TECHNOLOGIE W SPOŁECZNOŚCIACH LOKALNYCH PROPOZYCJE DZIAŁAŃ

Transkrypt

1 TECHNOLOGIE W SPOŁECZNOŚCIACH LOKALNYCH PROPOZYCJE DZIAŁAŃ Materiał powstał na zlecenie Polsko- Amerykańskiej Fundacji Wolności

2 01 Wstęp Polskie programy ICT Teoria zmiany System wsparcia Moduły... 16

3 01 Wstęp Niniejszy dokument powstał w ramach projektu badawczo analitycznego Technologie dla trzeciego sektora/społeczności lokalnych realizowanego przez Pracownię Badań i Innowacji Społecznych Stocznia na zlecenie Polsko- Amerykańskiej Fundacji Wolności w 2011 roku. Zawiera on rekomendacje i propozycje dotyczące różnorodnych form wsparcia związanego z technologiami, które można by zaproponować lokalnie działającym organizacjom społecznym. Rekomendacje te są oparte na zrealizowanych przez Stocznię badaniach, które zostały podsumowane w innych dokumentach. W niniejszym opracowaniu są one tylko przywoływane. Rekomendacje, tak jak cały projekt badawczy, dotyczą głównie organizacji społecznych (przede wszystkim fundacji i stowarzyszeń, ale nie tylko) działających na terenach wiejskich i w miastach do dwudziestu tysięcy mieszkańców. Część elementów, które w nim opisano została wykorzystana w nowym programie Polsko- Amerykańskiej Fundacji Wolności Nowe Technologie Lokalnie prowadzonym przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego. Dokument ma charakter roboczy, co odzwierciedla jego forma. Mamy jednak nadzieję, że zawarte w nim pomysły będą użyteczne dla Czytelników. W razie pytań prosimy o kontakt z Hubertem Borowskim (hborowski@stocznia.org.pl) lub Marią Wiśnicką (mwisnicka@stocznia.org.pl) *** Zmiany technologiczne oraz związane z nimi zmiany społeczne są, jak się zdaje, szczególnie ważne właśnie dla organizacji pozarządowych (w szczególności stowarzyszeń i organizacji wzajemnościowych). To te właśnie organizacje dotychczas tworzyły instytucjonalną bazę dla tworzenia się związków osób połączonych jakąś wspólną pasją. Nowoczesne technologie pozwalają jednak na tworzenie tego rodzaju związków niejako z pominięciem tradycyjnych instytucji i tym samym mogą uczynić je zbędnymi. Prawda ta jest widoczna zarówno w prostych codziennych sprawach, w których np. szukamy pomocy czy informacji, jak i wtedy, gdy wykluwają się ruchy społeczna a nawet (jak pokazują to ostatnie wydarzenia) rewolucje. Dla wielu organizacji zignorowanie tych zmian może oznaczać skazanie się na zbędność i marginalizację działań. System wsparcia Przedstawione pomysły mają dwojaki charakter. Po pierwsze dotyczą one całościowo rozumianego systemu wsparcia, który należy zaprojektować. Nie ulega wątpliwości, że kwestia wzmocnienia lokalnych społeczności poprzez zmianę stosunku organizacji pozarządowych do technologii, jest bardzo skomplikowana i wymaga 3

4 skoordynowanych działań wielu podmiotów należy myśleć o rozwiązaniach systemowych opartych o specyficznie rozumianą teorię zmiany. Przeprowadzone badania i analizy wskazują na szereg powodów, dla których organizacje pozarządowe nie korzystają z technologii. W przeszłości i obecnie prowadzone były działania zorientowane na to, aby zmienić ten stan rzeczy. Są one ważnym źródłem doświadczeń i potencjalnie stanowić mogą istotny element w projektowanym systemie. Organizacje i programy posiadają zasoby (m.in. wiedzę i kontakty), które często są unikalne i których ponowne tworzenie wydaje się bezcelowe. Znacznie lepszą strategią wydaje się takie projektowanie systemu, aby znalazło się w nim miejsce dla przynajmniej niektórych instytucji spośród tych, które są obecnie aktywne w tym obszarze. Moduły Oprócz rekomendacji dotyczących ogólnego systemu wsparcia niniejszy dokument zawiera także opisy poszczególnych modułów, z których możliwe jest ułożenie kompleksowego wieloaspektowego systemu. Każdy z nich to w istocie pomysł na pojedynczy program, albo też element takiego programu. Moduły te opierają się przede wszystkim na, zidentyfikowanych w trakcie analiz, potrzebach lokalnych organizacji społecznych i problemów, które mają. Powody, dla których organizacje pozarządowe nie korzystają z technologii można podzielić z grubsza na trzy obszary. Po pierwsze - brak sprzętu komputerowego, często zbyt kosztownego oprogramowania czy dostępu do internetu. Druga grupa związana jest z kompetencjami, a właściwie brakami w kompetencjach związanych z technologiami. Wreszcie trzeci, najtrudniejszy do pokonania, ale być może najważniejszy powód, dla których organizacje nie korzystają z technologii, to fakt, że nie widzą ich związku ze swoją działalnością, mają problem z dostrzeżeniem wartości, jaką mogą w ich działaniach przynieść technologie. Jak argumentowaliśmy w raporcie z badania 1, jest to w istocie najważniejsza bariera. Ani brak sprzętu ani umiejętności nie jest bowiem problemem z punktu widzenia organizacji niekorzystających z technologii a przynajmniej tak długo, dopóki nie widzą w jaki sposób mogłyby z technologii korzystać. Innymi słowy podstawowe zagadnienie to zagadnienie motywacji. Jeśli one się pojawią reszta okaże się znacznie prostsza. Moduły zostały zaprojektowane tak, aby odpowiadać na wymienione wyżej typy problemów. Oczywiście są one ze sobą powiązane, dlatego niektóre z modułów odpowiadają na więcej niż jeden. Kilka spośród proponowanych modułów adresowanych jest nie tylko do organizacji pozarządowych, ale szerzej do lokalnych społeczności. Wydają się one wartościowym uzupełnieniem głównego nurtu działań. 1 Raport dostępny na poecznoci_lokalnych_raport.pdf 4

