KSZTAŁCENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM

Transkrypt

1 Wymagania edukacyjne KSZTAŁCENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE UCZEŃ: umiejscawia dwudziestolecie międzywojenne wśród epok literackich odwołuje się do wiedzy z historii przedstawia opinię młodych twórców (zwłaszcza Skamandrytów) na temat roli i problematyki literatury w niepodległej Polsce zna wiersze Lechonia (np. Mochnacki lub Pani Słowacka) wypowiada się na temat patriotyzmu zna Przedwiośnie S. Żeromskiego odtwarza losy głównego bohatera, dokonuje jego charakterystyki wskazuje i omawia tematy oraz problemy podjęte w powieści podaje argumenty uzasadniające twierdzenie, że jest to powieść o Polsce, interpretuje tytuł analizuje styl narracji określa typ powieści przywołuje utwory literackie, w których pojawił się motyw wiosny (np. J. Tuwima Wiosna, L. Staffa Wiosna) wskazuje różne znaczenia i sposoby funkcjonowania motywu wymienia kierunki sztuki awangardowej (futuryzm, dadaizm, nadrealizm, kubizm, abstrakcjonizm) rozpoznaje przynależność danego dzieła do określonego kierunku artystycznego charakteryzuje stosunek młodych pisarzy do dziedzictwa romantyzmu interpretuje przywołane wiersze wyjaśnia funkcje aluzji literackich i kulturowych kreśli portret psychologiczny i intelektualny głównego bohatera rekonstruuje i komentuje poglądy polityczne bohaterów wypowiada się na tematy: mity i rzeczywistość w Przedwiośniu, etos inteligenta interpretuje Przedwiośnie jako powieść realistyczną, polityczną, psychologiczną, interwencyjną omawia funkcjonowanie motywu wiosny w utworach twórców różnych epok Staffa i Tuwima, przywołuje dzieła plastyczne podejmujące motyw wiosny charakteryzuje ruch awangardowy referuje założenia programowe poszczególnych kierunków 130

2 podaje na przykładach główne cechy poszczególnych kierunków wyjaśnia pojęcie: awangarda zna wybrane wiersze poetów awangardowych polskich (np. T. Czyżewskiego, S. Młodożeńca) i obcych (G. Apollinaire a) wyjaśnia, na czym polegają eksperymenty w poezji wypowiada się na temat stosunku futurystów do tradycji wskazuje najważniejsze cechy i tematy poezji futurystów analizuje graficzną i foniczną formę tekstów zna wybrane wiersze J. Przybosia (np. Gmachy, Z Tatr) dokonuje analizy leksykalnej, frazeologicznej i składniowej wierszy Przybosia wskazuje charakterystyczne cechy jego poezji wyjaśnia artystyczne postulaty awangardy: najmniej słów, rozbijanie tworzydeł rozpoznaje wiersz wolny wśród innych systemów wersyfikacyjnych zna i wyjaśnia pojęcia: elipsa, konstruktywizm wie, co to jest psychoanaliza zna teorię archetypów wyjaśnia pojęcie: psychologia głębi zna Noce i dnie (fragment) M. Dąbrowskiej, W poszukiwaniu straconego czasu (fragmenty) M. Prousta rozpoznaje tradycje prozy realistycznej w powieściopisarstwie początków XX wieku określa tematykę dzieła Prousta omawia charakterystyczne cechy poetyki Apollinaire a i futurystów określa cechy i tematy poezji: kontestacja i funkcja ludyczna zna i wyjaśnia pojęcia: symultanizm, asocjacjonizm charakteryzuje stosunek futurystów do języka wie, co to są ideogramy-kaligramy przedstawia najważniejsze założenia programowe Awangardy Krakowskiej omawia koncepcję poety i poezji w liryce J. Przybosia przedstawia założenia psychoanalizy porównuje koncepcje Junga i Cassirera wypowiada się na temat realizmu jako konwencji literackiej zna pojęcie: bergsonizm 131

3 analizuje sposób prowadzenia narracji na i stosuje pojęcia: saga rodzinna, studium psychologiczno-obyczajowe zna wybrane utwory M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej wypowiada się na temat portretu kobiety w poezji Jasnorzewskiej zna wybrane wiersze Leśmiana (np. *** [W malinowym chruśniaku], Pan Błyszczyński) rozpoznaje charakterystyczne cechy stylu Leśmiana podaje przykłady neologizmów i neosemantyzmów formułuje hipotezy interpretacyjne określa tematykę wierszy Leśmiana zna Granicę Z. Nałkowskiej odtwarza przebieg kariery Zenona Ziembiewicza charakteryzuje głównych bohaterów wskazuje zagadnienia i tematy poruszone w powieści rozpoznaje mowę pozornie zależną i niezależną określa cechy narracji i kompozycji utworu zna Ferdydurke W. Gombrowicza omawia problematykę Formy wyjaśnia, na czym polega odmienność Ferdydurke od utworów prozy realistycznej rozpoznaje zabiegi parodystyczne wyjaśnia, na czym polegało nowatorstwo prozy Prousta określa cechy poezji Jasnorzewskiej charakteryzuje język poezji miłosnej charakteryzuje język i styl Leśmiana omawia motyw ogrodu w wierszach Leśmiana przedstawia związki poezji Leśmiana z symbolizmem zauważa oryginalność wierszy Leśmiana na tle poezji dwudziestolecia międzywojennego omawia problematykę psychologiczną, filozoficzną i społeczną poruszoną w Granicy uzasadnia swoje oceny postaci wskazuje schematy fabularne i sposoby ich wykorzystania interpretuje powieść, odwołując się do jej tytułów: pierwotnego i ostatecznego zna i stosuje pojęcie: imponderabilia interpretuje Ferdydurke jako powieść o Formie, o wędrówce w poszukiwaniu własnej tożsamości analizuje konstrukcję postaci narratora-bohatera omawia poetykę powieści i jej język wyjaśnia, dlaczego Ferdydurke to powieść groteskowa 132

4 zna wybrane wiersze Skamandrytów (J. Lechonia i J. Tuwima), poetów II awangardy (J. Czechowicza, Cz. Miłosza), K.I. Gałczyńskiego zna różne ugrupowania artystyczne dwudziestolecia międzywojennego formułuje hipotezy interpretacyjne wskazuje funkcje manifestów artystycznych zna wybrane opowiadania B. Schulza (np. Sklepy cynamonowe, Ulica Krokodyli, Nawiedzenie) określa ich tematykę analizuje język i styl opowiadań wskazuje charakterystyczne cechy narracji zna pojęcia: oniryzm, mityzacja rzeczywistości zna wybrane wiersze i poematy podejmujące problematykę katastroficzną (np. Jałową ziemię T.S. Eliota, wiersze J. Czechowicza, Cz. Miłosza) wskazuje źródła nastrojów katastroficznych, odwołuje się do tez Spenglera rozpoznaje motywy katastroficzne w wierszach podaje przykłady utworów katastroficznych wykorzystujących różne poetyki zna i stosuje pojęcie: katastrofizm wskazuje najważniejsze tendencje w literaturze dwudziestolecia międzywojennego przedstawia zróżnicowanie poezji dwudziestolecia międzywojennego określa rolę Skamandrytów w poezji dwudziestolecia wskazuje cechy i tematy utworów Tuwima omawia zjawisko kolokwializacji języka poezji wyjaśnia, na czym polega mityzacja rzeczywistości w prozie Schulza interpretuje opowiadania określa cechy stylu i pisarstwa Schulza omawia funkcjonowanie np. motywu labiryntu w opowiadaniach Schulza zna konteksty biograficzne wyjaśnia przyczyny narastania nastrojów katastroficznych interpretuje utwory omawia zróżnicowanie poetyk wierszy: od groteski do wizyjności przeprowadza interpretację porównawczą wierszy wyjaśnia pojęcie: kultura faustyczna ocenia dorobek artystyczny i ideowy literatury dwudziestolecia 133

