny. Problematyka ta poruszana była zarówno w badaniach ilościowych (CATI oraz CAWI), jak i jakościowych. WYKORZYSTANIE NOWOCZESNYCH W ramach badania z przedstawicielami podmiotów medycznych i prozdrowotnych diagnozowano w jakim stopniu TECHNOLOGII W PRACY PLACÓWEK wykorzystywane są w nich nowoczesne technologie. Prawie OFERUJĄCYCH USŁUGI MEDYCZNE wszystkie badane placówki oferują możliwość osobistego lub I PROZDROWOTNE telefonicznego zapisania się na wizytę (odpowiednio 95,4% i 93,5%). Podczas gdy w 73% z nich można umówić się przez osobę trzecią, jedynie 36,1% z nich oferuje możliwość ustalenia terminu wizyty przez internet. Możliwość internetowej rejestracji oferowała większość badanych centrów 76 Tamże, s Kierunki informatyzacji e-zdrowie Polska na lata , dostępny: s Europejska Agenda Cyfrowa w pracach i planach polskich instytucji rządowych, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, dostępny: 79 E-jakość w obszarze zdrowia. Refleksje interesariuszy na temat podjęcia wyzwań w obszarze e-zdrowia na poziomie europejskim, Health First Europe, dostępny: s Tamże. 81 Dyrektywa 2011/24/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9 marca 2011 r. w sprawie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej, dostępny:

80 dietetycznych, spa i wellness oraz laboratoriów. Natomiast najrzadziej taką możliwość dawały szpitale oraz przychodnie (najliczniej reprezentowane w próbie badawczej). Rysunek 53. W jaki sposób w Państwa placówce można umówić się na wizytę/aby skorzystać z usługi? 100% 0% 95,4% 73,0% 93,5% 36,1% Osobiście Przez osobę trzecią Telefonicznie Przez internet Źródło: Badanie CAWI, N=263, odpowiedzi wielokrotne, wyniki nie sumują się do 100%. Jednocześnie ponad połowa badanych placówek deklarowała, że korzysta z nowoczesnych systemów komunikacji i baz danych pacjentów/klientów oraz systemów informatycznych wspomagających codzienne funkcjonowanie placówki (52,9%). Posiadała je większość szpitali, przychodni, laboratoriów i aptek, centrów rehabilitacyjnych i dietetycznych. Brak takich systemów zadeklarowało 37,3% badanych podmiotów (głównie osoby prowadzące indywidualne praktyki lekarskie). Rysunek 54. Czy w placówce, którą Pan/i reprezentuje korzysta się z nowoczesnych systemów komunikacji i baz danych pacjentów/klientów oraz systemów informatycznych wspomagających codzienne funkcjonowanie placówki? (np. elektroniczna ewidencja pacjentów, e-recepta, e-rejestracja itp.) 100% 0% 52,9% 37,3% 9,9% Tak Nie Nie wiem/trudno powiedzieć Źródło: Badanie CAWI, N=263. Podmioty, które deklarowały wykorzystanie nowoczesnych technologii w swojej pracy, najczęściej korzystały z elektronicznej ewidencji pacjentów/klientów (79,1%). Mniej popularna była e-rejestracja (umożliwiał ją jedynie co trzeci podmiot) oraz e-recepta (17,3%) (Rysunek 55). Wśród innych systemów, z których korzystały badane podmioty z branży medycznej i prozdrowotnej wskazano takie, jak: elektroniczna dokumentacja, programy komputerowe wspomagające codzienną pracę placówki, e-wyniki badań laboratoryjnych czy e-karty pacjentów. Elektroniczną ewidencję pacjentów prowadziła połowa badanych szpitali i przychodni. Rysunek 55. Z jakich systemów Państwo korzystają? 100% 50% 0% 79,1% Elektroniczna ewidencja pacjentów/klientów 33,1% 17,3% 15,1% E-rejestracja E-recepta Inne Źródło: Badanie CAWI, N=139, odpowiedzi wielokrotne, wyniki nie sumują się do 100%. 80

81 Większość placówek, które korzystają z nowoczesnych systemów wspomagających ich pracę deklarowało, że systemy te są ze sobą zintegrowane (62,6%). Odmienną sytuację sygnalizowało 20,1% badanych. Wśród podmiotów z branży medycznej i prozdrowotnej, które wzięły TELEMEDYCYNA udział w badaniu, zdecydowana większość (83,7%) nie oferuje usług telemedycyny (tj. porad na odległość np. przez internet czy telefon). Deklaracje stosowania takich rozwiązań złożyło jedynie 9,5% badanych (Rysunek 56). Oferuje je m.in. prawie połowa badanych szpitali, połowa centrów dietetycznych oraz nieliczne przychodnie. Rysunek 56. Czy placówka, którą Pan/i reprezentuje oferuje usługi telemedycyny (tj. na odległość np. przez Internet/telefon)? 100% 0% 83,7% 9,5% 6,8% Tak Nie Nie wiem/trudno powiedzieć Źródło: Badanie CAWI, N=263. Usługi telemedyczne dotyczą przeważnie monitorowania pacjentów i wyników leczenia oraz konsultacji specjalistycznych.. Rysunek 57. W jakim zakresie świadczą Państwo usługi telemedycyny (medycyny na odległość)? Monitorowanie pacjentów i wyników leczenia Konsultacje specjalistyczne Inne Badania Diagnostyka przez internet Przeglądy okresowe Ratownictwo medyczne Medycyna powypadkowa Asystowanie przy trudnych zabiegach chirurgicznych 4% 4% 4% 4% 20% 20% 20% 40% 44% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Źródło: Badanie CAWI, N=25. Podmioty, które obecnie nie świadczą usług telemedycyny zapytano, czy planują stosowanie takich rozwiązań w przyszłości. Widać duże niezdecydowanie respondentów. Ponad 40% nie ma takich planów, podczas gdy prawie co trzeci badany nie miał w tej kwestii wyrobionego zdania. Natomiast gotowość do świadczenia tego typu usług w przyszłości deklarowało 23,5% badanych (w większości szpitale i przychodnie)

82 Rysunek 58. Czy chcieliby Państwo w przyszłości świadczyć usługi telemedycyny/świadczenia porad na odległość (np. przez telefon/internet)? 50% 23,5% 40,3% 36,1% 0% Tak Nie Nie wiem/trudno powiedzieć Źródło: Badanie CAWI, N=238. Jednym z aspektów badania była także diagnoza postaw mieszkańców województwa lubelskiego wobec profilaktyki zdrowotnej prowadzonej przez Internet oraz telemedycynę. Z badania wynika, że pomysł profilaktyki zdrowotnej przez Internet nie przypadł nie do końca odpowiada mieszkańcom województwa lubelskiego. Dwie trzecie respondentów nie jest zainteresowanych takim rozwiązaniem (33,4% raczej nie, 34,6% zdecydowanie nie). Tylko co dziesiąty badany zdecydowanie opowiada się za profilaktyką zdrowotną przez Internet. Przy czym odpowiedzi te nie są zróżnicowane ze względu na płeć badanych. PYTANIE 8. CZY JEST P. ZAINTERESOWANY(A) PROFILAKTYKĄ ZDROWOTNĄ PRZEZ INTERNET? Rysunek 59. Czy jest P. zainteresowany(a) profilaktyką zdrowotną przez internet? 40% 30% 20% 10% 0% 33,4% 34,6% 14,9% 10,7% 6,4% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć Źródło: Badanie CATI, N=1536. Ze stwierdzeniem, że profilaktyka zdrowotna przez Internet to PYTANIE 9.PROSZĘ OCENIĆ CZY rozwiązanie dobre dla wszystkich bez względu na wiek zgadza ZGADZA SIĘ P. ZE się tylko 15,1% respondentów (3,6% zdecydowanie się zgadza, STWIERDZENIAMI DOTYCZĄCYMI 11,5% raczej się zgadza). Co czwarty respondent uważa, że jest PROFILAKTYKI ZDROWOTNEJ to rozwiązanie wzbudzające zaufanie (8,5% zdecydowanie się PRZEZ INTERNET. zgadza, 17,1% raczej się zgadza). Pomimo raczej negatywnego stosunku w dwóch pierwszych stwierdzeniach, aż 47,5% respondentów zgadza się, że należy inwestować w tego typu rozwiązania (20,2% zdecydowanie się zgadza, 27,3% raczej się zgadza). Widać zatem, że mieszkańcy województwa lubelskiego raczej nie mają zaufania do profilaktyki przez Internet. Uważają także, że nie jest to rozwiązanie skierowane do wszystkich grup wiekowych. Niemniej jednak mieszkańcy czują, że są to rozwiązania, które nieuchronnie nadejdą, dlatego też widzą sens inwestowania w tego rodzaju przedsięwzięcia. 82

83 Tabela 16. Proszę ocenić czy zgadza się P. ze stwierdzeniami dotyczącymi profilaktyki zdrowotnej przez Internet: Stwierdzenie Zdecydowanie się nie zgadzam Raczej się nie zgadzam Trudno powiedzieć Raczej się zgadzam Zdecydowanie się zgadzam Jest to rozwiązanie dobre dla wszystkich, bez względu na wiek Jest to rozwiązanie, które budzi moje zaufanie Uważam, że należy inwestować w rozwój tego typu przedsięwzięć 35,1% 39,1% 10,7% 11,5% 3,6% 28,2% 28,6% 17,7% 17,1% 8,5% 17,5% 14,8% 20,2% 27,3% 20,2% Źródło: Badanie CATI, N=1536. Podczas gdy sami mieszkańcy województwa lubelskiego nie byli do końca przekonani co do idei profilaktyki zdrowotnej przez internet, większość uczestników badań jakościowych była przekonana, że to właśnie usługi telemedycyny, e-zdrowie są najlepszym rozwiązaniem problemu dostępności świadczeń medycznych oraz kolejek do lekarza. Podkreślano, że telemedycyna ma praktycznie nieograniczone zastosowanie i może usprawnić proces diagnozy oraz leczenia pacjenta. Rożnego rodzaju aplikacje telemedyczne przydatne są do kontroli pracy lekarzy, usprawniają zarządzanie kadrami. Ponadto umożliwiają wprowadzenie nowych jakościowo technik diagnostycznych i baz danych oraz ciągłe kształcenie kadr i personelu medycznego oraz społeczeństwa (np. takie aplikacje, jak stosowany w wielu krajach UpToDate ). Dzięki telemedycynie możliwy jest monitoring stanu zdrowia pacjenta, co zwiększa jego bezpieczeństwo. Uczestnicy wywiadu grupowego podkreślali, że warto byłoby zainwestować na terenie województwa lubelskiego w program rozwoju telemedycyny, ponieważ w ostatecznym rozrachunku pozwoli on zaoszczędzić pieniądze, które wydawane są na leczenie pacjentów. Takie rozwiązania ograniczyłyby niepotrzebne przyjazdy karetek oraz mogłyby zapewnić większe poczucie bezpieczeństwa np. seniorom w momencie, gdy zostają sami w domu. Pozostaje jednak zawsze kwestia finansowania takich działań. Uczestnicy badania widzą otwartość samorządu województwa na wprowadzanie rozwiązań telemedycyny. Podkreślano, że środki z nowej perspektywy finansowej warto by zainwestować w projekty pilotażowe rozwoju aplikacji monitorujących stan zdrowia pacjenta (FGI). Obecnie liczne podmioty w ramach swoich instytucji zajmują się wytwarzaniem aplikacji umożliwiających monitorowanie różnych aspektów zdrowia pacjenta. Brakuje jednak wymiany doświadczeń w tym zakresie. Dobre systemy telemedyczne posiada ratownictwo medyczne oraz punktowo niektóre instytucje (IDI 25). Działania te są rozproszone, w związku z tym nikt nie jest w stanie określić, jaka jest ich prawdziwa skala. Uczestnicy wywiadów indywidualnych podkreślali, że telemedycyna jest ważna w edukacji zdrowotnej społeczeństwa. Może też zapewnić pewną dyscyplinę i kontrolę pacjenta np. z otyłością dzięki krokomierzowi lekarz ma pełny obraz ile porusza się pacjent w ciągu dnia (IDI 25). Wysokie jest także zapotrzebowanie na profilaktykę zdrowotną przez Internet, szczególnie w kwestii promocji zdrowego trybu życia i sposobu odżywiania (IDI 16). Usługi konsultacji np. przez Skype prowadzone są już przez niektóre podmioty prywatne działające w branży prozdrowotnej (IDI 16). Wskazywano, że telemedycyna jest ciągle bardzo drogą usługą medyczną, w USA więcej przeznacza się na tą dyscyplinę, podczas gdy w Polsce zdecydowanie mniejsze nakłady są na całą ochronę zdrowia w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Nie ma na to środków w publicznej służbie zdrowia. Idea telemedycyny jest istotna z punktu widzenia starzejącego się społeczeństwa, osoby starsze mogłyby dochodzić do zdrowia pod kontrolą lekarza zdalnie. By telemedycyna mogła się rozwinąć musi to być realizowane na poziome jednego programu krajowego, łączącego technologie, które istnieją już w Polsce (IDI 25)

84 Dopóki nie powstaną centralne rejestry medyczne, będą realizowane jedynie punktowe rozwiązania, kosztowne. Telemedycyna docelowo ma obniżyć koszty medyczne związane z lecznictwem. Potrzebne są zatem działania centralne, z krajowym programem rozwoju telemedycyny, bez tego niemożliwy jest jej rozwój na szeroką skalę (IDI 25). Telemedycyna pozwoliłaby ocalić życie wielu ludzi, gdyby istniał system diagnozy pacjenta, taki, żeby zanim ratownik medyczny dojedzie do pacjenta znał już jego przebieg choroby, mógłby lepiej zdiagnozować pacjenta. Tymczasem ciągle pacjenci przechodzą tą samą ścieżkę, a tak można by ich łatwiej i trafniej zdiagnozować. Telemedycyna jest nowością, która będzie wchodzić na rynek, czy to się podoba czy nie. Trzeba podejść do tego jak do rozwoju i postępu, ale z pewnym dystansem i zdrowym rozsądkiem. Podobnie było z internetową sprzedażą leków, która budziła kontrowersje. Trzeba iść z postępem, ale nie podchodzić do tego hurraoptymistycznie. Czasem telemedycyna pozostaje jedyną możliwością pomocy pacjentowi (IDI 7). Przedstawiciele niektórych instytucje będący respondentami w badaniu podkreślali, że już teraz w ich placówkach stosuje się np. elektroniczne bazy pacjentów. Prowadzimy elektroniczną dokumentację pacjenta, o tym się mówi w Polsce od kilku lat i ciągle przesuwa się termin tego wdrażania, żeby nie było papierologii, żeby pacjent całą historię choroby miał w elektronice. My byliśmy już od samego początku do tego przygotowani, więc prowadzimy taką dokumentację (IDI 23). Widzę, że rozwija się taka możliwość jak skontaktowanie się pacjenta z lekarzem np. na Skypie, nie mówię, że w to nie wejdziemy, ale na razie takiego zapotrzebowania nie ma. My jesteśmy na to otwarci, my telemedycynę wykorzystujemy do tego, że współpracujemy z firmą z Łodzi, gdzie firma specjalizuje się w opisach, w radiologii, robi u siebie zdjęcia i to rentgenowskie, rezonans i za pomocą telemedycyny można do nich wysłać badania i oni opisują. Jest bardzo dobry zespół opisujący i są bardzo dobrzy fachowcy. My nie zatrudniamy u siebie takich osób. Robimy zdjęcia, wysyłamy do nich i mamy bardzo szybko informację zwrotną (IDI 23). Przedstawiciel szpitala klinicznego nr 4 podkreślał, że w placówce prowadzone są usługi telemedycyny w zakresie teleradiologii, podejmowane były także próby w ramach telekardiologii jednak to jeszcze nie doszło do skutku. Niemniej jednak rola telemedycyny chociażby w kształceniu lekarzy jest nieoceniona (IDI 21). Telemedycyna ma dużą rolę w każdej dziedzinie medycyny, łącznie z możliwościami transmisji zabiegów operacyjnych, które mają sens szkoleniowy. Nowe technologie powinny być wykorzystywane w jak najszerszym zakresie (IDI 21). Wielu badanych było zgodnych, że telemedycyna szczególnie sprawdziłaby się w przypadku pacjentów kardiologicznych. Prowadzone są już w tym zakresie pilotażowe projekty np. CenterMed planuje rozwinąć właśnie usługi telemedyczne dla osób z problemami kardiologicznymi (FGI). Elektroniczne karty pacjentów są szczególnie ważne, szczególnie, jeśli pacjent jest diagnozowany w jednym ośrodku, konsultowany w drugim, a leczony jeszcze w innym. Gdyby historia choroby pacjenta była osiągalna dla każdego lekarza, do którego przychodzi ten chory, to by było bezcenne. Czegoś takiego nie ma. Na razie jest to system mieszany (IDI 32). Na poziomie naukowym bardzo ważne jest, aby mieć wszystkie informacje o pacjentach biorących udział np. w badaniach klinicznych. Systemy telemedyczne mogłyby to ułatwić i przyczynić się do budowania medycyny opartej na faktach. 84

85 Nowoczesna diagnostyka w przyszłości będzie wyglądać tak, że na podstawie kropli z krwi będziemy wszystko wiedzieć o pacjencie. Niestety lekarz sam tego nie ogarnie. Musza być określone algorytmy matematyczne, to się teraz nazywa bioinformatyka. [ ] Algorytmy takie powstają na podstawie bardzo dużych baz danych chorych. Jeśli mamy dokumentację telemedyczną chorych, będziemy mogli takie algorytmy proponować. To jest konieczność, ale jest to wizja kolejnych dziesięciu, albo więcej lat. Ale UE już o tym myśli i są prowadzone badania mające na celu tworzenie takich rozwiązań bioinformatycznych, to jest przyszłość diagnostyki (IDI 32). Zastosowanie nowoczesnych technologii jest bardzo istotne także dla prawidłowego funkcjonowania aptek. Nowoczesne technologie mogą nie tylko pełnić funkcję edukacyjną, ale także mogą być bardzo istotnym nośnikiem informacji. Przekaz przez Internet bądź za pośrednictwem aplikacji mobilnych jest skuteczną i szybką metodą przekazywania informacji. Jest to bardzo istotne w funkcjonowaniu aptek, ponieważ w ciągu kilku minut do wszystkich aptek mogą dotrzeć kluczowe informacje np. dotyczącą wycofania danej partii leków (IDI 10). Podczas gdy przedstawiciele środowiska naukowego, badawczego oraz firm prywatnych generalnie upatrywali w rozwoju usług telemedycznych odpowiedzi na wiele obecnych bolączek pacjentów, to już nastawienie samych podmiotów świadczących usługi medyczne i prozdrowotne oraz mieszkańców nie było tak pozytywne wynika zarówno z badania CATI, jak i CAWI Turystyka medyczna i prozdrowotna Bardzo ważny kontekst zewnętrzny dla rozwoju sieciowej współpracy w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim jest turystyka zdrowotna. Według szacunków rynek turystyki medycznej w Polsce w 2011 roku wart był 4 mld złotych 82. Rokrocznie do Polski w celach zdrowotnych przyjeżdża ponad trzy miliony turystów, którzy w roku 2006 zostawili łącznie 80 mln dolarów 83. Według prognoz Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych, polski rynek turystyki medycznej ma zwiększać się o 10-15% rocznie 84. W województwie lubelskim obszarem, który jest preferowany do rozwoju turystyki zdrowotnej jest OF Powiśle oraz tereny o uznanych walorach uzdrowiskowych określone w Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata (z perspektywą do 2030 r.). Turystyka zdrowotna będzie rozwijana w ramach LOT Kraina Lessowych Wąwozów, wchodzącej w skład OF Powiśle 85. Obszarem predystynowanym do rozwijania turystyki zdrowotnej i uzdrowiskowej jest przede wszystkim Nałęczów będący jednym z największych uzdrowisk w kraju, w tym jedynym w Polsce jednoprofilowym uzdrowiskiem kardiologicznym. W związku z tym eksperci uczestniczący w panelu eksperckim zarekomendowali, by problematykę badania rozszerzyć o ten obszar. Uwzględniono go w badaniach jakościowych przeprowadzanych m.in. z przedstawicielami środowiska naukowego i badawczego, przedstawicielami klastrów medycznych i prozdrowotnych, podmiotów ochrony zdrowia oraz świadczących usługi prozdrowotne oraz firm działających w branży. Poniżej zaprezentowano głównie wnioski z badania. Uczestnicy badań jakościowych generalnie byli zgodni, że Lubelszczyzna posiada potencjał dla rozwoju turystyki zdrowotnej. Potencjał [turystyki medycznej] jest bardzo wysoki ze względu na zgromadzenie infrastruktury i personelu specjalistycznego. Póki co województwo jest konkurencyjne w skali UE, co dzisiaj jest dla nas obciążeniem (IDI 4). 82 Tucki A., Hadzik A., 2013, Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim w kontekście zidentyfikowanej inteligentnej specjalizacji regionu w dziedzinie usług medycznych i prozdrowotnych, Raport końcowy z badania dziedzinowego prowadzonego w ramach projektu systemowego nt. Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą, Lublin, dostępny: +w+wojew%c3%b3dztwie+lubelskim+w+kontek%c5%9bcie+zidentyfikowanej+inteligentnej+specjalizacji+regionu+w+ dziedzinie+us%c5%82ug+medycznych+i+prozdrowotnych/16b868f8-8e79-4b ec29260c181, s Tamże, s Tamże. 85 Tucki A., Hadzik A., 2013, Analiza możliwości rozwoju turystyki zdrowotnej w województwie lubelskim w kontekście zidentyfikowanej inteligentnej specjalizacji regionu w dziedzinie usług medycznych i prozdrowotnych, s

86 Lubelszczyzna może pochwalić się czymś, czego brakuje innym krajom UE. Głównym problemem krajów Unii pod względem zasobów są lekarze. Lubelskie posiada dużą liczbę lekarzy w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, wyższą niż średnia dla krajów OECD, a w Lublinie ponad dwukrotnie wyższą. Ponadto region posiada wyższy niż średnia dla krajów OECD udział lekarzy specjalistów w stosunku do lekarzy ogólnych (IDI 4). Podobnie, jak liczba lekarzy, także i zasoby infrastrukturalne są nadmierne w stosunku do potrzeb województwa (IDI 4). Owszem, dokonywana jest restrukturyzacja, która niestety ogranicza się jednak do cięcia kosztów, raczej niż inwestowania w nową gałąź gospodarki, jaką mogłaby być turystyka zdrowotna. W ochronie zdrowia skupia się raczej na obsłudze całego systemu ochrony zdrowia, raczej niż myśleniu o niej także w kategoriach biznesowych, jako produktu, który można by sprzedać na zewnątrz (IDI 4). Lubelszczyzna, biorąc pod uwagę zasoby infrastrukturalne i kadry medyczne, a także zasoby przyrodnicze jest miejscem idealnym [dla rozwoju turystyki medycznej]. Konkurentem może być dla nas województwo śląskie. Przegra ono jednak pod względem zasobów środowiska naturalnego (IDI 4). Zdaniem przedstawiciela samorządu województwa, turystykę medyczną wybiorą głównie ludzie zamożni, posiadający dobre ubezpieczenie oraz czas, dlatego też głównie należy oczekiwać, że będą to osoby starsze, oczekujące kompleksowej usługi czy leczenia w przyjaznym środowisku (IDI 4). Jako kraje, z których mogliby przyjeżdżać do województwa potencjalni turyści medyczni wskazywano: Stany Zjednoczone oraz zamożne państwa Unii Europejskiej (IDI 4), Niemcy (IDI 5), a także Ukrainę czy Rosję (IDI 15, IDI 23). Niektórzy jednak podkreślali, że wschodni kierunek rozwoju turystyki medycznej jest kierunkiem bardzo trudnym, co wynika z ich wcześniejszych doświadczeń, a także faktu, że ceny polskie w porównaniu z cenami wschodnimi nie będą konkurencyjne (IDI 23). Już teraz region odwiedzają turyści medyczni. Jak podkreślała jedna z respondentek, przedstawicielka prywatnego podmiotu ochrony zdrowia, nie są to jednak tłumy (IDI 23). Trend turystyki medycznej stał się bardzo modny, my oczywiście, dlatego że nie mamy żadnego kontraktu z NFZ, to walczymy o każdego komercyjnego pacjenta oraz tego z zagranicy. Zdarzali nam się pacjenci z Europy, z Kuwejtu, Dubaju - tak mieliśmy, ale to nie jest jakaś masa (IDI 23). Niektórym z badanych trudno było określić szanse województwa lubelskiego na sukces w branży turystyki medycznej. Podkreślano m.in., że do tej pory województwo nie promowało się na zewnątrz jako destynacja turystyki medycznej, co niektórzy uważają za błąd (IDI 4). Pytani o to, co szczególnie mogłoby zachęcić turystów medycznych do przyjeżdżania na Lubelszczyznę wskazywano przede wszystkim na stomatologię, która już teraz cieszy się zainteresowaniem obcokrajowców, a także mieszkańców innych regionów Polski ponieważ oferuje konkurencyjne ceny usług. Turystów medycznych do regionu przyciągają także nazwiska znanych specjalistów. Ludzie i tak [do województwa lubelskiego] jeżdżą, bo mamy świetnych specjalistów w niektórych dziedzinach, wiodących w kraju. Mamy konsultantów krajowych, więc pacjenci jeżdżą, czy do radiologii zabiegowej przyjeżdżają z Polski, czy do chirurgii naczyniowej i paru innych. Także z całej Polski przyjeżdżają do Lublina, bo szukają tych nazwisk najlepszych (IDI 23). Niektórzy respondenci wskazywali jednak, że warto byłoby rozwijać turystykę medyczną, która skupiona byłaby na wąskich, specjalistycznych produktach medycznych, ze ściśle określonych dziedzin medycyny. Powinny to być produkty planowe, kosztochłonne, których jest ograniczona dostępność w innych państwach, a także o produkty o przewidywalnych skutkach. Mogłyby to być konkretne procedury medyczne, takie jak: endoprotezy, plastyka biodra czy kolana (IDI 4). Do promocji turystyki medycznej należałoby odpowiednio podejść, tak, jak ma to miejsce przy promocji jakiegoś produktu marketingowego. Warto byłoby stworzyć jedną specjalizację, która przyciągnie turystów np. szpital zajmujący się tylko i wyłącznie endoprotezoplastyką. Wokół takiego szpitala mógłby powstać klaster, np. przy udziale uczelni, która szkoliłaby kadry medyczne w tym zakresie. Województwo lubelskie już teraz posiada wybitnych specjalistów (m.in. prof. Ginalską), producentów sprzętu, dobrą diagnostykę badawczą 86