5 Słownik W niniejszym dokumencie używamy trzech pojęć odnoszących się do kształtu programu. Przez elementy systemu wsparcia, rozumiemy takiej części programu, które są jego uniwersalną strukturą. Każdy z tych elementów musi się pojawić choć w różnej formie, w każdym programie. System wsparcia opisany jest w rozdziale 04. Moduły to mini- programy. Są to merytoryczne klocki, z których można złożyć system wsparcia może zostać skonfigurowany. Moduły są mniej abstrakcyjne, odpowiadają na konkretne potrzeby lokalnych społeczności czy organizacji. Zostały opisane w rozdziale 05 oraz w dodatkowym dokumencie Opis modułów. Scenariusze to układy kilku modułów, które nawzajem się uzupełniają. Przykładowe scenariusze zostały opisane w rozdziale 06. 5

6 02 Polskie programy ICT (za raportem Technologie cyfrowe dla instytucji i społeczności lokalnych. Doświadczenia polskich programów 2 ) W ciągu ostatnich kilku(nastu) lat zostało zrealizowanych wiele programów wspierających rozwój społeczeństwa informacyjnego. Część z nich była skierowanych do mieszkańców terenów wiejskich albo małych miast (czasem były to jedyne obszary, które były przez Programy objęte; niekiedy programy miały ogólnopolski zasięg, a wsie i małe miasta również mogły do nich aplikować). W różnych rolach zaangażowane w nie były zarówno organizacje pozarządowe (m.in. Fundacja im. Stefana Batorego, Fundacja Pomocy Matematykom i Informatykom Niesprawnym Ruchowo, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, Fundacja Wspomagania Wsi, Katolickie Centrum Edukacji Młodzieży Kana, Stowarzyszenie Bank Drugiej Ręki, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Stowarzyszenie Miasta w Internecie, Fundacja Billa i Melindy Gates, Polsko- Amerykańska Fundacja Wolności, Trust for Civil Society, UNDP Polska i wiele innych), agendy rządowe (m.in. Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Gospodarki, Edukacji, Ministerstwo Rolnictwa), a w niektórych programach w różnych rolach uczestniczyły także prywatne firmy (m.in. Microsoft, Cisco, Telekomunikacja Polska, w tym Fundacja TP i jej następczyni Fundacja Orange). Kwestia trwałości efektów nieuchronnie wywołuje pytanie o to, co faktycznie zostało po już zrealizowanych programach. W kontekście działań twardych (infrastrukturalnych) najbardziej interesujące są dalsze losy różnego rodzaju e- centrów, czyli publicznych miejsc dostępu do Internetu (PIAP: Public Internet Access Point). W wyniku analizowanych programów w Polsce powstało ponad 6 tysięcy PIAP- ów (niektóre szacunki mówią, że jest ich nawet dwukrotnie więcej) nie wiadomo jednak, ile z nich nadal funkcjonuje. Nawet jeśli połowa sprzętu nie nadaje się już do użytku, to i tak pozostała część e- centrów stanowi duży potencjał potencjał, który wart jest zagospodarowania. Niestety brakuje dostępnych publicznie systematycznych danych na temat tego, co dzieje się z punktami powstałymi w ramach któregokolwiek z analizowanych programów. Gdy chodzi o tzw. komponenty miękkie programów, pomiar ich trwałości jest jeszcze trudniejszy, jeśli nie zupełnie niemożliwy. Bez bardzo dokładnej ewaluacji każdego z programów trudno oceniać faktyczną zmianę 2 Monika Stec, Technologie cyfrowe dla instytucji i społeczności lokalnych. Doświadczenia polskich programów Analiza obejmowała programy z lat

