Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci telekomunikacyjnych na potrzeby bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego

Transkrypt

1 Zakład Zastosowań Technik Łączności Elektronicznej (Z 10) Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci Praca nr: Warszawa, grudzień 2011 r.

2 Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci telekomunikacyjnych na potrzeby bezpieczeństwa Wniosek nr 1001/11 Praca nr Słowa kluczowe: bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe; specjalne sieci telekomunikacyjne; Kierownik pracy: prof. nzw. dr hab. inż. Marian Kowalewski Wykonawcy pracy: inż. Bogdan Chojnacki Z 10 dr inż. Bolesław Kowalczyk Z 10 inż. Henryk Parapura Z 10 mgr inż. Barbara Regulska Z 10 mgr inż. Andrzej Pękalski Z 10 mgr inż. Zofia Hendler Z 10 Kierownik Zakładu: inż. Bogdan Chojnacki 2

3 Spis Treści 1. Podstawy realizacji pracy Uzasadnienie wyboru problemu Cel główny i cele cząstkowe Aktualny stan wiedzy nad problemem badawczym Przyjęte założenia i ograniczenia oraz ich skutki Analiza budowanych w kraju sieci telekomunikacyjnych i teleinformatycznych w obszarze bezpieczeństwa w aspektach organizacyjnoprawnych, funkcjonalnych i technicznych Ogólnopolska Sieci Teleinformatyczna OST Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej Internet Dla Mazowsza IDM Ogólna charakterystyka projektu Założenia techniczne i technologiczne Możliwe warianty technologiczne IDM Long Term Evolution - LTE Ogólnopolski Cyfrowy System Łączności OCSŁ-STAP Ogólnopolski Cyfrowy System Łączności budowa Systemu Teleinformatycznego Administracji Państwowej (OCSŁ-STAP) System Informatyczny Powiadamiania Ratunkowego (SIPR) Ogólnokrajowy Cyfrowy System Łączności Radiowej etap I (OCSŁR-1) WiMAX Systemy satelitarne Otwarty system dyspozytorski zrealizowany w istniejącej korporacyjnej infrastrukturze telekomunikacyjnej w oparciu o interfejs API Usługi telekomunikacyjne na potrzeby organów zarządzania kryzysowego Rodzaje usług na potrzeby podmiotów bezpieczeństwa Podstawowe wymagania w zakresie usług Analiza budowanych w kraju systemów informacyjnych o zagrożeniach na potrzeby bezpieczeństwa Platforma Lokalizacyjno-Informacyjna z Centralna Bazą Danych (PLI CBD) Informatyczny system osłony kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami (ISOK) Ogólna charakterystyka ISOK Organizacja i opis techniczny systemu ISOK Komponenty programowe i infrastruktura techniczna systemu ISOK

4 Usługi ISOK Przetwarzanie danych w ISOK EKOINFONET. System Informacyjny Inspekcji Ochrony Środowiska (SI IOŚ) Zintegrowany Zautomatyzowany System Radiolokacyjnego Nadzoru Polskich Obszarów Morskich Utworzenie Polskiego Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego Krajowy System Bezpieczeństwa Morskiego (KSBM) Etap I METEO-RISK Doskonalenie stanowisk do analizowania i prognozowania zagrożeń (DSA) Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław Etap I Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku Elektroniczna Platforma Gromadzenia, Analizy, Udostępniania zasobów cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych epuap GEOPORTAL TERYT2 Państwowy rejestr granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju Georeferencyjna Baza Danych Obiektów Topograficznych (GBDOT) wraz z krajowym systemem zarządzania Integracja sieci i zarządzania kryzysowego Sieci telekomunikacyjne o architekturze NGN Sieci telekomunikacyjne okresu przejściowego Wnioski i uogólnienia Bibliografia Spis Tabel Tabl. 1 Planowane do budowy węzły sieci szerokopasmowej sieci IDM Tabl. 2 Planowana długość sieci szkieletowej i dystrybucyjnej IDM Tabl. 3 Główne wymagania względem technologii LTE-A Tabl. 4 Kanały radiowe i ich przepływności w WiMax Tabl. 5 Profile modulacyjno-kodowe przewidziane w standardzie d Tabl. 6 Rodzaje dostępu sieci WiMAX w standardach IEEE d i IEEE e. 40 Tabl. 7 Porównanie standardów IEEE d i e

5 Spis Rysunków Rys. 1 Typ A - podstawowy węzeł szkieletowy Rys. 2 Typ B - węzeł szkieletowy z łączem skrośnym Rys. 3 Typ C - węzeł szkieletowy z punktem styku Rys. 4 3GPP releases ewolucja architektury sieci Rys. 5 Ogólna architektura SIPR Rys. 6 Widmo sygnałów: a) FDM, b) OFDM Rys. 7 Rozmieszczenie podnośnych w modulacji OFDM z 256-punktową transformatą Fouriera w warstwie fizycznej Rys. 8 Operacje w nadajniku OFDM Rys. 9 Możliwości użycia usługi CBC w Polsce modele organizacyjne (wg. W. Skomra, RCB) Rys. 10 Architektura węzła centralnego systemu ISOK przewidzianego do instalacji w strukturach IMGW Rys. 11 Architektura Systemu Informatycznego Gospodarki Wodnej (SIGW) przewidzianego do instalacji w strukturach Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej Rys. 12 Architektura Systemu Informatycznego Gospodarki Wodnej (SIGW) przewidzianego do instalacji w strukturach siedmiu Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej Rys. 13 Platforma węzła centralnego systemu ISOK przewidzianego do instalacji w strukturach IMGW Rys. 14 Platforma Systemu Informatycznego Gospodarki Wodnej (SIGW) przewidzianego do instalacji w strukturach Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej Rys. 15 Ogólna architektura sieci NGN Rys. 16 Idea przejścia modelu usług współczesnych sieci telekomunikacyjnych do modelu usług NGN Rys. 17 Model sieci telekomunikacyjnej z IMS (z różnym rodzajem dostępu) Rys. 18 Bloki architektury IMS wg 3GPP Rys. 19 Architektura sieci NGN ETSI TISPAN Rys. 20 Ogólna i przykładowa koncepcja integracji sieci wg M/COM Rys. 21 Koncepcja budowy/integracji sieci rozległej wg M/COM Rys. 22 Koncepcja hybrydowej sieci wg M/COM Rys. 23 Sieć hybrydowa aglomeracji miejskiej

6 Wykaz stosowanych skrótów Skrót Rozwinięcie AAA Authentiction, Authorization and Accounting BICC Bearer Independent Call Control BPSK Binary Phase Key Shifting BTC Block Turbo Coding CB Cell Broadcast CIFS Common Internet File System CMP Centrum Modelowania Powodziowego CMS Content Menagement System COPS Common Open Policy Service CPR Centrum Powiadamiania Ratunkowego CSCF Call Session Control Function CTC Convolutional Turbo Codes CZK Centra Zarządzania Kryzysowego DMR Digital Mobile Radio DQPSK Differential Quaternary Phase Shift Keying DWDM Dense Wavelength Division Multiplexing ecall Ogólnoeuropejski system szybkiego powiadamiania o wypadkach drogowych ECMWF European Centre for Medium-Range Weather Forcasts eid System elektronicznego poświadczenia tożsamości EUMETSAT European Organisation for the Exploitation of Meteorological Satellites FDD Frequency Division Duplex FFT Fast Fourier Transform FTTB Fiber To The Building FTTC Fiber To The Curb extras extensible Trunked Radio System GBDOT Geodezyjna Baza Danych Obiektów Topograficznych GEO GEOstationary orbit GIOŚ Główny Inspektorat Ochrony Środowiska GML Geography Markup Language GUGiK Główny Urząd Geodezji i Kartografii HARQ Hybrid Automatic Repeat request HD Higt Definition HEO Highly Eliptical Orbit HFDD Half Frequency Division Duplex HOLAP Hybrid OLAP HSS Home Subscriber Server IBDiM Instytut Budowy Dróg i Mostów IDM Internet dla Mazowsza IFFT Inverse Fast Fourier Transform IMS IP Multimedia Subsystem Inmarsat International Maritime Satellite IP/MPLS Internet Protocol / Multiprotocol Label Switching IŁ-PIB Instytut Łączności Państwowy Instytut Badawczy 6

7 IMGW Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej IPTV Internet Protocol Television ISOK Informatyczny system osłony kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami ISL Inter Satellite Links ISP Internet Service Provider JST Jednostka Samorządu Terytorialnego IXP KSBM Krajowy System Bezpieczeństwa Morskiego KZGW Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej LDAP Lightweight Directory Access LEO Low Earth Orbit LOS Line of Sight LTE Long Term Evolution LTE-A LTE-Advanced MEGACO Media Gateway Control Protocol MDOLAP Multidimensional OLAP MEO Medium Earth Orbit MGCF Media Gateway Control Function MI Ministerstwo Infrastruktury MIMO Multiple Input Multiple Output MPLS Multiprotocol Label Switching MRFC Multimedia Resource Function Controller MSPiR SAR Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa SAR MSWiA Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji M2M Machine to Machine NCBR Narodowe Centrum Badań i Rozwoju NP Network Performance NFS Network File System NGN Next Generation Network NLOS Non Line of Sight OADM Optical Add Drop Multiplexer OCSŁ-STAP Ogólnopolski Cyfrowy System Łączności System Teleinformatyczny Administracji Państwowej OCSŁR Ogólnopolski Cyfrowy System Łączności Radiowej OFDM Orthogonal Frequency-Division Multiplexing OGC Open Geospatial Consortium OST112 Ogólnopolska Sieć Teleinformatyczna 112 QAM Quadrature Amplitude Modulation QoS Quality of Service QPSK Quadrature Phase Shift Keying PAPR Peak-to-Average Power Ratio PDP Policy Decision Point PEP Policy Enforment Point PHICS System Kontrolno-Informacyjny dla Portów Polskich (Polish Harbours Information and Control System PHICS) PIiŚ POBRD Program Infrastruktura i Środowisko Polskiego Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 7

8 PO IG PLI-CBD PMR PRM PSP RLC ROADM ROLAP RS-CC RTCP RTP RZGW SAE SC-FDMA SIGW SIP SIIOŚ SIPR SMRM SNR SOFDMA SOA SON SSPW SWIBŻ SZBDT TDD TERYT TETRA TDD TDMA UKE UM UMTS WCBMA WCDMA WCPR WFC WiMAX WMS VAS VCS VoD VoIP VSAT VTS Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Platforma Lokalizacyjno Informacyjna Centralnej Bazy Danych Private Mobile Radio Państwowe Ratownictwo Medyczne Państwowa Straż Pożarna Radio Logical Contro Reconfigurable Optical Add Drop Multiplexer Relational On Line Analytical Processing) Reed-Solomon-convolutional Code Real-Time Control Protocol Real-TimeTransport Protocol Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej System Architecture Evolution Single Carrier Frequency Division Multiple Access System Informatyczny Gospodarki Wodnej Session Initiation Protocol System Informacyjny Inspekcji Ochrony Środowiska System Informatyczny Powiadamiania Ratunkowego Systemu Nadzoru i Monitorowania Bezpieczeństwa Ruchu Morskiego Signal-to-Noise Ratio Scalable Ortogonal Frequency Division Multiplexing Access Service Oriented Architecture Self-Organizing Networks Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej System Wymiany Informacji Bezpieczeństwa Żeglugi Systemu Zarządzania Bazą Danych Obiektów Topograficznych Time Division Duplex Państwowy rejestr granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju Terrestrial Trunked Radio Time Division Duplex Time Division Multiple Access Urząd Komunikacji Elektronicznej Urzędy Morskie Universal Mobile Telecommunications System Wojewódzkiego Centrum Bieżącego Monitoringu Atmosfery Wideband Code Division Multiple Access Wojewódzkie Centrum Powiadamiania Ratunkowego Web Map Service Worldwide Interoperability for Microwave Access Web Freature Service Value Added Services Voice Communication System Video on Demand Voice over Internet Protocol Very Small Aperture Terminals System Kontroli Ruchu Statków (Vessel Traffic Services VTS) 8

9 XML ZMiUW WP ŻZMiUW 3GPP Extensible Markup Language Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Województwa Pomorskiego Żuławski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych 3rd Generation Partnership Project 9

10 1. Podstawy realizacji pracy 1.1. Uzasadnienie wyboru problemu Współczesne zagrożenia wywoływane siłami natury oraz celową działalnością człowieka wymuszają konieczność przeciwdziałania ich negatywnym skutkom. Działalnością tą zajmują się wyspecjalizowane organy oraz siły i środki bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego. Jest oczywistym, że skuteczne działanie tego typu podmiotów uwarunkowane jest wieloma czynnikami, w tym skutecznym i efektywnym kierowaniem/dowodzeniem. Materialnym zapleczem skuteczności tego procesu są systemy i sieci teleinformatyczne, telekomunikacyjne oraz informacyjne, które obecnie w naszym kraju dynamicznie się rozwijają, w różnych jego obszarach funkcjonowania, które nadzorują różne podmioty i resorty. W takiej sytuacji zaistniała potrzeba zbadania i określenia kierunków rozwoju tych systemów i sieci, stanu ich wdrażania oraz możliwości ich zastosowania w procesach bezpieczeństwa. Zaistniała też potrzeba sprawdzenia stanu ich interoperacyjności oraz wskazania kierunków współpracy i integracji Cel główny i cele cząstkowe Głównym celem pracy jest zbadanie i określenie możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci telekomunikacyjnych, teleinformatycznych oraz informacyjnych, na potrzeby bezpieczeństwa. Z celu głównego wynikają następujące cele cząstkowe: 1) określenie stanu i analiza budowanych w kraju sieci telekomunikacyjnych i teleinformatycznych, jakie są obecnie oraz mogą być zastosowane w obszarze bezpieczeństwa ; 2) określenie usług telekomunikacyjnych i teleinformatycznych, jakie mogą być stosowane w obszarze bezpieczeństwa ; 3) określenie stanu i analiza budowanych w kraju sieci informacyjnych, jakie są obecnie oraz mogą być zastosowane w obszarze bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego; 4) określenie kierunków integracji sieci telekomunikacyjnych i teleinformatycznych na potrzeby bezpieczeństwa Aktualny stan wiedzy nad problemem badawczym W literaturze przedmiotu, o konieczności, możliwościach i kierunkach rozwoju systemów i sieci telekomunikacyjnych, teleinformatycznych oraz informacyjnych mówi się dużo, są też opracowania w tym zakresie, zarówno naukowe jak i pragmatyczne. Natomiast aktualnie brak jest w Polsce opracowań zwartych dotyczących stanu oraz budowy i wdrażania systemów i sieci telekomunikacyjnych, teleinformatycznych oraz informacyjnych, na potrzeby bezpieczeństwa. W periodykach naukowych i specjalistycznych sygnalizowane są projekty wdrożeniowe dotyczące przedmiotu problemu. Istnieją także programy badawcze sygnalizujące o potrzebie lub budowie tego typu rozwiązań w kraju. Brak jest natomiast ich przeglądu, syntetycznego ujęcia i wskazania możliwości współpracy w obszarze bezpieczeństwa. 10

11 W literaturze przedmiotu prezentowane są bardzo szeroko sposoby integracji sieci i systemów telekomunikacyjnych oraz informacyjnych, bogato są prezentowane rozwiązania w bliższej przyszłości. Zauważa się natomiast mało opracowań na temat integracji sieci i systemów mających zastosowania w obszarze bezpieczeństwa Przyjęte założenia i ograniczenia oraz ich skutki Złożono przeprowadzenie badań i analizę projektów na potrzeby niniejsze pracy statutowej w następujących programach i planach: a) Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG), b) Program Infrastruktura i Środowisko (PIiŚ), c) Programy Narodowego Centrum Badań i Rozwoju od 3 do 40 konkursu, d) Programy Narodowego Centrum Badań i Rozwoju konkurs HiTech i InTech, e) Projekt Planu Informatyzacji Państwa W wyniku tego założenia dokonano analizy projektów, jakie są obecnie i jakie mogą być wdrażane w bliższej przyszłości, w obszarze bezpieczeństwa. W rezultacie tego założenia dokonano analizy: a) 132 projektów z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG), 1 oś priorytetowa Badania i rozwój nowoczesnych technologii 3 projekty, 7 oś priorytetowa Społeczeństwo informacyjne budowa elektronicznej administracji 11 projektów, b) 430 projektów z Programu Infrastruktura i Środowisko (PIiŚ), 3 oś priorytetowa Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska 11 projektów, 6 oś priorytetowa Droga i lotnicza sieć TEN-T 1 projekt, 7 oś priorytetowa Transport przyjazny środowisku 3 projekty, 8 oś priorytetowa Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe 2 projekty, 12 oś priorytetowa Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia 1 projekt, c) ok. 400 projektów w ramach Programu Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w 38 konkursach, d) 221 projektów w ramach Programów Narodowego Centrum Badań i Rozwoju konkurs HiTech i InTech, e) 99 projektów z Projektu Planu Informatyzacji Państwa Założono, że wyniki analizy projektów wyselekcjonowane ze zbioru wskazanych projektów konkretne projekty jakie są lub mogą być zastosowane w obszarze bezpieczeństwa zostaną zaprezentowane w opracowaniu pracy. W wyniku tego założenia w pracy zaprezentowano wnioski z analiz 23 projektów systemów lub sieci teleinformatycznych i telekomunikacyjnych oraz 14 informacyjnych z obszaru bezpieczeństwa. 11

12 2. Analiza budowanych w kraju sieci telekomunikacyjnych i teleinformatycznych w obszarze bezpieczeństwa w aspektach organizacyjno-prawnych, funkcjonalnych i technicznych. Z analizowanych materiałów źródłowych 1 wynika, że spośród budowanych w kraju systemów telekomunikacyjnych, które są przeznaczone i budowane na potrzeby podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe są: a) Ogólnopolska Sieć Teleinformatyczna OST112, b) Sieci Szerokopasmowa Polski Wschodniej, c) Internet dla Mazowsza IDM, d) Long Term Evolution LTE, e) Ogólnopolski Cyfrowy System Łączności OCSŁ-STAP, f) Ogólnopolski Cyfrowy System Łączności budowa Systemu Teleinformatycznego Administracji Państwowej (OCSŁ-STAP), g) System Informatyczny Powiadamiania Ratunkowego, h) Ogólnopolski Cyfrowy System Łączności Radiowej etap I (OCSŁR-1), i) WiMAX, j) Systemy satelitarne, k) Otwarty system dyspozytorski zrealizowany w istniejącej korporacyjnej infrastrukturze telekomunikacyjnej w oparciu i interfejs API. Inna grupa systemów to systemy informacyjne o zagrożeniach wdrażane lub będące w fazie projektowania na obszarze kraju. Systemy te bezpośrednio lub pośrednio wspierają realizację zadań statutowych podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe. Stąd też, na potrzeby niniejszej pracy do systemów tych zaliczono: a) Platforma Lokalizacyjno Informacyjna z Centralna Bazą Danych (PLI CBD), b) Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami ISOK, c) EKOINFONET. System Informacyjny Inspekcji Ochrony Środowiska (SIIOŚ), d) Zintegrowany Zautomatyzowany System Radiolokacyjny Nadzoru Polskich Obszarów Morskich, e) Utworzenie Polskiego Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, f) Krajowy System Bezpieczeństwa Morskiego (KSBM) Etap I, g) METEO-RISK, h) Doskonalenie stanowisk do analizowania i prognozowania zagrożeń (DSA), i) Kompleksowe zabezpieczenie Żuław Etap I Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku, j) Elektroniczna Platforma Gromadzenia, Analiz, Udostępniania zasobów cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych, k) epuap, 1 Patrz bibliografia oraz odnośniki do źródeł w niniejszym materiale. 12

13 l) GEOPORTAL 2, Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci m) TERYT 2. Państwowy rejestr granic powierzchni jednostek podziału terytorialnego kraju, n) Geodezyjna Baza Danych Obiektów Topograficznych (GBDOT) wraz z krajowym systemem zarządzania. Wskazane systemy telekomunikacyjne i informacyjne o zagrożeniach poddano analizie i syntezie, a ich wyniki przedstawiono w niniejszym rozdziale Ogólnopolska Sieci Teleinformatyczna OST112 System zarządzania kryzysowego w kraju nie dysponuje aktualnie dedykowanymi sieciami łączności elektronicznej 2. Doświadczenia ostatnich lat, a szczególnie wzrost zagrożeń wskazują, że należy podjąć działania w celu zorganizowania takich sieci. W Polsce punktem wyjścia do organizowania dedykowanych sieci łączności dla zarządzania kryzysowego jest wdrażanie przez MSWiA Ogólnopolskiej Sieci Teleinformatycznej OST112 oraz szerokopasmowych sieci regionalnych, powiatowych i gminnych przez organa samorządowe. W ramach realizacji projektu OST112 obecnie jest, a w wyniku zrealizowania projektu zostanie zbudowana nowoczesna sieć teleinformatyczna, zapewniająca usługę transmisji danych dla służb porządku publicznego i ratownictwa, w celu poprawy jakości współdziałania jednostek służb specjalnych w zakresie obsługi wywołań na numery alarmowe 112 i innych telefonów alarmowych. Z analiz prowadzonych prac wynika, że projekt obejmuje m.in. dostawę urządzeń i oprogramowania w celu podłączenia do sieci 868 lokalizacji istotnych z punktu widzenia funkcjonowania wojewódzkich i powiatowych Centrów Powiadamiania Ratunkowego (WCPR i CPR), Państwowej Straży Pożarnej (PSP), Policji oraz Państwowego Ratownictwa Medycznego (PRM), przy zapewnieniu wszystkich niezbędnych usług teletransmisji i łączności głosowej. Cele projektu OST112 to: a) poprawa bezpieczeństwa obywateli oraz maksymalne skrócenie czasu, w jakim obywatelowi zostanie udostępniona pomoc; b) udostępnienie służbom nowoczesnej, jednorodnej sieci teletransmisyjnej; c) usprawnienie łączności służb ratowniczych poprzez zapewnienie optymalnych warunków technicznych, organizacyjnych i finansowych związanych z eksploatacją sieci komunikacyjnych służb ratowniczych; d) realizacją zaleceń unijnych, wynikających z Dyrektywy 2002/22/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie usługi powszechnej i związanych z sieciami i usługami łączności elektronicznej praw użytkowych, poprzez zapewnienie przekazywania danych teleadresowych i lokalizacyjnych. Z realizacji i wdrożenia projektu w kraju korzyści wydają się być następujące: a) dla obywatela: 2 Wyjątkiem są tzw. sieci radiotelefoniczne wojewodów zapewniające łączność radiową na obszarach województw. 13

14 zapewnienie szybkiego i skutecznego dostępu do służb ustawowo powołanych do niesienia pomocy, skrócenie czasu potrzebnego na dokonanie zgłoszenia alarmowego, skrócenie czasu oczekiwania na podjęcie interwencji przez właściwą służbę; b) dla służb ratownictwa i porządku publicznego: skrócenie czasu reakcji w sytuacji zagrożenia i zwiększenie skuteczności działań podejmowanych przez służby i podmioty ratownicze, zwiększenie poziomu niezawodności i bezpieczeństwa danych przekazywanych między służbami dzięki udostępnieniu jednej, nowoczesnej sieci teletransmisyjnej, pełna rejestracja wszystkich czynności przeprowadzonych w celu realizacji zgłoszenia, co umożliwi analizę działań oraz ich optymalizację, celem dalszego usprawnienia obsługi zgłoszeń w przyszłości, poprawa warunków pracy funkcjonariuszy/pracowników służb porządku publicznego i ratownictwa, dzięki zapewnieniu szybkiego dostępu do potrzebnych informacji, możliwość sprawnego przekazywania zgłoszeń alarmowych do właściwych merytorycznie służb, integracja infrastruktur sieciowych będących w posiadaniu jednostek administracji rządowej, ujednolicenie zarządzania zasobami teleinformatycznymi podmiotów wchodzących w skład Systemu Powiadamiania Ratunkowego. Jak już zaznaczono powyżej, tworzenie OST 112 wynika z zaleceń UE 3. Celem głównym realizowanego projektu jest poprawa jakości współdziałania jednostek organizacyjnych Policji, PSP i PRM w zakresie obsługi wywołań na numery alarmowe. Zgodnie z harmonogramem termin wykonania projektu jest przewidziany na koniec 2011 roku. W ramach realizowanych przedsięwzięć zamierza się przyłączyć do jednej sieci teleinformatycznej około 870 jednostek organizacyjnych służb publicznego bezpieczeństwa i ratownictwa, istotnych z punktu widzenia funkcjonowania CPR oraz WCPR, a w efekcie zapewnić we wskazanych lokalizacjach pełny zakres usług teleinformatycznych i łączności telefonicznej zgodnie z potrzebami użytkowników. Założono, że w ramach projektu będzie zaimplementowane: 20 głównych węzłów IP/MPLS, połączonych łączami o przepływności 10 Gbit/s, 1 Gbit/s i 100 Mbit/s (w Warszawie i w Komendach Wojewódzkich Policji); 45 węzłów IP/MPLS dołączonych do węzłów głównych łączami 100 Mbit/s (w Komendach Miejskich Policji); ponad 200 węzłów IP/MPLS w Komendach Powiatowych Policji dołączonych do ww. łączami 30 Mbit/s. 3 Dyrektywa 2002/22/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. 14

15 Wskazana liczba węzłów i traktów transmisyjnych (głównie światłowodowych) będzie szkieletem ogólnopolskiej sieci OST 112, pracującej w technice IP/MPLS. Poprzez zastosowanie protokołu IP/MPLS sieć zostanie przystosowana do świadczenia usług transmisji danych dla podmiotów podległych MSWiA. Planowany jest następujący zakres implementacji sieci, usług i udogodnień na bazie OST112: sieć rządowej telefonii VoIP, sieć telefonii VoIP dla Policji, usługa wideotelefonii, dostęp do różnych zasobów danych, sieć wirtualna dla Państwowej Straży Pożarnej, sieć wirtualna dla Centrów Powiadamiania Ratunkowego, dostęp do PLI CBD. Z powyższego wynika, że OST112 jest rozwiązaniem nowoczesnym, dedykowanym dla służb publicznego bezpieczeństwa i ratownictwa, a także dla administracji państwowej do szczebla województwa Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej Ustawa z dnia 7 maja 2010 o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych (Dz. U nr 106, poz. 675) reguluje między innymi: a) formy i zasady wspierania inwestycji telekomunikacyjnych, w tym związanych z sieciami szerokopasmowymi; b) zasady działalności w zakresie telekomunikacji jednostek samorządu terytorialnego oraz podmiotów wykonujących zadania z zakresu użyteczności publicznej; c) zasady dostępu do infrastruktury telekomunikacyjnej, i innej infrastruktury technicznej, finansowanych ze środków publicznych; d) prawa i obowiązki inwestorów, właścicieli, użytkowników wieczystych nieruchomości, osób, którym przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu, zarządców nieruchomości oraz lokatorów, w szczególności w zakresie dostępu do nieruchomości, w celu zapewnienia warunków świadczenia usług telekomunikacyjnych; e) zasady lokalizowania regionalnych sieci szerokopasmowych oraz innej infrastruktury telekomunikacyjnej. Z art. 12 Ustawy wynika obowiązek dla operatora zapewnienia dostępu telekomunikacyjnego dla jednostki samorządu terytorialnego, w tym użytkowania elementów sieci oraz udogodnień towarzyszących i odwrotnie (art. 13). Aktualnie trwają prace przygotowawcze do budowy sieci przez Jednostki Samorządu Terytorialnego (JST). Podział kompetencji JST jest następujący: a) wojewódzkie budują sieci szkieletowe i dystrybucyjne, b) powiatowe, miejskie/gminne budują sieci dostępowe. 15

16 Przykładem jest projekt pod nazwą Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej (SSPW). Przyjęto, że projekt SSPW będzie realizowany na terenie 5 województw Polski Wschodniej: lubelskiego, podlaskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego oraz warmińskomazurskiego 4. Oznacza to, że z chwilą zrealizowania projektu nastąpi znaczne zmniejszenie różnicy w infrastrukturze telekomunikacyjnej pomiędzy wskazanymi województwami a pozostałymi w kraju. Celem projektu SSPW jest: zapewnienie do końca 2014 roku dostępu do usług szerokopasmowych dla 90% mieszkańców, 100% instytucji publicznych i przedsiębiorców w ww. województwach. Założono, że w ramach projektu SSPW zbudowana zostanie wydajna szkieletowa sieć światłowodowa, spełniająca wymagania stawiane tzw. sieciom następnej generacji NGN (Next Generation Network). Zostaną też przygotowane obiekty (punkty dystrybucyjne), stanowiące punkty styku z operatorami sieci dostępowych. Sieć będzie otwarta na równych zasadach dla wszystkich przedsiębiorców telekomunikacyjnych chcących oferować usługi szerokopasmowe lub ich nowoczesne zastosowania wszystkim mieszkańcom regionu, w tym dla tych, którzy w oparciu o tę infrastrukturę będą rozbudowywać własne systemy dostępu szerokopasmowego (wielu obecnych na rynku operatorów wstępnie zadeklarowało już chęć tego rodzaju współpracy przy rozwoju usług szerokopasmowych w regionie). SSPW zapewni m.in.: a) dzierżawę infrastruktury pasywnej sieci: dzierżawę kanalizacji teletechnicznej, dzierżawę ciemnych włókien światłowodowych; b) usługi transmisyjne wykorzystujące platformę IP: usługi dostępu do Internetu, usługi telefonii (w technologii VoIP (Voice over IP), usługi multimedialne: przesyłanie programów telewizyjnych Web TV, IPTV w standardzie zwykłym oraz wysokiej rozdzielczości HD (High Definition), wideo na żądanie VoD (Video on Demand), usługi sterowania, zarządzania i kontroli urządzeń, działające automatycznie udziału użytkownika M2M (Machine to Machine), a także różnego rodzaju monitoring, aplikacje i inne usługi o wartości dodanej VAS (Value Added Services), o rożnej specyfice, które będą się pojawiać w przyszłości w miarę rozwoju rynku. SSPW będzie zbudowana jako sieć hierarchiczna, składająca się z dwóch warstw warstwy szkieletowej i dystrybucyjnej. Szkielet sieci tworzą węzły szkieletowe wraz z łączącymi je elementami pasywnymi. Warstwa szkieletowa sieci odpowiada za połączenie z sieciami krajowymi i międzynarodowymi poprzez punkty styku, transport danych w szkielecie sieci i agregację 4 Studium wykonalności projektu Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej, Opracowanie: DGA S.A., InfoStrategia Krzysztof Heller i Andrzej Szczerba Sp. J., Nizielski & Borys Consulting Sp. J., ITTI Sp. z o.o., EFICOM S.A., Warszawa, kwiecień 2009 r. (marzec 2010 r. - uzupełnienie) 16