87 (w tym jeden z najlepszych rezonansów w Europie). Jeśli do tego dodać Uniwersytet Medyczny będący liderem w Polsce pod względem kształcenia lekarzy w języku angielskim, to można by dobrze wypromować lokalny produkt województwa, jakim mogłoby być leczenie i wymiana stawu biodrowego. W związku z tym, gdyby wokół tej wąskiej specjalizacji zbudować klaster, mogłoby to zachęcić turystów medycznych do przyjeżdżania do miejsca, gdzie najefektywniej uczy się i leczy choroby stawu biodrowego (IDI 4). Jeden z respondentów, reprezentujących środowisko lekarzy oraz Uniwersytet Medyczny, wskazał, że rozwój województwa lubelskiego w kierunku medycznym i prozdrowotnym, może nie być najwłaściwszy, gdyż województwo ma większe atuty, które mogą stać się siłą napędową jego rozwoju. Owszem sektor medyczny i prozdrowotny, może stać się pewną specjalizację regionu, ale będzie ona miała charakter komercyjno-usługowy. Mamy coraz więcej pacjentów np. z Ukrainy, z czego też można zrobić pewną specjalizację, jak również z innych krajów Unii Europejskiej i mamy tutaj duży potencjał, lecz jest to tylko jedna strona medalu, ponieważ jest to specjalizacja komercyjno-usługowa. Z jednej strony są to kwestie komercyjnych usług typu ktoś przyjeżdża, komuś robi się zęby, naprawia serce itd. To jest bardzo ważna i prosta rzecz tylko jest do tego potrzebna komunikacja, ale i pewna reklama tego typu usług, to jest generalnie w całej Polsce, nie jest to tylko kwestia Lublina, ale wszystkich ośrodków uniwersyteckich. W Lublinie mamy naprawdę bardzo dobrych lekarzy, poziom języków nie jest zły. Ale jest to ogólna strategia rozwoju bardziej dla szpitali i spółek medycznych niż dla województwa, jako całości (IDI 3). Bardziej istotny dla rozwoju województwa będzie utworzenie klastra naukowo-technologicznego, który też bezpośrednio oddziaływać będzie na poziom usług medycznych oraz ich markę w świecie. Część usługowa nie będzie dobrze funkcjonować, jeżeli nie będzie dobrego PR-u i dobrego poziomu wysoko specjalistycznych badań i klastrów naukowo-technologicznych. Trzeba pamiętać, ze z Lublina nie zrobimy Paryża ani San Francisco w ciągu jednej kadencji, ani w najbliższej perspektywie (IDI 3). Strategia, jaką powinno przyjąć województwo powinna być trochę, inna, szersza. Strategia województwa powinna promować region, jako miejsce przyjazne dla rozwoju biznesu, a przede wszystkim dla rozwoju nowoczesnych technologii. W tym celu powinno ściśle współpracować z Rzeszowem, Białymstokiem czy Warszawą, co stwarza bardzo duże możliwości kooperacji (IDI 3). Zamiast specjalizacji stricte medycznej, opartej na usługach, województwo powinno rozwijać technologie bioinżynieryjne, czyli szeroko pojętą technologię medyczną i interdyscyplinarną z inżynierami i technologami, wysokospecjalistyczne (IDI 3). Dodatkiem do tego powinny być projekty typowo technologiczne, które pokażą, że województwo jest nastawione, oraz otwarte na wysokospecjalistyczne technologie, takim projektem mogłaby być lubelsko-rzeszowska dolina lotnicza. Potrzebna w tym celu jest reklama, że właśnie w regionie od projektu do produktu finalnego buduje się helikoptery. Zdaniem respondenta rozwój województwa powinien opierać się na trzech głównych filarach: interdyscyplinarnych technologiach bioinżynieryjnych, przemyśle lotniczym, a także na przemyśle nawozowym w Puławach i przemyśle węglowym (opartym na ogniwach paliwowych na bazie węgla z wykorzystaniem nowych technologii) (IDI 3). Na czwartym czy piątym miejscu widziałbym agroturystykę, co już z resztą było i się w województwie lubelskim nie sprawdziło. Reklamowanie takich miejsc jak Kozłówka, Kazimierz powinno być dodatkiem, pokazaniem miejsca gdzie można miło spędzić czas po pracy, a nie głównym punktem rozwoju Lubelszczyzny (IDI 3). Przyroda, turystyka, cepelia itd. Nie. Moim zdaniem to jest fałszywe, to było, to się nie sprawdziło, nikt nie przyjedzie. Na Śląsku też są miłe miejsca do spędzania wolnego czasu, ale Śląsk się tak nie reklamuje, przy okazji tak, ale nie jako główny atut regionu. Można reklamować Kazimierz czy Kozłówkę, ale jedynie, jako dodatek, jako wisienkę na torcie (IDI 3)

88 Usługi medyczne i prozdrowotne dla osób starszych Ważnym beneficjentem rozwijanej w województwie lubelskim ściślejszej współpracy sieciowej pomiędzy podmiotami w branży medycznej i prozdrowotnej będą osoby starsze. Proces starzenia się społeczeństwa został wskazany jako jeden z kluczowych czynników egzogenicznych uzasadniających wybór sektora usług medycznych i prozdrowotnych, jako inteligentnej specjalizacji uzupełniającej województwa. Usługi dla osób starszych zostały także wskazane jako ważny obszar do eksploracji w ramach przedmiotowego badania przez ekspertów uczestniczących w panelu eksperckim. W związku z tym, zagadnienie to włączono do problematyki badań jakościowych (tj. wywiadów indywidualnych, grupowych oraz obserwacji). Jak wynika z analizy danych zastanych, obszar opieki nad osobami starszymi jest obszarem zaniedbanym, co jest specyfiką nie tylko województwa lubelskiego, ale i całego kraju. Brakuje łóżek opieki długoterminowej w szpitalach. Specjalizacja geriatryczna nie cieszy się popularnością. Niedostatek jest także oddziałów geriatrycznych, chociaż i tak pod względem liczby łóżek na oddziałach geriatrycznych województwo lubelskie zajmuje drugą lokatę w kraju. Poza tym ciągle jeszcze personel medyczny nie jest odpowiednio przygotowany do pracy ze starszym pacjentem. Wszystko to sprawia, że pomimo dużego zapotrzebowania na usługi skierowane do tej grupy odbiorców potencjał województwa lubelskiego w tym zakresie należy ocenić nisko. Pytania o to, czy województwo lubelskie powinno specjalizować się usługach dla osób starszych zadawano uczestnikom badań jakościowych. Opinie na ten temat były jednak podzielone. O ile respondenci byli zgodni, że społeczeństwo, nie tylko Polski, ale i Europy starzeje się i generalnie warto inwestować w usługi dla osób starszych, to już zrobienie z tego marki województwa budziło wiele kontrowersji. Niektórzy wskazywali, że jeśli województwo będzie promować się jako oaza dla osób starszych, to może zniechęcić młodych ludzi, żeby tu zostali. Inni zaś twierdzili, że skoro społeczeństwa wszystkich województw się starzeją, to trudno ocenić, czy właśnie opieką nad osobami starszymi można się wyróżnić na ich tle (IDI 4). Mnie bardzo podoba się myślenie, że opieka senioralna, geriatria to jest jakiś szczególny segment, ponieważ będzie nas większość wtedy, więc ja raczej bym myślał o tym jak dostosować współczesną medycynę, że większość pacjentów to będą ludzie starsi (IDI 4). Widoczne są pewne możliwości regionu. Wizerunek wschodu czy Lubelszczyzny jako ostoi spokoju. Mam na myśli rodzimych seniorów, którzy mogliby przyjechać na prowincję lubelską i zaznać powolności. Lublin w ten sposób się reklamuje w swoich spotach, więc może ten kierunek. Agroturystyka, integracja tej branży. Turystyka się musi coraz bardziej nastawiać na osoby starsze. Cała Europa się starzeje, Polska także (IDI 29). Respondenci byli jednak zgodni, że infrastrukturalnie województwo lubelskie nie jest gotowe zmierzyć się z wyzwaniami starzejącego się społeczeństwa, i rosnącej potrzeby rozwijania usług opiekuńczych dla tej grupy wiekowej. Przede wszystkim w szpitalach brakuje łóżek opieki długoterminowej. Przypatrzeć się trzeba strukturom organizacyjnym [szpitali zarówno prywatnych, jak i publicznych], czy rzeczywiście potrzeba jest dużo łóżek opieki tzw. krótkoterminowej, czy nie lepiej na miejsce tych lóżek stworzyć oddziały dla przewlekle chorych czy też zakłady opiekuńczo-lecznicze. Wiemy, że społeczeństwo się starzeje, będzie zawsze potrzebowało pomocy, a nie zawsze może liczyć na rodziny, dlatego też rozwój takich usług jest jak najbardziej wskazany. Tego typu kierunek mógłby być siłą napędową dla województwa, chociażby dlatego, że specyfika makroekonomiczna regionu czyli gospodarcza i społeczna związana jest z przewagą ludności rolniczej i biedą, która tutaj panuje (IDI 30). Jeden z respondentów wskazuje, że o nieprzygotowaniu województwa do sprawowania opieki nad osobami starszymi świadczy nie tylko ilość oddziałów geriatrycznych, ale także specjalistów w tej dziedzinie. Obecnie braki rekompensowane są przez oddziały internistyczne, wiele hospitalizacji na tych oddziałach ma charakter opiekuńczo-socjalny, a nie medyczny (IDI 18). 88

89 Rynek usług medycznych dla osób starszych w województwie lubelskim oceniany jest raczej kiepsko. Podobnie sytuacja wygląda, jeśli chodzi o chorych na chorobę Alzheimera, która w Polsce jest bardzo późno diagnozowana, przeważnie już w jej ostatnim stadium. Brakuje informacji na temat choroby i tego, jak ją leczyć i z nią żyć zarówno dla pacjentów, jak i ich rodzin (IDI 5). Seniorzy w województwie lubelskim są zaniedbywani. [ ] Jest duże grono osób wymagających długoterminowej opieki, która aktualnie jest niewystarczająca w stosunku do potrzeb pacjentów (IDI 5). W Europie dostrzeżono, że na choroby mózgu idzie więcej pieniędzy niż na choroby onkologiczne i cukrzycę, co daje drugi kanał w finansowaniu leczenia. W Europie osoba z Alzheimerem jest wcześniej diagnozowana, co powoduje oszczędności w leczeniu, ponieważ skraca się okres znacznego stanu otępienia poprzez leczenie odpowiednimi lekami. W Polsce jest długi okres stadium znacznego [ ]Pacjenci i rodziny są pozostawieni samym sobie. Brak jest odpowiedniego systemu informowania o chorobie i wsparcia w związku z nią. Lekarze nie specjalizują się w leczeniu choroby Alzheimera. Przede wszystkim nie ma takiej specjalizacji. Najbliższą specjalizacją jest geriatria, ale lekarze w Polsce się nie specjalizują w tym zakresie. Przy czym w Polsce geriatra nie prowadzi tej choroby, tylko neurolog lub psychiatra (IDI 5). Problem ten można rozwiązać odpowiednim zainwestowaniem środków finansowych, a także edukacją kadr. Pojawia się jednak ryzyko, że jeśli działania na rzecz osób starszych podejmowane będą projektowo, a nie systemowo, to po zakończeniu finansowania projektu, automatycznie się zakończą. Ciągle brakuje badań przesiewowych w kierunku choroby Alzheimera (IDI 5). W województwie lubelskim mogłaby rozwinąć się turystyka opiekuńcza, skierowana do osób starszych. Można by wystosować odpowiednią ofertę np. do pacjentów z Niemiec. Mogłyby tu przyjeżdżać osoby z problemami wzroku czy słuchu, raczej trudno sobie wyobrazić, czy sprawdziłyby się tu ośrodki zajmujące się chorymi z chorobą Alzheimera, ponieważ specyfika tych pacjentów polega na tym, że nie potrafiłby przekazać rodzinie, jeśli w takim ośrodku byłyby źle traktowane (IDI 5). W województwie mogłaby powstać sieć usług dla osób starszych np. z chorobą Alzheimera. W jej ramach powinny funkcjonować przychodnie oraz lekarze opiekujący się takimi pacjentami (z jasną informacją na ten temat na drzwiach gabinetu), oddziały psychogeriatryczne, oddziały dziennego pobytu oraz placówki całodobowe, podejmowane powinny być także działania edukacyjne zarówno dla pacjentów, lekarzy, jak ich rodzin (IDI 5). Problem w województwie polega jednak na tym, że brakuje infrastruktury dla starszych osób, musiałyby powstać specjalne centra opiekuńczo-edukacyjne. Brakuje też kadr specjalizujących się w opiece nad starszym pacjentem. Z takimi opiniami zgadzają się także przedstawiciele środowiska lekarzy, którzy podkreślają, że na studiach medycznych nie uczy się przyszłych medyków jak rozmawiać z pacjentem w podeszłym wieku, jak przy nim postępować np. jak odwrócić pacjenta po endoprotezie (IDI 28). Sytuacja ta powoli się zmienia, dzięki zajęciom z symulacji prowadzonym dla przyszłych lekarzy Uniwersytetu Medycznego. Apteki także odgrywają dużą rolę w zakresie opieki nad osobami starszymi. Farmaceuta powinien otoczyć osobę starsza opieką farmaceutyczną, udzielać odpowiednich informacji i porad oraz uświadamiać mu poziom zagrożenia, dzięki czemu może przyspieszyć proces leczenia (IDI 10). Inni z respondentów mieli natomiast bardziej innowacyjne pomysły na rozwijanie usług skierowanych do osób starszych. Trzeba popatrzyć, jak usługi dla osób starszych oferowane są na Florydzie. Jak tam funkcjonuje system opieki dla osób starszych. Tam jest walka o emeryta. To oczywiście wiąże się z kosztami. Są to jednak inne realia, jeśli chodzi o fundusze na emeryturze niż w Polsce (IDI 15). Można stworzyć osiedle dla osób 50+, zamknięte osiedle, nikt im nie przeszkadza, jest basen, poczta, fryzjer, czują się bezpiecznie. Młodsi tam nie mieszkają. Skoro to się udało w USA może warto spróbować w Polsce? Po co robić domy starców, skoro można by stworzyć takie osiedla. Można by w ramach tych osiedli oferować usługi prozdrowotne, kompleksowo dla tej grupy wiekowej. Nie jest to nowy pomysł. Trzeba zobaczyć, jak to funkcjonuje w innych krajach (IDI 15). Jednak w polskim społeczeństwie opieka nad osobami starszymi będzie przyjmowała formę opieki domowej. Inicjatywy takie jak w krajach zachodnich, czyli miejsca/ośrodki, w których mieszkają osoby starsze nie sprawdzą się w Polsce, ze względu na funkcjonujący model kulturowy (IDI 18)

90 Jeden z respondentów zwrócił uwagę na problematyczną kwestię związaną z zawodem opiekuna osób starszych. Zawód ten nie jest społecznie rozpoznawany. Nie ma jasno sprecyzowanych miejsc pracy dla opiekunów osób starszych, brakuje jasnych regulacji ustawowych i regulacji dotyczących tego zawodu. Na uczelniach w Lublinie można podjąć kształcenie na specjalizacji opiekun osoby starszej, jednak zainteresowanie tym kierunkiem jest bardzo niskie. Zwłaszcza w stosunku do rynkowego zapotrzebowanie na tego typu specjalistów. Zdaniem respondenta jest to wynikiem braku jasnego sygnału ze strony władz wojewódzkich czy samorządowych, które podkreślałyby jak ważny jest ten temat oraz, że będą miejsca pracy dla osób zajmujących się osobami starszymi (IDI18). Respondent podkreślił także, jak istotne w tej kwestii jest korzystanie z dobrych praktyk innych państw, które już od wielu lat radzą sobie z problemem starzejącego się społeczeństwa i mają ma tym polu znaczne osiągnięcia. Brytyjczycy zwracają uwagę, jak istotnym problemem jest różnica wieku pomiędzy opiekunem a osoba starszą. Zbyt duża różnica pokoleniowa pomiędzy osobami młodymi, które kończą studia i podejmują się opieki nad osobami starszymi powoduje znaczne problemy komunikacyjne. Opiekun osoby starszej powinien rekrutować się spośród osób w średnim wieku, czyli w wieku bardziej zbliżonym do osoby, która tej opieki potrzebuje. Pojawia się jednak wtedy problem, że opiekunami osób starszych, którzy są osobami w wieku 50+, zarządzają znacznie młodsze osoby. Respondent podkreśla, że zagadnienie opieki nad osobami starszymi przemyślenia wielu kluczowych kwestii (IDI 18) Pacjent w centrum uwagi i edukacja prozdrowotna Coraz bardziej rozwijającym się nurtem w usługach medycznych i prozdrowotnych na świecie jest podejście, które można scharakteryzować, jako opieka skupiona na pacjencie (ang. patient-centred care). Polega ono na tym, że podejście do pacjenta powinno być holistyczne, kompleksowe i zawierać pięć kluczowych elementów 86 : traktowanie pacjenta, jako całości; odpowiednią komunikację z pacjentem; wsparcie pacjenta i jego empowerment, łatwy dostęp do usług medycznych i prozdrowotnych oraz autonomię. W tym sensie opieka nad pacjentem jest czymś więcej niż przekazywaniem informacji na temat diagnozy i procesu leczenia, czy też zdrowego trybu życia. Pacjenci stają się coraz bardziej świadomi swoich potrzeb w zakresie sprawdzonej wiedzy medycznej. Oczekują nie tylko rzetelnej informacji od lekarza i skutecznego leczenia, ale także odpowiedniego traktowania z poszanowaniem ich intymności i godności. Opieka skupiona na pacjencie nie tyle ma za zadanie dostarczenie pacjentom tego, czego oczekują, ale raczej ma na celu przeprowadzenie pacjenta przez cały proces leczenia począwszy od dostarczenia mu sprawdzonej wiedzy medycznej dostosowanej do jego potrzeb. Wiedzy na temat tego, jacy są pacjenci województwa lubelskiego oraz jakie są ich główne potrzeby i oczekiwania w zakresie usług medycznych i prozdrowotnych dostarcza badanie CATI. PYTANIE 1. Z JAKICH USŁUG MEDYCZNYCH I PROZDROWOTNYCH KORZYSTAŁ(A) P. W CIĄGU OSTATNICH 12 MIESIĘCY? Zdecydowanie najwięcej ankietowanych mieszkańców województwa lubelskiego w przeciągu ostatnich 12 miesięcy korzystało z apteki (93,6%). Nieco mniej badanych odwiedziło w analizowanym okresie lekarza rodzinnego (84,5%). Ponad połowa uczestników badania korzystało również z porady lekarza specjalisty (57,3%). Najmniej osób odwiedziło w ostatnim roku salony odnowy biologicznej (2,7%) oraz uzdrowiska (4%). Porównując odpowiedzi kobiet i mężczyzn można zauważyć, że mężczyźni korzystają z usług medycznych i prozdrowotnych rzadziej niż kobiety. Największe różnice odnotowano w przypadku wizyt u lekarza specjalisty (kobiety 61,2%, mężczyźni 53,1%; różnica 8,1%), korzystania z laboratorium diagnostycznego (kobiety 50,8%, mężczyźni 43%; różnica 7,8%) oraz leczenia stomatologicznego (kobiety 41,3%, mężczyźni 34,2%; różnica 7,1%). Najbardziej zbliżone odpowiedzi obydwu badanych płci uzyskano w przypadku pobytu w szpitalu (kobiety 19,5%, mężczyźni 19,2%). Analizując odpowiedzi kobiet z uwzględnieniem podziału na wiek, uzyskujemy informację, że kobiety w wieku powyżej 60 lat korzystają częściej niż młodsze panie z: lekarza rodzinnego, lekarza specjalisty, zabiegów rehabilitacyjnych/fizjoterapii, apteki, szpitala oraz uzdrowiska. 86 Bechtel, Christine. "If You Build it, Will They Come? Designing Truly Patient-Centered Health Care". Health Affairs, dostępny: 90

91 Z kolei najmłodsze badane kobiety (18-29 lat) korzystają częściej niż starsze respondentki z usług stomatologa oraz z salonów odnowy biologicznej. Analizując odpowiedzi z uwzględnieniem podziału na wiek mężczyzn uzyskujemy informację, że panowie powyżej 60 roku życia korzystają częściej niż młodsi mężczyźni z: lekarza rodzinnego, lekarza specjalisty, zabiegów rehabilitacyjnych/fizjoterapii, apteki i szpitala. Z usług stomatologa oraz ze SPA najczęściej korzystają mężczyźni najmłodsi (podobnie jak w przypadku kobiet). Rysunek 60. Z jakich usług medycznych i prozdrowotnych korzystał(a) P. w przeciągu ostatnich 12 miesięcy? Kobiety Mężczyźni Apteka Lekarz rodzinny Lekarz specjalista Laboratorium diagnostyczne Stomatolog Badania profilaktyczne Pobyt w szpitalu Rehabilitacja/ fizjoterapia Uzdrowisko Salon odnowy biologicznej 4,5% 3,4% 3,1% 2,2% 61,2% 53,1% 50,8% 43,0% 41,3% 34,2% 27,6% 24,7% 19,5% 19,2% 18,5% 15,4% 95,7% 91,2% 87,3% 81,5% Źródło: Badanie CATI, N=1536, Kobiety=799, Mężczyźni=737. Mieszkańcy województwa lubelskiego najczęściej korzystają z publicznej służby zdrowia. Blisko połowa badanych (48,8%) korzysta z usług takiej służby zdrowia zarówno PYTANIE 2. Z JAKICH USŁUG KORZYSTA P. NAJCZĘŚCIEJ? kobiety (47,2%) jak i mężczyźni (31,5%). Z głównie prywatnej służby zdrowia korzystało jedynie 15,08% badanych. Szczegółowe wyniki przedstawia Rysunek 61. Rysunek 61. Z jakich usług korzysta P. najczęściej? Publiczna służba zdrowia 48,8% W równym stopniu publiczna i prywatna służba zdrowia 35,4% Prywatna służba zdrowia 15,8% Źródło: Badanie CATI, N=

