1370- ŚMIERĆ KAZIMIERZA WIELKIEGO DO UNIA W KREWIE UNIA W KREWIE DO ŚMIERĆ ZYGMUNTA AUGUSTA

Transkrypt

1 Ludwik Węgierski ŚMIERĆ KAZIMIERZA WIELKIEGO DO UNIA W KREWIE Jadwiga Andegaweńska Władysław Jagiełło UNIA W KREWIE DO ŚMIERĆ ZYGMUNTA AUGUSTA Zygmunt August

2 KAZIMIERZ WIELKI KAROL ROBERT ANDEGAWEŃSKI WŁADYSŁAW ŁOKIETEK ELŻBIETA ŁOKIETKÓWNA

3 ELŻBIETA ŁOKIETKÓWNA KAROL ROBERT ANDEGAWEŃSKI LUDWIK WĘGIERSKI ANDEGAWEŃSKI JADWIGA ANDEGAWEŃSKA

4 Dokument wydany w Koszycach My, Ludwik, z bożej łaski węgierski, polski, dalmacki [...] król, chcemy, aby doszło do wiadomości wszystkich, tak obecnych, jak i przyszłych, że: 1. [...] z zezwolenia i woli panów, szlachty oraz wszystkich innych- gdy potomstwa męskiego nie ma - córki nasze, te mianowicie, co do których nastąpi zgoda, aby były następcami naszymi i aby otrzymały koronę Królestwa Polskiego, za panów i dziedziców Królestwa tego dobrowolnie zostały przyjęte. 5. [...] zwalniamy i wyjmujemy od składania wszelkich danin, podatków i opłat, tak ogólnych, jak i szczególnych, jakimkolwiek mianem by się zwały, wszystkie miasta, grody, posiadłości, miasteczka i wsie, mieszkańców wsi całego Królestwa Polskiego, należących do panów i wszystkiej szlachty [...] Zapewnienie tronu córkom Ludwika Węgierskiego

5 Twarz miała bardzo piękną, ale piękniejsze były jej obyczaje i cnoty. Ubogim wdowom, przybyszom i wszelkim ludziom nieszczęśliwym i potrzebującym okazywała wspaniałomyślną, wielką rozrzutność i hojność. Nie można w niej było dostrzec śladu gniewu i pychy, śladu zawiści. Ogromna w niej była pobożność i niezmierzona miłość do Boga. Odsunąwszy i wyzbywszy się pychy i światowej niegodziwości, zajęła umysł i serce wyłącznie modlitwą i czytaniem ksiąg świętych. Jana Długosza Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, XV wiek

6 1385 UNIA W KREWIE

7 Celem związku prawno-państwowego z Polską, a zwłaszcza związanego z nim przyjęcia katolicyzmu, było odebranie Krzyżakom pretekstu do najazdów na Litwę i połączenie sił Polski i Litwy przeciw zaborczemu Zakonowi, co miało podstawowe znaczenie dla obu krajów. Walka z Zakonem, który na początku XIV w. odciął Polskę od Bałtyku, a przez stałe usiłowanie zaboru Żmudzi szykował ten sam los Litwie, stanowić musiała naturalny cel polityki obu państw, łączącym siły przeciw wspólnemu wrogowi.

8 My, Jagiełło z łaski Bożej Wielki Książę Litwy i Rusi, pan i dziedzic przyrodzony podajemy do wiadomości wszystkim [...] jako dostojny książę Jagiełło [...] najjaśniejszą księżnę Jadwigę, Królową Polski, niechaj poślubi na prawą swą małżonkę [...] natenczas pan Jagiełło, Wielki Książę ze wszystkimi braćmi swymi jeszcze nieochrzczonymi krewniakami, szlachcicami, ziemianami z wyższymi i niższymi w swych krajach zamieszkałymi, wiarę świętego, rzymskiego Kościoła przyjąć zamierza [...]. Władysław Jagiełło

9 Miejsce podpisania unii Rok Postanowienia Krewo 1385 Połączenie obydwu krajów unią personalną przy zachowaniu odrębnych urzędów i instytucji. Wilno 1401 Ustalenie zakresu władzy księcia Witolda i następstwa po nim. Horodło 1413 Wyraźne oddzielenie państw: Wielkie Księstwo Litewskie, Królestwo Polskie. Władca wybierany przez obie strony, wspólne zjazdy szlachty polskiej i litewskiej.

