OD POCZĘCIA DO NARODZIN

Transkrypt

1 104 MAJ ISSN Nakład egzemplarzy Raport: OD POCZĘCIA DO NARODZIN POŻYTECZNE PĘCHERZYKI 14 ROBOTY W APTECE 20 JAK ODNALEŹĆ SZANSĘ W KRYZYSIE? 26 ROŚLINNY SKARB INKÓW 66

2

3

4 4 w od pigułce redakcji PAGINA MAGAZYN APTEKARSKI MAJ 2012 Drodzy Emilia Załeńska redaktor naczelna Czytelnicy Maj to miesiąc poświęcony wszystkim mamom. My również o nich pamiętamy. W tym numerze szczególnie o tych, które dopiero spodziewają się potomstwa. Ciąża to bowiem wyjątkowy stan, w którym każda kobieta powinna zostać objęta szczególną opieką, także farmaceutyczną. Czy przyszłe mamy muszą przyjmować suplementy diety? A jeżeli tak, to jakie? A co, kiedy kobieta w ciąży zachoruje? Pacjentki zdają sobie sprawę, że przyjmowanie farmaceutyków w tym stanie obciążone jest sporym ryzykiem. Których leków powinny się szczególnie wystrzegać, a jakie uważane są za bezpieczne? O tym wszystkim przeczytacie Państwo w naszym raporcie. Szczególnie zachęcamy również do zapoznania się z tekstem na temat robotów aptecznych. Za granicą są one już coraz powszechniej stosowane. Na ile taki automat może pomóc aptekarzowi? Ile to kosztuje? Przedstawiamy wady i zalety. Eksperci straszą, że już za kilkanaście lat co czwarta osoba będzie musiała zmierzyć się z chorobą nowotworową. Z drugiej strony media bombardują nas coraz to nowszymi i bardziej zaskakującymi informacjami na temat przełomu skutecznego leczenia raka. Ostatnio okazało się, że takim panaceum może okazać się aspiryna. Z badań wynika bowiem, że regularne przyjmowanie niektórych niesteroidowych leków przeciwzapalnych w dużym stopniu redukuje ryzyko wystąpienia nowotworów. Czy to możliwe? Co na to konsultant krajowy w dziedzinie onkologii? Zapraszamy do lektury! Wydawca Świat Zdrowia S.A. ul. Szosa Bydgoska 52, Toruń Redaktor naczelna Emilia Załeńska emilia.zalenska@magazynaptekarski.pl Rada naukowa prof. dr hab. Bogusław Hładoń przewodniczący rady dr hab. Anna Kodym, prof. UMK dr hab. Jerzy Krysiński, prof. UMK dr n. farm. Witold Musiał dr hab. n. farm. Małgorzata Schlegel-Zawadzka mgr Piotr Stolarczyk, prezes Zarządu Krajowego Izby Gospodarczej Apteka Polska Reklama Jarosław Zachwieja jaroslaw.zachwieja@neuca.pl (56) Redakcja redakcja@neuca.pl Fotoedycja Łukasz Pawlak Zdjęcia Thinkstock/FPM, EN, FPM, Mat. prasowe Projekt graficzny Skład i łamanie NEKK Sp. z o.o. Druk Toruńskie Zakłady Graficzne ZAPOLEX Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych, zastrzega sobie prawo do redagowania otrzymanych tekstów oraz zmiany ich tytułów i nie odpowiada za treść zamieszczanych reklam. Redakcja może odmówić zamieszczania reklamy bez podania przyczyny. OKŁADKA: NEKK MAGAZYN APTEKARSKI MAJ 2012

5 spis w pigułce treści 5 MAGAZYN APTEKARSKI MAJ PAGINA 2012 pigułce W pigułce Newsy Dukan pod obstrzałem 6 Kwestionariusz Farmaceuty 8 Ciekawostki Czy wiesz, że najwyższy człowiek już nie urośnie 10 6w 11 na moje oko Mały traktat o mentalności w aptece 20 co w farmacji piszczy Bezpiecznie i z korzyścią 12 Akcja edukacja 13 Pożyteczne pęcherzyki 14 Kwasem w raka 16 Roboty 24 akademia aptekarza Pytamy eksperta 24 Jak odnaleźć szansę w kryzysie? raport Raport Od poczęcia do narodzin 30 apteka pełna zdrowia Matka i córka trudna więź 44 Test prawdę powie 48 Uciszyć głosy 50 Naturalna szczoteczka 54 Ból po zmroku 56 Opryszczka fakty i mity 58 Sposób na wilka 60 Rozwój pod ochroną 64 Roślinny skarb Inków uroda z apteki Susza na skórze 68 Kosmetyki prosto z ziemi 71 Dotyk luksusu 72 Problem z głowy 74 recepta na czas wolny Farmacja na Kubie 78 Kram zalążek przyszłej apteki 81 Quiz farmaceutyczny 85 Szczypta kultury 86 Angielski w aptece 88 Krzyżówka 89 5