92 PYTANIE 3. PROSZĘ OCENIĆ POZIOM USŁUG MEDYCZNYCH OFEROWANYCH W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM. Mieszkańcy województwa zostali poproszeni o ocenę poziomu usług medycznych. Oceny dokonywano w trzech aspektach: usług medycznych skierowanych do dzieci, osób dorosłych oraz osób starszych. Generalnie rzecz biorąc zdiagnozowano, że mieszkańcy mają trudności w jednoznacznej ocenie oferowanych w województwie usług medycznych, przy czym najtrudniej im było wydać opinię na temat usług medycznych dla dzieci (45,2% odpowiedzi trudno powiedzieć ). Jednakże wśród osób, które miały na ten temat wyrobione zdanie, zauważyć można przewagę opinii pozytywnych, choć nie jest ona duża. Relatywnie najlepiej oceniane są usługi medyczne oferowane osobom dorosłym (44% pozytywnych opinii), a następnie usługi dla osób starszych (35%). Jednocześnie jednak trzeba zauważyć, że to właśnie poziom usług medycznych dla osób dorosłych wygenerował największy odsetek ocen negatywnych (źle i bardzo źle ocenił je co piąty badany). Tak bardzo zróżnicowane opinie skłaniają do wysnucia wniosku, że poziom opieki medycznej oferowany mieszkańcom województwa lubelskiego jest bardzo zróżnicowany, nie można zatem ocenić go jednoznacznie pozytywnie lub jednoznacznie negatywnie. Podobne zdanie na jego temat mają zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Szczegółowe rozkłady odpowiedzi przedstawia tabela poniżej. Tabela 17. Proszę ocenić poziom usług medycznych oferowanych w województwie lubelskim Rodzaj usługi Bardzo źle Źle Ani dobrze ani źle Dobrze Bardzo dobrze Trudno powiedzieć Usługi medyczne dla dzieci 6,3% 7,2% 14,7% 16,7% 9,9% 45,2% Usługi medyczne dla dorosłych Usługi medyczne dla osób starszych 9,2% 13,4% 27,1% 27,0% 17,0% 6,3% 9,0% 12,3% 22,3% 20,1% 14,8% 21,5% PYTANIE 6. KTÓRE ELEMENTY SĄ DLA P. NAJWAŻNIEJSZE PODCZAS KORZYSTANIA Z USŁUG MEDYCZNYCH I PROZDROWOTNYCH? Źródło: Badanie CATI, N=1536. Mieszkańcy województwa lubelskiego wskazywali także, które elementy są dla nich najważniejsze podczas korzystania z usług medycznych i prozdrowotnych. Ankietowani mieli możliwość wybrania maksymalnie trzech rzeczy z zaproponowanej kafeterii odpowiedzi. Zdecydowanie najważniejszym elementem jest krótki czas oczekiwania na przyjęcie do gabinetu (dostępność usługi) (61,1%). Na drugim miejscu znalazły się równocześnie dwie kwestie (po 32,7%) bliskość placówki od miejsca zamieszkania oraz trafna diagnoza i sposób leczenia. Trzeci element to możliwość rejestracji telefonicznej lub internetowej (26,2%). Najmniej respondentów wybrało możliwość współuczestniczenia pacjenta w podejmowaniu decyzji medycznych. Szczegółowe wyniki przedstawia Tabela 18. POZYCJA Tabela 18. Ranking najważniejszych dla pacjentów elementów podczas korzystania z usług medycznych i prozdrowotnych OCENIANE ELEMENTY ODSETEK WSKAZANYCH ODPOWIEDZI 1. Krótki czas oczekiwania na przyjęcie do gabinetu (dostępność usługi) 61,10% 2. Bliskość placówki od miejsca zamieszkania 32,70% Trafna diagnoza i sposób leczenia 32,70% 3. Możliwość rejestracji telefonicznej lub przez Internet 26,20% 4. Troska i życzliwość dla pacjenta 24,20% 92

93 POZYCJA OCENIANE ELEMENTY ODSETEK WSKAZANYCH ODPOWIEDZI 5. Możliwość załatwienia wszystkich spraw w jednym miejscu 23,10% 6. Kompletna informacja ze strony personelu medycznego 16,70% 7. Oferowany zakres badań specjalistycznych 12,10% 8. Oferowany zakres specjalności lekarskich 10,80% 9. Zapewnienie prywatności i intymności 3,80% 10. Wystrój, czystość i warunki higieniczne 3,20% 11. Inne 2,80% 12. Możliwość współuczestniczenia pacjenta w podejmowaniu decyzji medycznych 1,90% Źródło: Badanie CATI, N=1536. Udzielane odpowiedzi nieznacznie różniły się w zależności od płci badanych oraz ich wieku. Szczegóły przedstawia Rysunek 63 i Rysunek 64. Kobiety trochę częściej niż mężczyźni wskazywali, że ważne jest dla nich zapewnienie prywatności i intymności podczas korzystania z usług medycznych oraz oferowany zakres badań specjalistycznych i możliwość załatwienia wszystkich spraw w jednym miejscu. Dla mężczyzn natomiast, częściej niż dla kobiet ważna była trafna diagnoza i sposób leczenia

94 Rysunek 62. Ocena najważniejszych elementów podczas korzystania z usług medycznych według płci Kobieta Mężczyzna 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Bliskość placówki od miejsca zamieszkania Możliwość rejestracji telefonicznej lub przez Internet 33,2% 32,3% 26,8% 25,7% Krótki czas oczekiwania na przyjęcie do gabinetu (dostępność usług) 60,7% 61,6% Troska i życzliwość dla pacjenta Trafna diagnoza i sposób leczenia (dobra diagnostyka) Kompetentna informacja ze strony personelu medycznego (np. o stanie zdrowia, planowanym leczeniu) Możliwość załatwienia wszystkich spraw w 1 miejscu (np. badań, wizyty u lekarza, rehabilitacji itp.) 26,3% 22% 30,7% 34,9% 17,7% 15,5% 24,6% 21,5% Wystrój, czystość i warunki higieniczne 2,8% 3,6% Oferowany zakres badań specjalistycznych Oferowany zakres specjalności lekarskich 13,9% 10,1% 10,9% 10,7% Możliwość współuczestniczenia pacjenta w podejmowaniu decyzji medycznych Zapewnienie prywatności/intymności 1,8% 2% 4,4% 3,2% Źródło: Badanie CATI, N=

95 Rysunek 63. Ocena najważniejszych elementów podczas korzystania z usług medycznych według wieku lat lat lat lat 60+ lat 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Bliskość placówki od miejsca zamieszkania Możliwość rejestracji telefonicznej lub przez Internet 31,3% 28,1% 31,4% 32,2% 38,4% 30,3% 38,5% 26,1% 26,5% 21,5% Krótki czas oczekiwania na przyjęcie do gabinetu (dostępność usług) 59,5% 60,3% 67,3% 60,4% 59,7% Troska i życzliwość dla pacjenta Trafna diagnoza i sposób leczenia (dobra diagnostyka) Kompetentna informacja ze strony personelu medycznego (np. o stanie zdrowia, planowanym leczeniu) Możliwość załatwienia wszystkich spraw w 1 miejscu (np. badań, wizyty u lekarza, rehabilitacji itp.) 21,4% 25,1% 22,9% 23% 27,4% 33,6% 33,6% 35,5% 35,7% 27,6% 19,1% 17,3% 18% 15,5% 14,4% 25,3% 19% 24,9% 21,9% 24,2% Wystrój, czystość i warunki higieniczne Oferowany zakres badań specjalistycznych Oferowany zakres specjalności lekarskich Możliwość współuczestniczenia pacjenta w podejmowaniu decyzji medycznych Zapewnienie prywatności/intymności 4,6% 2,7% 2,9% 3,2% 2,7% 12,2% 11,9% 12,7% 15,2% 9,8% 8,2% 9,2% 9,4% 13,8% 12,7% 2,0% 3,7% 1,6% 1,4% 1% 2,6% 5,1% 2,4% 3,5% 4,9% Źródło: Badanie CATI, N=

96 Respondenci zostali poproszeni o wytypowanie elementów PYTANIE 7. KRÓRE Z ELEMENTÓW (maksymalnie dwóch), które ich zdaniem wymagają najpilniejszych WYMAGAJĄ P. ZDANIEM zmian w placówkach w woj. lubelskim. Najwięcej badanych zwróciło NAJPILNIEJSZYCH ZMIAN W PLACÓWKACH W WOJ. LUBELSKIM? uwagę na czas oczekiwania na przyjęcie do gabinetu (66,3%). Kolejne elementy, które zostały wskazane przez badanych to różne inne składnik (12,8%), a także troska i życzliwość dla pacjenta (11,5%), możliwość załatwienia spraw w jednym miejscu (10,2%) oraz oferowany zakres badań specjalistycznych (10,2%). Widać zatem, że kluczowymi dla mieszkańców województwa lubelskiego elementami wymagającymi poprawy w placówkach ochrony zdrowia są przede wszystkim dostępność świadczeń, a następnie stosunek personelu medycznego do pacjenta. Szczegółowe rozkłady odpowiedzi przedstawia Tabela 19. Odpowiedzi te nie różnią się zasadniczo ze względu na płeć badanych. Tabela 19. Które z elementów wymagają najpilniejszej poprawy w placówkach w woj. lubelskim? POZYCJA OCENIANE ELEMENTY ODSETEK WSKAZANYCH ODPOWIEDZI 1. Czas oczekiwania na przyjęcie do gabinetu 66,3% 2. Inne 12,8% 3. Troska i życzliwość dla pacjenta 11,5% 4. Możliwość załatwienia wszystkich spraw w jednym miejscu 10,2% Oferowany zakres badań specjalistycznych 10,2% 5. Trafna diagnoza i sposób leczenia 9,4% Oferowany zakres specjalności lekarskich 9,4% 6. Możliwość rejestracji telefonicznej lub przez Internet 8,4% 7. Kompetentna informacja ze strony personelu medycznego 4,9% 8. Lokalizacja placówek (krótki czas dojazdu) 3,7% 9. Wystrój, czystość i warunki higieniczne 2,1% 10. Zapewnienie prywatności, intymności 1,4% 11. Możliwość współuczestniczenia pacjenta w podejmowaniu decyzji medycznych 0,8% Wyniki badań jakościowych Źródło: Badanie CATI, N=1536. Badani byli zgodni, że w placówkach ochrony zdrowia województwa lubelskiego dużo jest jeszcze do zrobienia w kwestii jakości obsługi pacjenta oraz relacji pomiędzy personelem medycznym a pacjentem. Słyszy się w szpitalach dajcie tą żółć spod szóstki, ale to jest pani K., matka, babcia, żona, osoba [ ] trzeba zmienić podejście, żeby student medycyny, a potem lekarz zobaczył pacjenta jako całego człowieka, a nie jako rodzaj schorzenia (IDI 28). Jak wskazują przedstawiciele środowiska lekarzy, problemem jest ich zbyt duże obciążenie sprawami administracyjnymi. 96

97 Lekarze skupiają się na wypełnianiu dokumentacji, a w przerwach między tym zajmują się pacjentem. Gdyby można poświęcić mniej czasu na wypełnianie dokumentacji, można by poświęcić na pracę z pacjentem (IDI 28). Obsługa pacjenta jest na dość wysokim poziomie w placówkach prywatnych, które kładą duży nacisk na zachowanie komfortu i intymności swoich pacjentów oraz na wysoką jakość oferowanych usług w każdym ich aspekcie. Gorzej natomiast sytuacja ciągle wygląda w placówkach publicznych. Wprowadziliśmy ISO, my przykładamy dużą wagę do jakości naszej obsługi od wejścia do wyjścia, u nas jest normą, że lekarz się wita z pacjentem, że personel jest sympatyczny, że pacjent jest w centrum uwagi. Nie wyobrażam sobie innej sytuacji. Myślę, że pacjenci też nie (IDI 23). Duże nadzieje należy jednak pokładać w wysokiej jakości kształcenia młodych lekarzy na lubelskim Uniwersytecie Medycznym. Duży nacisk, jaki kładzie się na uczenie przyszłych medyków szacunku do pacjenta, rozmawiania z nim, a szczególnie kontaktu z pacjentem starszym, czego do tej pory nie uczono na uniwersytecie. Jak opiekować się pacjentem geriatrycznym uczymy się na studiach, ale teoretycznie (IDI 28). Dzięki prowadzonym symulacjom, lekarze będą lepiej przygotowani do pracy (IDI 28). Założeniem docelowym centrum symulacji jest, aby zanim studenci dotkną pacjenta, przepracowali jak najwięcej godzin w środowisku symulowanym poradni, szpitala, sali operacyjnej, oddziału intensywnej terapii, szpitalnym oddziale ratunkowym. Idealną sytuacją byłoby, gdyby na ćwiczenia przychodziła grupa, w której jest lekarz, ratownik, pielęgniarka, dietetyk jeśli wymaga tego sytuacja. Obecnie tak kształci się jedynie lekarzy. A w grupie mieszanej można by wypracowywać nowe rozwiązania, uczyć komunikacji pomiędzy specjalistami (IDI 28). Symulacje z zakresu podstawowych technik ratujących życie są prowadzone w wielu miejscach w Polsce. Natomiast jeśli chodzi o opiekę nad osobami starszymi, anatomię radiologiczną, radiologię, obrazowanie, czy wstęp do procedur zabiegowych jak chirurgia czy urologia, to jesteśmy w Lublinie wyjątkowi. Natomiast jeśli chodzi o opiekę geriatryczną, to, z tego, co wiem, nikt tego nie robi (IDI 28). Poprawę jakości obsługi pacjenta zapewnić może także lepsza edukacja kadr medycznych, ale w zespołach interdyscyplinarnych. Do tej pory lekarze, pielęgniarki, ratownicy medyczni kształcą się osobno, natomiast potem pracują razem. Można by uczyć ich współpracy na zajęciach symulacyjnych. Zwłaszcza, że dzięki takim mieszanym zespołom można lepiej pomóc pacjentowi. Na przykład pielęgniarki, przez to, że częściej niż lekarze mają kontakt z pacjentem mogą zaproponować jakieś rozwiązanie problemu pacjenta, na które nie wpadłby lekarz. Zespoły interdyscyplinarne są zawsze najlepsze. Wystarczy popatrzeć, jak pracuje FBI. Zawsze kobieta i mężczyzna, ponieważ w takim zespole zobaczymy więcej, mamy większe możliwości. Symulacje pokazują to w sposób namacalny. Widzimy, jak szybko pacjent może być zdiagnozowany w mieszanym zespole (IDI 28). Ważna jest technologia nauczania, dobranie odpowiedniego scenariusza. Dobrze jeśli student robi pięć ćwiczeń symulacyjnych, potem idzie do szpitala, czy innego zakładu np. ortopedycznego, a potem z tą protezą idzie wraz z pielęgniarką do domu pacjenta. To jest najbardziej efektywne. Nie jest efektywne, jak student pójdzie do szpitala i zobaczy pacjenta, który ma wstawioną protezę. Jeżeli student prześledzi całą drogę pacjenta, od centrum symulacyjnego, po protezę, to więcej się nauczy. Jeśli wdroży się w taki interdyscyplinarny sposób uczenia to zaoszczędzi się sporo środków, nie tylko na poziomie uczelni, bo to wymaga drogiego sprzętu, ale później. A jakość życia pacjentów się na pewno podniesie (IDI 28). Poza tym, podkreślano, że trzeba cały czas szkolić personel medyczny, tak, aby pozbyć się starych nawyków w traktowaniu pacjenta, które jeszcze pokutują w niektórych placówkach (IDI 4). Poza tym już teraz jest niż na kierunkach medycznych, ciągle też pacjenci muszą stać w ogromnych kolejkach do specjalistów. Niektóre problemy wynikające z tej sytuacji można by rozwiązać poprzez odpowiednie szkolenie oraz zwiększenie kompetencji średniego personelu medycznego. To zapewni lepszą 97 1.

98 opiekę nad pacjentami w przyszłości. Nie zawsze pacjenci po poradę muszą zgłaszać się do lekarza, w niektórych sytuacjach np. żeby powiedzieć jak często zmieniać opatrunek czy też czy rana po zabiegu się dobrze goi może pomóc pielęgniarka. Czym lepiej przeszkolimy kadry medyczne, tym lepszą będziemy mieć opiekę w przyszłości. Na czym ma polegać szkolenie? Na wzmocnieniu potencjału personelu tzw. średniego szczebla, nielekarskiego czyli pielęgniarek. W USA czy w Szwecji taka pielęgniarka ma znacznie większe kompetencje, jest lepiej przeszkolona, jest bardziej świadomym członkiem zespołu. Na przykład w Szwecji pielęgniarka potrafi zwrócić uwagę lekarzowi, bo zależy jej na bezpieczeństwie pacjenta. U nas są schematy, które nas ograniczają, i ona myśli, ja się nie odezwę, a przecież lekarz może powiedzieć świetnie, że to pani zauważyła (IDI 28). Problemem są kolejki do poradni specjalistycznych. Można by było to rozwiązać dzięki kadrom nielekarskim, które przychodzą do pacjenta, co by było tańsze i korzystniejsze. Przychodzą do domu mówią pacjentowi, czy dobrze goi się rana itp. Zachodzi konieczność odpowiedniego kształcenia dietetyków czy pielęgniarek środowiskowych pod kątem edukacji pacjenta (IDI 28). Jest to szczególnie istotne dlatego, że rozwój nowoczesnych technologii spowodował, że placówki ochrony zdrowia mają kontakt z pacjentem świadomym, który na spotkanie z lekarzem przychodzi przygotowany (niestety przeważnie sięga do niesprawdzonych informacji dostępnych w internecie) i ma określone oczekiwania. Wielu respondentów podkreślało, że dobrze, że pacjenci są coraz bardziej świadomi tego, jak dbać o własne zdrowie. Jednakże coraz częściej korzystają z porad doktora Google, i są wprowadzani w błąd, bo nie można w żaden sposób zweryfikować źródła uzyskiwanych informacji. Jest coś takiego jak dr Google" i to z jednej strony wprowadza w błąd pacjentów, bo oczywiście w Internecie można napisać wszystko, a z drugiej strony to pacjent się edukuje i przychodząc do lekarza może zadawać pytania w temacie, który go interesuje, tego dotychczas nie było (IDI 23). Należy wzmocnić dostępność i edukację samych pacjentów. Obecnie pacjenci muszą polegać na wszelkiego rodzaju portalach. Można jak w magicznym zwierciadle wrzucić nazwę i wyświetli się dwa miliony wyników. Które są prawdziwe? Są w tym momencie bazy medyczne. Na przykład Królestwo Arabii Saudyjskiej wykupiło dla wszystkich swoich mieszkańców dostęp do takiej ogólnokrajowej bazy medycznej. Działa ona podobnie jak wyszukiwarki. Pacjent może przeczytać sprawdzone informacje. W zakresie bazy przygotowywane są artykuły opisujące dlaczego np. zdarza się krwawienie z nosa, co należy w takiej sytuacji zrobić, kiedy zgłosić się do lekarza. Każda taka sekcja jest przygotowywana przez redaktorów, specjalistów, którzy opracowują informację dla pacjenta. Takie bazy mają spektakularne efekty w Stanach Zjednoczonych, czy Szwecji, Norwegii, Holandii. Taki wyedukowany pacjent idąc do szpitala już wie, czego ma się spodziewać (IDI 28). Dzięki takiej sprawdzonej informacji medycznej pacjenci byliby lepiej przygotowani np. do zabiegu i łatwiej potrafiliby zrozumieć np. co będzie się z nimi działo w szpitalu. Taki system informacji medycznej mógłby nawet funkcjonować na poziomie województwa. Brakuje bowiem sprawdzonego źródła, w którym pacjenci mogliby uzyskać informacje, np. o tym, w jakim szpitalu będą leczeni, po ilu dniach wyjdą, jak często po zabiegu czy operacji trzeba będzie się zgłaszać na kontrolę do lekarza. Obecnie, szczególnie dla pacjentów przyjeżdzających na leczenie do Lublina z różnych części województwa, taka wyprawa jest stresująca, ponieważ nie posiadają podstawowych informacji. Jedną z takich baz medycznych, edukujących nie tylko pacjentów, ale i lekarzy jest Uptodate 87. To rozwijany od ponad 20 lat zasób wiedzy medycznej opartej na najnowszych badaniach i najbardziej aktualnej wiedzy naukowej. Artykuły w bazie tworzone są przez ponad 50 redaktorów, lekarzy na podstawie dokładnej analizy ponad 450 najważniejszych czasopism medycznych. Obecnie baza wykorzystywana jest w 157 krajach. Jak obliczyli naukowcy z Harvardu, dzięki aplikacji Uptodate udało się 87 Zob. 98

99 uratować w ciągu 3 lat żyć oraz oszczędzić dni, które pacjenci musieliby spędzić w szpitalu 88. Uptodate zawiera takie funkcje, jak m.in. informacja dla pacjenta, kalkulatory medyczne, informacje o interakcji leków, a także rekomendacje (oparte na naukowych dowodach) postępowania w konkretnych przypadkach medycznych. Uptodate dostępne jest także, jako aplikacja na telefon. Jak wynika z przedstawionych wcześniej badań CATI z mieszkańcami województwa lubelskiego, pierwszym miejscem, do którego zgłaszają się po pomoc medyczną jest apteka. Tymczasem, jak wynika z przeprowadzonych badań jakościowych, w coraz trudniejszej sytuacji są na rynku pracy farmaceuci. Coraz bardziej także, wypacza się idea tego zawodu. W aptekach przeważnie zatrudniani się technicy farmacji, jako tańsi pracownicy, a coraz rzadziej magistrzy farmacji, którzy posiadają bardziej kompleksową wiedzę i mogliby doradzić pacjentowi. W efekcie, pacjent przychodzący do apteki rzadko może skorzystać z fachowej porady. Coraz większe jest także nastawienie aptek na zysk, na jak największą sprzedaż, co wymusza duża konkurencja na rynku województwa lubelskiego. W efekcie, właściciele aptek oczekują, że zatrudnią dobrego sprzedawcę, raczej niż farmaceutę, który będzie otaczać pacjenta opieką medyczną. Zdaniem badanych będących przedstawicielami sektora farmaceutycznego, przeczy to idei farmacji (IDI 19). Największą konkurencją dla studentów i absolwentów farmacji są technicy farmacji, którzy mogą uczyć się w technikach, nawet zaocznych. Trudno sobie wyobrazić, żeby absolwent takiego technikum mógł doradzić pacjentowi. On będzie tylko sprzedawcą (IDI 7). Coraz rzadziej apteki skupiają się na pacjencie i na tym, żeby mu pomóc. Zwłaszcza, że właścicielem apteki wcale nie musi być magister farmacji. Problemem aptek jest to, że muszą się one koncentrować na tym jak zarobić, a nie na opiece nad pacjentem. Pacjenci nie są dobrze uświadamiani przez lekarzy. Są pod silnym oddziaływaniem reklam, które nakłaniają do brania różnych leków oraz suplementów diety, a których branie nie jest konieczne. Respondent zwraca także uwagę na to, że brakuje programów prozdrowotnych, których celem byłoby uświadamianie i edukowanie społeczeństwa. Zadaniem apteki powinno być tworzenie opieki farmaceutycznej, która polegałaby na uświadamianiu klientów, z którymi problemami powinni zgłaszać się do lekarza (IDI 10). Ponadto, problemem związanym z aptekami jest ich dostępność. Apteki powinny być rozlokowane w odpowiednich punktach, a nie tylko w dużych miastach. Apteki powinny być rozmieszczone równomiernie na terenie województwa. Dzięki temu dostęp do aptek, a także do działań prozdrowotnych, które powinny być przez apteki prowadzone byłby bardziej równomierny (IDI 10). W Polsce powinny być stworzone warunki do budowania działań profilaktycznych, także na poziomie apteki. Personel aptek nie powinien być rozliczany tylko z rachunku ekonomicznego, ale przede wszystkim z działań prozdrowotnych na rzecz społeczeństwa (IDI 10). Warto byłoby skorzystać z rozwiązań, które stosowane są w innych krajach. Na przykład w Anglii farmaceuci mają możliwość przedłużania leczenia farmaceutycznego zaleconego przez lekarza. W związku z tym, zamiast iść np. po trzech miesiącach do lekarza po nowe leki, wystarczy udać się po nie do farmaceuty. Farmaceuta wykorzystując własną wiedzę oraz po przedstawieniu przez pacjenta odpowiednich badań mógłby uznać, że należy przedłużyć leczenie pacjenta o kolejne trzy miesiące i tym samym pacjent trafia do lekarza dopiero po pół roku. Takie rozwiązanie znacznie skraca kolejki do lekarzy, oczywiście pod warunkiem, że stan pacjenta jest stabilny (IDI 19). 88 Dane na podstawie:

