INSTYTUT TURYSTYKI BADANIA I ANALIZA RUCHU PIELGRZYMKOWO -TURYSTYCZNEGO DLA MIASTA CZĘSTOCHOWY

Transkrypt

1 INSTYTUT TURYSTYKI BADANIA I ANALIZA RUCHU PIELGRZYMKOWO -TURYSTYCZNEGO DLA MIASTA CZĘSTOCHOWY Opracowanie wykonane na zlecenie Urzędu Miasta w Częstochowie Autorzy: dr Jan Owsiak Kierownik Tematu dr Janusz Sewerniak mgr Witold Bartoszewicz mgr Bożena Radkowska Współpraca: mgr Grażyna Andrzejewska Warszawa/Toruń, październik 2006

2 Spis treści strona Wstęp 5 1. Cel i zakres pracy 5 2. Metoda badań 7 I. Ruch pielgrzymkowy i turystyczny w Częstochowie w świetle tendencji światowych i polskich Przegląd literatury Tendencje ruchu pielgrzymkowego i turystycznego na świecie i w Polsce w świetle literatury 11 II. Uwarunkowania rozwoju ruchu pielgrzymkowego i turystycznego w Częstochowie Położenie Częstochowy względem źródeł ruchu turystycznego i głównych tras turystycznych. Dostępność komunikacyjna miasta Walory i atrakcje turystyczne Elementy obsługi ruchu pielgrzymkowego i turystycznego Baza noclegowa Baza gastronomiczna Informacja turystyczna i biura obsługi Szlaki turystyczne Ocena postrzegania oczekiwań pielgrzymów i turystów przez kadry podmiotów obsługi ruchu pielgrzymkowego i turystycznego w Częstochowie 20 III. Ogólna charakterystyka ruchu turystycznego i pielgrzymkowego w Częstochowie w latach Ruch turystyczny Ruch pielgrzymkowy Ruch turystyczny w Częstochowie w 2005 roku Oszacowanie wielkości ruchu turystycznego i wydatków turystów Rejestrowany ruch turystyczny w bazie noclegowej zbiorowego zakwaterowania Stopień wykorzystania bazy noclegowej w Częstochowie w 2005 r Turyści zagraniczni w Częstochowie według cech społeczno-demograficznych Charakterystyka przyjazdów turystów zagranicznych do Częstochowy w 2005 r Profil społeczny turystów zagranicznych odwiedzających Częstochowę w 2005 r. w trakcie pobytu w Polsce 52 IV. Badania ruchu pielgrzymkowego i turystycznego w Częstochowie 62 A. Wyniki badań ilościowych Główne cechy demograficzne i społeczne badanej zbiorowości Miejsce zamieszkania pielgrzymów i turystów odwiedzających Częstochowę Pielgrzymi i turyści zagraniczni Pielgrzymi i turyści krajowi Powtarzalność przyjazdów Wielkość grupy i uczestnictwo dzieci w przyjazdach grupowych Organizator wyjazdu Główne cele przyjazdów Długość pobytu w Częstochowie Środki transportu wykorzystane w podróży do Częstochowy. Problemy 2

3 komunikacyjne Rodzaj wykorzystanej bazy noclegowej w Częstochowie i okolicy Rodzaj wykorzystanej bazy gastronomicznej Wykorzystanie innych usług Ocena zadowolenia z oferty turystycznej Częstochowy Ocena przystosowania infrastruktury miejskiej i turystycznej w Częstochowie dla obsługi osób starszych, chorych i niepełnosprawnych Wydatki pielgrzymów i turystów podczas pobytu w Częstochowie Wizerunek Częstochowy Odczucia pozytywne związane z Częstochową Odczucia pozytywne związane z Jasną Górą Odczucia negatywne związane z Częstochową Odczucia negatywne związane z Jasną Górą Wizerunek Częstochowy wśród osób, które nigdy nie były w tym mieście Ocena znajomości innych sanktuariów na świecie Deklaracja wykorzystania parku wodnego w Częstochowie (gdyby taki obiekt został zbudowany) Główne rynki ruchu pielgrzymkowego i turystycznego Częstochowy Sylwetka pielgrzyma i turysty odwiedzającego Częstochowę Sylwetka pielgrzyma i turysty krajowego Sylwetka pielgrzyma i turysty zagranicznego 107 B. Wyniki badań jakościowych Metoda i cel badań Motywy i cele odwiedzania Częstochowy Sposoby spędzania czasu Satysfakcja z pobytu w Częstochowie Ocena środków transportu i warunków pobytu Ocena środków transportu Ocena bazy noclegowej Ocena bazy gastronomicznej i handlowej Ocena warunków sanitarnych Ocena warunków pobytu podsumowanie Ocena miasta Ocena bezpieczeństwa Częstochowa a pielgrzymi i turyści Wizerunek Częstochowy Wnioski i rekomendacje 121 V. Opinia mieszkańców Częstochowy o życiu w mieście w świetle ruchu pielgrzymkowego i turystycznego Wartość ruchu pielgrzymkowego i turystycznego w Częstochowie dla miasta i dla mieszkańców Nastawienie mieszkańców Częstochowy wobec turystów i pielgrzymów Obawy mieszkańców Częstochowy w związku z ruchem pielgrzymkowym i turystycznym 132 3

