RoztoczaŃskA SzkoŁA Ultrasonografii s.c.

Transkrypt

1

2

3 Ultrasonografia jest pismem Polskiego Towarzystwa Ultrasonograficznego wydawanym przez RoztoczaŃskĄ SzkoŁĘ Ultrasonografii Adres Redakcji: Zakład Diagnostyki Obrazowej II Wydziału Lekarskiego AM w Warszawie Wojewódzki Szpital Bródnowski Warszawa, ul. Kondratowicza 8, tel. (022) ; fax (022) Redaktor Naczelny: Prof. dr hab. med. Wiesław Jakubowski Sekretarz Redakcji: Prof. dr hab. inż. Andrzej Nowicki Sekretariat Redakcji: Dr n. med. Ewa Białek Dr n. med. Anna Trzebińska Mgr Anna Teska Dr n. med. Krzysztof Mlosek lek. med. Paweł Wareluk lek. med. Maciej Jędrzejczyk Członkowie Kolegium Redakcyjnego: Dr hab. med. Jan Baron (Katowice) Dr n. med. Wanda Cyrul (Kraków) Dr n. med. Janusz Dębski (Gdańsk) Prof. dr hab. med. Romuald Dębski (Warszawa) Dr n. med. Anna Drelich-Zbroja (Lublin) Dr n. med. Michał Elwertowski (Warszawa) Dr n. med. Ireneusz Gierbliński (Warszawa) Prof. dr hab. med. Ewa Helwich (Warszawa) Prof. dr hab. med. Wiesław Jakubowski (Warszawa) Dr n. med. Henryk Kaszyński (Warszawa) Prof. dr hab. med. Wanda Kawalec (Warszawa) Prof. dr hab. med. Jan Kulig (Kraków) Prof. dr hab. med. Ewa Kuligowska (Boston) Dr Paweł Lewandowski (Warszawa) Prof. dr hab. med. Andrzej Lewin (Filadelfia) Dr n. med. Grzegorz Małek (Warszawa) Prof. dr hab. med. Andrzej Marciński (Warszawa) Dr n. med. Leszek Markuszewski (Łódź) Dr n. med. Monika Modrzejewska (Szczecin) Prof. dr hab. inż. Andrzej Nowicki (Warszawa) Dr n. med. Maciej Postolski (Warszawa) Dr hab. med. Andrzej Rakoczy (Warszawa) Prof. dr hab. med. Maria Respondek-Liberska (Łódź) Dr n. med. Małgorzata Serafin-Król (Warszawa) Dr hab. med. Andrzej Smereczyński (Szczecin) Dr hab. med. Iwona Sudoł-Szopińska (Warszawa) Prof. dr hab. med. Jacek Suzin (Łódź) Dr hab. med. Kazimierz Szopiński (Warszawa) Dr hab. med. Joanna Ścieszka (Katowice) Dr n. med. Janusz Tyloch (Bydgoszcz) Dr n. med. Krystyna Walas (Kraków) Prof. dr hab. med. Paweł Wieczorek (Lublin) Druk: Oficyna Poligraficzna APLA S.J. Kielce, ul. Sandomierska 89, tel ISSN Nakład: 1200 egz. Wydawca: RoztoczaŃskA SzkoŁA Ultrasonografii s.c. ul. Chopina 3, Zamość, tel , , , fax rsu@roztocze.pl

4 Od Redakcji szanowni czytelnicy, i tak oto wspólnie i razem zbliżamy się do końca 2007 roku. kolejnego trudnego roku tak dla społeczności lekarskiej jak i dla całego polskiego społeczeństwa. Długo by wymieniać te niedobre zdarzenia tego roku. Wszyscy chyba mamy go dosyć, niech się już skończy, a niedobre jego chwile odejdą w zapomnienie. Dla polskiej ultrasonografii był to kolejny dobry rok, wypełniony dużą aktywnością sympozjalną, kursową, szkoleniową. kolejny rok umacniania się pozycji ultrasonografii jako takiej we współczesnej diagnostyce medycznej. Rok, w którym w szeregach polskich ultrasonografistów pojawiła się duża grupa młodzieży lekarskiej, co dobrze rokuje na najbliższe lata. Był to również dobry rok dla całego naszego kwartalnika UltRasonogRafia, który bez wątpienia jest wiodącym periodykiem naukowym z zakresu szeroko rozumianej diagnostyki usg. Świadczy o tym ostatni numer kwartalnika w 2007 roku, w którym znajdziecie Państwo wiele artykułów i doniesień z różnych diagnostycznych zastosowań badań usg. Redakcja kwartalnika UltRasonogRafia serdecznie dziękuje wszystkim autorom artykułów drukowanych w 2007 roku. Dziękując, zapraszamy do współpracy w 2008 roku. zapraszamy również do współpracy nowych autorów. od Państwa aktywności i potrzeby pisania będzie zależał dalszy, wysoki poziom naszego kwartalnika. W Polsce jest coraz więcej dobrych, merytorycznych zespołów ultrasonograficznych. oczekujemy na ich publikacje. Powinno być w coraz szerszym zakresie naturalną potrzebą dzielenie się swoją wiedzą i doświadczeniami. Prosimy i zachęcamy. Łamy kwartalnika UltRasonogRafia są do Państwa dyspozycji. Redakcja kwartalnika UltRasonogRafia pragnie złożyć swoim czytelnikom najlepsze życzenia bożonarodzeniowe i noworoczne. niech specjalny czas Świąt Bożego narodzenia i Wieczerzy Wigilijnej, tak mocno osadzony w polskiej tradycji, będzie dla Państwa czasem radości, głębokiej refleksji, wyciszenia i zadumy nad tym jedynym wydarzeniem w dziejach ludzkości Bożych narodzin. Wielka to tajemnica i wydarzenie warto ją rozpamiętywać i z niej czerpać. niech nowy Rok 2008 będzie dla Państwa pogodnym, dobrym, obfitym rokiem. obfitym w dobre zdrowie, realizację wszelakich planów, w mnóstwo obfitych, pogodnych dni. Rokiem szczęśliwym i utrzęsionym dobrymi zdarzeniami. Do Siego Nowego Roku! W imieniu Redakcji Wiesław Jakubowski ULTRASONOGRAFIA nr 31,

