DOWODY W POSTĘPOWANIU PODATKOWYM POSTĘPOWANIE DOWODOWE ZASADY PROWADZENIA POSTĘPOWANIA DOWODOWEGO CIĘŻAR DOWODU SYSTEM DOWODÓW

Transkrypt

1 DOWODY W POSTĘPOWANIU PODATKOWYM POSTĘPOWANIE DOWODOWE ZASADY PROWADZENIA POSTĘPOWANIA DOWODOWEGO CIĘŻAR DOWODU SYSTEM DOWODÓW

2 E. Iserzon, [w:] E. Iserzon, J. Starościak, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa Organ nie otrzymuje obrazu stanu faktycznego w postaci gotowej. Musi go sam ustalić w drodze nieraz bardzo żmudnych i skomplikowanych poszukiwań. Ustalenie stanu faktycznego polega nie tylko na ustaleniu faktów, lecz również na ich oświetlaniu, na ich ocenie ze stanowiska celowego działania administracji ze stanowiska zadań administracji i interesu indywidualnego( ) Decyzja ma zatem charakter twórczy. Podstawą orzeczenia (decyzji) nie jest ten obiektywnie istniejący stan faktyczny, lecz jego odbicie, jego obraz w świadomości oganu.

3 ZASADA OGÓLNA PRAWDY OBIEKTYWNEJ Art. 122 OP W toku postępowania organy podatkowe podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym. ZASADA PRAWDY OBIEKTYWNEJ KSZTAŁTUJE CAŁE POSTĘPOWANIE ODPOWIADA NA PYTANIE O CIĘŻAR DOWODU W POSTĘPOWANIU PODATKOWYM

4 USTALENIE FAKTÓW ZGODNIE Z RZECZYWISTOŚCIĄ PRAWIDŁOWA OCENA PRAWNA WSZYSTKICH FAKTÓW PRAWOTWÓRZYCG W DANEJ SPRAWIE + STAN FAKTYCZNY SPRAWY STAN ABSTRAKCYJNY WYRAŻONY W NORMIE PRAWNEJ

5 Art. 122 OP KONSEKWENCJE DLA ORGANU PODATKOWEGO 1. ORGAN PODATKOWY Z URZĘDU OKREŚLA, JAKIE DOWODY SĄ NIEZBĘDNE W POSTĘPOWANIU Art. 187 OP 1. Organ podatkowy jest obowiązany zebrać i w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały materiał dowodowy. 2. Organ podatkowy może w każdym stadium postępowania zmienić, uzupełnić lub uchylić swoje postanowienie dotyczące przeprowadzenia dowodu.

6 2. ORGAN PODATKOWY MUSI PRZEPROWADZIĆ Z URZĘDU DOWODY WSKAZANE W POSTANOWIENIU ZASADA OFICJALNOŚCI ZASADA ZUPEŁNOŚCI POSTĘPOWANIA DOWODOWEGO Swobodna ocena dowodów, aby nie przekształciła się w samowolę, musi być dokonana zgodnie z normami prawa procesowego oraz zachowaniem określonych reguł tej oceny. Naruszenie tych reguł, a także norm procesowych odnoszących się do środków dowodowych, stanowi przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów. (wyrok WSA w Warszawie z dnia 23 lipca 2004 r., III SA 1622/03)

7 CO MOŻE BYĆ DOWODEM? Art. 180 OP OTWARTY SYSTEM ŚRODKÓW DOWODOWYCH 1. Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. 2. Jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia, organ podatkowy odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania; przepis art stosuje się odpowiednio.

8 ŚRODEK DOWODOWY ŹRÓDŁA PRAWDZIWYCH INFORMACJI ŹRÓDŁA INFORMACJI, KTÓRE MOGĄ PRZYCZYNIĆ SIĘ DO WYJAŚNIENIA SPRAWY LEGALNE ŹRÓDŁA INFORMACJI GRANICA DOPUSZCZALNOŚCI ŚRODKÓW DOWODOWYCH = ZGODNOSĆ Z PRZEPISAMI PRAWA

9 ZASADA RÓWNEJ MOCY ŚRODKÓW DOWODOWYCH BRAK REGUŁ CO DO PIERWSZEŃSTWA NIEKTÓRYCH DOWOWÓD

10 SYSTEM DOWODÓW OTWARTY Art. 181 OP KATALOG OTWARTY Dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej, z zastrzeżeniem art. 284a 3, art. 284b 3 i art , oraz materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe.