100 4. POWIĄZANIA FUNKCJONALNE I POZIOM WSPÓŁPRACY POMIĘDZY PODMIOTAMI UCZESTNICZĄCYMI W PROCESIE OCHRONY ZDROWIA Zamieszczona w tym rozdziale analiza powiązań funkcjonalnych i poziomu współpracy pomiędzy podmiotami sektora zdrowia i usług prozdrowotnych, dotyczy przede wszystkim określenia zakresu obecnej współpracy pomiędzy podmiotami działającymi w sektorze medycznym, identyfikacji głównych potrzeb rozwojowych i oczekiwań tych podmiotów oraz ich pacjentów oraz możliwości nawiązania współpracy sieciowej w formie klastra medycznego lub inicjatywy klastrowej w województwie lubelskim. Analiza oparta została na wynikach przeprowadzonych badań ilościowych (ankiety CATI i CAWI z przedstawicielami podmiotów świadczących usługi medyczne i prozdrowotne oraz z mieszkańcami Lubelszczyzny) oraz jakościowych (wywiady IDI, ITI i FGI z kluczowymi interesariuszami). Wyniki badania CAWI W ramach badania pytano przedstawicieli podmiotów działających na terenie województwa lubelskiego w branży WSPÓŁPRACA Z INNYMI PODMIOTAMI medycznej i prozdrowotnej, czy i w jaki sposób współpracują z innymi podmiotami. Pytanie to miało na celu zdiagnozowanie stopnia współpracy, która już teraz występuje pomiędzy nimi w regionie. Jedynie 14,6% badanych podmiotów deklarowało, że nie podejmuje współpracy z innymi instytucjami z sektora usług medycznych i prozdrowotnych. Pozostałe najczęściej podejmowały współpracę z laboratoriami diagnostycznymi (53,5%), szpitalami (47,2%), zakładami opieki zdrowotnej (45,2%) oraz dystrybutorami sprzętu medycznego (37,8%). Szczegółowe dane przedstawia Rysunek 65. Generalnie podmioty reprezentujące branżę zdrowotną częściej współpracują z instytucjami podobnymi sobie, a zdecydowanie rzadziej z podmiotami z branży prozdrowotnej. Rysunek 64. Z jakimi podmiotami z sektora usług medycznych i prozdrowotnych współpracuje placówka, którą Pan/i reprezentuje? Laboratoria diagnostyczne Szpitale Zakłady opieki zdrowotnej Dystrybutorzy sprzętu medycznego Dystrybutorzy farmaceutyków i środków paramedycznych Apteki Uczelnie wyższe Placówki szkoleniowo-edukacyjne Producenci farmaceutyków i środków paramedycznych Nie współpracujemy z żadnymi podmiotami z sektora usług Towarzystwa ubezpieczeniowe Ośrodki naukowo-badawcze Gabinety medycyny estetycznej i kosmetologii Uzdrowiska i sanatoria Ośrodki spa i wellness 28,7% 27,6% 22,8% 20,9% 19,7% 14,6% 11,8% 10,6% 7,9% 5,9% 3,9% 53,5% 47,2% 45,3% 37,8% Źródło: Badanie CAWI, N=254, Odpowiedzi wielokrotne, wyniki nie sumują się do 100%. Badanych pytano także o czynniki, które decydują o nawiązaniu takiej współpracy. Dla większości współpraca taka była naturalna i nie potrafili wskazać jej powodów. Pozostali sygnalizowali, że 100

101 o podejmowaniu współpracy z innymi podmiotami decyduje głównie stan zdrowia oraz potrzeby pacjenta/klienta, a także ich oferta oraz cena usług. Ponad połowa respondentów deklarowała, że ich placówka PLANY ROZSZERZENIA OFERTY USŁUG planuje w najbliższym czasie rozszerzyć ofertę swoich usług PLACÓWKI (53,9%, z czego 18,5% - nie miała co do tego wątpliwości). Natomiast nieco ponad 30% badanych deklarowało, że podmiot, który reprezentują nie ma takich planów (z czego 5,5% - zdecydowanie). Swoją ofertę planuje rozszerzyć ponad 70% badanych szpitali, 45% przychodni, połowa aptek oraz większość badanych centrów rehabilitacyjnych, spa i centrów dietetycznych. Rysunek 65. Czy planują Państwo rozszerzyć w najbliższym czasie swoją ofertę usług? 40% 20% 0% 18,5% 35,4% 26,0% 5,5% 14,6% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie wiem/trudno powiedzieć Źródło: Badanie CAWI, N=254. Większość uczestników badania, którzy podzielili się swoimi planami na rozwój usług placówki deklarowali chęć zatrudnienia specjalisty, rozwoju opieki długoterminowej lub geriatrycznej, wprowadzenia nowej terapii, lepszej diagnostyki, usług rehabilitacyjnych, czy też przeprowadzenie badań klientów albo uzupełnienia oferty placówki o działania profilaktyczne. DZIAŁANIA PLACÓWKI PROMOCYJNE USŁUG Przedstawiciele podmiotów z branży medycznej i prozdrowotnej zapytani zostali o to, czy ich placówka prowadzi działania promocyjne swoich usług. Ponad połowa badanych udzieliła odpowiedzi przeczącej (50,6%). Akcje promocyjne własnych usług prowadziło jednak 42,6% podmiotów. Działania te skierowane są jednak częściej do obecnych pacjentów/klientów (92,9%), raczej niż potencjalnych pacjentów/klientów (86,6%). Rzadziej zaś ich celem są kontrahenci i inne podmioty. Rysunek 66. Do kogo skierowane są te akcje promocyjne? 100% 50% 0% 92,9% 86,6% Do obecnych pacjentów/klientów Do potencjalnych pacjentów/klientów 17,9% 7,1% Do kontrahentów Do innych osób/podmiotów Źródło: Badanie CAWI, N=112, odpowiedzi wielokrotne, wyniki nie sumują się do 100%. Większość podmiotów prowadzi akcje promocyjne z wykorzystaniem ulotek (75%) oraz Internetu (ponad 60%) czy plakatów (56,3%). Rzadziej jest to udział w targach i imprezach branżowych (31,3%). Najrzadziej zaś korzysta się pomocy przedstawicieli medycznych

102 Tabela 20. W jakiej formie prowadzone są akcje promocyjne? Forma promocji % Ulotki 75,0% Promocja na własnej stronie internetowej 68,8% Promocja w internecie 60,7% Plakaty 56,3% Udział w targach i imprezach branżowych 31,3% Inne 19,6% Newsletter 14,3% Poprzez przedstawicieli medycznych 2,7% Źródło: Badanie CAWI, N=112. Ponad połowa badanych była zdania, że wybór usług WSPÓŁPRACA SIECIOWA W ZAKRESIE medycznych oraz prozdrowotnych jako specjalizacji USŁUG MEDYCZNYCH I PROZDROWOTNYCH województwa lubelskiego był dobrym pomysłem (56,3%). Jednocześnie jednak ponad 40% respondentów nie potrafiło tego jednoznacznie ocenić. Negatywną opinię na ten temat prezentował jednie nieznaczny odsetek badanych (3%). Ponad 58% badanych deklarowała, że placówka, którą reprezentują byłaby zainteresowana włączeniem się w rozwój struktur sieciowych w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim (z czego 19% nie miała co do tego wątpliwości). Odmienne postawy reprezentowało 17% badanych (z czego jedynie 3% bardzo negatywnie odniosło się do tego pomysłu). Rysunek 67. Czy Pana/i zdaniem, placówka, którą Pan/i reprezentuje byłaby zainteresowania włączeniem się w rozwój struktur sieciowych w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim? Ich celem byłoby zapewnienie usług kompleksowych tj. od profilaktyki, diagnostyki, terapii po rehabilitację i zdrowy wypoczynek 50% 0% 19,0% 39,2% 14,1% 3,0% 24,7% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie wiem/trudno powiedzieć Źródło: Badanie CAWI, N=263. Zdaniem badanych największą barierę do zaangażowania się placówek z branży medycznej i prozdrowotnej, jakie reprezentują jest brak wiedzy na temat tego typu działań (55,5%). Jedna trzecia respondentów uznała, że czynnikiem zniechęcającym do podjęcia ściślejszej współpracy jest brak widocznych korzyści dla placówek, a prawie co czwarty że może nim być obawa przed konkurencją (23,6%). Natomiast zdaniem jednego na pięciu badanych podmioty z branży mogą obawiać się, że ktoś wykorzysta ich wiedzę (know-how), jeśli będą ze sobą ściślej współpracować. 102

103 Rysunek 68. Co Pana/i zdaniem stanowić może barierę dla zaangażowania się placówki, którą Pan/i reprezentuje w rozwój struktur sieciowych w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim? 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 55,5% Brak wiedzy na ten temat 33,1% Brak widocznych korzyści 23,6% 19,8% 16,0% Obawa przez konkurencją Obawa przed wykorzystaniem naszej wiedzy (know-how) Inne 9,1% Brak zainteresowania ze strony kierownictwa Źródło: Badanie CAWI, N=263, odpowiedzi wielokrotne, wyniki nie sumują się do 100%. Brak wiedzy na temat możliwości ściślejszej współpracy podmiotów w branży medycznej i prozdrowotnej w województwie lubelskim może być także przyczyną faktu, że jedynie 41,4% badanych placówek widzi korzyści z takiej współpracy. Większość osób uczestniczących w badaniu nie była w stanie jednoznacznie określić, czy współpraca sieciowa przyniosłaby korzyści ich placówce czy też nie. Rysunek 69. Czy widzi Pan/i korzyści dla placówki, którą Pan/i reprezentuje z włączenia się w rozwój struktur sieciowych w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim? 50% 41,4% 14,8% 43,7% 0% Tak Nie Nie wiem/trudno powiedzieć Źródło: Badanie CAWI, N=263. Jednocześnie osoby, które zauważały dla swojej placówki korzyści ze ściślejszej współpracy z innymi podmiotami w branży, wymieniały takie elementy, jak: Wymiana doświadczeń; Poprawa jakości opieki medycznej dla mieszkańców województwa lubelskiego; Wzrost zainteresowania pacjentów placówką; Wzrost liczby pacjentów; Zdobycie nowej wiedzy; Większy dostęp do informacji, dzięki sieci; Lepsza diagnostyka pacjentów, a w efekcie lepsze efekty leczenia; Podniesienie poziomu usług placówki; Rozszerzenie wachlarza usług placówki; Lepsza reklama, dzięki współpracy z innymi podmiotami w branży. Uczestnicy badania zostali poproszeni o szczegółową ocenę, jak ich zdaniem ściślejsza współpraca pomiędzy podmiotami w branży medycznej i prozdrowotnej wpłynie na poszczególne elementy świadczenia usług. We wszystkich ocenianych aspektach, tj. dostępności usług medycznych, ich jakości, skuteczności dla pacjenta oraz kompleksowości, badani byli w zdecydowanej większości zgodni, że ściślejsza współpraca pomiotów w branży medycznej wpłynie na ich poprawę. Przy czym najmniej wątpliwości respondenci mieli co do tego, że lepsza współpraca sieciowa wpłynie na kompleksowość oferowanych usług medycznych

104 Rysunek 70. Proszę ocenić czy Pana/i zdaniem ściślejsza współpraca podmiotów w sektorze zdrowia zajmujących się profilaktyką, diagnostyką, terapią i rehabilitacją poprawi, czy też nie poziom opieki zdrowotnej w woj. lubelskim. 50% 40% 30% 20% 10% 0% 27,0% Zdecydowanie poprawi Raczej poprawi Nic nie zmieni Raczej pogorszy Zdecydowanie pogorszy Trudno powiedzieć 40,3% 40,7% 41,8% 41,4% 17,5% 19,0% 15,21% 15,59% 16,73% Dostępność usług Jakość usług medycznych medycznych dla pacjenta Skuteczność usług medycznych (dla zdrowia pacjenta) 31,9% 12,93% Kompleksowość usług medycznych Źródło: Badanie CAWI, N=263. POZIOM ZAUFANIA POMIĘDZY Jednym z ważnych elementów, leżących u podstaw nawiązania ściślejszej współpracy sieciowej pomiędzy podmiotami, nie tylko w branży PODMIOTAMI W BRANŻY medycznej i prozdrowotnej jest zaufanie. W przypadku braku zaufania każda współpraca, nawet jeśli zostanie nawiązana, ma niskie szanse powodzenia. W związku z tym, jednym z elementów badania CAWI było określenie, jak respondenci postrzegają poziom zaufania pomiędzy podmiotami z szeroko rozumianego sektora usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim. Niepokojącym dla potencjalnej ich ściślejszej współpracy jest fakt, że ponad 58% badanych poziom zaufania oceniło jako niski (w tym 16% - jako bardzo niski ). Mniej niż co dziesiąty respondent postrzegał poziom zaufania w sektorze jako wysoki (a jedynie jedna osoba jako bardzo wysoki ). Rysunek 71. Jak Pan/i ocenia poziom zaufania pomiędzy podmiotami z szeroko rozumianego sektora usług medycznych i prozdrowotnych w woj. lubelskim (tj. działających w obszarze profilaktyki, diagnostyki, terapii i rehabilitacji)? 50% 0% 0,4% 9,1% 42,6% 16,0% 31,9% Bardzo wysoki Wysoki Niski Bardzo niski Nie wiem/trudno powiedzieć Źródło: Badanie CAWI, N=

105 Wyniki badania CATI PYTANIE 4. CO P. SĄDZI O USŁUGACH MEDYCZNYCH I PROZDROWOTNYCH JAKO SPECJALIZACJI WOJEWÓDZTWA Z PUNKTU WIDZENIA DOBRA PACJENTA? Mieszkańców województwa zapytano także, co sądzą o tym, że w Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego usługi medyczne i prozdrowotne są jedną ze specjalizacji uzupełniających oraz, że zakłada się, że różne podmioty zajmujące się profilaktyką, diagnostyką, terapią i rehabilitacją będą ściślej niż do tej pory współpracować ze sobą, a nawet łączyć się. Pomysł ten został oceniony jako dobry przez znaczącą większość ankietowanych (63,5%). Nie spodobał się on 7,7% respondentów. Pozostałe osoby nie mają zdania na ten temat (Rysunek 72). Rysunek 72. Co P. sądzi o usługach medycznych i prozdrowotnych, jako specjalizacji województwa lubelskiego? To dobry pomysł 63,5% Nie wiem/ trudno powiedzieć 28,7% To zły pomysł 7,7% PYTANIE 5. JAK P. ZDANIEM ŚCIŚLEJSZA WSPÓŁPRACA PODMIOTÓW W SEKTORZE ZDROWIA WPŁYNIE NA POZIOM OPIEKI ZDROWOTNEJ? Źródło: Badanie CATI, N=1536. Mieszkańców województwa poproszono także o ocenę, jak ich zdaniem ściślejsza współpraca podmiotów w sektorze zdrowia wpłynie na poziom opieki zdrowotnej. Prawie co trzeci badany nie potrafił ocenić, czy będzie miała ona miała jakikolwiek wpływ na dostępność usług medycznych, ich jakość oraz skuteczność dla zdrowia pacjenta. Natomiast około 15% badanych wyraziło przekonanie, że ściślejsza współpraca pomiotów w sektorze zdrowia i tak nie zmieni nic w ocenianych aspektach. Tymczasem wśród osób, które miały na ten temat wyrobione opinie średnio około 45% przyznało, że lepsza współpraca podniesie dostępność, jakość i skuteczność usług medycznych oferowanych w województwie lubelskim. Jednoznacznie przekonanych o tym było jednak tylko około 6% ankietowanych. Wśród tych trzech aspektów minimalnie najlepiej oceniono możliwy wpływ współpracy sieciowej w sektorze zdrowia na jakość usług medycznych. Opinie kobiet i mężczyzn nie różniły się znacząco w tym zakresie. Szczegółowe dane przedstawia Tabela 21. Tabela 21. Jak P. zdaniem ściślejsza współpraca podmiotów w sektorze zdrowia wpłynie na poziom opieki zdrowotnej? Poziom obsługi Zdecydo wanie pogorszy Raczej pogorszy Nic nie zmieni Raczej poprawi Zdecydowanie poprawi Trudno powiedzieć Dostępność usług medycznych dla pacjenta 4,4% 5,7% 15,0% 38,2% 6,5% 30,3% Jakość usług medycznych 3,7% 4,8% 15,2% 39,0% 6,2% 31,2% Skuteczność usług medycznych (dla zdrowia pacjenta) 4,0% 4,9% 15,7% 36,8% 6,6% 32,0% Źródło: Badanie CATI, N=

106 4.1. Obecna kondycja współpracy sieciowej Jak podkreślał jeden z przedstawicieli władz samorządowych zajmujący się ochroną zdrowia, współpraca podmiotów medycznych w obszarze profilaktyki, diagnostyki, terapii i rehabilitacji w gruncie rzeczy w ostatnich latach przebiegała sinusoidalnie tzn. raz wyglądała lepiej, a raz gorzej. Obecnie jednak widać pozytywne trendy, oczekiwać można, że będzie coraz lepiej (IDI 4). W tej chwili jest tak, że wrócił taki duch współpracy pomiędzy podmiotami leczniczymi (IDI 4). Sytuacja taka demonstruje się m.in. w reaktywacji Stowarzyszenia Menedżerów Ochrony Zdrowia, zrzeszające około 80 dyrektorów podmiotów leczniczych, którzy spotykają się i wymieniają poglądami, dzięki temu można zidentyfikować, kto w województwie jest liderem w konkretnej dziedzinie medycyny. Także i urząd marszałkowski podejmuje starania, aby dyrektorzy szpitali podległych samorządowi podejmowali bardziej zinstytucjonalizowaną współpracę z innymi podmiotami (IDI 4). Z wieloma podmiotami współpracuje także szpital kliniczny nr 4. Szpital współpracuje ze wszystkimi podmiotami leczniczymi, z ośrodkami kształcenia kadr medycznych (szpital zapewnia staże specjalizacyjne oraz praktyki), z ośrodkami badawczo-rozwojowymi, a także z innymi szpitalami, które przekazują szpitalowi swoich trudnych pacjentów. Szpital prowadził akcje promocyjną placówki, w kraju i do ośrodków za granicą np. do lekarzy z Anglii, i ośrodków z Ukrainy (IDI 21). Zdaniem przedstawiciela NFZ, widać współpracę podmiotów działających w ochronie zdrowia, m.in. w formie konwentów (np. Konwent Szpitali Zamojszczyzny czy szpitali powiatowych województwa lubelskiego) czy też organizacji lekarzy rodzinnych. Widać także współpracę pomiędzy zakresami świadczeń podmiotów, np. lekarz rodzinny współpracuje z lekarzem ambulatoryjnej opieki specjalnej, a ona ze szpitalami (IDI 30). Ta współpraca jest, chociaż każdy podmiot ma swoje odrębne działania do realizowania. Współpraca jest przede wszystkim w zakresie diagnostyki pacjentów. Współpraca jest w jakiś sposób wymuszana dobrem i potrzebami pacjenta oraz tym aby podmioty nie powielały błędów, które zdarzają się podczas zarządzania ochroną zdrowia (IDI 30). Jak podkreślał przedstawiciel szpitala w Łęcznej, szpitale powiatowe starają się z sobą współpracować. Nie ma określonych zasad współpracy podmiotów leczniczych, natomiast szpital aktywnie działa w zrzeszeniu szpitali powiatowych z regionu, dzięki czemu jest lepszy przepływ informacji pomiędzy placówkami. Szpital podejmuje także współpracę zagraniczną, w ramach projektów realizowanych z partnerami z Ukrainy i Białorusi, które polegają na zabezpieczaniu ludności w zakresie leczenia oparzeń w kilku regionach na Ukrainie. W Szpitalu w Łęcznej większość pacjentów pochodzi z regionu, jednakże prawie co 3 pacjent przyjeżdża spoza regionu na leczenie. Zarówno pracownicy, jak i władze placówki mają za zadanie zaspokojenie potrzeb pacjentów przede wszystkim z regionu. W razie problemów z obsługą pacjenta w jakimś zakresie Szpital stara się znaleźć możliwie jak najlepszą i jak najbliższą inną placówkę, która będzie mogła mu pomóc (IDI 9). Natomiast taka idealna współpraca między placówkami służby zdrowia powinna obejmować wspólne badania, wymianę pacjentów, sprzętu czy zakupów (IDI 9). Tymczasem, póki co, wymiana pacjentów pomiędzy placówkami ochrony zdrowia w województwie lubelskim praktycznie nie istnieje lub też jeśli istnieje, nikt o niej nie wie, ze względu na brak odpowiednich systemów informatycznych, które umożliwiłyby prześledzenie drogi, którą odbył pacjent (IDI 4). Natomiast w podmiotach prywatnych także wymiana pacjentów nie istnieje, pomimo dobrze rozwiniętych systemów e-rejestracji i e-dokumentacji medycznej (IDI 23). Prywatne podmioty podejmują współpracę z różnymi jednostkami, zarówno prywatnymi, jak i publicznymi (IDI 23). Zdaniem niektórych badanych, ta współpraca pomiędzy podmiotami w sektorze 106

107 zdrowia jest fragmentaryczna i nierzadko wymuszona. Ciągle podejmowane są jednak próby, ale wiele jest w tym temacie w województwie jeszcze do zrobienia (IDI 22). Przede wszystkim brakuje możliwości wdrożenia wyników badań naukowych. Do pewnego stopnia wynika to ze słabej wymiany informacji pomiędzy kluczowymi podmiotami. Nie ma także wiedzy, jakie tak naprawdę badania są prowadzone na terenie województwa i jak można by wykorzystać ich wyniki (IDI 22). Wielokrotnie podkreślano także, że pomiędzy podmiotami prywatnymi a publicznymi występuje konkurencja, zamiast współpracy. Wskazywano, że żeby miała miejsce dobra współpraca potrzeba jest potrzeba większej koordynacji takich działań. Podmioty publiczne nie bardzo wiedzą, na jakich zasadach mogłyby współpracować z sektorem prywatnym, a taka współpraca z pewnością podniosłaby poziom lecznictwa w województwie (IDI 21). Pomimo, że w Lublinie jest wiele uczelni wyższych, respondenci podkreślali, że zbyt rzadko one ze sobą współpracują. Brakuje także nieformalnych spotkań pomiędzy naukowcami a biznesem, w trakcie których mogłaby następować wymiana pomysłów. Na całym świecie absolwenci uczelni współpracują z biznesem i na tej płaszczyźnie wypracowywane są nowe rozwiązania. Pomysły uruchomienia takiej platformy rozwijane są na Uniwersytecie Medycznym. W województwie KUL, UMCS, Uniwersytet Medyczny i Przyrodniczy oraz Politechnika Lubelska, ale problemem jest, że jednostki te nie współpracują ze sobą. Więc marszałek i prezydent powinni stworzyć platformę w oparciu o absolwentów, która organizowałaby spotkania właśnie absolwentów z biznesem i aktualnymi pracującymi naukowcami, po to aby każdy przedstawił, co może zrobić, a z drugiej strony co chciałby zrobić. Taką platformę jako pewien proces, można byłoby zacząć w oparciu o Uniwersytet Medyczny ale także inne uczelnie, można byłoby stworzyć platformę współpracy między biznesem a uczelniami i absolwentami. Może być to w formie corocznych otwartych spotkań, które odbywałyby się na zasadzie wspólnej partycypacji na równych zasadach. O taka współpracę czy też wsparcie np. w formie pomieszczenia czy dopłaty do firm, trzeba poprosić prezydenta czy marszałka (IDI 3). Z kolei przedstawiciele firmy produkującej sprzęt ortopedyczny podkreślali, że w ich branży konieczna jest ściślejsza współpraca pomiędzy lekarzami, a technikami ortopedami. W sytuacji, gdy do firmy trafia pacjent z receptą, to pracownicy sami muszą decydować o sposobie zaopatrzenia pacjenta. Brakuje tutaj współpracy z lekarzem ortopedą, neurologiem i dlatego jest konieczność stworzenia ośrodka umożliwiającego podjęcie stałej współpracy między wykonawcami sprzętu ortopedycznego a lekarzami specjalistami. Zdaniem badanych trochę wynika to z braku zainteresowania ze strony lekarzy (FGI). Występuje także problem z lekarzami, którzy specjalizują się w rehabilitacji. Z opiniami taką zgodził się także przedstawiciel Uniwersytetu Medycznego, podkreślając, że na niektórych kierunkach nauczania jest problem z minimum kadrowym. Ponadto brakuje chętnych na robienie specjalizacji w chirurgii czy ortopedii, które postrzegane są jako trudne. Podobnie sytuacja wygląda z technikami ortopedami, którzy uczą się w szkołach policealnych. Przedstawiciele firmy produkującej sprzęt ortopedyczny przyznali, że nierzadko musieli specjalistów ściągać z innych części Polski. Sygnalizowano także, że na kierunku lekarskim po zmianach programowych nie ma czasu na to, żeby zagadnienia związane z ortopedią i sprzętem ortopedycznym były przeprowadzane jak w starym programie nauczania. Obszary działania o jakich jest mowa przerzucono na fizjoterapię. Dlatego jest założenie, że z technikiem ortopedą ma współpracować fizjoterapeuta, a nie lekarz specjalista. Tymczasem zdaniem producentów sprzętu ortopedycznego potrzebna jest także współpraca z neurologiem, jednakże ci specjaliści skupiają się głównie na diagnostyce (FGI). Z kolei przedstawiciele ośrodków badawczo-naukowych z reguły w ramach swojej pracy współpracują z licznymi podmiotami, wśród których są uczelnie polskie i zagraniczne oraz firmy prywatne. Na przykład Samodzielna Pracownia Hematoonkologii Doświadczalnej, pomimo, że jest jednostką małą posiada duży potencjał rozwojowy. Ośrodek współpracuje z różnymi podmiotami z Polski, z Uniwersytetem Medycznym w Łodzi, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Gdańsku i Warszawie. Na poziomie międzynarodowym jest to współpraca z Uniwersytetem w Niemczech, z którym realizowany jest projekt naukowy. Współpraca na poziomie diagnostyki prowadzona jest w oparciu o kontrakty na wysoko specjalistyczne badania molekularne m.in. w Szpitalu w Zamościu czy wkrótce w Lublinie. Także firmy farmaceutyczne zamawiają w uniwersytecie pojedyncze badania. W tych dziedzinach jest duża możliwość rozwoju. Poza tym podejmowana jest współpraca z firmami farmaceutycznymi z Polski i zagranicy, które dostarczają leków do