5 Spis treści ULTRASONOGRAFIA NR 31 Artykuł Redakcyjny Możliwości i perspektywy echokardiografii pediatrycznej Bożena Werner... 9 Prace oryginalne 1. obraz ultrasonograficzny oczodołu schemat badania, normy, zalety i ograniczenia metody Małgorzata Karolczak-Kulesza, Alicja Jajko-Siwek, Jarosław Kocięcki Badanie ultrasonograficzne oczodołów u pacjentów z oftalmopatią tarczycową Małgorzata Karolczak-Kulesza, Alicja Jajko-Siwek, Jarosław Kocięcki Ultrasonografia wzmocniona kontrastem może zastąpić biopsję cienkoigłową w rozpoznawaniu łagodnych zmian ogniskowych w wątrobie Ireneusz Gierbliński, Tomasz Wocial, Dorota Jarosz zastosowanie środka kontrastującego sonovue w ultrasonograficznej diagnostyce zmian przerzutowych w wątrobie Ewa Dybiec, Rafał Kryza, Wojciech Polkowski, Ryszard Wierzbicki, Paweł Wieczorek Możliwości rejestracji całości tkanek sutka i dołu pachowego w ultrasonografii trójwymiarowej Kazimierz Szopiński, R. Krzysztof Mlosek, Cezary Mróz, Artur Przelaskowski, Joanna Sielużycka analiza rozbieżności oceny ultrasonograficznej jamy macicy kobiet po menopauzie bez nieprawidłowych krwawień, dokonywanej przez różnych lekarzy Grzegorz Surkont, Edyta Wlaźlak, Aldona Dunicz-Sokolowska, Maria Wieszczycka, Aleksandra Cichińska, Krzysztof Strużycki, Jacek Suzin, Porównanie wartości predykcyjnej dodatniego wyniku badania usg, wykonanego głowicą przezpochwową (tvs) przez różnych lekarzy w zakresie wykrywania chorób endometrium u kobiet po menopauzie bez nieprawidłowych krwawień Grzegorz Surkont, Edyta Wlaźlak, Aldona Dunicz-Sokolowska, Barbara Wrońska, Krzysztof Strużycki, Dominika Sobieszkoda, Aleksandra Cichińska, Jacek Suzin Mięsień biodrowo-lędźwiowy. część 1. Metodyka badania i anatomia ultrasonograficzna Andrzej Smereczyński, Stefania Bojko, Maria Gałdyńska, Jan Lubiński, Alina Deręgowska Mięsień biodrowo-lędźwiowy. część 2. Patologie mięśnia w diagnostyce ultrasonograficznej Andrzej Smereczyński, Stefania Bojko, Maria Gałdyńska, Jan Lubiński, Alina Deręgowska zespół kanału nadgarstka w praktyce lekarza rodzinnego. znaczenie badania ultrasonograficznego w odniesieniu do elektromiografii. Teresa Mazurczak-Pluta, Stanisław Pomianowski, Kazimierz Szopiński Ultrasonograficzne środki kontrastujące w ocenie aktywności procesu zapalnego w obrębie stawów i pochewek ścięgnistych rąk u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów Tomasz Madej, Bogdan Kolarz, Cezary Stępniak, Ewa Orłowska, Jolanta Michalska-Sak, Paweł Wieczorek...85 Prace poglądowe 1. sonoelastografia nieinwazyjna metoda oceny włóknienia wątroby Ireneusz Gierbliński ULTRASONOGRAFIA nr 31, 2007

6 Prace kazuistyczne 1. zmiany okulistyczne i zaburzenia parametrów krążenia siatkówkowo-naczyniówkowego w zespole antyfosfolipidowym w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego opis przypadku Monika Modrzejewska, Danuta Bobrowska-Snarska, Lidia Ostanek, Beata Trzcińska-Butkiewicz, Marek Brzosko, Danuta Karczewicz, Grażyna Wilk zmiany okulistyczne, ultrasonograficzne i radiologiczne w przebiegu naczyniaka jamistego oczodołu opis przypadku Monika Modrzejewska, Ewa Spoz, Danuta Karczewicz, Grażyna Wilk, Anna Walecka zwężenie tętnicy środkowej siatkówki w obrazie ultrasonografii doplerowskiej w kolorze w wysiękowej postaci amd opis przypadku Monika Modrzejewska, Anna Machalińska, Katarzyna Mozolewska-Piotrowska, Danuta Karczewicz, Grażyna Wilk Streszczenia, recenzje: książek, artykułów 1. Recenzja książki pt. Prostate imaging w serii Wydawniczej Radiologic clinic of north america Wiesław Jakubowski Recenzja książki pt. general Ultrasound in the critically ill Wiesław Jakubowski Sprawozdanie z Europejskiego Kongresu Ultrasonograficznego EUROSON-2007 w Lipsku Wiesław Jakubowski Zagadka ultrasonograficzna Andrzej Smereczyński List do Redakcji Jak pisać dopplerowski czy doplerowski? Kazimierz Szopiński List do Redakcji Stanisław Dorenda Odpowiedź na zagadkę ultrasonograficzną ULTRASONOGRAFIA 2007 Roczny spis treści Regulamin drukowania prac w ULTRASONOGRAFII ULTRASONOGRAFIA nr 31,

7 Content list ULTRASONOGRAPHY 31 Editorial paper state of art of pediatric echocardiography Bożena Werner... 9 Original papers 1. Ultrasonographic image of the orbit schedule of examination, normal ranges, methodes advantages and limitations Małgorzata Karolczak Kulesza, Alicja Jajko-Siwek, Jarosław Kocięcki Ultrasonographic examinations of the orbits in patients with thyroid ophthalmopathy Małgorzata Karolczak-Kulesza, Alicja Jajko-Siwek, Jarosław Kocięcki contrast-enhanced ultrasound can replace fine needle aspiration biopsy in diagnosis of benign focal liver lesions Ireneusz Gierbliński, Tomasz Wocial, Dorota Jarosz the apllication of contrast enhanced ultrasound (ceus) with sonovue in the ultrasonographic diagnostic of metastatic liver lesions...41 Ewa Dybiec, Rafał Kryza, Wojciech Polkowski, Ryszard Wierzbicki, Paweł Wieczorek 5. Whole-breast ultrasound documenting the total volume of the breast and axillary region a feasibility study Kazimierz Szopiński, R. Krzysztof Mlosek, Cezary Mróz, Artur Przelaskowski, Joanna Sielużycka analysis of discrepancy between sonographic (tvs) evaluation of uterus cavity in postmenopausal asymptomatic women performed by different gynecologists. Grzegorz Surkont, Edyta Wlaźlak, Aldona Dunicz-Sokolowska, Maria Wieszczycka, Aleksandra Cichińska, Krzysztof Strużycki, Jacek Suzin, comparison of the predictive value of positive tvs performed by different gynecologists in diagnosing endometrial diseases in asymptomatic postmenopausal women. Grzegorz Surkont, Edyta Wlaźlak, Aldona Dunicz-Sokolowska, Barbara Wrońska, Krzysztof Strużycki, Dominika Sobieszkoda, Aleksandra Cichińska, Jacek Suzin iliopsoas muscle. Part 1. Ultrasonographic examination technique and anatomy Andrzej Smereczyński, Stefania Bojko, Maria Gałdyńska, Jan Lubiński, Alina Deręgowska iliopsoas muscle. Part 2. Pathologies of the muscle in the ultrasonographic diagnostics. Andrzej Smereczyński, Stefania Bojko, Maria Gałdyńska, Jan Lubiński, Alina Deręgowska carpal tunel syndrome in family physician practice. Value of sonographic assessment vs electromyography Teresa Mazurczak-Pluta, Stanisław Pomianowski, Kazimierz Szopiński Ultrasound contrast media in the assessment of activity of inflammatory process within joints and tendon sheaths in patients with rheumatoid arthritis Tomasz Madej, Bogdan Kolarz, Cezary Stępniak, Ewa Orłowska, Jolanta Michalska-Sak, Paweł Wieczorek...85 Review papers 1. sonoelastography a noninvasive method for the diagnosis of liver fibrosis Ireneusz Gierbliński ULTRASONOGRAFIA nr 31, 2007

