Jak funkcjonuje Unia Europejska? Autor: Beata Łuba-Królik Korekta (2015 r.): Marek Chałas

Transkrypt

1 Jak funkcjonuje Unia Europejska? Autor: Beata Łuba-Królik Korekta (2015 r.): Marek Chałas

2 Skrócony opis lekcji Podczas zajęć omówione zostaną najważniejsze instytucje Unii Europejskiej - ich zadania, skład i kompetencje oraz proces decyzyjny w Unii Europejskiej. Lekcja przeznaczona jest dla uczniów szkół gimnazjalnych. Nauczyciel może przeznaczyć na nauczenie niniejszego materiału jedną lub dwie jednostki lekcyjne stosownie dobierając poniżej wskazany materiał i metody nauczania. Cele lekcji poznanie najważniejszych instytucji Unii Europejskiej oraz ich kompetencji, ćwiczenie umiejętności selekcji i wyszukiwania informacji, ćwiczenie umiejętności konstruowania zwięzłych wypowiedzi, prezentowania efektów pracy. Słowa kluczowe Rada Europejska, Rada (Unii Europejskiej), Komisja Europejska, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości UE, Europejski Trybunał Obrachunkowy. Metoda realizacji zajęć praca w grupach, praca z tekstem, mini wykład. Weź również pod uwagę sugestie zawarte w punkcie: Uwagi dla prowadzącego lekcję. 2

3 Oczekiwane rezultaty Po zajęciach uczeń: wymienia instytucje Unii Europejskiej oraz ich najważniejsze kompetencje, wyjaśnia elementarne relacje jakie zachodzą między instytucjami UE. Materiały Teksty pomocnicze: materiał pomocniczy nr 1 Instytucje Unii Europejskiej ; materiał pomocniczy nr 2 O instytucjach Unii Europejskiej zestawienie. Proponowany przebieg zajęć 1. Na początku lekcji jako rozgrzewkę poproś, aby każdy uczeń podał pierwsze skojarzenie, jakie przychodzi mu do głowy słysząc słowo integracja. Skojarzenia zapisuj na tablicy, mogą się one powtarzać. Zwróć uwagę, czy wśród podanych przez uczniów skojarzeń pojawiły się słowa: współpraca, jedność, jednomyślność, współdziałanie. Zapytaj, co uczniowie rozumieją pod pojęciem integracja europejska. Podsumowując wypowiedzi uczniów podkreśl, że integracja europejska oznacza budowanie jedności między krajami i narodami Europy. Zaznacz, że podstawą funkcjonowania Unii jest niezależna decyzja podjęta przez każde z państw członkowskich o zrzeczeniu się części swojej suwerenności na rzecz wybieralnych instytucji wspólnotowych, tak, aby decyzje w określonych sprawach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania mogły być podejmowane w sposób demokratyczny na szczeblu europejskim. W ramach Unii Europejskiej oznacza to, że państwa łączą swoje zasoby i wiele decyzji podejmują wspólnie poprzez odpowiednie instytucje. Podejmowane decyzje oraz procedury oparte są na postanowieniach Traktatów uzgadnianych przez wszystkie kraje członkowskie UE. Zwróć uwagę uczniów, że instytucje UE nie zastępują organów narodowych państw członkowskich. Zapytaj czy uczniowie znają jakieś instytucje europejskie. Możesz przypomnieć im kilka nazwisk polskich polityków pracujących w instytucjach unijnych. 3