6 6 w pigułce NEWSY Dukan pod obstrzałem Dieta proteinowa wymyślona przez doktora Dukana wciąż ma wielu zwolenników. Jej autor znalazł się z kolei pod obstrzałem. Według dwóch izb lekarskich dwukrotnie złamał kodeks etyki lekarskiej. Zarzuca się mu m.in. formułowanie groźnych, nieprzemyślanych propozycji w celach autopromocji. Zaproponował bowiem, aby dodatkowo punktować licealistów na maturze, jeżeli przez czas edukacji zdołają utrzymać prawidłową wagę (spotkało się to z ogromną krytyką środowisk medycznych i politycznych). Ponadto Dukanowi zarzuca się, że propagując na szeroką skalę swoją dietę (której skuteczność nie została potwierdzona, a wręcz mówi się o jej szkodliwości), zrobił z medycyny intratny biznes. W ub. roku dziennik Liberation przedstawił wyniki badań, z których wynika, że 80 proc. badanych wróciło do swojej początkowej wagi. Słynny dietetyk sprzedał na całym świecie ponad 5 mln książek (ostatnio na rynku chińskim ukazała się najsłynniejsza jego pozycja Nie potrafię schudnąć ). Oprócz tego Dukan sprzedaje produkty wspomagające dietę, w tym płatki owsiane firmowane jego nazwiskiem. Alergia chroni przed rakiem? Amerykańscy naukowcy twierdzą, że alergicy są mniej narażeni na rozwój raka mózgu. Im więcej alergii, tym ryzyko nowotworu maleje. Wnioski te oparli na badaniach, w których wzięło udział 400 pacjentów chorujących na raka mózgu i 600 zdrowych osób. Wyszło z nich, że cierpiący na różnego rodzaju uczulenia (im więcej, tym lepiej) rzadko zapadali na ten groźny rodzaj nowotworu. Leki na alergię nie zmniejszały u nich tej ochrony. Prawdopodobnie te osoby chroni zbyt aktywny układ odpornościowy. Naukowcy nie mają jeszcze pomysłu, jak wykorzystać tę wiedzę rozwiązaniem na pewno nie jest sztuczne wywoływanie alergii. Jednak to odkrycie być może wskaże nowe kierunki badań. MAGAZYN APTEKARSKI MAJ 2012

7 w pigułce 7 NEWSY Jakie DNA, taki ból Ból to dla każdego człowieka olbrzymi dyskomfort. Okazuje się, że utrudnia on koncentrację, zapamiętywanie nowych informacji, a także wpływa na szybsze starzenie się umysłu. Niektórzy z nas są bardziej podatni na jego odczuwanie, inni mniej. Od czego to zależy? Okazuje się, że od DNA, a dokładnie od wariantu jednego genu. Szczęściarze odporni na ból odziedziczyli GCH1, który łagodzi i reguluje doznania bólowe. Na świecie 15 proc. populacji ma obniżoną wrażliwość na ból. Naukowcy chcieliby, aby do walki z bólem wykorzystać właśnie terapię genową. Trwają już nad tym bardzo zaawansowane prace. W fazie testów jest np. terapia, która polega na wszczepieniu genu uruchamiającego produkcję endorfin, które są naturalnymi, produkowanymi przez organizm substancjami przeciwbólowymi. Tylko dla panów Ochronna witamina W Grodzisku Mazowieckim powstała pierwsza w Polsce klinika dedykowana mężczyznom. W przedsięwzięcie zostali zaangażowani m.in. Zbigniew Lew-Starowicz czy dr n. med. Marek Filipek. W ofercie placówki znajdują się kompleksowe pakiety badań ukierunkowane na konkretne zagadnienia zdrowia mężczyzny, a wszystkie procedury diagnostyczne i terapeutyczne realizowane są w oparciu o nowoczesne zaplecze sprzętowe. Interdyscyplinarne podejście zespołu profesjonalistów jest kluczem do rozwiązania męskich problemów zdrowotnych, a także konsultacje kardiologiczne oraz pomoc diabetologiczna. Jeśli diagnostyka wykazuje istotne nieprawidłowości zdrowotne, podejmowane są odpowiednie działania profilaktyczne, zachowawcze lub zabiegowe. Interdyscyplinarne podejście zespołu profesjonalistów jest kluczem do rozwiązania męskich problemów zdrowotnych. Osoby, które mają we krwi wysoki poziom witaminy B6 i melatoniny, rzadziej chorują na raka płuc. Do takich wniosków doszli francuscy naukowcy po zbadaniu próbek krwi 400 tys. pacjentów. W tej grupie u 900 osób zdiagnozowano raka płuc. Osoby mające na początku badania wyższy niż przeciętnie poziom witamin B6 i melatoniny były 50 proc. mniej narażone na tę chorobę w przyszłości. Ten rodzaj raka co roku zbiera olbrzymie żniwo, stanowiąc najczęstszą przyczynę zgonów wśród wszystkich nowotworów.