8 Casuistic Works 1. ophthalmic changes with retinal and choroidal circulatory parameters alterations in antiphosholipid syndrome in the course of systemic lupus erythematosus case report Monika Modrzejewska, Danuta Bobrowska-Snarska, Lidia Ostanek, Beata Trzcińska-Butkiewicz, Marek Brzosko, Danuta Karczewicz, Grażyna Wilk the ophthalmologic, radiological and ultrasonographic changes in the course of the cavernous hemangioma of the orbit a case report Monika Modrzejewska, Ewa Spoz, Danuta Karczewicz, Grażyna Wilk, Anna Walecka stenosis of the central retinal artery in color Doppler ultrasonography imaging in exudative form of amd case report. Monika Modrzejewska, Anna Machalińska, Katarzyna Mozolewska-Piotrowska, Danuta Karczewicz, Grażyna Wilk Summaries, reviews of books, articles 1. Review of the book: Prostate imaging - Radiologic clinic of north america Wiesław Jakubowski Review of the book: general Ultrasound in the critically ill Wiesław Jakubowski Report from The Congress European Federation of Ultrasound in Medicine an Biology EUROSON-2007 in Lipsk Wiesław Jakubowski Ultrasound quizz Andrzej Smereczyński Letter to the Editor How to spell the adjective Doppler in Polish? Kazimierz Szopiński Letter to the Editor Stanisław Dorenda Answer to the ultrasound quizz ULTRASONOGRAPHY 2007 Annual Content List Regulations and requirements of papers publishing in ULTRASONOGRAPHY ULTRASONOGRAFIA nr 31,

9 Artykuł Redakcyjny Możliwości i perspektywy echokardiografii pediatrycznej State of art of pediatric echocardiography Prof. nadzw. dr hab. n. med. Bożena Werner kierownik kliniki kardiologii Wieku Dziecięcego i Pediatrii ogólnej akademii Medycznej w Warszawie ul. Marszałkowska Warszawa Echokardiografia odgrywa wiodącą rolę w diagnostyce serca w pediatrycznej kardiologii klinicznej. na przestrzeni ostatnich 50 lat nastąpił ogromny rozwój w tej dziedzinie, wprowadzono nowe techniki, zminiaturyzowano sprzęt, zwiększono jakość i możliwości obrazowania nieinwazyjnego. aktualnie, pomimo coraz szerszej dostępności do innowacyjnych technologii, dwuwymiarowe badanie echokardiograficzne (EcHo-2D) z rejestracją przepływów metodą doplera konwencjonalnego i kodowanego kolorem jest najważniejszym badaniem w diagnostyce kardiologicznej u dzieci. W codziennej praktyce klinicznej kardiolodzy dziecięcy, kardiolodzy interwencyjni, kardiochirurdzy, anestezjolodzy wykorzystują EcHo- 2D w kompleksowej diagnostyce układu krążenia oraz monitorowaniu leczenia. Badanie echokardiograficzne umożliwia w sposób nieinwazyjny zobrazowanie anatomii serca i dużych naczyń, wykrywanie wad i nieprawidłowych tworów w sercu, ocenę czynności serca, a w oparciu o metodę doplera ocenę parametrów hemodynamicznych układu krążenia (1,2,3,4). Ważnym elementem badania echokardiograficznego jest ocena funkcji komór serca. Pozwala ona na określenie stopnia zaburzeń hemodynamicznych w chorobach układu krążenia, ustalanie wskazań do leczenia farmakologicznego, interwencyjnego i kardiochirurgicznego, monitorowanie przebiegu pooperacyjnego i ocenę wyników leczenia. Jest niezwykle istotna u chorych z niewydolnością serca, ale także u bezobjawowych pacjentów zagrożonych jej wystąpieniem. W praktyce codziennej do oceny wielkości i funkcji komór serca w pediatrii znajdują zastosowanie wskaźniki z badania jednowymiarowego (M-Mode) oraz dwuwymiarowego (4,5). ocena wymiarów lewej komory serca oraz frakcji wyrzutowej badaniem M- Mode u dzieci, u których nie stwierdza się nieregularnego kształtu komory ani cech niedokrwienia jest powszechnie akceptowana. W rutynowym badaniu echokardiograficznym oblicza się końcowo-skurczową i końcowo-rozkurczową średnicę lewej komory serca (lvesd, lvedd), końcowo-skurczową i końcowo-rozkurczową objętość lewej komory (lvesv, lvedv) grubość i masę mięśnia lewej komory serca, frakcję skracania (fs%) i frakcję wyrzutową (Ef%). W obrazowaniu dwuwymiarowym do oceny frakcji wyrzutowej najczęściej wykorzystywany jest algorytm simpsona. czynność rozkurczową lewej komory serca najczęściej ocenia się na podstawie analizy parametrów profilu przepływu mitralnego i w żyłach płucnych za pomocą konwencjonalnej metody doplerowskiej (6). ocena czynności skurczowej i rozkurczowej komór serca u dzieci z chorobami układu sercowo-naczyniowego za pomocą nowych technik echokardiograficznych: obrazowania doplerem tkankowym (tkankowa echokardiografia doplerowska, tissue Doppler imaging tdi) z analizą prędkości endomiokardialnych, wielkości odkształcenia odcinkowego mięśnia sercowego strain i odkształcenia odcinkowego mięśnia sercowego w funkcji czasu strain rate nadal u dzieci nie jest powszechnie stosowana. ocena funkcji skurczowej lewej komory serca metodą tdi polega na pomiarze maksymalnej prędkości przemieszczenia poszczególnych segmentów mięśnia sercowego w fazie skurczu, a funkcji rozkurczowej na pomiarze maksymalnej prędkości we wczesnej i przedsionkowej fazie rozkurczu. globalną ocenę czynności skurczowej i rozkurczowej można przeprowadzić na podstawie pomiaru prędkości przemieszczenia pierścienia zastawki dwudzielnej (7). zastosowanie analizy parametrów strain i strain rate pozwala wyeliminować wpływ akinezy lub dyskinezy fragmentów mięśnia sercowego na czynność innych, potencjalnie zdrowych jego segmentów (8,9,10). Metoda z uwagi na możliwość bezpośredniej oceny opóźnienia skurczu pomię- ULTRASONOGRAFIA nr 31,

