Akt administracyjny, jego formy i rodzaje. Damian Garczyk 51 IiEDM

Transkrypt

1 Akt administracyjny, jego formy i rodzaje. Damian Garczyk 51 IiEDM

2 Akt administracyjny, jedna z prawnych form działania administracji publicznej, jednostronne, władcze oświadczenie woli organu administracji publicznej rozstrzygające w sposób prawnie wiążący o sytuacji indywidualnie określonego podmiotu prawa w konkretnej sprawie, wydane przez ten organ w toku postępowania administracyjnego, na podstawie przepisów proceduralnego prawa administracyjnego (i w wykonaniu przepisów materialnego prawa administracyjnego). Podstawą aktu administracyjnego jest przepis prawny. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 roku. Kodeks postepowania cywilnego (tj.dz. u. Z 2000 roku. Nr 98, poz ze zm.) reguluje zasady działania aktu administracyjnego. Każdy akt administracyjny by był ważny musi spełnić ustalone przez prawo warunki: - musi być wydany przez właściwy organ, - akt został wydany zgodnie z przepisami prawa formalnego(procesowego), -akt jest tresciowo zgodny z obowiazującym prawem materialnym. Akty administracyjne mogą posiadać wady o charakterze: -wady o charakterze porządkowym, gdzie możemy usunąć ja poprzez sprostowanie, uzupełnienie, -wada istotna występuje wówczas, gdy np. akt administracyjny został wydany w oparciu o nieaktualny przepis prawny. Taki akt administracyjny musi ulec uchyleniu. Akt administracyjny jest to sformalizowany (podjęty w wyniku postępowania) objaw woli organu administrującego podjęty na podstawie prawa i w granicach przysługujących temu organowi kompetencji, skierowany do zindywidualizowanego adresata, w konkretnej sprawie, wywołujący skutki prawne w sferze prawa administracyjnego, a niekiedy również w sferze innych działów prawa. Adresatem aktu administracyjnego może być obywatel lub inny podmiot prawa publicznego lub prywatnego. Przepisy prawa rangi ustawowej nie tylko określa jakie prawa i obowiązki mogą być przedmiotem rozstrzygnięć organu administracji publicznej, ale także powinny wyraźnie upoważnia organ administracji publicznej do takiego rozstrzygania oraz określa tryb podejmowania rozstrzygnięć i zasady kontroli prawidłowości owych rozstrzygnięć. Przepisy prawa powinny określa także formę rozstrzygnięcia. Formy aktów administracyjnych najczęściej określane w przepisach prawa to decyzje administracyjne. Akty administracyjne są rozmaicie klasyfikowane w doktrynie i tak: 1.Ze względu na sposób kształtowania stosunków: - akt konstytutywny ma charakter twórczy, tworzy, zmienia lub znosi (uchyla) stosunek prawny, przy czym skutek prawny aktu nastepuje tutaj nie z mocy prawa, ale z mocy aktu administracyjnego np. nadanie cudzoziemcowi obywatelstwa polskiego, - akty deklaratoryjne czyli potwierdzające prawnie zaistniałe fakty. Ustala w sposób wiażący, że w danej sytuacji z mocy ustawy dla adresata aktu domyślne uprawnienia badź obowiązki, ktgóre wynikają z przepisów prawa np. przyznanie renty. 2.Ze względu na charakter organu administracyjnego wydającego akt administracyjny do adresata: -akty administracyjne zewnętrzne adresowane są do sfery odrebnych podmiotów prawa, czyli te które nie sa podporzadkowane organowi wydajacemu akt. np. do obywatela,