8 8 w pigułce KWESTIONARIUSZ FARMACEUTY Los mi sprzyja Czas wolny spędzam bardzo aktywnie, od czterech lat jeżdżę konno i gram w tenisa. Pierwszy raz przypadkowo wsiadłam na konia będąc na imprezie towarzyskiej i od razu zakochałam się w tym sporcie. Tego samego roku z wakacji przywiozłam kolejną pasję tenisa. W kuchni moją specjalnością jest makaron z pastą krewetkową i suszonymi pomidorami to moje popisowe danie. Moi goście uwielbiają tę potrawę. Brzydzę się ludzką zachłannością. Ewa Poleszak dr hab. n. farm., kierownik Katedry i Zakładu Farmacji Stosowanej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, konsultant wojewódzki Motto życiowe: Dobrze jest być ważnym, ale ważniejsze jest być dobrym. Pierwsze zarobione pieniądze wydałam na kurs tańca towarzyskiego. W ten sposób spełniłam swoje marzenie. Moja praca to moja największa pasja. Doceniam życzliwość losu, bo nie często tak się zdarza. Czuję satysfakcję, gdy zrobię coś dobrego, coś, co komuś innemu sprawi radość. Najbardziej stresuje mnie niepewność. Boję się że nie zdążę w życiu zrobić wszystkiego, co zaplanowałam. Marzę o jestem dobrym kierowcą i bardzo lubię jeździć, dlatego od zawsze chciałam wziąć udział w rajdzie samochodowym. Czytanie gazet zaczynam od końca jestem leworęczna, może to dlatego. Słucham Sarah Brightman jest fantastyczna. Oglądam głównie Wiadomości i prognozę pogody, na resztę nie mam czasu. Nieraz wracam do mojego ukochanego filmu Forrest Gump. Czytam książki dotyczące psychologii, np. B. Wojcieszke, A. H. Maslow, E. B. Hurlock. Nie mogłabym się obejść bez kalendarza, samochodu i błyszczyka do ust. Co, gdzie, kiedy? Co? Konferencja: Lek roślinny historia i współczesność Gdzie? Zachełmie k. Karpacza Kiedy? maja 2012 Organizator: Zakład Humanistycznych Nauk Wydziału Farmaceutycznego AM we Wrocławiu; Muzeum Farmacji we Wrocławiu; Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu Co? Szkolenie: Farmakologia w chorobach nerek i układu moczowego Gdzie? Poznań, Novotel, Plac Andersa 1 Kiedy? 26 maja 2012 Organizator: Aptekarska Szkoła Zarządzania Co? Konferencja: Jurajska Wiosna Farmaceutów Gdzie? Polesice, hotel Ostaniec Kiedy? maja 2012 Organizator: Częstochowski oddział PTFarm MAGAZYN APTEKARSKI MAJ 2012

9 Rightest TM GM100 w pigułce 9 NEWSY + Rightest GM 100 bardzo cienki i lekki nie wymaga kodowania

10 10 NEWSY w pigułce Czy wiesz, że... POPCORN JEST ZDROWY Kłamstwo zdąży obiec pół świata, zanim prawda włoży buty. JAMES CALLAGHAN Do tej pory chipsy, paluszki, popcorn należały do grupy słonych przekąsek, których trzeba było się wystrzegać. Okazało się jednak, że osoby dbające o swoje zdrowie nie muszą rezygnować z prażonej kukurydzy, ponieważ jest ona lepszym antyutleniaczem niż owoce. Badania wykazały, że popcorn zawiera tylko 4 proc. wody (większość owoców ma jej nawet do 90 proc.), a więc i więcej antyutleniaczy. Naukowcy radzą, żebyśmy docenili łupinę, którą najczęściej wypluwamy. To bowiem główne źródło błonnika pokarmowego i właśnie antyutleniaczy. Średnia porcja popcornu zapewni człowiekowi dwie trzecie dziennego zapotrzebowania na ziarna. Należy jednak uważać na dodatki zbyt dużą ilość masła, soli, cukru. Najlepiej z nich zrezygnować. KRÓTKO Hipoteza, że oglądanie filmów 3D może nam szkodzić, została obalona. Patrzenie na trójwymiarowe obrazy będzie miało na człowieka negatywny wpływ tylko wtedy, kiedy będzie je oglądał bez przerwy podczas 3-4-godzinnych seansów. Należy również wystrzegać się oglądania takich obrazów na smartfonach i tabletach ze względu na zbyt mały ekran. NAJWYŻSZY CZŁOWIEK JUŻ NIE UROŚNIE 2 51 cm tyle mierzy najwyższy człowiek świata. Turek Sultan Kosen cierpi na akromegalię. To choroba spowodowana zbyt dużym wydzielaniem hormonu wzrostu somatotropiny. Wszystkiemu winny jest hormonalnie czynny gruczolak komórek kwasochłonnych przedniego płata przysadki mózgowej. Mężczyzna miał różnego rodzaju problemy zdrowotne. Jego szkielet nie jest bowiem w stanie być podporą dla tak imponującej sylwetki. Dalszy wzrost mógłby być groźny dla jego życia. Dwa lata temu najwyższy człowiek świata poddał się jednak terapii. Miała ona na celu opanowanie produkcji hormonu wzrostu. Jeden z neurochirurgów wykonał u niego zabieg chodziło o działanie wiązką promieniowania na gruczolaka przysadki. Niedawno zadowoleni z efektu lekarze Kosena poinformowali, że ich pacjent przestał rosnąć. MAGAZYN APTEKARSKI MAJ 2012