10 Bożena Werner dzy poszczególnymi segmentami i ścianami lewej komory serca jest wykorzystywana do oceny asynchronii skurczu serca i kwalifikacji dzieci z zaawansowaną niewydolnością serca do nowoczesnej terapii resynchronizującej (11,12). z punktu widzenia klinicznego użyteczne jest wykorzystanie tdi u dzieci z zaburzeniami globalnej i/lub odcinkowej kurczliwości mięśnia sercowego (anomalie wieńcowe, choroba kawasaki, u pacjentów po korekcji anatomicznej przełożenia wielkich pni tętniczych, po operacji Rossa) oraz z chorobami przebiegającymi ze wzrostem obciążenia następczego i przerostem mięśnia sercowego. Ponadto, technika jest przydatna do oceny prawej komory serca i pojedynczej komory, których analiza ze względu na kształt i złożoną geometrię tradycyjnymi metodami echokardiograficznymi jest utrudniona i obarczona znacznym błędem (13). obiecującą innowacyjną technologią do oceny funkcji komór serca jest speckle tracking (14,15,16). Metoda ta polega na analizie ruchu punktów miokardium w badaniu dwuwymiarowym i umożliwia w łatwy sposób wykrycie odcinkowych i globalnych zaburzeń kurczliwości mięśnia komór. W porównaniu do tdi cechuje się niezależnością od kąta badania, jest prostsza, mniej pracochłonna a pozwala na uzyskanie większej liczby parametrów (17,18,19). opublikowane prace wskazują na przydatność 2D speckle tracking przy kwalifikacji do dwukomorowej stymulacji resynchronizującej, oceny prawej komory u pacjentów z nadciśnieniem płucnym, oceny mięśnia komór serca w przypadku kardiomiopatii (15,20). Echokardiografia przezprzełykowa (tee) jest badaniem uzupełniającym diagnostykę, jednakże stosowanym w populacji pediatrycznej znacznie rzadziej w porównaniu z dorosłymi. związane jest to z wysokiej jakości obrazowaniem w badaniu przezklatkowym u dzieci. natomiast tee jest szeroko wykorzystywana do monitorowania zabiegów kardiologii interwencyjnej, przede wszystkim zamykania ubytków przegród serca przy pomocy implantów. Ponadto echokardiografia przezprzełykowa i nasierdziowa znajdują zastosowanie w badaniach śródoperacyjnych umożliwiając ocenę wyniku operacji, wykrycie resztkowych wad serca i powikłań, które mogą być usunięte w czasie tego samego zabiegu oraz ocenę czynności komór serca w bezpośrednim okresie pooperacyjnym (21,22,23). W ostatnich latach szczególnie dynamicznie rozwija się echokardiografia płodowa. aktualne możliwości jak również perspektywy tej dziedziny przedstawiła prof. Maria Respondek -liberska (24). Echokardiografia obciążeniowa u dzieci znajduje zastosowanie do oceny perfuzji mięśnia sercowego u pacjentów z anomaliami tętnic wieńcowych, po przebyciu choroby kawasaki, po korekcji anatomicznej przełożenia wielkich pni tętniczych i operacji wad zastawki aortalnej metodą Rossa, po przeszczepie serca, u pacjentów z zarośnięciem zastawki płucnej z ciągłą przegrodą międzykomorową, z hiperlipidemią i cukrzycą insulinozależną i po leczeniu preparatami o działaniu kardiotoksycznym. Badania echokardiograficzne z użyciem środków kontrastowych w populacji pediatrycznej są wykorzystywane przede wszystkim do wykrywania przecieków wewnątrzsercowych i oceny drożności zastawek, rzadko do oceny perfuzji mięśnia sercowego, czy wykrywania skrzeplin. Echokardiografia wewnątrznaczyniowa w pediatrii znajduje obecnie zastosowanie do oceny procedur wewnątrznaczyniowych. Wykorzystywana jest do monitorowania zabiegów przezskórnego zamykania za pomocą implantów ubytków w przegrodzie międzyprzedsionkowej i drożnych otworów owalnych oraz ubytków w przegrodzie międzykomorowej. W obrazowaniu wewnątrznaczyniowym lepsza jest wizualizacja tylno-dolnej części przegrody międzyprzedsionkowej w porównaniu do badania przezprzełykowego. Można również precyzyjnie zobrazować nawet bardzo małych rozmiarów ubytki w napływowej jak i w mięśniowej części przegrody międzykomorowej. Ponadto echokardiografia wewnątrznaczyniowa jest wykorzystywana w czasie zabiegów ablacji prądem o częstotliwości radiowej. W przyszłości technika ta może znaleźć szersze zastosowanie w kardiologicznej diagnostyce pediatrycznej na przykład do oceny sztucznych zastawek. Echokardiografia trójwymiarowa w czasie rzeczywistym, umożliwia obrazowanie trójwymiarowe na ekranie echokardiografu w trakcie badania. Możliwości praktycznego jej zastosowania w pediatrii są nieograniczone w diagnostyce wad serca ze względu na unikalne projekcje przegród serca, ubytków, zastawek, dróg odpływu komór serca, tworów w sercu, wytworzonych chirurgicznie połączeń wewnątrzsercowych (25,26,27,28). obrazowanie trójwymiarowe pozwala na lepsze zrozumienie funkcjonowania zastawek ze względu na wizualizację w przestrzeni wszystkich składowych aparatu zastawkowego. Dodatkowe informacje z badania 3D pozwalają na precyzyjne ustalenie mechanizmu niedomykalności zastawek i zwiększają możliwości operacji naprawczych (29,30). W przypadku sztucznych zastawek możliwa jest identyfikacja nawet niewielkich rozmiarów skrzeplin. Badania kliniczne udowodniły dokładniejszą ocenę objętości, kształtu i funkcji przedsionków oraz komór serca za pomocą echokardiografii trójwymiarowej w porównaniu z dwuwymiarową (31,32,33). obrazowanie trójwymiarowe znajduje również zastosowanie w nasierdziowych badaniach śródoperacyjnych. nowością jest wprowadzenie przezprzełykowego, trójwymiarowego obrazowania w czasie rzeczywistym. Przestrzenne obrazowanie serca jest szczególnie pomocne dla kardiochirurga, widok na ekranie echokardiografu dokładnie odzwierciedla pole operacyjne. aktualnie kardiolodzy zajmujący się echokardiografią pediatryczną aktywnie kształcą się w zakresie Echo-3D i szybkimi krokami zbliża się era rutynowego stosowania tej technologii w pediatrycznej kardiologii klinicznej. 10 ULTRASONOGRAFIA nr 31, 2007