10 Wielki książę Witold wystawił dokument uznający zwierzchnictwo Jagiełły i Korony oraz zobowiązywał się wraz z bojarami litewskimi do przyłączenia ziem litewskich do Korony. Biorąc pod uwagę śmierć królowej Jadwigi (1399) i brak potomstwa z jej małżeństwa z Władysławem II Jagiełłą, bojarowie litewscy zastrzegli, że w przypadku bezpotomnej śmierci króla wspólnie z panami polskimi wybiorą nowego monarchę. Układ przyznał równocześnie dożywotnio tytuł wielkiego księcia litewskiego Witoldowi Kiejstutowiczowi. Unia potwierdziła wolę obydwu narodów dalszego zacieśniania wzajemnych stosunków przy zachowaniu odrębności państwa litewskiego. Bojarzy zobowiązali się powołać po śmierci Witolda nowego wielkiego księcia w porozumieniu z Polską, panowie polscy godzili się na wybór króla polskiego w porozumieniu z Litwą. Postanowiono także zwoływać wspólne sejmy polsko-litewskie w Lublinie lub Parczewie. Przyjęto do rodów herbowych 47 rodów bojarskich wyznania rzymskokatolickiego. UNIA W WILNIE 1401 UNIA W HORODLE 1413 Układ przewidywał małżeństwo wielkiego księcia litewskiego Władysława Jagiełły z królową Polski Jadwigą w zamian za przejście Litwy na katolicyzm, przyłączenie jej do Polski i odzyskanie przez Jagiełłę utraconych ziem koronnych (Pomorza znajdującego się w rękach krzyżackich). UNIA W KREWIE 1385

11

12 Mistrzu, przestań straszyć nas wypowiadaniem wojny Litwie, ponieważ jeżeli zdecydujesz się na nią, bądź pewien, że podczas gdy ty napadniesz na Litwę, nasz król najedzie Prusy. Wrogów Litwinów uważamy za naszych wrogów i jeżeli ich zaczepisz, skierujemy oręż przeciw tobie. Jana Długosza Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, XV wiek WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO

13 Przyczyny wybuchu wielkiej wojny z Zakonem Krzyżackim Dzięki unii personalnej Polska i Litwa stały się znaczącą silą militarną, a także polityczną. Wspólnie mogły położyć kres łupieżczym najazdom Krzyżaków. Litwini żądali zwrotu Żmudzi. Wybór w 1407 r. na wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Ulricha von Jungingena, znanego z nieustępliwej polityki wobec Polski i Litwy. Pokojowa chrystianizacja ziem litewskich, prowadzona przez duchowieństwo polskie, podważała sens istnienia państwa krzyżackiego, którego celem była walka z pogaństwem. Rycerze zakonni zaczęli rozpowszechniać w Europie Zachodniej nieprawdziwe informacje na temat Władysława Jagiełły i księcia Witolda, twierdzili, że mimo przyjęcia chrztu obaj władcy pozostali poganami. W Królestwie Polskim żądano zwrotu ziemi chełmińskiej i michałowskiej oraz Pomorza Gdańskiego. Do Polski włączono ziemię dobrzyńską. Krzyżacy próbowali skłócić króla z litewskimi możnowładcami i Witoldem. Wybuch powstania przeciwko Krzyżakom na Żmudzi w maju 1409 r.

14 15 LIPCA 1410 BITWA POD GRUNWALDEM Krzyżacy oskarżali Jagiełłę o pozorną chrystianizację. Krzyżacy zagarnęli należącą do Litwy Żmudź oraz należącą do Polski ziemię dobrzyńską. Kulminacją wojny była bitwa pod Grunwaldem (15 lipca 1410 roku). WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO ULRICH VON JUNGINGEN

15

16 Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Ulrych von Jungingen

17 Wielki Książę Witold

18 do Polski ponownie włączono ziemię dobrzyńską, Litwa odzyskała Żmudź, ale tylko do końca życia Witolda. Zakon zobowiązał się do zapłacenia wysokiego odszkodowania w zamian za uwolnienie jeńców.