4 2. Unia Europejska realizuje swoją politykę wewnętrzną i zewnętrzną poprzez własne instytucje, określone w traktatach. Wymień instytucje, o których będzie mowa w czasie lekcji: Rada Europejska, Rada (Unii Europejskiej), Komisja Europejska, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Europejski Trybunał Obrachunkowy. Podziel uczniów na 5 grup, rozdaj odpowiednią część materiału pomocniczego nr 1 i poproś o przygotowanie w dowolnej formie krótkiej charakterystyki opisanej instytucji. W prezentacji powinny się znaleźć informacje o składzie, siedzibie, kompetencjach unijnej instytucji. Po zakończeniu pracy, poproś przedstawicieli grup o przedstawienie efektów. Aby sprawdzić na ile uczniowie zrozumieli i poznali zadania poszczególnych instytucji UE poproś o pisemne rozwiązanie testu Prawdziwe czy fałszywe? (patrz propozycje sprawdzenia wiedzy). Następnie poleć, aby uczniowie wymienili się w parach testami, sprawdzili je sobie. Zapytaj z czym najczęściej mieli trudności, wyjaśnij wszystkie wątpliwości i błędy. 4

5 Materiały dla uczniów Materiał pomocniczy nr 1 Instytucje Unii Europejskiej Zadanie dla uczniów: przeczytajcie uważnie tekst, następnie przygotujcie w dowolnej formie krótką prezentację opisanej instytucji UE. W Waszej prezentacji powinny znaleźć się najważniejsze informacje, np. skład, siedziba, kompetencje instytucji. Grupa 1 Parlament Europejski (PE) stanowi demokratyczny głos narodów Europy. Parlamentarzyści wybierani są co pięć lat w powszechnych wyborach bezpośrednich (ostatnie wybory odbyły się w czerwcu 2014 r.). Parlament składa się z 751 deputowanych (w tym 51 z Polski). Przewodniczący Parlamentu Europejskiego jest wybierany na odnawialny okres dwóch i pół roku, to jest na połowę kadencji Parlamentu. Podstawowe funkcje Parlamentu Europejskiego: debatuje nad aktami prawa europejskiego i uchwala je wraz z Radą, sprawuje nadzór nad innymi instytucjami UE, zwłaszcza nad Komisją, aby upewnić się, że działają w sposób demokratyczny, debatuje nad budżetem UE i przyjmuje go wraz z Radą. Inaczej niż parlamenty krajowe, Parlament Europejski nie posiada prawa inicjatywy ustawodawczej. Zgoda PE wymagana jest w przypadku podejmowanie przez UE ważnych decyzji, takich jak: zawierania umów międzynarodowych, przyjęcie nowych członków do UE, umów handlowych lub umów stowarzyszeniowych między Unią a krajami trzecimi, itp. Prace Parlamentu Europejskiego prowadzone są w komisjach parlamentarnych. Pracują one zgodnie z ustalonym podziałem merytorycznym, tj.: sprawy zagraniczne, budżet, środowisko, itd. Poprzez jedną z nich, Komisję ds. Petycji, obywatele europejscy mogą składać wnioski bezpośrednio do Parlamentu Europejskiego. Parlament powołuje rzecznika praw obywatelskich, który przyjmuje skargi obywateli na niewłaściwą działalność administracji w UE. Parlament Europejski ma trzy siedziby w Brukseli (Belgia), w Luksemburgu i w Strasburgu (Francja). 5