4 VI. Wielkość ruchu pielgrzymkowego i turystycznego 135 VII. Przychody budżetu miasta z turystyki 138 VIII. Kierunki działań strategicznych i operacyjnych w celu rozwoju turystyki w Częstochowie Analiza SWOT identyfikacja silnych i słabych stron oraz możliwości i zagrożeń dla Częstochowy jako ośrodka pielgrzymkowego i turystycznego Cele strategiczne i operacyjne Działania służb miasta Kierunki działań strategicznych i operacyjnych Walory i atrakcje turystyczne Produkty turystyczne Infrastruktura i inwestycje turystyczne Struktury organizacyjne Promocja i informacja turystyczna Priorytety działań 154 Podsumowanie 156 Spis literatury 160 Załącznik 1. Kwestionariusz badania pielgrzymów i turystów Załącznik 2. Scenariusz FGI Pielgrzymi i turyści o Częstochowie Załącznik 3. Kwestionariusz ankiety Wizerunek Częstochowy wśród osób, które nigdy nie były w tym mieście Załącznik 4. Kwestionariusz wywiadu telefonicznego (CATI) Opinia mieszkańców Częstochowy o życiu w mieście w świetle ruchu pielgrzymkowego i turystycznego Załącznik 5. Badania ankietowe ilościowe - tabele prezentujące zróżnicowania społeczno demograficzne Załącznik 6. Wizerunek Częstochowy wśród osób, które nigdy nie były w tym mieście - tabela prezentująca zróżnicowania społeczno demograficzne Załącznik 7. Opinia mieszkańców Częstochowy o życiu w mieście w świetle ruchu pielgrzymkowego i turystycznego - tabele prezentujące zróżnicowania społeczno demograficzne 4

5 Wstęp 1. Cel i zakres pracy Według Światowej Organizacji Turystyki (UNWTO) warunkiem wzrostu ruchu turystycznego w miastach jest zrównoważony rozwój turystyki, co w ośrodkach miejskich sprowadza się przede wszystkim do: jakości przygotowania i udostępniania walorów i atrakcji turystycznych, koordynacji struktury obsługi ze strukturą ruchu turystycznego, harmonii uzyskanych efektów przez jednoczesne osiągnięcie: zadowolenia turystów z pobytu w danym mieście, korzyści ekonomicznych i społecznych dla mieszkańców miasta, poprawy warunków przestrzennych miasta zarówno kompozycyjnych, jak i środowiskowych. Częstochowa zaliczana jest w Polsce do miast, w których występuje największy ruch turystyczno-pielgrzymkowy, i przy odpowiednich działaniach, w najbliższych latach należy się spodziewać dalszego jego wzrostu. Wynika to z tego, że Częstochowa jest jednym z najbardziej znanych w świecie sanktuariów maryjnych. Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej zaliczane jest do pięciu najważniejszych tego typu miejsc pielgrzymkowych na świecie. Ruch turystyczny w mieście wiąże się także z atrakcjami krajoznawczymi, do których zaliczyć należy: obiekty sakralne, muzea, wystawy, zabytkowe obiekty użyteczności publicznej oraz szereg imprez organizowanych w mieście. Dla turystów odwiedzających Częstochowę atrakcyjne są także okolice miasta, a zwłaszcza Park Krajobrazowy Orlich Gniazd wchodzących w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. Należy dodać, że Częstochowa jest tradycyjnym celem etapowym wycieczek krajoznawczych, przede wszystkim szkolnych. Na atrakcyjność krajoznawczą miasta wpływa również jego korzystne położenie, zarówno w stosunku do najważniejszych rejonów turystycznych Polski południowej, jak i głównych kierunków turystycznego ruchu tranzytowego. Przez Częstochowę przechodzi kilka ważnych arterii komunikacyjnych mających znaczenie nie tylko krajowe i regionalne, ale również międzynarodowe. Częstochowa stanowi też obecnie jeden z najważniejszych ośrodków rozrządu i obsługi ruchu turystycznego w Polsce, położony między aglomeracją śląską i Krakowem a Łodzią w układzie północ południe, oraz dla rejonu turystycznego Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Dotychczasowy rozwój obsługi ruchu turystyczno-pielgrzymkowego w mieście uznać należy za jeszcze niewystarczający. W Częstochowie, przez odpowiednie działania władz samorządowych oraz podmiotów gospodarczych zajmujących się bezpośrednią i pośrednią obsługą ruchu turystyczne- 5