11 Możliwości i perspektywy echokardiografii pediatrycznej Piśmiennictwo 1. kawalec W. Badanie echokardiograficzne. W: kubicka k, kawalec W (red). kardiologia Dziecięca, Warszawa, PzWl, 2003, aleszewicz-baranowska J.: Echokardiografia wad wrodzonych serca. Wydawnictwo Medyczne Makmed, gdańsk, Marek J, skovranek J, Hucin B, chaloupecky V, tax P, Reich o, samanek M. seven-year experience of noninvasive preoperative diagnostics in children with congenital heart defects: comprehensive analysis of 2,788 consecutive patients. cardiology 1995, 86: cheitlin MD, armstrong Wf, aurigemma gp, Beller ga, Bierman fz, Davis Jl, Douglas Ps, faxon DP, gillam ld, kimball tr, kussmaul Wg, Pearlman as, Philbril Jt, Rakowski H, thys DM. acc/aha/ase 2003 guideline update for the clinical application of echocardiography. a report of the american college of cardiology/ american Heart association task force on practice guidelines (accaha/ase committee to update the 1997 guidelines for the clinical application of echocardiography. J Am Coll Cardiol. 2003, 42, kampmann c. Wiethoff c.m., Wenzel a., Betancor M., Wippermann c.f., Huth R.g., Habermehl P., knuf M., Emschermann t., stopfkuchen H. normal values of M mode echocardiographic measurements of more than 2000 healthy infants and children in central Europe. Heart 2000, 83, o leary P.W., Durongpisitkul k., coreds t.m., Bailey k.r., Hagler D.J., tajik a.j., seward J.B. Diastolic ventricular function in children: a Doppler echocardiographic study establishing normal values and predictors of increased ventricular end-diastolic preassure. Mayo clin Proc 1998, 73, støylen a, slørdahl s, skjelvan gk, Heimdal a, skjaerpe t. strain rate imaging in normal and reduced diastolic function: comparison with pulsed Doppler tissue imaging of the mitral annulus. J am soc Echocardiogr 2001, 14, Yuda s, Hort l, leano R, Marwick th. Myocardial abnormalities in hypertensive patients with normal and abnormal left ventricular filling: a study of ultrasound tissue charcterization and strain. clinical science 2002, 103, Hoffman R, altiok E, nowak B, Heussen n, kuhl H, kaiser HJ, Bull U, Hanrathi P. strain rate measurement by Doppler echocardiography allows improved assessment of myocardial viability in patints with depressed left ventricular function. J am coll cardiol 2002, 39, kukulski t, Jamal f, Herbots l, D hooge J, Bijnens B, Hatle l, De scheerder i, sutherland gr. identification of acutely ischemic myocardium using ultrasonic strain measurement. J am coll cardiol 2003, 41: Helm RH, leclercq c, faris op, ozturk c, McVeigh E, lardo ac, kass Da. cardiac dyssynchrony analysis using circumferential versus longitudinal strain: implications for assessing cardiac resynchronization. circulation 2005, 111, capasso f, giunta a, stabile g, turco P, la Rocca V, grimaldi g, De simone a. left ventricular functional recovery during cardiac resynchronization therapy: predictive role of asynchrony measured by strain rate analysis. Pacing clin Electrophysiol 2005, 28 supl. 1, s1-s Weideman f, Eyskens B, Martens l, Dommke c, kowalski M, simmons l, claus P, Bijnens B, gewilling M, Hatle l, sutheralnd gr. Quantification of regional right and left ventricular function by ultrasonic strain rate and strain indexes after surgical repair of tetralogy of fallot. am J cardiol 2002, 90, korinek J, kjaergaard J, sengupta PP, Yoshifuku s, McMahon EM, cha ss, khandheria kb, Belohlavek M. High spatial resolution speckle tracking improves accuracy of 2 dimensional strain measurements: an update on a new method in functional echocardiography. J am soc Echocardiogr 2007, 20, Yu W, Ping Y, sinusa aj, thiele k, Duncan Js. towards pointwise motion tracking in echocardiographic image sequences comparing the reliability of different features for speckle tracking. Med image anal 2006, 10, amundsen BH, Helle Valle t, Edvardsen t, torp H, crosby J, lyseggen E, stoylen a, ihlen H, lima Ja, smiseth oa, slordahl sa. noninvasive myocardial strain measurement by speckle tracking echocardiography: validation against sonomicrometry and tagged magnetic resonance imaging. J am coll cardiol 2006, 47, takeuchi M, nakai H, kokumai M, nishikage t, otani s, lang RM. age-related changes in left ventricular twist assessed by two-dimensional speckle-tracking imaging. J am soc Echocardiogr 2006, 19, Helle Valle t, crosby J, Edvardsen t, lyseggen E, amundsen BH, smith HJ, Rosen BD, lima Ja, torp H, ihlen H, smiseth oa. new noninvasive method for assessment of left ventricular rotation: speckle tracking echocardiography. circulation 2005, 112, teske aj, De Boeck BW, Melman Pg, sieswerda gt, Doevendans Pa, cramer MJ. Echocardiographic quantification of myocardial function using tissue deformation imaging - a guide to image acquisition and analysis using tissue Doppler and speckle tracking. cardiovasc Ultrasound 2007, 5, Pirat B, Mcculloch Ml, zoghbi Wa. Evaluation of global and regional right ventricular systolic function in patients with pulmonary hypertension using a novel speckle tracking method. am J cardiol 2006, 98, fyfe D.: transesophageal echocardiography guidelines: return to bypass or to bypass the guidelines?. J am soc Echocardiogr 1999, 12, Elzenga n.j.: the role of echocardiography in transcatheter closure of atrial defects. cardiol Young 2000, 10, Pfammatter J.P., Berdat P., Hammerli M., carrel t.: Pediatric cardiac surgery after exclusively echocardiography-based dagnostic work-up. int J cardiol 2000, 74, Respondek-liberska M. Prenatalna diagnostyka kardiologiczna gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy w roku 2007? Ultrasonografia 2007, 28, Hung J, lang R, flachskampf f, shernan sk, Mc culloch Ml, adams DB, thomas J, Vannan M, Ryan t. 3D echocardiography: a review of the current status and future directions. J am soc Echocardiogr 2007, 20, chan kl, liu X, ascah kj, Beauchesne lm, Burwash ig. comparison of real-time 3-dimensional echocardiography with conventional 2-dimensional echocardiography in the assessment of structural heart disease. J am soc Echocardiogr 2004, 17, lang RM, Mor-avi V, sugeng l, nieman Ps, sahn D. three-dimensional Echocardiography. the benefits of the additional dimension. J am coll cardiol 2006, 48, Hung J, lang R, flachskampf f, shernan sk, Mcculloch ULTRASONOGRAFIA nr 31,