19 Mikołaj Trąba-arcybiskup gnieźnieński, spowiednik Władysława Jagiełły Paweł Włodkowic- profesor prawa, rektor Akademii Krakowskiej Zawisza Czarny- rycerz słynny z waleczności, obrońca Jana Husa. Słynne stało się powiedzenie: Na nim ci jako na Zawiszy, czyli Polegaj jak na Zawiszy. Mowa wygłoszona na soborze w Konstancji w 1415 roku Przychodzą do Kościoła i kłaniają się mu [Bogu] dawni poganie Litwy i Żmudzi nawróceni do wiary chrześcijańskiej nie pod wpływem gróźb i gwałtów, lecz z własnej woli i zasługą króla polskiego Jagiełły i wielkiego księcia Witolda. Od lat trzydziestu, kiedy sami przyjęli wiarę, zdążali wszelkimi siłami, by jej światło zapanowało wszędzie w rozległych obszarach ziem sobie podległych. Czyż będzie można twierdzić, iż po apostołach kto tyle zdziałał dla chrześcijaństwa co ci dwaj książęta. Paweł Włodkowic

20 Nie należy niepokoić ani osób, ani majątków niewiernych, którzy chcą spokojnie żyć między chrześcijanami [...]. Grzeszy więc władca, który pozbawia majątków bez przyczyny, albowiem nawet papieżowi nie wolno im dóbr odbierać. Niewiernym wolno bez popełniania grzechu władać posiadłościami i majątkami oraz dzierżyć władzę, gdyż wszystkie te rzeczy stworzone zostały nie tylko dla wiernych [chrześcijan], ale dla wszystkich istot rozumnych. [...] Krzyżacy, walcząc z niewiernymi, nigdy nie prowadzili wojny sprawiedliwej. [...] Tego rodzaju napad na niewiernych, zwłaszcza przedsięwzięty bez słusznej przyczyny, jest zaprzeczeniem miłości bliźniego, [...] Paweł Włodkowic

21 POLSKA DELEGACJA Mikołaj Trąba Doradca Władysława II Jagiełły, zwolennik aktywnej polityki antykrzyżackiej. Brał udział w bitwie grunwaldzkiej przy królu, Przewodniczył polskiej delegacji na soborze w Konstancji Pierwszy prymas Polski. PAWEŁ WŁODKOWIC uczony, profesor prawa, rektor Akademii Krakowskiej obrońca interesów Polski w sporach z Krzyżakami. Zawisza Czarny rycerz słynny z waleczności, obrońca Jana Husa. Słynne stało się powiedzenie: Na nim ci jako na Zawiszy, czyli Polegaj jak na Zawiszy.

22 Starszy syn Władysława Jagiełły, król Polski i Węgier Węgrzy, liczyli bardzo na pomoc Polski w obronie przed zagrażającym im bezpośrednio pochodem islamskiej Turcji. Zginął w bitwie z Turkami Osmańskimi pod Warną w 1444 roku.

23 Ludwik Węgierski Katarzyna Andegaweńska Maria Andegaweńska Jadwiga Andegaweńska Zygmunt Luksemburski Władysław Jagiełło Władysław Jagiellończyk Kazimierz Jagiellończyk

24

25

26 KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK przywileje cerekwickonieszawskie wojna trzynastoletnia 1462-bitwa pod Świecinem II pokój toruński, odzyskanie Pomorza Gdańskiego Stworzył armię zaciężną i flotę kaperską

