Bezpieczeństwo pracy w rolnictwie - Zagrożenia zawodowe na podst. poradnika "Środki ochrony indywidualnej stosowane w rolnictwie" pod red. H.

Transkrypt

1 BEZPIECZEŃSTWO PRACY W ROLNICTWIE O czym należy wiedzieć i pamiętać Praca w rolnictwie indywidualnym znacząco różni się od produkcji przemysłowej. Charakteryzuje się sezonowością i wiąże się z częstymi zmianami rodzaju czynności wykonywanych przez pracownika oraz warunków ich wykonywania. Pracownik jest zatem narażony na wiele zróżnicowanych niebezpiecznych czynników występujących podczas pracy - od mechanicznych (z elektrycznymi włącznie), poprzez termiczne, hałas i drgania po pyłowe i chemiczne. Liczba wypadków przy pracy stale utrzymuje się też na bardzo wysokim poziomie. Wg danych Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) w roku 2008 zgłoszono wypadki, z czego odszkodowanie wypłacono w przypadkach (odpowiednie liczby za rok 2007 to zgłoszenia i odszkodowania, za rok to zgłoszenia i odszkodowań, za to zgłoszeń wypadków i odszkodowań, za 2004 to zgłoszeń i odszkodowań, a za rok zgłoszeń oraz odszkodowań). Pomimo, że liczba wypadków z roku na rok spada - statystyki wypadkowe alarmują, iż częstą przyczyną wypadków przy pracy rolniczej są zaniedbania i niedopatrzenia, które przy odpowiedniej wiedzy można byłoby wyeliminować. Bezpieczeństwo pracy w rolnictwie - Zagrożenia zawodowe na podst. poradnika "Środki ochrony indywidualnej stosowane w rolnictwie" pod red. H. Bargieła Rolnictwo, szczególnie rolnictwo indywidualne, charakteryzuje się wysoką wypadkowością. Wynika to z faktu, że środowisko pracy rolników jest niezwykle złożone, a różnego rodzaju zagrożenia wypadkowe dotyczą tej samej osoby. Sytuacja taka nie występuje na stanowiskach pracy w innych gałęziach gospodarki, gdzie stanowiska pracy mają stały charakter. Rolnik może być w ciągu dnia narażony na kilka lub nawet kilkanaście różnych zagrożeń, co wynika właśnie z częstych zmian stanowisk pracy. Różnią się one między sobą charakterem i rodzajem wykonywanych na nich czynności, złożonością techniczną, potrzebną do ich użytkowania wiedzą, wymaganą silą i sprawnością fizyczną oraz wieloma innymi cechami. Jak wynika ze struktury wypadków, stopień zagrożenia wypadkowego w rolnictwie jest bardzo zróżnicowany. Są takie elementy stanowiska pracy (np podwórze, maszyny rolnicze), w związku, z którymi dochodzi szczególnie często do wypadków oraz takie, które przyczyniają się jedynie do pojedynczych wypadków (np. środki ochrony roślin). Udział wypadków w rolnictwie indywidualnym w ogólnej liczbie wypadków w Polsce wynosi ponad 25%. Dane Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wskazują na znaczne zróżnicowanie częstotliwości wypadków, która w latach wahała się od 20,3 do 64,2 wypadków na 1000 ubezpieczonych rolników. Największą grupę stanowią wypadki związane z przemieszczaniem się po podwórzu gospodarstwa (20.4%]. Inne przyczyny te zagrożenia powodowane przez zwierzęta (11.8%), użytkowanie budynków (8,0%), pilarek tarczowych (7.4%), maszyn rolniczych (7,3%). drabin (7.0%) oraz przyczep (5,9%). Zagrożenia mechaniczne Głównymi zagrożeniami towarzyszącymi wykonywanym pracom w rolnictwie są zagrożenia powodowane przez czynniki mechaniczne. Należy przez nie rozumieć wszelkie czynniki fizyczne, które mogą doprowadzić do lżejszych lub cięższych urazów, a nawet śmierci poszkodowanych, powodowane mechanicznym oddziaływaniem na człowieka maszyn i ich elementów, przedmiotów i narzędzi pracy, 1