11 DOWODY 1.DOWODY PRZEPROWADZONE W POSTĘPOWANIU PODATKOWYM 2.DOWODY PRZEPROWADZONE W TOKU CZYNNOŚCI SPRAWDZAJĄCYCH LUB KONTROLI PODATKOWEJ 3.DOWODY ZGROMADZONE W TOKU POSTĘPOWANIA KARNEGO ALBO POSTĘPOWANIA W SPRAWACH O PRZESTĘPSTWA SKARBOWE LUB WYKROCZENIA SKARBOWE

12 Dowody sporządzone przez organy państwa obcego? Dowody a tajemnica bankowa?

13 TAJEMNICA BANKOWA Art. 104 ust. 1 Prawa bankowego Bank, osoby w nim zatrudnione oraz osoby, za których pośrednictwem bank wykonuje czynności bankowe, są obowiązane zachować tajemnicę bankową, która obejmuje wszystkie informacje dotyczące czynności bankowej, uzyskane w czasie negocjacji, w trakcie zawierania i realizacji umowy, na podstawie której bank tę czynność wykonuje.

14 DOWODY A BANKI Art. 182 OP 1. Jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania podatkowego wynika potrzeba uzupełnienia tych dowodów lub ich porównania z informacjami pochodzącymi z banku, bank jest obowiązany na pisemne żądanie naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego do sporządzenia i przekazania informacji dotyczących strony postępowania w zakresie: 1) posiadanych rachunków bankowych lub rachunków oszczędnościowych, liczby tych rachunków, a także obrotów i stanów tych rachunków; 2) posiadanych rachunków pieniężnych lub rachunków papierów wartościowych, liczby tych rachunków, a także obrotów i stanów tych rachunków; 3) zawartych umów kredytowych lub umów pożyczek pieniężnych, a także umów depozytowych; 4) nabytych za pośrednictwem banków akcji Skarbu Państwa lub obligacji Skarbu Państwa, a także obrotu tymi papierami wartościowymi; 5) obrotu wydawanymi przez banki certyfikatami depozytowymi lub innymi papierami wartościowymi.

15 DOWODY A BANKI - OGRANICZENIA OGRANICZENIE PODMIOTWE Z ŻĄDANIEM MOŻE WYSTĄPIĆ TYLKO NACZELNIK URZĘDU SKARBOWEGO LUB CELNEGO W DRODZE POSTANOWIENIA ZAMKNIĘTY ZAKRES PRZEDMIOTOWY UDZIELANIA INFORMACJI PRZEZ BANKI ART OP Naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celnego, występując z żądaniem, o którym mowa w art. 182, powinien zwracać szczególną uwagę na zasadę szczególnego zaufania pomiędzy instytucjami finansowymi a ich klientami.

16 DOWODY A BANKI - OGRANICZENIA Art. 183 OP Z żądaniem sporządzenia i przekazania informacji, o których mowa w art. 182, naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celnego może wystąpić po uprzednim wezwaniu do udzielenia informacji z tego zakresu albo do upoważnienia odpowiednio naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego do wystąpienia do instytucji finansowych o przekazanie tych informacji, a strona w wyznaczonym terminie: 1) nie udzieliła informacji; 2) nie upoważniła odpowiednio naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego do wystąpienia do instytucji finansowych o przekazanie informacji; 3) udzieliła informacji, które wymagają uzupełnienia lub porównania z informacjami pochodzącymi z instytucji finansowej.

17 FACTA FOREIGN ACCOUNT TAX COMPLIANCE ACT FACTA jest częścią Hiring Incentives to Restore Employment Act, sankcje pozytywne (ulgi, zachęty dla przedsiębiorców) FACTA uchwalona w 2010 r. CEL FACTA ZAPOBIEGANIE UCHYLANIA SIĘ OD OPODATKOWANIA PRZEZ REZYDENTÓW USA

18 FACTA daje możliwość na uzyskanie przez amerykańskie organy podatkowe (US INTERNAL REVENUE SERVICE) informacji o środkach rezydentów Stanów Zjednoczonych znajdujących się na zagranicznych rachunkach FACTA nakłada na zagraniczne instytucje finansowe obowiązki związane z informowaniem o obrotach na rachunkach rezydentów USA