27 wojna trzynastoletnia Przyczyny wojny: - powstania antykrzyżackie w Prusach - utworzenie związku Pruskiego, którego celem była walka z Krzyżakami - akt inkorporacji czyli włączenia Pomorza do Polski Czcigodnemu panu Ludwikowi von Erlichshausen, wielkiemu mistrzowi Zakonu Niemieckiego, z wszelkim szacunkiem. Jakkolwiek wasza dostojność ślubowała mieć nas miłościwie za swych wiernych poddanych, to kazała nas znieważać, hańbić i odsądzać od czci. Pozwoliliście też obcym ludziom, że mogą chwytać, zakuwać w dyby, palić, rabować i nastawać na życie waszych wiernych. Wobec wiela gwałtu i bezprawia, nam przez was i przez wasz Zakon zadanego, my, rycerstwo i miasta Związku Pruskiego, wypowiadamy waszej dostojności hołd i wszelką powinność z hołdu wynikającą i chcemy przez to nasze wypowiedzenie być w porządku na honorze naszym wobec waszej dostojności i wobec waszego Zakonu, i chcemy siebie i własność naszą bronić przed gwałtem i bezprawiem z pomocą Bożą. Akt wypowiedzenia posłuszeństwa zakonowi, 1454 rok

28 Kazimierz Jagiellończyk potwierdzenie dotychczasowych praw dla szlachty; król nie mógł wydać nowych praw, nakładać nowego podatku zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich;

29 1454- pokonanie pospolitego ruszenia przez Krzyżaków pod Chojnicami Pospolite ruszenie- obowiązek pospolitego ruszenia obowiązywał tylko szlachtę bez względu na posiadany majątek. Armia zaciężna- armia złożona z najemników.

30 Powstanie armii zaciężnej pod dowództwem Piotra Dunina. był naczelnym dowódcą zaciężnych wojsk królewskich w wojnie trzynastoletniej. Jego talent taktyczny i konsekwencja, z jaką dążył do odcięcia zakonu od pozyskiwania posiłków z Niemiec, niewątpliwie przyczyniły się do zwycięstwa Polski. Triumfował w bitwie pod Świecinem Był wodzem o dużym autorytecie, ale też człowiekiem bezwzględnym, twardą ręką, utrzymując dyscyplinę w swych oddziałach zaciężnych.

31

32 1462- bitwa pod Świecinem bitwa na Zalewie Wiślanym Odcięcie Krzyżaków od szlaków komunikacyjnych.

33 Ziemie dołączone do Królestwa Polskiego: Królestwo Polskie uzyskało Pomorze Gdańskie i Warmię (jako Prusy Królewskie) Do Polski wróciła Ziemia Chełmińska i Ziemia Michałowska Malbork, Elbląg Zobowiązania Wielkiego Mistrza Krzyżackiego: Każdy nowo obrany mistrz miał w ciągu 6 miesięcy złożyć królowi polskiemu przysięgę wierności Wielki mistrz był senatorem Polski, zobowiązanym do uczestnictwa w radzie koronnej Wielki mistrz miał obowiązek udzielenia pomocy zbrojnej Polsce i był ograniczony w sprawach polityki zagranicznej na rzecz króla polskiego Ziemie lenne Królestwa Polskiego: Prusy Zakonne (ze stolicą w Królewcu, dziś Kaliningradzie)

34 1466 POWSTANIE PRUS KRÓLEWSKICH I ZAKONNYCH

35 Pojawienie się stanu szlacheckiego Uzyskanie dostępu do Bałtyku. W ten sposób można było prowadzić eksport na skalę masową. Pomorze Gdańskie - polskie okno na świat odegrało kluczową rolę w rozwoju polskiego handlu i gospodarki, której podstawą aż do zaborów było eksportowanie z Gdańska i innych portów zboża itp. na Zachód. Złamanie potęgi ekonomicznej Państwa Zakonu Krzyżackiego co zakończyło okres trwałego zagrożenia niepodległości Polski z tej strony i zhołdowanie Prus Książęcych.