2 upadkiem na skutek poślizgnięcia, potknięcia itp. Zagrożenia te mogą być powodowane przez czynniki mechaniczne występujące zarówno podczas normalnego funkcjonowania maszyny, narzędzia lub innego przedmiotu pracy, jak i przez czynniki powstałe na skutek zakłóceń, uszkodzeń bądź też awarie. Zagrożenia chemiczne i pyłowe Do zagrożeń chemicznych, na które jest narażony rolnik, należy zaliczyć kontakt ze środkami ochrony roślin, nawozami sztucznymi, paliwami i smarami. Środki ochrony roślin (pestycydy) należą do najbardziej szkodliwych związków, na których działanie są narażeni rolnicy. Duża toksyczność środków ochrony roślin, jak również wciąż wzrastające ich zużycie w gospodarstwach rolnych sprawia, że są one największym zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia osoby, która ma z nimi kontakt. Niekorzystne warunki termiczne i czynniki atmosferyczne Większość prac w rolnictwie wykonuje się na otwartej przestrzeni. Środowisko pracy na tych stanowiskach jest kształtowane przez panujące warunki atmosferyczne, bardzo często niekorzystnie oddziałujące na człowieka. Również warunki pracy w pomieszczeniach zamkniętych (obory, chlewnie, spichrze, stodoły, piwnice, warsztaty) są kształtowane przez warunki atmosferyczne, panujące na zewnątrz. Niektóre prace są wykonywane na przemian w pomieszczeniach i poza nimi, co potęguje niekorzystny wpływ środowiska termicznego z uwagi na znaczne zróżnicowanie temperatury i wilgotności. Zagrożenia biologiczne Zagrożenia biologiczne to zjawisko bardzo powszechne w środowisku rolniczym. Podczas wykonywania wielu różnych prac produkcyjnych rolnik jest narażony na działanie biologicznych czynników szkodliwych. Biologiczne czynniki szkodliwe to mikro- i makroorganizmy oraz substancje przez nie wytwarzane, które wywierają szkodliwy wpływ na organizm człowieka i mogą wywoływać choroby zawodowe, zwłaszcza układu oddechowego i skóry. Wyróżnia się następujące trzy grupy biologicznych czynników szkodliwych: - czynniki zakaźne pochodzenia zwierzęcego, czyli wirusy, bakterie, grzyby i pierwotniaki, - alergeny i toksyny wytwarzane przez rośliny uprawne, np : selery, pasternak, rutę i inne, - alergeny i toksyny wytwarzane przez drobnoustroje (bakterie, promieniowce, grzyby), rośliny i zwierzęta. Występują w pyłach organicznych i są uwalniane w dużych ilościach do powietrza wdychanego przez rolnika. Szkodliwe czynniki biologiczne mogą mleć działanie zakaźne, alergizujące, toksyczne, drażniące i rakotwórcze. Zagrożenia prądem elektrycznym Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego rodzaju zagrożenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Rolnik w swoim środowisku pracy ma do czynienia z wieloma urządzeniami elektrycznymi, które, jeśli są niewłaściwie użytkowane, stają się przyczyną wielu wypadków oraz chorób. 2

3 Zagrożenie hałasem Jednym z ważniejszych szkodliwych czynników środowiskowych występujących w rolnictwie jest hałas. Powstaje on podczas pracy takich maszyn, jak: ciągniki współpracujące z zespołami maszyn rolniczych (doczepianych lub zawieszanych na ciągniku); samobieżne maszyny rolnicze (kombajny zbożowe, kombajny buraczane, sieczkarnie, kosiarki pokosowe). maszyny rolnicze stacjonarne (młocarnie, śrutowniki. gniotowniki, razdrabniacze, mieszalniki. sortowniki do ziemniaków, dojarki) oraz maszyny warsztatowobudowlane (pilarki łańcuchowe spalinowe, pilarki tarczowe, sprężarki, przecinarki do metalu, szlifierki, wiertarki, spawarki, betoniarki). Ponieważ podstawową jednostką napędową, najczęściej wykorzystywaną w rolnictwie jest ciągnik rolniczy, maszyna ta jest głównym źródłem hałasu w środowisku rolnym. Upadek z wysokości Zagrożenia związane z upadkiem z wysokości wynikają z dwojakiego rodzaju prac często spotykanych w gospodarstwach rolnych: pracą na wysokości i pracą w zagłębieniach lub ich pobliżu. Oba rodzaje prac, w przypadku braku podjęcia odpowiednich działań zabezpieczających, niosą ze sobą ryzyko poważnych wypadków mogących w konsekwencji doprowadzić do ciężkich urazów, a nawet śmierci człowieka. Należy zwrócić uwagę, że w środowisku pracy rolnika podczas wykonywania praktycznie każdego rodzaju czynności występują dodatkowe czynniki zwiększające zagrożenie w razie spadania z wysokości. Do najważniejszych z nich należą, obecność maszyn rolniczych i innego sprzętu stanowiącego potencjalne przeszkody, w które może uderzyć spadający człowiek, oraz posługiwanie się niebezpiecznymi ostrymi narzędziami. Zagrożenia przy spawaniu Główne zagrożenia występujące przy spawaniu to intensywne promieniowanie optyczne, emisja ciepła oraz iskry i rozpryski stopionego metalu. Promieniowanie optyczne jest to promieniowanie elektromagnetyczne o długości fal w zakresie od 1 nm do 1 mm. Promieniowanie optyczne dzieli się na: - promieniowanie nadfioletowe, - promieniowanie widzialne (światło), - promieniowanie podczerwone. Najczęściej spotykanymi technologicznymi źródłami promieniowania optycznego w gospodarstwach rolnych są spawarki gazowe oraz elektryczne. Zagrożenia mechaniczne Głównymi zagrożeniami towarzyszącymi wykonywanym pracom w rolnictwie są zagrożenia powodowane przez czynniki mechaniczne. Należy przez nie rozumieć wszelkie czynniki fizyczne, które mogą doprowadzić do lżejszych lub cięższych urazów, a nawet śmierci poszkodowanych, powodowane mechanicznym oddziaływaniem na człowieka maszyn i ich elementów, przedmiotów i narzędzi pracy, upadkiem na skutek poślizgnięcia, potknięcia itp. Zagrożenia te mogą być powodowane przez czynniki mechaniczne występujące zarówno podczas normalnego funkcjonowania maszyny, narzędzia lub innego przedmiotu pracy, jak i przez czynniki powstałe na skutek zakłóceń, uszkodzeń bądź też awarie. Zagrożenia mechaniczne mogą być powodowane przez: 3