19 potrącenie 30% podatku u źródła w USA za niewypełnienie obowiązków rezydenci USA (nieograniczony obowiązek podatkowy) a dochody uzyskiwane poza USA podatek nakładany na przychody uzyskiwane przez zagraniczną instytucję finansową lub jej klientów PROCEDURY IDENTYFIKACYJNE/WDROŻENIOWE - koszt dla największych banków ok. 60 mln zł INFORMACJA O RACHUNKACH (w tym saldo, łaczna wartość obrotu)

20 FATCA

21 gdy zagraniczna instytucja finansowa nie podpisze umowy z amerykańskimi organami podatkowymi, musi liczyć się z nałożeniem 30% podatku od dochodów uzyskiwanych na terytorium Stanów Zjednoczonych umowa międzyrządowa pomiędzy Polską a Stanami Zjednoczonymi została podpisana 7 października 2014 r. + wielostronna Konwencji o współpracy administracyjnej w sprawach podatkowych oraz umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania - przewidują możliwość wymiany informacji w trzech trybach: automatycznie, na żądanie lub spontanicznie. FATCA określa zakres i format informacji, które będą przekazywane przez polskie i amerykańskie organy podatkowe w formie automatycznej

22 w myśl art. 10 umowy międzyrządowej wejdzie ona w życie w momencie, kiedy Polska notyfikuje pisemnie Stanom Zjednoczonym, że zakończyła swoje procedury wewnętrzne niezbędne do jej wejścia w życie. Dla dopełnienia tych procedur niezbędne jest ratyfikowanie umowy za zgodą przewidzianą w ustawie. W tym momencie nie jest możliwe podanie daty zakończenia tych procedur.

23

24 ZAKRES POSTĘPOWANIA DOWODOWEGO Art. 187 OP 1. Organ podatkowy jest obowiązany zebrać i w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały materiał dowodowy. 2. Organ podatkowy może w każdym stadium postępowania zmienić, uzupełnić lub uchylić swoje postanowienie dotyczące przeprowadzenia dowodu. 3. Fakty powszechnie znane oraz fakty znane organowi podatkowemu z urzędu nie wymagają dowodu. Fakty znane organowi podatkowemu z urzędu należy zakomunikować stronie.

25 CIĘŻAR DOWODU W POSTĘPOWANIU PODATKOWYM spoczywa na organie podatkowym wyjątki mogą być wprowadzone na mocy przepisów szczególnych ORGAN PODATKOWY ZAKRES POSTĘPOWANIA DOWODOWEGO OKREŚLA W POSTANOWIENIU

26 CIĘŻAR DOWODU ONUS PROBANDI Ciężar dowodu stanowi wymaganie dostarczenia sądowi dowodów potwierdzających przytoczone fakty pod rygorem negatywnego rozstrzygnięcia sprawy. Przedmiotem dowodu jest fakt, z którego osoba wywodzi skutki prawne. Faktami są nie tylko określone zjawiska świata zewnętrznego albo cechy tych zjawisk i związki między nimi, ale także pewne stany występujące w psychice człowieka, np. świadomość określonej okoliczności, wina (fakty psychologiczne). M. Pyziak-Szafnicka, Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 2014.

27 IURA NOVIT CURIA Zgodnie z zasadą iura novit curia nie jest faktem prawo obowiązujące i zasady współżycia społecznego Facta probantur, iura novit curia. Fakty wymagają udowodnienia, przepisy prawa zna sąd.

28 CIĘŻAR DOWODU W SENSIE FORMALNYM, kto może zgłaszać środki dowodowe Art. 232 KPC Strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd może dopuścić dowód niewskazany przez stronę. CIĘŻAR DOWODU W SENSIE MATERIALNYM, kogo obciążają skutki nieudowadniania faktów Art. 6 KC Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

29 OBOWIĄZEK WSPÓŁDZIAŁANIA STRONY Z ORGANEM PODATKOWYM A ART. 6 KC Czy w postępowaniu podatkowym można stosować normę wynikającą z przepisu art. 6 KC? Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do ) w Łodzi z dnia 4 grudnia 1996 r., SA/Łd 2620/95, Lex nr Wprawdzie to organ jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzeć cały materiał dowodowy (art k.p.a.), ale choć k.p.a. nie reguluje kwestii ciężaru dowodzenia, wobec ogólnej reguły wynikającej z art. 6 kc, a także ciążącym na organie obowiązku dochodzenia prawdy obiektywnej, to jednak mając na względzie, iż z udowodnienia faktów przeciwnych ustaleniom organu podatkowego to podatnik wywodziłby skutki prawne - winien on współprzyczyniać się do zapewnienia pełnego i wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia materiału dowodowego - w drodze złożenia wyjaśnień lub przytoczenia innych dowodów w sprawie.