6 Posiedzenia całego Parlamentu (tzw. posiedzenia plenarne) odbywają się w Strasburgu i w Brukseli. Posiedzenia komisji parlamentarnych odbywają się w Brukseli. Luksemburg jest siedzibą administracji Parlamentu ( Sekretariat Generalny ). Grupa 2 Rada (Unii Europejskiej) 1 - dawniej zwana Radą Ministrów - jest głównym organem legislacyjnym i decyzyjnym Unii. Jest to forum, na którym przedstawiciele rządów mogą bronić swoich interesów i wypracowywać kompromisy. Rada UE jest pojedynczym podmiotem prawnym, ale w posiedzeniach Rady uczestniczą przedstawiciele każdego z państw członkowskich w randze ministerialnej, odpowiedzialnych za obszar polityki będący tematem dyskusji np. w posiedzeniu Rady ds. Środowisk ministrowie (lub sekretarze stanu) odpowiedzialni w rządach krajów członkowskich za sprawy środowiska. Rada (Unii Europejskiej) w której ramach ministrowie rządów krajowych omawiają przepisy UE nie ma stałego przewodniczącego. Posiedzeniom Rady przewodniczy odpowiedni minister kraju, który w danym półroczu sprawuje prezydencję 2 w Unii Europejskiej. Rada do Spraw Zagranicznych ma stałego przewodniczącego jest nim Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. Najważniejsze zadania Rady (Unii Europejskiej): uchwala akty prawne UE, koordynuje ogólną politykę gospodarczą państw członkowskich UE, podpisuje umowy między UE a innymi krajami, zatwierdza roczny budżet UE, określa kierunki polityki zagranicznej i polityki obrony UE, koordynuje współpracę między sądami i organami policji państw członkowskich. Wszystkie dyskusje i głosowania są jawne. Decyzje wymagają zazwyczaj większości kwalifikowanej 3 : 1 Formalny zapis w traktatach określa tę instytucję jako Rada, jednakże ze względu na wcześniejsze zapisy, jak i dla precyzyjnego podkreślenia o jakiej instytucji mowa używane jest określenie Rada Unii Europejskiej.W praktyce oba określenia są używane zamiennie i ich użycie w konkretnym przypadku zależy jedynie od kontekstu. 2 Wskazane jest omówienie szersze czym jest Prezydencja w Unii Europejskiej, ponieważ jest to element układu instytucjonalnego UE, jednakże materiał ten z trudnością mieści się w ramach jednej jednostki lekcyjnej. 3 Dla szerszego omówienia zasad głosowań w Radzie wymagane jest szersze wyjaśnienie, wykraczające poza ramy prezentowanej lekcji. 6

7 55 proc. krajów, reprezentujących co najmniej 65 proc. ogółu ludności UE. Zablokować decyzję mogą co najmniej cztery kraje (reprezentujące co najmniej 35 proc. ogółu ludności UE). Rady (Unii Europejskiej) nie należy mylić z inną instytucją Uni Europejskiej tj. Radą Europejska ani z odrębną organizacją Radą Europy. Radę wspiera Komitet Stałych Przedstawicieli Rządów Państw Członkowskich Unii Europejskiej (COREPER) oraz ponad 150 wysoko wyspecjalizowanych grup roboczych i komitetów, nazywanych organami przygotowawczymi Rady. Rada dzieli władzę legislacyjną oraz odpowiedzialność za budżet z Parlamentem Europejskim. Rada zawiera również umowy międzynarodowe, które zostały wcześniej wynegocjowane przez Komisję Europejską. Siedzibą Rady jest Bruksela. Jej,spotkania odbywają się w Budynku Justus Lipsius. Grupa 3 Komisja Europejska jest jedną z głównych instytucji Unii Europejskiej. Jej zadaniem jest reprezentowanie i ochrona interesów całej Unii. Komisja przygotowuje wnioski dotyczące nowych aktów prawa europejskiego. Zarządza bieżącymi sprawami związanymi z wdrażaniem polityki UE w poszczególnych obszarach i wydatkami z funduszy UE. KE sporządza projekty nowego prawa europejskiego, które przedstawia Parlamentowi Europejskiemu i Radzie (UE). Komisja zapewnia właściwe wdrażanie decyzji UE i nadzoruje wydatkowanie funduszy europejskich; pilnuje ponadto przestrzegania traktatów wspólnotowych i prawa europejskiego. Komisja jest całkowicie niezależna od rządów Państw Członkowskich. Reprezentuje interesy całej UE, w związku z tym nie może przyjmować instrukcji od rządów poszczególnych Państw Członkowskich. Jako strażnik traktatów" Komisja musi zapewnić wprowadzenie w życie rozporządzeń i dyrektyw przyjętych przez Radę i Parlament. Jeżeli te akty prawne nie są wdrażane, Komisja może odwołać się do Trybunału Sprawiedliwości, aby zapewnić stosowanie prawa UE. Komisja jest jedyną instytucją, która jest uprawniona do proponowania nowego prawodawstwa UE i może podejmować działania na dowolnym etapie, aby ułatwić osiągnięcie porozumienia wewnątrz Rady lub między Radą a Parlamentem. W skład Komisji Europejskiej wchodzi 7