17 ruchu z warstwy dystrybucyjnej. Węzły sieci szkieletowej będą instalowane w miastach powiatowych. Sieć szkieletowa składa się z: a) części pasywnej pomieszczeń węzłów szkieletowych, wraz z instalacjami niezbędnymi do zapewnienia bezpiecznej i nieprzerwanej pracy urządzeń aktywnych sieci szkieletowej, kanalizacji kablowej, kabli światłowodowych oraz pasywnego osprzętu światłowodowego, b) części aktywnej urządzeń aktywnych sieci szkieletowej. Jako protokół transmisyjny w sieci SSPW zakłada się wykorzystanie MPLS (Multiprotocol Label Switching). Beneficjentami SSPW są województwa, będące jednostkami samorządu terytorialnego, biorące udział w projekcie 5. Poniżej pokazano proponowane typy węzłów szkieletowych sieci szerokopasmowej. Typ A podstawowy węzeł szkieletowy (patrz Rys. 1). Rys. 1 Typ A - podstawowy węzeł szkieletowy 6 Zadania węzła typu A są następujące: a) agregacja ruchu z warstwy dystrybucyjnej za pomocą routera MPLS, z wykorzystaniem łączy 1 GbitEthernet (opcjonalnie 10 GbitEthernet), b) multiplekser DWDM tworzy warstwę transportową, przyjmuje ruch z routera MPLS z wykorzystaniem portow nx10 GbitEthernet. Typ B - węzeł szkieletowy z łączem skrośnym (patrz Rys. 2). 5 Zgodnie z zapisami Szczegółowego opisu osi priorytetowych Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej , Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, dokument z 12 sierpnia 2009 r. 6 Studium wykonalności projektu Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej, Opracowanie: DGA S.A., InfoStrategia Krzysztof Heller i Andrzej Szczerba Sp. J., Nizielski & Borys Consulting Sp. J., ITTI Sp. z o.o., EFICOM S.A., Warszawa, kwiecień 2009 r. (marzec 2010 r. - uzupełnienie) 17

18 Zadania węzła typu B: Rys. 2 Typ B - węzeł szkieletowy z łączem skrośnym 7 a) agregacja ruchu z warstwy dystrybucyjnej za pomocą routera MPLS, z wykorzystaniem łączy 1 GbitEthernet (opcjonalnie 10 GbitEthernet), b) multiplekser DWDM tworzy warstwę transportową, przyjmuje ruch z routera MPLS z wykorzystaniem portów nx10 GbitEthernet, c) multiplekser DWDM obsługuje dodatkowe optyczne łącze skrośne dla lepszego rozkładu ruchu oraz dodatkowego zabezpieczenia. Typ C węzeł szkieletowy z punktem styku (patrz Rys. 3). Rys. 3 Typ C - węzeł szkieletowy z punktem styku 8 Zadania węzła: a) agregacja ruchu z warstwy dystrybucyjnej za pomocą routera MPLS, z wykorzystaniem łączy 1 GbitEthernet (opcjonalnie 10 GbitEthernet), b) peering z punktem wymiany ruchu lub inną siecią wojewódzką, 7 Studium wykonalności projektu Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej, Opracowanie: DGA S.A., InfoStrategia Krzysztof Heller i Andrzej Szczerba Sp. J., Nizielski & Borys Consulting Sp. J., ITTI Sp. z o.o., EFICOM S.A., Warszawa, kwiecień 2009 r. (marzec 2010 r. - uzupełnienie) 8 Studium wykonalności projektu Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej, Opracowanie: DGA S.A., InfoStrategia Krzysztof Heller i Andrzej Szczerba Sp. J., Nizielski & Borys Consulting Sp. J., ITTI Sp. z o.o., EFICOM S.A., Warszawa, kwiecień 2009 r. (marzec 2010 r. - uzupełnienie) 18

19 c) multiplekser DWDM tworzy warstwę transportową, przyjmuje ruch z routera MPLS z wykorzystaniem portow nx10 GbitEthernet. Z powyższego wynika, że na obszarach województw istnieje lub będzie istniała infrastruktura telekomunikacyjna, wymagana dla organizowania sieci łączności elektronicznej na potrzeby organów zarządzania kryzysowego Internet Dla Mazowsza IDM Ogólna charakterystyka projektu Samorząd Województwa Mazowieckiego w ramach Mazowieckiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata rozpoczął realizację projektu pt. Internet Dla Mazowsza (IDM). Projekt przewiduje budowę światłowodowej sieci szkieletowodystrybucyjnej (część dystrybucyjna) oraz budowę sieci NGA w technologii FTTC/FTTB w 20 miejscowościach (część dostępowa). W projekcie założono, że wybudowana sieć zapewni możliwość dostępu, za pośrednictwem Internetu, do usług teleinformatycznych świadczonych drogą elektroniczną dla mieszkańców, przedsiębiorstw i podmiotów publicznych na Mazowszu. Jak już wspomniano powyżej projekt IDM zakłada wybudowanie sieci światłowodowej w oparciu o dwie warstwy: szkieletową i dystrybucyjną, a w 20 miejscowościach także w oparciu o warstwę dostępową (FTTC/FTTB). Warstwę szkieletu sieci tworzą węzły szkieletowe, wraz z łączącymi je elementami pasywnymi, które składają się z: a) części pasywnej pomieszczeń węzłów szkieletowych, wraz z instalacjami niezbędnymi do zapewnienia bezpiecznej i nieprzerwanej pracy urządzeń aktywnych sieci szkieletowej, kanalizacji kablowej, kabli światłowodowych oraz pasywnego sprzętu światłowodowego; b) części aktywnej urządzeń aktywnych sieci szkieletowej. Sieć szkieletowa ma za zadanie: a) połączenie z sieciami krajowymi i międzynarodowymi poprzez punkty styku; b) transport ruchu w szkielecie sieci; c) agregację ruchu z warstwy dystrybucyjnej. Warstwę dystrybucyjną sieci tworzą punkty dystrybucyjne wraz z elementami pasywnymi, które łączą je z węzłami szkieletu sieci. Warstwa dystrybucyjna sieci składa się z: a) części pasywnej pomieszczeń punktów dystrybucyjnych wraz z instalacjami niezbędnymi do zapewnienia bezpiecznej i nieprzerwanej pracy urządzeń aktywnych sieci szkieletowej, kanalizacji kablowej, kabli światłowodowych oraz pasywnego sprzętu światłowodowego; b) części aktywnej urządzeń aktywnych warstwy dystrybucyjnej. 9 Koncepcja techniczno-organizacyjna projektu Internet Dla Mazowsza (IDM), 2011 r. 19

20 Rolą warstwy dystrybucyjnej jest agregacja ruchu z sieciach dostępowych oraz zapewnienie punktu styku sieci szerokopasmowej z sieciami NGA. Dla warstwy szkieletowej sieci planuje się zastosowanie topologii pierścienia. Sieć budowana w tej topologii, w połączeniu z nowoczesnymi urządzeniami agregującymi ruch, umożliwia optymalizację i łatwe zarządzanie ruchem w sieci. Warstwa dystrybucyjna budowana będzie w topologii drzewa. Jako medium transmisyjne rekomendowany jest światłowód jednomodowy, zaś zalecany sposób transmisji to transmisja bez wykorzystania zwielokrotnienia falowego w sieci dystrybucyjnej oraz ze zwielokrotnieniem falowym DWDM w sieci szkieletowej. Jako protokół transmisyjny zakłada się wykorzystanie MPLS. Zakres robót obejmuje wykonanie projektu sieci szerokopasmowej na terenie Województwa Mazowieckiego oraz budowy w postaci kanalizacji teleinformatycznej dla światłowodów, budowy węzłów światłowodowych szkieletowych i dystrybucyjnych, adaptacja dzierżawionych pomieszczeń na węzły światłowodowe. Podstawowe parametry charakterystyczne dla projektu prezentują poniższe tabele Tabl. 1 i Tabl. 2. Tabl. 1 Planowane do budowy węzły sieci szerokopasmowej sieci IDM Rodzaje węzłów Jm Liczba Węzeł sieci szkieletowej szt. 42 Węzeł sieci dystrybucyjnej szt. 297 Tabl. 2 Planowana długość sieci szkieletowej i dystrybucyjnej IDM Sieć światłowodowa Jm Liczba Budowa sieci szkieletowej km 490 Budowa sieci współbieżnej (szkieletowa I dystrybucyjna km Budowa sieci dystrybucyjnej km 840 Budowa sieci dystrybucyjnej (przyłącza) km 820 Suma budowanych sieci km Dzierżawa sieci IRU km 40 Wybudowana w ramach projektu sieć będzie spełniać wymogi sieci NGN. Powstała sieć będzie otwarta dla wszystkich przedsiębiorców telekomunikacyjnych oferującym usługi teleinformatyczne, za pośrednictwem sieci, odbiorcom końcowym. Przedsiębiorcy telekomunikacyjni będą mogli budować własne sieci dostępowe na terenach, które dotychczas były nieatrakcyjne ze względów ekonomicznych dla rozbudowy sieci szerokopasmowej. Projekt Internet Dla Mazowsza zakłada uzupełnienie infrastruktury teleinformatycznej operatorów działających w Województwie Mazowieckim nie dubluje jej. Powstała sieć zostanie wybudowana zgodnie z zasadą neutralności technologicznej tj. nie faworyzuje żadnej technologii, jednak z uwagi na potrzebę zachowania dużej skalowalności sieci optymalnym rozwiązaniem technologicznym będzie sieć z okablowaniem światłowodowym. Za pośrednictwem wybudowanej sieci możliwe będzie świadczenie operatorom końcowym (ostatniej mili) usług w zakresie: a) dzierżawy włókien światłowodowych, 20

21 b) dzierżawy kanalizacji teletechnicznej, c) dostępu do sieci Internet, d) usług multimedialnych (TV i video na życzenie), e) usług głosowych, f) usługi monitoringu. Realizacja projektu zakłada następujące działania: a) wybór wykonawców projektów i prac budowlanych, b) wybór dostawców sprzętu, c) wybór Operatora Infrastruktury Założenia techniczne i technologiczne Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci Planowana sieć szerokopasmowa szkieletowa i dystrybucyjna na terenie Województwa Mazowieckiego będzie siecią, która w swoich założeniach ma umożliwić operatorom ostatniej mili ISP (Internet Service Provider) dostęp do usług hurtowych sieci Internet Dla Mazowsza oraz oferowanie klientom końcowym mieszkańcom oraz podmiotom publicznym i gospodarczym na terenie województwa, wielu usług realizowanych poprzez wydajną sieć szerokopasmową. Aby zaprojektować efektywną sieć otwartą dla innych operatorów, należy wybrać odpowiednią architekturę, która umożliwi realizację założeń projektu. Jako najkorzystniejsze rozwiązanie dla planowanej sieci szerokopasmowej rekomenduje się budowę sieci dwuwarstwową zawierającą: a) warstwę szkieletową, b) warstwę dystrybucyjną. Rozwiązanie takie daje: łatwiejsze utrzymanie sieci, uproszczone zarządzanie, zmniejsza czas potrzebny na zlokalizowanie awarii, zmniejsza ogólne koszty utrzymania sieci. Warstwę szkieletu sieci tworzy wybudowana sieć światłowodowa (alternatywnie włókna dzierżawione) wraz z węzłami sieci szkieletowej tworząc logiczną całość. Warstwa szkieletowa sieci składa się z: a) części pasywnej rurociągów kablowych, studni telekomunikacyjnych, kabli światłowodowych wraz z osprzętem pasywnym niezbędnym do zakańczania kabli w pomieszczeniach węzłów pomieszczeń węzłów sieci szkieletowej wraz z wszystkimi instalacjami koniecznymi do poprawnego działania sieci, b) części aktywnej urządzeń aktywnych zlokalizowanych w węzłach sieci szkieletowej. Rolą warstwy szkieletowej w sieci szerokopasmowej jest: a) agregacja ruchu z sieci dystrybucyjnej b) transport ruchu w szkielecie sieci, c) połączenia z operatorami, sieciami krajowymi i międzynarodowymi. 21

22 Warstwę dystrybucyjną sieci tworzy wybudowana sieć światłowodowa (alternatywnie włókna dzierżawione) wraz z węzłami sieci dystrybucyjnej tworząc logiczną całość. Warstwa dystrybucyjna sieci składa się z: a) części pasywnej rurociągów kablowych, studni telekomunikacyjnych, kabli światłowodowych wraz z osprzętem pasywnym niezbędnym do zakańczania kabli w pomieszczeniach węzłów pomieszczeń węzłów sieci szkieletowej wraz z wszystkimi instalacjami koniecznymi do poprawnego działania sieci, b) części aktywnej urządzeń aktywnych zlokalizowanych w węzłach sieci dystrybucyjnej. Rola warstwy dystrybucyjnej: a) agregacja ruchu z sieci dostępowych, b) punkty styku z operatorami ostatniej mili. Planowanie sieci w architekturze szkieletowej i dystrybucyjnej ma wpływ na wybór optymalnej topologii dla każdej z warstw, uwzględniając jej rolę w sieci. Dla warstwy szkieletowej sieci rekomenduje się topologię pierścienia. Rozwiązanie to stanowi kompromis pomiędzy kosztem inwestycji a, niezawodnością projektowanego rozwiązania. Dowolny węzeł sieci połączony jednocześnie z co najmniej dwoma sąsiednimi węzłami zapewnia wysoki poziom bezpieczeństwa. Uszkodzenie sieci na jednym odcinku lub uszkodzenia jednego węzła nie powoduje awarii całej sieci. Zapewnione są drogi zapasowe. Wykluczenie z sieci dotyczy tylko uszkodzonych elementów sieci. Sposobem zwiększenia bezpieczeństwa sieci jest zbudowanie łącza skrośnego (lub kilku cięciw), które podzieli projektowany pierścień na mniejsze pierścienie zapewniając większą bezawaryjność planowanego rozwiązania. Dla warstwy dystrybucyjnej sieci rekomenduje się topologię drzewa. Jest to technologia okablowania przypominająca kształtem rozgałęzione drzewo. Gałęzie drzewa dzielą się na podgałęzie, które z kolei znowu się dzielą. Jest to rozwiązanie optymalne ze względu na najmniejszą całkowitą długość budowy kanalizacji teletechnicznej dla podłączenia wszystkich wskazanych lokalizacji. Topologia drzewa jest tańsza w budowie w porównaniu np. z topologią gwiazdy czy pierścienia. Oszczędność ta wynika z możliwości przeprowadzenia optymalizacji przebiegów i minimalizacji liczby dublujących się połączeń. Sieć budowana w tej topologii, umożliwia optymalizację i łatwe zarządzanie ruchem w sieci. Niewątpliwą jej zaletą jest duża skalowalność i możliwość łatwego dołączania nowych węzłów poprzez ich podłączenie z jednym z istniejących węzłów sieci na dowolnym poziomie drzewa. Wszystkie dostępne obecnie systemy telekomunikacyjne są budowane w oparciu o trzy media transmisyjne: kable światłowodowe, fale radiowe oraz w oparciu o kable miedziane. Spośród wymienionych wyżej rozwiązań największe możliwości transmisyjne oferuje technologia światłowodowa. Jest to technologia stosunkowo droga, ale posiada praktycznie nieograniczone możliwości wykorzystania i uruchamiania różnych usług, niezawodna w działaniu i najtańsza w utrzymaniu i zarządzaniu. 22

23 Jedynie wariant budowy sieci kablowej z wykorzystaniem światłowodów jednomodowych spełnia wszystkie założenia stawiane dla sieci szerokopasmowej planowanej w projekcie IDM. Medium to pozwala na uzyskanie najlepszych parametrów transmisyjnych, w tym umożliwia operatorom dostępowym budowę sieci dostępowych nowej generacji (NGN). Wykorzystanie światłowodów pozwala na zastosowanie zarówno technik zwielokrotnienia długości fali oraz technik bez procesów multipleksacji. Pozostałe media transmisyjne mają ograniczone możliwości transmisyjne, zwłaszcza w warstwie szkieletowej. Kable miedziane ze względu na mały zasięg transmisji oraz niskie wartości przepustowości (rzędu Mb/s) należy pominąć zupełnie. Łącza radiowe, a głównie w zakresie częstotliwości mikrofalowych (od kilku do kilkunastu GHz) mogą mieć zastosowanie w warstwie dystrybucyjnej sieci. Osiągane obecnie przepustowości łączy mikrofalowych sięgają 1Gb/s. Dla warstwy szkieletowej będą to wartości zbyt niskie. W warstwie dystrybucyjnej można rozważać zastosowanie tej technologii na odcinkach gałęzi końcowych drzewa. Wynika to z ograniczonej dostępności łącza, dużo mniejszej od technologii kablowej, spowodowanej występującymi lokalnie warunkami atmosferycznymi (duże opady śniegu lub deszczu, oblodzenie urządzeń). W takich wypadkach należy także wziąć pod uwagę konieczność budowy infrastruktury towarzyszącej, niezbędnej do uruchomienia tego typu łączy, tzn. wież czy masztów, kontenerów i przyłączy energetycznych. W przypadku krótkich odcinków koszt budowy infrastruktury towarzyszącej może przekroczyć koszt budowy sieci kablowej. Ze względu na krótkie odległości odcinków sieci dystrybucyjnej, rozwiązanie takie będą miały ograniczone zastosowanie. W zakresie technologii transmisji założono, że warstwa szkieletowa sieci IDM będzie wykorzystywać transmisję światłowodową z wykorzystaniem zwielokrotnienia falowego DWDM, warstwa dystrybucyjna wykorzystywać będzie transmisję światłowodową bez zwielokrotnienia falowego DWDM. Natomiast jako protokół transmisji w budowanej sieci Internet Dla Mazowsza wykorzystywany będzie protokół MPLS. W projekcie IDM ważnym jest to, że poza budowaną, a wskazana powyżej infrastrukturą telekomunikacyjną, zamierza się wykorzystywać infrastruktury istniejące różnych operatorów na obszarze Mazowsza Możliwe warianty technologiczne IDM IDM. Technologie w warstwie szkieletu sieci część aktywna założenia dla budowy sieci 1. W sieci IDM zbudowane będą trzy pierścienie optyczne. W każdym z pierścieni optycznych sieci IDM znajduje się około 13 węzłów dystrybucyjnych, z tego dwa z nich pełnią rolę zarówno węzłów dystrybucyjnych (węzły szkieletowe), jak i węzłów zbiorczych (rdzeniowych). Każdy węzeł dystrybucyjny przesyła ruch do węzła zbiorczego, kierując do niego ruch generowany w obszarze obsługiwanym przez ten węzeł. 2. Każdy węzeł zbiorczy należy do dwóch pierścieni optycznych. Węzły zbiorcze stanowią punkty IXP styku z globalnym Internetem oraz dostęp do specjalnych serwerów usług zainstalowanych na terenie miasta Warszawa. W każdym z trzech węzłów zbiorczych zainstalowany musi być router MPLS, do którego kierowany jest ruch ze wszystkich węzłów dystrybucyjnych. Do każdego węzła zbiorczego kierowany jest ruch stanowiący około 1/3 całości ruchu generowanego w sieci dystrybucyjnej, czyli na początek ruch o wielkości około 12 Gb/s, docelowo za 10 lat 23

24 około 680 Gb/s. Węzeł w Warszawie należy do każdego pierścienia optycznego. Ze względu na funkcjonalność IXP węzły zbiorcze muszą posiadać wszystkie elementy bezpieczeństwa takiego styku. 3. Opcjonalnie rozważa się połączenie węzłów dystrybucyjnych i zbiorczych za pośrednictwem: a) wydajnych routerów IP MPLS (bez urządzeń warstwy optycznej), transfer ruchu do węzłów zbiorczych jedynie za pośrednictwem routerów; b) z wykorzystaniem optycznej warstwy transportowej, która stanowi platformę do transferu ruchu od węzłów dystrybucyjnych do węzłów zbiorczych. Każdy węzeł dystrybucyjny jest wyposażony w interfejsy dla dostępu. Zakłada się, że interfejsy dostępowe będą posiadały przepustowość 1 Gb/s. Każdy węzeł dystrybucyjny posiadać będzie od 30 do 60 interfejsów 1 Gb/s. 4. W przypadku realizacji sieci IDM zgodnie z opcją 3.a przewiduje się w takim przypadku wykorzystanie routerów IP MPLS połączonych interfejsami 40 Gb/s z opcją wymiany w przyszłości tych interfejsów na interfejsy 100 Gb/s. 5. W przypadku opcji 3.b przewiduje się instalację w każdym pierścieniu systemu DWDM pracującym na dwóch włóknach optycznych z liczbą 32 kanałów optycznych. W każdym węźle dystrybucyjnym zainstalowany będzie moduł OADM (ROADM). Węzeł dystrybucyjny, znajdujący się w optycznym systemie DWDM będzie połączony do dwóch węzłów zbiorczych na zasadzie łącza z protekcją typu Zatem dla połączenia węzłów dystrybucyjnych z węzłami zbiorczymi każdego pierścienia wykorzystane zostaną 22 kanały optyczne. Dla połączenia węzłów zbiorczych pomiędzy sobą oraz z Warszawą wykorzystane będą w każdym pierścieniu dalsze 3 kanały optyczne. Razem w każdym pierścieniu wykorzystanych zostanie 25 kanałów optycznych (24 dla połączenia węzłów szkieletowych z rdzeniem oraz jeden kanał dla połączenia węzłów rdzeniowych). W przypadku opcji 3.b przewiduje się opcjonalną instalację, jako węzłów dystrybucyjnych: a) bądź routerów IP MPLS, b) bądź przełączników Metro Ethernet. Węzły, które leżą we wspólnej części włókien (średnio 3 do 4 węzłów) należących do dwóch pierścieni mają zainstalowane moduły OADM tylko w jednym pierścieniu. W drugim pierścieniu w węzłach tych będą zainstalowane wzmacniacze optyczne służące do poprawy jakości sygnału. 6. W węzłach znajdujących się w cięciwach pierścieni zainstalowane będą switche Metro Ethernet o odpowiedniej wydajności. 7. Zakłada się zainstalowanie w sieci IDM systemu zarządzania. 8. Przewiduje się, że dla zainstalowanego sprzętu zaoferowany będzie serwis i wsparcie producenta. 9. Każde instalowane urządzenie aktywne wyposażone będzie w moduły redundancyjne dla zwiększenia niezawodności. W sieci IDM instalowane będą następujące typy węzłów implementowane, w zależności od wariantu budowy sieci IDM: 24

25 1. Węzeł centralny router typu A1. Zainstalowany w Warszawie, zawiera jednostkę centralną oraz 3 interfejsy 40 GE, którymi jest połączony ze zbiorczymi węzłami rdzeniowymi, zaimplementowanymi w trzech pierścieniach sieci. 2. Zbiorcze węzły rdzeniowe routery typu A2. Zawierają jednostkę centralną oraz w zależności od rozważanego wariantu sieci trzy (3) lub jeden (1) interfejs 40 GE, z których jeden służy do połączenia z węzłem centralnym. Od strony sieci dostępowej routery te są wyposażone w interfejsy 1 GE. 3. Węzły umieszczone na cięciwach pierścieni routery typu A3. W zależności od wariantu sieci posiadają interfejsy 40 Gb/s lub 10 Gb/s. Od strony sieci dostępowej routery te są wyposażone w interfejsy 1 GE. 4. Routery lub przełączniki Ethernet, pełniące rolę węzłów dystrybucyjnych urządzenia typu B1, zainstalowane w węzłach szkieletowych sieci IDM. Ich zadaniem jest dystrybucja oraz transfer ruchu z węzłów dostępowych do rdzenia sieci. Od strony sieci dostępowej routery te są wyposażone w interfejsy 1 GE. 5. Przełączniki Ethernet urządzenia typu C1. Służą dla dołączania węzłów dostępowych oraz agregacji ruchu z tych węzłów do węzłów dystrybucyjnych. Założenia dotyczące urządzeń aktywnych instalowanych w ramach sieci IDM określają, że wszystkie urządzenia (routery, przełączniki Etherent) zainstalowane w sieci zapewniać będą skalowalność sieci przez okres co najmniej 10 lat, czyli obsługiwać ruch transferowy w sieci przewyższającej ok. 57 razy wolumen ruchu generowany w roku zakończenia inwestycji budowy sieci. Analiza prezentowanego systemu IDM wskazuje na to, że wybudowanie i wdrożenie systemu wzbogaci znacznie infrastrukturę telekomunikacyjną Mazowsza, która z powodzeniem może być wykorzystana przez podmioty związane z bezpieczeństwem i zarządzaniem kryzysowym Long Term Evolution - LTE Long Term Evolution (LTE) jest systemem komórkowym następcą systemów trzeciej generacji (tzw. 3,9G). Ewolucję architektury sieci komórkowej w kierunku sieci LTE prezentuje Rys. 4. Rys. 4 3GPP releases ewolucja architektury sieci Michał Szczęsny, Sieć Następnej Generacji bazująca na architekturze IMS, Warszawa,

26 Główne cele przyjęte na etapie projektowania nowego standardu to: a) umożliwienie świadczenia nowych usług telekomunikacyjnych, b) elastyczność w zakresie częstotliwości działania systemu, c) uproszczona architektura wykorzystująca otwarte interfejsy, przy założeniu redukcji mocy telefonów. Z analizy dokumentów normatywnych wynika, że standard LTE zakłada maksymalną przepustowość do abonenta na poziomie 150 Mbit/s, a od abonenta 50 Mbit/s w paśmie 20 MHz. Przyjęto, że LTE ma także wspierać co najmniej 200 użytkowników w każdej komórce (o promieniu do 5 km) o potrzebie różnych usług, w tym wideokonferencje, gry, VoIP. Standard LTE opisany jest w serii 36.xxx dokumentów publikowanych przez 3GPP (3rd Generation Partnership Project 11 ) i po raz pierwszy pojawia się w wersji Rel 8 specyfikacji. Wersja standardu z grudnia 2008 uznana została za pierwszą w miarę kompletną specyfikację nowej technologii. Specyfikacja LTE (wg dokumentu 3GPP Release 8) jest następująca: a) maksymalna szybkość łącza w dół w warstwie radiowej 326,4 Mb/s, przy zastosowaniu modulacji 64 QAM, b) rozwiązania 4x4 MIMO (Multiple Input Multiple Output), szerokość kanału 20 MHz, c) maksymalna szybkość w górę 86,4 Mb/s przy zastosowaniu modulacji 64 QAM i szerokości kanału 20 MHz, d) co najmniej 200 użytkowników w każdej komórce, e) opóźnienie małych pakietów <5 ms, f) optymalny promień komórki do 5 km, g) praca w trybie dupleksu częstotliwościowego i czasowego FDD (Frequency Division Duplex) i TDD (Time Division Duplex), h) zachowanie wysokich parametrów dla użytkowników w ruchu do 120 km/h (funkcjonalnie do 350 km/h). Interfejs radiowy LTE używa technologii OFDM (Orthogonal Frequency-Division Multiplexing) do transmisji danych od stacji bazowej do telefonu. Transmisja w kierunku przeciwnym (od telefonu w górę) wykorzystuje SC-FDMA (Single Carrier Frequency Division Multiple Access). Jest to jedna z najbardziej widocznych różnic w stosunku do UMTS (Universal Mobile Telecommunications System), który bazuje na WCDMA (Wideband Code Division Multiple Access). W systemie LTE stosuje 3 rodzaje modulacji: a) QPSK 2 bity na symbol, b) 16 QAM 4 bity na symbol, c) 64 QAM 6 bitów na symbol. 11 wspólny projekt kilku organizacji standaryzacyjnych mający na celu rozwój systemów telefonii komórkowej trzeciej generacji 3G. 26

27 Rodzaj modulacji, którą wykorzystuje się w kierunku uplink, jest QAM (Quadrature Amplitude Modulation). Jej zaletą jest to, że im większa liczba bitów na symbol, tym większa ilość przesyłanych informacji i lepsze wykorzystanie pasma. Wadą QAM jest to, że im większa liczba bitów na symbol, tym mniejsza odporność na zakłócenia. Drugą modulacją stosowaną w LTE jest QPSK (Quadrature Phase Shift Keying). Jej zaletą jest zwiększenie efektywności wykorzystania pasma, przy jednoczesnym braku negatywnego wpływu na bitową stopę błędów (BER). W LTE są wykorzystywane następujące techniki: a) HARQ (Hybrid Automatic Repeat request) umożliwia bezbłędny przesył danych, b) OFDM zapewnia wysoką przepustowości i odporność na zakłócenia spowodowane odbiciami i interferencją; c) MIMO zapewnia wykorzystanie kilka anten (matryce antenowe), w rezultacie dobrą jakość sygnału, d) SAE (System Architecture Evolution) zapewnia przepustowości w sieci na poziomie 150 Mbps oraz wykorzystanie protokołu IPv4 i IPv6, e) SC-FDMA stosowany w uplink, w porównaniu z OFDMA poprawia współczynnik PAPR (peak-to-average power ratio) przy wykorzystaniu tylko jednej nośnej, f) SON (Self-Organizing Networks) zmniejsza koszty operacji związanych z konfiguracją, optymalizowaniem i naprawianiem sieci. W ramach Konsorcjum 3GPP operatorzy i producenci telekomunikacyjni uzgodnili podstawowe założenia kolejnego standardu LTE, a mianowicie LTE-Advanced, które można sprowadzić do następujących stwierdzeń: a) ma on, z technologicznego punktu widzenia, rozszerzać LTE, b) ma spełniać wymogi ITU dotyczące IMT-Advanced i stać się pierwszą na świecie telefonią komórkową czwartej generacji (tzw. 4G) c) współpracować ma w z LTE i innymi technologiami radiowymi. W dokumencie TR z 2008 r. podano podstawowe wymagania techniczne LTE- A, które prezentuje Tabl. 3. Tabl. 3 Główne wymagania względem technologii LTE-A Lp. Parametry Dane 1. Przepustowość do abonenta 1 Gb/s, od abonenta 500 Mb/s 2. Maksymalna szerokość pasma powżej 70 MHz. Ok. 100 MHz DL, ok. 40 MHz UL 3. Opóźnienia w płaszczyźnie sterowania < 50 ms, w płaszczyźnie użytkownika 5-10 ms 4. Wydajność widma 30 b/s/hz DL, 15 b/s/hz UL 5. Zasięg do 1 km 6. Mobilność jak w LTE 7. Pojemność 3-krotnie większa niż w LTE 27

28 W Polsce, w Skandynawi, Hiszpanii, Włoszech i innych krajach UE, USA, jest wdrożona sieć komercyjna LTE w paśmie 1800 MHz Ogólnopolski Cyfrowy System Łączności OCSŁ-STAP Projekt systemu pt. Ogólnopolski Cyfrowy System Łączności budowa Systemu Teleinformatycznego Administracji Państwowej (OCSŁ-STAP), jest przewidywany do realizacji w latach Instytucją nadzorującą budowę i wdrożenie systemu jest Centrum Projektów Informacyjnych MSWiA (CPI MSWiA). Projekt zakłada utworzenie nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej administracji publicznej (rządowej i samorządowej) poprzez integrację aktualnie funkcjonujących i wdrażanych sieci telekomunikacyjnych, stanowiącej zaplecze dla spójnej realizacji usług elektronicznych. Umożliwi to zarówno przesyłanie danych między platformami, rejestrami i urzędami, jak również integrację jednostek administracji publicznej. Stworzenie takiej infrastruktury spowoduje: a) poprawę komunikacji pomiędzy jednostkami organizacyjnymi, b) poprawę niezawodności i bezpieczeństwa korzystania z rejestrów, c) w dalszej kolejności rozwój niezbędnych usług horyzontalnych, wspomagających świadczenie elektronicznych usług publicznych, m.in. dzięki systemowi elektronicznego poświadczenia tożsamości (eid). W wyniku projektu poszczególne jednostki administracji publicznej będą mogły za pośrednictwem wojewódzkich i powiatowych węzłów integracyjnych wymieniać informacje niezbędne do świadczenia na rzecz obywateli i przedsiębiorców usług elektronicznych. Jak wskazują dotychczasowe doświadczenia związane z przeglądem realizowanych w administracji publicznej inwestycji, na dzień dzisiejszy działanie takie jest znacznie utrudnione ze względu na brak spójnych rozwiązań technologicznych oraz odmienne podejście poszczególnych instytucji do spraw polityk bezpieczeństwa sieci telekomunikacyjnych (brak możliwości spięcia sieci Internet z sieciami WAN). Ponadto w ramach projektu będzie zrealizowana integracja aktualnie eksploatowanych przez służby ratownicze radiowych sieci telekomunikacyjnych dla potrzeb zwiększenia efektywnej wymiany informacji dotyczącej obsługi wywołań alarmowych. Z punktu zarządzania państwem, a szczególnie z punktu jego bezpieczeństwa, budowa i wdrożenie takiego systemu ma ważne znaczenie. Prezentowana platforma systemu z powodzeniem może być podstawą do integracji obecnie eksploatowanych systemów na potrzeby bezpieczeństwa, a następnie stanowić podstawę tworzenia sieci na potrzeby tego ważnego procesu Ogólnopolski Cyfrowy System Łączności budowa Systemu Teleinformatycznego Administracji Państwowej (OCSŁ-STAP) 12 Projekt pt. Ogólnopolski Cyfrowy System Łączności budowa Systemu Teleinformatycznego Administracji Państwowej (OCSŁ-STAP) jest realizowany przez CPI MSWiA w latach Projekt ten ma ścisły związek z projektem o podobnej nazwie wskazanym w punkcie 2.5 niniejszego opracowania, praktycznie jest on jego kontynuacją i implementacją. 12 Informacje o konsultacjach społecznych projektu 28