30 A. Hanusz, Strony postępowania podatkowego a ciężar dowodu, Przegląd Podatkowy 2004, nr 9, s. 49 i n /0408/ pp pdf

31

32

33 NA PODSTAWIE CZEGO ORGAN PODATKOWY USTALA STAN FAKTYCZNY? 1. MATERIAŁ DOWODOWY 2. DOMNIEMANIA FAKTYCZNE na podstawie faktu nieposzukiwanego o fakcie poszukiwanym, wynikają z doświadczenia życiowego 3. DOMNIEMANIA PRAWNE wynikają z przepisów prawa, które nakazują przyjęcie faktu poszukiwanego na podstawie innego faktu

34 DOMNIEMANIA PRAWNE W ORDYNACJI PODATKOWEJ ART. 137 OP domniemanie istnienia pełnomocnictwa ART , ART. 151a OP domniemanie doręczenia pisma ART OP domniemanie zgodności z prawną obiektywną dokumentu urzędowego

35 MATERIAŁ DOWODOWY OGÓŁ DOWODÓW, KÓRYCH ZEBRANIE WARUNKUJE DOKŁADNE WYJAŚNIENIE STANY FAKTYCZNEGO SPRAWY DOWÓD środek dowodowy, a zatem ten środek, który umożliwia dowodzenia, a więc pozwala na przekonanie się o istnieniu lub nieistnieniu oznaczonych faktów, a tym samym o prawdziwości względnie nieprawdziwości twierdzeń o tych faktach (W. Siedlecki, Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Warszawa 1977).

36 USTALENIE OKOLICZNOŚCI FAKTYCZNYCH FAKTY WYMAGĄJĄCE UDOWODNIENIA FAKTY WYMAGĄJCE UPRAWDOPODOBNIENIA FAKTY POWSZECHNIE ZNANE (NOTORYJNE)

37 FAKTY WYMAGĄJCE UPRAWDOPODOBNIENIA ustalenie okoliczności faktycznych bez przeprowadzenia postępowania dowodowego gdy przepis prawa tak stanowi (art OP) UPRAWDOPODOBNIENIE środek zastępczy wobec dowodu daje prawdopodobieństwo, ale nie pewność

38 ŻĄDANIE PRZEPROWADZENIA DOWODÓW Art. 188 OP Żądanie strony dotyczące przeprowadzenia dowodu należy uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu są okoliczności mające znaczenie dla sprawy, chyba że okoliczności te stwierdzone są wystarczająco innym dowodem. ZASADA CZYNNEGO UDZIAŁU STRONY W POSTĘPOWANIU

39 PREKLUZJA DOWODOWA Art. 189 OP 1. Organ podatkowy może wyznaczyć stronie termin do przedstawienia dowodu będącego w jej posiadaniu. 2. Termin ustala się uwzględniając charakter dowodu i stan postępowania, przy czym nie może on być krótszy niż 3 dni.

40 ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW Art. 191 OP Organ podatkowy ocenia na podstawie całego zebranego materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona. Art. 192 OP ART. 190 OP Okoliczność faktyczna może być uznana za udowodnioną, jeżeli strona miała możliwość wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów.

41 Art. 190 OP 1. Strona powinna być zawiadomiona o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków, opinii biegłych lub oględzin przynajmniej na 7 dni przed terminem. 2. Strona ma prawo brać udział w przeprowadzaniu dowodu, może zadawać pytania świadkom i biegłym oraz składać wyjaśnienia. Art OP Przed wydaniem decyzji organ podatkowy wyznacza stronie siedmiodniowy termin do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego.