5 podczas omawiania dziejów literatury odwołuje się do wiedzy z historii na temat drugiej wojny światowej zna wybrane wiersze K.K. Baczyńskiego (w tym Historia, Pokolenie, Ten czas, Wyroki) formułuje hipotezy interpretacyjne wskazuje tematy, słowa-klucze, obrazy i motywy charakterystyczne dla poezji Baczyńskiego odtwarza legendę największego poety straconego pokolenia wypowiada się na temat wspólnoty pokoleniowej wymienia twórców pokolenia Kolumbów zna pojęcia: apokalipsa spełniona, kultura walcząca, pokolenie Kolumbów, pokolenie literackie i posługuje się nimi LITERATURA WSPÓŁCZESNA wypowiada się na temat: kultura jako pamięć zbiorowości prowadzi analizę porównawczą wierszy K.K. Baczyńskiego Pokolenie i T. Różewicza Zostawcie nas uzasadnia twierdzenie o tragizmie pokolenia Kolumbów Baczyńskiego wypowiada się na temat związków twórczości Baczyńskiego z romantyzmem zna Zdążyć przed Panem Bogiem H. Krall, Rozmowy z katem (fragm.) K. Moczarskiego, Campo di Fiori Cz. Miłosza odczytuje wiersz Miłosza jako utwór o samotności ginących i roli poezji i poety omawia literackie świadectwa Holocaustu ustala najważniejsze problemy i tematy książki H. Krall podaje przykłady utworów należących do literatury faktu wyjaśnia pojęcia: literatura faktu (dokumentu), reportaż zna wybrane opowiadania T. Borowskiego (np. Pożegnanie z Marią, U nas w Auschwitzu, interpretuje utwory H. Krall i K. Moczarskiego jako literackie świadectwa i analizy Holocaustu odwołuje się do innych dzieł literackich i filmowych podejmujących temat zagłady Żydów odtwarza mechanizmy życia w obozie (zacieranie się granicy między katem ofiarą) 134

6 Proszę państwa do gazu, Bitwa pod Grunwaldem) oraz Inny świat G. Herlinga-Grudzińskiego odtwarza portret człowieka zlagrowanego i złagrowanego analizuje sposoby opisu życia w obozie, podaje przykłady opisu behawioralnego wskazuje najważniejsze mechanizmy działania systemu totalitarnego rozumie pojęcia: totalitaryzm, literatura lagrowa, literatura łagrowa, stalinizm, opis behawioralny czyta ze zrozumieniem fragmenty tekstów: Korzenie totalitaryzmu H. Arendt, Ucieczka od wolności E. Fromma wskazuje najważniejsze twierdzenia zna fragmenty Folwarku zwierzęcego G. Orwella wskazuje i analizuje przykłady nowomowy przedstawia skutki posługiwania się nowomową wyjaśnia pojęcia: totalitaryzm, antyutopia, nowomowa wie, w jakich okolicznościach rozwijała się literatura polska po wojnie przedstawia sytuację literatury i twórców w kraju i na emigracji umiejscawia poszczególne pokolenia literackie podaje przykłady utworów zaangażowanych wypowiada się na temat funkcjonowania cenzury wyjaśnia pojęcia: socrealizm, emigracja zewnętrzna i wewnętrzna zna wybrane wiersze T. Różewicza (w tym: Ocalony, Drzewo, Cierń, bajka, W świetle lamp filujących) omawia konstrukcję narratora, sposób prowadzenia narracji analizuje budowę utworu Grudzińskiego porównuje prozę Borowskiego i Grudzińskiego wyjaśnia, na czym polega mechanizm ucieczki od wolności omawia i interpretuje określenia: wolność pozytywna i negatywna, banalność zła przedstawia mechanizm powstawania państw totalitarnych omawia odwołując się do przykładów cechy i cele nowomowy, określa zasady jej funkcjonowania definiuje totalitaryzm wypowiada się na temat niezależności sztuki i jej politycznego zaangażowania, odwołując się do przykładów przedstawia cechy i tematy sztuki socrealizmu omawia okoliczności, w jakich rozwijała się literatura polska w latach 40. i 50. charakteryzuje język poetycki Różewicza wypowiada się na tematy: poezja po 135

7 określa tematy jego wierszy wyjaśnia, dlaczego poezję Różewicza określano mianem antypoezji (na czym polegało uproszczenie wiersza) wskazuje cechy twórczości Różewicza zna Dżumę i fragmenty Mitu Syzyfa A. Camusa streszcza powieść charakteryzuje bohaterów i omawia ich stosunek do zarazy wie, co to jest egzystencjalizm wymienia przedstawicieli egzystencjalizmu w filozofii i literaturze wypowiada się na temat: Dżuma powieść-parabola zna wybrane wiersze J. Twardowskiego (np. Wigilia, Mrówko, ważko, biedronko, Oda do rozpaczy) wypowiada się na temat franciszkanizmu w poezji J. Twardowskiego rozpoznaje wiersze należące do poezji religijnej wskazuje utwory współczesnych poetów i pisarzy podejmujące wątki religijne i metafizyczne rozpoznaje różne odmiany XX-wiecznego klasycyzmu omawia zjawisko, odwołując się do wierszy, np. L. Staffa Wysokie drzewa, Z. Herberta Dlaczego klasycy definiuje pojęcia: klasyk, klasycyzm, klasyczny wyjaśnia określenie poeta kultury wyjaśnia pojęcia: antyestetyzm, turpizm rozpoznaje te zjawiska w literaturze i sztuce Oświęcimiu propozycja T. Różewicza; poetycka diagnoza współczesności omawia założenia egzystencjalizmu jako kierunku filozoficznego wyjaśnia, dlaczego Syzyf stał się bohaterem egzystencjalistów interpretuje powieść, odwołując się do filozofii egzystencjalizmu zna i stosuje pojęcia: byt w sobie, byt dla siebie, egzystencja i esencja określa cechy liryki księdza Twardowskiego charakteryzuje różne odmiany dwudziestowiecznego klasycyzmu omawia funkcjonowanie terminu klasycyzm w odniesieniu do literatury współczesnej wyjaśnia przyczyny i istotę sporu o turpizm charakteryzuje zjawisko antyestetyzmu w literaturze i sztuce, odwołując się do przykładów 136