3 -akty administracyjne wewnętrzne adresowane są do organów, instytucji, pracowników podległych służbowo organowi wydającemu dany akt administracyjny. 3. Podział uwzględniajacy formalność aktu administracyjnego: -akty formalne są to takie które pod względem formy nie wykazują istotnych różnic w porównaniu z wyrokiem sądowym, jak np. decyzja administracyjna. -nieformalne są to takie które zawieraja minimum formalności jak jest potrzebna aby nie budził wątpliwości podania treści aktu jego adresatowi. 4. Ze zwględu na sposób rozpatrzenia aktu; -pozytywne-takie które w całości uwzgledniaja żądanie adresata (strony) -negatywne- takie które nie uwzględniające choćby w części żądania strony i nakładające na stronę obowiązek prawny bądż ustalające taki obowiązek. 5. Ze względu tradycję nauki prawa administracyjnego: -jednostronne wydawane są niezależnie od woli adresata -dwustronne wydawane są ze zgodą adresata, czyli wydawane zą zależą one od woli obu stron. 6. Ze względu na treści rozstrzygnięcia, przyjęty w doktrynie nimieckiej dzielimy na: -nakazujące zawierające nakazy lub zakazy, zobowiazuja w nich do zachowania sie w określony sposób, np powołanie do wojska. - kształtujące prawo ustanawiają, zmieniają lub znoszą konkretny stosunek prawny, określony status prawny, np nominacja urzędnika. -ustalające aktu administracyjne ustalają prawo lub prawnie istotną właściwośc osoby, np prawo wyborcze. 7. Oprócz podanych wyżej podziałów aktów administracyjnych można wspomniec o aktach administracyjnych, które wywierają skutki prawne w sferze prawa cywilnego bezpośrednio bądź tylko pośrednio, stanowiąc niezbędną przesłankę dla zawarcia umowy. Wyróżnic można tzw. rzeczowy akt administracyjny związany z rzeczą lub przedsiębiorstwem. Uprawnienia i obowiązki w tym przypadku mogą przechodzić na każdorazowego właściciela rzeczy lub podmiot prowadzący przedsiębiorstwo. Akt administracyjny, rozpatrywany jako postać zindywidualizowanego działania organu administracji publicznej, jest zawsze rezultatem zastosowania przez ten organ określonych norm prawa administracyjnego w konkretnej sytuacji faktycznej. Stosowanie norm prawa administracyjnego jest procesem złożonym z szeregu czynności organu administracji publicznej. Wśród tych czynności wymienić trzeba: a) ustalenie składników stanu faktycznego, ze względu na który to stan faktyczny ma być podjęty akt administracyjny, b) ustalenie treści, norm prawa, które mają być stosowane, c) subsumcję, czyli zbadanie czy ustalony stan faktyczny odpowiada treści użytej tu normy prawa, d) ustalenie skutków prawnych wynikających z porównania stanu faktycznego z normą prawa. Formą, w którą ujmuje nie ustalone skutki prawne porównania stanu faktycznego z normami prawa, jest właśnie akt administracyjny. W procesie wydawania aktu administracyjnego, a więc w procesie stosowania określonych norm prawa administracyjnego, organy administracji publicznej mają pewne zakresy samodzielności. Najpełniejszą postacią samodzielności prawnej organu wydającego akt administracyjny jest tzw. uznanie administracyjne.

