Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku

Transkrypt

1 Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku Realizacja Badania

2 Nota prawna Raport ma na celu dostarczenie odbiorcom ogólnych informacji i poglàdów w kwestiach obj tych jego przedmiotem. TreÊç raportu nie stanowi w adnym zakresie porady bàdê opinii prawnej i nie powinna stanowiç wyłàcznej podstawy podejmowania jakichkolwiek decyzji. Wydawca raportu, jak równie autorzy informacji zawartych w raporcie nie przyjmujà adnej odpowiedzialnoêci za skutki decyzji podj tych w oparciu o zawarte w nim informacje. ZawartoÊç raportu jest prawnie chroniona i nie mo e byç publikowana, w całoêci lub w cz Êci, bàdê w charakterze jej opracowania, bez pisemnej zgody wydawcy. Jakiekolwiek drukowanie, kopiowanie i inne rodzaje korzystania z jego zawartoêci mogà odbywaç si jedynie i wyłàcznie w ramach dozwolonego prawem własnego u ytku osobistego Krawczyk i Wspólnicy Spółka Komandytowa

3 Spis treêci 3. Wst p: Czekajàc na okazj 5. Kryzys dobry na zakupy 8. Najatrakcyjniejsza restrukturyzacja 10. Audyt prawny sprzedawcy 11. Inwestycje private equity, a kryzys 14. Problemy z kapitałem 18. Podsumowanie: Ostro ny optymizm 19. Dedykowany zespół Krawczyk i Wspólnicy Spółka Komandytowa 20. O firmie Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku 1

4 2 Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku

5 Wst p Czekajàc na okazj Magdalena Krukowska dziennikarz magazynu Forbes Mogłoby si wydawaç, e w czasach, gdy kryzys na giełdzie i rynku kredytowym kwitnie, prywatne rynki kapitałowe b dà prze ywaç hoss. O ile w ubiegłych latach inwestorzy musieli godziç si z wycenami dobrze prosperujàcych polskich spółek na poziomie 20-, 30- krotnoêci EBITDA (zysk operacyjny przed amortyzacjà), o tyle teraz wartoêç rynkowa wielu z nich jest ju kilka razy ni sza i odzwierciedla przynajmniej ich wartoêç fundamentalnà. Ponad 80 proc. uczestników rynku private equity i venture capital, którzy wzi li udział w badaniach przeprowadzonych na zlecenie kancelarii prawnej Krawczyk i Wspólnicy przez MillwardBrown SMG/KRC, uwa a, e w tym roku wycena zarówno spółek publicznych, jak i niepublicznych osiàgnie atrakcyjny poziom do inwestowania. Nic dziwnego, e fundusze, które w regionie Europy Ârodkowo-Wschodniej, majà do wydania kilka miliardów euro, ch tnie wybrałyby si na zakupy. Zwłaszcza, e wi kszoêç z nich to fundusze zagraniczne, których Êrodki przy osłabionym kursie złotego zyskały jeszcze bardziej na wartoêci. Potencjał rozwoju jest wi c teoretycznie bardzo wysoki. Z ostatniego dost pnego raportu European Private Equity & Venture Capital Association wynika, e inwestycje PE/VC w Polsce wyniosły w 2007 r. 684 mln euro przeszło dwa razy wi cej ni rok wczeêniej. Ta kwota to jednak wcià tylko 0,2 proc. naszego Produktu Krajowego Brutto, podczas gdy w takich krajach jak Szwecja, Bułgaria, czy Wielka Brytania ten wskaênik jest kilkakrotnie wy szy. Tymczasem, choç kryzys trwa ju od ubiegłego roku, o nowych transakcjach słychaç niewiele. Jak pokazujà badania kancelarii Krawczyk i Wspólnicy, ponad 27 proc. uczestników rynku PE/VC jest zdania, e wcale nie b dzie si on w tym roku rozwijaç. Okazuje si bowiem, e właêciciele mozolnie budowanych od lat biznesów wolà przeczekaç trudny okres ni oddaç nad nimi kontrol przy tak niskim poziomie wycen. Wbrew pozorom nie sà łatwiejsze transakcje P2P (public to private), czyli przejmowanie wi kszoêciowego pakietu akcji przedsi biorstw ju notowanych na giełdzie, by póêniej wycofaç go z obrotu publicznego. Mimo niskiej kapitalizacji, spółki o mocnych fundamentach i tak àdajà du ych premii w stosunku do swoich bie àcych notowaƒ. Zwłaszcza, e majà jeszcze alternatyw w postaci co pr niejszych inwestorów bran owych, którzy zdà yli zgromadziç w czasach prosperity gotówk na przej cia. Rozbie noêç oczekiwaƒ kupujàcych i sprzedajàcych co do wycen przedmiotów transakcji jest wi c bardzo szeroka. Sytuacj dodatkowo utrudnia fakt, e fundusze równie majà ograniczony dost p do kredytu, z którego dotychczas ch tnie dofinansowywały swoje inwestycje. Finansowanie dłu ne dochodziło nawet do 80 proc. wartoêci transakcji. Obni ało to ryzyko inwestorów, dajàc im jednoczeênie wi kszà elastycznoêç w negocjacjach. Teraz sytuacja si zmieniła. Ponad 40 proc. uczestników naszego badania wymienia trudnoêci z dost pem do kapitału jako bardzo wa nà barier inwestycyjnà w tym roku. Dlatego fundusze, które stawiały dotychczas głównie na firmy w fazie ekspansji, teraz coraz cz Êciej interesujà si równie przedsi biorstwami w gorszej sytuacji, zmuszonymi do restrukturyzacji. I jednoczeênie bardziej skłonnymi do zaakceptowania ni szej ceny za kontrolny pakiet udziałów w przedsi biorstwie. Wizj innych, potencjalnie bardzo atrakcyjnych okazji nakreêlił niedawno szef resortu skarbu, który przedstawił przedstawicielom funduszy private equity ponad 30 spółek z czteroletniego planu prywatyzacji. Paƒstwowe zach ty czekajà te na fundusze, które zdecydujà si na inwestycje w spółki typu seed i start-up, czyli w fazie powstawania i rozruchu. Do tej pory jak wynika równie z naszego badania cieszyły si one niewielkim zainteresowaniem funduszy. W zwi kszeniu ledwie 4-procentowego udziału inwestycji private equity/venture capital w tego typu polskie przedsi biorstwa majà teraz pomóc Êrodki unijne. Za poêrednictwem Krajowego Funduszu Kapitałowego, w ramach działania Wspieranie funduszy kapitału podwy szonego ryzyka Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, do niewielkich funduszy venture capital ma trafiç w tym roku ok. 200 mln zł na inwestycje w innowacyjne firmy na wczesnym etapie rozwoju. Metodologia badania Badanie zostało przeprowadzone w formie panelu eksperckiego, przez firm badawczà Millward Brown SMG/KRC, na zlecenie kancelarii Krawczyk i Wspólnicy Spółka Komandytowa, w okresie grudzieƒ 2008 styczeƒ 2009 roku. Realizowane było metodà wywiadu telefonicznego CATI (Computer Assisted Telephone Interviewing). Prób stanowiły osoby zajmujàce kierownicze stanowiska w firmach działajàcych aktywnie na rynku kapitałowym, w szczególnoêci private equity. W badaniu wzi ło udział łàcznie 61 respondentów. Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku 3