11 na moje oko 11 FELIETON Mały traktat o mentalności Termin mentalność encyklopedia, jako hasło, wyjaśnia następująco: jest to pojęcie psychologiczno-socjologiczne stanowiące całość poglądów, przekonań, nastawień i nawyków myślowych danej jednostki lub grupy społecznej (vide: Uniwersalna Encyklopedia Readers Digest, W-wa 2006, t. II, s. 21). USTAWIĆ SIĘ ŻYCIOWO W tej chwili bardziej jednak interesuje mnie mentalność grupy społecznej aniżeli mentalność pojedynczego człowieka (choć i ona jest ważna w określonych okolicznościach). Na mentalność grupy społecznej zwrócił już uwagę nasz znakomity pisarz, reportażysta, dziennikarz i globtroter w jednej osobie Melchior Wańkowicz, zwłaszcza po odbyciu po Stanach Zjednoczonych podróży reporterskiej, która zaowocowała swoistą trylogią : Atlantyk Pacyfik (1967), Królik i oceany (1968) oraz W pępku Ameryki (1969). Otóż w którymś z tych tomów Wańkowicz wyraził opinię na temat mentalności Amerykanów, jako grupy społecznej, a która brzmi: jeżeli mężczyzna do czterdziestego roku życia nie ustawi się życiowo, nie ma sutego konta w banku (z co najmniej milionem dolarów), to on jest d... życiowa, a nie chłop (Wańkowicz był znany z mocnych określeń!). WIARA W DOLARA W ogóle wiara Amerykanów w tzw. złotego cielca (starotestamentowego), czyli dolara, jest wręcz porażająca! Jeśli umiesz robić duże pieniądze (kontunuuję tę myśl) i masz sute konto jesteś kimś! Wcale nie liczą się ewentualne sukcesy naukowe, pokończone uniwersytety, ba!, Nagroda Nobla za coś tam, bo ile facet (noblista) dostał po podziale (jeśli do podziału było na przykład trzech uczonych) trzysta tysięcy dolarów? Eeee...tam, co to za kwota!... Taki McDonald, to jest dopiero bohater i osoba warta naśladowania! Jako nastolatek skończył zaledwie 3 a może 4 klasy szkoły podstawowej. W rodzinie panowała wielka bieda i jako młody chłopak musiał pójść do pracy. W godzinach nadrannych na wózku rozwoził świeże i ciepłe pieczywo z piekarni do sklepów spożywczych, po drodze widział też ludzi śpieszących do pracy niedospanych, być może głodnych, słowem w jakimś sensie... nieszczęśliwych. I wpadł na pomysł: a może warto by było dla tych ludzi na ich drodze do fabryki uruchomić jakiś kramik z gorącym psem, znaczy się hot dogiem? I oczywiście, nie za wygórowaną cenę, bo inaczej nikt by takiego psa nie kupił. Co pomyślał, to zrobił. I stał się milionerem! Dziś placówki sieci McDonald s są znane na całym świecie. To przecież w Ameryce narodziło się powiedzenie: dojść z pozycji pucybuta do milionera! I taką mentalność Amerykanie kochają najbardziej! Noblista? Uczony? Eeee... tam! OD MILIONERA DO BANKRUTA Jest jednak jeszcze i druga strona medalu: jeżeli taki milioner z dnia na dzień traci całą swoją fortunę to dla współziomka od razu staje się... zerem, wręcz... śmieciem! I takiego można już tylko kopnąć w zadek. Nie wiem, ale coś mi się zdaje, że ta liczba samobójstw po wielkim krachu finansowym na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX w. była właśnie wynikiem takiej mentalności (świadomości?): byłem kimś, stałem się nikim; jestem nędzarzem, pozostało tylko... żebranie! Lepsza zatem nagła śmierć sobie zadana niźli takie upodlenie! I skakało się z wysokiego piętra na dół albo za pomocą kolta kończyło się z życiem. Na cóż! Na taką mentalność nie wynaleziono jeszcze skutecznego lekarstwa. «dr hab. n. farm. Aleksander Drygas Na mentalność grupy społecznej zwrócił już uwagę nasz znakomity pisarz, reportażysta, dziennikarz i globtroter w jednej osobie Melchior Wańkowicz, zwłaszcza po odbyciu po Stanach Zjednoczonych podróży reporterskiej