4 przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty, przykładowo można tu wymienić samodzielną jazdę ciągnikiem bądź z doczepionym lub zawieszonym sprzętem rolniczym, przemieszczanie się samojezdnej maszyny rolniczej (kombajnu) czy transport płodów rolnych i zwierząt ruchome elementy robocze maszyn i urządzeń, np.: - bęben glebogryzarki, listwa nożowa kosiarki lub kombajnu zbożowego, adapter roztrząsacza obornika, tarcze śrutownika, noże sieczkarni, tarcze pilarki, łańcuch pilarki przenośnej - elementy przenoszące napęd, jak różnego rodzaje przekładnie zębate, pasowe, wały przegubowoteleskopowe wykorzystywane w kosiarkach, rozsiewaczach nawozów, kopaczkach, sadzarkach ostre, wystające elementy budowli, konstrukcji urządzeń gospodarskich (jak żurawie przyścienne, wciągarki) oraz narzędzia maszyn i urządzeń rolniczych (np. zęby bron, noże sieczkarni) czy narzędzi warsztatowych spadające przedmioty, co może się zdarzyć na przykład podczas prac remontowych budynków gospodarskich, prac załadunkowych i przeładunkowych; mogą to być materiały, a nawet narzędzia, które spadając stwarzają niebezpieczeństwo powstania urazu płyny pod ciśnieniem, np. olej w układzie hydraulicznym silnika, podnośnika śliskie, nierówne powierzchnie, będące bezpośrednimi przyczynami upadków, a w ich następstwie obrażeń, głównie stłuczeń, okaleczeń czy złamań; szczególnie niebezpieczne są powierzchnie w oborach i chlewniach, mokre i zanieczyszczone, często o określonym spadku w stosunku do poziomu ograniczone przestrzenie - dojścia czy przejścia - w budynkach inwentarskich, szczególnie w oborach i chlewniach, zawsze stwarzają niebezpieczeństwo urazów u osób obsługujących; podobnie ograniczony dostęp do maszyny czy urządzenia stwarza określone zagrożenia, może to być związane z zaczepianiem niektórych maszyn do ciągnika, np. siewników zbożowych, opryskiwaczy żywe zwierzęta - podczas prac związanych np. z hodowlą buhajów, knurów, loch czy ogierów Czynniki mechaniczne mogą powodować następujące rodzaje uranów: - zgniecenie (zmiażdżenie) - obcięcie - potłuczenie - nakłucie lub przekłucie - otarcie, skaleczenie - złamanie, zwichnięcie W wypadkach związanych z użytkowaniem maszyn rolniczych doznawane urazy dotyczą głównie palców rąk, dłoni, przedramienia, stóp i podudzia. Znaczna część wypadków powstaje przy obsłudze podstawowej maszyny rolniczej, jaką jest ciągnik. Zdarzają się nawet wypadki śmiertelne, związane z przygnieceniem przez wywrócony ciągnik czy współpracującą z nim przyczepę lub inną maszynę, oraz urazy kręgosłupa i głowy. Dość liczne są wypadki powstające podczas sprzęgania maszyn i narzędzi z ciągnikiem, głównie z powodu złego stanu elementów łączących, stosowania rozwiązań zastępczych, a także nieuwzględniania stopnia trudności tej czynności. Urazy odnoszone w wypadkach związanych z hodowlą zwierząt dotyczą, kończyn - stóp, podudzi, 4

5 przedramienia i palców rąk. Powstałe urazy najczęściej mają charakter zranień, złamań i zwichnięć doznawanych podczas poślizgnięcia, potknięcia i upadku, chociaż mogą również zdarzyć się zgniecenia, zmiażdżenia bądź uderzenia. Prace w gospodarstwie rolnym są wykonywane w bardzo wielu miejscach, jednakże najwięcej tych prac (około 75%) odbywa się w zagrodzie. W tych warunkach dochodzi do skaleczeń, złamań, zwichnięć i stłuczeń. Wiele wypadków powodowanych jest przez maszyny, urządzenia i narzędzia własnej konstrukcji, nie posiadające właściwych zabezpieczeń. Typowym przykładem jest tarczowa pilarka stacjonarna, z napędem elektrycznym lub spalinowym. Szacuje się, że 30-60% wszystkich wypadków kwalifikowanych, jako pochwycenie, uderzenie i obcięcie powodowanych jest przez tę maszynę Najczęstszym zagrożeniem przy jej obsłudze jest bezpośredni kontakt z wirującym narzędziem tnącym, prowadzący do poważnych okaleczeń palców rąk i dłoni, a nawet ich obcięcia. Pracownicy rolnictwa wykonując prace związane z pozyskiwaniem drewna (ścinanie drzew, obcinanie gałęzi) oraz pielęgnacją drzew owocowych często korzystają z przenośnej pilarki łańcuchowej. Stanowi ona zagrożenie przede wszystkim dla kończyn dolnych pracownika. Zagrożenia chemiczne Do zagrożeń chemicznych, na które jest narażony rolnik, należy zaliczyć kontakt ze środkami ochrony roślin, nawozami sztucznymi, paliwami i smarami. Środki ochrony roślin (pestycydy) należą do najbardziej szkodliwych związków, na których działanie są narażeni rolnicy. Duża toksyczność środków ochrony roślin, jak również wciąż wzrastające ich zużycie w gospodarstwach rolnych sprawia, że są one największym zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia osoby, która ma z nimi kontakt. UWAGA! PESTYCYDY - NISZCZĄC BAKTERIE, SHZYBY, CHWASTY CZY SZKODNIKI - MAJĄ RÓWNIEŻ SZKODLIWY WPŁYW NA CZŁOWIEKA. Z badań wynika, że środki ochrony roślin mają szkodliwy wpływ na wszystkie ważne części organizmu człowieka. Na wielkość zagrożenia powodowanego przez pestycydy wpływają między innymi następujące czynniki: rodzaj stosowanego środka i klasa jego toksyczności - najbardziej szkodliwymi pestycydami są środki I i II klasy toksyczności. Należy jednak pamiętać, że najwięcej zatruć wiąże się ze stosowaniem związków klasy III - stosunkowo mniej toksycznych, ale również niezwykle niebezpiecznych forma użytkowa preparatu - preparaty płynne do sporządzania emulsji wodnych, koncentraty zawiesinowe do rozcieńczania wodą i zaprawiania ziarna są bardziej niebezpieczne i szybciej przenikają przez odzież do skóry niż preparaty w formie proszków czy granulatów stężenie substancji aktywnej (odpowiedzialnej za szkodliwość pestycydu) - im bardziej skoncentrowane preparaty, tym większe zagrożenie dla zdrowia i życia rodzaj uprawy - stosowanie pestycydów przy uprawach wysokich wiąże się z większym zagrożeniem dla człowieka niż w przypadku upraw niskich 5