108 badań, a także ze szpitalami w zakresie diagnostyki. Współpraca ze szpitalem polega na prowadzeniu zaawansowanych badań, które szybko z poziomu naukowego wchodzą do diagnostyki. Taka współpraca jest czasem niemożliwa, ponieważ badania takie są drogie, a szpitale mają ograniczone możliwości ich finansowania w ramach kontraktów z NFZ i nie zawsze chcą wykorzystywać aż tak specjalistyczną diagnostykę. Natomiast ściślejsza współpraca ze szpitalami ma szansę się rozwinąć w ramach europejskich grantów. We współpracy ze szpitalami będzie na przykład realizowany grant europejski na szczepionki przeciwnowotworowe. Będzie to przepływ technologii w ramach ośrodków B+R do praktyki lekarskiej. Poza tym szpitale dają także materiały do analizy uczelni, przez co powstają publikacje naukowe. Taka współpraca przynosi obustronne korzyści (IDI 32). Podkreślano także, że współpraca uczelni czy ośrodków B+R z biznesem w branży medycznej jest koniecznością, ale musi przebiegać na określonych zasadach. Nie może być tak, że każdy robi swoje. W ten sposób wyniki badań naukowych się nie komercjalizują, nie korzystają na tym pacjenci, a w rezultacie nie rozwija się także region (IDI 32). Generalnie taka współpraca w województwie, w dziedzinie medycznej, jest na poziomie średnim, co nie wynika ze specyfiki województwa, ale jest charakterystyczne dla całego kraju. Brakuje przepływu informacji w sprawie najnowszych odkryć medycznych. Jest to szczególnie ważne np. w dziedzinie hematoonkologii, czy też onkologii. W tej dziedzinie osiąga się bardzo duże postępy na polu naukowym. Szybko przerzucane są idee czysto doświadczalne na praktykę kliniczną. Nie ma dobrej współpracy z prywatnym sektorem, który ma dużą pulę pacjentów na poziomie konsultacyjnym, ale mają oni ograniczone możliwości w odniesieniu do leczenia. Problem tkwi także w miejscach do leczenia chorych. Problemem jest także brak określonej struktury w leczeniu. Gdyby była określona struktura, że chorzy, którzy nie wymagają pilnego czy intensywnego leczenia specjalistycznego mogliby nie być leczeni w klinice, ale w prywatnych ambulatoriach, w ośrodkach o niższym poziomie referencyjności. Można by to zorganizować na wzór niemiecki. W Niemczech diagnoza stawiana jest w klinice, rozpisywany jest schemat chemioterapii. Taki pacjent nie musi być leczony w klinice. Jeśli będą powikłania on i tak tam trafi, ale może być leczony nawet w prywatnej praktyce. Mamy coraz więcej lekarzy chemioterapeutyków i nowoczesnych leków doustnych czy podskórnych, co sprawia, że pacjent nie musi przez cały czas leżeć w szpitalu, co jest także dla niego obciążające (IDI 32). Z punktu widzenia systemu ochrony zdrowia jest to także obciążające, ponieważ są duże kolejki, a lekarze muszą dokonywać wyboru, który pacjent jest pilniejszy, podczas gdy wszyscy potrzebują leczenia. Z tego punktu widzenia powinien być lepszy przepływ pacjentów pomiędzy klinikami a jednostkami prywatnymi. Jest to jednak problem nierozwiązany w skali kraju, nie tylko Lubelszczyzny. Współpraca jest koniecznością (IDI 32). Jako ograniczenie współpracy badani wskazują problemy finansowe. Czynnikiem zniechęcającym do współpracy jest system finansowania służby zdrowia obowiązujący w Polsce. Podmioty konkurują ze sobą o kontrakty z NFZ. Nie zawsze także podmioty chcą rozwijać swoją działalność o dodatkowe usługi. Pewne usługi są niedofinansowane, więc ich udzielanie się po prostu nie opłaca (IDI 32). Dla aptek korzyścią z takiej współpracy byłyby lepszy przepływ informacji. Gdyby istniała ściślejsza kooperacja pomiędzy np. szpitalami, lekarzami, a aptekami i spójne bazy danych pacjentów, łatwiej można by dobrać pacjentom leki, a w efekcie uniknąć niepożądanych efektów terapii lekowej (np. konfliktów pomiędzy różnymi lekami stosowanymi przez pacjentów). Wewnątrz sektora farmaceutycznego panuje natomiast duża konkurencja, więc raczej o współpracę między aptekami, niebędącymi w jednej sieci, jest bardzo trudno, co spowodowane jest obawą o utratę klientów (IDI 19). Gotowość do podjęcia współpracy sieciowej pomiędzy aktorami sektora zdrowia i usług prozdrowotnych oceniana była przez badanych różnie. Większość z nich nie miała na ten temat wyrobionego zdania, a także podkreślała, że wiele podmiotów pewnie chciałoby współpracować, ale nie za bardzo wiedzą, jak to zrobić. Inni natomiast już podejmują takie działania. Zgłaszano także problemy jeśli chodzi o współpracę z władzami i instytucjami samorządowymi, co szczególnie podnosiły podmioty prywatne, które nie zawsze czuły się równymi partnerami takiej współpracy. 108

109 Jesteśmy gotowi do współpracy z innymi podmiotami. Jak Urząd Miasta czy Urząd Marszałkowski zwraca się pomimo takiego, a nie innego traktowania. Jeżeli coś jest do podziału to nas nie biorą pod uwagę, a jeśli trzeba pochwalić się obiektem albo wziąć w czymś udział, zwłaszcza gdy trzeba coś zasponsorować, to my jesteśmy na tej liście, nie obrażamy się. Moda jest w tej chwili, kierunek w mieście jest na klastry, to oczywiście jesteśmy w tym klastrze. Pierwszy podpisał to Szpital Kliniczny nr 4, drugim członkiem jesteśmy my, więc my jesteśmy otwarci. Nie widzę natomiast takiego oczekiwania z drugiej strony, żeby ktoś chciał współpracować (IDI 23). Podkreślano także, że nie wszystkie podmioty działające w sektorze zdrowia w regionie widzą zalety ściślejszej ze sobą współpracy. Na takiej współpracy skorzystaliby pacjenci. Tymczasem współpraca na linii podmioty prywatne podmioty publiczne, nie przebiega dość dobrze. Tak opisywała to przedstawicielka prywatnego szpitala: Szpitale kliniczne robią naprawdę duże rzeczy. Takie szpitale jak my, robimy te mniejsze rzeczy, które im zajmują łóżka, zajmują czas. U nas je można zrobić sprawnie, szybko. Nie gorzej jakościowo, a może szybciej, może lepiej. Dla każdego jest tutaj miejsce na tym rynku, natomiast nie wiem, czy jest wola do tego. Ja nie mówię o klastrze, który powstał z inicjatywy samorządu. To jest świeża sprawa. Ja mówię o ostatnich dwóch latach, czy trzech. Kto wziął udział, udało mu się nawiązać współpracę z NFZ to jest na tym rynku, ale ani nie jest specjalnie traktowany, ani lubiany, ani współpracy między prywatnymi jednostkami, które wcześniej były niż my, a szpitalami to ja specjalnie nie widzę (IDI 23). Jeden z badanych będący przedstawicielem przedsiębiorstwa zajmującego się produkcją leków, przyznał, że na dzień dzisiejszy firma nie widzi korzyści płynących ze współpracy sieciowej, co wynika z faktu, że swoje produkty mogą sprzedawać jedynie hurtowniom (IDI 8). Co prawda w Lublinie już wcześniej pojawiła się inicjatywa stworzenia klastra producentów farmaceutyków. Barierą było jednak to, że każda firma ma inny profil produkcyjny i potrzebuje innych sprzętów do badań, a także to, że w trakcie produkcji często trzeba przeprowadzać badania od razu i na miejscu. Nie można sobie pozwolić na opóźnienia w tym zakresie. Również w sytuacji, gdy jakiś lek jest wycofywany, to także musi być to natychmiast zbadane, bo to leży w interesie firmy (IDI 8). Tymczasem uczestnicy wywiadu grupowego podkreślali, że jest gotowość różnych środowisk do współpracy, co więcej współpraca ta przynosi wymierne korzyści, o czym mogą zaświadczyć przedstawiciele istniejących już klastrów. Radzono także, że w ramach inicjatyw klastrowych warto znaleźć kogoś, kto poczyni inwestycje na zasadzie partnerstwa publiczno-prywatnego. Wskazywano także, że generalnie współpraca jest bardziej naturalna i w zasadzie łatwiejsza, pomiędzy ośrodkami badawczonaukowymi, a biznesem. Trudniej jest natomiast nawiązać współpracę pomiędzy sektorem B+R a samorządem. Jest ona jednak możliwa, samorząd jest przydatny w opracowywaniu długofalowych strategii. Jest tu duży potencjał, który warto wykorzystać. Kiedy ma się wielu partnerów, łatwiej jest pozyskiwać środki unijne. Samorząd może także pomóc w kojarzeniu partnerów, którzy będą potem współpracować w ramach sieci (FGI) Rola przedstawicieli handlowych w tworzeniu sieci Jedno z pytań badawczych dotyczyło roli przedstawicieli handlowych w tworzeniu sieci powiązań pomiędzy podmiotami działającymi w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych. Jak wynika z badania ich rola w budowaniu sieci wymyka się jednoznacznym ocenom. Podczas gdy jedni respondenci wskazywali na ich pozytywną funkcję, np. jako osób szerzących wiedzę na temat nowych leków czy też technologii, inni sygnalizowali, że nastawieni są oni głównie na zysk i nie pełnią żadnej pozytywnej roli, a jedynie wykonują swoją pracę. Niektórzy twierdzili wręcz, że rola przedstawicieli handlowych jest negatywna, szczególnie dla pacjentów, ponieważ promują oni leki własnej firmy, a nie mają na celu poprawy zdrowia osób, które będą z nich korzystać (IDI 19). Natomiast zaletą pracy przedstawicieli handlowych jest jednak to, że dzięki nim informacja o nowych lekach szybciej dociera do lekarza czy farmaceuty niż by można o tym przeczytać w specjalistycznych publikacjach naukowych (IDI 19). Przedstawiciele handlowi mają też możliwość przekazywania nowatorskich rozwiązań w zakresie ochrony zdrowia (IDI 10)

110 Przedstawiciele wpisują się w negatywny obraz sprzedaży produktów z aptek. Są rozliczani z rachunku ekonomicznego nie mając potrzeby i konieczności tworzenia innego przesłania, a przez to wypaczają rynek i często doprowadzają do sytuacji, że przedstawiają rachunek ekonomiczny jako jedyny dowód, że wykonali odpowiednio swoją pracę. Przedstawiciele posiadają ogromną wiedzę. Ale przesłanie które budują to tylko przesłanie ekonomiczne. Na tę chwilę przedstawiciele przenoszą tylko aspekty handlowe, aczkolwiek powinni mieć także do przekazania ogromne pokłady wiedzy, powinni oni pełnić funkcje edukacyjną (IDI 10) Na podstawie przeprowadzonych wywiadów należy jednak wysnuć wniosek, że w gruncie rzeczy przedstawiciele handlowi pełnią marginalna rolę w rozwoju współpracy sieciowej, jaką są np. inicjatywy klastrowe. Wynika to z faktu, że decyzje o zaangażowaniu się we współpracę sieciową podejmowane są na wyższym szczeblu zarządzania. Tymczasem sami przedstawiciele handlowi nie są osobami decyzyjnymi w tym zakresie, pozostaje to w gestii właścicieli firm (IDI 8) Inne formy współpracy sieciowej Oprócz współpracy sieciowej w ramach klastra, co do której zdania badanych były podzielone, niektórzy wskazywali także na inne możliwe sposoby współpracy podmiotów w sektorze zdrowia i usług prozdrowotnych w województwie lubelskim. Jedną z możliwych form rozwijania współpracy pomiędzy podmiotami sektorze zdrowia mogłyby być konsorcja, które dzięki współpracy mogłyby składać ofertę do NFZ. Tymczasem w środowisku czasem widać niepotrzebną konkurencję o kontrakty z Narodowym Funduszem Zdrowia pomiędzy podmiotami, które powinny współpracować (IDI 4). Wskazywano także na możliwości rozwoju współpracy pomiędzy podmiotami ochrony zdrowia w ramach już istniejących sieci współpracy, np. konwentów szpitali czy lekarzy rodzinnych i lekarzy specjalistów, pomiędzy którymi rozwinięte są już jakieś powiązania (IDI 30). Dobrze byłoby także, aby wykorzystać doświadczenia i wiedzę różnych podmiotów, które już w sektorze zdrowia funkcjonują. Tymczasem brakuje informacji o tym, jakie mają osiągnięcia, jakie rozwiązania wypracowały, z jakich nowoczesnych technologii korzystają. Podmioty prywatne, uczelnie i samorząd mogłyby współpracować, na zasadzie kooperacji, w tworzeniu i rozwijaniu nowych technologii dla ochrony zdrowia i przedsięwzięć restrukturyzacyjnych. Być może w efekcie takiej współpracy mógłby powstać taki program restrukturyzacji sektora zdrowia dla całego województwa, który mógłby być mapą drogową dla Regionalnego Programu Operacyjnego w nowej perspektywie finansowej (IDI 4). Zbierając reprezentantów różnych środowisk można by wypracować technologię zmiany, która w ramach RPO określiłaby algorytm podziału funduszy, oceny wniosków, określiłaby cel strategiczny rozwoju sektora zdrowia w województwie na następne lat. Mogłoby to być na przykład ograniczenie ilości łóżek ostrych do pewnej pożądanej wartości wskaźnika, przy jednoczesnej rozbudowie opieki długoterminowej, centrum zdrowia psychicznego, czy nawet ambulatoryjnej opieki zdrowotnej z dala od dużych aglomeracji miejskich (IDI 4). Inną możliwą formą współpracy mógłby być eksport rozwiązań nowoczesnej medycyny na wschód od Polski, na przykład w ramach projektów międzynarodowych. Na przykład powstające Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej mogłoby we współpracy z partnerami ze wschodu realizować projekt rozwoju onkologii chociażby na Ukrainie (IDI 4). Innym pomysłem, zgłoszonym przez badanych jest wizja stworzenia sieci małych, ale wysokotechnologicznych firm, które podejmować będą współpracę interdyscyplinarną np. z uczelniami oraz podobnymi podmiotami na świecie (IDI 3). W województwie lubelskim nie ma sensu stawiać na przemysł, bo trendem globalnym jest, że fabryki przenoszone są do Azji. Natomiast tym, co może wytworzyć wartość dodaną dla województwa są małe, innowacyjne, firmy high-tech, tworzące własność intelektualną (IDI 3). 110

111 High-tech jest to coś małego co można zrobić na miejscu w produkcji z różnymi podmiotami w Europie i na świecie. Teraz mamy Internet przez, który możemy współpracować więc takie rzeczy możemy zrobić. Mikro przedsiębiorca może działać w oparciu o nowe pomysły i nowe technologie, co jest perspektywą dla biznesmenów, inwestycji i z drugiej strony dla uczelni, na to wszystko można zdobyć fundusze z różnych źródeł np. unijnych itd. Ale musi być to oparte na zasadzie współpracy interdyscyplinarnej, między różnymi podmiotami naukowymi, a także biznesowymi (IDI 3). Żeby rozwinąć taką współpracę konieczne jest myślenie w perspektywie wielu lat, znacznie dłuższej niż kadencja władz samorządowych. Jednocześnie trzeba zaakceptować fakt, że prawdopodobnie 80% z wysokospecjalistycznych mikro firm, upadnie w ciągu pierwszych 5 lat (IDI 3). Dlatego ważne jest odpowiednie nastawienie i próbowanie ciągle nowych pomysłów. Trzeba stworzyć takie środowisko, aby biznesmeni i naukowcy chcieli próbować mimo wcześniejszych niepowodzeń. Aby komercjalizacja wiedzy naukowej się powiodła, to sami naukowcy muszą widzieć w tym sens, także ekonomiczny. Kiedy wynalazca jest jednym z podmiotów patentu, razem z uczelnią, to jest on zainteresowany, żeby ten patent skomercjalizować. Trzeba dać także ludziom perspektywę do tego, że w tym województwie można zrobić biznes. Trzeba robić wysokie technologie, dużo małych i elastycznych firm, które łatwo przystosują się do coraz nowego rynku (IDI3). W tym celu koniecznie jest stworzenie odpowiednich warunków do współpracy kluczowych podmiotów. Trzeba zrobić dobre miejsce do rozwoju na które składa się: sprzyjająca polityka władz lokalnych, naukowcy, biznesmeni i to wszystko musi być razem i koło siebie. Nie może być tak, że zrobi się park technologiczny 20 kilometrów od Lublina, lecz te mikro jednostki które działają muszą być w małym zasięgu czyli w mieście, powinny być to małe miejsca w których zakłada się małe firmy, którym potrzeba dwóch pokoi i komputera. To powinno być na zasadzie organizowania określonych spotkań i PR-u. Lublin jest dobrym miejscem na robienie biznesu, ponieważ mamy tu naukowców, którzy współpracują z innymi naukowcami, można tu przyjechać i robić wiele rzeczy. Powinno być więcej współpracy na terenie Polski ale też i Europy. Polskie uniwersytety nie za bardzo ze sobą współpracują, co jest wynikiem źle pojętej konkurencji, ponieważ ludzie pracujący na uniwersytetach w wieku starszym nie widzą, że sami nie są w stanie zawalczyć o fundusze na bardzo zaawansowane badania. Prezydent miasta czy też marszałek województwa powinni inwestować w naukę oraz biznes lokalny, i przedstawić to jako jeden z głównych priorytetów rozwoju województwa (IDI 3). Alternatywą dla klastra wskazywaną przez jednego z badanych jest centralizacja. Tworzenie podmiotów na poziomie centralnym ich regionalnych filii. Trudno jednak określić, czy te dwie formy klaster i scentralizowane zarządzanie się wzajemnie wykluczają (IDI 32) Działania promocyjne na rzecz sieciowej współpracy Warto skupić się na promocji województwa, jako miejsca z piękną naturą, jak do tej pory, ponieważ tym województwo się nie wyróżni na tle innych regionów czy krajów Europy. Województwo lubelskie nie ma szans konkurować z nikim naturą, to nie jest oryginalne, oryginalnym pomysłem jest klaster wysokich technologii (IDI 3). Warto promować województwo, jako miejsce, gdzie tworzone są nowe technologie. Mamy jedyną w Polsce fabrykę helikopterów, gdzie możemy zbudować helikopter od zera, od projektu. To trzeba promować. Takich rzeczy nie potrafi Mielec. Natomiast w Świdniku, to jedyne miejsce, gdzie takie rzeczy się dzieją. W ogóle się tego nie reklamuje. A to trzeba reklamować (IDI 3). Trzeba promować szkolenia lotników. W działaniach promocyjnych należy przede wszystkim stawiać na wysokie technologie, a nie łany zboża, na co zwracali uwagę badani. Usługi medyczne mogą się rozwinąć jedynie po tym, jak województwo zainwestuje w nowe technologie, to stanowi warunek ich rozwoju (IDI 3)

112 Ludzie jeżdżą do Cleveland, w USA, żeby naprawiać serce. Jest tam konsorcjum naukowo-biznesowe, Cleveland Clinic, w środku, którego jest bank, który zarządza tym wszystkim. Mają taką, może megalomańską, strategię, że w holu mają napis mówiący, że leczą serca najlepiej na świecie. Mogą przywieźć pacjenta z każdego miejsca świata samolotem do Cleveland i naprawić mu serce (IDI 3). Podobnie jest w przypadku województwa lubelskiego, jeśli nie będzie się dobrze reklamować, to nikt się nie dowie, że coś robi się najlepiej na świecie. Jak podkreślał dyrektor szpitala klinicznego nr 4, jest to szpital na europejskim, ale może i światowym poziomie (IDI 21), jest więc się czym pochwalić. Lubelskie poczuj przyrodę to nie jest podniecające. Tu trzeba zrobić inny spot. Pokazać Puławy największą fabrykę nawozów w Europie, pokazać nowe technologie tam stosowane, pokazać nowoczesne technologie w górnictwie, na Lubelszczyźnie. Trzeba pokazać nowoczesne technologie, czyli helikoptery tu pewnie we współpracę wejdzie chętnie firma Agusta Westland. Trzeba pokazać uniwersytety. Mamy pięć uczelni, tysięcy studentów, to trzeba pokazać. Pokazać nowoczesne technologie stosowane w szpitalu klinicznym nr 4 w Lublinie. To jest najlepszy szpital na wschód od Wisły, jeden z siedmiu wybranych szpitali w Polsce, tzw. medycyny katastrof. Na to trzeba postawić. Może to być rewolucyjne podejście dla niektórych, ale zdecydowanie nie należy stawiać w promocji regionu na przyrodę, na cepelię czy rolnictwo: (IDI 3). Wydać pieniądze unijne warto na pewno na reklamę, na stworzenie bazy danych. Baza sama już by wystarczyła. Firmy, rynek sam sobie poradzi, jest przecież Internet, ale trzeba dać wiarygodną informację. Każdy będzie wiedział, czego szukać (IDI 15). Trzeba promować uczelnie i instytuty badawcze oraz współpracę pomiędzy nimi a biznesem. Mogłaby się ona rozwijać przez nieformalne spotkania networkingowe. Podkreślano także potrzebę stworzenia odpowiedniej strony internetowej województwa lubelskiego, która będzie utworzona przez profesjonalnych informatyków, którym trzeba będzie dobrze zapłacić (IDI 3). Musi to być strona wielojęzyczna. Przynajmniej po angielsku i hiszpańsku, a najlepiej, jakby była jeszcze po chińsku. Musi to być strona aktualizowana na bieżąco, codziennie. Musi to być fajnie zrobiona strona, z fajnymi zdjęciami. Nie furmanka i nie zboże, ale wysokie technologie, najnowszy model helikoptera, najnowszy model maszyn górniczych, najnowszy model nowych materiałów opartych o chemię produkowaną w Puławach, trzeba to wyeksponować, plus duży ośrodek naukowy (IDI 3). Podobnie, potrzebę lepszej promocji regionu zgłaszają także przedstawiciele podmiotów w branży prozdrowotnej. Twierdzą, że potrzeba jednego miejsca, które będzie zawierać wszystkie informacje na temat różnych usług dostępnych w regionie. Konieczne jest także zapewnienie usług kompleksowych np. odbieranie klientów bezpośrednio na lotnisku i zawożenie bezpośrednio do placówki leczniczej. Poza tym rezerwując sobie wizytę w placówce leczniczej, powinna być od razu możliwość znalezienia informacji o hotelach, restauracjach i innych atrakcjach oferowany w regionie, nie tylko w usługach medycznych czy prozdrowotnych, ale także nt. przyrody (IDI 15). Podkreślano, że wielu wydaje się, że Lubelszczyzna nie ma szans w porównaniu z innymi regionami. Nie do końca jest to prawdą. Trzeba będzie konkurować z innymi częściami Polski, ale zdrowa konkurencja będzie wytwarzać wartość dodaną. Podobnie działają uniwersytety w USA, na zasadzie tandemów, dzięki wzajemnej konkurencji stają się coraz lepsze i podnosi się ich poziom (IDI 3). Trzeba połączyć wysiłki z takimi miastami, jak Rzeszów, Białystok czy Warszawa, nie zamykać się w granicach województwa (IDI 3). Potrzebne są także inicjatywy skierowane do osób, które będą wybierać karierę w medycynie. Na Uniwersytecie Medycznym organizowane są obozy letnie, na których uczniom potencjalnym przyszłym studentom pokazują jak wygląda praca lekarza (FGI). Dla funkcjonowania klastra bardzo istotne jest jego rozreklamowanie (IDI 32). Kluczowe jest zdefiniowanie celów takich inicjatyw oraz korzyści dla potencjalnych uczestników (IDI 17). 112