29 Obecnie projekt ten znajduje się w fazie konsultacji społecznych. Prawdopodobnie zostanie wpisany on na listę projektów PO IG 13 i uruchomiony w końcowej fazie 2011 r System Informatyczny Powiadamiania Ratunkowego (SIPR) Projekt pt. System Informatyczny Powiadamiania Ratunkowego (SIPR) realizowany jest przez CPI MSWiA w latach W projekcie zakłada się realizację koncepcji budowy SIPR 14 w Polsce na poziomie CPR (Centrum Powiadamiania Ratunkowego). Jest to przedsięwzięcie kompleksowe realizowane w ramach PO IG z OST112 (Ogólnopolska Sieć Teleinformatyczna OST112) i PLI-CBD (Platforma Lokalizacyjno-Informacyjna z Centralna Bazą Danych). Projekt ma zapewnić wsparcie w realizacji zadań służb porządku publicznego i ratownictwa w zakresie obsługi wywołań na numer 112 i innych numerów alarmowych, poprzez wdrożenie ogólnokrajowej platformy teleinformatycznej. Projekt zakłada poprawę bezpieczeństwa obywateli oraz cudzoziemców przebywających na terytorium RP, poprzez zapewnienie szybkiego i skutecznego dostępu do służb ustawowo odpowiedzialnych za niesienie pomocy. W ramach projektu budowana jest ogólnokrajowa platforma służąca do obsługi zgłoszeń alarmowych na potrzeby funkcjonowania CPR oraz Wojewódzkich Centrów Powiadamiania Ratunkowego (WCPR). Założono, że wdrożone rozwiązania ujednolicą proces zgłoszenia zdarzenia na numer 112. Informacja o zagrożeniu trafi bezpośrednio do operatora CPR/WCPR, a operator niezwłocznie wprowadzi zgłoszenie do systemu (w ramach wspólnej, wydzielonej podsieci OST 112) i powiadomi właściwe służby o zaistniałym zdarzeniu. Nowoczesna platforma teleinformatyczna dla 112 to nie tylko usprawnienie systemu zgłoszeń telefonicznych. System zapewni także możliwość elektronicznej rejestracji danych przekazywanych przez osobę zgłaszającą (w formie elektronicznego formularza), a także natychmiastową wizualizację lokalizacji zdarzenia. Cyfrowy system mapowy szybko zlokalizuje miejsce wypadku, skalę zdarzenia, a także ułatwi operatorowi podjęcie decyzji, co do rodzaju i liczby podmiotów potrzebnych do akcji ratowniczej. Dzięki temu znacznie usprawni się proces współdziałania oraz dysponowania zasobami i środkami służb, co w rezultacie skróci czas podjęcia interwencji. Założono w ramach realizacji projektu, że nowo wdrożone aplikacje zapewnią możliwość koordynowania i monitorowania działań ratowniczych i medycznych, a także pozwolą określić średni czas całego cyklu obsługi pojedynczego zgłoszenia. Co więcej nowe rozwiązania teleinformatyczne umożliwią obsługę zgłoszeń od cudzoziemców, od osób niepełnosprawnych, a także zgłoszeń pochodzących z systemu ecall. Przy czym system ecall, zainstalowany w pojazdach,jest systemem ostrzegania o wypadkach samochodowych w Europie. W razie poważnego wypadku system automatycznie nawiązuje połączenie z numerem alarmowym 112 i przesyła informację o położeniu pojazdu. Pozwala to skrócić czas reakcji służb ratowniczych, a tym samym ocalić życie osób, które mogą nie wiedzieć, gdzie się znajdują lub nie być zdolne do porozumiewania się. 13 Zbiór projektów PO IG projekty.poig@mrr.gov.pl 14 Opis systemu SIPR, 29

30 Z wdrożenia SIPR wynikają następujące korzyści dla obywateli: Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci a) skrócenie czasu potrzebnego na przekazanie do służb i podmiotów ratowniczych informacji o zagrożeniu, b) zwiększenie skuteczności działania służb w trakcie sytuacji zagrażających bezpieczeństwu obywateli, c) zapewnienie wsparcia dla sprawnej realizacji zabezpieczenia bezpieczeństwa wydarzeń publicznych związanych z EURO 2012, d) zwiększenie bezpieczeństwa publicznego oraz zmniejszenie ewentualnych strat związanych z klęskami żywiołowymi oraz aktami terrorystycznymi, e) sprawniejsze dotarcie z pomocą do obywatela. Natomiast dla służb porządku publicznego: a) lepsza koordynacja współpracy służb dyżurnych poszczególnych podmiotów ratowniczych funkcjonujących w kraju, b) standaryzacja procesu obsługi wywołań alarmowych poprzez wykorzystanie jednego wspólnego dla służb rozwiązania teleinformatycznego, c) sprawniejszy przepływ informacji niezbędnej do zarządzania zasobami ratowniczymi na wszystkich szczeblach organizacji systemu powiadamiania ratunkowego, d) zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów logistycznych będących w dyspozycji służb porządku publicznego i ratownictwa, e) praktycznie wyeliminowanie ryzyka awarii systemu powiadamiania ratunkowego skutkującego brakiem możliwości alarmowania podmiotów ratowniczych na dużym obszarze, f) zwiększenie nadzoru nad funkcjonowaniem systemów ratownictwa przez organy władzy publicznej wszystkich szczebli. Architekturę ogólną i funkcjonowanie SIPR prezentuje Rys

31 Rys. 5 Ogólna architektura SIPR. Z analiz innych projektów budowanych w kraju, w obszarze bezpieczeństwa i zagrożenia kryzysowego wynika, że identyfikowany i analizowany projekt bezpośrednio jest związany z projektem Geoportal2, a także z PLI CBD. Projekt zapewniać będzie przepływ informacji o różnego rodzaju zagrożeniach na potrzeby podmiotów ratowniczych oraz związanych z bezpieczeństwem i zarządzaniem kryzysowym Ogólnokrajowy Cyfrowy System Łączności Radiowej etap I (OCSŁR-1) 15 Projekt pt. Ogólnokrajowy Cyfrowy System Łączności Radiowej etap I (OCSŁR) jest realizowany przez CPI MSWiA w latach Z uzyskanych danych wynika, że na czas obecny realizacja projektu jest wstrzymana. Projekt zakłada stworzenie platformy komunikacyjnej zapewniającej bezpieczną wymianę informacji pomiędzy podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo i ratownictwo na terenie kraju. Obszar pokrycia systemu odnosi się do miast i przyległych do nich powiatów, w których zostaną przeprowadzone mecze w ramach EURO Cel projektu na poziomie strategicznym jest następujący: a) zwiększenie bezpieczeństwa publicznego oraz zmniejszenie ewentualnych strat związanych z klęskami żywiołowymi czy aktami terrorystycznymi, b) zwiększenie efektywności współdziałania służb, 15 Opis systemu OSŁR-1, 31

32 c) spełnienie zaleceń misji ewaluacyjnych Schengen. Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci Z powyższych celów strategicznych zostały doprecyzowane następujące cele pośrednie projektu: a) optymalizacja kosztów ponoszonych przez służby na utrzymanie sieci radiowych, b) możliwość realizacji nowoczesnych Stanowisk Wspomagania Dowodzenia/Kierowania w oparciu o dostarczone rozwiązanie IT, c) stworzenie systemu komunikacji służb bezpieczeństwa publicznego i ratownictwa między innymi na potrzeby EURO 2012, d) zapewnienie transgranicznej łączności w ramach współpracy Schengen, e) zwiększenie wydajności działania służb bezpieczeństwa publicznego i ratownictwa w odpowiedzi na nowe warunki społeczne i naturalne. Z analiz informacji dotyczących projektu wynika, że cele projektu na poziomie technicznym są następujące: do: a) ustanowienie jednolitej technologicznie łączności radiowej umożliwiającej współdziałanie służb bezpieczeństwa publicznego i ratownictwa w skali całego kraju, b) zapewnienie niezawodnej komunikacji głosowej oraz szybkiej transmisji danych, c) mobilny dostęp do zasobów bazodanowych, w tym danych SIS, d) bezpieczeństwo przekazywanych danych poprzez zapewnienie mechanizmów kryptograficznych, e) wprowadzenie nowoczesnych systemów kontroli działań służb w terenie, f) zapewnienie komunikacji transgranicznej z systemami bezpieczeństwa publicznego i ratownictwa krajów należących do układu z Schengen. Z przewidywanego do budowy systemu wynikają korzyści, które można sprowadzić a) podniesienie poziomu bezpieczeństwa publicznego i tym samym zapewnienie przedsiębiorcom warunków bezpiecznego prowadzenia działalności gospodarczej, b) zapobieganie stratom spowodowanym przestępczością czy aktami terrorystycznymi, c) obniżanie obaw obywateli dotyczących zagrożenia utraty majątku, zdrowia bądź życia, d) zaspokojenie oczekiwań społecznych dotyczących szybkiej i efektywnej realizacji zadań przez organy administracji publicznej. OCSŁR-1 obejmie zasięgiem następujące miasta i powiaty: 1. Miasto Warszawa wraz z powiatami: wołomińskim, pruszkowskim, warszawskozachodnim, piaseczyńskim, otwockim, legionowskim, mińskim, nowodworskim, grodziskim; 2. Miasto Poznań wraz z powiatem poznańskim; 32

33 3. Trójmiasto (Gdańsk, Gdynia, Sopot) wraz z powiatem gdańskim; 4. Miasto Wrocław wraz z powiatem wrocławskim; 5. Miasto Kraków wraz z powiatem krakowskim; Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci 6. Górnośląski Związek Metropolitalny (GZM) obejmujący Katowice, Gliwice, Zabrze, Bytom, Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie, Chorzów, Świętochłowice, Rudę Śląską, Dąbrowę Górniczą, Sosnowiec, Jaworzno, Mysłowice, Tychy. W kolejnych etapach rozwoju systemu OCSŁR-1 nie objętych niniejszym Projektem przewidziano rozbudowę systemu, który docelowo będzie pokrywał łącznością obszar całego kraju. Z uwagi na to, że przewidywany do budowy system ma być systemem dyspozytorskim, opartym o standard ETSI, a więc systemem o zasięgu krajowym takim, jakie posiadają inne państwa Unii Europejskiej, z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że będzie to system TETRA (Terrestrial Trunked Radio) cyfrowy system radiowej łączności dyspozytorskiej standardu ETSI z wielodostępem TDMA (Time Division Multiple Access). W związku z takim założeniem interfejs radiowy systemu będzie charakteryzował się: a) pasmem częstotliwości: dla służb związanych z ratownictwem (Emergency services) 380 MHZ do 385 MHz 390 MHz do 395 MHz, a dla służb cywilnych 410 MHZ do 420 MHz 420 MHz do 430 MHz; b) modulacją: /4 DQPSK (Differential Quaternary Phase Shift Keying) kwadraturowa różnicowa modulacja z kluczowaniem fazy; c) zastosowaniem dupleksu częstotliwościowego; d) mocą nadajnika BS: od 0,6 W do 40W; e) mocą nadajnika MS 1, 3, 10, 30 W. Natomiast usługi telekomunikacyjne i funkcjonalności systemu przedstawiają się następująco: a) usługi foniczne: połączenia grupowe, połączenia powiadamiające, połączenia alarmowe, połączenia indywidualne, połączenia telefoniczne; b) usługi przesyłania danych: komunikat o statusie, alarmowanie w zagrożeniu, usługa transportu krótkich danych, usługa przesyłania komunikatów alfanumerycznych, usługa przesyłania danych pakietowych; 33

34 c) usługi uzupełniające: kolejkowanie połączeń, priorytet przy kolejkowaniu, dynamiczne przypisywanie do stacji bazowej, dozwolone stacje bazowe, identyfikacja mówiącego, identyfikacja wywołującego łącza, wybieranie tonowe, monitor priorytetów, zakaz połączeń wychodzących, wywłaszczanie, roaming, interfejsowanie do systemów teleinformatycznych, szyfrowanie end-too-end ; d) funkcje konsol dyspozytorskich: przypisywanie grup rozmównych, przypisywanie głośników i sumowanie fonii, działanie w połączeniach grupowych, działanie w połączeniach indywidualnych, działanie w połączeniach telefonicznych stos połączeń, dziennik aktywności, priorytet konsol, działanie w sytuacjach zagrożenia, działanie w transmisji danych, wyciszanie wszystkiego, natychmiastowe nadawanie, tony ostrzegawcze, główna konsola nadzorcza, wielowybieranie, nadawanie okólnika, zespalanie kanałów konwencjonalnych, rejestrator fonii systemu konsolowego; Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci 34

35 e) funkcje kontroli systemu radiowego: monitor alarmów o zagrożeniach, sprawdzanie stacji bazowych, sprawdzanie radiotelefonów, monitor grup rozmównych, status węzła komutacyjnego, tymczasowa deaktywacja/aktywacja radiotelefonu. dynamiczne przegrupowanie. plany kryzysowe; f) funkcje zarządzania siecią: usterkami, konfiguracją, efektywnością, bezpieczeństwem, kontami; g) funkcje stacji ruchomych, działanie w trybie usług fonicznych, sygnalizacja trybów pracy fonicznych, działanie w trybie transmisji danych, sygnalizacja trybów pracy transmisji danych, szyfrowanie, działanie w trankingu lokalnym, działanie w trybie bezpośrednim, obsługa wielu systemów, skanowanie grup rozmownych, monitor priorytetów, aktywny mikrofon, wyświetlanie w trybie rzeczywistym, tymczasowa deaktywacja/aktywacja, skrócone wybieranie, obszar macierzysty, wskaźnik siły odbieranego sygnału, sygnalizacja poza zasięgiem, dynamiczne przegrupowanie, Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci 35

36 wskaźnik nadawania, wskaźnik stanu baterii, sygnalizacja strefy pracy WiMAX WiMAX (Worldwide Interoperability for Microwave Access) to system standardu IEEE WirelessMan oraz technologia odnosząca się do rodziny systemów opracowywanych i wdrażanych wg standardu ETSI Hiper MAN. WiMAX to bezprzewodowy, szerokopasmowy system transmisji danych w paśmie mikrofalowym 2 66 GHz. Maksymalna przepustowość teoretyczna systemu zbliżona jest do 75 Mbit/s i uzależniona głównie od szerokości kanału radiowego. Maksymalny teoretyczny zasięg systemu wynosi ok. 50 km, w zależności od pokrycia i ukształtowania terenu oraz zakresu częstotliwości. Praktyczne zasięgi i przepustowości systemu są niższe i odpowiednio mogą wynosić: a) do ok. 70 Mbit/s w zakresie częstotliwości 2 11 GHz, w sprzyjających warunkach propagacyjnych, a także w przypadku braku bezpośredniej widoczności optycznej anten (NLOS Non Line of Sight); b) do ok. 70 Mbit/s na odległość km, w przypadku zastosowania anten kierunkowych, w warunkach stacjonarnych, przy optycznej widoczności anten (LOS Line of Sight), typu punkt punkt (wariant mało prawdopodobny); c) wg realnych symulacji: 11 Mbit/s, w sprzyjających warunkach propagacyjnych, w zakresie 3,5 GHz w parze kanałów o szerokości 3,5 MHz typu punkt wiele punktów oraz 8 Mbit/s w komórce o promieniu ok. 100 m w terenie zurbanizowanym i kilku km w terenie wiejskim. Zgodnie ze standardem system WiMAX przeznaczony jest głównie do realizacji: a) łącz radiowych między węzłami sieci, b) radiowych łącz do punktów dostępowych innych sieci, c) łącz radiowych tzw. ostatniej mili, d) dostępu do sieci Internet, e) pokrycie sygnałem radiowym dużych obszarów (sieci metropolitalne). W systemie WiMAX stosowane są trzy rodzaje dupleksu: a) TDD (Time Division Duplex), b) FDD (Frequency Division Duplex), c) HFDD (Half Frequency Division Duplex) oraz różnego rodzaju modulacje. Parametry kanałów radiowych i osiągane za ich pomocą szybkości transmisji prezentuje Tabl

37 Kanał MHz Całkowita Mbit/s Tabl. 4 Kanały radiowe i ich przepływności w WiMax Szybkość transmisji w kanale radiowym QPSK 16 QAM 64 QAM Bez Bez Całkowita Całkowita kodowania kodowania Mbit/s Mbit/s Mbit/s Mbit/s Bez kodowania Mbit/s W rozwiązaniach technicznych sprzętu zaleca się wykorzystanie modulacji OFDM, bazującej na technice FDM (Frequency Division Multiplexing), która polega na wydzieleniu z przydzielonego pasma transmisyjnego wielu częstotliwości podnośnych, na których można przesyłać oddzielne strumienie danych. W celu uniknięcia wzajemnych zakłóceń pomiędzy poszczególnymi podnośnymi konwencjonalnego sygnału FDM zastosowano przedziały ochronne (patrz Rys. 6 a). W przypadku OFDM częstotliwości podnośne mogą być rozmieszczone blisko siebie, gdyż cyfrowa modulacja oraz odstępy między nimi zostały dobrane w taki sposób, że maksymalna gęstość mocy danej podnośnej wypada w zerach gęstość mocy podnośnych sąsiednich (patrz Rys. 6 b). Rys. 6 Widmo sygnałów: a) FDM, b) OFDM W rezultacie widma sąsiednich podnośnych nakładają się, co w efekcie daje wysokie wykorzystanie pasma radiowego. Pomimo nakładania się widm odbiór poszczególnych podnośnych realizowany jest bez wzajemnych zakłóceń, gdyż są one względem siebie ortogonalne. Ortogonalność pozwala na efektywną implementację procesu modulacji i demodulacji za pomocą transformaty Fouriera FFT. W układzie nadawczym stosowana jest szybka odwrotna transformata Fouriera IFFT (Inverse Fast Fourier Transform), której wynikiem działania jest pojedynczy symbol OFDM. Natomiast układ odbiorczy odtwarza sygnał na poszczególnych podnośnych za pomocą prostej transformaty FFT. 37

38 W warstwie fizycznej standardu d stosowana jest modulacja OFDM z 256 punktową transformatą Fouriera. Spośród 256 podnośnych 192 wykorzystywane są do transmisji danych, zaś 56 przeznaczone są na kanały zero, a pozostałe 8 podnośnych pełni funkcje pilotów (patrz Rys. 7). Rys. 7 Rozmieszczenie podnośnych w modulacji OFDM z 256-punktową transformatą Fouriera w warstwie fizycznej Kanały zero wyznaczają granice pasma i głównej częstotliwości nośnej oraz zabezpieczają przed interferencjami z sąsiednich częstotliwości. Natomiast kanały pilotowe są wykorzystywane do synchronizacji odbiornika. Dane użytkownika przed wysłaniem są podawane w nadajniku OFDM operacjom (patrz Rys. 8): randomizacji, kodowania wykorzystywane są kody RS-CC (Reed-Solomon-convolutional Code), BTC (Block Turbo Coding), CTC (Convolutional Turbo Codes) [24], przeplotu, modulacji w poszczególnych kanałach jest stosowana BPSK (Binary Phase Key Shifting), QPSK (Quadrature Phase Key Shifting), 16 QAM oraz 64 QAM (Quadrature Amplitude Modulation), konwersji szeregowo-równoległej, modulacji IFFT. Rys. 8 Operacje w nadajniku OFDM Modulacja oraz kodowanie tworzy tzw. profil modulacji i kodowania (patrz Tabl. 5). 38

39 Tabl. 5 Profile modulacyjno-kodowe przewidziane w standardzie d Profil Liczna bitów Liczna bitów Przepustowość Inf./symbol Inf./symbol OFDM Dla 3,5 MHz [Mb/s] BPSK 1/2 0,5 88 1,32 QPSK 1/ ,77 QPSK 3/4 1, ,20 16 QAM 1/ ,64 16 QAM 3/ ,53 64 QAM 2/ QAM 3/4 4, ,85 Rodzaj profilu dla danego użytkownika wybierany jest przez mechanizm kontroli łącza radiowego RLC (Radio Logical Control) w zależności od panujących warunków propagacyjnych (odległości, pogody). Każdy taki profil ma przypisany identyfikator, którym posługuje się wspólnie nadajnik i odbiornik w trakcie wymiany informacji. Profil modulacyjno-kodowy dobierany jest przez RLC dynamicznie w zależności od wartości stosunku sygnału do szumu SNR (Signal-to-Noise Ratio) w kanale radiowym. Gdy w kanale radiowym panują dobre warunki propagacyjne, to wybierany jest profil zapewniający największą przepustowość transmisji. W przypadku zanikania sygnału mechanizm RLC wybiera profil z niższą modulacją, aby zachować stabilność sygnału. Istnieje kilka standardów WiMAX, oto one: a) IEEE , b) IEEE a, c) IEEE b, d) IEEE c, e) IEEE d, f) IEEE e. Obecnie najbardziej rozpowszechnionym standardem jest standard IEEE d (IEEE ). Standard ten jest dopełnieniem standardu IEEE i IEEE a, projekt standardu został zatwierdzony w 2004 r.. Standard dotyczył dostępu stacjonarnego, został zaprojektowany do obsługi sieci WLAN o strukturze punkt punkt, punkt wiele punktów i opcjonalnie sieci kratowej jako alternatywa dla sieci kablowych funkcjonujących w technologii xdsl. W standardzie zaprojektowano trzy wersje warstwy fizycznej: OFDM, OFDMA i modulację pojedynczej fali nośnej BPSK. Do wykorzystania w zakresie GHz wykorzystuje się system oparty na modulacji pojedynczej fali nośnej. Natomiast w paśmie 2 11 GHz system powinien być przystosowany do pracy bez bezpośredniej widoczności anten (NLOS). Urządzenia systemu przeznaczone są do obsługi dostępu stacjonarnego i nomadycznego (abonent zmienia czasowo pobyt) w środowisku bezpośredniej widoczności (LOS) i jej braku (NLOS), obecnie oferuje się urządzenia najczęściej dla pasm 3,5 GHz, 5,8 GHz z modulacją 256 podnośnych OFDM. IEEE e (potocznie mobile WiMAX lub WiBro) to standard najnowszy, zatwierdzony w grudniu 2005 r., do wdrożenia od 2007 roku. Standard dotyczy dostępu 39

40 mobilnego (terminali noszonych, używanych w pojazdach) z prędkością poruszania się abonenta do 120 km/h. W standardzie zastosowano odmienną od innych standardów modulację odmianę modulacji OFDMA o nazwie SOFDMA (Scalable Ortogonal Frequency Division Multiplexing Access), w której liczba fal nośnych jest zmienna dla minimalizacji zakłóceń w urządzeniach abonenckich Z powodu modulacji SOFDMA system tego standardu jest niekompatybilny ze standardami serii IEEE Ze względu na przeznaczenie system powinien pracować bez widoczności anten (NLOS) w paśmie do 6 GHz (w standardzie nie określono konkretnych pasm dla systemu). Porównanie cech i parametrów standardu IEEE d i IEEE e prezentuje Tabl. 6 i Tabl. 7. Tabl. 6 Rodzaje dostępu sieci WiMAX w standardach IEEE d i IEEE e Cecha Urządzenie Lokalizacja Handoff d e Dostęp stacjonarny Dostęp nomadyczny Przenośność Ograniczona mobilność Pełna mobilność CPE (urządzenia klienckie) wewnątrz lub na zewnątrz CPE wewnątrz Karty PCMCI Laptop z kartą PCMCIA Laptop z kartą PCMCIA, PDA Laptop, PDA, telefon Pojedyncza, stacjonarna Wiele miejsc, stacjonarna Wiele miejsc, szybkość pieszego Wiele miejsc, mała szybkość pojazdu Wiele miejsc, duża szybkość pojazdu nie tak tak nie tak tak twarde nie tak twarde nie tak miękkie nie tak Tabl. 7 Porównanie standardów IEEE d i e Standard IEEE d e Wdrożenie 2004 październik Wdrożenie powszechne 2006 Instalacje doświadczalne, 2009 próby wdrożenia powszechnego Użytkownicy Stacjonarni, nomadyczni Mobilni Pasmo częstotliwości 2-11, MHz Poniżej 6 MHz Szerokość kanału MHz MHz Przepływność Do 75 Mbit/s przy kanale 20 MHz Do 115 Mbit/s przy kanale 5 MHz Zasięg Praktyczny 3-10 km, max. 50 km Komórki o promieniu do 3 km Warstwa fizyczna Głównie OFDMA z 256 punktową FFT (podnośne) OFDMA z 2048 punktową FFT (podnośne) W Polsce WiMAX jest systemem o zastosowaniu powszechnym. Na uwagę zasługują miedzy innymi następujące instalacje: a) projekt południowej Polski wg standardu IEEE d, zainstalowany sprzęt posiada certyfikat WiMAX Certified; Jest to technologia pasma 3,6 3,8 GHz Netii o nazwie SferaNET; 40

41 b) instalacje komercyjne Neti w różnych miastach Polski, w zakresie częstotliwości 3,6 3,8 GHz; c) instalacje komercyjne NASK w 5 miastach, w tym w Warszawie i Poznaniu; d) instalacje komercyjne Exatel w Gdańsku i Warszawie; e) instalacje komercyjne PTC (Era) od 2005r. eksploatuje sieć WiMAX na terenie dużych aglomeracji miejskich, w tym w Warszawie; f) instalacja w gminie Zielonka firmy Crowley Data Poland: usługi telefoniczne i TD, w tym Internet na potrzeby administracji gminy, w tym szkolnictwa, monitorowania przez policję miasta; g) Kraków wprowadzenie systemu RedMAX firmy Crowley Data Poland; jest to instalacja o architekturze punkt wiele punktów, NLOS, w technologii WCDMA, w paśmie 3,5 GHz i przepustowości do 12 Mbit/s. Firma VSAT System S.J., jako pierwsza na polskim rynku oferuje kompletne rozwiązanie telekomunikacyjne oparte o najnowszy standard WiMax e-2005 wave 2. Ze względu na dużą elastyczności architektury, system Mobile WiMax umożliwia operatorom oferowanie usług statycznych typu szerokopasmowy radiowy DSL, dużo taniej niż w standardzie WiMax d, jak i równoczesne wprowadzenie do oferty usług mobilnych i nomadycznych do terminali przenośnych. Dzięki wielomiliardowym inwestycjom w standard mobilny e przez światowych gigantów telekomunikacji i ekonomi skali sprzęt Mobile WiMax osiągną poziom cen, który pozwala sprzedaż usług użytkownikom indywidualnym. Będąc autoryzowanym dystrybutorem firmy WiNetworks, Firma VSAT System S.J. oferuje dwa typy stacji bazowych w pełni kompatybilne ze specyfikacją Mobile WiMax. Stacje bazowe oparte są na uznanej architekturze firmy Sequans i chipie 2130, który jako pierwszy przeszedł certyfikacje Wimax forum. Stacje bazowe są kompatybilne z ASN- GW wiodących producentów, w tym CISCO. Stacja bazowa Compact Base Station cechuje się następującymi danymi: jest kompatybilna z Mobile WiMax e-2005 wave 2, posiada pasmo GHz oraz 2.5 Ghz, MIMO 2x2 Matrix A i B, moc na wyjściu antenowym 2 x 36 dbm, wybór anten sektorowych lub omni. Compact BS to stacja typu Makro, która dzięki bardzo wysokiej mocy nadawczej, zapewnia doskonałe zasięgi do 13,5 km przy zachowaniu linii widoczności. Przy wykorzystaniu w gęstej zabudowie zapewnia dobrą penetrację do wnętrza budynków i pozwala na wykorzystanie terminali wewnętrznych. Z kolei stację bazową Pico Base Station cechują następujące parametry: jest kompatybilna z Mobile WiMax e-2005 wave 2, posiada pasmo GHz oraz 2.5 Ghz, MIMO 2x2 Matrix A i B, 41

42 moc na wyjcu na antenowym 2 x 27 dbm, wybór anten sektorowych lub omni, małe wymiary, jest produktem certyfikowanym przez Wimax Forum. Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci Pico BS to w pełni funkcjonalna stacja WiMax o mniejszym zasięgu, ale pełnej wydajności (do 40 Mbps downlink) do zastosowania w: a) lokalizacjach wymagających doświetlenia sygnałem radiowym, b) budowie bardzo gęstej sieci o wysokiej wydajności lub zapewnieniu zasięgu wewnątrz budynków Systemy satelitarne W obszarze bezpieczeństwa, ze względu na swoje zalety, telekomunikacyjne systemy satelitarne są coraz powszechniej eksploatowane. Niezaprzeczalną zaletą łączności satelitarnej jest jej dostępność z dowolnego punktu na Ziemi. Najogólniej ujmując, każdy system satelitarny stanowią trzy zasadnicze elementy: a) moduł naziemny terminale abonenckie ruchome i stacjonarne, naziemna sieć szkieletowa ze stacjami bazowymi oraz adaptery sieciowe i stacje kontrolne; b) moduł kosmiczny zbiór satelitów na orbitach okołoziemskich LEO (Low Earth Orbit orbity o wysokości od 500 do 2000 km nad powierzchnią Ziemi), MEO (Medium Earth Orbit wysokość nad powierzchnią Ziemi od 8 do 12 tys. km), HEO (Highly Eliptical Orbit orbity silnie eliptyczne : perygeum od ok. 500 km, apogeum do ok. 50 tys. km oraz GEO (GEOstationary orbit orbity o wysokości km w płaszczyźnie równikowej); c) kanał radiowy w pasmach: pasmo L 1 2 GHz, pasmo S 2 4 GHz, pasmo C 4 8 GHz, pasmo X 8 12 GHz - przeznaczone głównie dla organizacji rządowych i wojska, pasmo Ku GHz, pasmo K GHz, pasmo Ka GHz pasma K i Ka czasem określa się jedną nazwą Ka oraz pasmo V powyżej 40 GHz. Istnieją dwa typy architektur systemów satelitarnych i wersje pośrednie. W pierwszym przypadku satelity są tylko siecią dostępową, w drugim stanowią zarówno sieć dostępową jak i szkieletową. Z analiz dotychczas eksploatowanych, a zarazem zasadniczych systemów satelitarnych należy stwierdzić, że praktycznie wszystkie projekty systemów zbudowanych na satelitach LEO lub MEO zakończyły się niepowodzeniem, czego przykładem są systemy Iridium, Globalstar, ICO, Odyssey, Skybridge, Teledesic. Natomiast z powodzeniem funkcjonują systemy VSAT (Very Small Aperture Terminals) zapewniające komunikowanie się na lądzie oraz w basenach morskich system Inmarsat (International Maritime Satellite). Podobna sytuacja dotyczy systemów mających zastosowania militarne oraz specjalne, które powszechnie są wykorzystywane w misjach pokojowych oraz konfliktach militarnych. 42