7 w poziomie kompetencji ich odbiorców. Można pokusić się jednak o określenie, na ile trwałe i dostępne są źródła wiedzy powstałe w ramach analizowanych przedsięwzięć. Wiele z nich ma wbudowany komponent tworzenia zasobów wiedzy: kursów internetowych, baz dobrych praktyk, serwisów informacyjnych itp. Niewątpliwie największym pod względem zgromadzonych zasobów dedykowanych organizacjom pozarządowym jest portal ngo.pl Z punktu widzenie adresatów projektu istotne są także witrynawiejska.pl i wydzielony z niej serwis internetnawsi.pl oraz portal mwi.pl prowadzony przez Stowarzyszenie Miasta w Internecie. Listę ową należałoby uzupełnić o portale, które zawierają konkretne wyspecjalizowane branżowe zasoby (kultura, pomoc społeczna, edukacja, bezrobocie), ale większość z nich nie jest dedykowana specyficznie obszarom wiejskim. Prócz publicznych portali wiedza jest także gromadzona na platformach edukacji on- line. Internetowe kursy powstały w ramach programów: Fundacji Pomocy Matematykom i Informatykom Niepełnosprawnym Ruchowo, Microsoftu, Internetowe Centra Edukacyjno- Oświatowe na Wsi oraz Wioski Internetowej. Nie wydaje się, aby wszystkie te treści były wystarczająco wykorzystywane. Dlatego jednym z wyzwań jest ich zebranie oraz ponowne zastosowanie i promowanie. Na koniec warto podkreślić, że programów skierowanych bezpośrednio do organizacji społecznych jest niewiele. Po pierwsze, NGO- sy nie są uważane za specyficznego beneficjenta zakłada się, że mają takie same deficyty i potrzeby, jak inne grupy: potrzebują wiedzy i umiejętności, a także kontaktu z technologiami i przykładowymi zastosowaniami ICT, które uznają za użyteczne dla siebie. Ważne jest też przełamanie bariery psychologicznej. Przyjmuje się więc, że organizacje pozarządowe mogą skorzystać z programów dla wszystkich. Problemem jest również dotarcie z informacją do potencjalnych odbiorców. W programach, w których mogły brać udział między innymi organizacje pozarządowe, było ich relatywnie niewiele informacja dotarła do nielicznych i nie była dalej dystrybuowana. Brakuje dobrej promocji programów technologicznych skierowanych do NGO- sów i samej idei, że ICT może wesprzeć te organizacje w ich codziennej pracy. Do wyjątków należą wspomniane powyżej programy Stowarzyszenia Bank Drugiej Ręki wraz amerykańskim partnerem Fundacją TechSoup oraz Stowarzyszenia KLON/JAWOR skierowane ściśle do organizacji pozarządowych. 7

8 03 Teoria zmiany Przedstawione poniżej moduły oraz cały system wsparcia opierają się na kilku założeniach dotyczących tego, w jaki sposób możliwe jest dokonanie realnej zmiany w lokalnych społecznościach (w tym w lokalnych organizacjach społecznych). Przede wszystkim należy zaznaczyć, że opisane działania bazują na dwóch, rozłącznych, ale uzupełniających się do pewnego stopnia, sposobach myślenia o zmianie instytucji. Pierwsza z nich zakłada, że przedmiotem zmiany jest stosunkowo dużo podobnych pod jakimś względem instytucji i każdej z nich zostaje zaproponowane zestandaryzowane wsparcie. Oznacza to, że uznajemy, że lokalne organizacje społeczne mają podobną strukturę organizacyjną, działają w podobnych warunkach (lokalnym kontekście) oraz mają podobne potrzeby. Jest oczywiste, że organizacje różnią się między sobą, ale można uznać, że istnieje wspólny mianownik działania tych organizacji. Wynika on właśnie z podobieństwa instytucjonalnego (w większości są to stowarzyszenia, a więc ich działanie regulowane jest prawem dotyczących takich organizacji) czy z stałych elementów w kontekście lokalnym (ta sama konstelacja obowiązkowych gminnych instytucji). Wynika z tego, że możliwe jest zastosowanie takiego wsparcia, które będzie zestandaryzowane, będzie w podobnej lub identycznej formie oferowane organizacjom w każdej gminie (precyzyjniej - miejscowości objętej programem). Jeżeli bowiem ma ono odpowiadać na wspólne potrzeby możliwie wielu organizacji, to również wsparcie jest sprowadzane do tego wspólnego mianownika. Ten rodzaj filozofii towarzyszy np. wsparciu w ramach Programu Rozwoju Bibliotek realizowanemu przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, który skierowany jest do rozległej sieci bibliotek w różnych miejscowościach w Polsce. Oczywiście opisane powyżej podobieństwo jest ograniczone, a standaryzacja wsparcia nieuchronnie oznacza pewien brak elastyczności. Jednak o sensowności tego rozwiązana decyduje kaskadowy efekt skali. Jeżeli nawet oferowany program trafiałby tylko w potrzeby np. 25% instytucji / organizacji, z których 25% faktycznie z niego skorzysta, oznacza to kilkadziesiąt czy kilkaset podmiotów i gmin, które uda się zmienić. Zgodnie z tą logiką najlepiej jest, jeżeli takie programy są tak konstruowane, że kolejne podmioty korzystające z programu generują mały lub zgoła zerowy koszt dla prowadzącego program. Przykładem jest przygotowanie portalu zawierającego różne treści dla organizacji pozarządowych kolejne, korzystające z niego organizacje nie zwiększają (bądź zwiększają nieznacznie) koszt prowadzenia portalu. 8