113 Najważniejsze jest dobre zdefiniowanie celów takich inicjatyw, bo to często jest niedoprecyzowane. Po drugie korzyści dla uczestników takiej inicjatywy, czyli pytanie co ja z tego będę miał. Jest to szczególnie istotne w Polskich warunkach, dlatego, że w dużej części polski biznes nastawiony jest na szybkie zwroty. Korzyści muszą być zdefiniowane i muszą być wymierne. Nasz biznes jest nastawiony na konkretne korzyści, szybkie zwroty, szybkie wdrożenia, bo jak nie to takie inicjatywy się szybko kończą (IDI 17)

114 5. MOŻLIWE MODELE I FORMY WSPÓŁPRACY POMIĘDZY PODMIOTAMI DZIAŁAJĄCYMI W BRANŻY MEDYCZNEJ I PROZDROWOTNEJ W ramach badania ewaluacyjnego przeprowadzono trzy obserwacje dotyczące funkcjonujących w województwie lubelskim modeli współpracy sieciowej w sektorze usług medycznych i prozdrowotnych. Obserwacje dotyczyły: powstającego w Lublinie klastra usług medycznych i prozdrowotnych Lubelska Medycyna, kooperacji uzdrowiskowo-turystycznej skupionej wokół Nałęczowa, a także interdyscyplinarną współpracę w zakresie kształcenia kadr pomiędzy Politechniką Lubelską a Uniwersytetem Medycznym. Opis współpracy podejmowanej w ramach tych modeli przedstawiono poniżej. Ponieważ możliwe formy współpracy pomiędzy podmiotami w branży medycznej i prozdrowotnej stanowiły kluczowy element badania, problematyka ta poruszona została zarówno w wywiadach jakościowych, jak i badaniach CATI oraz CAWI. W związku z tym, po opisie każdego z trzech modeli współpracy zamieszczono wnioski na jego temat, które płyną ze zrealizowanych badań Klaster usług medycznych i prozdrowotnych Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 r. zakłada, że usługi medyczne i prozdrowotne będą rozwijać się w ramach współpracy sieciowej (zarówno w ramach kooperacyjnych łańcuchów wartości dodanej, jak i przez klastry). W związku z tym wyniki przedmiotowego badania będą istotne z punktu widzenia wdrożenia Priorytetu 1 RSIWL, szczególnie w odniesieniu do realizacji Celu Operacyjnego 1.3 (Rozwój współpracy sieciowej i powiązań kooperacyjnych w branżach inteligentnych specjalizacji regionu) 89. Według Adriana Grycuka 90 jednostki, które opierają się na koncepcji klastrów, rozwijają się szybciej i osiągają lepsze wyniki aniżeli samodzielnie. Efekt ten zawdzięczają one dostępowi do informacji, a przez to poszerzaniu wiedzy. Przepływ wiedzy na temat rynków zbytu, trendów, nowoczesnych technologii, materiałów, usług to kluczowe zalety w tego typu współpracy. Ponadto, zauważa się wzrost produktywności i innowacyjności dzięki możliwości naśladowania rozwiązań organizacyjnych, które są bardziej efektywne. Również niebagatelna rolę pełni fakt, że współpraca w ramach klastrów obniża koszty. Firmy, które współpracują ze sobą mogą obniżyć koszty poprzez m. in. wspólne zakupy, wykorzystywanie tych samych zasobów czy koordynowanie działań marketingowych. Na potrzeby przedmiotowego badania, proponuje się przyjąć następujące definicje 91 : Klaster skupisko i sieć podmiotów (przedsiębiorstw, uczelni, jednostek naukowych, szkół i instytucji otoczenia) prowadzących określoną i powiązaną działalność gospodarczą i naukowo-technologiczną. Klastry organizowane są przez koordynatorów klastrów (wyspecjalizowane instytucje otoczenia biznesu, których zadaniem jest rozwijanie współpracy, powiązań i przepływów wiedzy oraz świadczenie określonych usług na rzecz podmiotów w klastrze). Inicjatywa klastrowa sformalizowane (np. poprzez umowę konsorcjum) partnerstwa czy też platformy współpracy na rzecz rozwoju klastra. 89 SOPZ. 90 Grycuk A., Klastry jako instrument polityki regionalnej, Biuro Analiz Sejmowych, nr 13(83). 91 Za: Dzierżanowski M.(red.), 2012, Kierunki i założenia polityki klastrowej w Polsce do 2020 roku. Rekomendacje Grupy roboczej ds. polityki klastrowej, PAPR, Warszawa. 114

115 Firmy działające w ramach klastra charakteryzują się wysokim poziomem interakcji i co do zasady konkurują ze sobą, ale także współpracują w określonych obszarach. Kluczową rolę w rozwoju klastrów odgrywają instytucje otoczenia takie, jak uczelnie, instytuty badawcze czy inne placówki edukacyjne, zajmujące się sferą badawczo-rozwojową, a także administracja publiczna 92. Jednostki naukowe realizują badania, których wyniki mogą być wykorzystane przez przedsiębiorstwa w klastrze. Efekt aglomeracji (nagromadzenia przestrzennego podmiotów oraz zasobów) wraz z powyższymi charakterystykami są kluczowe dla wysokiego poziomu innowacyjności i konkurencyjności klastra 93. Bardzo istotnym czynnikiem jest także odpowiednie dopasowanie specjalizacji klastra do zasobów, przepływu wiedzy i innowacji w danej lokalizacji. Natomiast zarówno konkurencja wewnątrz klastra, jak i współpraca przy wspólnych projektach (dzięki sprzężeniom zwrotnym) stymulują innowacyjność 94. Różne mogą być sposoby powstawania klastrów, m.in. klastry mogą powstawać na styku różnych sektorów (np. klaster telemedyczny na styku sektora ICT i medycyny). W ostatnich latach notuje się wzrost prywatnych placówek służby zdrowia (takich jak szpitale, ZOZ, ośrodki medyczne, laboratoria itp.,), które funkcjonują w tym samym łańcuchu wartości i są od siebie zależne. Oprócz tego, jak wykazano wcześniej, region posiada dobrze rozwinięte zaplecze dydaktyczne oraz badawczo- rozwojowe. Oczekuje się więc, że współpraca sieciowa mogłaby obejmować różnego typu usługi w szeroko pojętym sektorze zdrowia, a także działalność otoczenia tych usług: czyli na przykład ośrodki SPA/wellness, producentów i dystrybutorów sprzętu medycznego, farmaceutyków, środków paramedycznych, laboratoria diagnostyczne, placówki szkoleniowo- administracyjne, ośrodki uzdrowiskowe, gabinety medycyny estetycznej i kosmetologii. Jedną z form współpracy, którą mogłyby podjąć powyższe podmioty jest klaster. Potencjał ten został już zauważony i obecnie na terenie Lublina powstaje klaster usług medycznych i prozdrowotnych Lubelska Medycyna Klaster Lubelska Medycyna Klaster powstał na podstawie umowy partnerstwa pomiędzy Gminą Lublin i Uniwersytetem Medycznym w Lublinie. Umowa podpisana została w styczniu 2014 roku, jednak pierwsze działania, pierwsze rozmowy z podmiotami prowadzone były już we wcześniejszym okresie. Obecnie rolę koordynatorów klastra pełni zarówno Gmina Lublin jak i Uniwersytet Medyczny. Gmina Lublin odpowiada za organizację pracy klastra, przepływ informacji, prawidłową komunikację. W ramach zadań Gminy Lublin przygotowana zostanie także strona internetowa dla klastra we współpracy z członkami klastra. Przygotowana zostanie także strategia klastra. Koordynację działań w klastrze prowadzi zarząd klastra dwie osoby z ramienia Gminy Lublin oraz dwie z ramienia Uniwersytetu Medycznego. W przyszłości zostanie powołana Rada Klastra, która będzie wspierała merytorycznie zarząd klastra. Klaster obejmuje szeroki obszar działania, dlatego za poszczególne obszary będą odpowiadali liderzy zespołów lub liderzy projektów. Dla efektywności działań klastra istotna jest prawidłowa identyfikacja liderów. Poniższy schemat przedstawia członków klastra Lubelska Medycyna. Podmioty zrzeszają się wokół zainicjonowanej przez Gminę Lublin i Uniwersytet Medyczny platformy współpracy. 92 Dzierżanowski M.(red.), 2012, Kierunki i założenia polityki klastrowej w Polsce do 2020 roku. Rekomendacje Grupy roboczej ds. polityki klastrowej, PAPR, Warszawa, s Tamże. 94 Tamże

116 Rysunek 73. Podmioty zrzeszone w klastrze Lubelska Medycyna Źródło: Opracowanie własne na podstawie Współpraca podmiotów zrzeszonych w klastrze będzie polegała na prowadzeniu wspólnych projektów rozwojowych, poszukiwaniu innowacyjnych rozwiązań w zakresie efektywnego wykorzystywania posiadanych zasobów, prowadzeniu i wdrażaniu badań, uczestnictwie i organizacji szkoleń, targów i konferencji. Działania podejmowane przez członków klastra będą przyczyniać się do poprawy konkurencyjności i poziomu innowacyjności podmiotów zrzeszonych w klastrze, wsparcia rozwoju lubelskiej medycyny oraz całego regionu 95. Klaster Lubelska Medycyna jest w początkowej fazie rozwoju. Klaster wpisuje się w inteligentną specjalizację uzupełniającą województwa lubelskiego, zawiera bowiem dwa główne obszary tematyczne, czyli usługi medyczne i usługi prozdrowotne. Cele klastra Lubelska Medycyna są następujące: Rozwój branży medycznej i usług prozdrowotnych w Lublinie, Identyfikacja zasobów, Określenie możliwości rozwojowych i potencjału branży medycznej, Promocja branży medycznej i usług prozdrowotnych, Sieciowanie, które ma pomóc rozwijać innowacyjność i przedsiębiorczość w Lublinie, Rozwój turystyki medycznej (zdrowotnej) Umiędzynarodowienie działalności prowadzonych w Lublinie, Rozwój kapitału ludzkiego i społecznego. Główne obszary koordynacji działań: Obszar badawczo-rozwojowy: identyfikacja zasobów, poszukiwanie obszarów do badań, identyfikowanie możliwości realizowania projektów, Rozwój e-medycyny: rozwój współpracy pomiędzy branżą medyczną a informatyczną, Usługi medyczne promowanie szczególnych osiągnieć lubelskiej medycyny oraz identyfikacja i promocja usług medycznych, które mogą stać się przedmiotem turystyki medycznej, Usługi prozdrowotne profilaktyka, dietetyka, zdrowa żywność, aktywny tryb życia, Turystyka prozdrowotna kierunki promocji: kraje skandynawskie, Niemcy, Rosja, Ukraina, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone. Rozwój klastrów jest jednym ze sposobów na zwiększenie innowacyjności gospodarki, dlatego w perspektywie finansowej w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, finansowane będą projekty koordynatorów klastrów z zakresu internacjonalizacji i rozwoju współpracy (dostępne dnia: r.) 116

117 Przewidziane będą także dodatkowe punkty dla uczelni, instytutów i przedsiębiorstw, które będą członkami klastrów kluczowych 96. Stwarza to ogromną szansę dla Klastra Lubelska Medycyna nie tylko ze względu na możliwości finansowania powstałej inicjatywy, ale także ze względu na to, że dodatkową korzyścią dla członków klastra, będzie punktowane uczestnictwo w jego strukturach Wnioski z badań na temat klastra usług medycznych i prozdrowotnych O opinie na temat pomysłu utworzenia klastra usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim pytano zarówno mieszkańców województwa, przedstawicieli podmiotów działających w ochronie zdrowia, a także przedstawicieli środowiska naukowego i badawczego. Generalnie rzecz biorąc zdiagnozowano ogólnie rzecz biorąc dużą otwartość do tego typu inicjatywy, jednakże poważnym ograniczeniem jest brak wystarczającej wiedzy zainteresowanych na jej temat. Wyniki badania CAWI Przedstawicieli badanych podmiotów poproszono także o ocenę pomysłu utworzenia klastra usług medycznych w województwie lubelskim. Nieco więcej niż co trzeci respondent nie był w stanie jednoznacznie ocenić tego pomysłu (37,3%). Natomiast wśród osób, które miały na ten temat wyrobione zdanie, przeważały opinie negatywne (38,4%, z czego 11% osób oceniło szanse na powstanie klastra jako małe ). Jako duże szanse zawiązania takiej inicjatywy ocenił co czwarty badany (24,3%, z czego jedynie 3,4% - jako bardzo duże ). Szczegółowe wyniki przedstawia Rysunek 75. Pozytywnie do pomysłu utworzenia klastra odniosła się jedna trzecia badanych szpitali, natomiast wśród przychodni dominowały opinie negatywne, podobnie jak w przypadku aptek i gabinetów kosmetycznych. OPINIE NA TEMAT KLASTRA USŁUG MEDYCZNYCH Rysunek 74. Proszę ocenić, jakie Pana/i zdaniem są szanse na utworzenie klastra usług medycznych w województwie lubelskim (tj. geograficznego skupiska współpracujących ze sobą podmiotów działających w jednej branży)? 40% 20% 0% 3,4% 20,9% 27,4% 11,0% 37,3% Bardzo duże Duże Małe Bardzo małe Nie wiem/trudno powiedzieć Źródło: Badanie CAWI, N=263. Wyniki badania CATI PYTANIE 4. CO P. SĄDZI O USŁUGACH MEDYCZNYCH I PROZDROWOTNYCH JAKO SPECJALIZACJI WOJEWÓDZTWA Z PUNKTU WIDZENIA DOBRA PACJENTA? Mieszkańców województwa zapytano także, co sądzą o tym, że w Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Lubelskiego usługi medyczne i prozdrowotne są jedną ze specjalizacji uzupełniających oraz, że zakłada się, że różne podmioty zajmujące się profilaktyką, diagnostyką, terapią i rehabilitacją będą ściślej niż do tej pory współpracować ze sobą, a nawet łączyć się. Pomysł ten został oceniony jako dobry przez znaczącą większość ankietowanych (63,5%). Nie spodobał się on 7,7% respondentów. Pozostałe osoby nie mają zdania na ten temat (dostępnie dnia )

118 Rysunek 75. Co P. sądzi o usługach medycznych i prozdrowotnych, jako specjalizacji województwa lubelskiego? To dobry pomysł 63,5% Nie wiem/ trudno powiedzieć 28,7% To zły pomysł 7,7% PYTANIE 5. JAK P. ZDANIEM ŚCIŚLEJSZA WSPÓŁPRACA PODMIOTÓW W SEKTORZE ZDROWIA WPŁYNIE NA POZIOM OPIEKI ZDROWOTNEJ? Źródło: Badanie CATI, N=1536. Mieszkańców województwa poproszono także o ocenę, jak ich zdaniem ściślejsza współpraca podmiotów w sektorze zdrowia wpłynie na poziom opieki zdrowotnej. Prawie co trzeci badany nie potrafił ocenić, czy będzie miała ona miała jakikolwiek wpływ na dostępność usług medycznych, ich jakość oraz skuteczność dla zdrowia pacjenta. Natomiast około 15% badanych wyraziło przekonanie, że ściślejsza współpraca pomiotów w sektorze zdrowia i tak nie zmieni nic w ocenianych aspektach. Tymczasem wśród osób, które miały na ten temat wyrobione opinie średnio około 45% przyznało, że lepsza współpraca podniesie dostępność, jakość i skuteczność usług medycznych oferowanych w województwie lubelskim. Jednoznacznie przekonanych o tym było jednak tylko około 6% ankietowanych. Wśród tych trzech aspektów minimalnie najlepiej oceniono możliwy wpływ współpracy sieciowej w sektorze zdrowia na jakość usług medycznych. Opinie kobiet i mężczyzn nie różniły się znacząco w tym zakresie. Tabela 22. Jak P. zdaniem ściślejsza współpraca podmiotów w sektorze zdrowia wpłynie na poziom opieki zdrowotnej? Poziom obsługi Zdecydo wanie pogorszy Raczej pogorszy Nic nie zmieni Raczej poprawi Zdecydowanie poprawi Trudno powiedzieć Dostępność usług medycznych dla pacjenta 4,4% 5,7% 15,0% 38,2% 6,5% 30,3% Jakość usług medycznych 3,7% 4,8% 15,2% 39,0% 6,2% 31,2% Skuteczność usług medycznych (dla zdrowia pacjenta) 4,0% 4,9% 15,7% 36,8% 6,6% 32,0% Wyniki badań jakościowych Źródło: Badanie CATI, N=1536. Zdania na temat klastra usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim były podzielone. Podczas gdy jedni wskazywali, że każdą taką inicjatywę należy ocenić pozytywnie, natomiast inni wyrażali duże obawy, co to tego, czy działania takie będą skuteczne. Wszystkie pomysły prowadzące do jakiegoś rozwoju są dobre, czasami tylko z realizacją różnie bywa. Oczywiście przed rozpoczęciem nie da się wszystkiego przewidzieć, ale warto próbować (IDI 7). 118

119 Klaster to bardzo dobra inicjatywa. Daje możliwości zaproponowania rozwiązań odgórnych, bez konieczności zastanawiania się, do jakiego ośrodka powinien trafić pacjent i w jakiej kolejności. Brakuje teraz jednolitych procedur (IDI 21). Korzyścią z klastra jest to, że im więcej kontaktów, tym lepiej. Środowisko naukowe jest dosyć zamknięte. My sobie, przemysł sobie, państwo sobie. To by było korzystne, żeby poznać inną kulturę organizacyjną (IDI 29). Jako największą korzyść ze współpracy klastrowej podkreślano przede wszystkim jej interdyscyplinarność, która generuje wartość dodaną takiej współpracy. Klaster daje duże możliwości współpracy interdyscyplinarnej. Lekarze czasem widzą ograniczenia swoich świetnych pomysłów, których nie widzą inżynierowie np. z politechniki. To daje pole do popisu w zakresie transferu technologii. Jestem przekonany, że koledzy na politechnice już patentowali, ale oni nie będą chodzić i sami szukać partnerów (IDI 28). Na przykład możliwa byłaby współpraca np. przy opracowaniu protez dla pacjentów w takich zespołach interdyscyplinarnych składających się z lekarza, który opowie, jak działają mięśnie, inżyniera, który podpowie, jakie bloczki w protezie zastosować i jak zmniejszyć tarcie, a także grafika, który to zaprojektuje, a na końcu artysty, który zadba, żeby taka proteza była ładna (IDI 28). Taka współpraca wewnątrz klastra byłaby bardzo wartościowa, ponieważ pozwala zwrócić uwagę na aspekty, których nie zauważy każdy z tych specjalistów z osobna (IDI 28). Także i inni badani byli zgodni, że potencjał intelektualny województwa lubelskiego jest duży ze względu na koncentrację uczelni kształcących specjalistów, problemem natomiast pozostaje niski stopień komercjalizacji wypracowanych rozwiązań (IDI 22). Podobne zdanie mieli uczestnicy wywiadu grupowego. Podkreślano, że klaster ma na celu współpracę różnych podmiotów, ale te podmioty ze sobą konkurują, przez co cały klaster się rozwija. Przede wszystkim jednak różne branże wzajemnie się uzupełniają. Sygnalizowano także, że kluczowe jest wciągnięcie w działania w ramach klastra sektora nauki, ponieważ zachodzi konieczność wdrożenia badań naukowych do celów praktycznych. Z tego względu ważna jest współpraca z uczelnią, ale również z biznesem, ponieważ przedsiębiorca da miejsca pracy, a miejsca pracy ułatwią rozwój całego regionu. Dlatego też uczestnicy wywiadu grupowego byli zdania, że klaster jest formą współpracy, którą warto podejmować. Przedstawiciel Urzędu Miasta w Krasnobrodzie już podczas spotkania w ramach FGI widział możliwość współpracy z innymi uczestnikami w ramach struktury klastrowej. Widać zatem, że osoby już zaangażowane w działalność w ramach klastrów, widzą, że niesie ona wartość dodaną (FGI). Zdaniem przedstawicieli środowiska lekarzy, naturalnym jest, że taki klaster usług medycznych powinien być także powiązany z uczelnią (IDI 32). Potencjał Uniwersytetu Medycznego polega na dobrze wyedukowanej kadrze, posiadającej zagraniczne doświadczenia, a dzięki temu szersze spojrzenie na rozwój usług medycznych (IDI 32). Sygnalizowano także, że kiedy w tworzenie klastra zaangażowane są władze samorządowe, a nie jest to tylko oddolna inicjatywa, to cieszyć się on będzie wyższą rangą (IDI 32). Jeśli odpowiedni autorytet i odpowiednie instytucje się zajmą tworzeniem klastra, to ta inicjatywa ma szanse powodzenia (IDI 32. Niebywałą zaletą działalności takiego klastra byłoby zauważenie, jak bardzo powiązane są wszystkie podmioty działające w sektorze zdrowia oraz jego otoczenia. Nie ma teraz nowoczesnej medycyny oderwanej od nauki, nie ma kształcenia studentów medycyny bez powiązania z praktyką lekarską. Nie ma diagnostyki lekarskiej bez powiązania z tymi kierunkami, czyli: nauką i praktyką. Trzeba mieć tego świadomość, jak konieczna jest taka współpraca (IDI 32)