8 zna Kartotekę T. Różewicza i Tango S. Mrożka wskazuje i wyjaśnia nawiązania do konwencji teatralnych i konkretnych utworów dramatycznych określa czas, przestrzeń, konstrukcję akcji i bohatera w dramacie Różewicza uzasadnia twierdzenie, że Kartoteka to kolaż tekstów streszcza Tango i wskazuje kierunki jego interpretacji charakteryzuje bohaterów dramatu Mrożka wymienia twórców dramatu absurdu i ich utwory wyjaśnia pojęcia: dramat i teatr absurdu zna wybrane wiersze M. Białoszewskiego (np. szare eminencje zachwytu, Podłogo, błogosław!, Tłumaczenie się z twórczości, Pociągola, wywód jestem u) rozpoznaje i analizuje eksperymenty językowe w poezji Białoszewskiego (neologizmy, kontaminacje, rozbijanie słów, słowa niekompletne) wypowiada się na temat: rola przedmiotu w wierszach Białoszewskiego, uzasadnia swe twierdzenia, odwołując się do przykładów zna pojęcie: poezja lingwistyczna zna wybrane wiersze S. Barańczaka (np. Co jest grane, daję ci słowo, że nie ma mowy, Widokówka z tego świata) rozpoznaje i wyjaśnia zjawisko deleksykalizacji związków frazeologicznych w poezji Barańczaka określa tematykę wierszy zna i stosuje termin Nowa Fala (pokolenie 68, pokolenie 70) interpretuje dramat Różewicza jako współczesny moralitet i wewnętrzny teatr jaźni odczytuje Tango jako dramat rodzinny i polityczny przedstawia cechy teatru absurdu, odwołuje się do przykładów omawia zjawisko groteski w dramacie analizuje i interpretuje wiersze Białoszewskiego określa przyczyny nieufności poety wobec języka omawia charakterystyczne cechy poezji Białoszewskiego wypowiada się na temat: Białoszewski o sobie, o tworzeniu i o świecie wyjaśnia znaczenie i funkcjonowanie pojęcia: poezja lingwistyczna przedstawia argumenty uzasadniające twierdzenie, że poezja Nowej Fali obnażała nadużycia języka wskazuje przykłady wykorzystywania języka publicystyki, polszczyzny urzędowej i potocznej jako źródeł inspiracji poetyckiej analizuje i interpretuje wiersze Barańczaka z różnych okresów jego twórczości 137

9 omawia działalność przekładową Barańczaka wyjaśnia funkcjonowanie dwóch obiegów wydawniczych podaje przykłady utworów opisujących rzeczywistość PRL-u zna fragmenty Małej apokalipsy T. Konwickiego dokonuje analizy stylu powieści interpretuje tytuł wskazuje i omawia groteskowe przetworzenie rzeczywistości PRL-u w utworze Konwickiego zna wybrane wiersze Z. Herberta (w tym: Potęga smaku, Dlaczego klasycy, Pan Cogito obserwuje w lustrze swoją twarz, Przesłanie Pana Cogito) wskazuje cechy i tematy poezji Herberta rozpoznaje kulturowe i literackie odwołania w utworach Herberta charakteryzuje postać Pana Cogito wyjaśnia pojęcie: liryka roli zna wybrane wiersze W. Szymborskiej (np. Dwie małpy Bruegla, Nic darowane, Recenzja z nienapisanego wiersza) wskazuje cechy i tematy liryki Szymborskiej analizuje i opisuje cechy jej języka poetyckiego wskazuje i wyjaśnia konteksty filozoficzne i kulturowe zna wybrane wiersze Cz. Miłosza (np. Roki, Campo di Fiori, Poeta, Co było wielkie, Po) wypowiada się na temat roli poety i poezji w ujęciu Miłosza charakteryzuje życie literackie w Polsce w latach 70. i 80. wypowiada się na temat wolności słowa interpretuje powieść Konwickiego wyjaśnia, dlaczego w odniesieniu do Herberta używa się określenia poeta kultury omawia cechy języka Herberta W. Szymborskiej omawia zagadnienia i tematy liryki Szymborskiej, odwołując się do przykładów wyjaśnia, na czym polegają antynomie poezji Miłosza określa miejsce poety w polskiej literaturze XX w. 138

10 wskazuje tematy i zagadnienia szczególnie ważne w poezji Miłosza rozpoznaje cechy literatury i sztuki postmodernistycznej wskazuje tendencje w literaturze i sztuce postmodernizmu wyjaśnia pojęcia: postmodernizm, ponowoczesność porównuje stanowisko Miłosza i Różewicza dotyczące poezji i poety omawia najważniejsze tendencje w literaturze i sztuce postmodernizmu KSZTAŁCENIE KULTUROWE zna przynajmniej dwie teatralne realizacje dramatów współczesnych wyjaśnia, na czym polega polisemiczność sztuki teatru wypowiada się na temat spektaklu; ocenia reżyserię, grę aktorską, scenografię, muzykę pisze recenzje ze spektaklu wskazuje nowe zjawiska w teatrze XX wieku wyjaśnia, co to jest happening, performance widział przynajmniej dwie adaptacje filmowe lektur dla klasy trzeciej wie, co to jest adaptacja filmowa wyjaśnia pojęcia: scenariusz, scenopis objaśnia odrębność języka sztuki filmu i literatury wskazuje zabiegi adaptacyjne, w tym: redukcję wątków, przestawienie pierwotnego układu elementów, wymianę pewnych elementów na inne, dodawanie elementów wymienia najważniejsze gatunki filmowe i najwybitniejszych twórców kina pisze recenzje filmowe określa najważniejsze cechy kultury masowej wskazuje i omawia zjawiska kultury popularnej omawia symbol, metaforę, groteskę w teatrze ocenia koncepcje reżyserskie przy wystawianiu dramatów (np. wierność wobec tekstu) wypowiada się na temat współczesnego życia teatralnego przedstawia najważniejsze etapy rozwoju sztuki filmowej wypowiada się na temat adaptacji filmowych interpretuje dzieło filmowe zna pojęcia, np.: neorealizm włoski, Nowa Fala, szkoła polska, kino moralnego niepokoju charakteryzuje kulturę masową, omawia jej genezę i określa cechy 139

