SZACOWANIE KOSZTÓW WYPADKÓW PRZY PRACY ANALIZA BŁDÓW

Transkrypt

1 PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Długosza w Czstochowie Technika, Informatyka, Inynieria Bezpieczestwa 2014, t. II, s Urszula Nowacka 1, Aleksandra Dród 2 1 Akademia im. Jana Długosza w Czstochowie al. Armii Krajowej 13/15, Czstochowa, e. mail: nowackau@interia.pl 2 MIALDRO Michał Dród al. 11 Listopada 14/25, Czstochowa, mialdro@wp.pl SZACOWANIE KOSZTÓW WYPADKÓW PRZY PRACY ANALIZA BŁDÓW Streszczenie. Artykuł jest prób analizy kosztów wypadków przy pracy (w wybranym przedsibiorstwie). Dokonano opisu składowych kosztów wypadków, zwracajc uwag na specyfik wybranego przedsibiorstwa oraz potrzeb głbszej analizy poniesionych faktycznie kosztów w zwizku zku z zaistniałymi wypadkami. Zwrócono uwag na koszty zdarze potencjalnie wypadkowych, nie powodujcych urazów, a jedynie straty ma- terialne. Szacowanie kosztów wypadków przy pracy moe by bardzo przydatne w plano- waniu nakładów finansowych zwizanych z bezpieczestwem i zdrowiem pracowników, w szczególnoci ci wysokoci nakładów na działania profilaktyczne, przyczyniajc si tym samym do zapewnienia wikszego bezpieczestwa w przedsibiorstwie. Słowa kluczowe: : bezpieczestwo pracy, wypadki przy pracy, działania prewencyjne. ESTIMATING THE COST OF ACCIDENTS AT WORK - ANALYSIS OF ERRORS Abstract. The article is an attempt to analyze the costs of accidents at work (in selected company). The article describes components of accident costs, paying attention to the specifics of the company and the need for a deeper analysis of the costs actually in- curred in connection with the accident-existing. existing. Drew attention to the cost of potentially accidental events that do not cause injuries, but property damage only. Estimating the cost of accidents at work can be very useful in planning financial outlays related to the safety and health of workers, in particular the amount of spending on preventive measures, thereby contributing to ensure greater security in the enterprise. Keywords: safety, accidents at work, prevention.

2 200 Urszula Nowacka, Aleksandra Dród Wprowadzenie Szacowanie kosztów wypadków przy pracy to trudne i pracochłonne zadanie. Brak danych, brak wiedzy na ten temat wród przedsibiorców, brak analiz pokazujcych zaleno pomidzy zaangaowaniem pienidzy w działania prewencyjne a widocznym spadkiem wydatków zwizanych z wypadkami przy pracy to czsta rzeczywisto w polskich przedsibiorstwach. Jak wynika z danych statystycznych dotyczcych wypadków przy pracy osób pracujcych w całej gospodarce narodowej w 2013 roku, opublikowanych przez GUS, liczba wypadków była znacznie nisza ni w latach ubiegłych. Liczba wypadków była nisza o w porównaniu z rokiem 2012 i wyniosła O ponad 15% mniej było równie wypadków miertelnych i cikich (805 wypadków), natomiast wypadków lekkich było Brane najbardziej wypadkowe to: dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami, górnictwo, przetwórstwo przemysłowe oraz opieka zdrowotna i pomoc społeczna [1]. Podczas wypadków zaobserwowano przyczyn prowadzcych do wydarze powodujcych uraz. Naley zauway, e wypadek przy pracy jest wynikiem najczciej kilku przyczyn. Najczstsz przyczyn wypadku było nieprawidłowe zachowanie pracownika, niewłaciwy stan czynnika materialnego (np. wady materiałowe, konstrukcyjne lub niewłaciwa eksploatacja). Biorc pod uwag liczb wypadków w poszczególnych województwach, przoduje województwo lskie (ze wzgldu na du koncentracj zakładów przemysłowych, w których wystpuje due ryzyko zawodowe) oraz województwa wielkopolskie, mazowieckie i dolnolskie [2]. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe pracowników mog powodowa znaczny wzrost kosztów w przedsibiorstwie, szczególnie w przypadku małych przedsibiorstw. Składniki kosztów wypadków przy pracy Mona rozwaa w praktyce dwa rodzaje ocen zwizanych z wypadkami przy pracy i prewencj wypadkow: ocena kosztów pojedynczego wypadku przy pracy lub sumy wypadków w danym okresie (zwykle oceny takie przeprowadza si po fakcie); ocena wpływu ekonomicznego podjtych działa prewencyjnych lub zapobiegania wypadkom (zwykle w celu okrelenia wykonalnoci danej inwestycji lub wyboru pomidzy rónymi rozwizaniami) [3]. W artykule skupiono si na ocenie kosztów wypadków przy pracy ponoszonych przez przedsibiorstwo w danym okresie.