4 Jeżeli akt administracyjny podjęty w zakresie samodzielności prawnej kwalifikowanej jako uznanie administracyjne, opiera się na upoważnieniu ustawowym, to sąd administracyjny powołany do kontroli legalności nie może być wyłączony od badania czy nie przekroczono tego ustawowego upoważnienia oraz czy nie naruszono innych przepisów prawnych, np. przepisów o postępowaniu administracyjnym. Z powyższych uwag wynika, że trzeba odróżnić uznanie administracyjne (tzn. samodzielne wartościowanie, ocenę celowości rozstrzygnięcia na podstawie ustalonego stanu faktycznego) od aktu administracyjnego w zakresie uznania administracyjnego. Uznanie administracyjne jest zjawiskiem nieodłącznym od administracji, jest jakby przejawem jej natury, gdyż administracja ze swej istoty nie poddaje się wyczerpującej regulacji prawnej. WADLIWE AKTY ADMINISTRACYJNE Akty administracyjne, które nie spełniają jednocześnie opisanych wyżej warunków niezbędnych do uznania aktu za prawidłowy, są aktami wadliwymi. Wadliwość aktu administracyjnego może przyjmować różne postacie. Wadliwymi są akty, które np. zawierają błędy pisarskie, rachunkowe oraz inne oczywiste omyłki wymagające jedynie ich sprostowania i wyjaśnienia, ale wadliwymi są także akty administracyjne, które w sposób istotny naruszają przepisy prawa materialnego, procesowego i ustrojowego, które naruszają konstytucyjne zasady porządku prawnego (np. zasadę równości obywateli wobec prawa), które opierają się na niewłaściwie ustalonym stanie faktycznym, błędnej wykładni prawa, błędnej bądź niepełnej ocenie pojęcia nieokreślonego, niewłaściwym skorzystaniu z uznania administracyjnego. Akty administracyjne o najwyższym stopniu wadliwości, czyli takie, które są obciążone szczególnie istotnymi wadami, kwalifikowane są jako akty nieważne. Nieważnymi najogólniej rzecz biorąc, są akty administracyjne: a) które zostały wydane przez organy rzeczowo lub miejscowo niewłaściwe, b) które zawierają oczywistą wadę procesową c) które są skierowane do osiągnięcia efektu prawniczo lub faktycznie niemożliwego do osiągnięcia, Akty administracyjne nieważne traktuje się jako akty, które nigdy nie wywarły zamierzonych skutków prawnych, z których nie powstały dla nikogo żadne prawa ani żadne obowiązki, i które nie mogą być wykonane. Niemożność złożenia skargi na akt administracyjny do sądu czyni akt administracyjny prawomocnym. W doktrynie używa się też pojęcia materialnej i formalnej prawomocności aktu administracyjnego. Prawomocność materialna oznacza, że stosunek prawny zawiązany między adresatem a organem administracyjnym zostaje w sposób trwały ukształtowany treściowo, inaczej mówiąc treść aktu administracyjnego ma charakter trwały i nie może być naruszalna. Prawomocność formalna aktu administracyjnego oznacza zaś, iż niedopuszczalne jest użycie do obalenia aktu administracyjnego zwyczajnych środków prawnych, akt taki staje się niezaskarżalny. FORMY AKTÓW ADMINISTRACYJNYCH W POLSKIM USTAWODAWSTWIE. Decyzją jest akt administracyjny stanowiący jednostronne ustalenie organu administracji publicznej o wiążących dla jednostki (i organu) konsekwencjach. Decyzje przyznają lub odmawiają przyznania uprawnień jednostce. Gdy normy prawa administracyjnego upoważniają organ administracji publicznej do przyznania lub

5 odmowy uprawnień dla jednostki, a także, gdy upoważniają organ administracyjny do nałożenia obowiązku lub zwolnienia z tego obowiązku, organ ten powinien podjąć stosowną w tym zakresie czynność prawną w formie decyzji administracyjnej. W szczególności, organ administracji publicznej nie może ograniczyć się do udzielenia jednostce informacji, np. o braku możliwości przyznania uprawnienia lub braku możliwości zwolnienia z obowiązku. W polskim prawie administracyjnym decyzja administracyjna ogłaszana jest expressis verbis w normach prawa administracyjnego materialnego. Decyzja administracyjna rozstrzyga sprawę co do jej istoty, w całości lub części albo w inny sposób kończy sprawę w danej instancji. Przygotować decyzję może każdy pracownik do tego przygotowany, ale wydaje ją organ administracji państwowej. Decyzja taka musi zawierać: 1. Oznaczenie organu, który ją wydał najczęściej jest to odcisk odpowiedniej pieczęci. 2. Datę wydania. 3. Oznaczenie adresata decyzji, czyli stronę lub strony, do których decyzje się kieruje. 4. Powołanie podstawy prawnej, czyli nazwa odpowiedniego przepisu prawnego, konkretny artykuł bądź jego cześć i inne szczegóły dotyczące przepisu prawnego. 5. Rozstrzygnięcie, czyli wyrażenie treści decyzji. 6. Uzasadnienie faktyczne i prawne. 7. Pouczenie w jakim trybie, terminie i do kogo służy stronie odwołanie. 8. Podpis uprawnionej osoby, czyli nazwisko, imię, stanowisko służbowe osoby pełniącej funkcję organu administracji państwowej lub taki sam zakres treści dot. osoby wydającej decyzje z upoważnienia organu administracji państwowej. Są to podstawowe elementy decyzji. Niekiedy może ona zawierać dodatkowo rygor natychmiastowej wykonalności lub gdy przepisy prawa materialnego wymagają, aby decyzja miała jeszcze dodatkowe elementy. Decyzja powinna być sporządzona pisemnie i doręczona stronom. Może też być wyjątkowo ogłoszona ustnie, gdy przemawia za tym interes strony, a przepis prawny nie stoi temu na przeszkodzie. Treść i motywy decyzji powinny być jednak utrwalone w formie protokołu lub podpisanej przez stronę adnotacji. Organ administracji państwowej, który ją wydał, jest nią związany z chwilą doręczenia lub ogłoszenia. Natomiast strona ma prawo odwołać się od decyzji w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia. Jeżeli tego nie uczyni, decyzja jest ostateczna i strona jest nią związana. Zgodnie z art. 111 par. 1 k.p.a. Decyzje administracyjne są najbardziej rozpowszechnioną kategorią aktów administracyjnych. Decyzje administracyjne mogą być zaskarżone do sądu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem. Rzeczowy zakres sądowej kontroli decyzji administracyjnych uregulowany jest w ustawie z dnia 11 maja 1995 roku o Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Decyzje administracyjne mogą być zaskarżone do sądu administracyjnego przez stronę, organizację społeczną, która brała udział w postępowaniu administracyjnym, prokuratura oraz Rzecznik Praw Obywatelskich. Akty administracyjne nie będące decyzjami administracyjnymi są z reguły w mniejszym stopniu zdeterminowane normami prawa. Niekiedy dla czynności przyznających uprawnienia lub nakładających obowiązek, ustawodawca przyjmuje określenia inne niż decyzja. Mogą to być uchwały organów kolegialnych, orzeczenia, nakazy, zarządzenia lub inne określenia wyrastające z reguły