8 28 Komisarzy 4, (po jednym z każdego kraju). Kadencja Komisji Europejskiej trwa 5 lat, równolegle z kadencją Parlamentu Europejskiego. Komisja odpowiada przed Parlamentem Europejskim i podaje się do dymisji w całości jeśli Parlament uchwali wotum nieufności w stosunku do niej. Siedziba Komisji Europejskiej mieści się w Brukseli. Zasadnicze elementy działania Komisji Europejskiej. Zadaniem Komisji jest reprezentowanie i ochrona interesów całej Unii. Komisja nadzoruje i wdraża politykę UE w poszczególnych obszarach poprzez: przedstawianie wniosków dotyczących nowych aktów prawnych Parlamentowi i Radzie, zarządzanie budżetem UE i rozdzielanie środków finansowych, egzekwowanie prawa UE (wraz z Trybunałem Sprawiedliwości), reprezentowanie UE na arenie międzynarodowej, na przykład poprzez negocjowanie umów między UE a innymi krajami. Grupa 4 Posiedzenia Rady Europejskiej to, popularnie określane szczyty, na których spotykają się przywódcy UE, aby podejmować decyzje dotyczące ogólnych priorytetów politycznych i najważniejszych inicjatyw. Rola Rady Europejskiej polega na wyznaczaniu ogólnych kierunków polityki i priorytetów UE oraz rozwiązywaniu złożonych i delikatnych kwestii, których nie można było rozwiązać na niższym szczeblu współpracy międzyrządowej. Rada Europejska nie ma uprawnień do uchwalania aktów prawnych. W skład Rady Europejskiej wchodzą szefowie państw lub rządów każdego kraju UE, przewodniczący Komisji i przewodniczący Rady Europejskiej, który przewodniczy posiedzeniom. W posiedzeniach uczestniczy także wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Posiedzenia Rady Europejskiej zazwyczaj odbywają się dwa razy w ciągu każdego półrocza, jednak w razie potrzeby przewodniczący może zwołać posiedzenie specjalne. Posiedzenia odbywają się zwykle w Brukseli. O ile traktaty nie stanowią inaczej, Rada Europejska podejmuje decyzje w drodze konsensusu. W niektórych przypadkach Rada przyjmuje decyzje jednogłośnie lub większością kwalifikowaną w zależności od postanowień traktatu. 4 Liczba komisarzy w Komisji Europejskiej jest identyczna jak ilość krajów członkowskich UE. Od 2013 roku, tj. po przystapieniu do UE Chorwacji, w KE zasiada 28 komisarzy. 8