11 rozpoznaje w różnych tekstach kultury masowej odwołania do mitów i tradycji kultury wyjaśnia pojęcia: popkultura, kultura masowa, kicz KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE bierze udział w życiu kulturalnym swego regionu wyjaśnia, co to jest znak, znak językowy podaje przykłady znaków naturalnych i konwencjonalnych omawia cechy znaku językowego wie, co to jest akt komunikacji i jakie są jego składniki wymienia funkcje tekstów językowych i rozpoznaje je w określonych wypowiedziach tworzy teksty o różnych funkcjach zna pojęcie: semiotyka wyjaśnia, co to jest perswazja, manipulacja językowa podaje przykłady manipulacji językowej wskazuje cechy języka polityki i propagandy dokonuje analizy językowej tekstów reklamowych, wyjaśnia, jak realizowana jest w nich funkcja perswazyjna odwołując się do przykładów, wskazuje funkcje reklamy wie, co to jest slogan reklamowy, wskazuje funkcje sloganu zna pojęcie: erystyka wyjaśnia pojęcia: polisemia i homonimia, podaje przykłady charakteryzuje język jako system znaków określa funkcje wypowiedzi definiuje pojęcia: semiotyka, znak naturalny i znak konwencjonalny określa cechy perswazji opisuje mechanizmy manipulacji językowej, określa jej cechy omawia cechy tekstów politycznych charakteryzuje reklamy jako teksty kultury masowej omawia zagadnienie niejednoznaczności wypowiedzi, wskazuje jego przyczyny i konsekwencje 140

12 wskazuje przyczyny powstawania homonimów przedstawia odwołując się do przykładów znaczenie kontekstu dla zrozumienia wypowiedzi omawia zjawisko zamierzonej niejednoznaczności wypowiedzi wskazuje najczęstsze błędy (w tym błędy składniowe) powodujące niezamierzoną niejednoznaczność tekstów rozpoznaje zabiegi parodystyczne i określa ich funkcje opisuje parodię jako rodzaj stylizacji wyjaśnia, na czym polega pastisz, odwołuje się do przykładów zna pojęcia: persyflaż, pastisz, parafraza i trawestacja podaje przykłady kalamburów, paronomazji, anagramów wyjaśnia, na czym polega gra językowa wie, co to jest innowacja frazeologiczna wskazuje gry związkami frazeologicznymi w poezji rozpoznaje i poprawia błędy frazeologiczne wymienia główne tendencje rozwojowe współczesnej polszczyzny (dążenie do ujednolicania języka, ekonomizacji środków językowych, ścisłości i precyzji, uzupełniania systemu językowego) rozpoznaje i wskazuje przykłady omawianych tendencji omawia sposoby komunikowania się przez Internet definiuje pojęcie parodii charakteryzuje parodię jako zjawisko intertekstualne omawia innowacje frazeologiczne uzupełniające i modyfikujące, podaje przykłady analizuje i interpretuje zabawy słowem (rozbijanie słów, kontaminacje, neologizmy i neosemantyzmy) w poezji omawia czynniki wpływające na rozwój języka opisuje poszczególne tendencje rozwojowe języka charakteryzuje sytuację komunikacyjną w Internecie 141

13 wskazuje cechy języka w Internecie zna pojęcia: hipertekst, cyberprzestrzeń sporządza notatki z lektury pisze komentarze wykonuje różne operacje tekstotwórcze: skraca, rozwija, parafrazuje wypowiedź wyjaśnia funkcję motta i cytatów w wypowiedzi poprawnie wprowadza cytaty do swojej wypowiedzi wskazuje komunikacyjne uwarunkowania tekstów zna cechy gatunkowe eseju, rozpoznaje teksty eseistyczne nadaje tytuły tekstom tworzy rozprawki, recenzje, reportaże i felietony zna zasady dyskusji, negocjacji referuje poglądy innych argumentuje odwołując się do doświadczenia, wiedzy i emocji komentuje i ocenia zna zasady przygotowania i wygłaszania wstąpień publicznych (przemówienie, wykład, sprawozdanie) omawia odwołując się do przykładów język w Internecie definiuje pojęcia: hipertekst, cyberprzestrzeń tworzy eseje wskazuje rodowód współczesnej eseistyki omawia najważniejsze cechy eseju parafrazuje, cytuje opinie innych tworzy wypowiedzi polemiczne bierze udział w dyskusji wygłasza referat czyta ze zrozumieniem teksty literackie oraz publicystyczne i użytkowe rozpoznaje zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcje rozpoznaje charakterystyczne cechy stylu i języka tekstu, nazywa środki językowe i ich funkcje w tekście odtwarza informacje sformułowane wprost, przetwarza informacje (porządkuje i hierarchizuje, oddziela informacje od opinii, streszcza) zadaje pytania do tekstu 142

14 SAMOKSZTAŁCENIE korzysta z tekstów popularnonaukowych i naukowych korzysta z różnych źródeł informacji (np. zbiory biblioteczne, Internet) korzysta z przypisów, spisu treści, indeksów tworzy wypisy, wyciągi zbiera i selekcjonuje materiały korzysta z materiałów źródłowych sporządza bibliografię tworzy konspekt referatu korzysta z tekstów popularnonaukowych i naukowych 143

15 KSZTAŁCENIE W ZAKRESIE ROZSZERZONYM Wymagania podstawowe umiejscawia dwudziestolecie międzywojenne wśród epok literackich odwołuje się do wiedzy z historii na temat odzyskania niepodległości przedstawia opinię młodych twórców (zwłaszcza Skamandrytów) na temat roli i problematyki literatury w niepodległej Polsce zna wiersze Lechonia (np. Mochnacki lub Pani Słowacka) wyjaśnia funkcje aluzji literackich i kulturowych wypowiada się na temat patriotyzmu Wymagania ponadpodstawowe DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE UCZEŃ: charakteryzuje stosunek młodych pisarzy do dziedzictwa romantyzmu interpretuje przywołane wiersze omawia wzory postaw patriotycznych kreowanych przez literaturę różnych epok zna Przedwiośnie S. Żeromskiego odtwarza losy głównego bohatera, dokonuje jego charakterystyki wskazuje i omawia tematy oraz problemy podjęte w powieści podaje argumenty uzasadniające twierdzenie, że jest to powieść o Polsce, interpretuje tytuł analizuje styl narracji określa typ powieści przywołuje utwory literackie, w których pojawił się motyw wiosny (np. J. Tuwima Wiosna, L. Staffa Wiosna) wskazuje różne znaczenia tego motywu wyjaśnia, jak w literaturze polskiej funkcjonował motyw wiosny, np. w Panu Tadeuszu kreśli portret psychologiczny i intelektualny głównego bohatera rekonstruuje i komentuje poglądy polityczne bohaterów wypowiada się na tematy: mity i rzeczywistość w Przedwiośniu, etos inteligenta interpretuje Przedwiośnie jako powieść psychologiczną, interwencyjną, edukacyjną zna dzieje recepcji utworu i spory wokół jego interpretacji omawia funkcjonowanie motywu wiosny w utworach twórców różnych twórców i epok Staffa i Tuwima przywołuje dzieła plastyczne podejmujące motyw wiosny 144