43 Systemy VSAT (Very Small Aperture Terminals) Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci Zalecenie RS.725 ITU-R określa systemy VSAT, jako systemy łączności satelitarnej, gdzie terminale abonenckie mają niewielkie rozmiary średnice anten nie przekraczają 2,4 metra. Systemy VSAT charakteryzują się: a) wymiarami anten od 0.5 do 3 metrów średnicy, b) przepustowość rzeczywista do 2 Mbps lub rzędu kilkadziesiąt kbit/s, c) specjalnym zastosowaniem. Większość systemów VSAT funkcjonuje w konfiguracji gwiazdy lub kraty (oczko). Segment kosmiczny systemów VSAT oparty jest o satelity geostacjonarne. Każdy system VSAT to co najmniej kilka aktywnych satelitów i jeden zapasowy, który jest wykorzystywany na wypadek awarii jednego z działających. Transmisja danych w tych systemach odbywa się w pasmach częstotliwości C, Ku lub Ka. W systemach VSAT stosuje się następujące techniki zwielokrotnienia dostępu: TDMA (najczęściej), FDMA lub techniki z widmem rozproszonym CDMA. Uwzględniając rodzaj świadczonych usług telekomunikacyjnych systemy VSAT dzielimy na: a) systemy rozgłoszeniowe, w których informacja jest transmitowana tylko od stacji bazowej do terminali abonenckich, b) systemy gromadzące informacje, w których transmisja jest realizowana także w jednym kierunku tylko w jednym kierunku, c) systemy dialogowe interaktywne, w których transmisja jest realizowana w dwóch kierunkach. Obecnie w Europie i Polsce eksploatowanych jest szereg systemów VSAT, czego przykładem są systemy Eutelsat, Intelsat, Astra czy Telecom. Uwzględniając charakter niniejszej pracy badawczej należy stwierdzić, że systemy VSAT z powodzeniem mogą być stosowane w obszarze systemów bezpieczeństwa, szczególnie do alarmowania i informowania o zagrożeniach oraz komunikowania się różnych podmiotów w warunkach utrudnienia lub braku łączności w systemach naziemnych. Inmarsat Są to systemy globalne, stosowane głównie w obszarach morskich, ale nie tylko, o charakterze ratowniczym, np. systemy SafetyNET, i NAVTEX. Systemy tej grupy wykorzystują pasmo częstotliwości L i C. Obecnie Inmarsat oferuje szeroką gamę rozwiązań, od systemów transmisji danych i głosu z szybkością 2,4 kbit/s, a także usług transmisji głosu, obrazu i danych z szybkością do 492 kbit/s. Satelitarne sieci TCP/IP Satelitarne sieci działające zgodnie z protokołami TCP/IP to kwestia niedalekiej przyszłości. Za tego typu sieciami przemawia powszechność mobilnego dostępu do Internetu. 43

44 W obszarze budowy satelitarnej sieci zgodnej z protokołem TCP/IP warto zasygnalizować następujące problemy: a) łącze międzysatelitarne ISL(Inter Satellite Links), które pozwala zredukować ruch telekomunikacyjny przechodzący przez naziemny segment satelitarny; b) pokrycie powierzchni Ziemi i przełączenia, w których zastosować można dwa rozwiązania: satellite-fixed anteny satelitów obsługujące kanały uplink i downlink są sztywno umocowane, co powoduje przesuwanie się obsługiwanego przez niego obszaru (footprint) razem z satelitą, earth-fixed anteny satelitów "śledzą" obsługiwany obszar na powierzchni Ziemi i w ustalonych odstępach czasu przekazują go kolejnemu satelicie; c) implementacja protokołu TCP. Zgodnie z rekomendacją RFC 1323, przy implementacji protokołu TCP należy zwrócić uwagę na: a) ograniczony rozmiar okna (advertised window) rozwiązaniem tego problemu jest opcja WindowScale, która umożliwia zwiększenie okna wielokrotnie względem jego maksimum 64 kbit.; b) wznowienie transmisji po utracie pakietów dzięki zastosowaniu mechanizmu potwierdzeń selektywnych i uogólnienie algorytmów "fast retransmit" i "fast recovery"; c) pomiar Round Trip Time na bieżąco (z powodu zmiany długości łącz Ziemia satelita LEO oraz łączy ISL) przy zastosowaniu algorytm Timestamps. Uwzględniając powyższe uwagi oraz biorąc pod uwagę zadania podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe ponownie należy podkreślić zasadność i potrzebę zastosowania tego typu systemów na ich potrzeby. Uważa się, że ich integracja z systemami naziemnymi, na gruncie TCP/IP wychodzi naprzeciw ich potrzeb komunikowania się i może być ich dopełnieniem Otwarty system dyspozytorski zrealizowany w istniejącej korporacyjnej infrastrukturze telekomunikacyjnej w oparciu o interfejs API Konsorcjum Sieci Telekomunikacyjnych (PG, DGT Sp. z o.o., Apkelectronic s.c.). realizuje obecnie projekt pt. Otwarty system dyspozytorski zrealizowany w istniejącej korporacyjnej infrastrukturze telekomunikacyjnej w oparciu o interfejs API. Projekt ten dotyczy budowy systemu dyspozytorskiego przy zastosowaniu systemów dyspozytorskich klasy VCS (Voice Communication System) do integracji radiowych i przewodowych środków łączności w zastosowaniach specjalnych. Zastosowania specjalne dotyczą: Wojewódzkich Centrów Zarządzania Kryzysowego (WCZK), Państwowej Straży Pożarnej (PSP), Policji i innych służb nadzorowanych przez MSWiA. Ważnym jest to, że rozwiązania projektu dotyczą integracji sieci radiowych i przewodowych funkcjonujących lub mogących funkcjonować w zastosowaniach specjalnych, w oparciu o platformę IP. Jest oczywistym, że usługi telekomunikacyjne budowanego systemu z powodzeniem mogą być wykorzystane w instytucjach i organizacjach odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe. 44

45 3. Usługi telekomunikacyjne na potrzeby organów zarządzania kryzysowego 3.1. Rodzaje usług na potrzeby podmiotów bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego. Obecnie, na potrzeby bezpieczeństwa wykorzystuje się usługi telekomunikacyjne, jakie powszechnie są wykorzystywane przez instytucje i podmioty administracji państwowej. W kolejnych latach należy oczekiwać znacznego wzrostu wykorzystania różnych, nowoczesnych usług łączności elektronicznej przez służby publicznego bezpieczeństwa, ratownictwa i organa zarządzania kryzysowego. Zauważa się wzrost wykorzystania telefonii VoIP (Voice over Internet Protocol), jako nowoczesnego sposobu komunikacji telefonicznej w sieciach teleinformatycznych. Realizacja tej usługi polega na wykorzystaniu mechanizmu transmisji sygnałów akustycznych w postaci pakietowej (podobnie jak ma to miejsce w przypadku transmisji danych) w tej samej sieci, która jest wykorzystywana do transmisji danych. Tradycyjna telefonia, wykorzystująca komutację łączy korzysta z odrębnej, dedykowanej sieci telefonicznej. Użytkownicy wyposażeni w aparaty IP mogą korzystać z aplikacji XML (Extensible Markup Language) na ekranie telefonu IP. Aparat IP, jako terminal współpracujący z aplikacją wykorzystującą protokół XML umożliwia przesyłanie komend sterujących, komunikatów jak i odbierania wiadomości. Otwartość protokołu umożliwia integrację z dowolną aplikacją pracującą w architekturze klient-serwer. W ramach oferowanych i rozwijających się teleusług, usług dodatkowych i udogodnień możliwe jest wykorzystanie przez organy zarządzania kryzysowego, służby ratownicze i bezpieczeństwa publicznego 16 : a) telekonferencji, realizowanej doraźnie (ad-hoc) albo jako telekonferencji zaplanowanej (meet-me), gdzie inicjator ustanawia numer telefoniczny, na który wdzwaniają się poszczególni uczestnicy telekonferencji, b) przenoszenia numeru użytkownika na inne zakończenie sieci telefonicznej oraz ustawienie jego aparatu telefonicznego i uprawnień (tzw. nomadyczność użytkowników telefonii stacjonarnej), dzięki nadanemu profilowi i hasłu (PIN) za pomocą, którego użytkownik loguje się w sieci, c) linii współdzielonej (shared line), jako usługi, za pomocą której użytkownik ma możliwość zdefiniowania dodatkowych numerów, które będą wydzwaniane oprócz podstawowego, d) szyfrowania rozmowy telefonicznej oraz strumienia sterującego, obejmujące strumień cyfrowy przesyłany pomiędzy aparatami telefonicznymi oraz ruch sygnalizacyjny do jednostki sterującej połączeniem, e) priorytetowania połączeń telefonicznych umożliwiające użytkownikowi o wyższym priorytecie, zasygnalizować wysoki priorytet połączenia lub nawet rozłączyć połączenie o niższym priorytecie, f) poczty głosowej umożliwiającej użytkownikom na pozostawianie i odsłuchiwanie wiadomości za pomocą aparatu telefonicznego funkcjonującego w systemie wraz z przeglądaniem pozostawionych wiadomości głosowych w poczcie głosowej za pomocą przeglądarki internetowej, 16 B. Kowalczyk, M. Kowalewski, H. Parapura, Sieci i usługi telekomunikacyjne w zarządzaniu kryzysowym, TiTI, Warszawa, 1-2/

46 g) usług informacyjno powiadamiających, zapewniających wybranym użytkownikom (wyższemu personelowi) przekazywanie podwładnym krótkich, pilnych wiadomości tekstowych lub głosowych, h) automatycznego zestawiania wirtualnych grup rozmównych, obejmujących różne urządzenia końcowe np. aparat telefoniczny, stacja ruchoma GSM/UMTS/LTE, radiotelefon sieci analogowej i inne, i) wielosystemowych zakończeń sieci (dual-mode Phone), pozwalających na ograniczanie ilości używanych przez użytkowników urządzeń końcowych, j) łączności telefonicznej pomiędzy użytkownikami telefonii stacjonarnej i użytkownikami sieci ruchomych (radiotelefonicznych), k) usługi telefonicznej przez Internet lub Sieć współpracującą. Organy zarządzania kryzysowego mogą wykorzystywać niżej opisane usługi wideotelefoniczne: 1) Wideotelefonia polega na zestawieniu połączenia składającego się z kanału rozmównego oraz kanału wizyjnego, z użyciem wideotelefonu lub kamery dołączonej do komputerowej stacji roboczej (komputera przenośnego). Zestawienie połączenia dokonuje się po wybraniu numeru użytkownika. System automatycznie sprawdza czy są dostępne warunki (sieć, typ urządzenia końcowego) do zestawiania połączenia wideotelefonicznego. Wideotelefon powinien umożliwiać przeprowadzenie również zwykłej rozmowy telefonicznej. 2) Wideokonferencja polega na zestawieniu połączenia składającego się z kanału rozmównego oraz kanału wizyjnego, z użyciem wideotelefonu lub kamery dołączonej do komputerowej stacji roboczej (komputera przenośnego), pomiędzy więcej niż dwoma użytkownikami. Wideokonferencja może być zestawiana doraźnie (ad-hoc), albo jako telekonferencja zaplanowana (meet-me). 3) Wideokonferencje planowane typu grupowego, w których wykorzystuje się grupowe terminale wideokonferencyjne o większych rozmiarach ekranów oraz o podwyższonej jakości transmisji dźwięku i obrazu. W zależności od potrzeb, system zarządzania konferencją pozwala rezerwować zasoby, rozsyłać informacje i zaproszenia na sesje wideokonferencyjne. W ramach funkcjonowania podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe, możliwe jest wykorzystanie zestawu usług poczty elektronicznej i jej integracji z aparatami telefonicznymi IP: 1) Poczta elektroniczna prywatna umożliwiająca przesyłanie wiadomości tekstowych oraz załączonych dokumentów w formie plików, pomiędzy komputerami użytkowników w zamkniętej grupie w obrębie Systemu. Usługa nie umożliwia przesyłania wiadomości poza ustaloną grupę użytkowników. Wiadomości mogą być przesyłane w kanale z szyfrowaniem. 2) Poczta elektroniczna publiczna umożliwiająca przesyłanie wiadomości tekstowych oraz załączonych dokumentów w formie plików, pomiędzy komputerami użytkowników pracujących w Systemie, a użytkownikami innych sieci, w tym Internetu. 3) Komunikator tekstowy (chat) usługa umożliwiająca prowadzenie dialogu polegającego na wymianie komunikatów tekstowych poprzez ich wpisanie w oknie 46

47 programu komunikacyjnego. Komunikaty są odbierane przez jedną lub więcej osób, które następnie udzielają odpowiedzi. 4) Powiadomienia i komunikaty tekstowe usługa umożliwiająca wysyłanie komunikatów tekstowych w formie krótkiej wiadomości tekstowej, powiadomienia/alarmu na telefon IP lub komunikator tekstowy. Usługa mobilne biuro to kolejna usługa będąca w obszarze zainteresowania podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe. Usługa umożliwia wybranej grupie użytkowników, którzy z racji swoich obowiązków przebywają poza stałą siedzibą, uprawnienia dostępu do najważniejszych usług i aplikacji, wykorzystywanych przez nich w miejscu pracy. W celu uzyskania dostępu może być wykorzystana publiczna sieć łączności ruchomej GSM/GRPS/EDGE lub UMTS/HSDPA. Jako stacje ruchome mogą być użyte zaawansowane aparaty typu Smartphon lub urządzenia przenośne PDA. Usługa mobilnego biura zapewnia: a) dostęp do poczty elektronicznej, co pozwala odbierać lub wysyłać wiadomości z dowolnego miejsca oraz odczytywać i przeglądać załączniki do poczty, b) dostęp do kalendarza, notatek oraz zadań i ich synchronizację z centralnym systemem kalendarza i systemem pracy grupowej, c) raportowanie stanu wykonania zadań i ich statusu, d) dostęp do centralnej książki kontaktów w celu uzyskania informacji o numerach telefonicznych, adresach oraz innych przydatnych danych np. dział, przełożony, stanowisko, e) prowadzenie dialogu za pomocą krótkich komunikatów tekstowych, f) dostęp do informacji o pozostawionych wiadomościach oraz nieodebranych telefonach na telefonie stacjonarnym (jest to uzupełnienie usługi single-numberreach), g) dostęp do aplikacji centralnych, co oznacza, że użytkownik może mieć w miejscu, w którym przebywa, dostęp do tych samych danych, co w miejscu pracy. Usługi wirtualnych spotkań i odpraw są przydatne dla zespołów kierowania oraz innych grup kierowniczych na szczeblu centralnym i wojewódzkim. Mogą być organizowane wirtualne spotkania: a) gdy użytkownicy wyłącznie się słyszą (Voice Virtual Meeting), b) gdy użytkownicy widzą się i słyszą (Video Virtual Meeting), c) gdy użytkownicy widzą się, słyszą jak również pracują na wspólnym dokumencie elektronicznym (Web Virtual Meeting), d) gdzie część użytkowników z racji posiadanego terminala komunikacyjnego korzysta z ograniczonej listy mediów np. słyszy tylko głos. Usługa wirtualnych odpraw (narad) jest przeznaczona dla osób ze szczebla wysokiej kadry kierowniczej, znajdujących się w oddalonych od siebie geograficznie lokalizacjach. Rozwiązanie to zapewnia, że bez konieczności przebywania w tym samym pomieszczeniu, odbyć można spotkanie o takim samym stopniu realizmu i przekazu treści oraz intensywności 47

48 dyskusji, jaki towarzyszy spotkaniu przy jednym stole. Efekt będzie osiągany dzięki odpowiedniemu, technicznie uwarunkowanemu i bardzo rygorystycznemu ułożeniu dużych ekranów plazmowych, kamer, mikrofonów, głośników, oświetlenia, mebli i elementów wystroju pomieszczenia. System wirtualnych odpraw umożliwia również uczestnictwo osób dostępnych tylko przez kanał łączności głosowej, jak również zdalne pokazywanie dokumentów, prezentacji oraz przedmiotów. Duże znaczenie praktyczne mają usługi dystrybucji danych (obrazu, treści), umożliwiające przenoszenie treści istotnych dla działania danej organizacji (np. ważne wydarzenia przekazywane do wszystkich na żywo, przygotowane wcześniej, udostępniane w sieci szkolenia itp.) i wyświetlania takiego obrazu bezpośrednio na ekranie komputerowej stacji roboczej użytkownika, dołączonej do LAN/WAN. Użytkownik korzystający z systemu dystrybucji ma możliwość wyboru treści poprzez odpowiedni portal. Po zażądaniu przez użytkownika dostępu do danego przekazu zawierającego żywy lub nagrany wcześniej strumień danych, odpowiedni portal kieruje przeglądarkę użytkownika do właściwego, najbliższego w sieci urządzenia przechowującego daną treść, która uprzednio została przygotowana przez administratora sieci do dystrybucji. Wzrasta rola usługi dostępu do zasobów centralnych i lokalnych baz danych. Stosowane rozwiązania umożliwią optymalizację zasobów przepływności łączy w sieci rozległej oraz zapewniają konsolidację infrastruktury w Centrach Danych. W wymiarze WAN usługa zapewni: a) akceptowalny czas ładowania, pobierania i otwierania plików danych, b) optymalną przepływność łączy, c) stałe parametry transmisji takie jak opóźnienie i zmienność opóźnienia pakietów. Optymalizacja dostępu do zasobów centralnych, poprzez wykorzystanie w systemie protokołów CIFS (Common Internet File System) i NFS (Network File System), umożliwi konsolidację zasobów infrastruktury serwerowej i dyskowej, umieszczonych w zdalnych jednostkach do poziomu Data Center oraz zmniejszy zużycie zasobów w sieci rozległej poprzez zaawansowane algorytmy kompresji i eliminacji redundancji danych. Usługa umożliwi dystrybucję plików do lokalnych urządzeń przechowujących treści w celu zwiększenia ich dostępności (prepositioning). Kolejną usługą, która z powodzeniem może być zastosowana w obszarze bezpieczeństwa, szczególnie do informowania o niebezpieczeństwach, jest Cell Broadcast (CB) 17. Usługa CB umożliwia opracowanie, autoryzację i dystrybucję komunikatów przy wykorzystaniu systemów komórkowych 2G i 3G. Obecnie trwają prace badawcze w Holandii w zakresie tej usługi. Do zasadniczych cech usługi CB możemy zaliczyć: a) charakter usługi jedna i ta sama wiadomość trafia do wszystkich telefonów komórkowych na obszarze objętym zasięgiem od jednego przekaźnika do całej sieci; wiadomość otrzymują osoby mające aktywny kanał CB, wg zasady jeden do wszystkich, b) wiadomości emitowane w zadanym obszarze, 17 Witold Skomra, Nowe technologie w zarządzaniu kryzysowym na przykładzie usługi Cell Broadcast (CB), RCB, Warszawa, 2011 r. 48

49 c) dostępność usługi niezależna od stanu obciążenia sieci, Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci d) wiadomości dostępne dla nowych odbiorców wkraczających w emitowany obszar, e) obszar emisji wiadomości może być określany poprzez zbiór współrzędnych geograficznych. Możliwości użycia usługi w warunkach naszego kraju prezentuje Rys Rys. 9 Możliwości użycia usługi CBC w Polsce modele organizacyjne (wg. W. Skomra, RCB) Wnioski 1. Przekazywanie, z systemów monitorowania i wykrywania zagrożeń, informacji o zdarzeniach, katastrofach i ich obsłudze, a także dotyczących zarządzania siłami i środkami oraz alarmowania i ostrzegania o zagrożeniach ludności, jest podstawą sprawnego i efektywnego zarządzania kryzysowego. 2. Podejmowane w skali kraju działania zmierzające do wdrażania ogólnokrajowych systemów teleinformatycznych (OST112) i sieci szerokopasmowych na obszarach województw, stanowią podstawę do organizowania sieci łączności elektronicznej dla organów zarządzania kryzysowego, w szczególności umożliwiania dostępu do informacji o zagrożeniach i ich skali, gromadzonych w zbiorach danych. 3. Organizowane sieci łączności elektronicznej dla organów zarządzania kryzysowego powinny zapewniać nowoczesne usługi telekomunikacyjne, usprawniające prace organów zarządzania kryzysowego, a także efektywne zarządzanie siłami i środkami przeznaczonymi do zwalczania skutków zagrożeń. 4. Z punktu widzenia potrzeb użytkowników system łączności na potrzeby bezpieczeństwa, tak jak każdy system mający 18 Tamże 49

50 zastosowania specjalne, powinien zapewnić realizację usług transmisji głosu i danych oraz usług dodatkowych. 5. Usługi tego typu, jako usługi podstawowe, są usługami zasadniczymi i wynikającymi z badań przewidywanych użytkowników. Umożliwiają one komunikowanie się w sytuacjach codziennego funkcjonowania oraz w sytuacjach zaistniałych zdarzeń i zagrożeń. 6. Powinny być zapewnione następujące usługi dodatkowe: a) identyfikacja numeru wywołującego, b) połączenia międzysieciowe, c) przekierowanie połączenia, d) połączenia okólnikowe, e) tworzenie grup użytkowników, f) taryfikacja usług, g) przesyłanie dodatkowych informacji. 7. Przedmiotowe sieci komunikacji elektronicznej, jako systemy szerokopasmowe, powinny zapewnić realizację usług specjalnych, w tym w szczególności: a) usługi sieci inteligentnych (IN) powszechnie stosowanych, b) dostęp do systemów łączności ruchomej GSM, UMTS, DMR, LTE, 4G systemów trankingowych standardu ETSI (TETRA), c) interaktywne usługi multimedialne (w tym szczególnie wideofonia, wideokonferencja i telekonferencja audiograficzna) dostosowane do potrzeb wybranych grup użytkowników, d) dostęp do Internetu, e) usługi telematyczne, w tym głównie: usługa poczty elektronicznej ( ), usługa tele-edukacji (education & training), usługa elektronicznego przekazu dokumentów EDI (Electonic Data Interchange) dostosowane do potrzeb wybranych grup użytkowników. 8. Sieci tego typu powinny zapewnić także realizacje podstawowych usług systemów trankingowych standardu ETSI (TETRA 2, TERTA POL), w tym głównie: a) usługi foniczne w połączeniach: grupowych bilateralnych w tym w trybie dupleksowym, okólnikowych, międzysieciowych do sieci konwencjonalnej i trankingowej; b) przekazywanie danych: komunikaty stanu (statusy), przesyłanie krótkich ciągów danych, pakietowa transmisja danych; c) usługi dodatkowe dla służb bezpieczeństwa publicznego i ratownictwa: opóźnione dołączanie do aktywnej grupy, definiowany priorytet dostępu do grupy i radiotelefonu do systemu, czasowo podwyższony priorytet dla ostatnio prowadzących rozmowę, najwyższy priorytet dyspozytora z funkcją wywłaszczania użytkowników, alarm ratunkowy z priorytetem bezwarunkowym; 50

51 d) usługi (funkcje) zaawansowane: komutacja jeden do wielu, szybkie zestawianie połączeń (ok. 300 ms), obsługa zajętości, dynamiczny przydział stref, automatyczny wybór stref, strefa preferowana, dynamiczne sterowanie poziomem mocy nadawczej Podstawowe wymagania w zakresie usług Świadczone usługi telekomunikacyjne powinny charakteryzować się wymaganym poziomem jakości z punktu widzenia użytkownika QoS (Quality of Service), a określonymi w dokumentach normatywnych poprzez ich cechy i wskaźniki jakościowe. Do zbioru tych cech usług zaliczono: a) dostępność, b) wierność/dokładność, c) szybkość, d) zdolność/potencjał, e) niezawodność, f) elastyczność, g) użyteczność, h) bezpieczeństwo. Świadczone usługi telekomunikacyjne powinny charakteryzować się wymaganym poziomem jakości z punktu widzenia operatora systemu NP (Network Performance). Do zbioru tych wskaźników zaliczono: a) przepustowość sieci, związana z inżynierią ruchu, b) niezawodność, związana z gotowością i wpływającymi na nią: nieuszkadzalnością (poprawnością działania), obsługiwalnością (podatnością na obsługę), zapewnienie środków obsługi, c) jakość transmisji. Przedmiotowe sieci komunikacji elektronicznej powinien zapewnić wymagany poziom jakości świadczonych usług telekomunikacyjnych wskazanych głównie w następujących dokumentach prawnych, normatywnych lub programowych: a) Decyzja Komisji Wspólnot Europejskich z dnia 11 grudnia 2006 r. (2007/176/WE Dz.Urz.UE Nr L 86/11) ustanawiającej wykaz norm i specyfikacji dotyczących sieci i usług łączności elektronicznej oraz urządzeń i usług towarzyszących, b) ETSI EG , -2, -3, -4. Speech Processing, Transmission and Quality Aspects (STQ); User related QoS parameter definitions and measurements; Part 1, 2, 3, 4, c) ETSI EG V User Group; Quality of telecom services; Part 1: Methodology for identification of parameters relevant to the User, d) ETSI EG V Speech Processing, Transmission and Quality Aspects (STQ);QoS parameter definition and measurements; Parameters for voice telephony service required under the ONP Voice Telephony Directive 98/10.EC, 51

52 e) Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo Telekomunikacyjne (Dz.U. nr 171 p. 1800) z późniejszymi zmianami. Sieci komunikacji elektronicznej, w zakresie stosowanych usług telekomunikacyjnych, powinny być systemami otwartymi, podatnymi na rozwój i stosowanie nowych kolejnych usług telekomunikacyjnych, zgodnie z potrzebami podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe oraz stosowanymi, nowymi technikami i technologiami telekomunikacyjnymi. 4. Analiza budowanych w kraju systemów informacyjnych o zagrożeniach na potrzeby bezpieczeństwa 4.1. Platforma Lokalizacyjno-Informacyjna z Centralna Bazą Danych (PLI CBD) 19 W latach Urząd Komunikacji Elektronicznej realizował projekt pt. Platforma Lokalizacyjno-Informacyjna z Centralna Bazą Danych (PLI CBD). W ramach projektu została utworzona baza danych, zawierająca dane informacyjne i lokalizacyjne na potrzeby obsługi zgłoszeń na numer alarmowy 112. Projekt ten jest projektem komplementarnym z projektem System Informatyczny Powiadamiania Ratunkowego (SIPR) Budowa i wyposażenie Centrów Powiadamiania Alarmowego (CPA). Celem projektu PLI CBD jest usprawnienie funkcjonowania systemu pozyskiwania informacji o lokalizacji abonenta wzywającego pomocy (pod numery alarmowe, w tym 112) oraz usprawnienie procesów związanych z przenoszeniem numerów przy zmianie operatora. Powstanie PLI CBD, połączonej z budowanym przez MSWiA Systemem 112, pozwoli na szybką identyfikację miejsca, z którego wykonano połączenie na numer alarmowy. W przypadku telefonu stacjonarnego będzie to adres zainstalowania zakończenia sieci (telefonu), natomiast przy połączeniu wykonanym z telefonu komórkowego do Systemu 112 będą przekazywane dane geograficzne położenia urządzenia końcowego. Dzięki zbudowaniu systemu PLI CBD skróci się czas reakcji służb ustawowo powołanych do niesienia pomocy oraz możliwości natychmiastowego zlokalizowania miejsca zdarzenia. Ponadto system usprawni procedury międzyoperatorskie związane z przeniesieniem numeru, co z kolei wpłynie na jakość świadczenia usług. Realizacja projektu wpłynie ponadto pozytywnie na działalność przedsiębiorców telekomunikacyjnych, którzy zyskają także techniczną bazę do realizacji procesów związanych z przenoszeniem numerów przez abonentów i użytkowników. Informacje i dane dostarczane przez PLI CBD są następujące: 1) informacje dotyczące lokalizacji zakończenia sieci: a) dla stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dokładny adres zainstalowania zakończenia sieci, b) dla ruchomej publicznej sieci telefonicznej geograficzne położenie urządzenia końcowego użytkownika publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych 2) dane teleadresowe. System PLI CBD dotyczy dwóch lokalizacji PLI CBD w Boruczy pod Warszawą oraz w Siemianowicach Śląskich. Założono w ramach systemu, że do PLI CBD podłączeni będą 19 Opis projektu PLI CBD, 52

53 wszyscy przedsiębiorcy telekomunikacyjni dysponujący powyżej 1 mln abonentów za pomocą wydzielonych łącz telekomunikacyjnych E1, natomiast dysponujący poniżej 1 mln abonentów za pośrednictwem sieci Internet. Funkcjonalność PLI CBD sprowadzono głównie do: a) pozyskiwania i udostępniania informacji lokalizacyjnych i danych, b) aktualizowania na bieżąco bazy danych o abonentach, c) usprawniania procesów związanych z realizacją usługi przenoszenia numerów, d) wspierania systemu powiadamiania ratunkowego system PLI CBD. PLI CBD nie stanowi całości systemu powiadamiania ratunkowego, lecz jego część odpowiedzialną za gromadzenie danych o użytkownikach oraz informacji dotyczących lokalizacji zakończenia sieci, z którego wykonano wywołanie alarmowe oraz za przekazywanie ich systemom i służbom. PLI CBD przygotowana będzie do obsłużenia: a) do wywołań alarmowych w ciągu 1 minuty oraz do wywołań w ciągu miesiąca, b) do procesów przeniesienia w ciągu jednej doby i do procesów przeniesienia w ciągu miesiąca. Natomiast dla CPR i OST112 realizować będzie dystrybucję danych o lokalizacji zgłoszeń na potrzeby podmiotów obsługujących wywołania alarmowe Informatyczny system osłony kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami (ISOK) Ogólna charakterystyka ISOK Od 2010 r. realizowany jest w kraju projekt pt. Informatyczny system osłony kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami (ISOK). Projekt ten jest realizowany przez konsorcjum w składzie Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW lider projektu), Główny Urząd Geodezji i Kartografii (GUGiK), Instytut Łączności Państwowy Instytut Badawczy (IŁ PIB) oraz Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej (KZGW). Prace konsorcjum wspiera Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB). Celem projektu jest stworzenie jednolitego systemu informatycznego, gotowego do powszechnego użycia celem osłony społeczeństwa, gospodarki i środowiska przed nadzwyczajnymi zagrożeniami, a także wspomagającego podejmowanie decyzji w przypadku wystąpienia groźnych zdarzeń. Cel projektu ma zostać osiągnięty poprzez stworzenie elektronicznej platformy informatycznej wraz z niezbędnymi rejestrami referencyjnymi, która stanowić będzie narzędzie systemu zarządzania kryzysowego w zakresie przygotowania do przejmowania kontroli nad sytuacjami kryzysowymi w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U Nr 89, poz. 590 ze zm.) i reagowania w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, w tym w szczególności nadzwyczajnych zjawisk atmosferycznych, hydrologicznych i technologicznych. 20 Studium wykonalności. Projekt Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami. Warszawa, listopad 2010 r. 53