9 W głosowaniu nie biorą udziału przewodniczący Rady Europejskiej, przewodniczący Komisji ani wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Nieformalnie Rada Europejska rozpoczęła swoją działalność w 1974 roku jako forum dyskusyjne dla przywódców UE. Szybko przekształciła się w organ, który wyznacza ogólne cele i priorytety Unii. Formalny status zdobyła w 1992 roku, zaś w 2009 roku stała się jedną z 7 oficjalnych instytucji UE. Grupa 5 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stanowi władzę sądowniczą Unii Europejskiej i czuwa we współpracy z sądami państw członkowskich nad jednolitym stosowaniem i jednolitą wykładnią prawa UE. W skład Trybunału Sprawiedliwości UE wchodzi po jednym sędzi z każdego państwa UE. Trybunał wspomaga dziewięciu rzeczników generalnych, których zadaniem jest przedstawianie opinii w sprawach wniesionych do Trybunału. Zadanie to wykonują publicznie i bezstronnie. Sędziowie TS są wyznaczeni za wspólnym porozumieniem rządów Państw Członkowskich, na okres sześciu lat, po którym mogą zostać wyznaczeni na jeszcze jeden lub dwa okresy trzyletnie. Członkowie Trybunału Sprawiedliwości zachowują całkowitą bezstronność. Zadaniem Trybunału jest dbać o to, by prawo UE było przestrzegane, a traktaty były właściwie interpretowane i stosowane. W tym celu Trybunał może uznać, że dane Państwo Członkowskie nie wypełnia swoich obowiązków wynikających z traktatów, może również sprawdzić czy przepisy prawa UE zostały prawidłowo wprowadzone oraz może uznać, że Parlament Europejski, Rada lub Komisja są winne zaniechania wymaganego działania. Trybunał Sprawiedliwości jest również jedyną instytucją, która może, na wniosek sądów krajowych, orzekać w zakresie interpretacji traktatów i ważności oraz interpretacji prawa UE. Jeżeli więc tego typu pytanie jest zadane przed sądem w jednym z Państw Członkowskich, ten sąd może, a czasami musi, zapytać o wykładnię Trybunału Sprawiedliwości. Taki system gwarantuje, że prawo UE będzie interpretowane i stosowane w ten sam sposób w całej Unii Europejskiej. 9

10 Traktaty upoważniają Trybunał do sprawdzenia, czy prawodawstwo UE jest zgodne z podstawowymi prawami obywateli UE i do orzekania w sprawach wolności osobistej i bezpieczeństwa. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej z siedzibą w Luksemburgu obejmuje trzy organy sądowe: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd, Sąd do spraw Służby Publicznej. Europejski Trybunał Obrachunkowy (używana również nazwa Trybunał Obrachunkowy UE) został utworzony w celu kontrolowania finansów UE. Jego działania kontrolne koncentrują się na budżecie UE i politykach unijnych, w szczególności na kwestiach dotyczących wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, wartości dodanej, finansów publicznych oraz ochrony środowiska i przeciwdziałania zmianom klimatu. Trybunał kontroluje wykonanie budżetu UE zarówno pod kątem dochodów, jak i wydatków. Kontrole mają wymiar unijny, a także krajowy. Trybunał Obrachunkowy działa jako organ kolegialny, w którego skład wchodzi 28 członków, po jednym z każdego państwa członkowskiego. Członkowie są mianowani przez Radę, po konsultacji z Parlamentem Europejskim, na odnawialną, sześcioletnią kadencję. Członkowie wybierają ze swojego grona prezesa (pierwszy wśród równych sobie) na trzyletnią, odnawialną kadencję. Siedziba ETO znajduje się w Luksemburgu. Europejski Trybunał Obrachunkowy należy odróżniać od Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych OLAF, którego zadaniem jest prowadzenie dochodzeń w sprawie nadużyć na szkodę budżetu UE, korupcji oraz poważnych uchybień wewnątrz instytucji europejskich i opracowuje politykę zwalczania nadużyć finansowych na potrzeby Komisji Europejskiej. 10