12 12 KLUB CZYTELNIKA co w farmacji piszczy Bezpiecznie i z korzyścią KARTA KLUBU Zainteresowanie Klubem Czytelnika rośnie. Odpowiadamy na kolejne pytania farmaceutów. Pacjenci przychodzący do mojej apteki pytają, czy wypełniając formularz zgłoszeniowy do Klubu Czytelnika w ydawnictw Świat Zdrowia i Moje Zdrowie mogą mieć pewność, że ich dane osobowe są dobrze chronione? (Janina, mgr farmacji z Łodzi) W działaniach związanych z Klubem Czytelnika farmaceuci mogą być w stu procentach pewni, że dane osobowe ich pacjentów są bezpieczne. Firma NEKK Sp. z o.o. jako administrator danych osobowych w rozumieniu Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.) musi spełnić szereg warunków organizacyjno-prawnych związanych z ich przetwarzaniem, które określone są w Ustawie o ochronie danych osobowych. POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA Do głównych obowiązków administratora danych osobowych w tego typu programach należy odpowiednie zabezpieczenie i archiwizacja baz danych osobowych, a także opracowanie i wdrożenie polityki bezpieczeństwa, instrukcji zarządzania systemem informatycznym, prowadzenie rejestrów, rejestracja baz u Głównego Inspektora Ochrony Danych Osobowych (GIODO) oraz wiele innych czynności zapewniających bezpieczeństwo danych. NEKK Sp. z o.o. na potrzeby prowadzenia Klubu Czytelnika wdrożyła politykę bezpieczeństwa zgodnie z ustawą. TYLKO UPOWAŻNIENI Wszystkie osoby biorące udział w procesie przetwarzania danych osobowych, w tym również te, które na zlecenie NEKK Sp. z o.o. odbierają formularze z aptek, przeszły odpowiednie szkolenie oraz posiadają stosowne upoważnienia do przetwarzania takich danych. Złożyły one także oświadczenia o zachowaniu poufności oraz zobowiązały się przestrzegać regulaminów, instrukcji i procedur obowiązujących w NEKK Sp. z o.o., dotyczących ochrony danych osobowych. URNA Z PLOMBĄ Dane osobowe pacjentów w aptekach zbierane są do specjalnych urn, wyeksponowanych w widocznych miejscach. Każda z nich posiada plomby bezpieczeństwa i jest opróżniana cyklicznie tylko przez osoby upoważnione przez administratora danych osobowych. Wszystkie formularze odbierane z aptek są przekształcane w formę cyfrową i umieszczane na platformie bazodanowej, którą chroni szereg zabezpieczeń spełniających wszystkie wymagania GIODO, a pierwotne formularze papierowe są zabezpieczone i archiwizowane. Informacji udzieliła: Izabela Kącka, dyrektor Marketingu Programów Rynkowych MAGAZYN APTEKARSKI MAJ 2012

13 co w farmacji piszczy 13 OBCHODY ŚWIATOWEGO DNIA ZDROWIA Akcja edukacja Młoda Farmacja-Łódź postanowiła obchodzić Światowy Dzień Zdrowia w centrum handlowym. Właśnie w tym miejscu badała i edukowała łodzian. Hasło przewodnie akcji brzmiało Starzenie się a zdrowie. Tematyka owego dnia jest co roku ustalana przez Światową Organizację Zdrowia i dotyczy problemu, który według WHO jest aktualnie bardzo istotny. W świetle wchodzących zmian legislacyjnych w Polsce dotyczących osób starszych, dialog z tą grupą pacjentów wydaje się bardzo ważny. Młodzi farmaceuci z Łodzi zorganizowali akcję informacyjną na temat chorób dotykających osób starszych oraz zbiórkę leków przeterminowanych. W ramach tego przedsięwzięcia członkowie Młodej Farmacji-Łódź przez cały dzień byli obecni w Centrum Handlowym Port Łódź, służyli informacją o chorobach dotykających starszych osób, mierzyli ciśnienie. Problem nadciśnienia dotyczył wielu osób, które przebadaliśmy mówi Angelika Talar, jedna z organizatorek akcji. Co niepokojące, twierdzili oni, że to normalne i że pomoc lekarza nie jest im potrzebna. Przekonywaliśmy więc ich do zmiany postawy. Tego dnia studenci z Młodej Farmacji przeprowadzili również zbiórkę leków przeterminowanych. Każdy, kto je oddał, mógł wylosować nagrodę rzeczową. Akcja cieszyła się bardzo dużym zainteresowaniem. Prawdopodobnie łodzianie rzadko sprawdzają swoje domowe apteczki pod tym kątem. Niektórzy przynosili pełne worki leków. Czasem było nam aż trudno uwierzyć, że w domu jest wystarczająca ilość miejsca, aby trzymać takie ilości zbędnych, bo przecież przeterminowanych lekarstw mówi Olga Barszczewska. Należy więc przypominać pacjentom, że takie leki można zawsze oddać do wyznaczonych aptek i informować, że ulegają one później odpowiedniej utylizacji. «Martyna Kosno, studentka Wydz. Farm. UM w Łodzi