16 wymienia kierunki sztuki awangardowej (fowizm, futuryzm, dadaizm, nadrealizm, kubizm, abstrakcjonizm) rozpoznaje przynależność danego dzieła do określonego kierunku artystycznego podaje na przykładach główne cechy poszczególnych kierunków wyjaśnia pojęcie: awangarda zna wybrane wiersze poetów awangardowych polskich (np. T. Czyżewskiego, S. Młodożeńca) i obcych (G. Apollinaire a) omawia nowatorski charakter twórczości Apollinaire a wyjaśnia, na czym polegają eksperymenty w poezji wypowiada się na temat stosunku futurystów do tradycji wskazuje najważniejsze cechy i tematy poezji futurystów analizuje graficzną i foniczną formę tekstów wie, co to są ideogramy-kaligramy zna wybrane wiersze J. Przybosia (np. Gmachy, Z Tatr) dokonuje analizy leksykalnej, frazeologicznej i składniowej jego wierszy wskazuje charakterystyczne cechy jego poezji wyjaśnia artystyczne postulaty awangardy: najmniej słów, rozbijanie tworzydeł rozpoznaje wiersz wolny wśród innych systemów wersyfikacyjnych zna i wyjaśnia pojęcia: elipsa, konstruktywizm wie, co to jest psychoanaliza zna teorię archetypów charakteryzuje ruch awangardowy, wskazuje jego źródła referuje założenia programowe poszczególnych kierunków określa rolę nurtu awangardowego w sztuce XX wieku określa tematy i charakterystyczne cechy poezji Apollinaire a omawia cechy i tematy poezji futurystów: kontestacja i funkcja ludyczna zna i wyjaśnia pojęcia: symultanizm, asocjacjonizm. charakteryzuje stosunek futurystów do języka. wie, co to jest poezja konkretna przedstawia najważniejsze założenia programowe Awangardy Krakowskiej omawia koncepcję poety i poezji w liryce J. Przybosia przedstawia założenia psychoanalizy porównuje koncepcje Junga i Cassirera 145

17 wyjaśnia pojęcie: psychologia głębi zna Noce i dnie (fragment) M. Dąbrowskiej, W poszukiwaniu straconego czasu (fragmenty) M. Prousta rozpoznaje tradycje prozy realistycznej w powieściopisarstwie początków XX wieku określa tematykę dzieła Prousta analizuje sposób prowadzenia narracji zna i stosuje pojęcia: saga rodzinna, studium psychologiczno-obyczajowe zna Cudzoziemkę M. Kuncewiczowej charakteryzuje główną bohaterkę analizuje budowę powieści, konstrukcję czasu, sposób narracji zna wybrane utwory M. Pawlikowskiej- -Jasnorzewskiej wypowiada się na temat portretu kobiety w poezji Jasnorzewskiej zna wybrane wiersze B. Leśmiana (np. *** [W malinowym chruśniaku], Pan Błyszczyński) określa tematykę wierszy rozpoznaje charakterystyczne cechy stylu Leśmiana podaje przykłady neologizmów i neosemantyzmów formułuje hipotezy interpretacyjne zna Granicę Z. Nałkowskiej odtwarza przebieg kariery Zenona Ziembiewicza charakteryzuje głównych bohaterów wskazuje inspiracje teorią psychoanalizy w literaturze wypowiada się na temat realizmu jako konwencji literackiej omawia zagadnienie czasu w powieści Prousta wyjaśnia, na czym polegało nowatorstwo prozy Prousta zna pojęcie: bergsonizm wymienia najwybitniejszych pisarzy francuskich I. poł. XX w. podaje przykłady utworów, w których można zaobserwować zmiany w sposobie narracji interpretuje powieść, odwołując się do zagadnień psychoanalizy omawia rolę muzyki w utworze określa cechy tej poezji charakteryzuje język poezji miłosnej charakteryzuje język i styl Leśmiana omawia motyw ogrodu w wierszach Leśmiana przedstawia związki poezji Leśmiana z symbolizmem zauważa oryginalność wierszy Leśmiana na tle poezji dwudziestolecia międzywojennego wskazuje filozoficzne konteksty poezji Leśmiana omawia problematykę psychologiczną, filozoficzną i społeczną poruszoną w Granicy uzasadnia swoje oceny postaci 146

18 wskazuje zagadnienia i tematy poruszone w powieści rozpoznaje mowę pozornie zależną i niezależną określa cechy narracji i kompozycji utworu zna Ferdydurke oraz Trans-Atlantyk W. Gombrowicza omawia problematykę Formy wyjaśnia, na czym polega odmienność Ferdydurke od utworów prozy realistycznej rozpoznaje i interpretuje zabiegi parodystyczne przedstawia tematykę Trans-Atlantyku polska Forma interpretuje metaforę ojczyzny-synczyzny bada język narracji, rozpoznaje i interpretuje zabiegi stylizacyjne zna wybrane wiersze Skamandrytów (J. Lechonia i J. Tuwima), poetów II awangardy (J. Czechowicza, Cz. Miłosza), K.I. Gałczyńskiego wymienia ugrupowania artystyczne dwudziestolecia międzywojennego formułuje hipotezy interpretacyjne wskazuje funkcje manifestów artystycznych zna wybrane opowiadania B. Schulza (np. Sklepy cynamonowe, Ulica Krokodyli, Nawiedzenie, Traktat o manekinach) określa ich tematykę analizuje język i styl opowiadań wskazuje charakterystyczne cechy narracji zna pojęcia: oniryzm, mityzacja rzeczywistości wskazuje schematy fabularne i omawia sposoby ich wykorzystania interpretuje powieść, odwołując się do jej tytułów: pierwotnego i ostatecznego zna i stosuje pojęcie: imponderabilia interpretuje Ferdydurke jako powieść o Formie i o wędrówce w poszukiwaniu własnej tożsamości analizuje konstrukcję postaci narratora-bohatera wyjaśnia, dlaczego Ferdydurke to powieść groteskowa interpretuje Trans-Atlantyk jako powieść o zniewoleniu polskością omawia poetykę powieści i jej język przedstawia zróżnicowanie poezji dwudziestolecia międzywojennego określa rolę Skamandrytów wskazuje cechy i tematy utworów Tuwima omawia zjawisko kolokwializacji języka poezji wyjaśnia, na czym polega mityzacja rzeczywistości w prozie Schulza interpretuje opowiadania określa cechy stylu i pisarstwa Schulza przedstawia kreacyjny, mitotwórczy charakter prozy Schulza omawia funkcjonowanie motywów np. labiryntu i Księgi w opowiadaniach zna konteksty biograficzne 147