6 go, liczba odwiedzających powinna się systematycznie zwiększać, co przyczyni się do rozwoju gospodarczego miasta. Wzrost ruchu turystycznego powinien w znacznym stopniu zaktywizować gospodarczo społeczność Częstochowy przez rozwój usług dla turystów, co w konsekwencji powinno przynieść takie korzyści ekonomiczne, jak zwiększenie majątku trwałego miasta, większy obrót kapitałowy, powstanie nowych miejsc pracy (zmniejszenie bezrobocia w mieście), poprawa warunków socjalno-bytowych mieszkańców oraz zwiększenie wpływów do budżetu miasta. Ponadto inwestycje w turystyce stymulują ogólny rozwój infrastruktury użyteczności publicznej. To z kolei daje impuls do rozwijania innych usług: budownictwa, transportu i telekomunikacji. Turystyka stanowi niewątpliwie silny bodziec do działalności średnich i małych przedsiębiorstw. Badania ruchu pielgrzymkowo-turystycznego dostarczają bezpośrednich informacji o jego cechach, a także szczegółowo określają potrzeby odwiedzających miasto. Jest to ważne zwłaszcza dla władz samorządowych Częstochowy, w której turystyka odgrywa ważną rolę gospodarczą. Zaspokojenie potrzeb odwiedzających w zakresie obsługi przekłada się na odpowiednie dochody do budżetu miasta. Ruch pielgrzymkowo-turystyczny, przez zakup określonych produktów turystycznych, sprawia, że do gospodarki miasta dopływa określony strumień kapitału, pobudzając dodatkową działalność gospodarczą (efekt mnożnikowy) i przyczyniając się do podniesienia poziomu życia mieszkańców oraz ogólnego rozwoju miasta. Cele prowadzonych badań i analiz ruchu pielgrzymkowego i turystycznego w Częstochowie były następujące: ocena wielkości i sezonowości tego ruchu, określenie motywacji i celów przyjazdów do Częstochowy, identyfikacja potrzeb i oczekiwań przyjezdnych, określenie długości (czasu) pobytu w Częstochowie, ustalenie pochodzenia terytorialnego przyjeżdżających do Częstochowy, ocena wydatków w mieście, ocena związanych z tymi wydatkami dochodów budżetowych miasta, ocena zagospodarowania turystycznego i obsługi turystycznej w mieście w opinii osób odwiedzających Częstochowę, określenie kierunków działań strategicznych i planów działań operacyjnych w celu rozwijania turystyki oraz lepszego dostosowania miasta do potrzeb odwiedzających, w tym osób niepełnosprawnych, chorych i starszych. Na tej podstawie określone zostały propozycje strategicznych i operacyjnych działań oraz zadań wykonawczych, które powinny zostać podjęte przez władze miasta oraz podmioty związane z ob- 6