54 Z uwagi na przewidywane kierunki zagrożeń, jako główne działanie zostanie opracowany system rozpoznawania, bieżącego ostrzegania i osłony społeczeństwa i gospodarki przed ekstremalnymi zjawiskami atmosferycznymi, hydrologicznymi i zdarzeniami technologicznymi (synergicznymi). Celem projektu jest w szczególności opracowanie koncepcji oraz rozwiązania informatycznego (w tym prognostycznych modeli matematycznych) osłony kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami takimi jak powódź. Założono, że realizacja projektu będzie wspierała wypełnienie głównych zobowiązań wdrożeniowych Dyrektywy Powodziowej. Stanowić będzie również istotny postęp we wdrażaniu Dyrektywy INSPIRE. ISOK będzie ważnym elementem w tworzeniu elektronicznych usług publicznych na rzecz obywateli, uwzględniając specyfikę usług dla osób niepełnosprawnych i turystów zagranicznych (język), przedsiębiorstw i środowiska. Budowa NMT oraz BDOT ma wybitnie wymiar strategiczny, długofalowy. Są to bazy danych zawierające dane o charakterze referencyjnym, które są niezbędne w nowoczesnym planowaniu przestrzennym, w gospodarce komunalnej, w systemie ubezpieczeń, dla wielu służb (GOPR, TOPR), w projektowaniu infrastruktury drogowej i wielu innych. ISOK będzie m.in. obejmował bazy NMT, BDOT, ortofotomapy wraz z systemem dostępu realizowanym w ramach projektu Geoportal2. System obejmować będzie swoim zasięgiem obszar całego kraju. Dzięki algorytmom wizualizacji zdarzeń oraz przewidywania scenariuszy rozwoju wydarzeń, na podstawie informacji o odpowiednich zagrożeniach, system wpłynie na jakość zarządzania zjawiskami o charakterze kryzysowym na każdym poziomie oraz będzie mógł być wykorzystywany w każdym regionie. Odbiorcami ISOK będą: a) użytkownicy na poziomie administracji centralnej, b) użytkownicy resortowi, c) użytkownicy na poziomie administracji wojewódzkiej, d) użytkownicy na poziomie administracji powiatowej, e) użytkownicy na poziomie administracji gminnej, f) podmioty gospodarcze, g) ludność. Poza instytucjami zaangażowanymi w zarządzanie kryzysowe na poszczególnych szczeblach administracji system będzie mógł być wykorzystywany przez organy administracji zajmujące się planowaniem i zagospodarowaniem przestrzennym. Z informacji generowanych przez system ISOK korzystać będą mogły także organizacje pozarządowe, podmioty prowadzące wszelką działalność gospodarczą oraz planujące inwestycje budowlane i gospodarcze, w tym także inwestorzy zagraniczni. Wykorzystanie systemu przez instytucje administracji publicznej będzie służyło zapewnieniu lepszego bezpieczeństwa ludności, która jest końcowym odbiorcą rezultatów Projektu. W szczególności z rezultatów Projektu będą korzystali mieszkańcy terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, i innych zjawisk ekstremalnych uwzględnionych w systemie. Uwzględniając wszystkie typy powodzi oraz prognozowane nasilenie zjawisk ekstremalnych wynikające, ze zmian klimatu, oddziaływanie Projektu obserwowane będzie na całym terytorium Polski. 54

55 Organizacja i opis techniczny systemu ISOK Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci Podstawowym zadaniem ISOK będzie integracja i udostępnianie danych związanych z nadzwyczajnymi zagrożeniami naturalnymi, w szczególności zagrożeniem powodzią. Koncepcja rozwiązania informatycznego ISOK oparta jest na realizacji systemu w postaci zintegrowanych systemów cząstkowych w architekturze SOA (Service Oriented Architecture). Infrastruktura sprzętowa systemu ISOK dotyczy głównie następujących elementów: a) węzeł centralny obsługujący wszystkich potencjalnych odbiorców danych i usług na wszystkich szczeblach administracji w państwie zlokalizowany będzie w siedzibie IMGW; b) cztery Centra Modelowania Powodziowego (CMP), które będą realizować zadania związane z wdrażaniem w Polsce Dyrektywy Powodziowej, opracowaniem map zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego, a następnie dostarczać analizy i scenariusze w okresie pomiędzy powodziami oraz w sytuacjach alarmowych zlokalizowane będą w Oddziałach IMGW w Poznaniu, Krakowie, Wrocławiu i Gdyni; c) System Informatyczny Gospodarki Wodnej (SIGW) zostanie zbudowany i wdrożony w strukturach Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie i siedmiu Regionalnych Zarządach Gospodarki Wodnej (w Gdańsku, Gliwicach, Krakowie, Poznaniu, Szczecinie, Warszawie, Wrocławiu). System ISOK będzie wyposażony w narzędzia (aplikacje) wspomagające rutynowe i incydentalne zadania związane z zarządzaniem, aktualizacją, przetwarzaniem i udostępnianiem danych (na przykład informacje o stanie danego zagrożenia, przeprowadzanie wymaganych analiz z wykorzystaniem informacji geoprzestrzennej, generowanie raportów). Istotną cechą systemu będzie udostępnianie usług sieciowych w architekturze SOA (Service Oriented Architecture) oraz usług zgodnych z dyrektywą INSPIRE. Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami będzie wyposażony w elementy umożliwiające jednolity dostęp do informacji dziedzinowej związanej z zarządzaniem kryzysowym oraz będzie współpracował z infrastrukturą europejską. Węzeł centralny będzie pełnić również rolę Krajowego Katalogu Metadanych, który umożliwi użytkownikom systemu ISOK wyszukiwanie informacji dziedzinowych według zadanych kryteriów oraz pozwoli na współpracę z katalogiem metadanych podobnych systemów działających w Europie. W węźle centralnym będzie również ustanowiony Krajowy Portal ISOK, który umożliwi obywatelom i urzędom (niezaangażowanym bezpośrednio w realizację zadań związanych z zarządzaniem kryzysowym) dostęp do informacji o charakterze zagregowanym oraz do wyselekcjonowanej informacji o charakterze szczegółowym w momencie wystąpienia zdarzenia kryzysowego. Koncepcja budowy systemu ISOK zakłada, iż główna wymiana danych pomiędzy komponentami systemu odbywać się będzie za pośrednictwem usług w architekturze SOA. Taki sposób budowy systemu umożliwi szybkie dostosowywanie funkcjonalności do zmiennych wymagań biznesowych. 55

56 W rozważanym podejściu usługa rozumiana jest, jako każdy element oprogramowania mogący działać niezależnie od innych oraz posiadający wyspecyfikowany interfejs, za pomocą którego udostępnia realizowane funkcjonalności. W systemie powinno również istnieć wspólne i dostępne dla wszystkich medium komunikacyjne (magistrala), umożliwiające swobodny przepływ danych i komunikatów. W prezentowanym rozwiązaniu, poprzez warstwę SOA przesyłane będą dane o charakterze przestrzennym, np. z wykorzystaniem formatu GML (Geography Markup Language), będącego naturalnym formatem dla standardu WFS (Web Feature Service) oraz wszystkie inne dane niezbędne do komunikacji pomiędzy komponentami systemu (również dane poufne). Architektura systemu zakłada publikację danych przestrzennych z wykorzystaniem serwera mapowego, który będzie publikował dane w standardach WMS (Web Map Service) i WFS (Web Feature Service). Dzięki takiemu rozwiązaniu opublikowane dane będą mogły być łatwo pozyskiwane przez dowolny węzeł architektury i dostarczane do zainteresowanych użytkowników. Usługi systemu ISOK, będą zgodne z wytycznymi przepisów wykonawczych INSPIRE lub w przypadku ich braku zgodne z odpowiednimi normami ISO i/lub standardami organizacji Open Geospatial Consortium (OGC). Ogólna architektura wszystkich węzłów systemu ISOK jest przedstawiona na Rys. 10, Rys. 11 i Rys Rys. 10 Architektura węzła centralnego systemu ISOK przewidzianego do instalacji w strukturach IMGW 21 Wg studium wykonalności projektu ISOK, Warszawa,

57 Rys. 11 Architektura Systemu Informatycznego Gospodarki Wodnej (SIGW) przewidzianego do instalacji w strukturach Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Rys. 12 Architektura Systemu Informatycznego Gospodarki Wodnej (SIGW) przewidzianego do instalacji w strukturach siedmiu Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej 57

58 Jednym z kluczowych elementów systemu będzie moduł przetwarzania danych odpowiadający za wytwarzanie produktów na podstawie danych zgromadzonych w systemie oraz danych udostępnianych przez środowiska zewnętrzne. Produkty tego modułu będą również udostępniane innym systemom poprzez standardowe usługi zgodne z interfejsami WMS, WFS i inne. ISOK wyposażony będzie w Portale służące do zaawansowanej prezentacji informacji i danych przestrzennych (map) pochodzących z różnych źródeł (wytworzonych w systemie, a także pochodzących ze źródeł zewnętrznych). Portale będą funkcjonowały w oparciu o technologię WWW Komponenty programowe i infrastruktura techniczna systemu ISOK Założono, że w celu zapewnienia wysokiej jakości rozwiązania, w ISOK zostaną wykorzystane technologie i rozwiązania, które zapewnią niezawodność, stabilność, wydajność, skalowalność, dostępność, bezpieczeństwo oraz pozwolą na efektywne wdrożenie i utrzymanie środowiska. Rola i zadania kluczowych komponentów wchodzących w skład infrastruktury technicznej systemu ISOK zostały przedstawione w poniższym zestawieniu. Zarządzanie infrastrukturą i administracja; bezpieczeństwo zestaw komponentów odpowiedzialnych za: a) monitorowanie infrastruktury wraz z mechanizmami pozwalającymi na sprawne zarządzanie konfiguracją i zabezpieczanie danych systemu (w przypadku zabezpieczania baz danych konieczne będzie zastosowanie mechanizmów zabezpieczania on-line, pozwalających na działanie systemu w trakcie realizacji backupu): konfiguracja i administracja zestaw modułów służących do przeglądania i definiowania parametrów pracy serwerów i oprogramowania; monitoring zestaw modułów monitorujących/rejestrujących wybrane parametry, istotne dla prawidłowego funkcjonowania systemu. Moduły te powinny wspierać działania związane z utrzymaniem systemu, w szczególności zapewniać nadzór nad komponentami warstwy usługowej; archiwizacja i backup zestaw oprogramowania i sprzętu pozwalający archiwizować dane zapisane w repozytoriach danych, repozytoriach dokumentów oraz innych zasobach dyskowych w sposób niezawodny i przeźroczysty dla użytkowników systemu; zarządzanie dostępem i tożsamością użytkowników korzystających z systemu: zarządzanie tożsamością pojedyncze, referencyjne repozytorium użytkowników obsługujące proces tworzenia, modyfikacji i usuwania użytkowników; zarządzanie uprawnieniami tworzenie ról w systemie, przypisywanie ról do użytkowników oraz zarządzanie dostępem poprzez przypisywanie funkcji systemu do ról i tym samym zapewnienie, że użytkownik będzie miał dostęp wyłącznie do funkcjonalności jemu przydzielonych; 58

59 pojedyncze logowanie (SSO) - pozwalające na korzystanie z różnych aplikacji bez konieczności ponownego uwierzytelnienia. Ze względu na złożoność systemu, przyjęto rozwiązanie, w którym zarządzanie tożsamością będzie realizowane przy pomocy jednego systemu współdzielonego przez wszystkie usługi i zasoby. Powszechna infrastruktura uwierzytelniania użytkowników pozwoli na zastosowanie jednego zestawu poświadczeń dla wszystkich usług wchodzących w skład systemu. Dostęp do poszczególnych usług będzie realizowany przy wykorzystaniu tzw. jednokrotnego logowania. Oznacza to prostotę korzystania z systemu przez użytkowników i pozwali na agregowanie usług. Jednym z elementów administracyjnych będzie moduł zarządzania cyklem życia tożsamości, który będzie się składał z dwóch głównych części: a) usługi katalogowe repozytoria przechowujące informacje o tożsamościach, uwierzytelnieniach i uprawnieniach; b) zarządzanie dostępem procesy weryfikacji uwierzytelnień, kontroli dostępu do zasobów i usług zgodnie z uprawnieniami (w tym przyznawanie i odbieranie dostępu). Moduł administracji będzie oparty o usługi katalogowe, które będą realizowane przez sieciowe usługi katalogowe LDAP (Lightweight Directory Access Protocol). Zasoby związane z tożsamością w ramach instytucji będą organizowane logicznie poprzez strukturę jednostek organizacyjnych. Jednostka organizacyjna będzie stanowiła kontener grupujący logicznie obiekty katalogu, pozwalający nakładać na te obiekty jednolite uprawnienia, wymuszać ustawienia poprzez mechanizmy zasad grupowych oraz delegować uprawnienia do zarządzania nimi. Struktura jednostek organizacyjnych będzie mogła być tworzona w oparciu o różnego rodzaju klucze (organizacyjny, geograficzny, określony rolą) i w sposób umożliwiający odzwierciedlenie potrzeb związanych z zarządzaniem systemem i użytkownikami. W ramach struktury jednostek organizacyjnych możliwa będzie delegacja uprawnień i zadań związanych z zarządzaniem obiektami, jak i wymuszanie na poziomie jednostki organizacyjnej ustawień zabezpieczeń oraz konfiguracji stacji i środowiska użytkownika poprzez zasady grupowe. Mając na uwadze fakt, iż administratorzy usług katalogowych LDAP nie będą mogli odpowiadać za przyznawanie użytkownikom uprawnień biznesowych (gdyż wynikają one ze struktury organizacyjnej i osadzenia użytkowników w procesach realizowanych przez system), w systemie zostanie zaimplementowany komponent zapewniający mechanizmy umożliwiające uprawnionym użytkownikom systemu nadawanie odpowiednich uprawnień biznesowych bez konieczności posługiwania się niskopoziomowymi narzędziami administracyjnymi. Celem wdrożenia wyżej wymienionych mechanizmów będzie zapewnienie ochrony następujących obszarów bezpieczeństwa: a) poufność, b) integralność, c) dostępność, d) niezaprzeczalność. 59

60 Poufność Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci Poufność danych zapewniona zostanie we wszystkich miejscach, w których te dane występują: Integralność Dostępność a) w miejscu przechowywania danych, b) podczas ich transportu, c) w kopii zapasowej, d) na terminalach końcowych. System będzie zabezpieczony przed następującymi zagrożeniami: a) próby zmieniania wiadomości przesyłanych w systemie, b) utrata danych wynikająca np. z awarii dysku twardego albo innych zdarzeń losowych o podobnym charakterze. Dla zapewnienia wysokiej dostępności system będzie zabezpieczony przed następującymi zagrożeniami: a) krótkotrwały i długotrwały brak prądu, b) awarie sprzętowe, c) awarie sieci komputerowych, d) celowe ataki na dostępność usług (ang. denial of service DoS), e) kataklizmy i katastrofy (powodzie, pożary, tornada, obfite opady śniegu, deszczu, ekstremalne temperatury). Niezaprzeczalność Niezaprzeczalność zostanie zapewniona poprzez użycie odpowiednich protokołów kryptograficznych (np. podpisu elektronicznego). Portale Zadaniem portali będzie prezentowanie informacji publicznych oraz informacji dedykowanych dla uprawnionych użytkowników. Portale będą składały się z komponentów odpowiedzialnych za prezentację oraz aktualizację (z wykorzystaniem cienkiego klienta) wybranych danych przetwarzanych przez system. Użytkownicy będą korzystali z powszechnie dostępnych przeglądarek internetowych. W uzasadnionych przypadkach do wyświetlania treści będą mogły zostać użyte wtyczki. W celu zapewnienia wysokiej dostępności systemu konieczne będzie zastosowanie klastrów niezawodnościowo wydajnościowych. Najważniejsze funkcjonalności portali: dystrybucja i dostęp do produktów ISOK funkcjonalność odpowiedzialna za udostępniane jednostkom administracji publicznej, służbom i obywatelom przetworzonych danych i usług dostarczanych przez systemy umiejscowione w IMGW, KZGW, RZGW oraz GUGiK; 60

61 Usługi ISOK Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci prezentacja danych przestrzennych moduł udostępniający następujące funkcjonalności: wyświetlanie map pochodzących z usług WMS, WMTS, rejestrowanie dowolnych źródeł danych, tworzenie map na podstawie zarejestrowanych źródeł danych poprzez określenie poziomu przezroczystości warstw i kolejności wyświetlania, wyszukiwanie metadanych usług, zbiorów i serii danych poprzez współpracę z usługami CSW, wyszukiwanie nazw geograficznych poprzez usługę Gazetera (WFSG), wykonywanie pomiarów, zapisywanie i odtwarzanie bieżącego kontekstu mapy; zarządzanie treścią z wykorzystaniem CMS (Content Management System) część poszczególnych portali dostępna dla wyznaczonych użytkowników (redaktorów), odpowiedzialnych za publikowanie treści w portalach przy pomocy dedykowanych paneli redakcyjnych; portal dla obywateli wydzielona część portalu centralnego ISOK mająca na celu budowanie świadomości społeczeństwa w zakresie zagrożeń powodziowych poprzez publikację materiałów (opracowanych na ten temat) oraz bieżących komunikatów o sytuacji powodziowej; wyszukiwanie po metadanych funkcjonalność pozwalająca na wyszukiwanie zbiorów oraz usług danych przestrzennych na podstawie metadanych; e-learning dostęp do interaktywnych szkoleń on-line z funkcjonalności i danych udostępnianych przez system. Warstwa usług biznesowych, udostępniana standardowymi mechanizmami architektury SOA, wykorzystywana jest głównie przez aplikacje klienckie. Warstwa ta będzie udostępniać produkty ISOK i SIGW, usługi typu alarmy wskazujące na konieczność niezwłocznego przeanalizowania informacji dotyczących potencjalnych sytuacji o charakterze nadzwyczajnym oraz usługi zgodne z wymogami dyrektywy INSPIRE, w szczególności usługi: przeglądania, pobierania, katalogowania i wyszukiwania. Węzeł centralny ISOK i węzeł systemu SIGW zlokalizowany w KZGW powinny świadczyć następujące usługi: a) WMS zgodna z ISO (WMS 1.3.0) oraz WMS 1.1.1; b) SLD 1.1; c) WFS 2.0 (ISO 19142, 19143); d) WFS 1.1 e) WFSG; f) WMTS 1.0; g) CSW 2.02 (ISO AP 1.0.0); h) WCTS/WPS Przetwarzanie danych w ISOK To zestaw komponentów udostępniających funkcjonalność dziedzinową systemu ISOK (w tym również systemu SIGW) takich jak: 61

62 a) przetwarzanie danych przestrzennych moduł odpowiedzialny za wykonywanie zaawansowanych analiz atrybutowych i przestrzennych oraz integrację danych przestrzennych pochodzących z różnych źródeł; b) przetwarzanie metadanych moduł odpowiedzialny za przetwarzanie metadanych zgodnie z wytycznymi zawartymi w dyrektywie INSPIRE; c) generowanie raportów i wykresów funkcjonalność pozwalająca na przygotowywanie czytelny zestawień i wykresów opartych na danych przestrzennych i alfanumerycznych; d) przetwarzanie produktów CMP moduł zarządzający produktami dostarczanymi przez Centra Modelowania Powodziowego. Jedną z głównych funkcji tego komponentu będzie wyszukiwanie i wyświetlanie map oraz scenariuszy spełniających kryteria określone przez użytkownika; e) przetwarzanie produktów SOK moduł udostępniający funkcjonalności odpowiedzialne za przetwarzanie i przekazywanie pozostałym warstwom produktów dostarczanych przez zewnętrzny System Obsługi Klienta IMGW, w szczególności: dane pomiarowe, dane o charakterze prognostycznym oraz dane informacyjne dotyczące zagrożeń; f) zarządzanie produktami GUGiK moduł odpowiedzialny za zarządzanie danymi referencyjnymi dostarczanymi w postaci usług przez GUGiK; g) zarządzanie produktami SIGW moduł udostępniający funkcjonalności odpowiedzialne za przetwarzanie i przekazywanie pozostałym warstwom produktów dostarczanych przez System Informacyjny Gospodarowania Wodami; w szczególności dotyczy to produktów takich, jak: dane o meldunkach lodowych, dane dotyczące wodowskazów, dane dotyczące zbiorników retencyjnych oraz dane ewidencyjne dotyczące gospodarki wodnej. Oprócz podstawowych funkcjonalności oferowanych przez oprogramowanie GIS (wizualizacja, operacje na mapie, analizy atrybutowe i przestrzenne, tworzenie kompozycji mapowych, wydruki map, itd.) moduł przetwarzający dane przestrzenne powinien zapewniać: a) bezpośredni odczyt z zewnętrznych baz danych w formatach ESRI Shape i GeoMedia Access bez konieczności konwersji danych; b) odczyt i zapis danych rastrowych GeoTIFF, JPG, PNG; c) odczyt i zapis formatów shp i GML; d) kalibrację (rejestrowanie) rastrów; e) automatyczną weryfikację i korektę błędów topologicznych; f) wektoryzację danych z automatycznym dociąganiem wektoryzowanej linii do elementów rastra i istniejących danych wektorowych; g) konwersję różnych typów danych przestrzennych oraz powiązanych z nimi danych tabelarycznych; h) edycję danych przestrzennych wraz z narzędziami ułatwiającymi edycję, i) narzędzia do upraszczania i wygładzania geometrii; j) wykrywanie i rozwiązywanie konfliktów nakładających się na mapie etykiet i opisów; 62

63 k) definiowanie reguł dla wyliczalnych atrybutów obiektów (dotyczy atrybutów i geometrii obiektu); l) tworzenie i zapamiętywanie legend umożliwiających szybkie przywołanie przyporządkowanego im widoku mapy; m) zarządzenie symboliką wyświetlanych warstw, poprzez definiowanie bibliotek styli; n) definiowanie dynamicznej zależności pomiędzy symboliką obiektu zależną od wartości atrybutu; o) definiowanie skali, w jakiej będą wyświetlane obiekty przestrzenne; p) tworzenie i edycję relacji pomiędzy obiektami geometrycznymi i tabelami; q) wyszukiwanie i selekcję obiektów wg kryteriów atrybutowych i przestrzennych; r) definiowanie dynamicznych zapytań złożonych tzn. zapytanie do wyniku zapytania; s) transformację danych przestrzennych pomiędzy układami współrzędnych (w szczególności polskimi państwowymi układami współrzędnych) z możliwością zapisu danych w nowym odwzorowaniu, jak i transformacji w locie bez trwałej zmiany odwzorowania danych źródłowych; t) wyświetlanie we wspólnym odwzorowaniu, na jednej mapie, danych zapisanych w rożnych formatach GIS i różnych odwzorowaniach; u) filtry przestrzenne pozwalające na ograniczenie przestrzenne danych wyświetlanych na mapie, v) klasyfikację i rozróżnianie obiektów wektorowych; w) funkcje łatwego dostosowania interfejsu aplikacji do potrzeb użytkownika; x) dopasowanie przestrzenne rozumiane jako transformacja danych wektorowych względem danych będących w innym układzie współrzędnych; y) tworzenie własnych zestawów symboli graficznych używanych przy prezentacji kartograficznej; z) tworzenie dynamicznych (automatycznie aktualizowanych po zmianie danych źródłowych) i statycznych kompozycji mapowych oraz możliwość zdefiniowania własnych szablonów kompozycji; aa) wprowadzanie obiektów przestrzennych bezpośrednio w środowisku graficznym aplikacji GIS poprzez digitalizację lub wprowadzenie współrzędnych geograficznych; bb) gromadzenie historii modyfikacji danych przestrzennych z uwzględnieniem nazwy użytkownika, daty modyfikacji. Przetwarzanie metadanych moduł odpowiadający za generowanie metadanych powinien charakteryzować się następującymi cechami: a) gwarancja poprawnej walidacji w Krajowym Katalogu Metadanych; b) konfigurowalne, automatyczne wypełnianie elementów metadanych na podstawie dostępnych informacji, w tym atrybutów obiektów przestrzennych; 63

64 c) praca z metadanymi danych zgodnymi z ISO 19115; d) praca z metadanymi usług zgodnymi z ISO 19119; e) generowanie plików XML zgodnych z ISO 19139; f) obsługa wielu szablonów metadanych; g) szablony metadanych zgodne z ISO Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci Dane zestaw komponentów odpowiedzialnych za składowanie danych produkcyjnych i publikacyjnych w postaci ustrukturyzowanej. W warstwie danych wyróżniono następujące repozytoria: a) repozytorium dokumentów mające na celu składowanie i zarządzanie plikami wykorzystywanymi i wytwarzanymi w systemie (np. mapy, raporty); b) repozytorium danych przestrzennych mające na celu składowanie danych o charakterze przestrzennym. Repozytorium musi dostarczać właściwe mechanizmy i struktury umożliwiające przechowywanie i przetwarzanie obiektów przestrzennych różnego typu; c) repozytorium danych alfanumerycznych mające na celu składowanie danych opisujących modele dziedzinowe wykorzystywane w systemie; d) repozytorium metadanych mające na celu dostarczenie struktur przechowujących i przetwarzających metadane zgodnie z wytycznymi dyrektywy INSPIRE. Integracja danych i usług zestaw komponentów odpowiadających za integrację usług i danych zgodnie z architekturą SOA oraz umożliwiających integrację z systemami, które nie udostępniają danych za pomocą usług. Warstwa integracji będzie posiadała następujące funkcjonalności: a) routing komunikatów usług w zależności od ich zawartości, b) transformacja i wzbogacanie komunikatów przesyłanych przez usługi, c) orkiestracja usług tworzenie usług złożonych z innych usług oraz definiowanie przepływu pomiędzy usługami w celu automatyzacji, d) choreografia procesów biznesowych tworzenie procesów biznesowych korzystających z usług z uwzględnieniem interakcji z użytkownikami systemu, e) rejestr usług pozwalający na publikowanie i wyszukiwanie usług, f) reguły biznesowe pozwalające na definiowanie złożonych reguł biznesowych i sterowanie przepływem procesów, g) BAM pozwalający na monitorowanie aktywności biznesowej użytkowników w systemie. W szczególności komponent realizujący szynę ESB powinien: a) wykorzystywać XML do przekazywania danych, dokumentów i komunikatów, b) zapewniać zgodność ze specyfikacjami SOAP 1.1/1.2, WSDL 1.1/2.0, Basic Profile 1.1/1.2, Basic Security Profile 1.1, Reliable Secure Profile 1.0 Usage Scenarios, c) umożliwiać dodawanie nowych adapterów i interfejsów, 64

65 d) pozwalać na implementację w klastrze wydajnościowym. Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci Mając na uwadze powyższe wymagania, podczas projektowania interfejsów należy zwrócić uwagę na następujące zagadnienia: a) interoperacyjność: usługi sieciowe muszą charakteryzować się interoperacyjnością niezależnie od tego, w jakiej technologii zostały wytworzone; b) bezpieczeństwo komunikatów: wymagane zastosowanie specyfikacji WS-I Basic Security Profile do zapewnienia bezpieczeństwa na poziomie komunikatu; c) wymagania usług: informacje o wymaganiach powinny być udostępniane w jednym, standardowym dla wszystkich usług formacie - specyfikacja WS Policy; d) adresowanie usług sieciowych: zgodnie ze specyfikacją WS Addressing; e) niezawodne dostarczanie: zgodnie ze specyfikacją WS ReliableMessaging; f) obsługa transakcji: zgodnie ze specyfikacjami: WS Coordination, WS AtomicTransaction oraz WS BusinessActivity; g) załączniki komunikatów: zgodnie ze specyfikacjami: SOAP Message Transmission Optimization Method (MTOM) jak i XML-binary Optimized Packaging (XOP); h) metadane usług sieciowych: zgodnie ze specyfikacją WS MetadataExchange. Źródła danych i usług warstwa uwzględniająca źródła danych i usług udostępnianych przez systemy zintegrowane w ramach ISOK. W warstwie uwzględniono następujące systemy i dane: System Obsługi Klienta, systemy obsługujące Centra Modelowania Powodziowego, dane i usługi dostarczane przez GUGiK, System Informatyczny Gospodarki Wodnej. System ISOK będzie wymagał zróżnicowanych środowisk sprzętowych dla różnych komponentów i warstw oprogramowania. Każde z tych środowisk wprowadzi unikalne dla siebie zapotrzebowanie na zasoby takie jak: moc przetwarzania, pamięć operacyjna i przestrzeń dyskową. Precyzyjne oszacowanie wymagań dla każdego z tych środowisk zostanie zrealizowane na etapie przygotowywania projektu technicznego. Na Rys. 13 i Rys. 14 przedstawiono przykładowe konfiguracje platform sprzętowych dla poszczególnych typów węzłów systemu ISOK Wg Studium wykonalności projektu ISOK, Warszawa,

66 Rys. 13 Platforma węzła centralnego systemu ISOK przewidzianego do instalacji w strukturach IMGW. Rys. 14 Platforma Systemu Informatycznego Gospodarki Wodnej (SIGW) przewidzianego do instalacji w strukturach Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej 66

67 4.3. EKOINFONET. System Informacyjny Inspekcji Ochrony Środowiska (SI IOŚ) 23 Projekt pt. EKOINFONET. System Informacyjny Inspekcji Ochrony Środowiska (SIIOŚ) realizowany jest przez Politechnikę Warszawską (PW) oraz Ministerstwo Ochrony Środowiska (MOŚ) w latach System informatyczny przeznaczony jest do zbierania, przetwarzania, udostępniania użytkownikom i archiwizacji danych środowiskowych. SIIOŚ, a szczególnie jego Podsystem Archiwizacji Krajowego Rejestru Danych w Inspekcji Ochrony Środowiska jest wyposażony w bazy korporacyjne wspólne dla wszystkich kolekcji. Bazy te obejmują następujące obszary ochrony środowiska: a) JPOAT monitoring zanieczyszczeń powietrza, b) JCHEMOP monitoring chemizmu opadów atmosferycznych, c) JWRZEKI monitoring jakości wody w rzekach, d) JWJEZIORA monitoring jakości wody w jeziorach, e) JWZBZAP monitoring jakości wody zbiorników zaporowych, f) JWBALTYK monitoring jakości wód Bałtyku, g) JWPODZIEM jakość wód podziemnych, h) JGLEBY monitoring jakości gleb, i) JHAKOM hałas komunikacyjny, j) JHAPRZEM hałas przemysłowy, k) JPROJON monitoring promieniowania jonizującego, l) JPRONIEJ monitoring promieniowania niejonizującego, m) JLASY monitoring stanu lasów, n) JZMSP Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego, o) JPRZYRODA monitoring przyrody. Użytkownikami SIIOŚ są: a) użytkownicy przetwarzający dane: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Instytuty naukowo-badawcze i uczelnie współpracujące z PMŚ, inne Ministerstwa i organy centralne, inne placówki naukowobadawcze; b) użytkownicy końcowi: kierownictwo resortu, wojewoda i marszałek, województwa, administracja publiczna szczebla powiatowego i gminnego, zarządy miast i aglomeracji miejskich, Unia Europejska, media, społeczeństwo i organizacje pozarządowe. Założono, że głównymi formami przekazywania informacji przez SIIOŚ będą: a) modelowanie i prognozy do analizy przyczynowo-skutkowej oraz do sporządzania prognoz, 23 A. Kraszewski, EKOINFONET System Informacyjny Inspekcji Ochrony Środowiska wraz z 6 załącznikami, Politechnika Warszawska,