6 Rok 2009 zapowiada du y ruch na rynku PE/VC. Z jednej strony kryzys, który cz stokroç wymusza restrukturyzacje i walk o utrzymanie płynnoêci, a równoczeênie praktycznie odci cie od finansowania bankowego oraz z GPW, wpychajà spółki w obj cia funduszy Michał Krawczyk radca prawny, partner zarzàdzajàcy w kancelarii Krawczyk i Wspólnicy W ramach pierwszej rundy konkursowej wsparcie kapitałowe dostał ju fundusz Helix Ventures Partners FIZ i BBI Capital. Dzi ki temu, e Krajowy Fundusz Kapitałowy jako fundusz funduszy mo e zapewniç nawet połow ich całkowitej kapitalizacji, te mogà odwa niej inwestowaç w bardziej ryzykowne przedsi wzi cia. W kolejce do nast pnych konkursów czeka ju około 30 funduszy zalà kowych, które szukajà młodych spółek prowadzàcych działalnoêç badawczo rozwojowà i o wysokim potencjale wzrostu. W przypadku standardowych inwestycji skłonnoêç funduszy do ryzyka jest jednak mniejsza. Mimo sporych Êrodków do wydania, wêród celów inwestycyjnych najch tniej wymieniajà dojrzałe spółki, z bran najbardziej odpornych na zawirowania koniunktury. W szczycie gospodarczej hossy w najkrótszej kolejce do kieszeni funduszy private equity czekały m. in. firmy produkujàce i sprzedajàce dobra konsumpcyjne. Z kolei wêród inwestycji venture capital dominowały spółki energetyczne i surowcowe. Teraz najwi kszym wzi ciem cieszy si bran a medyczna, farmaceutyczna, telekomunikacyjna czy spo ywcza. Cz Êç funduszy nastawia si te na spółki z obszaru nowych technologii. Na ch tnych do kupna nie mogà te narzekaç firmy in ynieryjno-budowlane, czy zajmujàce si specjalistycznà produkcjà przemysłowà. Najlepiej ze stabilnym i pewnym portfelem zamówieƒ, na przykład finansowanych z funduszy unijnych. Zwi kszyło si te zainteresowanie firmami Êwiadczàcymi usługi finansowe, które aktualnie majà kiepskie notowania. Jednak dobra baza klientów, sieç dystrybucji i know-how na pewno zwi kszà ich wartoêç w przyszłoêci. Tyle, e poszukujàce kapitału firmy majà tego ÊwiadomoÊç, wi c na razie utrzymujà swojà wysokà cen. Mo e si jednak okazaç, e w miar pogł biania si kryzysu, ich pozycja negocjacyjna szybko zacznie słabnàç, a wówczas fundusze private equity na pewno wkroczà do akcji. Michał Krawczyk radca prawny, partner zarzàdzajàcy w kancelarii Krawczyk i Wspólnicy Wi cej ni tylko transakcje Rok 2009 zapowiada du y ruch na rynku PE/VC. Z jednej strony kryzys, który cz stokroç wymusza restrukturyzacje i walk o utrzymanie płynnoêci, a równoczeênie praktycznie odci cie od finansowania bankowego oraz z GPW, wpychajà spółki w obj cia funduszy. Uaktualnienie wycen celów inwestycyjnych spodziewane przez respondentów badania tylko przyspieszy to zjawisko. Restrukturyzacja, jako najcz Êciej wskazywany etap rozwoju przedsi biorstwa, wymusza bardziej kompleksowe spojrzenie na transakcje, w tym tak e na płaszczyênie prawnej. Oprócz wnikliwego, wskazujàcego potencjalne ryzyka oraz w du ej mierze kształtujàcego cen badania due diligence oraz samego przeprowadzenia transakcji warto b dzie równie zwracaç uwag na mo liwoêç szybkiego i sprawnego przeprowadzenia procesów restrukturyzacyjnych, w takich obszarach jak m.in. zatrudnienie, finansowanie, struktura własnoêciowa aktywów, reorganizacja działalnoêci i procesów. Takie podejêcie stawia nowe wyzwania przed bran à prawniczà, która szybko musi si dostosowaç do zmieniajàcej si sytuacji oraz oczekiwaƒ rynku. 4 Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku

7 Kryzys dobry na zakupy Âwiatowa gospodarka ostro zwolniła, a poczàtek 2009 roku to dalsze zawirowania na rynkach finansowych na Êwiecie i w Polsce. Pogarszajàca si sytuacja gospodarcza i kryzys finansowy, który szczególnie uderzył w sektor bankowy dla funduszy inwestycyjnych typu private equity, mo e mieç jednak pozytywne strony, szczególnie zwiàzane z urealnieniem wyceny spółek oraz poszukiwaniem przez firmy kapitału na rozwój ze êródeł alternatywnych do lewarowania (tj. wspomagania si przy inwestycjach kredytem). Niektórzy eksperci uwa ajà, e rok 2009 b dzie dla całego segmentu private equity czasem zakupów. Według raportu ISI DealWatch, polski rynek private equity zamknàł 2008 rok 48 transakcjami o łàcznej wartoêci 921 mln euro. Za najbardziej atrakcyjne do inwestowania bran e eksperci z firm działajàcych w sektorze private equity uznali: ochron zdrowia (40,3% odpowiedzi) oraz bran energetycznà (38,7% wskazaƒ). Sà to obszary, w których bie àca, trudna sytuacja makroekonomiczna nie powinna mieç znaczàcego wpływu na rozwój działajàcych w nich firm. Najmniej atrakcyjne dla inwestorów sà: bran a deweloperska oraz telekomunikacyjna. Ankietowani oceniajà, e powy sze prognozy b dà aktualne przez cały 2009 rok, z uwzgl dnieniem dalszego wzrostu zainteresowania inwestowaniem w firmy działajàce w sektorze ochrony zdrowia, lekkim wzrostem zainteresowania sektorem usług finansowych oraz sporym spadkiem atrakcyjnoêci inwestycji w produkcj i sprzeda dóbr konsumpcyjnych. Jakie bran e sà aktualnie najbardziej atrakcyjne inwestycyjnie, a jakie b dà w 2009 roku? produkcja i sprzedaż dóbr konsumpcyjnych usługi finansowe farmacja ochrona zdrowia usługi dla biznesu branża deweloperska telekomunikacja branża energetyczna Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku 5

8 Interesujàce obecnie bran e to produkcja spo ywcza, farmaceutyki, telekomunikacja, IT, czy specjalistyczna produkcja przemysłowa Stanisław Knaflewski partner, Enterprise Investors ZapytaliÊmy ankietowanych o sposoby finansowania przedsi biorstwa, które ich zdaniem sà konkurencyjne dla funduszy private equity. Z przeprowadzonego przez nas badania wynika, e spory potencjał w tym zakresie zdaniem respondentów majà inwestorzy prywatni (ponad 35% odpowiedzi) oraz w drugiej kolejnoêci sprzeda akcji na giełdzie, pozyskanie inwestorów publicznych (ponad 30% odpowiedzi). Natomiast ponad 50 procent respondentów jako bardzo niekonkurencyjny sposób wskazało finansowanie długiem, co wynika z utrudniania przez banki przedsi biorstwom dost pu do kredytów. Sposoby finansowania przedsi biorstwa, które sà konkurencyjne dla funduszu private equity bardzo raczej ani konkurencyjny, raczej bardzo nie wiem, niekonkurencyjny niekonkurencyjny ani niekonkurencyjny konkurencyjny konkurencyjny trudno powiedzieç % % % % % % sprzeda akcji na giełdzie pozyskanie inwestorów publicznych 25,81 16,13 25,81 22,58 9,68 0,00 Aniołowie Biznesu inwestorzy prywatni 17,74 17,74 25,81 25,81 9,68 3,23 finansowanie długiem 17,74 37,10 25,81 14,52 4,84 0,00 6 Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku

9 Stanisław Knaflewski partner, Enterprise Investors Interesujàce obecnie bran e to produkcja spo ywcza, farmaceutyki, telekomunikacja, IT, czy specjalistyczna produkcja przemysłowa. Gdy myêlimy o etapie rozwoju przedsi biorstwa, to dla głównego funduszu Enterprise Investors interesujàce sà firmy dojrzałe, z ustabilizowanà pozycjà rynkowà, o przychodach przekraczajàcych 100 mln złotych, a nawet miliard złotych. Z kolei dla funduszu Enterprise Venture Fund interesujàce sà firmy na etapie dynamicznego rozwoju, majàce ju istotne przychody, ale dalej wykazujàce bardzo du e wzrosty. Trudno w tej chwili mówiç o prawdziwej konkurencji, jeêli chodzi o dostarczanie kapitału do firm poda uległa drastycznemu osłabieniu, zwłaszcza gdy chodzi o rynek publiczny i kredyt bankowy. Obecnie cz ste sà sytuacje, w których w gr wchodzi tylko jedna kategoria êródeł kapitału (np. private equity). Wyceny spółek publicznych nominalnie sà ju na atrakcyjnym poziomie. Nominalnie mam tu na myêli mno niki zysku w odniesieniu do wyników za 2008 rok. Ale rodzà si dwa pytania. Po pierwsze: jak te wyceny wypadnà na tle zysków w roku 2009, które z nich b dà słabsze, a niekiedy dramatycznie słabsze ni w 2008 roku? Po drugie: czy w spółkach o mocnych fundamentach znajdà si ch tni do sprzeda y znaczàcych pakietów akcji przy obecnych wycenach? Nasze doêwiadczenie wskazuje, e nie i e konieczne jest oferowanie wyceny obejmujàcej znaczàcà premi w stosunku do notowaƒ giełdowych, jeêli chce si zrealizowaç transakcj. Istniejà dwie podstawowe bariery dla transakcji w tym roku. Pierwsza to rozbie noêç mi dzy oczekiwaniami kupujàcych i sprzedajàcych odnoênie wyceny spółek. Druga to niedost pnoêç lub ograniczona dost pnoêç finansowania dłu nego na rynku fuzji i przej ç. Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku 7