7 sługą ruchu turystycznego i pielgrzymkowego w celu zwiększenia liczby odwiedzających Częstochowę. Działania te powinny się przyczynić do podniesienia jakości oferowanych usług, co z kolei powinno spowodować nie tylko przedłużenie czasu pobytu pielgrzymów i turystów w mieście, ale także przechwycenie w większym niż dotychczas stopniu ruchu tranzytowego. 2. Metoda badań Badania prowadzono w czterech następujących obszarach: 1) ruchu pielgrzymkowego i turystycznego, 2) przygotowania Częstochowy do przyjmowania pielgrzymów i turystów (niezbędne usługi, inwestycje, wyposażenie obiektów oraz imprezy i wydarzenia, które należy wprowadzić, rozwinąć i przystosować w Częstochowie w związku ze zdefiniowanymi w badaniach potrzebami gości), 3) stosunku społeczności miasta do ruchu pielgrzymkowego i turystycznego korzyści, obawy i zagrożenia wynikające z obecności tego ruchu w mieście, 4) promocji, a głównie działań promocyjnych prowadzonych przez miasto i podmioty obsługi ruchu pielgrzymkowego i turystycznego oraz współdziałania w tym zakresie miast pielgrzymkowych w ramach sieci COESIMA. Określenie wielkości i identyfikacja cech ruchu pielgrzymkowo-turystycznego w Częstochowie dokonane zostały na podstawie następujących badań i analiz: badań ankietowych (ilościowych) na terenie miasta (kwestionariusz ankiety zał. 1), badań ankietowych (jakościowych) na próbie 9 grup pielgrzymkowych (scenariusz pytań i zagadnienia poruszane w trakcie badań zał. 2), analiz wykorzystania obiektów noclegowych (dane GUS), analiz sprawozdań ( z archiwum wydarzeń ) i danych statystycznych Biura Prasowego Jasnej Góry, wywiadów z przewodnikami miejskimi, wywiadów z właścicielami obiektów gastronomicznych, wywiadów z organizatorami obsługi grup pielgrzymkowych i wycieczkowych, analiz danych z badań Instytut Turystyki dotyczących ruchu turystycznego w Częstochowie w 2005 roku na tle innych miast oraz badań profilu społecznego turystów odwiedzających Polskę ankietowanych w Częstochowie w 2005 roku, analiz istniejących opracowań dotyczących ruchu pielgrzymkowego i turystycznego w Częstochowie, 7

8 własnych pomiarów natężenia i obserwacji ruchu w rejonie Jasnej Góry i wybranych punktach na terenie miasta. Badania ankietowe ilościowe prowadzono na próbie osób, w tym pielgrzymów i turystów krajowych i 367 zagranicznych, w sześciu grupach wiekowych, w sześciu sesjach badawczych (od maja do września, ze zwróceniem szczególnej uwagi na lipca i sierpnia). Badania ankietowe jakościowe prowadzone były przez wyspecjalizowaną firmę: Ośrodek Badania Opinii Publicznej w Warszawie. Badaniami objęto dziewięć grup pielgrzymów i turystów zróżnicowanych pod względem płci, wieku i wielokrotności pobytu w Częstochowie, w trzech turach, a mianowicie: 16 czerwca, 21 lipca i 19 sierpnia 2006 roku. Badania ilościowe i jakościowe objęły zgodnie z zaleceniami zleceniodawcy zbliżone wielkością grupy osób obu płci oraz w poszczególnych kategoriach wiekowych. Na podstawie badań ankietowych uzyskano następujące dane dotyczące cech ruchu pielgrzymkowego i turystycznego : strukturę krajowego i zagranicznego ruchu przyjazdowego do Częstochowy, główne cele przyjazdu do Częstochowy, częstotliwość pielgrzymowania do Częstochowy, oczekiwania przyjezdnych w stosunku do miasta oraz organizatorów ruchu przyjazdowego, długość pobytu w mieście, rodzaj wykorzystywanej podczas pobytu bazy noclegowej i preferencje co do korzystania z bazy w przyszłości, ocenę warunków pobytu, środki transportu do Częstochowy, wysokość wydatków pielgrzymów i turystów krajowych i zagranicznych w Częstochowie, organizatorów ruchu pielgrzymkowego i turystycznego do Częstochowy, wizerunek Częstochowy w oczach pielgrzymów i turystów, zwłaszcza pozytywne i negatywne odczucia związane z pobytem w mieście, znajomość (wynikającą z pobytu) sanktuariów maryjnych z sieci COESIMA. Przeprowadzono także wśród mieszkańców Polski badania na temat wizerunku Częstochowy w oczach osób, które nigdy jeszcze nie były w tym mieście. Badania prowadzono na próbie osób powyżej 15 roku życia, na podstawie załączonego kwestionariusza (zał. 3). Bardzo ważnym elementem w obsłudze pielgrzymów i turystów jest przygotowanie Częstochowy do ich przyjmowania, a zwłaszcza stosunek społeczności miasta do ruchu turystycznego i pielgrzymkowego. Badania dotyczące korzyści, obaw i zagrożeń wynikających z obecności tego ruchu w mieście przeprowadzono metodą wywiadu telefonicznego (CATI) na próbie 500 respondentów w wie- 8