68 b) portal internetowy zawierający wyniki PMŚ, PPA i KiO w układzie wojewódzkim i komponentów środowiska, środowisko w Twojej okolicy, c) raporty: rutynowe (krajowe i wojewódzkie) oraz na żądanie, biuletyny prognoz i sprawozdania, d) aplikacja WCBMA (Wojewódzkiego Centrum Bieżącego Monitoringu Atmosfery) do informowania o stanie jakości powietrza w strefach specjalnych. Baza danych Monitoringu Powietrza będzie służyła do gromadzenia i przetwarzania informacji pozyskiwanych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, obejmujących informacje dotyczące funkcjonujących systemów pomiarowych (sieci, stacji i stanowisk) oraz wyniki pomiarów i inne dane pomocnicze. Pomiary prowadzone są głównie przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska w ramach wojewódzkich systemów oceny jakości powietrza. Są one realizowane z wykorzystaniem analizatorów automatycznych a także przy użyciu metod laboratoryjnych (pomiary manualne i pasywne). Projekt bazy i aplikacji zbierania danych z monitoringu jakości wód powierzchniowych SIIOŚ ma służyć zbieraniu danych tak, aby Inspekcja Ochrony Środowiska posiadała prawidłowe, zweryfikowane i kompletne dane zapisane w sposób strukturalny. Dane te będą przetwarzane zgodnie z potrzebami użytkowników informacji o środowisku, którymi będą m. in. Minister Środowiska, Europejska Agencja Środowiska, społeczeństwo, nauka, szkolnictwo, media i wiele innych osób, organizacji i instytucji. Celem tworzenia bazy danych i aplikacji zbierania danych dotyczących monitoringu pól elektromagnetycznych jest zgromadzenie danych informacyjnych o punktach pomiarowych, wykonanych pomiarach, użytej aparaturze pomiarowej i o źródłach promieniowania. Wszystkie te dane będą zebrane w strukturalizowanej, uporządkowanej formie. Dane takie można zaimportować do aplikacji biurowych typu MS Excel czy Open Office. Projektowany system, czyli baza danych i aplikacja, ma być częścią aplikacji Ekoinfonet jednym z jej podsystemów. Między innymi dlatego do tworzenia bazy zostanie wykorzystany silnik bazy danych Oracle, a aplikacja będzie aplikacją dostępną przez strony WWW z zachowaniem wszystkich zasad i dobrych praktyk wypracowanych do tej pory w aplikacji SI Ekoinfonet. Baza będzie bazą scentralizowaną, umieszczoną na jednym serwerze tam, gdzie wszystkie bazy centralne Ekoinfoneta. Baza danych OPHAŁAS będzie służyła do gromadzenia i przetwarzania informacji pozyskiwanych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, obejmujących informacje dotyczące funkcjonujących systemów pomiarowych (źródeł hałasu i stanowisk) oraz wyniki pomiarów i inne dane pomocnicze. Każda z baz danych Systemu Informacyjny Inspekcji Ochrony Środowiska Ekoinfonet składa się z czterech podsystemów: a) podsystemu zbierania danych, b) podsystemu archiwizacji danych, c) podsystemu przetwarzania danych, d) podsystemu udostępniania informacji. Hurtownia danych IS IOŚ jest skonsolidowanym repozytorium danych historycznych, nie podlegającym już zmianom. Z technologicznego punktu widzenia hurtownia danych jest ogromną bazą danych, do której wczytuje się dane z tzw. produkcyjnych źródeł danych. Wykorzystując dane dostępne w hurtowni danych działają tzw. aplikacje analityczne, czy 68

69 eksploracji danych. Aplikacje takie są zorientowane na przetwarzanie danych historycznych i zagregowanych. Do implementacji hurtowni danych wykorzystywane są struktury ROLAP (Relational On Line Analytical Processing) przechowujące dane wielowymiarowe w postaci relacyjnej oraz struktury bezpośrednio przechowujące wielowymiarowe dane w specjalnych strukturach macierzy zwanym MOLAP lub MDOLAP (Multidimensional OLAP). Często w tej samej bazie danych reprezentuje się informacje częściowo w modelu ROLAP, a częściowo w MOLAP. Taki sposób reprezentacji nazywa się hybrydowym HOLAP (Hybrid OLAP). Analiza zasygnalizowanych funkcjonalności systemu wskazuje na to, że będzie on mógł udostępniać dla ISOK informacje o stanie monitorowanych obiektów. System ten będzie stanowił dla ISOK źródło informacji o stanie kompleksowo monitorowanego w kraju środowiska Zintegrowany Zautomatyzowany System Radiolokacyjnego Nadzoru Polskich Obszarów Morskich 24 Zintegrowany Zautomatyzowany System Radiolokacyjnego Nadzoru Polskich Obszarów Morskich realizowany jest przez Komendę Morską Oddziału Straży Granicznej. System ten jest planowany do wdrożenia w I kwartale 2012 r. System ten przeznaczony jest do: a) sprawowania nadzoru nad polskimi obszarami morskimi, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony granicy państwowej oraz eksploatacji polskich obszarów morskich, b) zapewnienia wysokiego poziomu obronności państwa, c) wspomagania wykonywania zadań związanych z poszukiwaniem i ratownictwem, d) sprawowania nadzoru nad ruchem żeglugowym, w tym bezpieczeństwem żeglugi, ochroną środowiska morskiego przed zanieczyszczeniami. System ten jest źródłem informacji o różnego rodzaju zagrożeniach, w tym głównie: spowodowanych ruchem obiektów pływających wzdłuż i po wodach Polskich Obszarów Morskich, o powstałych powodziach i gwałtownych opadach śniegu itp Utworzenie Polskiego Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 25 Instytut Transportu Samochodowego, w latach , realizuje projekt pt. Utworzenie Polskiego Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego. Celem utworzenia Polskiego Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego (POBRD) jest doskonalenie polskiego systemu zbierania danych o bezpieczeństwie ruchu drogowego poprzez pozyskiwanie danych, prowadzenie analiz, propagowanie najlepszych rozwiązań, wskazywanie kierunków dalszych działań i rozpowszechnianie wiedzy na temat bezpieczeństwa ruchu drogowego. W ramach realizacji projektu dąży się do zbudowania bazy, która pozwoli na określenie skali zagrożeń dla poszczególnych kategorii użytkowników i dróg. 24 Katalog zidentyfikowanych systemów w ramach projektu ISOK, IŁ-PIB, Warszawa Informacje o projekcie, 69

70 Polskie Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego (POBRD) ma odpowiadać za integrację istniejących baz (o wypadkach drogowych SEWiK, o kierowcach System Punktów Karnych, o pojazdach CEPiK, o drogach CBDD, o hospitalizowanych ofiarach wypadków PZH), a także zbierać inne dane pozwalające na określenie skali zagrożeń drogowych, co umożliwi prowadzanie wszechstronnych analiz z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego. Zadaniem POBRD będzie: a) zbierania danych (o wypadkach, pojazdach, kierowcach, drogach, ruchu, ofiarach itp.) i informacji (badaniach, planowanych i wdrożonych działaniach oraz uzyskanych efektach itp.), b) prowadzenia analiz i badań, c) oceny programów i wdrożonych działań, d) współpracy z europejską bazą danych (CARE) i Komisją Europejską DG MOVE (Mobility & Transport), bazą danych OECD (IRTAD) (wymiana danych), e) rozpowszechniania wiedzy na temat najlepszych praktyk (procedury zbierania danych, analizy, podejmowane działania, ocena uzyskanych efektów) poprzez informowanie przedstawicieli władzy różnych szczebli oraz specjalistów i społeczeństwa. Usługi i rezultaty systemu z powodzeniem mogą zasilać ISOK, a szczególnie organy i podmioty odpowiedzialne za bezpieczeństwo na drogach oraz związane z bezpieczeństwem i zarządzaniem kryzysowym w kraju Krajowy System Bezpieczeństwa Morskiego (KSBM) Etap I 26 Urząd Morski w Gdyni, Szczecinie i w Słupsku, Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa, w latach realizuje projekt pt. Krajowy System Bezpieczeństwa Morskiego (KSBM) Etap I. Stworzenie Krajowego Systemu Bezpieczeństwa Morskiego, zapewniającego bezpieczeństwo żeglugi oraz przeciwdziałanie skażeniom środowiska morskiego. Zasadniczym celem budowy Krajowego Systemu Bezpieczeństwa Morskiego, Etap I (KSBMI) jest poprawa bezpieczeństwa żeglugi morskiej oraz ochrona środowiska w obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej. Istotą projektu jest utworzenie systemu monitorująco-kontrolnego dla jednolitego zarządzania bezpieczeństwem w obszarach morskich RP przez Administrację Morską we współdziałaniu z innymi służbami operacyjnymi. Realizacja projektu ma umożliwić m.in.: a) dostosowanie środków i działań Administracji Morskiej do wymagań wynikających z krajowych i międzynarodowych aktów prawnych, wytycznych i zaleceń w zakresie poprawy bezpieczeństwa w obszarach morskich, b) stworzenie systemu monitorowania i analizy sytuacji, ostrzegania o zagrożeniach i przekazywania informacji dotyczących bezpieczeństwa morskiego w celu 26 Założenia do projektu Krajowy system bezpieczeństwa morskiego (KSBM) Etap I, Opis projektu 70

71 zapobiegania wypadkom morskim i zagrożeniom ekologicznym oraz sprawnego podejmowania działań w przypadku ich zaistnienia, w tym: wspomagania akcji ratowniczych i zwalczania zanieczyszczeń, wspomagania procesu decyzyjnego w przypadku udzielania miejsca schronienia lub reagowania na zagrożenia niestandardowe, wspomagania zarządzania bezpieczeństwem oraz wspomagania dochodzeń powypadkowych i wykrywania sprawców zanieczyszczeń poprzez wykorzystanie systemów śledzenia, identyfikacji oraz archiwizacji danych, c) poprawę bezpieczeństwa morskiego poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury dostępu do portów, d) zwiększenie konkurencyjności polskich portów morskich. Zakres projektu Krajowy System Bezpieczeństwa Morskiego, Etap I obejmuje trzy, poniżej podane, części składowe. I. Rozbudowa Systemu Nadzoru i Monitorowania Bezpieczeństwa Ruchu Morskiego w obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej (SMRM). System Nadzoru i Monitorowania Bezpieczeństwa Ruchu Morskiego (SMRM) jest zasadniczym podsystemem KSBM umożliwiającym sprawną realizację zadań zapewnienia bezpieczeństwa ruchu morskiego i reagowania w sytuacjach zagrożeń przez służby ruchu podległe Dyrektorom Urzędów Morskich. System ten składa się z funkcjonujących obecnie służb kontroli ruchu wraz z ich wyposażeniem technicznym (aktualnym i planowanym w ramach inwestycji KSBM-I) oraz nowych ośrodków centralnych nadzoru i monitorowania bezpieczeństwa ruchu (centrum i pomocnicze centra KSBM). W ramach rozbudowy Systemu Nadzoru i Monitorowania Bezpieczeństwa Ruchu Morskiego przewiduje się działania organizacyjno techniczne wzmacniające funkcjonowanie służb kontroli ruchu statków w obszarach morskich i podejściach do portów w oparciu o technikę radarową, wizyjną i system automatycznej identyfikacji statków (AIS). W tym celu planuje się działania inwestycyjne polegające na uzupełnieniu infrastruktury dostępu do portów polskich, obejmujące instalację stacji radarowych (dalekiego zasięgu, portowych i VTMS), kamer wizyjnych CCTV, czujników hydrometeorologicznych oraz serwerów i specjalistycznych aplikacji do przetwarzania zobrazowania i archiwizacji danych z tych sensorów. Zadania inwestycyjne obejmują również rozbudowę i modernizację obiektów centrów i ośrodków kontroli ruchu w celu ich dostosowania do funkcji pełnionych w KSBM a także dostawę i montaż zdalnych systemów monitorowania stacji brzegowych i urządzeń. II. Zakończenie budowy Krajowej Sieci Stacji Bazowych Systemu Automatycznej Identyfikacji Statków (AIS-PL) wraz z Morską Krajową Siecią DGPS. Krajowa Sieć Stacji Bazowych AIS-PL aktualnie składa się z trzech podsystemów terytorialnych zarządzanych przez Urzędy Morskie w Gdyni, Słupsku i Szczecinie. Zakres modernizacji przewiduje zwiększenie zasięgu monitorowania ruchu statków poprzez wystawienie dodatkowej stacji bazowej na platformie Baltic Beta, zapewnienie homogeniczności sieci AIS-PL oraz możliwości monitoringu sieciowego pracy systemu poprzez wymianę stacji bazowych w rejonie wybrzeża zachodniego, zagwarantowanie wysokiego stopnia dostępności danych AIS dla użytkowników krajowych i zagranicznych poprzez uaktualnienie serwerów zarządzających systemem, umożliwienie kontroli pracy poszczególnych komponentów systemu a ponadto rozszerzenie możliwości systemu poprzez zakupienie modułu administracyjnego i pakietów analizy statystycznej. 71

72 Morska Krajowa Sieć DGPS (Differential Global Positioning System) spełniająca funkcję głównego polskiego morskiego systemu radionawigacyjnego składa się z dwóch stacji brzegowych, głównej stacji kontrolnej w Gdyni, oraz stanowisk zdalnego monitorowania sygnału radiowego poprawek w porcie w Porcie Gdynia. Zakres przewidywanych prac związanych z dokończeniem budowy Morskiej Krajowej Sieci DGPS obejmuje budowę nowego pola antenowego MF dla rejonu zachodniego, utworzenie 3 stanowisk monitorowania, włączenie alternatywnych systemów komunikacji oraz poprawę infrastruktury nadawczej. Potrzeby hydrograficzne i geodezyjne (oraz w przyszłości operacje pilotażowe i dokowania statków) wymagają użycia techniki RTK (Real Time Kinematic) w pomiarach pozycji. Zakres prac związanych z zakończeniem budowy RTK w zachodniej części wybrzeża obejmuje uruchomienie stacji referencyjnych stałych i ruchomych. III. Utworzenie Systemu Wczesnego Ostrzegania (EWS - Early Warning System) dla obszarów morskich RP. Celem Systemu Wczesnego Ostrzegania (EWS) jest poprawa bezpieczeństwa morskiego poprzez zapobieganie wypadkom na morzu oraz skażeniom środowiska. System EWS stanowi podsystem KSBM umożliwiający bieżącą ocenę sytuacji i zagrożeń na obszarach morskich oraz łączność i współdziałanie w sytuacjach kryzysowych pomiędzy zaangażowanymi służbami. W ramach budowy Systemu Wczesnego Ostrzegania (EWS) program przewiduje działania inwestycyjno-techniczne obejmujące rozwinięcie aplikacji SWIBŻ dla zapewnienia jej funkcjonalności, jako narzędzia do ciągłego śledzenia sytuacji i oceny ryzyka oraz jako platformy operacyjnego współdziałania służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo morskie. Podsystem EWS uwzględnia także zapewnienie wydajnego systemu komunikacji (przesyłu danych) wzdłuż polskiego wybrzeża umożliwiającego komunikację między stacjami brzegowymi a centrami KSBM, łączność między służbami kontroli ruchu Urzędów Morskich oraz łączność operacyjną Służby SAR, dostawę i montaż elementów systemów bezpieczeństwa sieciowego, modernizację systemów łączności radiowej i przewodowej a także przygotowanie infrastruktury dla centrów zarządzania kryzysowego Dyrektorów Urzędów Morskich oraz rozwinięcie systemów informatycznych i aplikacji wspomagających zarządzanie bezpieczeństwem morskim. Realizacja zadań wchodzących w skład wyżej wymienionych bloków ma zapewnić następujące rezultaty w układzie logiczno-funkcjonalnym: a) uaktualnienie oprogramowania i modernizacja infrastruktury systemu VTS Zatoka Gdańska oraz integracja VTS w KSBM; b) odbudowa systemu VTMS Świnoujście-Szczecin w technologii zapewniającej kompatybilność z systemem VTS Zatoka Gdańska oraz integracja VTMS w KSBM; c) objęcie nadzorem radarowym obszaru TSS Ławica Słupska w technologii zapewniającej kompatybilność z systemem VTS Zatoka Gdańska wraz z integracją w KSBM; d) utworzenie i wyposażenie ujednoliconych systemów nadzoru ruchu w kapitanatach portów (Hel, Władysławowo, Łeba, Ustka, Darłowo, Kołobrzeg) i ich integracja w KSBM; 72

73 e) utworzenie centrum KSBM w Gdyni wraz z serwerownią główną i zapasową oraz pomocniczych centrów KSBM w Szczecinie i Ustce dla realizacji funkcji SMRM i EWS w oparciu o system SWIBŻ; f) rozbudowa i modernizacja Krajowej Sieci Stacji Bazowych Systemu Automatycznej Identyfikacji Statków (AISPL) wraz z Morską Krajową Siecią DGPS i RTK; g) modernizacja i unifikacja podsystemów łączności służb ruchu Administracji Morskiej; h) modernizacja systemu łączności operacyjnej Służby SAR; i) rozbudowa systemów teleinformatycznych i zabezpieczających: system transmisji danych między obiektami KSBM (stacjami brzegowymi, ośrodkami lokalnymi i centrami), systemy bezpieczeństwa sieciowego i teleinformatycznego, system kontroli i monitorowania stacji brzegowych i urządzeń KSBM; j) rozwinięcie aplikacji wspomagających zarządzenie bezpieczeństwem morskim, w tym SWIBŻ, PHICS i e-inspekcja. Usługi projektu będą świadczone na potrzeby podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo żeglugi, skażenie środowiska morskiego oraz na rzecz podmiotów związanych z bezpieczeństwem i zarządzaniem kryzysowym METEO-RISK Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW), w latach realizuje projekt pod nazwą METEO-RISK. Celem projektu jest zwiększenie ochrony przed skutkami zagrożeń naturalnych i usprawnienie systemu przewidywania zagrożeń i zdarzeń niebezpiecznych. Platforma informatyczna projektu obejmie swym zasięgiem cały kraj, z tego powodu, że wszystkie oddziały IMGW realizować będą usługi za jej pośrednictwem. Budowa platformy obejmie zakup oprogramowania i infrastruktury teleinformatycznej oraz szereg prac związanych z opracowaniem nowych usług. Odbiorcami usług projektu będą operacyjni odbiorcy prognoz pogody opracowanych prze IMGW organy administracji kraju, sztaby kryzysowe wszystkich szczebli oraz jednostki naukowe i badawcze. Realizacja projektu umożliwi radykalną poprawę jakości prognoz numerycznych IMGW, a także transfer wiedzy oraz praktyczną implementację dla potrzeb kraju wyników międzynarodowej współpracy Polski z krajami UE w dziedzinie badań meteorologicznych. Realizacja projektu umożliwi także bardziej optymalne wykorzystanie współpracy Polski z Europejską Organizacją Eksploatacji Satelitów Meteorologicznych EUMETSAT (European Organisation for the Exploitation of Meteorological Satellites) oraz pozwoli na efektywne wykorzystanie przygotowanego porozumienia o współpracy Polski z Europejskim Centrum Prognoz Średnioterminowych ECMWF (European Centre for Medium-Range Weather Forcasts). W rezultacie platforma projektu będzie dostarczała informacji o zagrożeniach naturalnych (wywoływanych siłami natury), o przewidywanych ich skutków oraz usługi świadczone w skali międzynarodowej i krajowej na rzecz administracji, podmiotów 73

74 związanych z bezpieczeństwem i zarządzaniem kryzysowym oraz podmiotów gospodarczych i naukowych Doskonalenie stanowisk do analizowania i prognozowania zagrożeń (DSA) 27. Komenda Główna i Komendy Wojewódzkie Państwowej Straży Pożarnej (PSP), w latach , realizują projekt pt. Doskonalenie stanowisk do analizowania i prognozowania zagrożeń (DSA). Projekt ma na celu zwiększenie ochrony przed skutkami zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom, poprzez umożliwienie analizowania zagrożeń z wykorzystaniem najnowszych technik cyfrowych (specjalistyczne oprogramowanie oraz mapy cyfrowe). Wprowadzenie nowoczesnych technik cyfrowych poprawi jakość i trafność podejmowanych działań, wspomoże proces podejmowania decyzji. Nowoczesne stanowiska umożliwią również: zwiększenie efektywności wyników analizy (np. zasięgów stref zagrożeń), do oceny możliwych skutków zdarzeń, optymalizacji rozmieszczenia sił i środków ratowniczych do tych zagrożeń oraz jakości organizowanych działań ratowniczych, jak również inicjowania reagowania kryzysowego oraz do planowania przestrzennego. Ponadto umożliwią wspomaganie innych organów administracji publicznej w tym zakresie, usprawnienie procesu (skrócenie czasu) sporządzania analiz i ocen zagrożeń, zarówno sporządzonych na potrzeby planistyczne, jak i w czasie rzeczywistym, na potrzeby trwającej akcji ratowniczej poprzez zastąpienie dotychczas prowadzonych obliczeń na nowoczesne wspomagane techniką komputerową i mapami cyfrowymi. Nowoczesne stanowiska umożliwią PSP prowadzenie analiz ryzyka poważnych awarii przemysłowych, obróbki pozyskanych danych o zagrożeniach z innych podmiotów, a realizujących zadania w zakresie ochrony ludności, zarządzania kryzysowego i ratownictwa. Z przeprowadzonych badań w ramach realizacji projektu ISOK wynika, że system (bazodanowy) ma na celu wsparcie pionu kontrolno-rozpoznawczego PSP w zakresie: prowadzenia kontroli, utworzenia cyfrowego katalogu zagrożeń PSP, prowadzenie analizy zagrożeń i ich wykorzystanie do oceny możliwych skutków zdarzeń niebezpiecznych, reagowania kryzysowego oraz do planowania przestrzennego, a także wspomaganie innych organów administracji publicznej w tym zakresie. W obszarze rozpoznawania zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń oraz nadzoru nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych, zadania te wynikają z art. 1 oraz art. 23 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. z 2006 r. Nr 96, poz. 667 z późn. zm.) i dotyczą w szczególności czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych w zakresie: a) kontroli przestrzegania przepisów przeciwpożarowych; b) oceny zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej rozwiązań technicznych zastosowanych w obiekcie budowlanym; c) oceny zgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym; d) ustalania spełnienia wymogów bezpieczeństwa w zakładzie stwarzającym zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej; e) rozpoznawania możliwości i warunków prowadzenia działań ratowniczych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej; 27 Katalog zidentyfikowanych systemów w ramach projektu ISOK, IŁ-PIB, Warszawa

75 f) rozpoznawania innych miejscowych zagrożeń; Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci g) wstępnego ustalania nieprawidłowości, które przyczyniły się do powstania pożaru oraz okoliczności jego rozprzestrzenienia się; h) zbierania informacji niezbędnych do wykonania analizy poważnej awarii przemysłowej i formułowania zaleceń dla prowadzącego zakład. oraz katalogu zagrożeń, który obejmuje: a) wykaz zakładów, zawierających substancje niebezpieczne w ilościach mogących spowodować wystąpienie zagrożenia dla ludzi lub środowiska; b) wykaz budowli szczególnie zagrożonych katastrofami; c) wykaz tras kolejowych, po których przewożone są towary niebezpieczne; d) wykaz tras drogowych, po których przewożone są towary niebezpieczne; e) wykaz parkingów dla transportu drogowego towarów niebezpiecznych, f) wykaz obiektów wyposażonych w system sygnalizacji pożarowej, w stałe urządzenia gaśnicze, dźwiękowy system ostrzegawczy oraz obiektów, w których są one wymagane; g) charakterystykę zagrożenia powodziowego terenu. Użytkownikami DSA są następujące podmioty: KP (M) PSP, KG PSP; ponadto: SIPR, OST112, IMGW, ISOK, GUGiK, LP, GIOŚ, GUNB Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław Etap I Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW) w Gdańsku, w latach , realizuje projekt pt. Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław Etap I Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Projekt ma na celu odbudowę i modernizację systemu ochrony przeciwpowodziowej Żuław, zabezpieczenie ludzi i gospodarki przed stratami, przyrody przed degradacją oraz powstrzymanie procesu peryferyzacji obszaru Żuław. Efektem projektu będzie poprawa bezpieczeństwa powodziowego, zabezpieczenie egzystencji i majątku ludzi, poprawa bezpieczeństwa prowadzenia działalności gospodarczej, podwyższenie bezpieczeństwa wałów przeciwpowodziowych, zabezpieczenie sprawnego funkcjonowania systemu odwodnieniowego w przypadku wystąpienia średniej i wysokiej wody oraz utrzymanie odpowiednich głębokości w nurcie Wisły. Efektem projektu będzie poprawa bezpieczeństwa powodziowego poprzez zabezpieczenie sprawnego funkcjonowania koryt rzek i budowli hydrotechnicznych, w tym na rzece Wiśle (umożliwiających pracę lodołamaczy oraz odprowadzenie wezbraniowych wód do zatoki Gdańskiej). Ważnym celem projektu jest realizacja systemu monitorowania ryzyka powodziowego. Zakłada się stworzenie narzędzia do zarządzania ryzykiem powodziowym na obszarze Żuław. Usługi projektu będą świadczone bezpośrednio dla RZGW i KZGW, służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe oraz obywateli w rejonie funkcjonowania systemu. 75

76 4.10. Elektroniczna Platforma Gromadzenia, Analizy, Udostępniania zasobów cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych 28 Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, w latach , realizuje projekt pod nazwą Elektroniczna Platforma Gromadzenia, Analizy, Udostępniania zasobów cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych. Elektroniczna Platforma Gromadzenia, Analizy i Udostępniania zasobów cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych ma na celu budowę elektronicznej platformy usług publicznych dotyczącej ochrony zdrowia umożliwiającej m.in. administracji rządowej i samorządowej, przedsiębiorcom i obywatelom gromadzenie, analizę i udostępnianie zasobów cyfrowych o zdarzeniach medycznych. Cele szczegółowe projektu to: 1. Poprawa jakości obsługi pacjentów. 2. Przy pomocy wprowadzonych rozwiązań, usługobiorca czyli pacjent będzie miał możliwość samodzielnego wglądu do historii choroby, czyli do wszystkich istotnych informacji dotyczących wszelkich kontaktów pacjenta z systemem ochrony zdrowia, począwszy od regularnych wizyt u lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej, specjalisty (np. stomatologa), wyników badań laboratoryjnych, wystawionych i zrealizowanych recept, aż po historię chorób leczenia szpitalnego. Ponadto celem Projektu jest wzrost świadomości pacjentów w zakresie ochrony zdrowia i profilaktyki zdrowotnej poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych. 3. Realizacja celu zostanie osiągnięta poprzez umożliwienie rejestracji on-line, udostępnienie usługobiorcom historii chorób, wykonanych usług, skierowań, recept, zwolnień lekarskich, planu szczepień, zaleceń, umożliwienie elektronicznej realizacji recept, elektronicznej obsługi zwolnień lekarskich, udostępnienie personelowi medycznemu danych o stanie zdrowia pacjentów, zapewnienie szybkiego dostępu do danych medycznych w sytuacjach nagłych, udostępnienie informacji na temat ochrony zdrowia (profilaktyka) oraz udostępnienie danych o zdarzeniach medycznych pacjentom w formie elektronicznej. 4. Planowanie opieki zdrowotnej. 5. Dzięki projektowi administracja publiczna uzyska instrument do pozyskiwania informacji niezbędnych do efektywnego planowania opieki zdrowotnej. Uzyskana będzie możliwość przeprowadzania kompleksowych analiz przepływów finansowych i analiz statystycznych w sektorze ochrony zdrowia. Realizacja projektu będzie stanowić również wsparcie dla sprawowania przez administrację publiczną efektywnego nadzoru nad zakładami opieki zdrowotnej. 6. Elektroniczne rozliczenia. 7. Projekt umożliwi szybsze i łatwiejsze dokonywanie rozliczeń pomiędzy usługodawcami, aptekami a płatnikami z wykorzystaniem e-faktury i elektronicznego Centrum Projektów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, opis projektu Elektroniczna Platforma Gromadzenia, Analizy i Udostępniania zasobów cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych, 2. Streszczenie Studium Wykonalności przekroju dla instytucji krajowych, ERNST&YOUNG, Warszawa, grudzień 2009 r. 3. Katalog zidentyfikowanych systemów w ramach projektu ISOK, IŁ-PIB, Warszawa

77 podpisu. Zostanie to osiągnięte poprzez umożliwienie elektronicznej obsługi faktur, usprawnienie elektronicznej obsługi rozliczania wykonania usług medycznych, usprawnienie elektronicznej obsługi refundacji leków, skrócenie czasu rozliczeń. 8. Zarządzanie kryzysowe. 9. Projekt umożliwi także podmiotom publicznym m.in. Ministerstwu Zdrowia, Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji, Głównemu Inspektoratowi Farmaceutycznemu, Głównemu Inspektoratowi Sanitarnemu, płatnikom bieżącego monitorowania sektora ochrony zdrowia w kontekście zdarzeń krytycznych i bezpieczeństwa publicznego. W wyniku realizacji przedmiotowego celu ww. podmioty będą miały możliwość posiadania bieżących informacji o zasobach kadrowych personelu medycznego, dostępności do opieki zdrowotnej oraz leków na wypadek sytuacji kryzysowych. Będzie to wsparcie procesów związanych z zarządzaniem kryzysowym poprzez dostarczanie instytucjom administracji publicznej według kompetencji rzeczowych i miejscowych aktualnej informacji o chorobowości i krytycznych zdarzeniach medycznych w skali kraju czy poszczególnych obszarów administracyjnych państwa. 10. Zapewnienie interoperacyjności z europejskimi platformami elektronicznymi w zakresie obszaru ochrony zdrowia. 11. Jednym z celów projektu jest udostępnianie zasobów cyfrowych o zdarzeniach medycznych z zapewnieniem jednolitych i jednorodnych zasad na terenie kraju oraz umożliwienie ich wymiany z innymi systemami europejskimi, tj. umożliwienie uczestnikom systemu opieki zdrowotnej wymiany niezbędnych danych medycznych pomiędzy różnymi systemami poszczególnych krajów Unii Europejskiej. 12. Zapewnienie wiarygodności danych o zdarzeniach medycznych. 13. W ramach projektu zostaną także utworzone rozwiązania informatyczne, które umożliwią gromadzenie i przetwarzane wiarygodnych danych. Wiarygodność danych medycznych wprowadzanych do systemu będzie zapewniona poprzez ich kilkuetapową weryfikację. Istotnym elementem zapewnienia wiarygodności gromadzonych danych medycznych będzie ich rejestrowanie w każdym miejscu i na każdym etapie ich generowania. Jednym z elementów weryfikacji będzie autoryzacja usług medycznych przez pacjentów. W wyniku realizacji Projektu podmioty publiczne będą miały możliwość bieżącego dostępu do informacji o ewentualnych stanach zagrożenia dla zdrowia obywateli. Realizacja Projektu pozwoli również na monitorowanie aktualnych zasobów personelu medycznego oraz materiałów medycznych niezbędnych na wypadek wystąpienia sytuacji kryzysowej. Poprzez wprowadzenie gromadzenia danych medycznych oraz zastosowanie dostępu do nich z wykorzystaniem Internetu, Projekt będzie stanowił przede wszystkim wsparcie informacyjne dla medycznych zespołów wyjazdowych (dostęp do krytycznych danych medycznych pacjenta) oraz władz administracji publicznej (dostęp do bieżącej informacji o zdarzeniach medycznych w skali kraju). Odbiorcy informacji to: a) usługobiorcy- ludność Polski; b) personel medyczny: lekarze, lekarze dentyści, farmaceuci, pielęgniarki, położne, fizjoterapeuci i rehabilitanci, diagności laboratoryjni; 77

78 c) usługodawcy: zakłady opieki zdrowotnej, indywidualne i grupowe praktyki lekarskie; d) apteki oraz punkty apteczne; e) ZUS; f) NFZ, g) Ministerstwa: Zdrowia, Sprawiedliwości. Spraw Wewnętrznych i Administracji, Obrony Narodowej, Finansów, Główny Urząd Statystyczny, urzędy wojewódzkie, powiatowe oraz gminy. Projekt bezpośrednio związany z ISOK. Jest źródłem informacji o zagrożeniach: pandemie, epidemie, infekcje szpitalne, wypadki, ataki terrorystyczne dla ISOK oraz podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe w kraju. Informacje wyjściowe systemu mają mieć postać zgodną z potrzebami interesariuszy określonymi w porozumieniu. Dostęp do danych systemu będzie zgodna z koncepcją SOA. System ma na celu umożliwienie organom publicznym, w tym administracji państwowej i samorządowej, przedsiębiorcom i obywatelom gromadzenie, analizę i udostępnianie zasobów cyfrowych o zdarzeniach medycznych epuap 2 29 epuap 2 to projekt realizowany przez Centrum Projektów Informatycznych MSWiA w latach Budowa systemu informatycznego o podanym tytule stanowić będzie podstawę do udostępniania usług elektronicznych przez administracje publiczną. System ten będzie pełnił funkcję koordynującą, zapewni możliwość udostępniania usług publicznych przez jednostki administracji samorządowej poprzez wykorzystanie gotowych formularzy. System będzie udostępniał usługi przedsiębiorcom i obywatelom. System będzie w pełni transakcyjny, zapewniając wielostronną komunikację i przepływ informacji. Projekt epuap2 polega na rozbudowie funkcjonalności obecnie eksploatowanej platformy epuap oraz zwiększenie wachlarza usług świadczonych elektronicznie. Cele główne projektu sprowadzono do: a) rozszerzenia zestawu usług publicznych dostępnych przez Internet, w tym usług rejestrowych; b) zwiększenia skali korzystania z usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną; c) integrowania kolejnych systemów administracji publicznej z portalem epuap; d) definiowania nowych procesów obsługi obywatela i przedsiębiorstw. Natomiast cele pośrednie projektu to: a) wzrost dostępności usług publicznych zwiększenie liczby podmiotów korzystających z usług administracji przy pomocy różnych kanałów dostępu elektronicznego. Cel ten będzie realizowany poprzez sukcesywne zwiększanie oferty usług dostępnych przez Internet, przy wsparciu ukierunkowanej kampanii marketingowej; 29 Opis systemu epuap2, 78