9 Ten sposób budowania programów skierowanych na zmianę społeczną może wiązać się także z pewnymi niebezpieczeństwami. Jednym z nich jest groźba paternalizmu w stosunku do lokalnych organizacji, który objawia się w ten sposób, że realizatorzy programów wspierających zdają się lepiej wiedzieć, czego potrzebują odbiorcy ich działań, a kierując się swoim doświadczeniem forsują swoje pomysły modernizacyjne na siłę. Kolejnym niebezpieczeństwem może być stworzenie zbyt wielu struktur pośredniczących, co skutkuje tym, że brakuje bezpośredniej komunikacji między ostatecznymi odbiorcami wsparcia, a instytucją odpowiedzialną za jego organizowanie. By uniknąć tych niebezpieczeństw konieczne jest wbudowanie w program wsparcia mechanizmów zbierania opinii uczestników i dokonywanie przy ich pomocy korekty działań. Niezwykle ważne jest też aby zapewnić dobrą komunikację poziomą między uczestnikami (sieć uczestników, budowanie wspólnego poczucie tożsamości, tworzenie treści, wykroczenie poza technologię, wspólna troska o przyszłość przedsięwzięć itd.). Jest to konieczne aby, równoważyć relacje pionowe (operator lokalne instytucje) nieuchronne w fazie uruchamiania przedsięwzięcia. Historia porażek wielu projektów ICT w Polsce da się jak się zdaje wyjaśnić właśnie poprzez zaniechanie budowania więzi poziomych jako niezbędnego drugiego kroku po uruchomieniu centralnego programu. Zupełnie inna jest logika programów działających na mniejszą skalę, jeżeli chodzi o liczbę podmiotów (w tym wypadku organizacji), ale które jednocześnie dają większą możliwość dopasowania wsparcia do potrzeb konkretnych organizacji. Takie programy opierają się na założeniu, że jedynie pewne powierzchowne potrzeby można zaspokoić w ramach wystandaryzowanych działań, i że prawdziwa zmiana w organizacji może się dokonać tylko wtedy, gdy możliwie wiele szczegółów opracowanych jest razem z lokalną organizacją. Wymaga to dużo pracy z każdym odbiorcą wsparcia. Zmiana ta nie jest tak spektakularna, jeżeli pod uwagę bierze się tylko liczbę podmiotów, którym udaje się pomóc. Jednak dla każdej z organizacji z osobna, wsparcie jest bardziej kompleksowe i lepiej dopasowane do jej potrzeb. Co ważne, organizacje korzystające z takiego wsparcia, aktywniej komunikują się z koordynatorem / operatorem i mają większy wpływ na sam program. Argumentem za takimi programami jest także przekonanie, że wspomniany wyżej wspólny mianownik jest dla lokalnych organizacji dość niewielki. Zarówno struktura organizacyjna jak i kontekst wyglądają podobnie tylko na pierwszy rzut oka. Bardzo szybko okazuje się, że konfiguracja lokalnych aktorów oraz wynikające z tego warunki w jakich działa organizacja, są inaczej skonfigurowane. Doświadczenia innych programów potwierdzają, że taka zmiana w konkretnej organizacji jest większa oraz trwalsza. Większa jest także szansa, że promieniuje ona ma zewnątrz i zmienia także innych aktorów w społeczności, czy analogiczne instytucje w sąsiednich społecznościach. Szczególnym wariantem tego rodzaju programu jest tzw. podejście gniazdowe. Polega ona na zintegrowanym wspólnym działaniu na rzecz 9

10 określonego terytorium w celu poprawy jakości działań całej grupy lokalnych instytucji i synchronizacji działań pomiędzy nimi. Takie podejście może mieć szczególne znaczenie w fazie pilotażu określonych rozwiązań. Opisany w tym dokumencie system wsparcia łączy te dwie logiki, jest gotowy zarówno na przechylenie w kierunku jednego albo drugiego sposobu zmiany lokalnych społeczności. Prezentujemy zaś moduły z obu tych logik zarówno standaryzującej jak i bardziej szytej na miarę. 10

11 04 System wsparcia Opisany przez nas kompleksowy system technologicznego wsparcia składa się z wielu elementów. W zależności od tego, co będzie priorytetem tego rodzaju systemu, a więc który ze scenariuszy zostanie wybrany (por. 06 Przykładowe scenariusze - propozycja) poszczególne elementy (będą w nim obecne lub nie oraz zmieniać się będzie ich konfiguracja. Przykładowo, szkolenia występują równolegle w wielu modułach prezentowanych poniżej (por. 05 Moduły), a więc znajdą się w każdym z proponowanych przez nas scenariuszy., Jednak w każdym z nich będą one znaczyły coś innego będą skierowane do innych grup, będą mniej lub bardziej zaawansowane, będą dotyczyły różnych tematów, itd. Rysunek 1. Elementy systemu wsparcia F(H2A'A)'"#)7#2*+' <)=&%"0)45' >0&,#0,&+'!"#$%&' ()*"+&,#)-.' ;"#)7#2*)-201,'!$()/,012' 3#,45'6')78/01,')' &,9:0)/)7129:' 3#,45'6'=",9.?9$02@' A)"2=)-202'A)' *1=B1')#7201$29B1' C))#A.029B2' G)$-1I$2012' #,7+/29.B0,' J1020=)-2 01,' K01*)-201,' 4#)A)-1=(2' <$12H2012'-="1,#2BI9,' A.=&#.L+9B2' D)(2/01' "#$,-)A019.' E)#&2/' FFF' G)$72H%$129$,' D)(2/0,')#7201$29B,'=")H,9$0,' Niektóre z tych elementów proponowanego w różnych wariantach systemu wsparcia wprost odpowiadają na potrzeby i problemy organizacji wskazane powyżej. Należą do nich kwestie związane z dostępnością internetu oraz zaopatrzeniem organizacji lokalnych w sprzęt i oprogramowanie. Dostęp do internetu może oznaczać dwie rzeczy po pierwsze fizyczną zdolność do podłączenia się do sieci, bycie w zasięgu sieci 11