9 ku 18 lat i starszych, dobranych w sposób odzwierciedlający strukturę demograficzną Częstochowy. Badania CATI prowadzono na podstawie kwestionariusza złożonego z 10 pytań (zał. 4). Wywiad trwał około 5 minut. Bardzo ważnym elementem w obsłudze ruchu pielgrzymkowego i turystycznego jest przygotowanie Częstochowy do przyjmowania gości. Zaproponowany został pewien zakres usług i działań w mieście. Ich wdrożenie powinno spowodować: uzyskanie przez pielgrzymów i turystów satysfakcji z pobytu oraz wzbudzenie chęci ponownego odwiedzenia miasta, przedłużenie pobytu pielgrzymów i turystów w mieście, prowadzenie promocji miasta przez samych pielgrzymów i turystów, co wiąże się m. in. z polecaniem odwiedzin w Częstochowie innym osobom, zwiększenie korzyści ekonomicznych i społecznych odnoszonych przez mieszkańców miasta dzięki turystyce. Zakres wyposażenia Częstochowy w niezbędne usługi, inwestycje, obiekty, a także imprezy i wydarzenia, które należałoby wprowadzić, rozwinąć i przystosować w Częstochowie określono na podstawie zdefiniowanych w badaniach potrzeb odwiedzających miasto pielgrzymów i turystów oraz wywiadów z przedstawicielami podmiotów obsługi tego ruchu w mieście. Przedstawiony został także zakres niezbędnych działań promocyjnych, które powinny być prowadzone przez Urząd Miasta oraz podmioty obsługi ruchu pielgrzymkowego i turystycznego, a także współdziałanie w tym zakresie miast pielgrzymkowych w ramach projektu COESIMA. W kwietniu i w sierpniu 2006 roku przeprowadzono badania, których celem było zapoznanie się z działalnością podmiotów obsługi ruchu przyjazdowego. Przeprowadzono w sumie 55 wywiadów z organizatorami tego ruchu. Badaniami objęto: obiekty noclegowe, w tym bazę zarządzaną przez instytucje kościelne, Koło Przewodnickie PTTK, Częstochowską Organizację Turystyczną, Miejskie Centrum Informacji, biura turystyczne, Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, parkingi, bazę gastronomiczną oraz PKP, PKS i innych przewoźników. W ramach badań poszczególnych obiektów i podmiotów zapoznano się z problemami związanymi z obsługą ruchu pielgrzymkowego i turystycznego w Częstochowie. 9