120 Podkreślano także, że wyzwaniem dla nowego klastra będzie pogodzenie interesów podmiotów prywatnych i publicznych. Nie wiem, czy ten klaster ma szanse. Ja wiem o tych członkach, o których mówię, nie wiem jak to dalej poszło. Wiem, że jedną z inicjatyw klastra była promocja naszej służby zdrowia na Wschodzie. Mieliśmy gości z Ukrainy, ale czy klaster ma na celu współpracę z tymi jednostkami to wątpię. Ja bym bardzo chciała, ale znając nasze publiczne jednostki trudno jest z nimi współpracować, chyba, że coś się chce od nich. Podpisać umowę, skorzystać i zapłacić. [ ] każdy patrzy na swoje (IDI 23). Należałoby najpierw zwrócić się do osób, które są najbardziej aktywne w środowisku, zobaczyć, jakie mają wspólne cele, a potem przedstawić jakieś propozycje. Niektórych do uczestnictwa w klastrze zachęcą regulacje, wypracowane sposoby postępowania konkretnych przypadkach medycznych (IDI 32). Ograniczeniem w tworzeniu takiej współpracy mogą być problemy finansowe, a ściślej mówiąc kontrakty z NFZ. Wynika to głównie z faktu, że poszczególne podmioty medyczne konkurują między sobą, w obawie, że nie dostaną wystarczających środków z NFZ (IDI 9). Jak podkreślano, bardzo ważnym elementem jakiejkolwiek współpracy pomiędzy podmiotami w branży usług medycznych i prozdrowotnych jest komunikacja i wymiana informacji. Wielokrotnie sygnalizowano, że nawet w obrębie tych samych podmiotów, jak np. szpitale czy Uniwersytet Medyczny brakuje wiedzy choćby na temat tego jakim sprzętem czy zasobami one dysponują (IDI 7, IDI 28). Poza tym potrzebna jest współpraca lekarzy ze specjalistami inżynierami, która mogłaby być rozwijana w ramach takiej inicjatywy klastrowej. Coraz częściej bowiem do obsługi specjalistycznych urządzeń potrzebna jest specjalistyczna, techniczna wiedza, której nie posiadają lekarze. Zdarza się, że jedna jednostka na uniwersytecie posiada aparaturę, a o tym nie wie inna jednostka na tej samej uczelni. Nie zawsze sąsiedzi wiedzą, czym się zajmują. Jeśli ma być jakaś współpraca pomiędzy nauką, biznesem, to trzeba organizować spotkania, żeby każda ze stron mogła zaprezentować, co może do takiej współpracy wnieść. Jedni mają lepszą aparaturę, inni mają wykształcone kadry, a jeszcze inni mają pieniądze, które chcieliby zainwestować na terenie województwa. Bez takiej współpracy technologie, które już są wypracowane w regionie, nie ujrzą światła dziennego, bo nikt się o nich nie dowie (IDI 7). Wskazywano, że kluczowym dla powodzenia tej inicjatywy jest kto będzie nim zarządzał i jak będzie skuteczny (IDI 4). Powinna to być osoba, która potrafi współpracować, zarządzać zasobami ludzkimi, finansowymi oraz od strony merytorycznej (IDI 22). W przypadku tworzenia modelu klastra medycznego zarządzać nim powinna osoba, która wzbudza zaufanie, ma wiedzę i odpowiednie kwalifikacje. Ponadto wszyscy powinni z tego systemu czerpać korzyści. Ważnym elementem również jest wymiana informacji. Przede wszystkim chodzi o budowę sieci informacyjnej tym bardziej, że NFZ posiada dobrą bazę dotyczącą informacji o poszczególnych szpitalach (IDI 9). Badani wyrażali obawy, o to, że idea klastra usług medycznych może zostać rozmyta poprzez złe nim zarządzanie, zwłaszcza, jeśli osoby nim kierujące będą chciały realizować swoje własne ambicje, a nie działać dla dobra środowiska i regionu. Zawsze problematyczne są jakieś personalne ambicje i chęć skupienia pewnych działań na pojedynczych jednostkach. Trzeba działać zespołowo, a nie realizować swoje partykularne interesy (IDI 32). Podobne pomysły (na utworzenie klastra) pojawiały się już wcześniej i nie przyniosły spodziewanych efektów, dlatego też niektórzy postrzegają je sceptycznie, być może jednak brak sukcesów wynikał z faktu, że nieodpowiedni ludzie tym zarządzali (IDI 4). Być może związane jest to także z tym, że ważnym graczem w sektorze usług medycznych w województwie lubelskim jest NFZ, który w takim klastrze nie może uczestniczyć (IDI 4). Klaster powinien wskazać swoje specjalizacje i posiadać efektywne zarządzanie. Respondent widzi konieczność stworzenia konkretnej strategii, promocję, biznes plan, marketing, wybrać harmonogram i ludzi, wydać pieniądze, wdrożyć i ocenić efekty (IDI 4). 120

121 Szansa utworzenia klastra w województwie jest dość duża, ale do tego potrzeba zgody i dobrej woli podmiotów, które chcą ten klaster tworzyć. Koordynatorem klastra mógłby być urząd marszałkowski jako ten podmiot, który jest koordynatorem ochrony zdrowia na terenie województwa (IDI 30). Jest wielu specjalistów, którzy promują swoje indywidualne osiągnięcia, ale nie są one promowane razem, jako marka regionu (IDI 4). Niektórzy z badanych podkreślali, że żeby zachęcić różnorodne podmioty do zaangażowania się w działalność klastra trzeba im przedstawić jego szczegółowe obszary działania. Ludzi się najlepiej zachęca szczegółowymi celami, które też wpisują się w ich działalność, tak, aby zobaczyli korzyści dla siebie samych (IDI 32). Trzeba ich przekonać: zobaczcie to jest ważne warto się zaangażować (IDI 32). Nie wiem czy szpitale marszałkowskie nie powinny wejść do takiego klastra automatycznie, z definicji, jeśli to będzie inicjatywa marszałka. Czasem niektóre osoby pewnie trzeba będzie trochę zmusić na zasadzie: zobaczcie, to jest struktura w ramach której działamy. Niektórzy będą chcieli brać udział w dyskusji na temat struktury klastra i mechaniki jego działania. Natomiast inni po prostu będą chcieli się do niego dołączyć. Gdy jest za dużo głosów w dyskusji, to cała idea się rozmywa. Dyskusja na poziomie każdego ordynatora byłaby absurdalna. Pewne zadania powinna realizować rada doradcza, złożona maksymalnie z 10 osób (IDI 32). Inny z badanych zaś wskazywał, że do tworzenia klastrów trzeba podejść zdroworozsądkowo tak, aby powstały w dziedzinach, w których województwo lubelskie naprawdę ma szansę się rozwinąć, przy czym niekoniecznie powinien to być klaster medyczny, a raczej wysokotechnologicznych, z którego, owszem, skorzystałyby także nauki medyczne (IDI 3). Wysokie technologie są w stanie przyciągnąć do regionu wysokiej klasy specjalistów i nowe inwestycje, a dzięki nim to w województwie mogłyby być opracowywane nowe metody leczenia. Jedynie rozwój wysokich technologii w województwie, pociągnie za sobą rozwój usług medycznych. Nie usługi medyczne, ale klaster wysokich technologii. Jeśli w województwie będą wysokie technologie (w tym medyczne), nowe firmy, nowe start-upy, to za tym przyjdą ludzie, którzy będą chcieli się tu leczyć, bo zobaczą, że tu jest dobry poziom, wysocy specjaliści, nowe technologie, czyli nowe metody leczenia. Lokalni biznesmeni tego nie rozumieją. Myślą, że jak napiszą, że tu jest piękna przyroda, ale sama przyroda nie leczy. Musimy mieć nowe technologie. Ktoś za to musi zapłacić. Nowe firmy, które będą tu powstawać one będą miały fundusze na rozwój nowych technologii. Następnie nowe technologie trzeba będzie przetestować na ludziach. Jak tylko zakończy się trzeci, czwarty etap badań klinicznych, to można od razu je stosować w szerokim zakresie. Poza tym jest duża część pacjentów, która przyjedzie do województwa, żeby właśnie na nich testować nowe technologie medyczne. Wtedy ludzie będą chcieli tu przyjeżdżać, wtedy biznes będzie się rozwijał. Podobnie sytuacja wygląda na świecie. Ludzie jeżdżą do określonych ośrodków leczenia w USA, ponieważ obok jest uniwersytet, na którym wypracowywane są nowe technologie (IDI 3). Trzeba stworzyć coś, co jest możliwe do stworzenia realnie. Mamy w tej chwili duże zagłębie naukowców, duże zagłębie studentów, którym można coś zaproponować. Trzeba zrobić programy typu klastry naukowobiznesowe. Trzeba zrobić spotkania między nauką-biznesem-wynalazcami-uczelniami. Z jednej strony należałoby wyartykułować, co my możemy zrobić w sensie naukowym, ale z drugiej strony biznesmeni mogą zobaczyć, co jest ciekawego do zrobienia. Polski biznes nie widzi sensu inwestowania w taką wysoką technologię. W województwie oryginalne byłoby powstanie czy stworzenie klastra technologicznego wysokiej klasy, a nie klastra medycznego. Jeżeli będziemy mieli wysokiej klasy technologie medyczne, nowe firmy, nowe mikro firmy to za tym przyjdą ludzie, którzy będą chcieli się tu leczyć bo zobaczą, że tu jest dobry poziom, wysocy specjaliści, nowe technologie czyli nowe metody leczenia. Więc małe firmy, które mogłyby tu powstawać i działać, miałyby fundusze na rozwój tej technologii, którą to trzeba będzie przetestować na ludziach, którzy pod wpływem jej rozwoju sami będą chcieli, aby na nich robić testy, a co za tym idzie sami będą tu przyjeżdżać pod wpływem nowych technologii, a wtedy biznes będzie się bardziej rozwijał (IDI 3)

122 W województwie lubelskim klastry: naukowe w kierunku produkcji i szkolenia lotniczo-helikopterowego, klaster biotechnologio-inżynieryjny oparty o technologie medyczne i współprace z różnymi dziedzinami, klaster oparty o nowe technologie w energetyce, również w oparciu o węgiel. Rozwój tych trzech klastrów oraz wysokich technologii dopiero stworzą pole dla rozwoju usług medycznych (IDI 3). Podkreślano także, że dla zainicjowania współpracy sieciowej potrzebne są nieformalne kontakty pomiędzy przedstawicielami różnych sektorów i branż. Pierwsze próby inicjowania takiej współpracy podejmowane są na Wydziale Farmacji Uniwersytetu Medycznego. Organizowane są spotkania z przedstawicielami biznesu (np. hurtowaniami farmaceutycznymi czy producentami leków), których celem jest nawiązanie współpracy, ale przede wszystkim wymiana informacji o wzajemnych potrzebach i oczekiwaniach (IDI 7). Generalnie rzecz biorąc badani byli zgodni, że najważniejsza dla rozwoju klastra i sektora usług medyczny i prozdrowotnych w województwie lubelskim jest współpraca interdyscyplinarna. Dzięki niej bowiem likwidowane są ograniczenia, które napotykają przedstawiciele określonej branży. Klaster daje duże możliwości współpracy interdyscyplinarnej. Lekarze czasem widzą ograniczenia swoich świetnych pomysłów, których nie widzą inżynierowie np. z politechniki. To daje pole do popisu w zakresie transferu technologii (IDI 28). Generalnie na temat klastra pozytywnie wypowiadali się przedstawiciele już istniejących inicjatyw tego typu, biorący udział w zogniskowanym wywiadzie grupowym. Podkreślano jednak, że obecnie jest dużo środków finansowych na wspieranie inicjatyw klastrowych w ramach projektów, bardzo ważne jest jednak, aby klaster, który powstanie miał długoterminowa strategię rozwoju. Często bowiem zdarza się, że inicjatywa klastrowa kończy się w wraz zakończeniem dopływu środków unijnych. Dlatego warto by było przed powołaniem tego klastra opisać, jakie mamy zasoby, jak można te zasoby powiększyć w ramach działań klastrowych i jak te wyniki będą po zamknięciu projektu, na ile te działania uda się utrzymać w przyszłości (FGI). Niektórzy z badanych sygnalizowali także, że nie do końca rozumieją pomysł na klaster usług medycznych i prozdrowotnych w województwie lubelskim. Nie widzą na jakich zasadach miałby funkcjonować. Zdiagnozowano w tym obszarze duże potrzeby informacyjne Doświadczenia klastrów funkcjonujących w innych częściach kraju Cennych wniosków dla rozwoju inicjatywy klastrowej w województwie lubelskim dostarczają wyniki badań ITI zrealizowanych z przedstawicielami klastrów medycznych i prozdrowotnych działających w innych województwach Polski. Medyczne i prozdrowotne klastry w Polsce to nowe zjawisko, większość z nich powstała kilka lat temu. Najstarszą strukturą działającą 7 lat jest NutriBioMed mieszczący się przy Wrocławskim Parku Technologicznym. Skupia on również największą liczbę członków - 54, w tym: 8 uczelni wyższych, 3 instytucje otoczenia biznesu oraz 43 firmy. Inne sieci obejmują z reguły kilkanaście podmiotów. W zależności od specjalności poszczególnych klastrów we współpracę zaangażowane są instytucje o różnym profilu: uczelnie wyższe, centra medyczne, przychodnie, kliniki i szpitale, firmy farmaceutyczne, firmy informatyczne, ale również dietetycy, producenci, przetwórcy i dystrybutorzy ekologicznej żywności oraz zielarze (ITI 11), a nawet kancelarie radców prawnych i agencje public relations (ITI 2), czy przedsiębiorstwa związane z weterynarią i produkcją pasz dla zwierząt (ITI 12). Większość reprezentantów nie zadeklarowała obecności przedstawicieli handlowych jako członków klastra nie potrafili oni również określić ich roli w funkcjonowaniu sieci. Zadanie koordynowania przydzielone jest głównie stowarzyszeniom i fundacjom, Strefom Dobrych Inwestycji, Parkom Technologicznym, Agencjom Rozwoju Regionalnego, Klubom Kapitału. Czasami sieciowe działania wchodzą w skład projektów realizowanych przez uczelnie wyższe. 122

123 Najczęściej wymienianym powodem nawiązania współpracy instytucji była potrzeba integracji, dzięki której poszczególni członkowie ponoszą mniejsze koszty związane ze wspólnymi zakupami, szkoleniami, wyjazdami (ITI 2, 11), realizowanie razem unijnych projektów i zwiększenie kompleksowości usług (ITI 2, 5), co prowadzi do rozwoju podmiotów. Niektóre z instytucji jako cel stawiają sobie wzrost innowacyjności w tym wytwarzanie oprogramowania i wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań telemedycyny (ITI 6) lub poprawę wizerunku branży, w której funkcjonują (ITI 14) lub zwiększenie kompleksowości oferowanych usług (ITI 3). Wspólne wyjazdy pomagają w nawiązywaniu kontaktów ponadregionalnych i międzynarodowych. Zwiększenie konkurencyjności poszczególnych podmiotów jest jedną z głównych korzyści wynikających z uczestnictwa jakie zauważają reprezentanci. Pomimo więzi pomiędzy instytucjami rywalizują one na rynku, również między sobą. W przypadku tych struktur akcent położony jest jednak na zdrową konkurencję. Przede wszystkim zdrowa konkurencja. Bo tu też przecież są podmioty działające w tej samej branży, tylko nie ma konkurencji drapieżnej tylko jest zdrowa konkurencja. Czyli tutaj jest zasada klastra: i konkurować i współpracować (ITI 5). Wzrost konkurencyjności zauważany bywa również przez niezrzeszone podmioty z pokrewnych branż co bywa powodem chęci przyłączenia się do klastra (ITI 11). Zdaniem jednej z reprezentantek niewątpliwą korzyścią jest prowadzenie wspólnych akcji promocyjnych oraz strony internetowej. Od czasu nawiązania współpracy sieciowej wzrósł popyt na oferowane przez firmy produkty, pojawiły się również nowe będące skutkiem wypracowania wspólnych, innowacyjnych receptur (ITI 11). Klastry umożliwiają również lepszy kontakt z władzami i możliwość partycypacji w podejmowaniu decyzji przez lokalnych reprezentantów (ITI 13). Kluczowe trudności pojawiające się przy rekrutacji wiązały się przede wszystkim ze specyfiką zamkniętej i hermetycznej branży medycznej. Inną przyczyną okazał się mało nowoczesny sposób myślenia. Przejawia się on w niechęci do współdziałania oraz niezauważaniu możliwości jakie niesie za sobą uczestnictwo w strukturze sieciowej. Z tego względu początkowe procesy rekrutacyjne różnią się od późniejszych. W przypadku klastrów odnoszących sukcesy i funkcjonujących dłużej na rynku nowe podmioty częściej same zgłaszają chęć współpracy. Rekrutacja najczęściej wtedy odbywa się dwutorowo: na zasadzie dobrowolnej deklaracji wstąpienia oraz działań propagujących ideę współpracy sieciowej np. prowadzenia spotkań o charakterze informacyjnym, na które zapraszane są autorytety branżowe i przedstawiciele działających klastrów oraz udostępniane są materiały promocyjne. Nierzadko, zwłaszcza w początkowym okresie tworzenia się struktur, wykorzystywano wcześniejsze powiązania kooperacyjne i znajomości podmiotów założycielskich (ITI 13). Usługi telemedycyny są rzadkim elementem oferty podmiotów wchodzących w skład polskich klastrów. Rozwój w tym kierunku jest jednak wpisany w cel większości struktur, gdyż zdaniem reprezentantów, jest on wskaźnikiem o innowacyjności funkcjonowania i zarządzania, pozwala również na redukcję kosztów i bardziej efektywne zaspokajanie potrzeb pacjentów (ITI 6). Odmienne zdanie prezentowała jedynie przedstawicielka jednego z najbardziej specjalistycznych klastrów, która uważa, usługi telemedycyny są charakterystyczne dla podstawowej opieki zdrowotnej i nie sprawdziłyby się w tej konkretnej strukturze ze względu na skomplikowaną procedurę diagnostyki pacjentów (ITI 3). Ważnym celem jaki przyświeca medycznym i prozdrowotnym klastrom w Polsce jest rozwój współpracy z ośrodkami naukowo-badawczymi. Reprezentanci jednogłośnie deklarowali pozytywny stosunek do wspólnych badań, jednakże w zdecydowanej większości podkreślali, że istnieje potrzeba wytworzenia ściślejszych powiązań z uczelniami, co znajduje się w sferze ich planów. Zdaniem jednej z przedstawicielek aktywna współpraca z ośrodkami naukowo-badawczymi jest jedną z najważniejszych korzyści uczestnictwa w sieci. Ponadto, oceniła współpracę pomiędzy klastrem, który reprezentuje, a podmiotami badawczymi jako ścisłą i niewymagającą poprawy (ITI 13). Przedstawiciele oceniali usługi ICT jako kluczowe dla rozwoju i trwania współpracy pomiędzy podmiotami. Wskazywane korzyści to szybszy i lepszy jakościowo przepływ informacji, ułatwienia w komunikacji, większa łatwość w zarządzaniu, zmniejszenie kosztów i w rezultacie bardziej efektywne działanie

124 Negatywne strony i bariery utrudniające rozwój współpracy Reprezentanci klastrów medycznych i prozdrowotnych rzadko zauważają negatywne strony uczestnictwa w klastrze, a jeśli to czynią, łączą je najczęściej z barierami, które stają na drodze do bardziej efektywnej i wyższej jakościowo współpracy. Główną niedogodnością jaka została wymieniona przez wielu przedstawicieli było bardzo restrykcyjne podejście do wymagań jakie muszą spełniać instytucje by brać udział w unijnych projektach, co wiąże się z bardzo rozwiniętą biurokracją i skomplikowanymi procedurami. Inną barierą jest niechęć do zrzeszania się zwłaszcza środowisk lekarskich, które cechują się małym zaufaniem do tego typu rozwiązań (ITI 5). Kolejną barierą jest brak instytucji lub stanowiska, w gestii których leżałoby pielęgnowanie więzi pomiędzy podmiotami. Powoduje to problemy komunikacyjne i organizacyjne, gdyż podtrzymywanie sieci powiązań jest zajęciem czasochłonnym i wymagającym dużego wysiłku ze strony koordynatorów. Rozwiązaniem mogłoby być wprowadzenie zasad analogicznych do tych jakie jedna z reprezentantek zaobserwowała w Austrii. Biura koordynatorów ulokowane są tam bezpośrednio przy samorządach lokalnych, których obowiązkiem jest pomoc w kwestiach organizacyjnych takich jak rekrutacja (ITI 15). Współpraca pomiędzy władzami lokalnymi a klastrami oceniana jest raczej pozytywnie, jednak pojawiły się głosy, że samorządy mogłyby bardziej włączyć się w funkcjonowanie struktury, a także wspierać ją merytorycznie (patronat nad klastrem) i finansowo. Jedna z przedstawicielek oceniła powiązania z władzami lokalnymi neutralnie twierdząc, że nie podejmują one działań utrudniających, uznają sukcesy klastra za własne, lecz w razie kryzysów koordynator i podmioty nie mogą liczyć na potrzebną pomoc (ITI 11). Prognoza dla struktur klastrowych w Polsce Zdaniem większości respondentów struktury klastrowe w Polsce będą powstawać, co jest związane z przeznaczonymi na ten cel środkami finansowymi, lecz ich przyszłość zależy w dużym stopniu od jakości i innowacyjności usług, jakie zaoferują klientom i pacjentom. Zwrócono uwagę na fakt, że wiele z powstałych wcześniej klastrów wykorzystywało pieniądze, które powinny stanowić kapitał rozwojowy i inwestycyjny, w celach konsumpcyjnych. Zdaniem części przedstawicieli, większe przedsiębiorstwa o większym kapitale finansowym, mają większą szansę na przetrwanie początkowego okresu. Z kolei klastry wykorzystujące nowoczesne technologie odznaczają się większym prawdopodobieństwem rozwoju w przyszłości. Najczęściej wymienianymi jako przyszłościowe są branże informatyczna i lotnicza. Natomiast z sektora medycznego największym potencjałem rozwojowym odznacza się otwarta na nowoczesne rozwiązania, chirurgia plastyczna. Klastry medyczne w opinii respondentów są specyficznym rodzajem struktury ze względu na specyfikę oferowanych usług. Mają one mniejszą szansę rozwoju z powodu na zapóźnienia medycyny, silnie zmonopolizowany rynek medyczny i opory przed wstępowaniem do zrzeszeń podmiotów. Pojawiły się jednak głosy wskazujące na wiarę w potencjał polskiej medycyny, aczkolwiek związane z konstatacją, że przetrwanie poszczególnych sieci mniej jest uzależnione od branży, zaś bardziej od chęci i zdolności organizacyjnych członków i osób koordynujących. Podsumowanie Inicjatywa klastrowa jest obecnie popularna w Polsce. Powstało wiele struktur, nie wszystkie jednak sprostały wymaganiom jakie stawia przed nimi rynek, co skutkuje jedynie formalnym funkcjonowaniem i rzeczywistym zanikiem aktywności. Z wyników przeprowadzonego badania można wyprowadzić następujące wnioski: Celem wstąpienia do sieci jest integracja, która niesie za sobą szereg korzyści: redukcja kosztów zakupów, wyjazdów, szkoleń, dostęp do badań nad produktami w ramach współpracy z jednostkami naukowo-badawczymi, realizowanie wspólnych projektów, możliwość wspólnego starania się o dotacje unijne, wzrost konkurencyjności poszczególnych podmiotów zgodnie z zasadą zdrowej konkurencji. Główne bariery dla rozwoju współpracy sieciowej wiążą się przeze wszystkim z bardzo restrykcyjnym podejściem do wymagań jakie muszą spełniać instytucje by brać udział w unijnych 124