12 internetowej, po drugie zaś brak zasobów, aby móc z internetu korzystać (przede wszystkim zbyt drogie łącza). Jak argumentujemy w raporcie z badania terenowego znaczenie pierwszego z tych elementów spada wraz z rozbudową sieci stacjonarnej jak i dostępu internetu bezprzewodowego i za pomocą satelity. Zmiany na rynku oznaczają także znaczący spadek cen dostępu. Poza tym inwestycje w twardą infrastrukturę są zawsze bardzo kosztowne. Dlatego proponujemy tylko w niektórych scenariuszach finansowanie dostępu do internetu, ale nie pracę nad rozwojem sieci internetowej. Jedynym wyjątkiem mogłyby być działania na poziomie systemowym polegające na wsparciu postulatów dotyczących warunków dostępu do sieci na poziomie lokalnym (promocje publicznie dostępnych punktów dostępu bezprzewodowego, alternatywne formy dostarczania sygnału w tzw. sieciach rozproszonych np. jako lokalne przedsiębiorstwa społeczne etc.) Co innego sprzęt komputerowy oraz oprogramowanie to ważne elementy wielu proponowanych modułów, choć tylko w jednym przypadku stanowią podstawę proponowanego modułu. Choć wiele organizacji cierpi na brak sprzętu, to jednocześnie wiele z nich nie ma potrzeby posiadania oddzielnego komputera należącego do organizacji sprawy z nią związane i tak są wykonywane na komputerze w domu lub w miejscu pracy (w szczególności oznacza to lokalny urząd). Pośrednim działaniem w obszarze poprawy dostępności sprzętu może być wsparcie dla portali takich jak daryrzeczowe.pl (serwis prowadzony przez BDR). Wsparcie takie mogłoby być oferowane w ramach jednego z proponowanych niżej modułów. Inaczej nieco sprawa ma się z oprogramowaniem, które jest rozumiane zarówno jako zapewnienie dostępu do oprogramowania płatnego, mającego ogólny charakter (np. pakiety biurowe oraz oprogramowanie księgowe), jak też płatnego oprogramowania specjalistycznego (np. programy do składu gazet, edycji materiałów audio i wideo). Oczywiście część oprogramowania jest dostępna bezpłatnie lub w ramach oferty TechSoup/BDR dostępna po bardzo przystępnej cenie. Problemem jest jednak niewystarczająca wiedza o istnieniu tego rodzaju ofert. W tym wypadku chodzi więc o promocje zasobów, które są dostępne bez opłat, albo na preferencyjnych warunkach. Nowym wyzwaniem, ale i niezwykłą szansą jest rozwój tzw. cloud computing, który fundamentalnie zmienia sposób myślenia o tworzeniu aplikacji, wymaganiach sprzętowych użytkowników etc. Rozwój tego rodzaju rozwiązań jest szczególnie ważny właśnie dla mniejszych instytucji niekomercyjnych i znakomicie upraszcza budowanie oferty kierowanej do nich. Koniecznym uzupełnieniem są oczywiście moduły szkoleniowe i edukacyjne dotyczące wykorzystania technologii. Wydaje się jednak, że popyt na generyczne szkolenia o komputerach nie jest wcale bardzo duży wśród lokalnych organizacji, a uczestnicy takich szkoleń często bywają dość przypadkowi. Dlatego sugerowane przez nas szkolenia albo towarzyszą innym działaniom, albo są obudowane rozwiązaniami mającymi zaangażować w specjalny sposób działaczy społecznych z małych miejscowości. 12

13 Wreszcie treść, czyli po pierwsze ogólna (generyczna) wiedza o technologiach w organizacjach pozarządowych i lokalnych społecznościach: dobre praktyki, opisy zastosowania technologii, przewodniki po oprogramowaniu itp. Gromadzenie i upowszechnianie tego rodzaju wiedzy (m.in. poprzez dedykowany portal) jest niezmiernie ważne. Nie jest związane tylko i wyłącznie z funkcją edukacyjną, ale poprzez prezentowanie wymiernych korzyści z zastosowania technologii działa także perswazyjnie poprzez interesujące treści ułatwia przekonywanie tych, którym brakuje wiedzy i motywacji. Taką funkcję pełnią także treści sprofilowane do misji organizacji i jej obszaru zainteresowania. W tym wypadku proporcje dwóch funkcji mogą być odwrotne. Z punktu widzenia programu nastawionego na technologiczny upgrade, treść dopasowana do profilu organizacji przede wszystkim ma przyciągnąć je do sieci i pokazać korzyści z jej stosowania. Niemniej i tu jest miejsce na wiedzę o technologiach dopasowanych do danego typu organizacji (np. oprogramowanie pozwalające korzystać czy niepełnosprawnym z komputera, czy ułatwiające to osobom starszym). Wierzymy jednak, że dla powodzenia i skuteczności programu nie wystarczy nawet najlepsze przygotowanie merytorycznego wkładu (contentu). Ważna jest jego instytucjonalna struktura, w tym kanały dystrybucji, kontaktu z lokalnymi organizacjami. Pierwszym sposobem jest portal internetowy zawierający m.in. treści wspomniane wyżej, ewentualnie materiały szkoleniowe, a być może będący także narzędziem dystrybucji sprzętu i oprogramowania. Funkcją tak rozumianego portalu jest też tworzenie szeroko rozumianego środowiska osób i instytucji identyfikujących się z zagadnieniem promocji ICT w działaniach organizacji pozarządowych. Jeden z proponowanych w dalszej części dokumentu modułów jest właśnie opisem takiego portalu. Trzeba jednak zaznaczyć, że kwestia portalu przewija się także w innych zaproponowanych przez nas modułach pełni on wówczas funkcje podporządkowane specyfice danego modułu. Pozostałe elementy programu to bardziej rzeczywiste sposoby kontaktu z lokalnymi organizacjami. Są to m.in. lokalni przewodnicy - osoby, których zadaniem jest przekonywać do technologii, pokazywać jej zastosowania i rozwiązywać kłopoty związane z komputerami. Są one dla programu kluczowe badanie terenowe wskazują jednoznacznie, że możliwość osobistego kontaktu bardzo podnosi szansę zainteresowania się technologią przez lokalne organizacje oraz pozwala przełamać obawy przed nią. Ostateczne określenie kim miałyby być te osoby, w jaki sposób je rekrutować a przede wszystkim czy rekrutować bardziej informatyków, czy działaczy społecznych jest na tym etapie niemożliwe i wymaga, naszym zdaniem, pilotażu. Innym sposobem na dystrybucję i promocję programu jest wykorzystanie sieci organizacji społecznych. W tym dokumencie nazywani są oni rozgałęziaczami. Mogą to być zarówno ogólnopolskie sieci organizacji 13