12 Bożena Werner Ml, adams DB, thomas J, Vannan M, Ryan t. 3D Echocardiography: a review of the current status and future directions. J am soc Echocardiogr 2007, 20, Valocik g, kamp o, Visser ca. three-dimensional echocardiography in mitral valve disease. Eur J Echocardiogr 2005, 6, Barrea c, levasseur s, Roman k, nii M, coles Jg, Williams Wg, smallhorn Jf. three-dimensional echocardiography improves the understanding of left atrioventricular valve morphology and function in atrioventricular septal defects undergoing patch augmentation. J thorac cardiovasc surg 2005,129, kapetanakis s, kearney Mt, siva a, gall n, cooklin M, Monaghan MJ. Real-time three dimensional echocardiography: a novel technique to quantify global left ventricular mechanical dyssynchrony. circulation 2005, 112, kawai J, tanabe k, Wang cl. comparison of left atrial size by freehand scanning three-dimensional echocardiography and two-dimensional echoacardiography. Eur J Echocardiogr 2004, 5, kjaergaard J, Petersen cr,kjaer a, schaadt Bk, oh Jk, Hassager c. Evaluation of right ventricular volume and function by 2D and 3D echocardiography compared to MRi. Eur J Echocardiogr 2006, 7, ULTRASONOGRAFIA nr 31, 2007

13 Obraz ultrasonograficzny oczodołu schemat badania, normy, zalety i ograniczenia metody Ultrasonographic image of the orbit schedule of examination, normal ranges, methodes advantages and limitations Małgorzata Karolczak-Kulesza, * Alicja Jajko-Siwek, Jarosław Kocięcki katedra i klinika okulistyki a.m. w Poznaniu kierownik: dr hab. Jarosław kocięcki * akademia Ekonomiczna w Poznaniu katedra statystyki i Demografii kierownik: Prof. dr hab. iwona Roeske-słomka Adres do korespondencji: Dr n. med. Małgorzata karolczak-kulesza Poznań, ul. krasnoludków 17, tel m.k.kulesza@wp.pl Streszczenie Wobec braku dostępności badaniem klinicznym obszarów pozarównikowych oczodołu, znaczącą rolę w diagnostyce i monitorowaniu przebiegu procesu chorobowego tej okolicy odgrywają metody obrazowania (Usg, tk, MR). Cel pracy celem pracy było przedstawienie technik badania oczodołów, opracowanie norm ultrasonograficznych dotyczących grubości mięśni zewnątrzgałkowych, reflektywności mięśni, wymiaru międzypochewkowego i przestrzeni pia/dura, oraz reflektywności tkanki oczodołowej. Pacjenci i metodologia Badaniami objęto grupę 100 zdrowych ochotników w wieku lat (średnia 44,39 lat). Badanie ultrasonograficzne wykonywano aparatem compuscan firmy storz w prezentacji B i a głowicami o częstotliwości 10 MHz w przekrojach strzałkowym, podłużnym i poprzecznym, stosując metodę parai transokularną z zastosowaniem metody standaryzacji opracowanej przez ossoinig a. W badaniach statystycznych zastosowano statystyki opisowe, testy t dla prób niezależnych, korelacje. Wyniki Średnia długość osiowa wynosiła dla op 23,23 mm, a dla ol 23,22 mm. największą średnią grubość mięśni zanotowano dla mięśnia prostego górnego i dźwigacza powieki górnej (mpg + dźw. pow. górnej) 4,59 5,91 mm; najmniejszą dla mięśnia prostego bocznego (mpb) 3,09 3,11 mm. suma grubości mięśni wynosiła odpowiednio: dla op 14,73 mm a dla ol 14,70 mm. Średni indeks mięśniowy osiągnął: dla op 3,68 mm a dla ol 3,67 mm. W ocenie reflektywności mięśni stwierdzono dominację reflektywności 10 30%, która wzrastała z wiekiem pacjenta. Średni wymiar międzypochewkowy dla pozycji 0i wynosił w op 3,79 mm, a w ol 4,11 mm. W przypadku przestrzeni pia/dura średnia wartość w pozycji 0i wynosiła 0,74 dla op i ol. Wraz ze wzrostem długości gałki ocznej (al) wzrastała grubość mięśni zewnątrzgałkowych i wymiar międzypochewkowy nerwu wzrokowego. Wnioski - Ultrasonografia gałki ocznej i oczodołu jest jedną z nieinwazyjnych technik obrazowania umożliwiającą głównie ocenę gałki ocznej, tkanki oczodołowej, mięśni zewnątrzgałkowych, nerwu wzrokowego. - Możliwe jest również dokonywanie bardzo precyzyjnych pomiarów tych struktur z zastosowaniem szczególnie prezentacji a, co odgrywa znaczącą rolę nie tylko w procesie diagnostycznym, ale i terapeutycznym. - Wyznaczone normy dla populacji polskiej, zbliżone do innych norm populacyjnych, pozwolą na właściwą ocenę w razie stwierdzenia zaistniałej patologii. ULTRASONOGRAFIA nr 31,

14 Małgorzata Karolczak-Kulesza, Alicja Jajko-Siwek, Jarosław Kocięcki Summary in the face of fact that access to orbit, especially its extraequatorial regions, in physical examination is difficult. Very important role in monitoring of pathological process play imaging methods such as Usg, ct and MRJ. the aim of this study was presentation of orbit examination techniques, elaboration of ultrasound standards referring to extraocular muscle thickness, muscle and orbit tissue reflectivity, pia/pia and pia-dura space diameter. Patients and methods: the study group consisted of 100 healthy volunteers aged years (mean 44.39). Ultrasound examination was performed using compuscan division storz production in a and B presentation with 10 MHz frequency probes in axial, sagittal and normal cross-sections, using elaborated by ossoinig s standardization method. the statistical analysis was performed using descriptive methods, t tests for unpaired samples and correlation. the following results were obtained: mean axial length was mm for RE and mm for le. the biggest muscle thickness was stated for: superior rectus muscle with levator muscle of upper eyelid mm; the smallest for lateral rectus muscle mm. Muscle thickness sum for the RE and le was mm and mm respectively. Mean muscle index was 3.68 for RE and 3.67 for le. We observed in the muscle s reflectivity estimation the domination of 10 30% reflectivity which grew according to the patients age. Mean intra-sheath diameter in 0i position was 3.79 mm in RE and 4.11 mm in le. in case of pia/dura space mean 0i position value was 0.74 for both eyes. Extra-ocular muscles thickness and intra-sheath optic nerve diameter were increasing with the eyeball (al) growth. Presented results were comparable with data from literature performed on the other populations. Ultrasonography is useful, easy accessible, noninvasive eyeball and orbit imaging method. the restriction of this method is estimation of the orbits apex bone structures and superficial changes were use of invasive techniques is required. Słowa kluczowe ultrasonografia, oftalmopatia tarczycowa, schematy badania, oczodoły Key words ultrasonography, thyroid ophtalmopathy, schedule of examinations, orbits Wstęp Wobec braku dostępności badaniem klinicznym obszarów pozarównikowych oczodołów, znaczącą rolę w diagnostyce i monitorowaniu przebiegu procesów chorobowych odgrywają metody obrazowania Usg, tk, MR [1]. We współczesnej diagnostyce w zakresie ultrasonografii okulistycznej w rutynowych badaniach stosuje się energię 1 40 W/cm², używając głowic o częstotliwości 5 50 MHz. głowice standardowe dla prezentacji a i B mają częstotliwość 10 MHz. Dodatkowo istnieje możliwość zmiany czułości aparatu w granicach db [2]. Wskazaniami do badania ultrasonograficznego oczodołu są: wytrzeszcz jedno- lub obustronny, pseudowytrzeszcz, patologia powiek, zaburzenia ruchomości i ustawienia gałek ocznych, nieprawidłowości tarczy nerwu wzrokowego oraz okolicy oczodołu, fałdy naczyniówki, zaburzenia widzenia i inne. W ocenie struktur oczodołowych (ryc. 1) stosuje się metodę: - transokularną (prezentacja a i B), gdzie fala ultradźwiękowa przebiega przez gałkę oczną - paraokularną, gdzie fala ultradźwiękowa nie przechodzi przez gałkę oczną. Metodą transokularną dokonuje się oceny mięśni zewnątrzgałkowych, przestrzeni pozagałkowych położonych w lejku mięśniowym, nerwu wzrokowego (n.ii), pomiar długości gałki ocznej (al) i inne. Metodą paraokularną ocenia się struktury położone poza lejkiem mięśniowym przedrównikowo. tu znajduje najczęściej zastosowanie metoda immersyjna [3,4,5,6]. Ryc. 1. Metoda trans- i paraokularna w prezentacji B i A schemat przyłożenia głowicy. [6] Bardzo dużą rolę w ocenie oczodołów odgrywa metoda standaryzacji opracowana przez ossoinig a, obejmująca: 1. echografię jakościową (prezentacja a), gdzie ocenia się strukturę, reflektywność, osłabienie fali, 2. echografię topograficzną, gdzie oceniana jest forma (B i a), rozciągłość (a i B), ograniczenia (a), 3. echografię kinetyczną obejmującą ruchomość (a 14 ULTRASONOGRAFIA nr 31, 2007