36

37 ZŁOTA JESIEŃ POLSKIEGO ŚREDNIOWIECZA PANOWANIE KAZIMIERZA JAGIELLOŃCZYKA Mecenat i patronat władcy i możnowładców

38 1364 Kazimierz Wielki 1400 Władysław Jagiełło ODNOWIENIE (dzięki majątkowi zapisanemu uczelni w testamencie przez Jadwigę Andegaweńską)

39 Przedstawiciele złotej polskiej jesieni średniowiecza: Jan Długosz autor Roczników, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego Jan Ostroróg był pisarzem politycznym autorem Memoriału o urządzeniu Rzeczypospolitej Wojciech z Brudzewa był wybitnym matematykiem i astronomem, wykładowcą Akademii Krakowskiej

40

41 BAZYLIKA MARIACKA W GDAŃSKU

42 Kościół Mariacki w Krakowie

43 Katedra gnieźnieńska

44

45 Barbakan

46

47

48

49

50

51

52 Wit Stwosz namalował Jan Matejko Autor ołtarza w Kościele Mariackim w Krakowie

53 prawa nadawane szlachcie przez władców Polski w zamian za udział w wojnach, zapewnienie tronu swoim następcom, zgodę na nadzwyczajne podatki lub poparcie swej polityki.

54 Dzięki przywilejom szlacheckim rycerstwo uzyskało duży wpływ na podejmowanie decyzji w państwie (demokracja szlachecka). Demokracja szlachecka - to ustrój polityczny Królestwa Polskiego, a następnie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wykształcił się on pod koniec XV wieku. Gwarantował on stanowi szlacheckiemu prawo głosowania i decydowania o sprawach państwa.

55 Stały podatek 2 grosze od łana Bez zgody szlachty nie ma nowych podatków Władca pokrywa koszty służby wojskowej poza krajem i wykupu z niewoli Urzędy w Polsce tylko dla Polaków. Ludwik Węgierski

56 Władca nie ma prawa do zajęcia majątku szlachcica bez wyroku sądu Jedna osoba nie może być sędzią i starostą Bez wyroku sądu wara od majątku szlachcica. Władysław Jagiełło

57 Ograniczenie prawa chłopów do opuszczania wsi Szlachta może wykupywać majątki sołtysów Wojewodowie dyktują ceny maksymalne w miastach na artykuły rzemieślnicze Władysław Jagiełło

58 Król nie uwięzi szlachcica bez wyroku sądowego Tylko szlachta ma prawo do wyższych stanowisk kościelnych Chcesz być biskupem musisz być szlachcicem!!! Władysław Jagiełło

59 Nie ruszamy się bez zgody sejmików. Nie można ustalać nowych praw i zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików Potwierdzenia dotychczasowych przywilejów Kazimierz Jagiellończyk

60 Mieszczaństwo nie może nabywać ziemi Zakaz sprawowania urzędów przez mieszczan Zwolnienie szlachty z opłat celnych Mieszczanie Jan Olbracht

61 Żadna nowa ustawa państwowa nie może być uchwalona bez zgody szlachty Nic bez naszej zgody się nie dzieje. Aleksander Jagiellończyk

62 Dokument wydany w Koszycach My, Ludwik, z bożej łaski węgierski, polski, dalmacki [...] król, chcemy, aby doszło do wiadomości wszystkich, tak obecnych, jak i przyszłych, że: 1. [...] z zezwolenia i woli panów, szlachty oraz wszystkich innych gdy potomstwa męskiego nie ma córki nasze, te mianowicie, co do których nastąpi zgoda, aby były następcami naszymi i aby otrzymały koronę Królestwa Polskiego, za panów i dziedziców Królestwa tego dobrowolnie zostały przyjęte. Ludwik Węgierski 5. [...] zwalniamy i wyjmujemy od składania wszelkich danin, podatków i opłat, tak ogólnych, jak i szczególnych, jakimkolwiek mianem by się zwały, wszystkie miasta, grody, posiadłości, miasteczka i wsie, mieszkańców wsi całego Królestwa Polskiego, należących do panów i wszystkiej szlachty [...]