14 pozarządowych (takie jak SPLOT czy sieci CAL), lokalne sieci organizacji (np. Dolnośląskie Forum Organizacji Pozarządowych) jak i sieci łączące inne instytucje niż organizacje pozarządowe. To sieć Ochotniczych Straży Pożarnych czy sieć bibliotek. Oprócz tego do rozgałęziaczy można zaliczyć instytucje powtarzalne w lokalnych społecznościach, choć nie zawsze połączone formalnie w sieć, np. domy kultury, parafie, kluby sportowe, Orliki, LGD y etc. Szczególną rolę w tym schemacie zajmuje oczywiście organizacja koordynująca program i różne jego elementy. Oprócz pracy (choćby pośredniej) z lokalnymi organizacjami to jej zdaniem powinny być różne formy animowania środowiska, ale także zapewnienie finansowania przedsięwzięcia, które mogłoby zapewnić niezależność i stabilność programu w dłuższej perspektywie. Wśród zadań koordynatora znajduje się także monitorowanie kwestii regulacyjnych rynku usług telekomunikacyjnych i rzecznictwo w tym zakresie. Regulacje rynkowe wpływają bowiem na wspomniany na początku element, którym jest dostęp do internetu. Jakkolwiek trudno jest zakładać, że projektowany tu program będzie się na tym skupiał, to poprzez umiejętny dialog z regulatorem rynku może przyczynić się do podniesienia dostępności internetu na terenach niskozurbanizowanych. Nie wszystkie zadania koordynatora programu zostały opisane w proponowanych poniżej modułach są to raczej zadania, które stoją przed koordynatorem programu, niezależnie od tego jaki scenariusz zostanie wybrany do realizacji. Zanim przystąpimy do prezentacji poszczególnych modułów niezwykle istotne wydaje nam się podsumowanie, co w poszczególnych opisanych przez nas obszarach robią różne organizacje. Niektóre są to przywołania konkretnych programów już istniejących, a więc i doświadczeń w tej dziedzinie, a niekiedy konkretne plany działań. Wstępny szkic zasobów innych organizacji znajduje się w tabeli poniżej. Dostępność Internetu Zaangażowane organizacje Fundacja Wspomagania Wsi doświadczenie w budowaniu sieci komputerowych Fundacja Orange przyjazne planowanej tu inicjatywie, zapewniania dostępu do internetu Telewizja kablowa UPC zainteresowane działalnością społeczną, zapewnienie dostępu do internetu Stowarzyszenie Miasta w Internecie kontakty z regulatorem oraz samorządami i innymi zainteresowanymi budową i rozwojem sieci internetowej Sieci PIAP- ów omówione szczegółowo w raportach cząstkowych do raportu z badania Fundacja Matematyków i Informatyków Niepełnosprawnych Ruchowo (wspólnie z Microsoft) działania na rzecz tzw. e- centrów 14

15 Oprogramowanie Treść ogólnie o technologiach Treść specyficzna, dopasowana do misji organizacji Portal WWW Lokalni przewodnicy Rozgałęziacze Animowanie środowiska Microsoft zaangażowane w działalność społeczną, kontakty z innymi organizacjami pozarządowymi. Możliwość przekazywania oprogramowania, ewentualnie zasoby ludzkie Fundacja TechSoup międzynarodowa umowa na dystrybucję oprogramowania Microsoft do NGO, ale także produkty Cisco Google ogólnie rzecz biorąc działania związane z rozwojem cloud computing. Póki co brak dedykowanych działań związanych z sektorem nonprofit (poza tzw. Google Grants). Fundacja TechSoup portal technologie.org.pl Projekt Polska: Centrum Cyfrowe Fundacja Wspomagania Wsi (serwis Internetnawsi.pl) Stowarzyszenie Miasta w Internecie (serwis mwi.pl) Przygotowanie listy takich portali to część samego programu, kierunki poszukiwań zależą od wybranych kierunków wsparcia Ngo.pl / Stowarzyszenie KLON/Jawor najpopularniejszy portal środowiska organizacji pozarządowych; pierwsze miejsce do promocji portalu Fundacja TechSoup - portalem o technologiach i NGO (technologie.org.pl). Mają przy tym wsparcie międzynarodowej sieci (know- how i zasoby) Fundacja Wspomagania Wsi (serwis Internetnawsi.pl) zasoby treści, baza użytkowników Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Polska Cyfrowa Równych Szans (Stowarzyszenie Miasta w Internecie) promują koncepcję latarników lokalnych przewodników technologicznych. Są to jednak osoby pracujące z mieszkańcami, niekoniecznie też zaangażowane w działalność organizacji. Towarzystwo Inicjatyw Twórczych Ę Latający Animatorzy i Socjologowie Biblioteki: Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego / program Biblioteka+ Domy Kultury: Towarzystwo Inicjatyw Twórczych ę / program Dom Kultury Plus Orliki Zarząd Główny OSP i Ochotnicze Straże Pożarne Parafie Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT Sieć CAL Polska Zielona Sieć Microsoft konferencja NGO day Spotkania NET- WTOREK Działania Centrum Cyfrowego Seminaria Stowarzyszenia Miasta w Internecie Działania SLLGO (Transparency Camp) Działania Fundacji Polak Konferencja Sektor