14 14 LIPOSOMY NOŚNIKI LEKÓW co w farmacji piszczy Pożyteczne pęcherzyki mgr farm. Grzegorz Carowicz wykładowca studiów podyplomowych dla farmaceutów Wyższej Szkoły Handlowej we Wrocławiu, farmaceuta praktyk Od kilku lat na rynku dostępne są różne leki zawierające liposomy. Dzięki naturalnym i nietoksycznym składnikom cieszą się coraz większym uznaniem. Liposomy są to kuliste, koloidalne pęcherzyki lipidowe zawierające wodny rdzeń o średnicy od 20 nm do pojedynczych mikrometrów. Do ich sporządzania stosowane są głównie fosfolipidy, glikolipidy i cholesterol. Ich błony mają grubość ok. 5 nm. Dzięki naturalnym i nietoksycznym składnikom, w porównaniu do innych nośników np. nanokapsułek, zyskują coraz większe uznanie. Liposomy opisane w literaturze po raz pierwszy w 1960 r. przez Banghama zostały użyte jako nośniki leków w 1970 r. UWALNIANIE KONTROLOWANE Liposomy mogą być wykorzystywane jako nośniki substancji czynnych o kontrolowanym uwalnianiu. Uwalnianie leków jest kontrolowane przez erozję liposomów in vivo. Badania wykazują możliwość włączenia substancji leczniczej do wnętrza liposomu lub przyłączenia kowalentnie leku do zewnętrznej powierzchni, co daje produkt o potencjalnie zwolnionym uwalnianiu leku. Liposomy możemy podzielić na: 1. SUV małe, jednowarstwowe liposomy small unilamellar vesicle: a) nm b) < 100 nm c) <50 nm 2. LUV large unilamellar vesicle: o średnicy nm, czasem do 2000 nm. 3. MLV wielowarstwowe multilamellar vesicle: nm; nm. ZMNIEJSZONA TOKSYCZNOŚĆ Obecnie przeprowadzane są próby kliniczne dla wielu leków, m.in. preparatów onkologicznych. Lek w liposomach jest dobrze przyswajany oraz mniej toksyczny od wolnego leku. Dodatkowo kapsułkowanie lub zamykanie powodują korzystne zmiany we właściwościach farmakokinetycznych i farmakodynamicznych zmniejszenie toksyczności oraz zwiększenie wydajności terapeutycznej leku. Naukowcy dążą do tego, aby lek zamknięty w liposomach był lepiej przyswajany przez organizm, mniej szkodliwy, stabilny i posiadał takie właściwości cytotoksyczne co wolny lek. ZAMIAST TWEENÓW Leki paklitaksel i docetaksel, należące do rodziny taksanów, są prawdopodobnie najbardziej skutecznymi lekami przeciwnowotworowymi, jakie odkryto w ostatnim czasie. Leki te wykazują powinowactwo do tubuliny, prowadząc do zatrzymania mitozy, a ostatecznie do śmierci komórki. Taksany są jednak lekami słabo rozpuszczalnymi w wodzie, w związku z czym potrzebują niejonowego rozpuszczalnika, dzięki któremu mogą uzyskać stężenie istotne klinicznie. W technologii leków onkologicznych próbuje się rozwiązać ten problem poprzez związanie taksany z rozpuszczalnikiem z grupy Tweenów. Niestety taki rozpuszczalnik wywołuje w organizmie reakcje uboczne, takie jak neuropenia, neuropatia i reakcje uczuleniowe. W związku z tym poszukuje się nowych sposobów dostarczenia leku do komórki. Zaczęto używać liposomów zamykających leki, które zbudowane są MAGAZYN APTEKARSKI MAJ 2012

15 co w farmacji piszczy 15 LIPOSOMY NOŚNIKI LEKÓW Przekrój liposomu jednowarstwowego (źródło: Inteligentne leki) Schemat łączenia leku z liposomem (źródło: Inteligentne leki, D. Man) WARTO ZAPAMIĘTAĆ Niektóre preparaty kosmetyczne zawierają w swoim składzie tzw. puste liposomy, które wpływają na stopień nawilżenia skóry. z bezpieczniejszych dla organizmu związków niż Tween. LEK Z LIPOSOMEM Od kilku lat na rynku dostępne są różne leki zawierające liposomy, m.in. preparaty przeznaczone do iniekcji dożylnej. Np. lek przeznaczony do zwalczania grzybic amfoterycyna B wbudowana w membrany liposomów. Amfoterycyna B jest lekiem bardzo neurotoksycznym. Związanie leku z liposomem zmniejsza działanie uszkadzające nerki. Innym przykładem leków są daunorubicyna i doksorubicyna leki cytostatyczne. W formie kapsułek liposomalnych, leki te pozbawione są niemal całkowicie działania kardiotoksycznego. Liposomy wykorzystywane są także jako nośniki środków kontrastujących w medycynie nuklearnej. «