79 b) spadek kosztów poprawienie efektywności kosztowej usług świadczonych przez administrację publiczną, dzięki digitalizacji wybranych usług, co pozwoli ograniczyć liczbę spraw realizowanych w sposób tradycyjny; c) integracja usług implementacja mechanizmów integrujących jednostki samorządu terytorialnego na portalu epuap, np. w formie usług koordynacyjnych oraz wspierających tworzenie ram interoperacyjności; d) katalogowanie usług ułatwienie korzystania z usług publicznych dostępnych przez Internet, poprzez opracowanie systematyki usług w formie katalogu; katalog usług jest narzędziem porządkującym, dzięki któremu jednostki administracji publicznej będą używać jednolitego i jednoznacznego nazewnictwa udostępnianych usług. Jest to szczególnie istotne dla urzędów administracji samorządowej, w których niejednokrotnie te same usługi są nazywane w różny sposób. Skutkiem realizacji tego celu ma być poprawa intuicyjności wyszukiwania usług przez odbiorcę końcowego. Portal epuap dla administracji ułatwia świadczenie usług publicznych drogą elektroniczną. Udostępniona infrastruktura pozwala na wymianę informacji pomiędzy instytucjami publicznymi oraz na tworzenie usług złożonych, świadczonych przez różne instytucje. Intencją platformy, jako wspólnej infrastruktury, jest pomoc w rozwiązywaniu powtarzalnych problemów administracji, związanych z wykorzystaniem elektronicznych kanałów komunikacji do realizacji i udostępniania swoich usług. epuap wspiera interoperacyjność administracji oraz zmniejsza globalne koszty związane z wymianą dokumentów pomiędzy obywatelami a urzędami oraz pomiędzy samymi urzędami. Korzyści portalu epuap dla administracji są następujące: a) uproszczenie procesu tworzenia e-urzędu; b) usprawnienie i upowszechnienie elektronicznej drogi dostępu do usług administracji publicznej; c) urząd bardziej przyjazny obywatelowi; d) możliwość korzystania z infrastruktury umożliwiającej wymianę danych pomiędzy urzędami administracji publicznej; e) poszerzenie katalogu usług publicznych dostępnych drogą elektroniczną. Celem portalu epuap dla obywateli ( jest udostępnienie odbiorcom usług publicznych pojedynczego punktu dostępowego w Internecie. Z perspektywy obywateli i przedsiębiorców epuap stanowi jednolity, odmiejscowiony i niezależny od resortu dostęp do usług administracji publicznej. Zasoby finansowe, które urzędy musiałyby przeznaczyć na własne rozwiązania, mogą teraz przeznaczyć na poprawę efektywności funkcjonowania urzędu. Dla obywatela oznacza to wyższy poziom usług świadczonych przez urzędy. Dzięki portalowi epuap obywatele zyskują elektroniczny dostęp do usług administracji publicznej oraz możliwość załatwienia sprawy urzędowej przez Internet. Usprawnienie wymiany informacji pomiędzy urzędami, na przykład poprzez dostęp do rejestrów, skraca czas potrzebny na realizację sprawy przez urząd. Wreszcie, nie trzeba będzie odwiedzać różnych urzędów w celu gromadzenia dokumentów niezbędnych do zrealizowania sprawy, ponieważ będzie to możliwe przez jeden punkt dostępowy w Internecie na stronie 79

80 Korzyści portalu epuap dla obywateli są następujące: a) usługi administracji publicznej dostępne w jednym miejscu; b) możliwość załatwienia spraw urzędowych przez Internet; Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci c) możliwość wnoszenia opłat za usługi publiczne drogą elektroniczną; d) oszczędność czasu i pieniędzy; e) udostępnienie jednej bazy dokumentów niezbędnej do korzystania z usług administracji publicznej; f) ograniczenie konieczności powiadamiania wszystkich urzędów o zmianie danych osobowych; g) możliwość załatwienia oraz sprawdzenia stanu sprawy w dowolnym miejscu i czasie; h) ograniczenie liczby dokumentów wymaganych od obywatela. Natomiast usługi udostępnione w ramach epuap oraz epuap2, ze względu na wagę problemu, prezentuje poniżej podany zbiór usług. 1. Zgłoszenie działalności gospodarczej. 2. Zgłoszenie zmiany w ewidencji działalności gospodarczej. 3. Zawieszenie działalności gospodarczej. 4. Zamknięcie działalności gospodarczej. 5. Wznowienie działalności gospodarczej. 6. Zgłoszenie Płatnika Składek. 7. Zwrot nadpłaconych składek na wniosek płatnika ZUS-EZS. 8. Zgłoszenie reklamacji do informacji o stanie konta osoby ubezpieczonej ZUS-ERU. 9. Wydanie zaświadczenia o zgłoszeniu do ubezpieczenia zdrowotnego ZUS-EWZ. 10. Wydanie zaświadczenia o przekroczeniu rocznej granicy podstawy wymiaru składek (30-krotność) ZUS-EPW. 11. Wydanie zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek ZUS-EWN. 12. Wniosek o publikację wzoru w CRD. 13. Przyjmowanie wniosków o udostępnienie danych lub informacji z Centralnej Ewidencji Kierowców i przekazywanie do realizacji. 14. Przyjmowanie wniosków o udostępnienie danych lub informacji z Centralnej Ewidencji Pojazdów i przekazywanie do realizacji. 15. Złożenie wniosku o nadanie odznaki honorowej Zasłużony Pracownik Morza do ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej. 16. Złożenie wniosku o nadanie odznaki honorowej Zasłużony dla transportu Rzeczypospolitej Polskiej do ministra właściwego do spraw transportu. 17. Złożenie wniosku o nadanie odznaki honorowej Zasłużony dla Łączności do Ministra właściwego do spraw łączności. 80

81 18. Złożenie wniosku o nadanie odznaki honorowej Zasłużony dla Kolejnictwa, do ministra właściwego do spraw transportu. 19. Złożenie wniosku o nadanie odznaki honorowej Zasłużony dla drogownictwa do ministra właściwego do spraw transportu. 20. Złożenie wniosku o przyznanie nagrody rocznej do ministra właściwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej lub ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej lub ministra właściwego do spraw łączności lub ministra właściwego do spraw transportu. 21. Udostępnienie rejestru wyborców. 22. Elektroniczna skrzynka podawcza. 23. Formularz zgody przewozowej na każdorazowe przemieszczanie broni palnej opracowany na podstawie rozporządzenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 kwietnia 2007 r. w sprawie wzoru uprzedniej zgody przewozowej (Dz.U. Nr 87, poz. 585). 24. Formularz uprzedniej zgody przewozowej na każdorazowe przemieszczanie broni palnej opracowany na podstawie rozporządzenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 kwietnia 2007 r. w sprawie wzoru uprzedniej zgody przewozowej (Dz.U. Nr 87, poz. 586). 25. Wniosek o dofinansowanie przygotowania lub realizacji oprogramowania interfejsowego, a także kodów źródłowych tego oprogramowania, składany na podstawie art.12 ust.1 pkt 2 ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne. 26. Wniosek o dofinansowanie przygotowania lub realizacji projektu informatycznego/innego przedsięwzięcia wspierającego rozwój społeczeństwa informacyjnego składany na podstawie art.12 ust.1 pk1 albo 3 ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne. 27. Składanie wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji, postanowienia w przedmiocie ewidencji gruntów i budynków, klasyfikacji gruntów. 28. Składanie wniosku o wznowienie postępowania administracyjnego w przedmiocie ewidencji gruntów i budynków, klasyfikacji gruntów. 29. Składanie wniosku o udostępnienie danych z państwowego rejestru granic. 30. Składanie oświadczenia wnioskodawcy o dotychczasowym stanie realizacji uprawnień. 31. Składanie oświadczenia wnioskodawcy o miejscach zamieszkania na obecnym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 32. Wpis placówek opiekuńczo wychowawczych wsparcia dziennego do prowadzonego przez Wojewodę rejestru. 33. Wpis ośrodków adopcyjno opiekuńczych do prowadzonego przez Wojewodę rejestru. 34. Umarzanie, odraczanie lub rozkładanie na raty grzywny, z tytułu należności mandatu karnego kredytowanego. 81

82 35. Składanie wniosku o zbadanie zasadności odmowy włączenia do Powiatowego/Wojewódzkiego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego. 36. Opiniowanie wniosku jednostki samorządu terytorialnego o dotację z budżetu państwa do zadań związanych z usuwaniem skutków klęski żywiołowej. 37. Umarzanie, odraczanie lub rozkładanie na raty należności budżetowych. 38. Prośba o udostępnienie informacji publicznej. 39. Uzyskanie patronatu lub członkowstwa w komitecie honorowym. 40. Przyjęcie obywateli w sprawach skarg i wniosków. 41. Składanie wniosków o wydanie kopii dokumentów z archiwum zakładowego. 42. Uzgadnianie czasu i trasy przemarszu pielgrzymki na terenie województwa. 43. Organizacja przyjmowania, rejestrowania i załatwiania skarg i wniosków w Urzędzie Wojewódzkim. 44. Wniosek o wydanie prawa jazdy. 45. Dopisanie do spisu wyborców. 46. Przyjęcie zawiadomienia o przypadkowym znalezieniu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem archeologicznym. 47. Przyjęcie zawiadomienia o odkryciu w trakcie robót budowlanych lub ziemnych przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem archeologicznym. 48. Przyjmowanie wniosków i uwag do sporządzonego studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. 49. Przyjmowanie wniosków i uwag do sporządzonych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 50. Przyjmowanie zgłoszeń od wykonawców prac geologicznych zamierzających przystąpić do wykonywania robót geologicznych. 51. Wniosek o przeprowadzenie egzaminu w zakresie transportu drogowego taksówką. 52. Wniosek o sporządzenie lub zmianę miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. 53. Zgłoszenie eksploatacji instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, mogącej negatywnie oddziaływać na środowisko przydomowa oczyszczalnia ścieków. 54. Wydanie decyzji wyrażającej zgodę na zamknięcie składowiska odpadów lub jego wydzielonej części. 55. Wydanie decyzji o bonifikacie od opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowych stanowiących własność gminy oraz Skarbu Państwa, jeżeli nieruchomość jest przeznaczona lub wykorzystywana na cele mieszkaniowe. 56. Wydanie wypisu i wyrysu z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. 82

83 57. Wpis do rejestru posiadaczy odpadów prowadzących działalność w zakresie zbierania odpadów lub prowadzących działalność w zakresie transportu odpadów, którzy są zwolnieni z obowiązku uzyskiwania zezwolenia na prowadzenie ww. działalności. 58. Przyjmowanie zawiadomień o organizacji zgromadzenia publicznego. 59. Objęcie patronatem imprez o charakterze lokalnym i ponadlokalnym. 60. Wpis do ewidencji obiektów świadczących usługi hotelarskie, nie będących obiektami hotelarskimi. 61. Wydawanie zaświadczeń o stanie majątkowym mieszkańców. 62. Wycinka drzew i krzewów zezwolenia. 63. Uzyskanie zgody na używanie herbu. 64. Wpis (skreślenie wpisu), zmiana danych w rejestrze zwierząt podlegających ograniczeniom przewożenia przez granicę państwa na podstawie przepisów prawa Unii Europejskiej. 65. Zgłoszenie pracy geodezyjnej, kartograficznej GEOPORTAL 2 30 Główny Urząd Geodezji i Kartografii (GUGiK), w latach , buduje i wdraża projekt pod nazwą GEOPORTAL Projekt polega na budowie nowoczesnego, dostępnego za pośrednictwem Internetu oraz innych platform (np. poprzez telefony komórkowe, kioski internetowe), repozytorium cyfrowej informacji katastralnej i geograficznej (geoprzestrzennej) o charakterze portalowym. Projekt będzie realizował ideę powszechnego dostępu i stosowania informacji przestrzennej na terenie kraju (elektroniczne archiwum państwowe zasobu geodezyjnego i kartograficznego: bazy danych i mapy). Realizowane będą usługi wyszukiwania zbioru danych przestrzennych, ich przeglądania, pobierania itp. W wyniku realizacji projektu powstanie repozytorium cyfrowej informacji katastralnej i geograficznej (geoprzestrzennej) o charakterze portalowym. GEOPORTAL 2 oferuje nową jakość w zakresie dostępu do zbiorów danych będących w posiadaniu administracji publicznej zarówno obywatelom jak i przedsiębiorcom krajowym oraz zagranicznym, ale także administracji, a korzyści wynikające z jego realizacji są bardzo szerokie i zależne od konkretnych użytkowników. Zadaniem GEOPORTALU 2, projektowanego zgodnie z metodyką INSPIRE jest zapewnienie dostępu obywatelom i przedsiębiorcom do danych przestrzennych o dużej wiarygodności, możliwie wysokiej aktualności oraz dokładności odwzorowania obiektów i zjawisk w przestrzeni. Obecna wersja GEOPORTALU, dostępna pod adresem bazuje na interaktywnej przeglądarce map z narzędziami umożliwiającymi wyszukiwanie i analizowanie informacji przestrzennych. W ramach projektu GEOPORTAL.GOV.PL zaimplementowane zostały już następujące bazy danych przestrzennych: 30 Opis systemu GEOPORTAL 2, 31 W opisie systemu GEOPORTAL 2 mówi się już o systemie GEOPORTAL 3 83

84 a) dane o charakterze katastralnym; b) Baza Danych Ogólnogeograficznych; c) Baza Danych Obiektów Topograficznych; d) ortofotomapy; e) rastry map topograficznych; f) rastry map tematycznych; g) Państwowy Rejestr Granic; h) Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych; i) Numeryczny Model Terenu; j) metadane zbiorów i usług danych przestrzennych. System GEOPORTAL 2 dostarczał będzie między innymi usługi: Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci a) usługi bezpieczeństwa dostarczające m.in. następujące funkcjonalności: uwierzytelnienie użytkowników systemu Geoportal 2; autoryzacja użytkowników, przy czym przedmiotem polityki dostępu są zasoby systemu Geoportal 2, w tym m.in. usługi i dane; b) usługi integracji usług przestrzennych dostarczające m.in. następujące funkcjonalności: integrację i udostępnienie w zunifikowany sposób usług danych przestrzennych zdefiniowanych dyrektywą INSPIRE; udostępnienie usług do danych przestrzennych, które nie zostały dostosowane do wymagań dyrektywy INSPIRE lub nie zostały udostępnione zgodnie z wymaganiami określonymi dyrektywą INSPIRE; c) usługi branżowe umożliwiające jednorodny dostęp do wybranych usług SGiK; d) usługi elektronicznego archiwum danych przestrzennych pełniącego rolę centralnej ewidencji oraz archiwum elektronicznych kopii danych państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego; e) usługi zarządzania treścią portalu dostarczające m.in. następujące funkcjonalności: obsługę treści udostępnianych w ramach systemu Geoportal 2 (w tym publikowanie, przeglądanie, edycję, usuwanie i archiwizację treści); f) usługi obsługi zamówień dostarczające m.in. następujące funkcjonalności: jednolita obsługa wszystkich zamówień realizowanych przy pomocy systemu Geoportal 2, w tym sprzedaży produktów i usług udostępnianych przez system Geoportal 2; g) usługi lokalizacji przestrzennej nazw geograficznych i adresów; h) usługi zarządzania i monitorowania dostarczające m.in. następujące funkcjonalności: kompleksowa i jednolita dla całego systemu obsługa mechanizmów monitorowania udostępnianych zasobów, w tym w szczególności wsparcie w przygotowaniu raportów wymaganych Dyrektywą INSPIRE. Projekt ten jest bezpośrednio związany z projektami: ISOK, CPR, Systemem Informacyjnym o Infrastrukturze Szerokopasmowej i Portalem Polska Szerokopasmowa, Systemem Informacyjnym Statystyki Publicznej oraz systemami wspierającymi zasoby i zdarzenia medyczne. 84

85 4.13. TERYT2 Państwowy rejestr granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju 32 Główny Urząd Geodezji i Kartografi (GUGIK), w latach , realizuje projekt pod nazwą TERYT2. Państwowy rejestr granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju. Projekt dotyczy budowy systemu teleinformatycznego zawierającego bazę danych przestrzennych określających granice jednostek podziałów terytorium kraju. Projekt ujęty jest w Planie Informatyzacji Państwa. Realizacja projektu wynika z dyrektywy INSPIRE. Projekt zakłada budowę i wdrożenie systemu teleinformatycznego wraz z jednoczesnym zebraniem danych przestrzennych i opisowych określających granice jednostek podziałów terytorialnych kraju. Rezultaty projektu TERYT 2 będą dostępne za pośrednictwem oraz innych systemów administracji publicznej. Projekt jest także komplementarny z innymi projektami realizowanymi w Głównym Urzędzie Geodezji i Kartografii, z których najistotniejszy dotyczy budowy Georeferencyjnej Bazy Danych Obiektów Topograficznych wraz z krajowym systemem zarządzania (GBDOT). Głównym celem projektu TERYT 2 jest udostępnienie za pośrednictwem Internetu państwowego rejestru granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju oraz realizacja i wdrożenie rozwiązań związanych z prowadzeniem rejestrów adresowych. Zgodnie z przyjętymi założeniami, realizacja projektu umożliwi integrację zasobów informacyjnych administracji publicznej oraz zwiększenie dostępności do tych zasobów. Dzięki projektowi nastąpi usprawnienie i unowocześnienie sposobów świadczenia części usług publicznych. Realizacja celów projektu TERYT 2 polega na budowie systemu gromadzenia i aktualizacji danych jak również na zebraniu, weryfikacji oraz integracji danych przestrzennych i opisowych. Dane, o których mowa dotyczą m.in.: a) granic zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, b) granic podziału kraju na potrzeby ewidencji gruntów i budynków (jednostki ewidencyjne i obręby ewidencyjne), c) granic podziału kraju na potrzeby statystyki publicznej, d) granic podziału kraju ze względu na właściwość miejscową sądów i prokuratur, e) granic pasa nadbrzeżnego, granic portów i przystani morskich, morskiej linii brzegowej, linii podstawowej i granicy morza terytorialnego RP, f) granic podziału kraju ze względu na właściwość miejscową organów i jednostek organizacyjnych administracji specjalnej, takich jak: archiwa państwowe, urzędy skarbowe, izby skarbowe, nadleśnictwa i Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych, Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej i urzędy morskie, g) granic obszarów działania służb podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji, Opis systemu TERYT2, 2. M. Leończyk, Budowa i wdrożenie aplikacji do prowadzenia ewidencji miejscowości, ulic i adresów w ramach projektu TERYT2, GUGiK, Grodzisk Maz., maj

86 h) pola powierzchni jednostek zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, pola powierzchni obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej oraz pola powierzchni jednostek podziału kraju na potrzeby ewidencji gruntów i budynków, i) adresów i ich lokalizacji przestrzennej (dotyczy to migracji danych pozyskanych w ramach innych projektów realizowanych przez GUGiK). Projekt TERYT 2 skierowany jest do wszystkich zainteresowanych dostępem do aktualnych i rzetelnych informacji przestrzennych dotyczących granic podziałów terytorialnych kraju oraz adresów (punktów adresowych). Udostępnienie spójnych, wiarygodnych i aktualnych danych przestrzennych o charakterze urzędowym, ma kluczowe znaczenie zarówno dla wielu jednostek administracji publicznej, służb bezpieczeństwa, przedsiębiorców, a także samych obywateli. Produkty TERYT 2 to: a) dane przestrzenne i opisowe dotyczące granic jednostek podziałów terytorialnych kraju oraz danych adresowych, b) system teleinformatyczny (budowa i uruchomienie). Ponadto, w ramach projektu TERYT 2, GUGiK planuje udostępnić gminom aplikację internetową umożliwiającą prowadzenie w systemie teleinformatycznym ewidencję miejscowości, ulic i adresów, zgodnie z powszechnie obowiązującymi i projektowanymi wymogami prawnymi Georeferencyjna Baza Danych Obiektów Topograficznych (GBDOT) wraz z krajowym systemem zarządzania 33 Główny Urząd Geodezji i Kartografi (GUGiK), w latach , realizuje projekt pod nazwą Georeferencyjna Baza Danych Obiektów Topograficznych (GBDOT) wraz z krajowym systemem zarządzania. Realizacja projektu umożliwi powszechne udostępnienie informacji przestrzennej jednostkom administracji publicznej, przedsiębiorcom, w tym inwestorom krajowym i zagranicznym oraz obywatelom. Projekt wykorzystuje innowacyjne technologie informatyczne, a jego realizacja wynika z dyrektywy INSPIRE. Dzięki realizacji projektu dane z rejestrów referencyjnych będą dostępne dla zainteresowanych użytkowników zarówno w formie bezpośredniej, jak również w formie usług elektronicznych poprzez witrynę Nadrzędnym celem Projektu GBDOT jest pokrycie całego terytorium kraju spójną Bazą Danych Obiektów Topograficznych. Obecnie istniejący zbiór jest niejednorodny pod względem aktualności, zakresu zebranych danych oraz stopnia pokrycia danymi dla poszczególnych województw. Budowa BDOT przyczyni się pośrednio do lepszego funkcjonowania gospodarki poprzez zwiększenie ilości i poprawę jakości danych przestrzennych udostępnianych on-line przez Służbę Geodezyjną i Kartograficzną dla administracji publicznej, przedsiębiorców i obywateli. 33 Opis systemu GBDOT 86

87 W szczególności budowa BDOT zagwarantuje: Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci a) wzmocnienie infrastruktury informacji przestrzennej państwa poprzez integrację istniejących rejestrów i baz danych z bazą danych obiektów topograficznych dla obszaru całego kraju, b) rozwój przedsiębiorczości poprzez bezpośredni dostęp on-line do aktualnych rejestrów baz danych obiektów topograficznych, c) znaczące skrócenie czasu oczekiwania na aktualne, wysokiej jakości dane topograficzne i tematyczne, d) usprawnienie procesu podejmowania decyzji inwestycyjnych poprzez dostarczanie danych niezbędnych do prowadzenia analiz i symulacji na wszystkich szczeblach administracyjnych, e) zwiększenie dostępności do usług elektronicznych świadczonych przez administrację publiczną w zakresie baz danych przestrzennych w ramach platformy e-puap. Jako zasadnicze dziedziny, w których możliwe jest szerokie korzystanie z baz danych obiektów topograficznych można wymienić: a) administrację wszystkich szczebli (poziomów) i służby publiczne, b) działalność gospodarczą, planowanie rozwoju i planowanie przestrzenne, c) logistykę i systemy transportowe, d) środowisko przyrodnicze. W ramach realizacji Projektu zostanie wdrożony system wizualizacji kartograficznej pozwalający na zautomatyzowaną prezentację zawartości zbiorów danych BDOT, przy zachowaniu poprawnego przekazu informacyjnego. Umożliwi to systemowe publikowanie standardowych opracowań kartograficznych, czyli map topograficznych w skalach: 1: , 1: , 1: , 1: i map ogólnogeograficznych w skalach: 1: , 1: , 1: Projektowane rozwiązania zapewnią zarówno zasilanie BDOT z innych rejestrów referencyjnych (nie tylko rejestrów Służby Geodezyjnej i Kartograficznej) jak również umożliwią udostępnianie i publikację danych do innych systemów prowadzonych przez administrację. Powyższe rozwiązania mają na celu uniknięcie wielokrotnego pozyskiwania i aktualizacji tych samych danych. Aby sprawnie realizować ww. zadania, przede wszystkim w aspekcie przyjmowania danych do zasobu, ich kontroli, aktualizacji oraz udostępniania użytkownikom na poziomach wojewódzkich i poziomie centralnym planowane jest opracowanie i wdrożenie Systemu Zarządzania Bazą Danych Obiektów Topograficznych (SZBDT). Realizacja projektu zakłada sześć podstawowych celów: a) budowa Bazy Danych Obiektów Topograficznych spójnego w skali kraju zasobu danych topograficznych i geodezyjnych w tym modernizacja osnowy i cyfrowa ortofotomapa, b) budowa Systemu Zarządzania Baza Danych Obiektów Topograficznych informatycznego systemu gromadzenia, zarządzania i udostępniania danych, c) budowa Centrum zapasowego SZBDOT usprawnienie dostępu do zbioru danych oraz ich zabezpieczenie przed zdarzeniami losowymi, 87

88 d) integracja i standaryzacja istniejących baz danych oraz rozproszonych systemów poprzez dostosowanie do aktów normatywnych, e) utworzenie systemu ciągłego zasilania Bazy Danych Obiektów Topograficznych z innych rejestrów referencyjnych, f) umożliwienie dostępu do baz danych i systemu poprzez portal internetowy 5. Integracja sieci i zarządzania kryzysowego Perspektywiczne sieci telekomunikacyjne powinny spełniać wymagania użytkowników instytucjonalnych (grupowych) jak i indywidualnych. W obszarze bezpieczeństwa są to wymagania szczególne, ponieważ sieci tego typu powinny zapewnić w skali krajowej i regionalnej: a) ciągłe monitorowanie zagrożeń, b) utrzymywanie sił i środków w gotowości do likwidacji zaistniałych zagrożeń, c) kierowanie siłami i środkami w procesie likwidacji zagrożeń oraz likwidacji ich skutków, d) współdziałanie z różnego rodzaju instytucjami i podmiotami w procesie przeciwdziałania zagrożeniom, e) informowanie i alarmowanie ludności o zaistniałych niebezpieczeństwach i zagrożeniach, f) kierowanie ewakuacją ludności z obszarów i rejonów zagrożonych. Perspektywiczne sieci telekomunikacyjne w kraju powinny: a) charakteryzować się nowoczesną i zgodną z światowymi tendencjami rozwojowymi architekturą, b) umożliwiać świadczenie szerokopasmowych usług telekomunikacyjnych, także tych, jakie niezbędne są w obszarze bezpieczeństwa i zarządzenia państwa i regionu, c) zmierzać w kierunku budowy sieci nowej generacji NGN (Next Generation Network). Stanowisko takie potwierdzają plany i działania państw europejskich, które obecnie zmierzają do budowy sieci NGN 34. Jest oczywistym, że sieci NGN nie powstaną od zaraz, należy sądzić, że ich wdrożenie będzie procesem kilkuletnim, przejściowym od obecnych sieci do sieci NGN. Z tego to powodu powstaje pytanie czy w procesie budowy i wdrażania sieci należy czekać na nowe usługi świadczone przez sieci NGN, czy szukać dodatkowych rozwiązań. Zespół 34 Np. w Wielkiej Brytanii kończona jest inwestycja budowy sieci NGN w oparciu o platformę IP i architekturę IMS; podobna sytuacja występuje w Słowacji, w której na drodze budowy sieci NGN sieć szkieletowa w warstwie transmisyjnej została zbudowana jako sieć IP/MPLS. 88

89 sporządzający niniejsze sprawozdania uważa, że ważnym jest to, by w okresie przejściowym, istniejące obecnie sieci telekomunikacyjne były integrowane w oparciu o wspólną platformę, jaką jest platforma IP i w miarę postępu technicznego rozwijane w kierunku sieci przyszłości sieci NGN Sieci telekomunikacyjne o architekturze NGN Analiza literatury przedmiotu 35 wskazuje na dwa sposoby modernizowania sieci telekomunikacyjnej w kierunku budowy sieci NGN: a) pierwszy sposób zastosowanie urządzeń Softswitch, b) drugi sposób zastosowanie wielousługowej platformy IMS (IP Multimedia Subsystem). Takie podejście oznacza, że w pierwszym przypadku budowana/modernizowana jest wyłącznie sieć stacjonarna w nowej technologii (wdrożenie urządzeń typu Softswitch), natomiast w drugim, przy zastosowaniu systemu IMS, integrowane są sieci stacjonarne i ruchome i rozbudowywane w kierunku sieci NGN. Uwzględniając charakter sieci i systemów telekomunikacyjnych, jakie funkcjonują w obszarze bezpieczeństwa, a szczególnie potrzeby przewidywanych użytkowników ruchomych i stacjonarnych, należy sądzić, że drugi sposób modernizacji sieci telekomunikacyjnych jest w tym zakresie bardziej zasadny. Najogólniej ujmując, sieć NGN jest oparta na protokóle IP, a jej architektura jest sprowadzona do trzech podstawowych warstw (Rys. 15): a) warstwa transportowa (Transport Layer) realizuje przełączanie, routing, brzegowe funkcje urządzeń klienckich pomiędzy różnorodnymi elementami sieci; b) warstwa sterowania (Control Layer) realizuje i obsługuje funkcje niezbędne do tworzenia połączeń, koresponduje z podstawowymi potrzebami komunikacyjnymi warstwy usług, współpracuje z warstwą transportową za pomocą zestandaryzowanych styków; c) warstwa usług (Service Layer) zawiera końcowe funkcje usługowe, umożliwia współpracę ze sterowaniem siecią poprzez funkcje mediacyjne. 35 Materiały firmowe Alcatel-Lucent, Siemens, Ericsson, Cisco, periodyki naukowe, a także opracowanie IŁ-PIB pt. Uwarunkowania rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce, Warszawa, grudzień

90 Rys. 15 Ogólna architektura sieci NGN Architektura sieci NGN zapewnia konwergencje usług multimedialnych oraz pakietowy tryb transportu dla różnego rodzaju dostępu i usług. Warstwa transportowa realizowana jest na bazie IP lub ATM z konwergencją do IP. Protokół IP może być stosowany w różnych technologiach transmisyjnych, ponadto separuje on warstwę transportową od usługowej. Pakiety IP mogą być transportowane przy wykorzystaniu różnych technik np. ATM, Eterneth, PPP (produkty warstwy drugiej) oraz różnorodnych technologii warstwy pierwszej np. SDH, WDM, DSL. Przy czym należy pamiętać o tym, że koncepcja sieci NGN nie jest ostateczna, jest ona nadal doskonalona i rozwijana przez ITU-T, ETSI i TISPAN. Sieć NGN przyjmuje otwarte i standaryzowane interfejsy miedzy warstwami, umożliwiając tym usługodawcom tworzenie nowych usług niezależnie od sieci. Ma to istotne znaczenie w zakresie potrzeb społeczeństwa na nowe usługi multimedialne oraz usługi, jakie mogą być wykorzystywane na potrzeby bezpieczeństwa. Sieć NGN z założenia powinna realizować szereg nowych perspektywicznych szerokopasmowych i multimedialnych usług telekomunikacyjnych, jakie wynikają z potrzeb różnych podmiotów i społeczeństwa. Koncepcje przejścia modelu usług sieci obecnie eksploatowanych do modelu usług sieci NGN prezentuje Rys