16 05 Moduły A B NAZWA MODUŁU Pensja/staż dla lokalnego informatyka Granty z komponentem technologicznym Wsparcie istniejących serwisów www SKRÓCONY OPIS Lokalnym organizacjom przekazywane byłyby środki na zatrudnienie informatyka w jednej z działających w gminie czy powiecie organizacji. Do zadań tej osoby należałoby jednak opiekowanie się wszystkimi organizacjami w gminie / powiecie. Przekazywane byłyby pieniądze na dwuletnie zatrudnienie takiej osoby. Informatyk uczestniczyłby także w cyklu dedykowanych tej grupie szkoleń. Wszyscy zatrudnieni w ramach programu informatycy byliby także sieciowani ze sobą mogliby wymieniać doświadczenie, rozwiązywać swoje problemy itp. Dwuetapowy program grantowy na działania służące lokalnej społeczności, przy czym dodatkowym kryterium i rzecz jasna koniecznym warunkiem wsparcia jest zastosowanie nowoczesnych technologii (internet, telefonia mobilna etc.) Do pierwszego etapu naboru projektów trzeba byłoby przygotować jedynie krótki opis swojego pomysłu na działanie. Organizacje, które przejdą do drugiego etapu są objęte wsparciem w pisaniu tego drugiego wniosku. Uczestniczą też wówczas w szkoleniu oraz osobistej konsultacji przeprowadzanej przez pracowników organizacji grantodawczej. Dopiero w kolejnym kroku składają pełny opis projektu. Celem modułu jest lepsze wykorzystanie istniejących w sieci zasobów wiedzy przydatnych organizacjom i osobom działającym społecznie na terenach niskozurbanizowanych (choć nie tylko). Moduł przewiduje powołanie zespołu składającego się ze specjalistów w dziecinie projektowania, programowania, pozycjonowania stron internetowych oraz działaczy III sektora. Zadaniem grupy jest wyszukanie wartościowych, ale z jakiegoś względu słabo widocznych w sieci zasobów związanych z działalnością społeczną i ich upgradowanie. W tej roli mogliby występować zarówno opłacanie pracownicy jak i tzw. tech- wolontariusze (także pracujący w zespołach). Wszystkie tam przebudowane strony stawałyby się także częścią centralnego serwisu (portfolio) ciekawych stron internetowych lokalnych organizacji. 16

17 C D Mikrogranty na upgrade technologiczny organizacji Wsparcie lokalnych mediów Portal Program ten polega na przyznawaniu grantów, które wprost i wyłącznie służyć mają wzmocnieniu organizacji pozarządowej w wykorzystywaniu przez nią nowych technologii. Zakładamy, że w dalszej perspektywie dzięki temu w sposób bardziej efektywny będzie działać na rzecz lokalnej społeczności. Granty są więc w tym module pewnego rodzaju nagrodą za zmianę w organizacji. Organizacja aby przystąpić do programu będzie musiała autodiagnozować (np. za pomocą formularza na stronie www) dotychczasowe sposoby korzystania z technologii ICT. Na tej podstawie zostaną wspólnie wyznaczone cele: np. założenie strony WWW albo jej rozwinięcie, założenie konta mailowego czy wewnątrz- organizacyjnego newslettera. Wypełnienie tych zadań świadczących o nabyciu jakiejś umiejętności będzie nagradzane mikrograntami. Model opiera się na wspierani istniejących mediów lokalnych powstawania nowych poprzez: - dostarczenie narzędzi do przygotowania lokalnego portalu / gazety internetowej (know- how, ewentualnie sprzęt i oprogramowanie, przewodniki oraz poradniki - kroku jak założyć gazetę lokalną oraz konkretne rady jak poradzić sobie z typowymi problemami. ) - mikro granty na wydanie gazety w wersji papierowej (media istniejące tylko w wersji elektronicznej mogą mieć w warunkach społeczności lokalnych charakter wykluczający). Stworzenie portalu internetowego poświęconego technologiom (komputerom, internetowi i innym) skierowanego do małych organizacji pozarządowych. Zawierałby on: (*) Informacje o przydatnym darmowym oprogramowaniu, lub podpowiedzi w jaki sposób taniej uzyskać oprogramowanie płatne (*) Porady jak wykorzystać komputery w organizacjach pozarządowych, (*) Kursy internetowe obsługi programów, (*) Możliwość zadania pytań konsultantom specjalistom od komputerów, (*) Opisy dobrych praktyk jak inne organizacje korzystają z komputerów 17

18 Animowanie środowiska Wszystkie działania w programie wymagają nie tylko pracy z lokalnymi organizacjami, ale także animowania środowiska organizacji zaangażowanych w różnym stopniu w realizację programu. Dotyczy to także rozgałęziaczy oraz lokalnych sieci a także innych organizacji, które są bardziej zaawansowane w myśleniu o technologiach. Działania obejmowałyby organizację kolejnych edycji konferencji Sektor 3.0, a także mniejszych seminariów dotyczących technologii organizacji z jakiegoś obszaru geograficznego i/lub posiadających podobną misję i rodzaj działalności. Mieszczą się tu także zamknięte elitarne seminaria dla liderów organizacji pozarządowych, które przekonywałyby do korzyści, jakie niesie technologia i pokazywały jej zastosowania. E Autobus Stworzeniu specjalnej mobilnej formy wsparcia społeczności lokalnych w korzystaniu z ICT, która mogłaby polegać na autobusie (być może więcej niż jednym) odwiedzającym gminy w całej Polsce i działające w nich organizacje pozarządowe. Załogę autobusu mogliby stanowić częściowo tech- wolontariusze. Autobus ten przyjeżdżałby do gminy na kilka dni. Można by w nim: zobaczyć różne sposoby używania komputerów i komórek w działalności społecznej, (pokonanie bariery motywacyjnej). porozmawiać z osobami zajmującymi się tym tematem uczestniczyć w kilkudniowych szkoleniach. uzyskać oprogramowanie po obniżonej cenie oraz używany (ale sprawny!) sprzęt komputerowy 18