3 Szacowanie kosztów wypadków 201 Do obliczania wypadków przy pracy w przedsibiorstwie wykorzystano metod opracowan w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy w Warszawie. Wszystkie składniki kosztów wypadków przy pracy w tej metodzie s wyraone w formie pieninej. Obliczane t metod koszty wypadków przy pracy w firmie powinny by zestawiane i analizowane w rocznych okresach jako jeden z elementów kosztów BHP. Aby dokona oszacowania kosztu wypadku przy pracy w danym przedsibiorstwie, mona skorzysta z nastpujcego wzoru [4]: K ZO = (K CS + K PMiT + K N + K Z + K ZP + K SM + K NP + K OW + K I ) O gdzie: K ZO koszt wypadku ogółem ponoszony przez przedsibiorstwo K CS koszt czasu straconego K PMiT koszt pomocy medycznej i transportu K N koszt nadgodzin K Z koszt zastpstw K ZP koszt zakłóce w produkcji K SM koszt strat materialnych K NP koszt napraw K OW koszt odszkodowa finansowych ze rodków własnych K I koszty inne O odszkodowania otrzymane z instytucji ubezpieczeniowych. Naley podkreli, e bardzo rzadko przeprowadza si pełn ocen kosztów wypadku przy pracy, z uwagi na brak szacunkowych strat, szczególnie jeli chodzi o koszt czasu straconego, koszt zakłóce w produkcji oraz koszty inne. Koszt czasu straconego (K CS ) obejmuje zarówno czas utracony w dniu wypadku przy pracy, jak równie czas stracony w dniach absencji przez osob poszkodowan oraz czas stracony przez osoby organizujce pierwsz pomoc i organizujce ponownie prac. Jest to równie czas stracony w wyniku dochodzenia powypadkowego i zaplanowanie działa zapobiegawczych np. kierownika i pracownika działu BHP, pracownika nadzoru, wiadków wypadku, społecznego inspektora pracy. Koszt pomocy medycznej i transportu (K PMiT ) to suma koszów zwizanych z transportem poszkodowanego do domu lub/i lekarza, materiałami opatrunkowymi i lekarstwami zuytymi w ambulatorium zakładowym, oraz kosztów zwizanych z płatn pomoc lekarsk udzielon poza zakładem pracy. Do tego mona doda koszt wynikajcy z czasu pracy personelu medycznego w ambulatorium zakładowym i przy udzielaniu pierwszej pomocy przy wypadku.