10 Najatrakcyjniejsza restrukturyzacja Jaki etap rozwoju przedsi biorstwa, jako celu inwestycyjnego, jest obecnie na rynku inwestycyjnym najbardziej atrakcyjny? Jaki etap rozwoju przedsi biorstwa, jako celu inwestycyjnego, b dzie na rynku inwestycyjnym najbardziej atrakcyjny do koƒca 2009 roku? 3,2% 3,2% 9,7% 9,7% 25,8% 40,3% 33,9% 25,8% 21% 27,4% ekspansja wykup i refinansowanie restrukturyzacje nie wiem, trudno powiedzieć start-up ekspansja wykup i refinansowanie restrukturyzacje nie wiem, trudno powiedzieć start-up Pytani deklarujà, e najbardziej interesujàce z punktu widzenia inwestycyjnego sà dla nich przedsi biorstwa b dàce w fazie ekspansji czyli rozwoju firmy (40% odpowiedzi). Zarzàdzajàcy funduszami rzadko decydujà si na inwestycj w start-up (jako atrakcyjny ten etap rozwoju przedsi biorstwa wskazało tylko ok. 10 procent respondentów), poniewa preferujà lokowanie funduszy w firmy, które majà dobre zarzàdy, stabilnà pozycj rynkowà, a finansowania potrzebujà na dalszy rozwój i zwi kszanie udziałów w rynku. Inwestowanie w start-upy cz sto pozostawiajà inwestorom indywidualnym business angels, którzy zazwyczaj dysponujà zbyt małymi Êrodkami na finansowanie ekspansji lub majà własne, wczeêniejsze doêwiadczenia zwiàzane z tworzeniem start-upów i w zwiàzku z tym sà bardziej skłonni do inwestycji w tego typu firmy. Sà oczywiêcie fundusze specjalizujàce si w inwestowaniu w firmy we wczesnym etapie rozwoju, jak np. giełdowa spółka MCI Management. Eksperci z bran y private equity uwa ajà, e do koƒca 2009 roku wzroênie liczba interesujàcych celów inwestycyjnych b dàcych na etapie restrukturyzacji jak równie transakcji wykupów i refinansowania. Jest to zwiàzane przede wszystkim z niestabilnà sytuacjà gospodarczà w naszym kraju oraz zawirowaniami na rynkach finansowych. WłaÊnie w takich momentach najcz Êciej widaç brak nale ytych kompetencji kadry zarzàdzajàcej spółek, który mo e doprowadziç do kłopotów finansowych przedsi biorstwa czy nawet post powania upadłoêciowego. Na inwestycje w takie właênie przedsi biorstwa dobrze rokujàce i działajàce w ciekawych bran ach, ale nieoptymalnie zarzàdzane, mogà w ciàgu 2009 roku liczyç fundusze private equity. 8 Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku

11 B dziemy zwracaç uwag na inwestycje na wczesnym etapie rozwoju w segmentach: technologicznym (w tym technologie odnawialne) oraz usług medycznych. B dà to głównie inwestycje w przedziale do 1,5 mln euro Tomasz Czechowicz prezes i partner zarzàdzajàcy MCI Management Tomasz Czechowicz prezes i partner zarzàdzajàcy MCI Management Michał Olszewski członek zarzàdu Business Angel Seedfund Obecna sytuacja na rynkach kapitałowych sprzyja bran y PE/VC. W wi kszoêci wypadków wyceny spółek, stanowiàcych potencjalne inwestycje, sà bardzo atrakcyjne. Mo na zatem powiedzieç, e mamy do czynienia z rynkiem inwestorów, a nie projektów, co bioràc pod uwag zewn trzne trudnoêci w pozyskaniu kapitału z innych êródeł, takich jak np. kredyty oznacza, e faktyczna konkurencja bezpoêrednia lub substytucyjna jest doêç ograniczona. Niestety, barierà rozwoju bran y private equity w Polsce jest wcià bardzo niskie zaanga owanie funduszy emerytalnych w t klas aktywów. Ogranicza to nie tylko rozwój lokalnych funduszy w segmentach Growth Capital i Buy-out, ale tak e stanowi o niewykorzystanych mo liwoêciach podwy szenia stopy zwrotu dla aktywów OFE. Moim zdaniem, w najbli szym czasie fundusze Venture Capital b dà poszukiwaç inwestycji w takich bran ach jak: E-storage, Cloud Computing, Software As a Service, E-commerce oraz Mobile Media. Natomiast, bioràc pod uwag załamanie w gospodarce Êwiatowej, na wyjàtkowà uwag w segmencie Buy-out, zasługiwaç b dà zdarzenia, stanowiàce szczególne okazje do inwestowania (tzw. special situations). Mam na uwadze zwłaszcza podmioty w takich bran ach jak TMT, usługi finansowe, czy dystrybucja i e-commerce. Du à uwag, szczególnie funduszy Growth Capital, przyciàgaç b dà wcià podmioty z sektora usług medycznych a tak e czystych technologii. W przypadku MCI w 2009 roku zwracaç b dziemy uwag na inwestycje na wczesnym etapie rozwoju w segmentach: technologicznym (w tym technologie odnawialne) oraz usług medycznych. B dà to głównie inwestycje w przedziale do 1.5 mln euro. B dziemy te zwracaç uwag na podmioty z sektorów TMT, usług finansowych, czy dystrybucji i e-commerce w poszukiwaniu special situations (byłyby to jednak wybrane projekty w powiàzaniu z zebranym na ten konkretny cel kapitałem zewn trznym). W zwiàzku ze zmianà sytuacji na rynku kapitałowym i oczekiwanymi trudnoêciami w pozyskiwaniu kolejnych rund finansowania obecnie wi cej uwagi kierujemy na spółki funkcjonujàce, mo liwie bliskie uzyskania rentownoêci. Business Angel Seedfund konsekwentnie szuka mo liwoêci inwestycyjnych przede wszystkim w obszarze teleinformatyki, jak równie tych zwiàzanych z komercjalizacjà nowych technologii opartych na unikalnym, najlepiej chronionym patentami know-how. W zwiàzku ze zmianà sytuacji na rynku kapitałowym i oczekiwanymi trudnoêciami w pozyskiwaniu kolejnych rund finansowania obecnie wi cej uwagi kierujemy na spółki funkcjonujàce, mo liwie bliskie uzyskania rentownoêci. ZarezerwowaliÊmy jednak Êrodki tak e na kilka start-upów o wyjàtkowo du ym potencjale wzrostu. Obserwujemy znaczàcy wzrost awersji do ryzyka wêród obecnych w Polsce funduszy venture capital, wiemy, e niektórzy z nich rozdysponowali ju całoêç kapitału. Znaczàce spadki na NewConnect powodujà, e i tam bardzo trudno o kapitał. Ârodki z Unii Europejskiej nie stanowià alternatywy, lecz uzupełnienie kapitału z Business Angel Seedfund. Dlatego nie odczuwamy silnej presji konkurencyjnej. Wi kszoêç przedsi biorców, zwłaszcza tych prowadzàcych działalnoêç od dłu szego czasu, dobrze zdaje sobie spraw z warunków rynkowych i uwzgl dnia je w przedkładanych nam propozycjach. W przeciwieƒstwie na przykład do roku 2007, wyceny nie stanowià dziê głównego powodu odmowy zaanga owania w dobry projekt. Wierzymy, e bie àcy rok b dzie tym, w którym zrobimy kilka bardzo dobrych inwestycji. Wiem, e nasz optymizm podzielajà inne fundusze dysponujàce kapitałem. Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku 9