19 Stworzenie względnie regularnych spotkań (serii spotkań), środowiska organizacji pozarządowych oraz programistów, w trakcie których prezentowane byłyb (dyskutowane, tworzone byłyby interesujące nowe projekty ICT adresowane do organizacji pozarządowych. Przestrzeń dla pisania oprogramowania Działacze organizacji pozarządowych (albo po prostu społecznicy) opowiadaliby albo o swoich pomysłach na aplikacje albo o swoich potrzebach związanych z technologiami. Pomysły te podlegałaby natychmiastowej dyskusji, w której zbierane byłyby opinie innych uczestników spotkania zarówno przedstawicieli trzeciego sektora jak i osób zajmujących się programowaniem. Z zebranych w ten sposób pomysłów i idei, organizator oraz uczestnicy wybieraliby kilka najciekawszych lub dla niego najważniejszych i oferował finansowanie przygotowania takiej aplikacji informatykom zaproszonym na spotkanie. Prostsze aplikacje mogłyby prawdopodobnie powstawać w ramach tzw. hackatonów, czyli intensywnej i szybkiej ale najwyżej kilkudniowej pracy informatyków, bardziej zaawansowane wymagałyby jednak procesu trwającego dłużej (kilka tygodni). Granty są w tym wypadku swego rodzaju przynętą, mającą przyciągnąć organizacje pozarządowe do szkoleń związanych z nowymi technologiami. Granty edukacyjne Granty są stosunkowo niewielkie i muszą zostać przeznaczone na sprawy związane z nowymi technologiami (zakup sprzętu, oprogramowania, przygotowanie strony WWW i inne). Po zaakceptowaniu wniosku, a przed otrzymaniem grantu, przedstawiciele organizacji (np. co najmniej 2 osoby) muszą uczestniczyć w intensywnym szkoleniu, mającym je przekonać do nowych technologii, pokazać jakie mają zastosowania oraz nauczyć korzystania. Później cała grupa spotyka się jeszcze raz, opowiada co udało się jej zrobić za przekazany grant. 19

20 Pomoc w rozwijaniu portali lokalnych prowadzonych zarówno przez organizacje pozarządowe jak i grupy nieformalne. Dwie drogi wsparcia: L Wtyczki do istniejących portali lokalnych Tworzenie szablonu portalu (hyper- local) - budowa widgetów wtyczek, fragmentów stron, które mogłyby aplikować u siebie lokalne portale (np. moduł do głosowania, prosty moduł do zbierania opinii, zapewniający anonimowość, ale zabezpieczony przed wielokrotnym głosowaniem; kalendarz lokalnych wydarzeń, ważne dane statystyczne o społeczności lokalnej, baza lokalnych organizacji, zagnieżdżenie portalu typu fixmystreet, narzędzia do konsultacji społecznych, kojarzenie wolontariuszy, bank czasu etc.). Wtyczki te byłyby również promowane na portalu programu. - przygotowanie portalu szablonu portalu lokalnego (ale czegoś innego niż oficjalna strona gminy). Pozwalałby on zakładać dla lokalnej społeczności stronę we wspólnej domenie, z prostym wykorzystaniem szeregu narzędzi przygotowanych przez realizatorów programu. Administratorzy mogliby łatwo włączać i wyłączać funkcje takiego portalu, dostosowując go do swoich potrzeb. E D Digital Story - telling Wtyczka do programu liderskiego Moduł polega na zachęceniu lokalnych organizacji pozarządowych do przygotowania za pomocą środków multimedialnych opowieści o sobie o swojej organizacji, o ludziach ją tworzących, o swojej miejscowości czy gminie. Opowieść taka korzystała by z możliwości jakie dają technologie cyfrowe w zakresie edycji i opracowania materiałów audiowizualnych. Zachęcanie polegałoby na realizację konkursu na najciekawszą opowieść / najciekawszą organizację / najlepiej formalnie przygotowany film. Zebrane filmy byłyby dostępne na portalu konkursu, ale zostałyby także umieszczone na popularnych serwisach wideo (np. youtube, vimeo i inne). Dzięki temu zostałby stworzona interesująca i atrakcyjna formalnie treść, która mogłaby zasilać lokalne strony, serwisy samorządu, organizacji czy nawet uzupełniać hasło na wikipedii. Lokalne organizacje dzięki temu programowi będą używały zawansowanych narzędzi, zobaczą konkretne zastosowania technologii. stworzony zostanie atrakcyjny dla lokalnej społeczności film. Celem modułu jest wzmocnienie kompetencji technologicznych wśród już zidentyfikowanych liderów lokalnych. W związku z tym został on zaplanowany jako uzupełnienie istniejących programów inwestujących w rozwój liderów. Moduł obejmuje przeprowadzenie wysokiej jakości warsztatów dotyczące wykorzystania ICT w działaniach społecznych oraz przygotowanie treści edukacyjnych i inspirujących do wykorzystywania ICT: publikacje, materiały wizualne itp. 20