6 czas narażenia - im dłuższy jest czas kontaktu z preparatem (również czas przebywania w pomieszczeniu, w którym wcześniej zastosowano środek ochrony roślin), tym większe jest zagrożenie zdrowia człowieka rodzaj aparatury - im mniej nowoczesna aparatura i technika stosowania preparatu, tym nie bezpieczniejsza jest praca z nim. Od rodzaju aparatury zależy również to, które części ciała są bezpośrednio narażone na kontakt z preparatem czynniki atmosferyczne - głównie temperatura i wilgotność powietrza. Prace z za stosowaniem pestycydów stają się bardziej niebezpieczne w podwyższonej temperaturze i wilgotności powietrza (szczególnie w szklarniach) droga przenikania substancji do wnętrza organizmu człowieka - najczęściej wchłanianie odbywa się przez skórę i układ oddechowy Prace grożące kontaktem z pestycydami to przede wszystkim: przygotowywanie roztworów użytkowych preparatów handlowych, np. do opryskiwania lub zaprawiania nasion (uwaga: praca ze skoncentrowanymi preparatami!) przeprowadzanie oprysków (zagrożenie dotyczy kierowców ciągników operatorów dozowników, operatorów ręcznych końcówek opryskiwaczy) podlewanie roślin, rozsiewanie granulatów do gleby zaprawianie ziarna w magazynach zbożowych (uwaga; praca uważana za szczególnie niebezpieczną z punktu widzenia narażenia na pestycydy!) praca w magazynach, w których są przetrzymywane preparaty (uwaga; jednoczesne przechowywanie różnych preparatów zwiększa w sposób istotny zagrożenie dla człowieka!) czyszczenie i naprawa aparatury pranie odzieży roboczej zagospodarowywanie odpadów pestycydów (pustych i uszkodzonych opakowań po preparatach, ścieków z mycia maszyn i prania odzieży, roślin i części roślin, przeterminowanych preparatów, resztek pestycydów itp Należy pamiętać, że przebywanie w pomieszczeniu zamkniętym w czasie wykonywania zabiegów chemizacyjnych, a nawet po ich zakończeniu, naraża człowieka na toksyczne działanie środków ochrony roślin w znacznie wyższym stopniu niż podczas prac na otwartej przestrzeni. Rolnicy wykorzystujący w swoich gospodarstwach środki ochrony roślin są narażeni na Bezpośredni kontakt z nimi zarówno podczas wykonywania rutynowych prac wymienionych powyżej, jak również na skutek wypadków i pomyłek (np pęknięcie węża podczas zabiegu opryskiwania upraw czy spożycie źle zabezpieczonego preparatu w wyniku pomylenia go ze środkiem spożywczym). Pomiary zanieczyszczenia powietrza podczas wykonywania typowych prac z zastosowaniem pestycydów wykazują, że stężenia substancji toksycznych w tych warunkach kilkakrotnie przekraczają wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) uznanych za bezpieczne dla człowieka. Części ciała szczególnie narażone na działanie pestycydów, to: ręce. uda, podudzia, przedramiona oczy, 6

7 twarz, tułów i stopy. W zależności od rodzaju wykonywanej pracy i formy preparatu, pestycydy mogą przenikać do organizmu przez skórę, układ oddechowy (dostając się do nosa) oraz rzadziej przez układ pokarmowy (przypadkowe potknięcie preparatu). Przenikanie przez skórę jest łatwiejsza z powodu długiego zalegania środków na powierzchni skóry, dużej powierzchni kontaktu oraz szybkiego wchłaniania pestycydów szczególnie przez skórę uszkodzoną. Również wchłanianie pestycydów przez drogi oddechowe (wdychanie skażonego powietrza) stanowi poważne zagrożenie. Szkodliwe substancje bowiem bardzo szybko dostają się i płuc do krwi i dalej do wszystkich narządów człowieka. Niekorzystne działanie pestycydów na organizm człowieka można podzielić na trzy kategorie: - zatrucia ostre - wywołane jednorazowym wchłonięciem dużej dawki środka ochrony roślin - zatrucia przewlekle - powstające na skutek odkładania się w organizmie i kumulacji małych dawek pestycydów przez dłuższy okres czasu - skutki odległe - mogące się ujawnić po kilku czy kilkunastu latach i z tego względu często niezwykle trudne do identyfikacji i powiązania objawów z przyczynami mogą również być obserwowane dopiero u następnych pokoleń. Typowe objawy zatrucia małymi dawkami pestycydów to: - złe samopoczucie, ogólne osłabienie - bóle i zawroty głowy - nudnosci, wymioty - bóle brzucha, biegunka - niepokój, pobudzenie - ślmotok, łzawienie - zlewne poty (rzadziej) Z uwagi na niespecyficzność tych objawów i ich typowość dla zwykłego zatrucia pokarmowego czy przemęczenia, tylko w niewielu przypadkach osoby zatrute pestycydami trafiają do lekarza. Bardzo istotny jest fakt, że wrażliwość na zatrucie pestycydami zdecydowanie się wzmaga, jeżeli jednocześnie na organizm działają leki, alkohol, rozpuszczalniki, farby, inne pestycydy, a nawet tytoń czy kawa. Najczęściej zatrucia pestycydami są skutkiem nieprzestrzegania zasad bhp przy ich stosowaniu, niewłaściwego sposobu przechowywania oraz łatwego dostępu przez osoby nieupoważnione. UWAGA! PESTYCYDY POWODUJĄ ZGON NAJCZĘŚCIEJ ZE WSZYSTKICH SUBSTANCJI SZKODLIWYCH ODPOWIEDZIALNYCH ZA OSTRE ZATRUCIA. CO 10 OSOBA ZATRUTA PESTYCYDAMI UMIERA! Pierwsza pomoc w ostrym zatruciu pestycydami, udzielona jeszcze przed przybyciem lekarza, często może decydować o uratowaniu życia, szczególnie dzieci i osób nieprzytomnych. Dlatego producenci środków ochrony roślin umieszczają na opakowaniach lub dołączają na ulotkach dokładne wskazówki dotyczące stosowania pestycydów oraz sposobu postępowania na wypadek kontaktu z danym środkiem. Przed zastosowaniem preparatu należy dokładnie przeczytać taką ulotkę i zachować ją na przyszłość. Skutecznym sposobem znacznego ograniczenia skutków kontaktu z pestycydami jest stosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej w postaci ubrania ochronnego, rękawic, obuwia, gogli lub sprzętu ochrony układu oddechowego. Kupując oraz stosując preparaty pestycydów trzeba wiedzieć i pamiętać, że: w obrocie środki muszą znajdować się w szczelnych, oryginalnych, zamkniętych opakowaniach 7