125 projektach, co wiąże się z rozwiniętą biurokracją i skomplikowanymi procedurami, zamknięcie i brak zaufania środowisk medycznych, brak podmiotów odpowiedzialnych za pielęgnowanie więzi i aktywizację podmiotów. Nowoczesne technologie są bardzo cenione przez przedstawicieli struktur sieciowych. Wprowadzenie usług telemedycyny stanowi jeden z celów, jaki obrały klastry medyczne w Polsce. Zdaniem reprezentantów klastry w Polce będą powstawać w dużej ilości ze względu na ogólne pozytywne nastawienie do tego typu inicjatyw i dotacje przeznaczone na ten cel. Klastry medyczne mają szansę na rozwój o ile zaproponują innowacyjne usługi o wysokiej jakości Doświadczenia klastrów funkcjonujących na świecie analiza benchmarkingowa W ramach badania dokonano analizy benchmarkingowej dwóch klastrów posiadających brązową odznakę doskonałości ECEI. Działalność European Cluster Excellence Initiative (ECEI) - Europejskiej Inicjatywy na rzecz doskonalenia współpracy w ramach klastrów 97, zainicjowana została przez Komisję Europejską, w celu opracowania metod i narzędzi wsparcia organizacji klastrowych, służących poprawie ich zdolności w zakresie zarządzania klastrami i sieciami. W ramach projektu realizowanego przez ECEI, 13 partnerów z dziewięciu krajów europejskich, reprezentujących podmioty posiadające duże doświadczenie w zakresie zarządzania klastrami, opracowało jednolity zestaw wskaźników jakości zarządzania organizacjami klastrowymi, a w oparciu o niego - system oznaczania jakości profesjonalnego zarządzania klastrami i sieciami. W ramach trwającego w latach projektu, klastrom z Europy, Ameryki Północnej i Indii, nadawano dwa rodzaje odznaczeń: Bronze Label of the European Cluster Excellence Initiative Brązowa Odznaka Doskonałości ECEI. Uzyskiwał ją każdy klaster, który wziął udział w analizie benchmarkingowej klastrów, realizowanej w ramach projektu ECEI. Analiza ta, prowadzona przez bezstronnych ekspertów benchmarkingu, realizowana była w oparciu o samoocenę uzyskaną w ramach wywiadu z menedżerem danego klastra. Wywiad ten obejmował 36 wskaźników odnoszących się do: struktury klastra, sposobu zarządzania klastrem i jego finansowania, świadczonych usług i realizowanych działań, kontaktów i interakcji pomiędzy członkami klastra oraz osiągnięć i uznania jakim cieszy się dana organizacja klastrowa. Na podstawie tej analizy opracowano listę 544 klastrów (z 35 krajów) wszystkich, które zostały objęte benchmarkingiem od listopada Wyniki analizy zostały przekazane przedstawicielom tych klastrów w formie indywidualnego raportu, zawierającego również zalecenia dotyczące poprawy sposobu zarządzania organizacją, zgodnie z wymogami znaku jakości (Certyfikatu jakości zarządzania klastrem) opracowanego przez Europejską Inicjatywę Cluster Excellence (ECEI). Gold Label of the European Cluster Excellence Initiative Złota Odznaka Doskonałości ECEI. Spośród 544 klastrów, które uzyskały Brązową Odznakę Doskonałości, na podstawie niezależnej, zewnętrznej oceny specjalnie przeszkolonych ekspertów (dokonujących pogłębionej analizy udokumentowanych danych z wywiadu przeprowadzonego w ramach analizy benchmarkingowej), wyłoniono 36 spełniających opracowane przez ECEI standardy zarządzania organizacją klastrową. Klastry te, działające w 7 krajach europejskich (Dania, Hiszpania, Francja, Niemcy, Austria, Norwegia, Szwecja) uzyskały Certyfikat jakości zarządzania klastrem. Wśród 36 klastrów, które uzyskały Złotą Odznakę Doskonałości nie ma ani jednego klastra z Polski, żaden z odznaczonych nie działa też w branży medycznej i usług prozdrowotnych. W obszarze medycyny i zdrowia na liście klastrów odznaczonych Brązową Odznaką Doskonałości znalazły się dwa klastry z Polski: MedCluster z subregionu tarnowskiego oraz klaster LifeScience z Krakowa. Do analizy w ramach niniejszego badania z listy klastrów odznaczonych Brązową Odznaką Doskonałości, wybrano dwa z sektora zdrowia i usług prozdrowotnych, funkcjonujące poza Polską. Organizacje te, ze względu na ich dużą aktywność i różnorodność obszarów działalności, a także ze względu na fakt, że 97 dostęp w dn r

126 reprezentują odmienne formuły współpracy w ramach struktury klastra, stanowią przykład zastosowania alternatywnych rozwiązań które warto rozważyć w kontekście efektów jakie może przynieść ich zastosowania. Kierując się tymi kryteriami, do niniejszej analizy benchmarkingowej wybrano Klaster NHL 98 działający w północnej Francji oraz duński klaster Medico Innovation 99. W ramach przeprowadzonej analizy benchmarkingowej, wzięto pod uwagę te aspekty funkcjonowania klastrów, które są ważne z punktu widzenia opracowanych modeli współpracy sieciowej podmiotów branży medycznej w województwie lubelskim, tj.: rodzaj/typ zaangażowanych podmiotów (m.in. podział na podmioty publiczne i prywatne, wielkość i liczbę podmiotów), cele działalności, usługi świadczone w ramach klastra, jego strukturę i sposób zarządzania oraz źródło finansowania jego działalności. Tabela 23. Analiza benchmarkingowa klastrów funkcjonujących w Europie zestawienie NHL (Żywienie - Zdrowie - Długowieczność) - Francja Medico Innovation - Dania Zasięg terytorialny Region Nord-Pas de Calais Cały kraj Data powstania / 2005/ 2009/ okres działalności 2005 do chwili obecnej 2009 do chwili obecnej Misja (cel główny) Wspieranie rozwoju, wspólnej realizacji Wzmocnienie potencjału innowacyjnego projektów w regionie Nord-Pas de Calais przez przedsiębiorstw (firm branży medycznej) przedsiębiorstwa branży spożywczej poprzez zwiększenie wymiany wiedzy i biomedycznej oraz publiczne i niepubliczne i współpracy między środowiskiem jednostki naukowe oraz ośrodki opieki uniwersyteckim a firmami działającymi zdrowotnej, w celu poprawy konkurencyjności w branży medycznej. firm działających w regionie. Cele strategiczne/ Obszary działania Strategia współpracy w ramach klastra Główne i usługi działania - rozwiązywanie największych problemów zdrowotnych społeczeństwa (profilaktyka chorób układu krążenia, otyłości, cukrzycy jako głównych wyzwań polityki ochrony zdrowia Francji), - wspieranie współpracy w zakresie innowacyjnych projektów badawczych dot. chorób układu sercowo-naczyniowego i chorób metabolicznych, chorób neurodegeneracyjnych związanych z wiekiem oraz z zakresu żywienia, - ochrona zdrowia ludzkiego i zapewnienie dobrostanu mieszkańców regionu i kraju poprzez poprawę jakości odżywczej produktów spożywczych, - opracowywanie nowych metod diagnozowania i leczenia chorób sercowonaczyniowych, metabolicznych i chorób neurodegeneracyjnych. Wspieranie nawiązywania kontaktów i współpracy z innymi krajowymi i europejskimi klastrami, których funkcjonowanie i potencjał uzupełnia własną działalność klastra. - realizacja projektów badawczych finansowanych ze środków krajowych i europejskich w zakresie podnoszenia jakości - wspomaganie rozpoczynających działalność firm tworzących innowacje medyczne w zakresie technologii medycznych i inżynierii biomedycznej, - wsparcie doradcze i szkoleniowe kadry tych firm (pracowników badawczych). Strategia współpracy podmiotów potencjalnie konkurujących ze sobą na rynku krajowym. - organizacja krajowych targów innowacji medycznych (Medico Bazar), - nawiązywanie kontaktów i wymiany 98 Dane do analizy benchmarkingowej pochodzą ze strony internetowej dostęp w dn r. 99 Dane do analizy benchmarkingowej pochodzą ze strony internetowej dostęp w dn r. 126

127 Struktura klastra Członkowie klastra (liczba członków, typ organizacji, reprezentowane branże) Finansowanie działalności Zarządzanie/ koordynacja klastra NHL (Żywienie - Zdrowie - Długowieczność) - Francja produktów spożywczych, promowania zdrowego trybu życia i żywności funkcjonalnej, - doradztwo i pomoc w pozyskiwaniu funduszy, grantów naukowych przez członków klastra, - wymiana doświadczeń z klastrami z innych branż i krajów europejskich, - organizowanie specjalistycznych targów produktów i usług, organizowanie imprez europejskich, - koordynowanie współpracy w zakresie opracowywania innowacji i badań z klastrami branży rolnej i spożywczej w ramach projektu AERG, - współtworzenie Europejskiej platformy współpracy klastrów. Trwała struktura obejmująca: - pełnoprawnych członków klastra (przedsiębiorstwa i instytucje badawcze z siedzibą w regionie Nord-Pas-de-Calais), - członków partnerów (przedsiębiorstwa i instytucje badawcze z siedzibą poza regionem Nord-Pas-de-Calais), - członków stowarzyszonych (osoby fizyczne lub osoby prawne zainteresowane działalnością klastra), - organ decyzyjny - Walne Zgromadzenie członków (pełnoprawnych i członków partnerów). 78 członków, w tym: - firmy z branży rolno-spożywczej (w tym koncerny produkujące żywność i dystrybutorzy produktów spożywczych), - firmy z branży biotechnologii, - publiczne i niepubliczne jednostki naukowe, przeprowadzające badania kliniczne lub prowadzące w tym zakresie działalność szkoleniowa/dydaktyczną, - publiczne i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej (przychodnie, szpitale, kliniki). Środki publiczne (budżet państwa), środki/fundusze europejskie, sponsorzy (sektor prywatny). Profesjonalny zespół 8 koordynatorów ds. poszczególnych obszarów działania (stałe stanowiska pracy). Medico Innovation - Dania informacji pomiędzy specjalistami praktykami (kadra medyczna zakładów opieki zdrowotnej) a firmami projektującymi i dostarczającymi nowoczesne narzędzia i rozwiązania w zakresie medycyny, - doradztwo i pomoc w pozyskiwaniu funduszy dla firm specjalizujących się w projektowaniu i dostarczaniu nowoczesnych narzędzi i sprzętu medycznego, - wsparcie doradcze ekspertów w zakresie innowacji w technologii medycznej i rozwoju biznesu, indywidualne programy coachingu dla zespołów i firm działających w dziedzinie inżynierii medycznej, - współtworzenie sieci Interest Network Devices 'n' Apps (dzielenie się wiedzą i doświadczeniem w zakresie rozwoju inteligentnych aplikacji w inżynierii biomedycznej). Brak sztywnej struktury, udział równoprawnych członków w ramach poszczególnych projektów. Firmy tworzące innowacje medyczne w zakresie technologii medycznych i inżynierii biomedycznej (głównie sektor MSP), różna liczba zaangażowanych podmiotów w zależności od realizowanego projektu/działania. Finansowany ze środków Funduszu Regionalnego UE. Koordynator klastra (1 osoba) oraz zespoły zadaniowe powoływane do realizacji poszczególnych działań (na czas ich realizacji). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze strony internetowej dostęp w dn r. oraz dostęp w dn r

128 Najważniejsze wnioski z analizy porównawczej działania klastrów, mogące stanowić przesłankę do opracowania i wdrożenia modeli współpracy sieciowej w branży medycznej i prozdrowotnej na Lubelszczyźnie, to: analizowane klastry utworzono ramach realizacji projektów finansowanych ze środków Funduszu Regionalnego UE; warto rozważyć możliwość wykorzystania tego źródła finansowania przy nawiązywaniu współpracy w ramach klastrów na Lubelszczyźnie (na wczesnym etapie ich tworzenia); na podstawie analizy porównawczej klastra NHL (Francja) i Medico Innovation (Dania) trzeba podkreślić, że finansowanie klastra w 100% ze środków projektu (dotyczącego założenia tego typu organizacji klastrowej) niesie ze sobą ryzyko małego zaangażowania zrzeszonych podmiotów i spadku poziomu współpracy po zakończeniu projektu (strona internetowa Medico Innovation Dania nie zawiera aktualizacji i informacji o nowych wydarzeniach od momentu, kiedy zakończyło się finansowanie działalności klastra ze środków projektu); klaster m.in. dzięki zaangażowaniu profesjonalnej kadry powinien aktywnie pozyskiwać sponsorów, co zwiększa jego zdolność dla finansowania bez udziału środków publicznych (klaster NHL - Francja); analiza funkcjonowania obydwu klastrów stanowi przesłankę do wskazania dwóch strategii działania organizacji klastrowej: 1) utrzymywania szerokiej współpracy z podmiotami z innych branż (nie tylko usług i produktów stricte medycznych jak w klastrze NHL - Francja), 2) współpracy podmiotów specjalizujących się w wąskiej dziedzinie (innowacyjne technologie i rozwiązania w zakresie inżynierii biomedycznej przykład Medico Innovation - Dania); należy zauważyć, że dla pierwsze z tych rozwiązań jest korzystniejsze dla działalności klastra, co znajduje odzwierciedlenie w różnorodności realizowanych działań i wielkości i ilości realizowanych w ramach klastra projektów (klaster NHL Francja); współpraca dużej liczby podmiotów członków klastra wymaga bardziej uregulowanej formalnie struktury klastra (w klastrze NHL- Francja organem decyzyjnym jest Walne Zgromadzenie członków, wykorzystuje się też rozwiązania takie jak współpraca niektórych członków w formie konsorcjum). Elastyczna, mniejsza liczba członków klastra umożliwia jego funkcjonowanie w luźniejszej formule (otwartej na szerokie grono interesariuszy, przede wszystkim profesjonalistów praktyków - przypadek Medico Innovation - Dania); strategia współpracy w ramach klastra polegająca na wspieraniu nawiązywania kontaktów i współpracy z innymi krajowymi i europejskimi klastrami, których funkcjonowanie i potencjał uzupełnia własną działalność klastra (NHL- Francja) jest korzystniejsza niż strategia współpracy podmiotów potencjalnie konkurujących ze sobą na rynku krajowym (Medico Innovation Dania); ta druga strategia w analizowanym przypadku przynosi niewielką różnorodność realizowanych działań oraz ilości realizowanych projektów; luźniejsza struktura funkcjonowania (związana z praktyką powoływania zespołów zadaniowych do realizacji poszczególnych działań i ograniczeniem koordynacji do jednego stanowiska klaster Medico Innovation - Dania) zmniejsza koszty zarządzania klastrem, lecz trwałe zapewnienie profesjonalnej kadry zarządzającej (zespołu koordynatorów klastra) lepiej stymuluje dynamikę działalności (co znajduje przełożenie na liczbę i wartość realizowanych projektów, ilość pozyskanych środków finansowych na działalność klaster NHL - Francja); zaangażowanie partnerów o dużym znaczeniu krajowym i międzynarodowym zwiększa zasięg i oddziaływanie na arenie międzynarodowej i bardzo aktywnie wspiera współpracę międzybranżową (klaster NHL Francja); oprócz działań skierowanych przede wszystkim na wsparcie biznesu (jak w przypadku Medico Innovation - Dania), ważnym aspektem działania klastra, stymulującym jego rozwój, może być wpisywanie się w cele publicznej (krajowej) polityki ochrony zdrowia (przykład klastera NHL - Francja); widoczna jest tendencja do współpracy w ramach klastra podmiotów podobnej wielkości - dużych, takich jak koncerny farmaceutyczne, państwowe uczelnie wyższe (klaster NHL Francja) lub MŚP (klaster Medico Innovation - Dania) - należy wziąć to pod uwagę przy projektowaniu modeli i nawiązywaniu współpracy sieciowej na Lubelszczyźnie, ponieważ podobne rozmiary podmiotów - 128

129 członków klastra minimalizują ryzyko zdominowania jego działalności przez jednego największego partnera; dla funkcjonowania klastra nie jest konieczny duży stopień koncentracji terytorialnej zrzeszonych podmiotów. Należy podkreślić, że powyższa analiza odnosi się do działalności klastrów funkcjonujących od kilku lat, w związku z czym stanowią one przykład stanu docelowego, możliwego do osiągnięcia w perspektywie kilku lat współpracy sieciowej/działalności klastrów branży medycznej i usług prozdrowotnych. Ponadto specyfika uwarunkowań prawnych, organizacyjnych i społecznych, w jakich działają omówione powyżej organizacje klastrowe nie pozwala przenosić wprost tych rozwiązań na grunt polski. Powyższe wyniki analizy znajdują odzwierciedlenie w danych z wywiadów ITI z przedstawicielami klastrów medycznych działających w innych województwach, zrealizowanych w ramach niniejszego badania - ich respondenci bowiem podkreślali, iż środki unijne (projekty) odgrywają znaczącą rolę w finansowaniu bieżącej działalności klastra, co może okazać się słabym punktem ich funkcjonowania w przyszłości (może to prowadzić do zaniku ich aktywności po zakończeniu projektu jak w przypadku klastra w Danii oraz kilku polskich klastrów). Z finansowaniem powiązany jest także problem zarządzania tak utworzoną organizacją w przypadku jego działania w ramach projektu kadra zarządzająca klastrem to po prostu kadra projektu, której zabraknie, gdy projekt się zakończy (należy przewidywać zapewnienie kadry zarządzającej np. w ramach fundacji/stowarzyszenia, co w niektórych działających w Polsce klastrach już ma miejsce). Ważna z punktu widzenia samej idei formowania organizacji klastrowych - jest idea dobrowolności zrzeszania. W analizowanych przykładach z Europy Zachodniej, jak i w przypadku polskich klastrów objętych niniejszym badaniem, podkreślana jest otwartość tych organizacji na nowych członków. Jest to bardzo ważny aspekt ich działalności, dlatego warto zwrócić uwagę na dwie sprawy: 1) tzw. elitarność klastra - w polskich organizacjach klastrowych niemal zawsze partnerem jest uczelnia wyższa. Jest to niezaprzeczalny atut uczelnie są źródłem innowacyjności i jako takie stanowią lokomotywę dla rozwoju świadczonych usług medycznych i prozdrowotnych. Z drugiej strony słabym punktem działalności uniwersytetów w Polsce wciąż pozostaje komercjalizacja opracowywanych tam rozwiązań, a prowadzenie działalności biznesowej traktowane jest jako drugoplanowe i mało prestiżowe. Stąd ważna jest dbałość w ramach klastra o zrównoważenie w organach decyzyjnych różnych typów partnerów tak aby interesy firm nie zostały pominięte w obliczu dużych nakładów, jakie są konieczne na badania (perspektywa ponoszenia dużych nakładów na sfinansowanie badań może ograniczać zainteresowanie nimi ze strony innych członków klastra, którzy nie będą mieli odpowiedniego zaplecza finansowego i odwrotnie mniejszy prestiż, jakim darzy się działalność czysto komercyjna, może powodować nadmierne skupienie się na prowadzeniu działalności stricte badawczej w ramach uniwersytetów, prowadzonej czasami w oderwaniu od potrzeb rynku). W tym wypadku warto wziąć pod uwagę doświadczenia i rozwiązanie zastosowane we francuskim klastrze, gdzie w regulaminie wyraźnie określono podział roli i kompetencji: członków klastra z prawem głosu w ramach walnego zgromadzenia (decydowanie o przyszłych drogach rozwoju klastra) oraz członków luźno zrzeszonych 2) dobrą praktyką jest obserwowana w niektórych polskich klastrach działających w branży medycznej i usług prozdrowotnych otwartość na podmioty różnego typu od firm farmaceutycznych, uniwersytetów, sieci przychodni i centrów medycznych po kancelarie radców prawnych i agencje public relations. Korzystanie z wiedzy i doświadczeń tych podmiotów może być bardzo cenne z punktu widzenia interesów klastra (np. zapewnienie pozyskiwania sponsorów, dbałość o wizerunek i promocję klastra) trzeba jednak zauważyć, że nie są to podmioty o kluczowym znaczeniu dla realizacji misji/głównego celu klastra, na co warto uczulić organizacje tworzące klastry i ich kadrę zarządzającą. Na podstawie przeanalizowanych przykładów z Europy Zachodniej nasuwa się wniosek, że ważne dla powstających klastrów w branży medycznej i usług prozdrowotnych jest niekoncentrowanie się w ramach współpracy na wąskiej specjalizacji (jest to ryzyko dla powstających w Polsce klastrów jak deklarowali respondenci w wywiadach ITI ważną dla nich perspektywą rozwoju jest telemedycyna i wykorzystanie ICT, co może powodować nadmierne koncentrowanie się tylko na wspieraniu tych dwu rodzajów usług); natomiast z przykładu działania francuskiego klastra wynika, że lepsza jest współpraca szeroka i interdyscyplinarna (w ramach tego raportu opracowano podobny model współpracy sieciowej

130 skoncentrowanej wokół uzdrowiska w Nałęczowie). Bardzo ważna dla funkcjonowania organizacji klastrowych jest także ich współpraca z samorządami jest ona szczególnie potrzebna z punktu widzenia klastrów powstających w Polsce - w warunkach polskich podniesie ona wiarygodność tych struktur oraz zaufanie do nich zarówno ze strony podmiotów świadczących usługi, jak i pacjentów, które to (jak wskazują wyniki przeprowadzonych badań CATI i CAWI) wciąż kształtują się na niskim poziomie. Wsparcie samorządów terytorialnych zapewni także lepsze dopasowanie działalności klastra do specyfiki regionu i większe zainteresowanie jego działalnością ze strony potencjalnych sponsorów oraz partnerów zagranicznych. Wskazane powyżej aspekty funkcjonowania klastrów w Zachodniej Europie zwracają uwagę na pewne newralgiczne punkty (takie jak: udział środków publicznych w finansowaniu działalności klastra, dobór partnerów, otwartość na współpracę zagraniczną, trwałość struktury klastra), które zostały wzięte pod uwagę przy formułowaniu rekomendacji dla podobnych inicjatyw podejmowanych na Lubelszczyźnie Kooperacja uzdrowiskowo-turystyczna skupiona wokół Nałęczowa Zakład Leczniczy Uzdrowisko Nałęczów jest ośrodkiem, gdzie tradycje uzdrowiska sięgają drugiej połowy XVIII wieku. Położone jest w miejscowości Nałęczów, w której panuje specyficzny leczniczy mikroklimat. W ofercie uzdrowiska znajduje się ponad 70 zabiegów z zakresu: fizykoterapii, hydroterapii, rehabilitacji ruchowej oraz światłolecznictwa. Uzdrowisko Nałęczów nie jest jednak jedynym ośrodkiem medycznym w miejscowości. Oferta medyczna Nałęczowa obejmuje także: Ośrodek Chirurgii Oka kompleksowe leczenie schorzeń narządu wzroku, Luxmed - Uzdrowisko Nałęczów konsultacje lekarskie w 35 specjalnościach, Ikardia - pracownia hemodynamiczna oferująca diagnostykę inwazyjną naczyń wieńcowych oraz ich leczenie, Arthros ośrodek diagnostyki i terapii ortopedycznej i traumatologicznej, Ośrodek Chirurgii Plastycznej dr Macieja Kuczyńskiego oferujący konsultacje, porady i zabiegi w zakresie chirurgii plastycznej i kosmetycznej, NZOZ Klinika prof. Jerzego Karskiego - oferująca usługi z zakresu leczenia operacyjnego w zakresie chirurgii ogólnej, leczenia w poradni chirurgicznej, chirurgii ogólnej dla dzieci i chirurgii plastycznej. 130

131 Rysunek 76. Schemat współpracy podmiotów skupionych wokół Uzdrowiska Nałęczów Źródło: Opracowanie własne. Uzdrowisko Nałęczów jest połączeniem tradycyjnego uzdrowiska rozumianego jako zespół sanatoryjny z nowoczesnym centrum SPA&Wellness. Uzdrowisko Nałęczów jest jedynym w Polsce uzdrowiskiem kardiologicznym, które specjalizuje się w leczeniu chorób wieńcowych, nadciśnienia tętniczego, nerwicy sercowo-naczyniowej, chorób układu krążenia, rehabilitacji chorych po operacjach na sercu. Uzupełnieniem oferty profilowej Uzdrowiska Nałęczów są zabiegi wykonywane w klinice Ikardia. Dodatkowo po zabiegach w klinice pacjenci są rehabilitowani w Uzdrowisku, czyli jest to kolejny etap w kompleksowym procesie leczenia i opieki nad pacjentami. Dzięki zróżnicowanej ofercie Uzdrowiska Nałęczów oraz pozostałych ośrodków medycznych zlokalizowanych w miejscowości, oferta skierowana do pacjentów jest bardzo kompleksowa. W ramach uzdrowiska rozwija się współpraca pomiędzy częścią uzdrowiskową, rehabilitacyjną, oddziałem intensywnej opieki kardiologicznej a także pracownią hemodynamiczną. W Uzdrowisku Nałęczów znajduje się także laboratorium, które wykonuje analizy nie tylko na potrzeby Uzdrowiska, ale także wszystkich sanatoriów znajdujących się w Nałęczowie oraz dla firmy Luxmed. Uzdrowisko Nałęczów współpracuje także z Ośrodkiem Chirurgii Oka, który korzysta z bazy Uzdrowiska, zasobów kadrowych, laboratoriów oraz pomieszczeń. Korzyści dla Uzdrowiska Nałęczów wynikające ze współpracy z innymi podmiotami: przyciąganie większej liczby klientów, synergia marketingowa, więcej możliwości diagnostycznych, pełne wykorzystanie zasobów, dodatkowe przychody. Dodatkowo Uzdrowisko Nałęczów ściśle współpracuje z PEFRON-em. Współpraca polega na organizowaniu turnusów, które są współfinansowane przez PEFRON. Wspólnie z Izbą Gospodarczą Medycyna Polska prowadzony jest projekt wdrożenie opieki telemedycznej pacjentów. Obecnie prowadzone są także rozmowy z firmą ubezpieczeniową dotyczące otworzenia ośrodka profilaktycznego. Uzdrowisko prowadzi także ścisłą współpracę z uczelniami. W ramach tej współpracy organizowane są staże dla studentów, prowadzone są szkolenia. Ponadto, baza ośrodka stanowi zaplecze naukowe dla uczelni. Przedstawiane są nowe rozwiązania, metody rehabilitacji, urządzenia. Współpraca z uczelniami polega także na wspólnym ubieganiu się o środki unijne