16 16 co w farmacji piszczy ANTYNOWOTWOROWE WŁAŚCIWOŚCI ASPIRYNY Kwasem w raka Jerzy Dziekoński dziennikarz prasowy i internetowy Aspiryna lekiem na raka? To nie żart. Pokazują to wyniki badań opublikowane w prestiżowych naukowych wydawnictwach. Wynika z nich, że regularne przyjmowanie niektórych niesteroidowych leków przeciwzapalnych w znaczący sposób redukuje ryzyko wystąpienia nowotworów, w tym jednego z największych zabójców w Polsce raka płuc. POWSZECHNA I EFEKTYWNA Mimo że powstała ponad 100 lat temu, aspiryna jest obecnie najpopularniejszym lekiem na świecie. Ma działanie przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, a jej dostępność jest powszechna. Można ją kupić choćby na stacji benzynowej lub w kiosku z gazetami. Efekt? Sprzedaż leku sięgająca 40 tys. ton rocznie. Okazuje się jednak, że aspirynę można stosować nie tylko na przeziębienia oraz bóle głowy. Już od kilkudziesięciu lat jej przeciwzakrzepowe właściwości wykorzystywane są w profilaktyce chorób układu krążenia. Regularne przyjmowanie zapobiega zawałowi serca i udarom. Na tym jednak lista korzyści płynących ze stosowania aspiryny się nie kończy. WYSYP PUBLIKACJI Z antynowotworowego działania kwasu acetylosalicylowego świat medyczny zdaje sobie sprawę od blisko MAGAZYN APTEKARSKI MAJ 2012

17 co w farmacji piszczy 17 ANTYNOWOTWOROWE WŁAŚCIWOŚCI ASPIRYNY dwudziestu lat. Przełom marca i kwietnia 2012 r. to jednak wyjątkowy okres dla środowiska onkologicznego. Ukazało się bowiem kilka publikacji w prestiżowych pismach i portalach medycznych oraz w prasie codziennej, które w oparciu o przeprowadzone badania dowodzą, że aspiryna może stanowić poważny oręż w walce z nowotworami. o 36 proc., zaś wystąpienie gruczolakoraka aż o 46 proc. Porównując pod kątem zachorowalności na raka dwie grupy pacjentów przyjmujących i nieprzyjmujących aspirynę regularnie za każdym razem grupa pierwsza wychodziła na tym korzystniej. PROFILAKTYCZNA ASPIRYNA CZY WIESZ, ŻE nazwa aspiryn (pol. aspiryna ) powstała z połączenia trzech elementów: a (od kwasu acetylosalicylowego), spir (od nazwy rośliny, z której kiedyś uzyskiwano lek przeciwbólowy), in (to końcówka dawnych leków przeciwbólowych). Szerokim echem na całym świecie odbiły się artykuły, które ukazały się w drugiej połowie marca na łamach pism The Lancet oraz The Lancet Oncology. Wynika z nich, że regularne zażywanie niewielkich dawek aspiryny przez trzy lata może obniżyć ryzyko zachorowania na nowotwór o 25 proc. Jeżeli okres przyjmowania leku wydłużymy o kolejne dwa lata, ryzyko zostanie zredukowane aż o 37 proc. W dodatku dotyczy to najczęściej występujących form raka płuc, jelita grubego czy prostaty. OPTYMISTYCZNE WYNIKI Zaskakujące wyniki nie zostały wyssane z palca. Grupa badaczy z Uniwersytetu w Oxfordzie pod przewodnictwem prof. Petera M. Rothwella (współautora wspomnianych artykułów), przestudiowała pięćdziesiąt jeden przeprowadzonych na całym świecie testów i eksperymentów, w których uczestniczyło kilkadziesiąt tysięcy osób obu płci. To jednak nie koniec. Idąc za ciosem, badacze wzięli pod lupę kolejnych pięć szeroko zakrojonych projektów badawczych, przeprowadzonych tylko na Wyspach Brytyjskich. Efekty tej pracy są równie optymistyczne: przyjmowanie aspiryny przez sześć i pół roku redukuje ryzyko przerzutów raka aż W wypowiedzi dla dziennika The Times, prof. Rothwell stwierdził, że w tej chwili konieczne jest rozpoczęcie szeroko zakrojonych testów klinicznych, które włączałyby aspirynę do profilaktyki i leczenia nowotworów. Ponadto uważa on, że jeśli ktoś miał w rodzinie przypadki nowotworów, powinien poważnie rozważyć wprowadzenie niewielkich dawek aspiryny do swojej diety. Oczywiście, o ile nie ma przeciwko temu przeciwwskazań. Mniej więcej w tym samym czasie, kiedy ukazały się artykuły w The Lancet oraz The Lancet Oncology, o zbawiennych właściwościach aspiryny napisał również magazyn British Journal of Cancer, a nawet angielski tabloid Daily Mail. Optymistyczne teksty pojawiły się również w polskich dziennikach i tygodnikach, które przytaczały opublikowane wyniki badań. Przypieczętowaniem rewelacyjnych wiadomości wydaje się publikacja na początku kwietnia raportu organizacji American Cancer Society (o raporcie można przeczytać choćby w serwisie internetowym ScienceDaily. com). Wypływające z raportu wnioski są równie optymistyczne, jak i te, które nasuwają się po lekturze NOWOTWORY SĄ DRUGIM PO CHOROBACH UKŁADU KRĄŻENIA I NACZYŃ ZABÓJCĄ W POLSCE. UMIERALNOŚĆ NA RAKA W KRAJU PRZEDSTAWIA SIĘ NASTĘPUJĄCO (W PROCENTACH): , , , , , , , , ,3