19 zna Proces F. Kafki wyjaśnia określenie sytuacja kafkowska analizuje sposób kreowania świata i prowadzenia narracji uzasadnia, że Proces to powieść- -parabola zna wybrane wiersze i poematy podejmujące problematykę katastroficzną (np. Jałową ziemię T.S. Eliota, wiersze J. Czechowicza, Cz. Miłosza) wskazuje źródła nastrojów katastroficznych, referuje tezy Spenglera rozpoznaje motywy katastroficzne w wierszach podaje przykłady utworów katastroficznych wykorzystujących różne poetyki zna i stosuje pojęcie: katastrofizm zna Szewców S.I. Witkiewicza określa problematykę dramatu wyjaśnia, na czym polega groteska w dramacie Witkacego dokonuje opisu języka bohaterów podaje przykłady neologizmów i neosemantyzmów omawia ich funkcje zna konteksty biograficzne zna terminy: Tajemnica Istnienia, Czysta Forma zna Mistrza i Małgorzatę M. Bułhakowa wskazuje i omawia główne wątki powieści analizuje budowę dzieła: dwa plany, kompozycja otwarta, powieść w powieści, groteska i fantastyka wyznacza główne zagadnienia i problemy do interpretacji omawia różne możliwości interpretacji powieści wskazuje konteksty interpretacyjne wyjaśnia przyczyny narastania nastrojów katastroficznych interpretuje utwory omawia zróżnicowanie poetyk wierszy katastroficznych przeprowadza interpretację porównawczą wierszy wyjaśnia pojęcie: kultura faustyczna zna poglądy estetyczne i filozoficzne Witkacego wyjaśnia terminy: Tajemnica Istnienia, Czysta Forma uzasadnia twierdzenie, że Szewcy przynoszą katastroficzną wizję historii i kultury interpretuje Szewców jako dramat groteskowy na przykładzie Szewców omawia cechy dramaturgii S.I. Witkiewicza charakteryzuje rzeczywistość państwa totalitarnego omawia zagadnienie dzieła i twórcy oraz motyw faustowski interpretuje działania Wolanda i jego świty w Moskwie interpretuje wątek biblijny i określa jego rolę w powieści wskazuje odwołania i konteksty kulturowe 148

20 wskazuje najważniejsze tendencje w literaturze dwudziestolecia międzywojennego ocenia dorobek artystyczny i ideowy literatury dwudziestolecia LITERATURA WSPÓŁCZESNA podczas omawiania dziejów literatury odwołuje się do wiedzy z historii na temat drugiej wojny światowej zna wybrane wiersze K.K. Baczyńskiego (w tym Historia, Pokolenie, Ten czas, Wyroki) formułuje hipotezy interpretacyjne wskazuje tematy, słowa-klucze, obrazy i motywy charakterystyczne dla poezji Baczyńskiego odtwarza legendę największego poety straconego pokolenia wypowiada się na temat wspólnoty pokoleniowej wymienia twórców pokolenia Kolumbów zna pojęcia: apokalipsa spełniona, kultura walcząca, pokolenie Kolumbów, pokolenie literackie i posługuje się nimi zna Zdążyć przed Panem Bogiem H. Krall, Rozmowy z katem (fragm.) K. Moczarskiego, Campo di Fiori Cz. Miłosza odczytuje wiersz Miłosza jako utwór o samotności ginących oraz roli poezji i poety omawia literackie świadectwa Holocaustu ustala najważniejsze problemy i tematy książki H. Krall podaje przykłady utworów należących do literatury faktu wyjaśnia pojęcia: literatura faktu (dokumentu), reportaż wypowiada się na temat: kultura jako pamięć zbiorowości prowadzi analizę porównawczą wierszy K.K. Baczyńskiego Pokolenie i T. Różewicza Zostawcie nas uzasadnia twierdzenie o tragizmie pokolenia Kolumbów Baczyńskiego wypowiada się na temat związków twórczości Baczyńskiego z romantyzmem interpretuje utwory H. Krall i K. Moczarskiego jako literackie świadectwa i analizy Holocaustu odwołuje się do innych dzieł literackich i filmowych podejmujących temat zagłady Żydów 149

21 zna wybrane opowiadania T. Borowskiego (np. Pożegnanie z Marią, U nas w Auschwitzu, Proszę państwa do gazu, Ludzie, którzy szli, Dzień na Harmenzach, Bitwa pod Grunwaldem) oraz Inny świat G. Herlinga- -Grudzińskiego odtwarza portret człowieka zlagrowanego i złagrowanego analizuje sposoby opisu życia w obozie, podaje przykłady opisu behawioralnego wskazuje najważniejsze mechanizmy działania systemu totalitarnego rozumie pojęcia: totalitaryzm, literatura lagrowa, łagrowa, stalinizm, opis behawioralny czyta ze zrozumieniem fragmenty tekstów: Korzenie totalitaryzmu H. Arendt, Ucieczka od wolności E. Fromma przedstawia najważniejsze twierdzenia zna fragmenty Folwarku zwierzęcego G. Orwella wskazuje i analizuje przykłady nowomowy przedstawia skutki posługiwania się nowomową wyjaśnia pojęcia: totalitaryzm, antyutopia, nowomowa zna Rok 1984 G. Orwella wskazuje szczegółowe zagadnienia interpretacyjne zna i wyjaśnia pojęcia: manipulacja, indoktrynacja, uniformizacja wie, w jakich okolicznościach rozwijała się literatura polska po wojnie przedstawia funkcjonowanie obozów i procesy przystosowania do życia obozie (np. zacieranie się granicy między katem ofiarą) określa konstrukcję narratora, analizuje sposób prowadzenia narracji omawia budowę utworu Grudzińskiego dokonuje interpretacji porównawczej utworów Borowskiego i Grudzińskiego wypowiada się na temat: Borowski nihilista czy moralista? wyjaśnia, dlaczego opowiadania Borowskiego wzbudzały kontrowersje wśród czytelników wyjaśnia, na czym polega mechanizm ucieczki od wolności omawia i interpretuje określenia: wolność pozytywna i negatywna, banalność zła określa przyczyny rodzenia się totalitaryzmu przedstawia odwołując się do przykładów cechy i cele nowomowy, określa zasady jej funkcjonowania definiuje totalitaryzm interpretuje utwór Orwella jako powieść polityczną i antyutopię omawia zagadnienie utopii i antyutopii w literaturze przedstawia funkcjonowanie nowomowy w utworze Orwella wypowiada się na temat niezależności sztuki i jej politycznego zaangażowania, podaje przykłady 150

22 przedstawia sytuację literatury i twórców w kraju i na emigracji umiejscawia poszczególne pokolenia literackie podaje przykłady utworów zaangażowanych wypowiada się na temat funkcjonowania cenzury wyjaśnia pojęcia: socrealizm, emigracja zewnętrzna i wewnętrzna zna wybrane wiersze T. Różewicza (w tym: Ocalony, Drzewo, Cierń, bajka, W świetle lamp filujących) określa tematy jego wierszy wyjaśnia, dlaczego poezję Różewicza określano mianem antypoezji (na czym polegało uproszczenie wiersza) wskazuje cechy twórczości Różewicza zna Dżumę i fragmenty Mitu Syzyfa A. Camusa streszcza powieść charakteryzuje bohaterów i omawia ich stosunek do zarazy wie, co to jest egzystencjalizm wymienia przedstawicieli egzystencjalizmu w filozofii i literaturze wypowiada się na temat: Dżuma powieść-parabola zna wybrane wiersze J. Twardowskiego (np. Wigilia, Mrówko, ważko, biedronko, Oda do rozpaczy) wypowiada się na temat franciszkanizmu w poezji J. Twardowskiego rozpoznaje wiersze należące do poezji religijnej wskazuje utwory współczesnych poetów i pisarzy podejmujące wątki religijne i metafizyczne przedstawia cechy i tematy sztuki socrealizmu omawia okoliczności, w jakich rozwijała się literatura polska w latach 40. i 50. charakteryzuje język poetycki Różewicza wypowiada się na tematy: poezja po Oświęcimiu propozycja T. Różewicza; poetycka diagnoza współczesności omawia założenia egzystencjalizmu jako kierunku filozoficznego wyjaśnia, dlaczego Syzyf stał się bohaterem egzystencjalistów interpretuje powieść, odwołując się do filozofii egzystencjalizmu zna i stosuje pojęcia: byt w sobie, byt dla siebie, egzystencja i esencja określa cechy liryki księdza Twardowskiego 151