4 202 Urszula Nowacka, Aleksandra Dród Koszt nadgodzin (K N ) to koszt nadgodzin w dniu wypadku przy pracy, jak i w dniach absencji, wynikajcy z dodatkowej pracy zwizanej z koniecznoci zastpienia pracy pracownika poszkodowanego na danym stanowisku pracy. Koszt zastpstw (K Z ) obejmuje koszt zastpstw w dniu wypadku oraz w dniach absencji i wynika z nieobecnoci pracownika na danym stanowisku pracy. Koszt zakłóce w produkcji (K ZP ) zwizany jest z przerwami w produkcji w miejscu wypadku przy pracy oraz na innych wydziałach w firmie. Przyjmuj one form pienin, wynikajc z pomnoenia czasu trwania zakłócenia, wyra- onego w godzinach pracy, oraz kosztu jednej godziny zakłócenia, np. godzinowego kosztu pracy linii technologicznej. Koszt strat materialnych (K SM ) zawiera w sobie warto zniszczonych surowców, półfabrykatów, wyrobów gotowych oraz utracon warto maszyn i urzdze, jak równie koszt zwizany z zakupem nowych maszyn i urzdze. Koszt ten wyraany jest oczywicie w formie pieninej. Koszt napraw (K NP ), który uwzgldnia warto wszystkich napraw zwizanych z zaistniałym wypadkiem przy pracy, wyraa si zarówno w formie pieninej (koszty ksigowe faktury wystawiane przez przedsibiorstwa zewntrzne za usługi napraw lub dodatkowe wynagrodzenie dla pracowników firmy za naprawy zwizane z wypadkiem), jak i w formie niepieninej (koszty alternatywne w przypadku wykonania napraw przez pracowników firmy w ramach swojej pracy, jako iloczyn liczby osób wykonujcych naprawy, czasu ich pracy w godzinach oraz przecitnej stawki godzinowej pracy tych osób). Koszt odszkodowa finansowych ze rodków własnych (K OW ) wynika z odszkodowa przysługujcych na podstawie Kodeksu pracy (koszty dodatku wyrównawczego, wypłacanego przez okres nie dłuszy ni sze miesicy, jeeli przeniesienie poszkodowanego pracownika do innej pracy spowodowało obnienie wynagrodzenia, oraz koszty odszkodowania za utrat lub uszkodzenie zwizane z wypadkiem przy pracy przedmiotów osobistego uytku oraz przedmiotów niezbdnych do wykonywania pracy), jak równie z odszkodowa zarzdzonych przez sd z powództwa cywilnego (odszkodowania za poniesione rzeczywiste straty spowodowane wypadkiem oraz zadouczynienie pienine za doznan krzywd, jak równie renta wyrównawcza). Koszty inne (K I ) zwizane s np. z kosztami przeprowadzonej akcji ratowniczej, kar umownych poniesionych przez firm na skutek wystpienia wypadku, z powodu niewywizania si z umowy, kosztami opinii biegłych sdowych, kosztami spraw sdowych. Odszkodowania otrzymane z instytucji ubezpieczeniowych (O) to zwrot zasiłku chorobowego z ZUS oraz inne odszkodowania zwizane np. ze zniszczonym składnikiem majtku firmy, które były ubezpieczone.

5 Szacowanie kosztów wypadków 203 Koszty wypadku ponoszone przez przedsibiorstwo naley rozumie jako teoretyczn warto zwikszajc koszty własne przedsibiorstwa, o któr w zwizku z zaistniałym wypadkiem zmniejsza si wysoko zysków lub powiksza wysoko ponoszonych strat [5, s. 98.]. Koszty te mona okreli jako koszty kontrolowane (na które przedsibiorstwo ma wpływ i moe je ograniczy poprzez profilaktyk, tj. cz kosztów składki na społeczne ubezpieczenia wypadkowe, na które wpływa poziom bezpieczestwa pracy w przedsibiorstwie, wszystkie nieubezpieczone koszty wypadków) oraz koszty niekontrolowane (które nie zale od liczby wypadków, np. stałe składki ubezpieczeniowe). Tak zdefiniowane koszty powinny by powikszone o poniesione w wyniku pogorszenia wizerunku firmy straty wynikajce z wystpowania wypadków przy pracy. Dodatkowo powinno si rozway uwzgldnienie równie kosztów zdarze potencjalnie wypadkowych, które mimo e nie powoduj urazów, wywołuj straty materialne wynikajce równie z braku bezpieczestwa. Szacowanie kosztów wypadków przy pracy wymaga odpowiedniego systemu rejestracji danych zwizanych z wypadkami przy pracy. Takim dokumentem jest statystyczna karta wypadku, któr sporzdza si na podstawie zatwierdzonego protokołu ustalenia okolicznoci i przyczyn wypadku przy pracy albo na podstawie karty wypadku, w których stwierdzono, e wypadek jest wypadkiem przy pracy lub wypadkiem traktowanym na równi z wypadkiem przy pracy. Wzór statystycznej karty wypadku zawarty jest w rozporzdzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz. U ). Wypełnienie statystycznej karty wypadku przy pracy wymaga zebrania informacji dotyczcych: zakładu pracy, w którym wydarzył si wypadek, poszkodowanego, ogólnej informacji o wypadku, skutków wypadku, przyczyn i okolicznoci zaistniałego wypadku oraz szacunkowych kosztów poniesionych wskutek wypadku. Poniewa w dokumentacji powypadkowej znajduje si najwicej potrzebnych informacji, dlatego te obliczania kosztów zwizanych z wypadkiem przy pracy powinny dokonywa pracownicy działu BHP w przedsibiorstwie. Istotnym składnikiem kosztów zwizanych z bezpieczestwem i higien pracy w przedsibiorstwie, majcym wpływ na przyszłe koszty zwizane z wypadkami przy pracy, s koszty działa prewencyjnych. Wynikaj one z uwarunkowa prawnych i wymuszaj zapewnienie bezpieczestwa i ochrony zdrowia pracowników na poziomie co najmniej wynikajcym z tych uwarunkowa. Do kosztów tych mona zaliczy koszty zwizane z zatrudnieniem pracowników słub BHP (lub koszty obsługi w tym zakresie przez firmy zewntrzne), monitorowania stanu bezpieczestwa w przedsibiorstwie, zwizane z zakupem rodków ochrony zbiorowej i indywidualnej (w tym koszty urzdze i usprawnie zwizanych z popraw bezpieczestwa i ochron zdrowia), zakupu i prania odziey roboczej i zakupu rodków czystoci, zwizane z ocen ryzyka