63 Konstytucja Nihil novi, 1505 r. (fragment) Ponieważ prawa ogólne i ustawy publiczne dotyczą nie pojedynczego człowieka, ale ogółu narodu, przeto na walnym sejmie radomskim wraz z wszystkimi królestwa naszego prałatami1, radami 2 i posłami ziemskimi 3 za słuszne i sprawiedliwe uznaliśmy, jakoż postanowiliśmy, iż odtąd na potomne czasy nic nowego (nihil novi) stanowionym być nie ma przez nas i naszych następców, bez wspólnego zezwolenia senatorów i posłów ziemskich. 1 prałat wyższy duchowny 2 rada tu: senatorowie Aleksander Jagiellończyk 3 posłowie ziemscy przedstawiciele szlachty zasiadającej w sejmie

64 Warstwa społeczna, wywodząca się ze stanu rycerskiego w społeczeństwie feudalnym. Szlachta posiadała przywilej posiadania ziemi. Przynależność do szlachty łączyła się z obowiązkiem służby wojskowej. Stanowiła w Polsce 6 10 % ogółu społeczeństwa. Była stanem o jednakowych prawach lecz różnym stopniu zamożności: - Magnaci (najbogatsi) - szlachta średnia - szlachta zagrodowa (zaściankowa) - szlachta gołota (bez ziemi)

65 Przedstawiciele duchowieństwa Najważniejsi urzędnicy

66 SENAT XV w.

67 XV w. -sejmiki Instrukcje sejmikowe

68

69 SEJM WALNY Jan Olbracht SENAT dawna rada królewska, dostojnicy świeccy i duchowni. KRÓL IZBA POSELSKA przedstawiciele szlachty wybrani na sejmikach (posłowie)

70 SEJM WALNY KRÓL SENAT

71 LIBERUM VETO!!! [Wolne nie pozwalam] zasada ustrojowa w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, według której każdy poseł biorących udział w obradach Sejmu miał prawo do zerwania go i unieważnienia podjętych na nim uchwał.

72 O podatkach Bezpieczeństwie granic Reformach w państwie 6 tygodni przedłużenie 8 tygodni

73 Raz na 2 lata

74 MARSZAŁEK KTO PRZEWODZIŁ OBRADOM W SENACIE? KRÓL CO TO BYŁY KONSTYTUCJE SEJMOWE? UCHWALANE PRZEZ SEJM PRAWA

75 kanclerz polityka wewnętrzna i zagraniczna podskarbi finanse hetman sprawy wojskowe

76 Sejm składał się z trzech stanów sejmujących. Za stany bowiem uznawano izbę poselską, złożoną przeważnie z przedstawicieli szlachty, izbę senatorską reprezentującą w dużym stopniu magnatów, wreszcie za stan trzeci uważano króla. Izba poselska składała się z posłów wybieranych na sejmikach ziemskich. Aby jakaś uchwała stała się prawem, trzeba było zgody wszystkich trzech stanów. Wówczas przyjęła się w sejmie zasada, że o tym, czy dana uchwała ma się stać ustawą, winna rozstrzygać izba jednomyślną zgodą.

77 ustawy mające na celu odebranie magnatom królewszczyzn Uzyskane dochody w czwartej części przeznaczono na wojsko kwarciane [stała armia zaciężna] Zygmunt August KRADZIEŻY KRÓLEWSZCZYZN

78 Król nadaje ziemie w dożywotnie użytkowanie zasłużonym urzędnikom Niech mi ktoś próbuje to zabrać!! To należy już do rodziny.

79

80 Przyczyny rozwoju: - rozkwit miast w Europie Zachodniej, wielkie odkrycia geograficzne - wzrost zapotrzebowania na żywność, - wzrost cen towarów rolnych i większa opłacalność ich produkcji, - Odzyskanie Pomorza Gdańskiego (droga wiślana dla zboża),

81 1. wzrost zapotrzebowania w Europie na zboże i mięso

82

83 Stawiamy na pańszczyznę - praca wykonywana przez chłopów głównie na roli (również w innych usługach) na rzecz pana w zamian za dzierżawę ziemi.

84 Po odzyskaniu Pomorza w wojnie 13-letniej rozwijał się handel wiślany (spławianie Wisłą zboża i towarów leśnych) oraz główny port i największe miasto Polski Gdańsk. Apoteoza Gdańska