23 rozpoznaje różne odmiany XX-wiecznego klasycyzmu omawia zjawisko, odwołując się do wierszy, np. L. Staffa Wysokie drzewa, Z. Herberta Dlaczego klasycy definiuje pojęcia: klasyk, klasycyzm, klasyczny wyjaśnia określenie poeta kultury wyjaśnia pojęcia: antyestetyzm, turpizm rozpoznaje te zjawiska w literaturze i sztuce współczesnej charakteryzuje zjawisko antyestetyzmu w literaturze i sztuce, odwołując się do przykładów zna Kartotekę T Różewicza i Tango S. Mrożka zna Wizytę starszej pani F. Dürrenmatta określa rolę sensacyjnej fabuły w dramacie Dürrenmatta analizuje sposób przedstawienia głównej bohaterki i jej świty (klownada i jej funkcje) wskazuje i wyjaśnia nawiązania do konwencji teatralnych i konkretnych utworów dramatycznych określa czas, przestrzeń, konstrukcję akcji i bohatera w dramacie Różewicza uzasadnia twierdzenie, że Kartoteka to kolaż tekstów streszcza Tango i wskazuje kierunki jego interpretacji charakteryzuje bohaterów dramatu Mrożka wymienia twórców dramatu absurdu i ich utwory wyjaśnia pojęcia: dramat i teatr absurdu charakteryzuje różne odmiany dwudziestowiecznego klasycyzmu omawia funkcjonowanie terminu klasycyzm w odniesieniu do literatury współczesnej wyjaśnia przyczyny i istotę sporu o turpizm omawia zjawisko antyestetyzmu w sztuce XX wieku wypowiada się na temat: turpizm a ekspresjonizm estetyka krzyku interpretuje dramat Dürrenmatta interpretuje dramat Różewicza jako współczesny moralitet i wewnętrzny teatr jaźni odczytuje Tango jako dramat rodzinny i polityczny przedstawia cechy teatru absurdu, odwołuje się do przykładów omawia zjawisko groteski w dramacie 152

24 zna wybrane wiersze M. Białoszewskiego (np. szare eminencje zachwytu, Podłogo, błogosław!, Tłumaczenie się z twórczości, Pociągola, wywód jestem u) rozpoznaje i analizuje eksperymenty językowe w poezji Białoszewskiego (neologizmy, kontaminacje, rozbijanie słów, słowa niekompletne) wypowiada się na temat: rola przedmiotu w wierszach Białoszewskiego, uzasadnia swe twierdzenia, odwołując się do przykładów zna pojęcie: poezja lingwistyczna zna wybrane wiersze S. Barańczaka (np. Co jest grane, daję ci słowo, że nie ma mowy, Widokówka z tego świata) rozpoznaje i wyjaśnia zjawisko deleksykalizacji związków frazeologicznych w poezji Barańczaka określa tematykę wierszy zna i stosuje termin Nowa Fala (pokolenie 68, pokolenie 70) wyjaśnia funkcjonowanie dwóch obiegów wydawniczych podaje przykłady utworów opisujących rzeczywistość PRL-u zna fragmenty Małej apokalipsy T. Konwickiego dokonuje analizy stylu powieści interpretuje tytuł wskazuje i omawia groteskowe przetworzenie rzeczywistości PRL-u w utworze Konwickiego analizuje i interpretuje wiersze Białoszewskiego określa przyczyny nieufności poety wobec języka omawia charakterystyczne cechy poezji Białoszewskiego wypowiada się na temat: Białoszewski o sobie, o tworzeniu i o świecie wyjaśnia znaczenie i funkcjonowanie pojęcia: poezja lingwistyczna wypowiada się na temat: nobilitacja przedmiotu w sztuce współczesnej przedstawia argumenty uzasadniające twierdzenie, że poezja Nowej Fali obnażała nadużycia języka wskazuje przykłady wykorzystywania języka publicystyki, polszczyzny urzędowej i potocznej jako źródeł inspiracji poetyckiej analizuje i interpretuje wiersze Barańczaka z różnych okresów jego twórczości omawia działalność przekładową Barańczaka charakteryzuje życie literackie w Polsce w latach 70. i 80. wypowiada się na temat wolności słowa interpretuje powieść Konwickiego 153

25 zna wybrane wiersze Z. Herberta (w tym: Potęga smaku, Dlaczego klasycy, Pan Cogito obserwuje w lustrze swoją twarz, Przesłanie Pana Cogito) wskazuje cechy i tematy poezji Herberta rozpoznaje kulturowe i literackie odwołania w utworach Herberta charakteryzuje postać Pana Cogito wyjaśnia pojęcie: liryka roli zna wybrane wiersze W. Szymborskiej (np. Dwie małpy Bruegla, Nic darowane, Recenzja z nienapisanego wiersza) wskazuje cechy i tematy liryki Szymborskiej analizuje i opisuje cechy jej języka poetyckiego wskazuje i wyjaśnia konteksty filozoficzne i kulturowe zna wybrane wiersze Cz. Miłosza (np. Roki, Campo di Fiori, Poeta, Co było wielkie, Po) wypowiada się na temat roli poety i poezji w ujęciu Miłosza wskazuje tematy i zagadnienia szczególnie ważne w poezji Miłosza zna Kongres futurologiczny S. Lema omawia wizję rozwoju cywilizacji wpisaną w utwór Lema analizuje konstrukcję świata przedstawionego wyjaśnia pojęcie: literatura science fiction rozpoznaje cechy literatury i sztuki postmodernistycznej wskazuje tendencje w literaturze i sztuce postmodernizmu wyjaśnia pojęcia: postmodernizm, ponowoczesność wyjaśnia, dlaczego w odniesieniu do Herberta używa się określenia poeta kultury omawia cechy języka Herberta W. Szymborskiej omawia zagadnienia i tematy liryki Szymborskiej, odwołując się do przykładów wyjaśnia, na czym polegają antynomie poezji Miłosza określa miejsce poety w polskiej literaturze XX wieku porównuje stanowisko Miłosza i Różewicza dotyczące poezji i poety interpretuje opowiadanie jako utopię i antyutopię wskazuje wątki filozoficzne w utworze Lema określa cechy prozy fantastycznonaukowej omawia najważniejsze tendencje w literaturze i sztuce postmodernizmu wypowiada się na temat: postmodernizm a modernizm 154