42 KSIĘGI PODATKOWE Art. 193 OP 1. Księgi podatkowe prowadzone rzetelnie i w sposób niewadliwy stanowią dowód tego, co wynika z zawartych w nich zapisów. 2. Księgi podatkowe uważa się za rzetelne, jeżeli dokonywane w nich zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty. 3. Za niewadliwe uważa się księgi podatkowe prowadzone zgodnie z zasadami wynikającymi z odrębnych przepisów. 4. Organ podatkowy nie uznaje za dowód w rozumieniu przepisu 1 ksiąg podatkowych, które są prowadzone nierzetelnie lub w sposób wadliwy. 5. Organ podatkowy uznaje jednak za dowód księgi podatkowe, które prowadzone są w sposób wadliwy, jeżeli wady nie mają istotnego znaczenia dla sprawy. 6. Jeżeli organ podatkowy stwierdzi, że księgi podatkowe są prowadzone nierzetelnie lub w sposób wadliwy, to w protokóle badania ksiąg określa, za jaki okres i w jakiej części nie uznaje ksiąg za dowód tego, co wynika z zawartych w nich zapisów.

43 DOKUMENTY URZĘDOWE Art. 194 OP 1. Dokumenty urzędowe sporządzone w formie określonej przepisami prawa przez powołane do tego organy władzy publicznej stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone. 2. Przepis 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzonych przez inne jednostki, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów uprawnione są do ich wydawania. 3. Przepisy 1 i 2 nie wyłączają możliwości przeprowadzenia dowodu przeciwko dokumentom wymienionym w tych przepisach.

44 DOWÓD Z PRZESŁUCHANIA ŚWIADKÓW Art. 195 OP Świadkami nie mogą być: 1) osoby niezdolne do postrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń; 2) osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych na okoliczności objęte tajemnicą, jeżeli nie zostały, w trybie określonym obowiązującymi przepisami, zwolnione od obowiązku zachowania tej tajemnicy; 3) duchowni prawnie uznanych wyznań - co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi.

45 ODMOWA ZEZNAŃ Art. 196 OP 1. Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonka strony, wstępnych, zstępnych i rodzeństwa strony oraz powinowatych pierwszego stopnia, jak również osób pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli. 2. Świadek może odmówić odpowiedzi na pytania, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich wymienionych w 1 na odpowiedzialność karną, karną skarbową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania ustawowo chronionej tajemnicy zawodowej.

46 Kto może odmówić zeznań? małżonek strony, wstępni, zstępni, rodzeństwo strony powinowaci pierwszego stopnia strony, osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli.

47 KAZUS 1/2 Czy bratanek może odmówić składania zeznań w postępowaniu podatkowym dotyczącym jego stryja? Czy konkubent może odmówić składania zeznań w postępowaniu podatkowym dotyczącym konkubiny?

48 KAZUS 3/4 Czy kuzyn może odmówić składania zeznań w postępowaniu podatkowym? Czy siostrzenica może odmówić składania zeznań w postępowaniu podatkowym dotyczącym jego wujka?

49 POWINOWACTWO Art KRO 1. Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa. 2. Linię i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa. Art KRO 1. Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Krewnymi w linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej. 2. Stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo.

50 PROBLEMY PRAKTYCZNE MĄŻ WNUCZKI/ŻONA WNUKA A PRAWO ODMOWY ZEZNAŃ? TEŚCIOWA/TEŚĆ A PRAWO ODMOWY ZEZNAŃ? PASIERB A PRAWO ODMOWY ZEZNAŃ? SYNOWA/ZIĘĆ A PRAWO ODMOWY ZEZNAŃ? DZIECI MAŁŻONKA NIEBĘDĄCE WSPÓLNYMI DZIEĆMI MAŁŻONKÓW A PRAWO ODMOWY ZEZNAŃ?

51 POWINOWACTWO stosunek prawnorodzinny łączący jednego małżonka z krewnymi drugiego WIĘŹ PRAWNA, w odróżnieniu od pokrewieństwa, które jest więzią biologiczno-prawną POWINOWACI PIERWSZEGO STOPNIA: teść, teściowa, zięć, synowa, macocha, ojczym, pasierb, pasierbica

52 PRZESŁUCHANIE STRONY Art. 199 OP Organ podatkowy może przesłuchać stronę po wyrażeniu przez nią zgody. Do przesłuchania strony stosuje się przepisy dotyczące świadka, z wyłączeniem przepisów o środkach przymusu.