8 środki, dla których skończył się okres zezwolenia na dopuszczenie do obrotu i stosowania (10 lat) powinny być wycofane z obrotu na każdym opakowaniu środka powinna znajdować się etykieta zawierająca czytelną i trwałą instrukcję użytkowania, datę produkcji i okres ważności środki sprowadzane z zagranicy powinny być ważne przez co najmniej 18 miesięcy i powinny być zaopatrzone w etykietę w języku polskim zabronione jest sprzedawanie pestycydów po upływie ich terminu ważności, w opakowaniach zastępczych, w handlu okrężnym, przy zastosowaniu automatów lub samoobsługi oraz osobom nietrzeźwym i niepełnoletnim nie wolno kupować i stosować środków ochrony roślin zaliczanych do I i II klasy toksyczności bez ukończenia odpowiedniego przeszkolenia środki należy stosować używając sprawnego technicznie sprzętu Zagrożenia pyłowe Pyłem nazywamy cząstki ciała stałego, które oderwane od niego przez pewien czas pozostają zawieszone w powietrzu. Pyły emitowane na stanowiskach pracy charakteryzują się różnymi własnościami, wynikającymi z ich budowy jak i procesu technologicznego, podczas którego powstały. W przemyśle rolniczym pyły powstają najczęściej podczas takich procesów jak mielenie, szlifowanie, kruszenie, Bronowanie, młócenie, cięcie drewna, siew, nawożenie, przesypywanie nawozów lub innych sypkich substancji. Należy pamiętać, że źródłem zapylenia może być również tzw. pylenie wtórne, powstające z pyłów zalegających powierzchnie maszyn i urządzeń, konstrukcji, mebli i podłogi. Dlatego w pomieszczeniach, w których występuje zapylenie, usuwanie zgromadzonego nadmiaru pyłu z ww. miejsc istotnie wpływa na zmniejszenie zapylenia. Ze względu na skutki zdrowotne najniebezpieczniejsze są cząstki pyłu o średnicy poniżej 7um. Tak mała średnica umożliwia przeniknięcie cząstek do pęcherzyków płucnych - miejsca wymiany gazowej. Cząstki te stanowią tzw. część wdychalną pyłu. Należy jednak pamiętać, że również pyl o większych cząstkach, osadzający się w obrębie górnych dróg oddechowych (jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela), może uszkadzać mechanizm eliminacji pyłu z organizmu wywołując różnego rodzaju schorzenia i ułatwiając wnikanie pyłu do pluć. Rodzaj choroby wywołanej oddziaływaniem pyłu na układ oddechowy zależy od rodzaju wdychanego pyłu. Do najczęściej spotykanych należą pylice płuc. Do najgroźniejszych substancji nieorganicznych występujących w pyłach należą związki krzemu. Działanie pyłów zawierających te związki ma charakter przewlekły, a skutki oddziaływania występują zwykle po wielu latach w postaci stanów zapalnych dróg oddechowych i nowotworów. Szczególnie niebezpiecznym pyłem zawierającym związki krzemu jest pył azbestu. Inne pyły zawierające krzemionkę to pyły: cementu, węgla kamiennego i brunatnego, talku, wełny mineralnej, ziemi i pyły pochodzące z kamieni szlifierskich. Nie należy jednak zapominać, że również inne pyły, z pozoru obojętne dla organizmu człowieka, mogą stanowić poważne zagrożenie. Pyły drzewne, powstające podczas cięcia bądź szlifowania drewna, mogą być przyczyną wielu chorób układu oddechowego, m in. mogą powodować nowotwory nosa. Do najniebezpieczniejszych należą pyły drewna twardego oraz pochodzące od najpospolitszego drzewa w 8