6 prawnej tradycji legislacyjnej (np. paszport). Przykład: - uchwała rady wydziału szkoły wyższej o nadaniu stopnia naukowego (art. 13 ustawy z dnia 12 września 1990 roku o tyle naukowym i stopniach naukowych), Formę decyzji przyjmują także niektóre czynności organu administracji publicznej, ustalające o wiążących dla jednostki (i organu) konsekwencjach normy prawa administracyjnego. Można tu wymienić np.: - rezerwację częstotliwości lub zasobów orbitalnych (art. 22 ustawy z dnia 21 lipca 2000 r. Prawo Telekomunikacyjne). Formę decyzji przyjmuje ustawodawca lub przyrzeczenia wydania koncesji. Przyrzeczenie, nazywane także promesą, określane jest np. przepisami ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej. Decyzja zawierająca przyrzeczenie wydania koncesji lub zezwolenia gwarantuje jednostce uzyskanie koncesji lub zezwolenia. DECYZJE O SZCZEGÓLNEJ NAZWIE 1.Zezwolenie jest to forma aktu administracyjnego ustalającego uprawnienia w sferze prawa administracyjnego lub wyrażającego zgodę na dokonanie przedsięwzięcia lub podjęcie czynności dopuszczonej normami prawa administracyjnego. Nabycie uprawnienia lub zgody ustalone w zezwoleniu następują zwykle w warunkach prawnie określonego zakazu pewnego zachowania się jednostki lub zakazu podejmowania przez jednostkę prawnych czynności. W polskim prawie administracyjnym ustawodawca często wskazuje expressis verbis tę formę aktu administracyjnego, np. zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej. Niekiedy ustawodawca przyjmuje dla tej formy aktu administracyjnego inne określenia np. pozwolenie, zgoda, karta, np. - pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego - zgoda na wykonywanie przez adwokata zawodu indywidualnie lub wspólnie z innym 2.Koncesja jest aktem administracyjnym, który osobie fizycznej lub prawnej nadaje uprawnienia do wykonywania określonej działalności, najczęściej produkcyjnej lub usługowej. Obecnie w polskim ustawodawstwie administracyjnym uzyskania koncesji wymaga wykonanie działalności gospodarczej w zakresie: - poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, wydobywania kopalin ze złóż, bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze w tym podziemnych wyrobiskach górniczych, - wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, - ochrony osób i mienia, - transportu lotniczego oraz wykonywania innych usług lotniczych, - budowy i eksploatacji autostrad płatnych. Koncesje wydawane są przede wszystkim przez organy administracji rządowej ministrów właściwych ze względu na przedmiot działalności podlegający koncesjonowaniu. Organy te posiadają normę kompetencyjną do prowadzenia postępowania administracyjnego w sprawie koncesji. Wyjątek dotyczy koncesji w sprawie rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych, gdzie organem

7 właściwym jest Przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. Dz.U. z 1993 r., nr 7, poz. 34 z późniejszymi zmianami).