12 Audyt prawny sprzedawcy PrzydatnoÊç raportu z audytu prawnego przygotowywanego przez cel inwestycyjny potencjalnie nabywane przedsi biorstwo / spółk (vendor due diligence report) 6,5% 14,5% 1,6% 40,3% zdecydowanie przydatny raczej przydatny 37,1% ani przydatny, ani nieprzydatny raczej nieprzydatny nie wiem/trudno powiedzieć Przydatny skraca czas analizy celu inwestycyjnego; z naszego doêwiadczenia wynika, e w spółce mo e byç wiele drobnych, aczkolwiek kosztownych ryzyk prawnych, o których warto wiedzieç na etapie negocjowania ceny zakupu danego podmiotu czy inwestycji w dany podmiot; stan spraw spółki, kwestie prawne, kwestie zwiàzane z wszelkiego rodzaju umowami, dokumentami itd. sà niezwykle wa ne, sà jednym z podstawowych czynników wpływajàcych na ryzyko przy transakcji; je eli nabywam przedsi biorstwo, to nigdy nie wiadomo co si kryje w Êrodku, jakie sà zobowiàzania, jakie sà zagro enia, procesy sàdowe itd., jaka jest struktura prawna, właêcicielska, co si tam naprawd dzieje, wi c je eli jest pełna analiza prawna powiàzaƒ sytuacji, struktury, rozliczeƒ daje to wi kszà gwarancj czy nawet pewnoêç, e nie b dzie niemiłych niespodzianek w przyszłoêci; raport z audytu prawnego opisuje wszystkie ryzyka, które sà zwiàzane z transakcjà, bez tego nie wyobra am sobie podj cia decyzji inwestycyjnej. Zarzàdzajàcy funduszami private equity w wi kszoêci uznali raport z audytu prawnego za zdecydowanie i raczej przydatny (ponad 77% odpowiedzi), głównie ze wzgl du na potwierdzenie wiarygodnoêci i rzetelnoêci danych, wskazywanie zagro eƒ, ryzyk oraz kondycji prawnej spółki. Poza ocenà zasadnoêci modelu biznesowego i analizà danych finansowych jest to podstawà decyzji o realizacji transakcji. Tylko 14,5 procent osób stwierdziło, e vendor due diligence report jest raczej nieprzydatny, argumentujàc to przede wszystkim niedokładnoêcià takich raportów. Nieprzydatny jeêli jest przygotowany przez spółk cel, mo e byç tendencyjny i nie odkrywaç całej prawdy; je eli raport jest rzeczywiêcie kompleksowy i obejmuje naprawd wszystkie aspekty umów, zagro eƒ, jakie mogà wynikaç z ró nego typu powiàzaƒ prawnych, to w tym momencie mo e byç przydatny. Niestety, ycie pokazuje, e najcz Êciej te raporty zbyt wyrywkowe, przez co zakłamujà faktycznà sytuacj danego podmiotu celu inwestycyjnego i stàd te wi kszoêç z nich jest w ogóle nieprzydatna, a wi c wszystko zale y od jakoêci takiego raportu. 10 Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku

13 Inwestycje Private Equity, a kryzys Perspektywy rozwoju dla ryku inwestycyjnego w 2009 roku, bioràc pod uwag zmiany liczby transakcji i ich wartoêci Grzegorz Bielowicki partner zarzàdzajàcy Tar Heel Capital 4,8% 22,6% 35,5% 6,5% 30,6% zdecydowanie będzie się rozwijać raczej będzie się rozwijać pozostanie na tym samym poziomie raczej nie będzie się rozwijać zdecydowanie nie będzie się rozwijać Mimo spowolnienia gospodarczego, a 30% badanych deklaruje, e rynek private equity b dzie si w tym roku rozwijał (bioràc pod uwag liczb transakcji i ich wartoêç). Chocia wi kszoêç osób jest ostro na i uwa a, e pozostanie on bez zmian (35,5% pytanych). Natomiast z raportu firmy ISI DealWatch, badajàcej rynek fuzji i przej ç wynika, e bran a private equity generalnie spodziewa si proc. spadku liczby transakcji w tym roku. Z drugiej strony fundusze mogà wykorzystaç kryzys na swojà korzyêç, poniewa urealniły si wyceny firm, interesujàcych je pod kàtem inwestycyjnym. Obecne zawirowania na rynkach finansowych wpływajà dwojako na sytuacj PE/VC w Polsce. Z jednej strony fundusze mogà spodziewaç si urealnienia wycen. Jednak z naszych doêwiadczeƒ wynika, e rynek transakcji prywatnych w odró nieniu od giełdy jeszcze nie w pełni w swoich oczekiwaniach zdyskontował sytuacj na Êwiecie. Na giełdzie oczywiêcie jest tanio, ale liczàc wskaêniki po wynikach firm z 2007 i 2008 roku, niewiadomà pozostaje, jak te wskaêniki kształtowaç b dà si w odniesieniu do wyników za 2009 rok. Dla funduszy PE na giełdzie widaç sporo okazji. Wyceny wielu spółek sà bardzo atrakcyjne, ale spółki Êredniej wielkoêci, szczególnie te o dosyç stabilnych perspektywach majà bardzo małà płynnoêç akcji i free float, co praktycznie uniemo liwia ich przej cie skupujàc walory z rynku. Na rynku niepublicznym mo na obecnie szukaç okazji w firmach o generalnie dobrej sytuacji, ale które, ze wzgl du na przeinwestowanie, majà np. przejêciowe problemy z płynnoêcià, bàdê programy inwestycyjne, które miały byç sfinansowane kredytem bankowym i nie mogà czekaç dłu ej na realizacj. Z drugiej strony, jeêli właêciciele spółki nie muszà jej sprzedaç, to wolà poczekaç na lepsze czasy dla transakcji kapitałowych. Równie to, co było najwi kszà siłà funduszy PE, czyli umiej tne zlewarowanie transakcji, obecnie jest znacznie trudniejsze. MyÊl, e trzeba jeszcze par miesi cy poczekaç, a sytuacja gospodarcza i kredytowa zrobi si naprawd trudna i wyceny firm prywatnych jeszcze bardziej spadnà. Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku 11