9 naszym kraju, jakim jest sosna. Szczególnie niebezpieczne dla organizmu człowieka są pyty toksyczne mogące prowadzić nie tylko do ww. chorób układu oddechowego, ale również bezpośrednio do zatruć całego organizmu człowieka. Do pyłów takich mogących wystąpić w rolnictwie zaliczane są przede wszystkim pyły powstające z nawozów sztucznych podczas ich przygotowywania, przesypywania oraz rozsiewania, a także pyły zawierające wapno. Z tego rodzaju pyłami wiąże się jeszcze inne zagrożenie. W zależności od składu chemicznego preparatu nawozowego może on być w różnym stopniu podatny na samozapłon. Dlatego nie należy przechowywać większych ilości nawozów w pobliżu słomy, siana, a także smarów czy rozpuszczalników. Biorąc, więc pod uwagę skutki, jakie może za sobą pociągnąć narażenie organizmu człowieka na różnego rodzaju pyły, należy stosować odpowiednio dobrane środki ochrony układu oddechowego. Bezpieczeństwo pracy w rolnictwie - mikroklimat Niekorzystne warunki termiczne i czynniki atmosferyczne Większość prac w rolnictwie wykonuje się na otwartej przestrzeni. Środowisko pracy na tych stanowiskach jest kształtowane przez panujące warunki atmosferyczne, bardzo często niekorzystnie oddziałujące na człowieka. Również warunki pracy w pomieszczeniach zamkniętych (obory, chlewnie, spichrze, stodoły, piwnice, warsztaty) są kształtowane przez warunki atmosferyczne, panujące na zewnątrz. Niektóre prace są wykonywane na przemian w pomieszczeniach i poza nimi, GO potęguje niekorzystny wpływ środowiska termicznego z uwagi na znaczne zróżnicowanie temperatury i wilgotności. Człowiek najlepiej czuje się w warunkach komfortu cieplnego, wtedy gdy jest zadowolony z warunków otoczenia. Organizm ludzki funkcjonuje prawidłowo, jeżeli jego ogólny bilans cieplny nie odbiega od warunków równowagi poza dopuszczalne granice Oznacza to, że ilość ciepła wytwarzanego w organizmie i dostarczanego do niego powinna się w przybliżeniu równać ilości ciepła oddawanego przez organizm człowieka. Taki stan jest bliski idealnego i nie często ma miejsca w rzeczywistości, szczególnie podczas pracy, gdy ilość ciepła wytwarzanego w organizmie znacznie wzrasta, a środowisko zewnętrzne jest nieustabilizowane. Niekorzystne warunki zewnętrzne podczas prac w rolnictwie to również, oprócz dużych skoków temperatury, zmienna wilgotność oraz opady atmosferyczne. Charakterystyka termiczna wybranych stanowisk pracy w rolnictwie Prace pielęgnacyjne upraw polowych - od czerwca do sierpnia; średnia temperatura powietrza1 od 6 do 19 1"C, wilgotność względna: od 55 do 85%, opady: od 40 do 250 mm. Prace przy sprzęcie zbóż od lipca do sierpnia w kabinach ciągników lub na otwartej przestrzeni, średnia temperatura powietrza, od 8 do 20 'C, wilgotność względna: od 58 do 85%. Prace przy sprzęcie roślin okopowych od września do listopada; temperatura powietrza: od -3 do +14 'C, wilgotność względna od GO do S7%. opady: od 30 do 150 mm. Zabiegi chemicznej ochrony roślin - odbywają, się na ogół w korzystnych warunkach pogodowych. W okresie lata jest możliwe duże nasłonecznienie Produkcja kwiatów / warzyw w szklarniach - w okresie wiosenno-letnim temperatura przekracza 35 "C, wilgotność dochodzi do 98%. Hodowla bydła - warunki mikroklimatu w oborach zależą od zewnętrznych warunków atmosferycznych; 9

10 temperatura: od 10 do 23 "C, narażenie na przeciąg. Wiele prac w rolnictwie odbywa się z wykorzystaniem ciągników i samojezdnych maszyn rolniczych wyposażonych w kabiny dla kierowcy. Warunki termiczne w kabinie zależą od rodzaju i szczelności kabiny, systemu grzejnego, wentylacji. Szczególnie niekorzystnie kształtuje się środowisko termiczne w zamknięte kabinie podczas wykonywania oprysków środkami ochrony roślin. Bezpieczeństwo pracy w rolnictwie zagrożenia biologiczne Zagrożenia biologiczne to zjawisko bardzo powszechne w środowisku rolniczym. Podczas wykonywania wielu różnych prac produkcyjnych rolnik jest narażony na działanie biologicznych czynników szkodliwych. Biologiczne czynniki szkodliwe to mikro- i makroorganizmy oraz substancje przez niewytwarzane, które wywierają szkodliwy wpływ na organizm człowieka i mogą wywoływać choroby zawodowe, zwłaszcza układu oddechowego i skóry. Wyróżnia się trzy grupy biologicznych czynników szkodliwych: czynniki zakaźne pochodzenia zwierzęcego, czyli wirusy, bakterie, grzyby i pierwotniaki alergeny i toksyny wytwarzane przez rośliny uprawne, np : selery, pasternak, rutę i inne alergeny i toksyny wytwarzane przez drobnoustroje (bakterie, promieniowce, grzyby), rośliny i zwierzęta Występują w pyłach organicznych i są uwalniane w dużych ilościach do powietrza wdychanego przez rolnika. Szkodliwe czynniki biologiczne mogą mleć działanie zakaźne, alergizujące, toksyczne, drażniące i rakotwórcze. Źródła biologicznych czynników szkodliwych w rolnictwie Zwierzęta hodowlane W wydzielinach, wydalinach i tkankach zwierzęcych mogą znajdować się zarazki i alergeny wytwarzane przez same zwierzęta lub przez towarzyszące im drobnoustroje, które wywołują choroby odzwierzęce, czyli choroby przenoszone ze zwierząt na człowieka. Zarazki i pasożyty wywołujące choroby odzwierzęce mogą wnikać do organizmu człowieka różnymi drogami: drogą oddechową (np. zarazki gruźlicy odzwierzęcej. choroby ptasiej), pokarmową (zarazki salmoneloz, włośnicy), przez skórę (zarazki różycy, wścieklizny, kleszczowego zapalenia mózgu) i błony śluzowe (zarazki wąglika) oraz przez łożysko matki (zarazki toksoplazmozy). Do zakażenia dochodzi najczęściej przez bezpośredni kontakt: ze zwierzętami - szczególne zagrożenie stanowią zwierzęta chore, które mogą wydalać szkodliwe czynniki biologiczne z krwią, śliną, kalem, moczem i wodami płodowymi z produktami pochodzenia zwierzęcego: mięsem, przetworami mięsnymi, mlekiem, sierścią, wełną i skórami z przedmiotami służącymi do pielęgnacji zwierząt Należy podkreślić, ze zarazki chorób odzwierzęcych mogą być przenoszone przez stawonogi (drobne roztocza, owady, kleszcze) bezpośrednio ze zwierząt na człowieka lub pośrednio, tzn. na przedmioty, z 10