91 Rys. 16 Idea przejścia modelu usług współczesnych sieci telekomunikacyjnych do modelu usług NGN 36. Budowa sieci NGN w oparciu o platformę IMS jest realizowana przez wielu operatorów telekomunikacyjnych 37. Platforma usługowa IMS umożliwia realizację różnorodnych usług multimedialnych w szkieletowej sieci telekomunikacyjnej. Platforma usługowa IMS Platforma usługowa IMS (IP Multimedia Subsystem) jest określana, jako podsystem do realizacji usług multimedialnych w telekomunikacyjnych sieciach szkieletowych, w warstwie transportowej, w oparciu o protokół IP. Podsystem ten posiada określone w standardach architekturę i funkcjonalności. W strukturze IMS zdefiniowane zostały współpracujące ze sobą oraz z sieciami bloki funkcjonalne. Współpraca ta przebiega za pośrednictwem punktów styku (interfejsów) i przy wykorzystaniu protokołów, które także są zdefiniowane (zestandaryzowane). Model sieci z wykorzystaniem platformy usługowej IMS prezentuje Rys. 17. Rys. 17 Model sieci telekomunikacyjnej z IMS (z różnym rodzajem dostępu) 36 Uwarunkowania rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce, IŁ-PIB, Warszawa, grudzień Forum IMS od 2007 r. ponad 100 operatorów na świecie, w tym w Polsce, np. T.P S.A.. 91

92 IMS zapewnia transport ruchu sygnalizacyjnego i danych dla usług multimedialnych w infrastrukturze IP, łączenie różnych mediów w ramach jednej sesji i gwarancję parametrów QoS dla świadczonych usług. IMS umożliwia konwergencję usług oraz sieci stacjonarnych i ruchomych dzięki konfiguracji opartej o jednolity interfejs usługowy niezależny od rodzaju dostępu przewodowego lub radiowego. IMS dostarcza usługi zgodnie z indywidualnymi profilami użytkowników. Obsługuje ona połączenia telefoniczne i sesje IP realizowane za pośrednictwem różnych sieci CATV, DSL, IEEE , IEEE , CDMA, GSM/EDGE/UMTS, ITE, a także sieci dyspozytorskich, np. standardu ETSI TERTA2 i TETRAPOL. Z tego wynika wniosek, że IMS cechuje uniwersalność w zastosowaniu, realizowanie różnorodnych usług, które z powodzeniem mogą być zastosowane w obszarze bezpieczeństwa w wymiarze krajowym i lokalnym. W pierwszej kolejności architekturę platformy IMS określiła grupa 3GPP (Third Generation Partnersship Projekt), której podstawowe elementy (jednej z wielu wersji) prezentuje Rys. 18. Główne składniki IMS to: Rys. 18 Bloki architektury IMS wg 3GPP 38 1) HSS (Home Subscriber Server) centralna baza danych użytkowników, 2) CSCF (Call Session Control Function) jednostka centralna zarządzająca sesjami użytkowników, 38 Prace 3GPP oraz różne wersje standardów 92

93 3) MGCF (Media Gateway Control Function) brama medialna umożliwiająca zestawianie połączeń do klasycznych sieci głosowych, 4) MRFC (Multimedia Resource Function Controller) element zarządzający zasobami sieciowymi. ETSI, w ramach dokumentów ETSI TISPAN, przyjmując rozwiązania 3GPP, realizuje prace standaryzacyjne w ramach NGN i prezentuje koncepcje tych rozwiązań, np. NGN Release 1, NGN Release Architekturę takiej sieci NGN ETSI TISPAN1 prezentuje Rys. 1Rys. 19. Rys. 19 Architektura sieci NGN ETSI TISPAN1 W prezentowanym rozwiązaniu platforma usługowa IMS w sieciach NGN stanowi rdzeń tych sieci i w opracowaniach określana jest jako core IMS. Ważnym jest to, że architektura prezentowana w wersjach ETSI TISPAN jest architekturą wspólną dla sieci stacjonarnych i mobilnych, co oznacza realizacje usług dla obydwu rodzajów sieci z gwarantowana jakością QoS 40. W architekturze IMS ważną rolę odgrywają poniżej wskazane protokoły: a) sterowania sesją: Szczegółowy opis architektur: patrz oraz Uwarunkowania rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce, IŁ-PIB, Warszawa, grudzień

94 Bearer Independent Call Control (BICC), H.323, Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci SIP (Session Initiation Protocol) zdefiniowany w RFC 3261, jako protokół do nawiązywania i zarządzania sesjami multimedialnymi w sieciach IP, b) funkcje AAA (Authentiction, Authorization and Accounting) spełnia w IMS rolę tą Diameter (RFC 3588) przeznaczony do autentykacji, autoryzacji i rozliczeń, c) inne protokoły: COPS (Common Open Policy Service) zdefiniowany w RFC 2748, używany do transportowania informacji bezpieczeństwa pomiędzy węzłami PDP (PolicyDecision Point) i PEP (Policy Enforment Point), H.248/MEGACO (Media Gateway Control Protocol) stosowany przez określone węzły sygnalizacyjne do sterowania węzłami w płaszczyźnie medialnej (sterownik bramy medialnej), kontrolery bram medialnych, do zarządzania i kontrolowania bram medialnych, wykorzystywane przez węzły sygnalizacyjne, RTP: RFC 3550 (Real-TimeTransport Protocol) oraz RTCP: RFC 3550 (Real-Time Control Protocol) stosowane do transportu i przenoszenia danych medialnych takich jak głos czy obraz, RTSP: strumieniowanie mediów. Podkreślana powyżej możliwość świadczenia różnorodnych usług przez sieci NGN jest niezwykle ważna i istotna, ponieważ w procesie bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego ważne są zarówno usługi transmisji głosu jak i danych na potrzeby podmiotów odpowiedzialnych za ten proces, jak i ostrzeganej czy też alarmowanej ludności o niebezpieczeństwach i zagrożeniach. Wśród wielu usług multimedialnych świadczonych w sieciach NGN, na uwagę zasługuje usługa IPTV (Internet Protocol Television) 41. Usługa oznacza jedną z kluczowych usług telekomunikacyjnych, jaką jest przesyłanie sygnału telewizyjnego w sieciach szerokopasmowych z protokołem IP. Realizacja usługi IPTV z wykorzystaniem możliwości, jakie daje platforma IMS niesie szereg korzyści, szczególnie istotnych z punktu widzenia operatora sieci. Do korzyści tych można zaliczyć: a) jeden system rejestracji i autoryzacji użytkowników, b) sterowanie sesjami oraz wsparcie dla QoS, c) wspólny system billingowy, d) możliwość integracji z innymi usługami dostępnymi w IMS (np. presence, messaging), e) wsparcie dla mobilności. 41 K. Sienkiewicz, S. Janikowski, J.M. Batalla, Implementacja usług IPTV/IMS w sieci laboratoryjnej IPv6 w oparciu o oprogramowanie typu opensource, IŁ-PIB, Warszawa,

95 5.2. Sieci telekomunikacyjne okresu przejściowego Możliwości zastosowania budowanych w kraju sieci Obecnie na rynku jest wiele rozwiązań zmierzających do integracji współpracy sieci telekomunikacyjnych na potrzeby różnorodnych użytkowników. Dotychczasowe prace badawcze prowadzone w IŁ-PIB 42 w zakresie systemów na potrzeby bezpieczeństwa wskazują na jeden zasadniczy i niepokojący fakt brak dynamicznej realizacji zadań zmierzających do integracji obecnie eksploatowanych sieci i systemów telekomunikacyjnych. Zadanie to jest niezwykle istotne, szczególnie w okresie wdrażania systemów cyfrowych, przy jednoczesnej eksploatacji systemów analogowych i to różnych dostawców i technologii. Przy czym należy podkreślić, że obecnie na rynku są próby rozwiązań zmierzających do integracji współpracy różnorodnych sieci telekomunikacyjnych 43. Dla okresu przejściowego koncepcja integracji sieci telekomunikacyjnych powinna uwzględniać wykorzystanie systemów i sieci telekomunikacyjnych publicznych jak i specjalnych, które są obecnie eksploatowane przez organa odpowiedzialne za bezpieczeństwo oraz zarządzanie kryzysowe. Koncepcja powinna prezentować zastosowania nowych technik i technologii umożliwiających współdziałanie tych systemów i sieci oraz skuteczne przesyłanie informacji. Ponadto wskazywać powinna kierunki rozwoju dla systemu docelowego. Takie stanowisko wynika z optymalizacji rozwiązań w zakresie zasygnalizowanych technik i technologii oraz uwarunkowań ekonomicznych. Koncepcja sieci i systemu docelowego powinna zakładać stały rozwój wykorzystywanych systemów łączności oraz rozbudowę podsystemu łączności ruchomej w kierunku utworzenia zintegrowanego systemu radiowej łączności ruchomej, z uwzględnieniem wykorzystania systemów np. DMR (Digital Mobile Radio) oraz ze szczególnym uwzględnieniem budowy trankingowego systemu TETRA Release 2 standardu ETSI lub extras (extensible Trunked Radio System), a także wykorzystania usług sieci GSM/ UMTS oraz systemu LTE i innych oraz systemów 4G. Koncepcja integracji sieci telekomunikacyjnych powinna wskazywać na system otwarty, podatny na zastosowanie nowych technik i technologii oraz świadczenie nowych usług telekomunikacyjnych. W okresie przejściowym ogólną strukturę sieci telekomunikacyjnej na potrzeby bezpieczeństwa, w wymiarze lokalnym i regionalnym stanowić powinny: a) urządzenia i systemy telekomunikacyjne stanowisk kierowania (główne, zapasowe, mobilne), b) stacjonarna sieć telekomunikacyjna, c) mobilna sieć telekomunikacyjna, d) sieć (sieci) monitorowania, e) podsystem zarządzania i utrzymania oraz zabezpieczenia logistycznego. 42 Praca zbiorowa, Modele zagrożeń aglomeracji miejskiej wraz z systemem zarządzania kryzysowego na przykładzie miasta stołecznego Warszawy, WAT, Warszawa Tamże 95

96 Stacjonarną sieć telekomunikacyjną na potrzeby systemów bezpieczeństwa stanowią obecnie eksploatowane rozległe sieci telekomunikacyjne publiczne i specjalne. Głównymi mediami stacjonarnej sieci teleinformatycznej są kable światłowodowe i metalowe jako zasadnicze i linie radiowe jako łącza rezerwowe. Sieć teletransmisyjna powinna zapewnić fizyczne i logiczne połączenie węzłów telekomunikacyjnych (łączności) stanowisk kierowania. Stacjonarna sieć teleinformatyczna zapewniać będzie przesyłanie informacji zgodnie z potrzebami wynikającymi ze struktury systemu bezpieczeństwa (w wymiarze krajowym i lokalnym), realizując funkcje transportowe oraz funkcje wyższego poziomu, zapewniające poprawne działanie aplikacji użytkowników tego systemu. Stacjonarna sieć teleinformatyczna będzie stanowić podstawę do tworzenia wydzielonych i wirtualnych sieci łączności elektronicznej z protokołem IP świadczących usługi transmisji głosu oraz danych. Sieć telefoniczna, odpowiednio poprzez węzły dostępowe i bramy, umożliwi świadczenie usługi telefonicznej (głosowej) i faksowej wszystkim jej użytkownikom oraz telekonferencji i wideokonferencji wybranym użytkownikom, rozmieszczonym w miejscach pracy. Sieć teleinformatyczna umożliwi organizowanie sieci wymiany danych, pracujące w oparciu o protokół IP, w tym dostępu do Internetu i usług internetowych oraz dostępu do różnych baz danych dla użytkowników rozmieszczonych na stanowiskach kierowania i pracy. Wydzielona sieć transmisji danych zapewni dostęp do baz danych związanych z bezpieczeństwem i zarządzaniem kryzysowym, usługi poczty elektronicznej oraz elektronicznej wymiany dokumentów (EDI). Wydzielona sieć transmisji danych, poprzez bramy, zapewni dostęp do Internetu, a uprawnionym użytkownikom do sieci danych np. Policji, PSP, Pogotowia Ratunkowego, a także i innych sieci danych (np. PESELNET, WAN CEPiK, itp.). Wydzielona sieć transmisji danych umożliwi świadczenie usług monitorowania zagrożeń, poprzez dostęp do centrum monitorowania wizyjnego (np. w aglomeracji miejskiej). Mobilna sieć telekomunikacyjna, tzw. podsystem łączności ruchomej docelowo będzie stanowił zintegrowany system łączności radiowej w wymiarze krajowym jak i lokalnym. Będzie to nowoczesny system cyfrowy, umożliwiający świadczenie usług transmisji głosu i danych oraz usług internetowych, jakie są oferowane obecnie w dostępowych sieciach publicznych GSM/UMTS, eksploatowanych na terenie aglomeracji miejskiej, sieciach DMR oraz sieciach trankingowych TEDS (TETRA Enhanced Data Services) TETRA Release 2 standardu ETSI, a w perspektywie w sieciach 4G. W okresie tworzenia cyfrowego systemu docelowego zintegrowanego systemu łączności ruchomej, istotne jest zastosowanie rozwiązań technicznych, technik oraz technologii umożliwiających bezkolizyjną współpracę systemów radiowych różnego przeznaczenia i zastosowania, wykorzystywanych w procesie zapewnienia bezpieczeństwa. Rozwiązaniem umożliwiającym tą bezkolizyjną współpracę jest sieć teleinformatyczna z zastosowaniem nowoczesnych technik i technologii oraz protokołu IP. 96

97 Zintegrowany system radiowej łączności ruchomej, w wymiarze krajowym jak i regionalnym, stanowić będą: a) sieć teleinformatyczna (jako medium transmisyjne), b) stanowiska dyspozytorskie, c) systemy radiowe, d) podsystem zarządzania. Zastosowanie w sieci teleinformatycznej operatorów central IP, a szczególnie wspólnych mechanizmów i protokółu IP, umożliwi bezkolizyjną współpracę różnych sieci łączności, w tym głównie 3G, 2G, TETRA oraz innych sieci eksploatowanych na drodze budowy sieci 4G, NGN. W systemie zastosowane zostaną stanowiska dyspozytorskie dwojakiego rodzaju przewodowe i radiowe. Stanowiska przewodowe (stacjonarne) zostaną ulokowane w ramach stacjonarnych stanowisk kierowania, natomiast stanowisko radiowe (ruchome) w ramach mobilnych. Systemy radiowe, które będą wykorzystywane w zintegrowanym systemie radiowej łączności ruchomej to przede wszystkim: trankingowy system TEDS (TETRA Enhanced Data Services) TETRA Release 2 standardu ETSI 44 oraz system DMR, 3G UMTS, HSDPA, a w bliższej przyszłości systemy LTE i 4G. System TEDS będzie zasadniczym podstawowym systemem radiowym w procesie bezpieczeństwa. Systemy DMR oraz 3G, LTE i 4G będą systemami uzupełniającymi i wspierającymi system podstawowy TEDS i extras. Ze względu na ich rozwój i powszechne stosowanie w systemie komunikowania się podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe ich wykorzystanie w tym procesie, jest istotne. Systemy te realizują usługi transmisji głosu i danych, w tym usługi internetowe powszechnie stosowane w praktyce. W okresie przejściowym budowy zintegrowanego systemu łączności ruchomej, będzie zapewniona możliwość współpracy, poprzez bramy, z radiotelefonicznym systemem konwencjonalnym, systemem TETRA/EDACS obecnie eksploatowanymi przez organa odpowiedzialne za bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe oraz z systemami komercyjnymi. Zintegrowany system radiowy umożliwi także współpracę z innymi systemami radiowymi, w tym głównie szerokopasmowym systemem radiowym standardu IEEE d oraz IEEE802.16e, świadczącym usługi transmisji głosu, danych, dostęp do Internetu i interaktywne usługi multimedialne. Współpraca z tego typu systemami jest uwarunkowana zamiarem budowy i eksploatacji tego typu systemów na potrzeby bezpieczeństwa. Nieodzownym składnikiem zintegrowanego systemu radiowej łączności ruchomej będzie jego podsystem zarządzania. Umożliwi on realizację funkcji zarządzania w obszarze zarządzania elementami systemu, eksploatowanymi sieciami i świadczonymi usługami. 44 W bliższej perspektywie system extras (system TETRA 4G) 97

98 Jak już stwierdzono, wydzielona sieć transmisji danych, np. w wymiarze lokalnym 45 umożliwią świadczenie usług monitorowania zagrożeń poprzez dostęp do centrum monitorowania sieci monitoringu wizyjnego. Sieć monitorowania, np. w wymiarze regionalnym, miejskim, stanowić będą: a) centrum monitorowania, b) centra oglądowe, c) stacjonarne trakty teletransmisyjne sieci monitorowania, d) urządzenia końcowe kamery wizyjne wraz z niezbędnymi urządzeniami technicznymi. Centrum monitorowania systemu monitoringu wizyjnego powinno być tworzone na bazie obecnie istniejących i budowanych centrów monitorowania. Centrum to będzie miejscem zbiorowego odwzorowania zdarzeń i zagrożeń w monitorowanym obszarze na potrzeby organów bezpieczeństwa. Centrum Monitorowania stanowić będą głównie: stanowiska monitorowania, wielkoformatowe ekrany monitorowania, niezbędny serwer i baza danych monitorowanych zdarzeń, bramy do wydzielonej sieci transmisji danych. Centra oglądowe, obecnie rozmieszczone w wybranych miejscach aglomeracji miejskich, miast oraz powiatach, miastach i gminach, stanowić będą głównie: stanowiska monitorowania, wielkoformatowe ekrany monitorowania zdarzeń, bramy do wydzielonej sieci transmisji danych na danym obszarze. Urządzeniami końcowymi systemu monitoringu wizyjnego będą kamery wizyjne (stacjonarne i mobilne), wraz z niezbędnymi zespołami technicznymi, takimi jak: zespoły nadawczo-odbiorcze, serwery, systemy zasilające oraz zespoły antenowe. Urządzenia końcowe są/będą zainstalowane w miejscach objętych monitorowaniem stanu i zdarzeń. Podsystem monitorowania świadcząc usługi transmisji obrazów oraz usługi video konferencji, transmisji głosu i dostępu do Internetu umożliwia realizację zadań zasobom osobowych podsystemu w zakresie bezpieczeństwa. Podsystem ten umożliwiać powinien automatyczną rejestrację obrazów wizyjnych w centralnym systemie archiwizacji danych. Podsystem zarządzania i utrzymania sieci telekomunikacyjnej na potrzeby bezpieczeństwa, zarówno w wymiarze krajowym jak i regionalnym, powinien umożliwiać zarządzanie i utrzymanie systemu zgodnie z normami i zaleceniami międzynarodowymi i krajowymi (ISO przyjęte przez ITU-T) w następujących obszarach funkcjonalnych zarządzania uszkodzeniami, konfiguracją, rozliczeniami, wydajnością i bezpieczeństwem. Sieć telekomunikacyjna powinna być zarządzana zgodnie z zalecanym przez ITU-T warstwowym modelem zarządzania telekomunikacją, obejmującym następujące warstwy zarządzania: elementami sieci, siecią, usługami i zarządzania biznesowego. Zarządzanie siecią powinno umożliwić tworzenie warunków, w których elementy sieci mogą świadczyć usługi na rzecz użytkowników tej sieci. System ten powinien być systemem niezależnym od 45 Patrz praca zbiorowa, Modele zagrożeń aglomeracji miejskiej wraz z systemem zarządzania kryzysowego na przykładzie miasta stołecznego Warszawy, WAT, Warszawa

99 stosowanej technologii i technik telekomunikacyjnych w sieci, powinien być systemem opartym o zasoby tej sieci oraz własne. System ten powinien umożliwiać ciągłe zarządzanie siecią, w tym monitorowanie, rejestrowanie i odwzorowanie zaistniałych zdarzeń przy wykorzystaniu technologii GIS. Podsystem zarządzania i utrzymania sieci telekomunikacyjnej będzie umożliwiał realizację funkcji zarządzania i utrzymania we wszystkich fazach funkcjonowania systemu takich jak: planowanie systemu, zestawianie i uruchamianie połączeń międzywęzłowych, eksploatacja oraz rekonfigurowanie i odtwarzanie sieci. Podsystem zarządzania i utrzymania, w tym logistycznego zabezpieczenia, będzie umożliwiał realizację wskazanych funkcji zarządzania i utrzymania oraz logistycznego zabezpieczenia we wszystkich fazach funkcjonowania sieci, zarówno w zakresie bieżącej codziennej działalności i realizacji zadań kierowania oraz w warunkach zaistnienia zagrożeń i ich likwidacji. Podsystem zarządzania i utrzymania będzie umożliwiał zarządzanie: a) niezbędną, dedykowaną infrastrukturę teletransmisyjną, b) teleinformatycznymi sieciami podmiotów korzystających z systemu łączności, c) usługami, d) użytkownikami, e) aplikacjami, f) danymi. Wskazana jest obsługa, przez zastosowany system zarządzania, protokołów takich jak SNMPv.1,v.2,v.3, CMIP, XML, FTP, TELNET, TCP, IPv4, IPv6, CORBA oraz możliwość komunikacji z urządzeniami i bazami danych w szyfrowanym kanale. Ponadto system powinien być wyposażony w moduł wspomagający podejmowanie decyzji zarządzania wydajnością, alarmami i wykrywający korelację pomiędzy nimi. Zastosowany system zarządzania powinien być nadrzędny względem systemów zarządzania przedsiębiorców telekomunikacyjnych oraz systemów resortowych. Podsystem zarządzania i utrzymania, w tym zabezpieczenia logistycznego, będzie umożliwiał realizację wskazanych funkcji w odniesieniu do zasobów sieci telekomunikacyjnej na potrzeby bezpieczeństwa. System ten będzie systemem otwartym na współdziałanie z systemami zarządzania i utrzymania operatorów telekomunikacyjnych świadczących usługi telekomunikacyjne po usługi dzierżawy zasobów włącznie. Zarządzanie i utrzymanie systemu łączności będzie realizowane z wykorzystaniem jednego i jednolitego dla całej aglomeracji systemu zarządzania, zintegrowanego z systemami zarządzania infrastrukturą telekomunikacyjną, stosowanymi przed przedsiębiorców telekomunikacyjnych świadczących usługi na rzecz różnych podmiotów. Główne i zapasowe stanowisko kierowania Centrum zarządzania kryzysowego, budowane na bazie istniejących stanowisk w wymiarze regionalnym i krajowym, będą stanowić zasadnicze składniki systemu bezpieczeństwa. Ze stanowisk tych realizowany będzie proces kierowania bezpieczeństwem. Główne i zapasowe stanowiska kierowania Centrum zarządzania kryzysowego będą umiejscowione w uodpornionych obiektach i będą posiadać taką samą strukturę organizacyjną. 99

100 Mobilne stanowiska kierowania będą budowane w ramach stacjonarnych stanowisk lub jako stanowiska samodzielne. Uwarunkowane to będzie potrzebami organów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe oraz wymiarem zastosowania (krajowe, lokalne, miejskie). Sieć telekomunikacyjna powinna być siecią zabezpieczoną w sposób możliwie maksymalny przy wykorzystaniu nowoczesnych metod i technik. W systemie zabezpieczenia sieci zostaną zastosowane mechanizmy i zabezpieczenia gwarantujące poufność, integralność, dostępność i rozliczalność, zapewniające bezpieczeństwo przesyłu, gromadzenia, przetwarzania i przechowywania informacji. Bezpieczeństwo przedmiotowej sieci oraz przesyłanych, przetwarzanych i przechowywanych informacji zostanie zapewnione poprzez: a) ochronę fizyczną zasobów systemu, b) ochronę elektromagnetyczną, c) ochronę kryptograficzną, d) bezpieczeństwo transmisji, e) kontrolę dostępu do zasobów sieci. Ochrona fizyczna systemu łączności zapewniona zostanie poprzez: a) wyznaczanie stref bezpieczeństwa dla pomieszczeń z urządzeniami telekomunikacyjnych (dotyczy to szczególnie urządzeń i środków łączności rozmieszczonych w ramach stanowisk kierowania, punktów dostępowych, serwerów, baz danych, systemów komutacyjno sterujących itp.), b) umieszczanie urządzeń łączności w wyznaczonych strefach bezpieczeństwa stosownie do klauzuli tajności przesyłanych, przetwarzanych i przechowywanych informacji, c) uodpornienie obiektów środków łączności poprzez stosowanie fizycznych i technicznych urządzeń i systemów zabezpieczających składniki systemu łączności i obiekty ich instalacji takich jak sygnalizacji i alarmowania, dozoru, włamania, monitorowania itp. Ochrona elektromagnetyczna zapewniona zostanie poprzez: a) umieszczanie urządzeń łączności w strefach gwarantujących spełnianie wymogów zabezpieczenia elektromagnetycznego (dotyczy to szczególnie urządzeń i środków łączności rozmieszczonych w ramach stanowisk kierowania CZK), b) zastosowanie w eksploatacji urządzeń o obniżonym poziomie emisji lub ich ekranowanie i filtrowanie zewnętrznych linii zasilających i sygnałowych. Ochrona kryptograficzna zapewniona zostanie poprzez: a) szyfrowanie informacji, b) stosowanie (w relacjach niezbędnych) mechanizmów kryptograficznych gwarantujących integralność i zabezpieczenie przed nieuprawnionym ujawnieniem informacji. 100

101 Bezpieczeństwo transmisji informacji w systemie łączności zapewniona zostanie poprzez: a) instalacje systemów kontroli dostępu, b) stosowanie wg potrzeb urządzeń kryptograficznych w łączach międzywęzłowych stosownie do klauzuli niejawności przesyłanych informacji, c) zabezpieczenie dostępu do systemu łączności od strony sieci publicznych i innych poprzez stosowanie zabezpieczeń typu Firewall, d) stosowanie procesów uwierzytelniania i autoryzacji użytkowników. Kontrola dostępu do zasobów systemu łączności zapewniona zostanie poprzez: a) określenie warunków i sposobu przydzielania uprawnień, kont i haseł użytkownikom systemu, b) monitorowanie i kontrolę działań w powyższym zakresie. Zakłada się, że sieci i systemy łączności będą eksploatowane i zarządzane zgodnie z opracowaną i spełniającą stosowne normy i zalecenia polityką bezpieczeństwa informacji systemu oraz wskazanymi wymaganiami w tym zakresie. Jak wspomniano powyżej eksploatowane sieci i systemy telekomunikacyjne na potrzeby bezpieczeństwa, w okresie przejściowym do sieci NGN, powinny ze sobą współpracować współdziałać. Prowadzone prace w obszarze współdziałania integracji i optymalizacji rozwiązań wskazują, że najkorzystniejszym jest takie rozwiązanie, w którym współdziałanie wewnętrzne i zewnętrzne systemu łączności będzie zapewnione w oparciu o platformę IP. Zastosowanie w warstwie transportowej sieci rozwiązań i protokołu TCP/IP umożliwi bezkolizyjną współpracę systemów różnej generacji i zastosowanej technologii. W docelowej strukturze organizacyjnej, w okresie powszechnego stosowania systemów 3G i ich kolejnych wersji, prezentowana współpraca systemów będzie uproszczona. Stosowanie w systemie identycznych lub zbliżonych do siebie technologii i technik uczyni system łączności systemem zintegrowanym, świadczącym usługi podobnego typu dla wszystkich użytkowników systemu. Jedynym ograniczeniem w tym zakresie będzie rodzaj i możliwości zastosowanych do komunikowania się urządzeń końcowych. Zaproponowana w koncepcji integracji, współdziałania i optymalizacji rozwiązań w zakresie przedmiotowych systemów platforma IP będzie szczególnie istotna w okresie przejściowym budowy systemu docelowego. Umożliwi ona współpracę systemów starszej i nowej generacji, tych stosowanych obecnie i w przyszłości, w procesie zarządzania kryzysowego oraz ewolucyjny rozwój systemu. Dobrym przykładem integrowania sieci telekomunikacyjnych, o parametrach i założeniach, o których jest mowa powyżej, jest koncepcja integracji różnych sieci telekomunikacyjnych na platformie TCP/IP sieć VIDA w wykonaniu firmy M/COM 46. W rozwiązaniach firmowych założono budowę uniwersalnej sieci komutowania i transmisji głosu i danych end-to-end, w oparciu o sprzęt IP, tzw. COST (Cisco, Sun, Dell) 46 Opracowania i materiały M/COM. Podobne rozwiązania prezentowano przez autorów niniejszego opracowania w pracy Modele zagrożeń aglomeracji miejskiej wraz z systemem zarządzania kryzysowego na przykładzie miasta stołecznego Warszawy, WAT, Warszawa

102 oraz software switch. W rozwiązaniu przyjęto architekturę klient-serwer oraz takie rozwiązania, które umożliwią łatwość skalowania, elastyczną topologię sieci, odporność sieci i urządzeń na uszkodzenia oraz niezależność od interfejsu radiowego. Główne elementy takiej sieci to Network Switching Centr, IP WAN oraz Network Management And Administration. Dlaczego w tego typu rozwiązaniach przyjęto IP-Network? Odpowiedź uzasadniają: a) standardowy sprzęt, oprogramowanie i zarządzanie, b) sprawdzona sieć szkieletowa IP, niezbędna także dla innych usług niż PMR, c) istniejące i nadal budowane sieci korporacyjne IP, d) nowa wersja IP IPv6 o dobrych parametrach QoS i znacznych możliwościach adresowych oraz podstawy budowy nowoczesnych systemów dyspozytorskich (np. TETRA 2), e) łatwość instalacji oraz implementacji aplikacji IT, f) nadmiarowość sieci IP, g) w dobrze wykonanej sieci IP nie istnieje problem opóźnień głosowych (dedykowany routing, priorytety, kompresja 80%). 102

103 22. Graficzną interpretację integracji na platformie IP prezentują Rys. 20, Rys. 21 i Rys. Network First OpenSky P25 IP Conventional Trunking EDACS IP TETRA IP Technologie ILE, NGN Future Internetworking IP Application Server IP Wide Area Network Transcoder Application Network Management Network Administration Switch Services Configuration 2005 M/A-COM Poland Sp. z o.o. Rys. 20 Ogólna i przykładowa koncepcja integracji sieci wg M/COM Region A DVU Gateway Region A WAN Network Switching Center Region B Dispatch Consoles Network Operating Center Centralized Network Administration and Management WAN WAN Dispatch Consoles Network Switching Center DVU Gateway WAN LAN Poland Sp. z o.o. Network Switching Center Dispatch Consoles Region C Radio Site Rys. 21 Koncepcja budowy/integracji sieci rozległej wg M/COM 103

104 System zarządzania Centrale IP Bramka GSM/UMTS Konsole dyspozytorskie IP Network Bramka VHF analog MPT 1327 Starsze systemy EDACS ProVoice Broadband Data /WiMAX P25 IPC P25 IPT TETRA IP Tetra EDACS Poland Sp. z o.o. Rys. 22 Koncepcja hybrydowej sieci wg M/COM W obszarze zastosowania przedmiotowych sieci z powodzeniem mogą być wykorzystane systemy WiMAX (standard IEEE d oraz IEEE e), pracujące np. w paśmie licencjonowanym 4,9 GHz z kanałem 5 MHz (0,1 W/1 MHz). Umożliwiają one tworzenie sieci np. point-multipoint, czego przykładem jest sieć na potrzeby bezpieczeństwa aglomeracji miejskiej (Rys. 23). Zintegrowana sieć z transmisją głosu, danych, obrazu i sterowaniem 2005 M/A-COM Poland Sp. z o.o. Rys. 23 Sieć hybrydowa aglomeracji miejskiej Integracja sieci i systemów telekomunikacyjnych na platformie IP zmierzająca do budowy jednolitego systemu w wymiarze regionu czy też kraju, na potrzeby bezpieczeństwa, ma szereg zalet, ale także i wad. Do zalet należy zaliczyć w szczególności ostateczne rozwiązanie problemów współdziałania pomiędzy różnymi technologiami, realizacja zaawansowanych 104