11 Materiał pomocniczy nr 2 O instytucjach Unii Europejskiej zestawienie. Instytucja Unii Europejskiej Rada Europejska Zasadnicze zadania/ działania Działania Rady Europejskiej polegają na wyznaczaniu ogólnych kierunków polityki i priorytetów UE oraz rozwiązywaniu złożonych i delikatnych kwestii, których nie można było rozwiązać na niższym szczeblu współpracy międzyrządowej. Rada Europejska nie ma uprawnień do uchwalania aktów prawnych. W ramach prac Rady (Unii Europejskiej) ministrowie ze wszystkich państw UE spotykają się, aby przyjmować akty prawne i koordynować politykę w poszczególnych obszarach. Najważniejsze zadania Rady: Rada (Unii Europejskiej) uchwala akty prawne UE, koordynuje ogólną politykę gospodarczą państw członkowskich UE, podpisuje umowy między UE a innymi krajami, zatwierdza roczny budżet UE, określa kierunki polityki zagranicznej i polityki obrony UE, koordynuje współpracę między sądami i organami policji państw członkowskich UE. Europarlamentarzyści (posłowie do PE) reprezentują obywateli. Są wybierani w wyborach bezpośrednich, które odbywają się co pięć lat. Parlament jest, wraz z Radą Unii Europejskiej ( Radą ), jedną z głównych instytucji odpowiedzialnych za stanowienie prawa w UE. Parlament Europejski Komisja Europejska Parlament pełni trzy podstawowe funkcje: debatuje nad aktami prawa europejskiego i uchwala je wraz z Radą, sprawuje nadzór nad innymi instytucjami UE, zwłaszcza nad Komisją, aby upewnić się, że działają w sposób demokratyczny, debatuje nad budżetem UE i przyjmuje go wraz z Radą. Zadaniem Komisji jest reprezentowanie i ochrona interesów całej Unii. Komisja nadzoruje i wdraża politykę UE w poszczególnych obszarach poprzez: przedstawianie wniosków dotyczących nowych aktów 11

12 prawnych Parlamentowi i Radzie, zarządzanie budżetem UE i rozdzielanie środków finansowych, egzekwowanie prawa UE (wraz z Trybunałem Sprawiedliwości), reprezentowanie UE na arenie międzynarodowej, na przykład poprzez negocjowanie umów między UE a innymi krajami. Trybunał Sprawiedliwości UE dokonuje wykładni prawa UE, aby zapewnić jego stosowanie w taki sam sposób przez instytucje UE i we wszystkich państwach członkowskich UE. Funkcje Trybunału Sprawiedliwości UE: Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Europejski Trybunał Obrachunkowy kontrola legalności i zgodności z traktatami, aktów instytucji Unii Europejskiej, czuwanie nad poszanowaniem przez państwa członkowskie obowiązków wynikających z traktatów, rozstrzyganie sporów prawnych między rządami UE a jej instytucjami, wykładnia prawa Unii na wniosek sądów krajowych. Europejski Trybunał Obrachunkowy został utworzony w celu kontrolowania finansów UE. Jego działania kontrolne koncentrują się na budżecie UE i polityce unijnej. Trybunał kontroluje wykonanie budżetu UE zarówno pod kątem dochodów, jak i wydatków. 12

13 Propozycje sprawdzenia wiedzy Przeczytaj uważnie poniższe zdania i zakwalifikuj je jako prawdziwe lub fałszywe stawiając X w odpowiedniej kratce. Tabela do uzupełnienia Prawda Fałsz 1. Komisja Europejska jest jedyną instytucją uprawnioną do proponowania nowego prawodawstwa Unii Europejskiej 2. Parlament Europejski jest organem wykonawczym Unii Europejskiej 3. Członkowie Trybunału Sprawiedliwości UE są wybierani przez Parlament Europejski 4. O przestrzeganie prawa w UE troszczy się Europejski Trybunał Obrachunkowy 5. Nad właściwym zarządzaniem budżetem UE czuwa Europejski Trybunał Obrachunkowy 6. Główną instytucją decyzyjną UE jest Rada (Unii Europejskiej) 7. Budżet UE uchwala Rada, Parlament Europejski, Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości UE 8. Rada Europejska to najwyższy organ polityczny Unii Europejskiej 9. Europarlamentarzyści są wybierani co 5 lat w wyborach bezpośrednich 13

14 10. Projekt budżetu jest sporządzany przez Komisję Europejską Odpowiedzi: Prawda: 1,5, 6, 8, 9, 10 Fałsz: 2, 3, 4, 7 Uwagi dla prowadzącego lekcję Lekcja jest kontynuacją zajęć dotyczących genezy i istoty funkcjonowania Unii Europejskiej. Sugeruje się, by realizację zajęć poprzedzić wskazaniem uczniom materiału do przeczytania w celu przygotowania się do lekcji. Linki 14

15