11 których korzysta rolnik. Niektóre objawy chorób odzwierzęcych mogą być podobne do objawów grypy czy ospy. takie są np. objawy choroby wywoływanej przez wirusy odzwierzęce występujące u bydła i owiec Z kolei wirus rzekomego pomoru drobiu powoduje u hodowców drobiu i pracowników kombinatów drobiarskich ostre zapalenie spojówek. Dlatego ważne jest nielekceważenie zaobserwowanych objawów i konsultowanie ich z lekarzem. O tym. jak poważne zagrożenie stanowią choroby odzwierzęce, może świadczyć fakt iż w Polsce w latach odnotowywano rocznie około 46 tysięcy przypadków tych chorób. Na kontakt z zarazkami wywołującymi choroby odzwierzęce narażeni są przede wszystkim rolnicy wykonujący następujące prace: przy produkcji roślinnej - sprzęt, omłoty i transport zbóż. prace w młynach i elewatorach zbożowych przy hodowli zwierząt bydła: dojenie, karmienie bydła trzody chlewnej: karmienie i obsługa drobiu: robotnik zatrudniony w zakładzie wylęgowym i brojlerni zwierząt futerkowych: przygotowywanie paszy, karmienie, pielęgnacja, czyszczenie klatek, ubój Rośliny uprawne lub przechowywane produkty roślinne Substancje roślinne mogą wywierać ujemny wpływ na organizm człowieka poprzez działanie trujące (toksyczne), drażniące i alergizujące. Niektóre z nich rozwijają swoje działanie pod wpływem dodatkowego czynnika, np. światła słonecznego Substancje roślinne mogą wnikać do organizmu człowieka drogą oddechową i przez skórę. Mogą również oddziaływać bezpośrednio na skórę. Wdychanie pyłów drzewnych (m.in. dębu, jesionu, buku) i pyłków kwiatowych drzew owocowych oraz roślin uprawnych może być przyczyną wystąpienia chorób układu oddechowego. Choroby skóry są natomiast wywoływane przez uprawiane rośliny (np. sałata, cebula, czosnek), zioła (np. rumianek), kwiaty (np. żonkile, stokrotki). Zmiany na skórze mogą występować podczas pracy z jęczmieniem (jęczmienne zapalenie skóry). Podczas prac leśnych przyczyną zmian wypiyskowych na skórze może być kontakt z mchem, żywicą, sokiem drzew (buk, olcha, jodła biała, cis, kasztanowiec, jałowiec). W wilgotnych paszach, w których nastąpił proces samozagrzewania (do "C) rozwijają się promieniowce wywołujące alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych. Do uczulenia dochodzi podczas pracy z przegrzaną paszą, w wyniku wdychania pyłu z zarodnikami promieniowców. Nie obojętne są również bakterie gram-ujemne występujące na powierzchni wielu roślin, zwłaszcza na ziarnie zbóż, w pyle z siana, jęczmienia i ziół, jak również w pyle z drobiu i przy hodowli świń. Istotny udział w wywoływaniu chorób zawodowych u rolników mają grzyby pleśniowe rozwijające się na składowanych surowcach roślinnych i w pomieszczeniach hodowlanych w warunkach podwyższonej wilgotności i temperatury. Grzyby pleśniowe mogą być przyczyną chorób takich, jak astma oskrzelowa, grzybica płuc. Do chorób najczęściej wywoływanych przez szkodliwe czynniki biologiczne zawarte w pyłach organicznych należą. choroby płuc choroby górnych dróg oddechowych (w tym nowotwory) choroby skóry zapalenie spojówek choroby zakaźne i inwazyjne 11