18 18 co w farmacji piszczy ANTYNOWOTWOROWE WŁAŚCIWOŚCI ASPIRYNY ZDANIEM EKSPERTA Prof. Maciej Krzakowski, konsultant krajowy w dziedzinie onkologii: Konieczne jest rozpoczęcie szeroko zakrojonych testów klinicznych, które włączałyby aspirynę do profilaktyki i leczenia nowotworów powiedział prof. Rothwell dziennikowi The Times Niesteroidowe leki przeciwzapalne, np. kwas acetylosalicylowy, hamują aktywność prostaglandyn, które odgrywają rolę w kontrolowaniu proliferacji komórkowej, inwazyjności, powstawaniu nowych naczyń krwionośnych i modulowaniu immunosupresji. Zmniejszenie miejscowego stężenia prostaglandyn może mieć istotne znaczenie dla pierwotnej profilaktyki niektórych nowotworów, o czym wiadomo od kilkudziesięciu lat. Dotychczas najwięcej doświadczeń uzyskano w zapobieganiu występowania raka jelita grubego, przy czym redukcja ryzyka zachorowania wymagała wieloletniego stosowania kwasu acetylosalicylowego (przynajmniej 10 lat). Nie potwierdzono prewencyjnego wpływu stosowania kwasu acetylosalicylowego w odniesieniu do raka piersi. Istnieją teoretyczne podstawy do podejmowania prób zmniejszenia ryzyka zachorowania na niedrobnokomórkowego raka płuca za pomocą leków przeciwzapalnych. Obserwacje brytyjskich autorów powinny być jednak potwierdzone prospektywnie w odniesieniu do mężczyzn, którzy wciąż częściej chorują na niedrobnokomórkowego raka płuca. Prawdopodobnie należy również zidentyfikować populację, która odnosi największe korzyści z prewencyjnego stosowania kwasu acetylosalicylowego pomocne będą zapewne badania czynników genetycznych i molekularnych, ponieważ pod względem molekularnym niedrobnokomórkowy rak płuca jest bardzo zróżnicowanym nowotworem (podobne podejście obecnie jest realizowane w odniesieniu do profilaktyki wtórnej, czyli przesiewowych badań z użyciem niskodawkowej tomografii komputerowej klatki piersiowej). Warto odnieść się do potencjalnych możliwości wykorzystania kwasu acetylosalicylowego w zapobieganiu zachorowania na niedrobnokomórkowego raka płuca, ale należy zachować umiar w ocenie wyników badań. wcześniejszych tekstów. Z badań wynika bowiem, że regularne, codzienne zażywanie niewielkich dawek aspiryny ( mg) może zredukować ryzyko wystąpienia raka nawet o 20 proc. LEK DOSKONAŁY? Mimo entuzjastycznych publikacji wielu lekarzy dość ostrożnie podchodzi do tematu i wskazuje na wypływające z niego kontrowersje. Wystarczy skierować uwagę choćby na palaczy. To dla nich wyraźny sygnał, że mogą pielęgnować swój nałóg bez poważnych konsekwencji. W rzeczywistości 90 proc. pacjentów zapadających na raka płuc wywodzi się właśnie z tej grupy. Prof. Gordon McVie, dyrektor generalny organizacji charytatywnej Cancer Research UK przyznaje, że aspiryna jest wyjątkowym lekiem o bardzo szerokim zastosowaniu i niewykluczone, że stanie się skuteczną bronią w walce z nowotworami. Jednocześnie apeluje do osób palących, aby nie oszukiwały się, że za pomocą aspiryny, nie rezygnując z nałogu, uda się im uniknąć raka. «MAGAZYN APTEKARSKI MAJ 2012

19 co w farmacji piszczy 19 POLISACHARYD, KTÓRY WIELE MOŻE

20 20 NOWE TECHNOLOGIE co w farmacji piszczy Roboty w aptece Robotyzacja w procesie wydawania leków to nowa i jednocześnie niezwykle obiecująca praktyka, zarówno z perspektywy farmaceutycznej, jak i organizacyjnej FOT. PIOTR MERKS MAGAZYN APTEKARSKI MAJ 2012