15 Obraz ultrasonograficzny oczodołu schemat badania, normy, zalety i ograniczenia metody i B), oporność naczyń (a i D), konsystencję (a) [6]. Pomiary dokonywane są z zastosowaniem testu obniżonej czułości (t-20 db) w przekrojach podłużnym, strzałkowym i poprzecznym [6,7] (ryc. 2, ryc. 3). Ryc. 2. Przekrój strzałkowy przez zdrowy oczodół. Ryc. 5. Ocena mięśni zewnątrzgałkowych w prezentacji A [3,5,8] schemat. Ryc. 3. Ultrasonografia zdrowego oczodołu w prezentacji A (kąt kappa > 45 ). Ryc. 6. Prawidłowy obraz nerwu wzrokowego w prezentacji B (kąt 90 ). Ryc. 4. Ocena mięśni zewnątrzgałkowych w prezentacji B [3,5,8] schemat. Ryc. 7. Ocena n.ii w prezentacji A schemat [9]. ULTRASONOGRAFIA nr 31,

16 Małgorzata Karolczak-Kulesza, Alicja Jajko-Siwek, Jarosław Kocięcki Ryc. 8. Test dla prawidłowego n.ii. Pomiary grubości mięśni dokonywane są w prezentacji a, w pozycji z zastosowaniem testu obniżonej czułości; następnie oblicza się sumę grubości mięśni i indeks mięśniowy według ossoinig a [3,4,6,7] (ryc. 4, ryc. 5) [8]. Badanie nerwu wzrokowego wykonuje się w prezentacji B w przekroju strzałkowym, podłużnym i poprzecznym w ustawieniu 00, oceniając kształt, rozmiar, granice, lokalizację [9] (ryc. 6). W prezentacji a dokonuje się pomiaru zaczynając w odległości 2/3 od szczytu oczodołu badając wymiar międzypochewkowy, pia/dura i pia/pia z zastosowaniem testu (ryc. 7, ryc. 8). oceny gruczołu łzowego dokonuje się przy użyciu techniki paraokularnej, często stosując metodę immersyjną [6,7]. celem pracy było przedstawienie technik badania oczodołu, opracowanie norm ultrasonograficznych dotyczących grubości mięśni zewnątrzgałkowych, reflektywności mięśni, wymiaru międzypochewkowego i przestrzeni pia/dura nerwu wzrokowego oraz reflektywności tkanki oczodołowej. Materiał i metoda Badaniami objęto grupę 100 zdrowych ochotników w wieku lat (średnia 44,39 lat). zróżnicowanie wieku wokół wartości średniej wynosiło ±13,89 lat, to znaczy, że rozproszenie było słabe, a zbiorowość jednorodna. grupa kontrolna składała się z 50 kobiet i 50 mężczyzn; 57 osób pracowało ponad 5 h do bliży. Badanie ultrasonograficzne wykonywano aparatem compuscan firmy storz głowicami o częstotliwości 10 MHz w prezentacji B, w standardowych przyłożeniach na godzinie 3, 6, 9, 12 w przekrojach: podłużnym (l), poprzecznym (t) i centralnie strzałkowym (c 1 C 12 ), metodą kontaktową przez powieki oraz w prezentacji a przezrogówkowo i przezspojówkowo w tych samych przyłożeniach. Dokonywano pomiaru mięśni, n.ii, al i oceny reflektywności, stosując technikę trans- i paraokularną (ryc. 9, ryc. 10), oraz metodę standaryzacji opracowaną przez ossoinig a. Postępowano według określonego algorytmu: wykrycie danej struktury > zlokalizowanie > określenie wewnętrznej struktury > określenie reflektywności > ograniczenia (granice) > określenie konsy- Ryc. 9. Technika trans- i paraokularna prezentacja B. 16 ULTRASONOGRAFIA nr 31, 2007

17 Obraz ultrasonograficzny oczodołu schemat badania, normy, zalety i ograniczenia metody Ryc. 10. Technika trans- i paraokularna prezentacja A. stencji > ruchomość > rodzaj osłabienia echa > kliniczne kryteria dodatkowe. zastosowano następujące metody badań statystycznych: statystyki opisowe, testy t dla prób niezależnych i korelacje. Wyniki stwierdzono znaczące różnice w osadzeniu gałek ocznych u kobiet i mężczyzn. Średnia dla kobiet wynosiła 16,17 mm dla op i 16,46 mm dla ol przy maksimum 18,00 mm. natomiast u mężczyzn średnia dla op wynosiła 17,57 mm, a dla ol 17,54 mm przy maksimum 19,00 mm. Długość osiowa gałek ocznych była podobna i wynosiła dla op 23,23 mm, a dla ol 23,22 mm. Występowała istotnie statystycznie różnica w długości osiowej w zależności od płci, która dla kobiet wynosiła 23,02 mm, a dla mężczyzn 23,41 mm tab. 1. największą średnią grubość zanotowano dla mięśnia prostego górnego i dźwigacza powieki górnej (mpg + dźw. pow. górnej) (4,59 5,91 mm), następnie mięśnia prostego przyśrodkowego (mpp) i mięśnia prostego dolnego (mpd). najmniejszą średnią grubość stwierdzono dla mięśnia prostego bocznego (mpb) (w zakresie 3,09 3,11 mm). zanotowano duże zróżnicowanie Tab. 1. Statystyki opisowe: długość osiowa i grubość mięśni. Zmienna Średnia Mediana Minimum Maksimum Rozstęp odch. std. skośność kurtoza długość osiowa gałki ocznej op [mm] 23, , , , , , , , długość osiowa gałki ocznej ol [mm] 23, , , , , , , , grubość mpg + dźw. pow. górnej op 4, , , , , , , , [mm] grubość mpg + dźw. pow. górnej ol 4, , , , , , , , [mm] grubość mpd op [mm] 3, , , , , , , , grubość mpd ol [mm] 3, , , , , , , , grubość mpp op [mm] 3, , , , , , , , grubość mpp ol [mm] 3, , , , , , , , grubość mpb op [mm] 3, , , , , , , , grubość mpb ol [mm] 3, , , , , , , , ULTRASONOGRAFIA nr 31,