6 204 Urszula Nowacka, Aleksandra Dród zawodowego, szkole BHP (w tym koszty kursu oraz koszty czasu na szkolenia pracowników), audytów, bada lekarskich, utrzymania słub ratowniczych, promocji bezpieczestwa i inne [6]. Ocena kosztów wypadków przy pracy dla wybranego przedsibiorstwa Firma ROSA Europe projektuje i produkuje czci techniczne z tworzyw sztucznych dla klientów firm elektrotechnicznych, przemysłu motoryzacyjnego, budowy maszyn i sprztu gospodarstwa domowego. Główna siedziba firmy zlokalizowana jest we Włoszech, ale spółka posiada trzy zakłady produkcyjne w Polsce w Siewierzu, w Oławie i w Radomsku. Spółka posiada nowoczesny park maszynowy składajcy si z wtryskarek firmy Engel oraz Arburg oraz zgrzewarek firmy Branson. W najwikszym w Polsce oddziale w Siewierzu zatrudnionych jest ponad 200 pracowników na stanowiskach: pracownik produkcji (wtrysk plus monta), ustawiacz wtryskarek, pracownik utrzymania ruchu, pracownik logistyki (w tym operator wózków widłowych), młynarz, pracownik biurowy. Praca dotychczas odbywała si w systemie trzyzmianowym. Corocznie na przełomie czerwca/lipca firma zmienia system pracy z trzyzmianowego na czterozmianowy, w zwizku ze zwikszonymi zamówieniami kontrahentów na produkty. Dane, które uzyskano z firmy, potwierdzaj wczeniej postawion tez, e nie dokonuje si analizy wszystkich faktycznie ponoszonych kosztów zwizanych z wypadkami przy pracy. Brak jest danych na temat kosztów zakłóce, przerw w produkcji czy te kosztów zastpstw. Dlatego te koszty wypadków przedstawione poniej dla tego przedsibiorstwa s znacznie nisze ni w rzeczywistoci. W 2013 r. wypadkom przy pracy w prezentowanym przedsibiorstwie uległo 18 osób (12 kobiet, 6 mczyzn). Wykres 1 przedstawia liczb wypadków przy pracy w przedsibiorstwie, którym ulegli pracownicy w roku 2013 w zalenoci od zajmowanego stanowiska.

7 Szacowanie kosztów wypadków 205 $# $ $ $$!$ " - # Rys. 1. Liczba wypadków przy pracy w przedsibiorstwie, którym ulegli pracownicy w roku 2013 w zalenoci od zajmowanego stanowiska (opracowanie własne na podstawie danych z Firmy ROSA Europe) Pracownicy przedsibiorstwa w 2013 roku doznali nastpujcych urazów: & $&,;! )$ )$+ $ " B $ - Rys. 2. Rodzaje urazów doznanych przez pracowników przedsibiorstwa w roku 2013 (opraco- wanie własne na podstawie danych z Firmy ROSA Europe) Z powodu niezachowanej dostatecznej uwagi i ostronoci podczas pracy wystpiło 83,8% wypadków. W pozostałych przypadkach wypadek przy pracy nastpił z powodu niezastosowania przydzielonych pracownikowi rodków ochrony indywidualnej oraz niestosowania si do przepisów i zasad bhp. Praco- dawca zapewnił niezbdne rodki ochrony indywidualnej, lecz pracownik nie uywał przydzielonych rodków. Liczba godzin (dla osiemnastu osób) przepracowanych od podjcia pracy do chwili wypadku 71 godzin, co stanowi 49,3% ze 144 godzin, jakie powinni przepracowa w danym dniu. Szacujc redni stawk za godzin pracy na po-