26 KSZTAŁCENIE KULTUROWE zna przynajmniej dwie teatralne realizacje dramatów współczesnych wyjaśnia, na czym polega polisemiczność sztuki teatru wypowiada się na temat spektaklu; ocenia reżyserię, grę aktorską, scenografię, muzykę pisze recenzje ze spektaklu wskazuje nowe zjawiska w teatrze XX wieku wyjaśnia, co to jest happening, performance widział przynajmniej dwie adaptacje filmowe lektur dla klasy trzeciej wie, co to jest adaptacja filmowa wyjaśnia pojęcia: scenariusz, scenopis objaśnia odrębność języka sztuki filmu i literatury wskazuje zabiegi adaptacyjne, w tym: redukcję wątków, przestawienie pierwotnego układu elementów, wymianę pewnych elementów na inne, dodawanie elementów wymienia najważniejsze gatunki filmowe i najwybitniejszych twórców kina pisze recenzje filmowe określa najważniejsze cechy kultury masowej wskazuje i omawia zjawiska kultury popularnej rozpoznaje w różnych tekstach kultury masowej odwołania do mitów i tradycji kultury wyjaśnia pojęcia: popkultura, kultura masowa, kicz omawia symbol, metaforę, groteskę w teatrze ocenia koncepcje reżyserskie przy wystawianiu dramatów (np. wierność wobec tekstu) wypowiada się na temat współczesnego życia teatralnego przedstawia najważniejsze etapy rozwoju sztuki filmowej wypowiada się na temat adaptacji filmowych interpretuje dzieło filmowe zna i wyjaśnia pojęcia, np.: neorealizm włoski, Nowa Fala, szkoła polska, kino moralnego niepokoju charakteryzuje kulturę masową, omawia jej genezę i określa cechy wyjaśnia pojęcia: pop-art, asamblaż 155

27 KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE wyjaśnia, co to jest: znak, znak językowy podaje przykłady znaków naturalnych i konwencjonalnych omawia cechy znaku językowego wie, co to jest akt komunikacji i jakie są jego składniki wymienia funkcje tekstów językowych i rozpoznaje je w określonych wypowiedziach tworzy teksty o różnych funkcjach zna pojęcie: semiotyka wyjaśnia, co to jest perswazja, manipulacja językowa podaje przykłady manipulacji językowej wskazuje cechy języka polityki i propagandy dokonuje analizy językowej tekstów reklamowych, wyjaśnia, jak realizowana jest w nich funkcja perswazyjna odwołując się do przykładów, wskazuje funkcje reklamy wie, co to jest slogan reklamowy, omawia funkcje sloganu zna pojęcie: erystyka wyjaśnia pojęcia: polisemia i homonimia, podaje przykłady wskazuje przyczyny powstawania homonimów przedstawia odwołując się do przykładów znaczenie kontekstu dla zrozumienia wypowiedzi omawia zjawisko zamierzonej niejednoznaczności wypowiedzi wskazuje najczęstsze błędy (w tym błędy składniowe) powodujące niezamierzoną niejednoznaczność tekstów wyjaśnia pojęcie: paradoks charakteryzuje język jako system znaków określa funkcje wypowiedzi definiuje pojęcia: semiotyka, znak naturalny i znak konwencjonalny określa cechy perswazji opisuje mechanizmy manipulacji językowej, określa jej cechy omawia cechy tekstów politycznych charakteryzuje reklamy jako teksty kultury masowej omawia zagadnienie niejednoznaczności wypowiedzi, wskazuje jego przyczyny i konsekwencje 156

28 rozpoznaje intencję autorów posługujących się w swych wypowiedziach paradoksami rozpoznaje zabiegi parodystyczne i określa ich funkcje opisuje parodię jako rodzaj stylizacji wyjaśnia, na czym polega pastisz, odwołuje się do przykładów zna pojęcia: persyflaż, pastisz, parafraza i trawestacja podaje przykłady kalamburów, paronomazji, anagramów wyjaśnia, na czym polega gra językowa wie, co to jest innowacja frazeologiczna wskazuje gry związkami frazeologicznymi w poezji rozpoznaje i poprawia błędy frazeologiczne wymienia główne tendencje rozwojowe współczesnej polszczyzny (dążenie do ujednolicania języka, ekonomizacji środków językowych, ścisłości i precyzji, uzupełniania systemu językowego) rozpoznaje i wskazuje przykłady omawianych tendencji wyjaśnia, jak doszło do powstania języków etnicznych zna pojęcie: liga językowa omawia sposoby komunikowania się przez Internet wskazuje cechy języka w Internecie zna pojęcia: hipertekst, cyberprzestrzeń definiuje pojęcie parodii charakteryzuje parodię jako zjawisko intertekstualne omawia innowacje frazeologiczne uzupełniające i modyfikujące, podaje przykłady analizuje i interpretuje zabawy słowem (rozbijanie słów, kontaminacje, neologizmy i neosemantyzmy) w poezji omawia czynniki wpływające na rozwój języka opisuje poszczególne tendencje rozwojowe języka zna i wymienia kryteria stosowane przez lingwistów przy opisie i klasyfikacji języków świata wskazuje różne typologie języków charakteryzuje sytuację komunikacyjną w Internecie omawia odwołując się do przykładów język w Internecie definiuje pojęcia: hipertekst, cyberprzestrzeń 157

29 sporządza notatki z lektury pisze komentarze wykonuje różne operacje tekstotwórcze: skraca, rozwija, parafrazuje wypowiedź wyjaśnia funkcję motta i cytatów w wypowiedzi poprawnie wprowadza cytaty do swojej wypowiedzi wskazuje komunikacyjne uwarunkowania tekstów zna i opisuje cechy gatunkowe eseju, rozpoznaje teksty eseistyczne nadaje tytuły tekstom tworzy rozprawki, recenzje, reportaże i felietony zna zasady i cechy dyskusji, negocjacji referuje poglądy innych argumentuje, odwołując się do doświadczenia, wiedzy i emocji streszcza opinie innych komentuje i ocenia zna zasady przygotowania i wygłaszania wystąpień publicznych (przemówienie, wykład, sprawozdanie) tworzy eseje wskazuje rodowód współczesnej eseistyki parafrazuje, cytuje opinie innych tworzy wypowiedzi polemiczne bierze udział w dyskusji wygłasza referat czyta ze zrozumieniem teksty literackie oraz publicystyczne i użytkowe rozpoznaje zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcje rozpoznaje charakterystyczne cechy stylu i języka tekstu, nazywa środki językowe i ich funkcje w tekście odtwarza informacje sformułowane wprost, przetwarza informacje (porządkuje i hierarchizuje, oddziela informacje od opinii, streszcza) zadaje pytania do tekstu 158

30 korzysta z różnych źródeł informacji (np. zbiory biblioteczne, Internet) korzysta z przypisów, spisu treści, indeksów tworzy wypisy, wyciągi zbiera i selekcjonuje materiały korzysta z materiałów źródłowych sporządza bibliografię tworzy konspekt referatu SAMOKSZTAŁCENIE