18 Małgorzata Karolczak-Kulesza, Alicja Jajko-Siwek, Jarosław Kocięcki Tab. 2. Statystyki opisowe: sumy mięśni, indeksy mięśniowe. suma grubości mięśni op suma grubości mięśni ol indeks mięśniowy OP indeks mięśniowy ol Różnica sum grubości mięśni n ważnych Średnia Mediana Minimum Maksimum Rozstęp odch. std. skośność kurtoza , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Tab. 3. Test T dla prób niezależnych: praca do bliży a długość osiowa i grubość mięśni. Zmienna długość osiowa gałki ocznej op [mm] długość osiowa gałki ocznej ol [mm] grubość mpg + dźw. pow. górnej op [mm] grubość mpg + dźw. pow. górnej ol [mm] grubość mpd op [mm] grubość mpd ol [mm] grubość mpp op [mm] grubość mpp ol [mm] grubość mpb op [mm] grubość mpb ol [mm] Średnia praca do bliży poniżej 5h Średnia praca do bliży powyżej 5h t df p 23, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,28702, , , , , , , , , , , , , , , , , , w zakresie grubości mięśni op i ol. zakres grubości mięśni dla op wahał się w granicach 3,00 5,91 mm, natomiast dla ol był mniejszy i wynosił 3,85 5,70 mm tab. i. Maksymalna różnica to 1,10 mm dla mpg + dźw. pow. górnej. W przypadku innych mięśni różnica grubości pomiędzy op i ol wynosiła od 0,00 do 0,46 mm i nie przekraczała 15% średniej grubości mięśni tab. 2. suma grubości mięśni wynosiła średnio 14,73 mm dla op i 14,70 mm dla ol. Średni indeks mięśniowy obliczony według wzoru ossoinig a wynosił 3,68 mm dla op a 3,67 mm dla ol tab. 2. kobiety miały mniejszą grubość mięśni. Po przeanalizowaniu wpływu ilości czasu pracy do bliży na grubość poszczególnych grup mięśniowych 18 ULTRASONOGRAFIA nr 31, 2007

19 Obraz ultrasonograficzny oczodołu schemat badania, normy, zalety i ograniczenia metody stwierdzono, iż praca do bliży powyżej 5h dziennie miała znaczenie tylko w przypadku mpp i dla op wynosiła 3,68 mm, a dla ol 4,24 mm tab. 3. Ponadto wraz ze wzrostem długości osiowej wzrastała grubość mięśni (ryc. 11). W przypadku oceny reflektywności stwierdzono, iż dla mpg + dźw. pow. górnej zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn dominowała reflektywność 10 30% i dotyczyła 82% osób. Pozostałe osoby miały reflektywność 30 50%. Podobnie było w przypadku mpd (63% zbiorowości). Prawie wszystkie osoby (99%) miały reflektywność 10 30% (ryc. 12, ryc. 13). Dla mpp typowa była reflektywność 30 50% (ryc. 14). W przypadku mpp reflektywność 30 80% była charakterystyczna dla osób, które pracowały powyżej 5h dziennie do bliży. DL_P Korelacje MPG_P MPD_P MPP_P MPB_P DL_L MPG_L MPD_L Ryc. 11. Korelacje: długość osiowa i grubość mięśni. MPP_L MPB_L Liczba obs Histogram reflektywności kobiety OP i OL 82,0% 62,0% ,0% 18,0% % reflektywności 38,0% 2,0% mpg+dźw. mpd mpb Ryc. 12. Reflektywność mięśni OP i OL kobiety. Liczba obs Histogram reflektywności mężczyźni OP i OL 82,0% 64,0% ,0% 18,0% % reflektywności 36,0% mpg+dźw. mpd mpb Ryc. 13. Reflektywność mięśni OP i OL mężczyźni. ULTRASONOGRAFIA nr 31,

20 Małgorzata Karolczak-Kulesza, Alicja Jajko-Siwek, Jarosław Kocięcki Histogram reflektywności mpp Liczba obs ,0% ,3% 58,0% 58,6% 14,0% 14,1% % reflektywności mpp OP mpp OL Ryc. 14. Reflektywność mpp OP i OL. Tab. 4. Statystyki opisowe: wymiar międzypochewkowy n.ii. Wymiar międzypochewkowy Średnia Mediana Minimum Maksimum Rozstęp odch. std skośność kurtoza n.ii pozycja 0 i op [mm] 3, , , , , , , ,59724 pozycja 30 op [mm] 3, , , , , , , ,92336 pozycja 0 ii op [mm] 3, , , , , , , ,60212 pozycja 0 i ol [mm] 4, , , , , , , ,04366 pozycja 30 ol [mm] 4, , , , , , , ,81894 pozycja 0 ii ol [mm] 3, , , , , , , ,28640 Tab. 5. Statystyki opisowe: przestrzeń pia/dura nerwu wzrokowego. Przestrzeń pia/dura pozycja 0i op [mm] pozycja i ol [mm] pozycja 30 op [mm] pozycja 30 ol [mm] pozycja 0ii OP [mm pozycja 0ii ol [mm] Średnia Mediana Minimum Maksimum Rozstęp odch. std skośność kurtoza 0, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , zanotowano również dodatnią korelację pomiędzy wiekiem a reflektywnością prawie wszystkich mięśni, która wzrastała z wiekiem. W przypadku wymiaru międzypochewkowego nerwu wzrokowego przeciętne zróżnicowanie dla całej grupy badanej było małe i stanowiło zaledwie 6,5% średniego wymiaru. i tak dla pozycji 0i średni wymiar dla op wynosił 3,78 mm a w ol 4,11 mm. natomiast dla pozycji 0ii w op wynosił 3,80 mm, a w ol 3,80 mm (tab. 4). Występowała również silnie dodatnia korelacja pomiędzy wymiarem między-pochewkowym nerwu wzrokowego a długością osiową gałki ocznej. W przypadku określania przestrzeni pia/dura nerwu 20 ULTRASONOGRAFIA nr 31, 2007