8 206 Urszula Nowacka, Aleksandra Dród ziomie 25 złotych, koszt czasu straconego zwizany z absencj w dniach wy- padku wynosi 1825 złotych. Liczba dni niezdolnoci do pracy z tytułu wypadków przy pracy wynosi 634 dni. Wykres poniej przedstawia podział tych dni w zalenoci od przyczyny wypadku. $& )$ )$+ $ Rys. 3. Liczba dni niezdolnoci do pracy z tytułu wypadków przy pracy w zalenoci od przyczyn wypadku w roku 2013(opracowanie własne na podstawie danych z Firmy ROSA Europe) Szacunkowy koszt czasu straconego zwizany z absencj w tych dniach wynosi złotych (przyjmujc omiogodzinny dzie pracy i stawk 25 złotych za godzin). Poszkodowani transportowani byli do placówek słuby zdrowia, celem specjalistycznej opieki medycznej, samochodem słubowym, prywatnym oraz w jednym przypadku karetk pogotowia. Koszty z tym zwizane zane niestety nie zostały oszacowane. W roku 2013 firma wydała ,74 złotych na: zakup rodków ochrony indywidualnej (rkawice ochronne, zatyczki do uszu itp.), odziey roboczej oraz wyposaenia apteczek (jest to znacznie wicej ni w latach poprzednich). Ap- teczki zaopatrywane s w zakładzie według potrzeb, nie rzadziej ni raz w miesicu, przybliony koszt zuytych materiałów opatrunkowych w 2013 roku to 1700 złotych. Z powodu wypadku przy pracy, jakim ulegli pracownicy w zakładzie, nie nastpowały powane zakłócenia. Kierownik zmiany na dane stanowisko za osob poszkodowan wyznaczał innego pracownika sporód obecnych na zmianie pracowników danego działu. Przerw w produkcji, strat materialnych w zwizku zku z zaistniałymi wypadkami nie stwierdzono. Nie oszacowano kosztu zwizanego zanego z utracon korzyci zwizan z przekierowaniem pracowników na stanowiska pracy poszkodowanych.

9 Szacowanie kosztów wypadków 207 Zakład Ubezpiecze Społecznych w roku 2013 wypłacił pracownikom jednorazowe odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy w łcznej liczbie 7 na łczn kwot złote. Podsumowanie Wyodrbnienie poszczególnych kosztów wypadków przy pracy jest czsto utrudnione, poniewa zwizki poszczególnych elementów z warunkami pracy nie s do koca ustalone. Naley jednak zauway, e kadej działalnoci przedsibiorstwa powinna towarzyszy analiza ekonomiczna, w tym analiza kosztów podejmowanych działa zwizanych z bezpieczestwem i ochron zdrowia oraz płyncych z okrelonych w tym zakresie decyzji korzyci. Wprowadzenie ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych z dnia 30 pa dziernika 2002 roku [7] (obowizujcej od 1 stycznia 2003 roku) doprowadziło do znacznego zmniejszenia ogólnych kosztów wypadków przy pracy ponoszonych przez przedsibiorstwa, z uwagi na fakt, e główne składniki wypadków przy pracy, które wczeniej obciały przedsibiorstwo, np. koszty absencji chorobowej oraz koszty jednorazowych odszkodowa, obecnie obciaj fundusz ubezpieczenia wypadkowego ZUS. Dla prawidłowego szacowania kosztów wypadków przy pracy najwiksze znaczenie ma system rejestracji danych zwizanych z wypadkami przy pracy, który powinien uwzgldnia nie tylko wypadki przy pracy, ale równie zdarzenia potencjalnie wypadkowe niepowodujce urazów. Naley dokona szacowania wszystkich pozycji kosztów i nie zapomina równie o kosztach wynikajcych z utraty wizerunku firmy (w przypadku duej wypadkowoci). Brak uwzgldniania w analizie wszystkich składowych powoduje znaczne zanienie kosztów ponoszonych przez firm i w efekcie prowadzi do błdnej oceny nakładów ponoszonych na działania profilaktyczne. Prawidłowo prowadzona rejestracja pozycji kosztów wypadków przy pracy moe sta si wic przydatnym narzdziem systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy i umoliwi wyznaczenie właciwych proporcji pomidzy nakładami finansowymi zwizanymi z działaniami prewencyjnymi a kosztami powstałymi w wyniku zdarze wypadkowych (i zdarze potencjalnie wypadkowych). Obecny system rejestracji danych o wypadkach przy pracy, mimo e pozwala na okrelenie kosztów zwizanych z absencj poszkodowanego pracownika, kosztów wynikajcych z koniecznoci zastpienia poszkodowanego w pracy, czy te kosztów prowadzenia dochodzenia powypadkowego, nie jest w przedsibiorstwach właciwie prowadzony (dlatego te koszty te s czsto nieuwzgldniane w przeprowadzanych analizach kosztów wypadku przy pracy). Aby ta sytu-