12 Najczęściej występującymi objawami związanymi z oddziaływaniem pyłów organicznych są: duszność o różnym nasileniu, kaszel, bóle głowy, dreszcze, ogólne złe samopoczucie, podwyższona temperatura ciała, kłucia w klatce piersiowe], podrażnienie spojówek. Gleba Gleba stanowi najmniejsze zagrożenie pod względem biologicznym. Mogą znajdować się w niej grzyby wywołujące zakażenie skóry, bakterie i grzyby wywołujące alergie, rzadko natomiast obecne są w glebie zarazki chorób odzwierzęcych Podstawowe działania profilaktyczne W celu zapobiegania chorobom wywoływanym przez szkodliwe czynniki biologiczne należy przestrzegać kilku podstawowych zasad: przechowywać surowce roślinne w odpowiednich warunkach nie dopuszczając do rozwoju drobnoustrojów dbać o czystość pomieszczeń inwentarskich usprawniać i doskonalić wentylację w pomieszczeniach inwentarskich (redukować zapylenie w tych pomieszczeniach) stosować środki ochrony indywidualnej Bezpieczeństwo pracy w rolnictwie zagrożenia prądem elektrycznym Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego rodzaju zagrożenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Rolnik w swoim środowisku pracy ma do czynienia z wieloma urządzeniami elektrycznymi, które, jeśli są niewłaściwie użytkowane, stają się przyczyny wielu wypadków oraz chorób. Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki może być bezpośrednie lub pośrednie. Działanie bezpośrednie występuje wówczas, gdy przez ciało człowieka lub jego części popłynie prąd elektryczny, na skutek jednoczesnego dotknięcia przez człowieka dwóch punktów o różnych potencjałach elektrycznych. Prąd ten może wywoływać w organizmie ludzkim wiele zmian wynikających z działania cieplnego, oddziaływania na układ nerwowy oraz elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych. Stan taki określa się terminem porażenie elektryczne. Działanie pośrednie powoduje różnego rodzaju urazy spowodowane prądem elektrycznym, powstające bez przepływu prądu przez organizm człowieka Porażenia i oparzenia prądem elektrycznym najczęściej są spowodowane: - wadliwą budową urządzeń - pojawieniem się napięcia względem ziemi na metalowych częściach urządzeń i konstrukcjach niebędących zwykle pod napięciem - nieprzestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa pracy 12

13 - lekkomyślnością - brakiem odpowiedniej wiedzy o zagrożeniach Użytkowanie urządzeń elektrycznych może stać się przyczyną zagrożenia pożarowego na skutek: - złego stanu izolacji elektrycznej - nieprawidłowego użytkowania elektrycznych urządzeń grzewczych - braku ostrożności przy spawaniu - przeciążenia urządzeń, przy braku odpowiedniego chłodzenia - używania w transformatorach, kondensatorach lub wyłącznikach palnego oleju mineralnego Używanie wadliwych lub nieodpowiednich urządzeń elektrycznych w strefach zagrożenia wybuchem niesie niebezpieczeństwo wybuchu, który może również spowodować pożar. Osoby przebywające przez dłuższy czas w pobliżu urządzeń generujących duże napięcie lub w pobliżu torów prądowych o bardzo dużych wartościach prądu są narażone na niebezpieczeństwo szkodliwego oddziaływania silnych pól elektrycznych i elektromagnetycznych. Bezpieczeństwo pracy w rolnictwie - Upadek z wysokości Zagrożenia związane z upadkiem z wysokości wynikają z dwojakiego rodzaju prac często spotykanych w gospodarstwach rolnych: pracą na wysokości i pracą w zagłębieniach lub ich pobliżu. Oba rodzaje prac, w przypadku braku podjęcia odpowiednich działań zabezpieczających, niosą ze sobą ryzyko poważnych wypadków mogących w konsekwencji doprowadzić do ciężkich urazów, a nawet śmierci człowieka. Należy zwrócić uwagę, że w środowisku pracy rolnika podczas wykonywania praktycznie każdego rodzaju czynności występują dodatkowe czynniki zwiększające zagrożenie w razie spadania z wysokości. Do najważniejszych z nich należą, obecność maszyn rolniczych i innego sprzętu stanowiącego potencjalne przeszkody, w które może uderzyć spadający człowiek, oraz posługiwanie się niebezpiecznymi ostrymi narzędziami. Upadek związany z pracą na wysokości może nastąpić podczas: prac remontowo-budowlanych - np. w trakcie budowy nowych budynków, napraw dachów, odnawiania wnętrz pomieszczeń gospodarczych, itp. Główne zagrożenia występujące przy wykonywaniu tego typu czynności są typowe dla sektora budownictwa i powinny być eliminowane za pomocą środków ochrony zbiorowej i indywidualnej przeznaczonych do tego celu układania materiałów objętościowych, jak bele słomy czy skrzynki z owocami, na środkach transportu najczęściej stosowanych w rolnictwie, a więc przyczepach, wozach, samochodach. Głównym czynnikiem utrudniającym eliminację zagrożeń w trakcie wykonywania tego typu pracy jest dobranie lub skonstruowanie odpowiednich punktów kotwiczenia dla sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości prac z użyciem drabin. w sadownictwie - np podczas zrywania owoców, prześwietlania koron drzew przy transporcie związanym z magazynowaniem płodów rolnych w pomieszczeniach w czasie układania skrzynek z owocami w przechowalniach, wnoszenia do spichlerzy worków z ziarnem, itp. przy porządkowaniu, remontowaniu czyszczeniu i myciu szklarni, przyczep, maszyn rolniczych, itp. 13

14 Głównym zagrożeniem dla ludzi wykonujących takie prace jest posługiwanie się niewłaściwym sprzętem (nie posiadającym odpowiednich certyfikatów) oraz niesprawność drabin, np uszkodzone lub zabrudzone szczeble, brak zabezpieczenia przed rozsuwaniem się, itp. Upadek związany z pracą w zagłębieniach lub ich pobliżu może nastąpić podczas: - wykonywania wykopów pod fundamenty budynków - wykonywania lub czyszczenia szamb - pogłębiania studni - prac przy silosach Prace takie niosą ze sobą nie tylko ryzyko urazów mechanicznych wywołanych zderzeniem z elementami stanowiska pracy, ale również ryzyko zasypania człowieka materiałami sypkimi lub utonięcia. Z tego powodu stosowany sprzęt, oprócz zabezpieczania przed upadkiem z wysokości, powinien umożliwiać opuszczanie ludzi do zagłębień ora: ich wyciąganie. 14