14 Na rynku niepublicznym mo na obecnie szukaç okazji w firmach o generalnie dobrej sytuacji, ale które ze wzgl du na przeinwestowanie, majà np. przejêciowe problemy z płynnoêcià Grzegorz Bielowicki partner zarzàdzajàcy Tar Heel Capital Czy w 2009 roku wycena spółek publicznych osiàgnie poziom atrakcyjny do inwestowania? Czy w 2009 roku wycena spółek niepublicznych osiàgnie poziom atrakcyjny do inwestowania? 3,2% 14,5% 16,1% 85,5% 80,6% tak nie tak nie nie wiem/trudno powiedzieć Prawie wszyscy ankietowani wierzà, e w 2009 roku wycena spółek publicznych oraz niepublicznych osiàgnie poziom atrakcyjny do inwestowania (ponad 80% badanych). Według raportu firmy ISI DealWatch, połowa badanych oczekuje, e wyceny przedsi biorstw przecenià si o ponad 30 procent, a około 40 procent ankietowanych przedstawicieli funduszy private equity twierdzi, e b dzie to proc. 12 Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku

15 Piotr Oskroba wspólnik Krokus Private Equity Nie mamy specjalizacji bran owej, szukamy obecnie spółek o profilu odpornym na kryzys np. z bran y infrastrukturalnej, medycznej i spo ywczej. JednoczeÊnie muszà to byç spółki dojrzałe i ze stabilnym portfelem zamówieƒ, odpornym na zawirowania koniunktury. Z naszego funduszu Nova Polonia Natexis II, utworzonego w 2007 roku, wydaliêmy dotychczas ok. 40 mln ze 100 mln euro. Nie mamy specjalizacji bran owej, szukamy obecnie spółek o profilu odpornym na kryzys np. z bran y infrastrukturalnej, medycznej i spo ywczej. JednoczeÊnie muszà to byç spółki dojrzałe i ze stabilnym portfelem zamówieƒ, odpornym na zawirowania koniunktury. Do tej pory kupiliêmy m. in. spółk, która zajmuje si docieplaniem budynków, firm produkujàcà urzàdzenia do transportu wewnàtrzzakładowego oraz przedsi biorstwo zajmujàce si du ymi konstrukcjami prefabrykowanymi bioràce udział w budowie dróg i mostów. W jednà spółk inwestujemy na ogół od 4 do 15 mln euro, wi c interesujemy si bardziej specjalistami w niszowych sektorach ni rynkowymi liderami. Od wrzeênia nie zrealizowaliêmy jednak adnej transakcji, poniewa właêciciele spółek budowanych mozolnie od kilkunastu lat nie akceptujà obni ki wycen i wolà przeczekaç trudny okres. Sytuacja taka nie dotyczy tylko rynku niepublicznego. Wbrew pozorom nie jest równie łatwe przej cie za atrakcyjnà cen spółki notowanej na giełdzie. Mimo niskich kapitalizacji, aby objàç znaczny pakiet akcji w dobrej spółce, trzeba si liczyç z koniecznoêcià zapłaty premii w stosunku do bie àcych notowaƒ. Z podobnà sytuacjà mieliêmy do czynienia w czasach p kni cia baƒki internetowej, gdy właêciciele firm jeszcze długo po wybuchu kryzysu mieli wygórowane oczekiwania co do wyceny ich przedsi biorstw. Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku 13

16 Problemy z kapitałem Bariery inwestycyjne, jakie mogà napotkaç inwestorzy w 2009 roku ograniczony dost p do kapitału przez fundusze Piotr Miller partner Avalon 6,5% 16,1% 40,3% 14,5% 22,6% bardzo nieważna bariera raczej nieważna bariera ani ważna, ani nieważna bariera raczej ważna bariera bardzo ważna bariera czynniki makroekonomiczne 3,2% 6,5% 24,2% 25,8% W obecnym stanie niepewnoêci na rynkach nie determinujemy z góry bran, które uwa amy za szczególnie atrakcyjne, czyli odporne na skutki kryzysu. O sukcesie decyduje dostosowanie modelu biznesowego do warunków rynkowych, choç niestety niektóre sektory (motoryzacja, dobra inwestycyjne) sà zdecydowanie gł biej dotkni te skutkami kryzysu. Szukamy celów inwestycyjnych w obszarach, w których fundusz jest ju obecny, to znaczy w ochronie zdrowia i energetyce odnawialnej. Poprzez konsolidacj chcielibyêmy budowaç wartoêç aktualnego portfela. Avallon MBO Fund jest funduszem nastawionym na transakcje wykupowe, zatem poszukujemy firm wzgl dnie dojrzałych, lecz z potencjałem wzrostu, który jesteêmy gotowi finansowaç. Liczymy na wzrost liczby atrakcyjnych projektów w 2009 roku, wynikajàcy zarówno z koniecznoêci restrukturyzacji w warunkach kryzysu, jak te ograniczenia dost pnoêci finansowania bankowego. Mamy nadziej, e inwestujàc teraz, b dziemy mogli wychodziç z inwestycji w warunkach powrotu koniunktury, tak e na giełdzie. Głównà barierà inwestycyjnà w ciàgu najbli szych miesi cy pozostanie jednak zmiennoêç rynków finansowych, w tym kursów walutowych. Poziomy wycen na rynku publicznym stały si atrakcyjne, choç trudno oceniç ryzyka, jakie jeszcze tkwià zarówno w samych spółkach jak i ich otoczeniu. Na rynku niepublicznym, aktualny poziom wycen giełdowych stwarza jednak barier psychologicznà trudnà do zaakceptowania dla przedsi biorców. 40,3% bardzo nieważna bariera raczej nieważna bariera ani ważna, ani nieważna bariera raczej ważna bariera bardzo ważna bariera Za najwa niejsze bariery inwestycyjne w 2009 roku pytani eksperci uznali ograniczony dost p do kapitału przez fundusze łàcznie odpowiedziało tak ponad 60 procent badanych oraz czynniki makroekonomiczne. Kierujàcy funduszami najmniej obawiajà si, e b dzie mało interesujàcych celów inwestycyjnych lub, e b dà one korzystały z alternatywnych form finansowania. Mało kto równie obawia si nieatrakcyjnej wyceny przedsi biorstw. 14 Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku

17 Poziomy wycen na rynku publicznym stały si atrakcyjne, choç trudno oceniç ryzyka, jakie jeszcze tkwià zarówno w samych spółkach jak i ich otoczeniu. Na rynku niepublicznym, aktualny poziom wycen giełdowych stwarza jednak barier psychologicznà trudnà do zaakceptowania dla przedsi biorców Piotr Miller partner Avalon Przeszkody uniemo liwiajàce zamkni cie transakcji nieracjonalnie wysoka cena brak oczekiwanych zapewnieƒ i oêwiadczeƒ trudne do oszacowania ryzyko 4,8% 1,6% 1,6% 24,2% 6,5% 11,3% 11,3% 9,7% 17,7% 30,6% 21% 25,8% 32,3% 30,6% 48,4% 22,6% występuje bardzo rzadko występuje raczej rzadko występuje ani często, ani rzadko występuje raczej często występuje bardzo często występuje bardzo rzadko występuje raczej rzadko występuje ani często, ani rzadko występuje raczej często występuje bardzo często nie wiem, trudno powiedzieć występuje bardzo rzadko występuje raczej rzadko występuje ani często, ani rzadko występuje raczej często występuje bardzo często Badani eksperci wskazali na kilka przeszkód uniemo liwiajàcych cz sto, ich zdaniem, zamkni cie transakcji. Przede wszystkim sà to: trudne do oszacowania ryzyko; mimo spodziewanej korekty, nadal nieracjonalnie wysoka cena; brak oczekiwanych zapewnieƒ i oêwiadczeƒ. Jako rzadko wyst pujàce bariery wskazywano presj czasu w zwiàzku z oczekiwanym zamkni ciem transakcji oraz brak mo liwoêci ustalenia strategii biznesowej. Aktualnie najcz stszy sposób wychodzenia z inwestycji, zdaniem badanych, to sprzeda spółek lub posiadanych pakietów inwestorowi bran owemu/strategicznemu. Na drugim miejscu znalazła si sprzeda innemu funduszowi. Bioràc pod uwag aktualnà sytuacj na giełdzie i niestabilnoêç rynków finansowych, jako wyst pujàcy rzadko lub bardzo rzadko sposób wychodzenia z inwestycji, badani wskazali publicznà emisj akcji. Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku 15

18 Spowolnienie gospodarcze uniemo liwiło wyjêcie z inwestycji przez giełd. Nawet teraz, przy tak niskich wycenach, sprzeda innemu inwestorowi strategicznemu jest doêç trudna, gdy zarówno inwestorzy jak i właêciciele spółek sà bardzo powêciàgliwi w podejmowaniu decyzji dotyczàcych kupna czy sprzeda y Grzegorz P dras Prezes Secus Asset Management Sposoby wychodzenia z inwestycji w 2009 roku sprzeda innemu funduszowi sprzeda inwestorowi bran owemu 1,6% 3,2% 1,6% 6,5% 29% 22,6% 19,4% 17,7% 43,5% 54,8% będzie występować bardzo rzadko będzie występować raczej rzadko będzie występować ani często, ani rzadko będzie występować raczej często będzie występować bardzo często będzie występować bardzo rzadko będzie występować raczej rzadko będzie występować ani często, ani rzadko będzie występować raczej często będzie występować bardzo często oferta publiczna sprzeda grupie mened erów 0% 4,8% 8,1% 32,3% 19,4% 11,3% 24,2% 29% 30,6% 40,3% będzie występować bardzo rzadko będzie występować raczej rzadko będzie występować ani często, ani rzadko będzie występować raczej często będzie występować bardzo często będzie występować bardzo rzadko będzie występować raczej rzadko będzie występować ani często, ani rzadko będzie występować raczej często będzie występować bardzo często 16 Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku

19 Grzegorz P dras Prezes Secus Asset Management Bartosz Pastuszka Project manager, Nordkapp Equity Partners W obr bie naszych zainteresowaƒ jest energetyka, bran a medyczna, bran a nowych technologii oraz in ynieryjno budowlana. Interesujemy si głównie małymi i Êrednimi przedsi biorstwami, głównie w fazie wzrostu. Inwestujemy w projekty pomi dzy 2 mln a 10 mln złotych. Generalnie mo na przyjàç, e dla funduszy VC/PE tradycyjne sposoby finansowania, takie jak kredyt czy pozyskiwanie Êrodków z emisji akcji na NewConnect lub Giełdzie Papierów WartoÊciowych nie sà konkurencyjne. WłaÊciciel spółki, decydujàc si na fundusz, akceptuje jego współuczestniczenie w budowaniu wartoêci firmy i podział zysków. Elementem konkurencyjnym mo e byç finansowanie mezzanine, jednak e w Polsce jest ono bardzo słabo rozwini te. Ministerstwo Skarbu zapowiada wzmo onà aktywnoêç w zakresie prywatyzowania MSP ze swojego portfela, co z punktu widzenia bran y private equity jest zapowiedzià, która mo e przerodziç si w bardzo atrakcyjne transakcje. Generalnie, rynek spółek niepublicznych, które mogà byç przedmiotem akwizycji lub dokapitalizowanie przez PE, wydaje si w tej chwili bardzo atrakcyjny chocia by ze wzgl du na niskie wyceny. Ale te właêciciele firm, właênie ze wzgl du na panujàcà obecnie sytuacj rynkowà, mogà zastanawiaç si nad pozyskiwaniem kapitału w ten sposób, bo wyceny atrakcyjne dzisiaj dla inwestora nie sà atrakcyjne dla przedsi biorców. Spowolnienie gospodarcze uniemo liwiło wyjêcie z inwestycji przez giełd. Nawet teraz przy tak niskich wycenach, sprzeda innemu inwestorowi strategicznemu jest doêç trudna, gdy zarówno inwestorzy jak i właêciciele spółek sà bardzo powêciàgliwi w podejmowaniu decyzji dotyczàcych kupna czy sprzeda y. JesteÊmy w tej chwili zainteresowani inwestycjami do 1,5 mln euro w przedsi biorstwa z bran y ICT, ochrony zdrowia, energii oraz funkcjonujàce w zakresie ekologii i ochrony Êrodowiska. Poszukujemy głównie firm, które sà w fazie rozwoju lub planujà uruchomienie nowych usług. Wyceny spółek publicznych i niepublicznych nie osiàgn ły jeszcze właêciwej relacji do ryzyka, jakie niosà za sobà takie inwestycje. Wi kszoêç spółek w fazie dobrej koniunktury została znacznie przeszacowana, co utrudniało znalezienie dobrych celów inwestycyjnych. W obecnej chwili fundusze rozpocz ły aktywnà akwizycj, liczàc na dalsze spadki wycen i problemy przedsi biorców w pozyskiwaniu finansowania. Rynek venture capital i private equity zintensyfikuje swoje działania w celu pozyskania nowych celów inwestycyjnych oraz rozszerzenia portfolio inwestycji. Rynek zdominujà fundusze operujàce własnym kapitałem z mniejszym zaanga owaniem długu. Gł boka dekoniunktura na rynku utrudnia jednak uzyskanie satysfakcjonujàcych stóp zwrotu, a popyt ze strony inwestorów zagranicznych istotnie zmalał. Niektórzy inwestorzy, którzy korzystali z nadmiernej dêwigni finansowej, sà pod silnà presjà. Inni, którzy inwestowali w oparciu o własny kapitał, starajà si wydłu aç okres inwestycji w wybrane przedsi biorstwa w oczekiwaniu na popraw koniunktury. Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku 17

20 Podsumowanie Ostro ny optymizm Dla funduszy private equity trwajàcy kryzys rodzi nowe mo liwoêci. Chwilowo jednak, mimo pomyêlnych prognoz, przyjmujà one postaw ostro nego wyczekiwania. Z uwagi na aktualnà niestabilnoêç sektora finansowego, alternatywne sposoby pozyskiwania kapitału wygrywajà z kredytami bankowymi. Banki stały si bowiem ostro niejsze w przyznawaniu kredytów. Fundusze private equity stajà si cz sto najatrakcyjniejszym, a niekiedy jedynym rozwiàzaniem dla firm poszukujàcych Êrodków na dalszy rozwój i inwestycje. Wydawałoby si, e dla funduszy private equity powinna byç to złota epoka. I faktycznie wi kszoêç respondentów, którzy wzi li udział w badaniu przeprowadzonym na zlecenie kancelarii prawnej Krawczyk i Wspólnicy przez MillwardBrown SMG/KRC ocenia, i wycena spółek, zarówno publicznych, jak i niepublicznych, osiàgnie w najbli szym roku poziom atrakcyjny do inwestowania. Atrakcyjne inwestycyjnie bran e ochrona zdrowia, bran a energetyczna i usługi finansowe takimi pozostanà, usługi finansowe mogà staç si wr cz bardziej atrakcyjne ni dotychczas. Wi kszoêç respondentów nie dostrzega równie zdecydowanej konkurencji dla funduszy private equity. Pewnà konkurencj mogà stanowiç inwestorzy prywatni, jednak trudno to oceniaç w kategoriach realnego zagro enia. Z drugiej strony jednak kryzys nie Êpi, wi c respondenci wskazujà na utrudnienia, za najwa niejsze uznajàc ograniczony dost p do funduszy. Nie zmniejsza to optymizmu, ale rodzi pewnà ostro noêç. Zdaniem 35,5% respondentów rynek inwestycyjny pozostanie na takim samym poziomie. Zaledwie kilka procent mniej (30,6%) sàdzi, i b dzie si on rozwijał mo e nie dynamicznie, ale zawsze. Z sonda u wynika, e podstawowa zmiana pojawi si w odniesieniu do etapu rozwoju przedsi biorstwa, o ile do tej pory za najbardziej atrakcyjnà inwestycyjnie respondenci uznawali ekspansj przedsi biorstwa, o tyle w nadchodzàcym roku b dà to restrukturyzacja oraz wykup i refinansowanie. Mimo istniejàcych perspektyw rozwoju i optymistycznego poglàdu na przyszłoêç, fundusze private equity na razie zamierzajà wstrzymaç si z planami inwestycyjnymi i b dà ostro nie wydawaç pieniàdze. Tym bardziej, e banki ju w znacznym stopniu utrudniły im dost p do kredytów bankowych. Fundusze zastygły w pozie oczekiwania na rozwój wydarzeƒ na rynku. Liczà na to, e spółki, które dziê mimo niskich wycen àdajà wysokich premii, w miar trwania kryzysu zrewidujà swoje oczekiwania finansowe, a ich zarzàdy b dà skłonne taniej oddawaç stery w firmach inwestorom zewn trznym. Liczà na to, e ich cierpliwoêç si opłaci i e wkrótce na rynku pojawi si wiele atrakcyjnych okazji. 18 Perspektywy rozwoju rynku private equity w Polsce w 2009 roku