10 208 Urszula Nowacka, Aleksandra Dród acja si zmieniała, naley wdroy właciwe procedury rejestrowania potrzebnych informacji, take skuteczne sposoby motywowania pracowników do zgłaszania wypadków i zdarze potencjalnie wypadkowych (bezurazowych). Powszechnie wystpuje przekonanie, e nakłady finansowe zwizane z zapewnieniem pracownikom właciwych warunków pracy nie daj wymiernych korzyci (uwidocznionych w rachunku wyników), a ponadto korzyci te nie s na ogół obliczane. Oczywicie przedsibiorstwa staraj si spełni minimalne wymagania wynikajce z obowizujcych przepisów prawa, ale nie staraj si doprowadzi do poprawy istniejcych warunków, co nie zapewnia skutecznego rozwizywania istniejcych problemów w badanym zakresie [8]. Niewtpliwie sytuacja ta ulega powoli zmianie, chociaby ze wzgldu na wprowadzenie zrónicowanej składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, która wpływa motywujco na pracodawców w celu zwikszenia poziomu bezpieczestwa (a w konsekwencji prowadzi do obnienia kosztów składki na ubezpieczenia wypadkowe). Kwestie społeczne zwizane z wypadkami przy pracy nie zawsze odpowiednio oddziałuj na pracodawców, ale dobrze przeprowadzona analiza ekonomiczna (ukazujca korzyci) moe by argumentem przemawiajcym za podjciem działa prewencyjnych, które poprawi poziom bezpieczestwa pracy w przedsibiorstwie. Literatura [1] GUS podsumował dane o wypadkach przy pracy osób pracujcych w całej gospodarce narodowej w 2013 r. (data dostpu: r.) [2] B. Opar, Ile wypadków przy pracy zdarzyło si w 2013 roku?, arzylo_sie_w_2013_roku_.html (data dostpu: r.) [3] Ocena ekonomiczna korzyci z zapobiegania wypadkom przy pracy na szczeblu przedsibiorstwa [w:] FACTS nr. 28, Europejska Agencja Bezpieczestwa i Zdrowia w Pracy, (data dostpu: r.) [4] J. Repecki, Społeczne koszty wypadków przy pracy [w:] Bezpieczestwo pracy 05/2012, Wyd. Centralny Instytut Ochrony Pracy-PIB, Warszawa 2012, s [5] Z. Pawłowska (red.), Podstawy prewencji wypadkowej, Wyd. CIOP-PIB, Warszawa [6] Ekonomiczne aspekty kształtowania warunków pracy, CIOP-PIB, (data dostpu: r.)

11 Szacowanie kosztów wypadków 209 [7] Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych z dnia 30 pa dziernika 2002 roku (Dz.U. nr 199, poz. 1673). [8] U. Nowacka, A. Gil, A. Idzikowski, Ekonomiczne uwarunkowania bezpieczestwa pracy i ochrony zdrowia pracowników, [w:] Inynieria bezpieczestwa a zagroenie cywilizacyjne wyzwania dla bezpieczestwa, red. A. Gil, U. Nowacka, M. Chmiel, Wydawca: CSPSP w Czstochowie, Czstochowa 2013.