10 I. Ruch pielgrzymkowy i turystyczny w Częstochowie w świetle tendencji światowych i polskich 1. Przegląd literatury Ruch pielgrzymkowy i turystyczny w Częstochowie stanowi od wielu lat przedmiot licznych badań naukowych. Szczególnie duże natężenie tych badań zaobserwować można w latach 90-tych XX wieku, kiedy takie prace podjął Instytut Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (Ptaszycka-Jackowska, Jackowski, 1998) oraz Instytut Turystyki w Warszawie (Uwarunkowania i kierunki, 1993 oraz Ruch przyjazdowy w Częstochowie, 1997). Należy podkreślić, że w pracach tych przedstawiono szeroki spis literatury odnoszący się do rozpatrywanego okresu. W piśmiennictwie zebranym przez Ptaszycką-Jackowską i Jackowskiego (1998) przedstawiono materiały publikowane i niepublikowane, wśród których ważne miejsce zajmują wyniki badań opisujących Częstochowę i Jasną Górę jako jedno z ważnych centrów światowego i krajowego ruchu pielgrzymkowego (np. Jackowski 2005, Jackowski A., Sołjan I., Bilska E., 1999, Jackowski (red), 1996, Sołjan, Jackowski, 1966,). Z kolei w opracowaniach Instytutu Turystyki zebrano prace i materiały dotyczące miasta sporządzone przez różne jednostki organizacyjne oraz liczne materiały opisujące pod względem krajoznawczym Częstochowę i jej okolice (Uwarunkowania i kierunki, 1993) a także plany i studia planistyczne zebrane pod kątem oceny przeobrażeń i rozwoju infrastruktury recepcyjnej dla turystyki przyjazdowej (Ruch przyjazdowy w Częstochowie, 1997). Należy podkreślić, że w ostatnich latach wzrosła znacznie liczba różnego rodzaju materiałów informacyjnych, folderów, przewodników i wydawnictw krajoznawczych dotyczących miasta i jego okolic. Większość tych materiałów została wydana przez Urząd Miasta Częstochowy Wydział Komunikacji Społecznej, Klasztor Ojców Paulinów na Jasnej Górze, oraz Częstochowską Organizację Turystyczną. Szereg materiałów sporządzono z udziałem takich jednostek, jak: Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Częstochowie, Związek Gmin Jurajskich, Jurajska Informacja Turystyczna (z siedzibą w Zawierciu), Jurajska Informacja Agroturystyczna (z siedzibą w Ziębicach) oraz gestorzy poszczególnych obiektów związanych bezpośrednio lub pośrednio z obsługą ruchu pielgrzymkowego i turystycznego, np. Częstochowskie Zakłady Przemysłu Zapałczanego S.A. (Muzeum Produkcji Zapałek), hotele, obiekty gastronomiczne itp. Wybrane spośród licznych omawianych materiałów zestawiono w spisie literatury. 10

11 2. Tendencje ruchu pielgrzymkowego i turystycznego na świecie i w Polsce w świetle literatury Znaczenie Jasnej Góry i Częstochowy w systemie ośrodków pielgrzymkowych świata, Europy i Polski zostało opisane przez Ptaszycką-Jackowską i Jackowskiego (1998). Z pracy wynika, że jest ono bardzo istotne. Nie tylko dlatego, że wśród miejsc pielgrzymkowych chrześcijaństwa zdecydowana większość związana jest z kultem maryjnym, ale także dlatego, że Częstochowa uznawana jest za jeden z najważniejszych europejskich ośrodków duchowych. W powyższym kontekście rolę częstochowskiego ośrodka ruchu pielgrzymkowego i turystycznego rozpatrywać należy w aspekcie obecnych światowych, europejskich i polskich kierunków rozwojowych w ruchu turystycznym. Jak wynika z opisywanych w pracach Instytutu Turystyki tendencji rozwojowych w turystyce światowej i europejskiej, obserwuje się ostatnio większy średni wzrost liczby podróży międzynarodowych na świecie niż średni wzrost światowego PKB, a zdaniem ekspertów tendencja ta będzie się utrzymywała w nadchodzących latach. Należy także podkreślić, że średnie tempo wzrostu liczby podróży w Europie w latach wyniosło ponad 3,4% i było zdecydowanie wyższe niż średnie tempo wzrostu PKB, wynoszące nieco ponad 2,1%. Na podstawie prognozy opracowanej przez Światową Radę Turystyki i Podróży (World Travel & Tourism Council) można ponadto przewidywać, że do roku 2016 nastąpi znaczący wzrost wartości sprzedanych dóbr i usług na światowym rynku turystycznym. Dla Polski i dla Częstochowy najważniejszą rolę z punktu widzenia rozwoju turystyki odgrywa rynek europejski. W tym świetle istotne są prognozy wzrostu popytu turystycznego w krajach Unii Europejskiej w latach w ujęciu wartościowym o prawie 55%. Zarówno w ujęciu krajowym, jak i dla Częstochowy istotne są też europejskie tendencje w zakresie zatrudnienia. W 2016 roku w sektorze turystyki w krajach Unii Europejskiej będzie pracowało około 13 mln osób, a w gospodarce turystycznej 40 mln. Scenariusz rozwoju turystyki w Polsce przyjęty w projekcie Strategii rozwoju turystyki w latach zakłada rozwój gospodarki turystycznej w tempie szybszym niż tempo wzrostu PKB. Odnosząc prognozy rozwoju polskiej gospodarki turystycznej do Częstochowy należy zwrócić uwagę na perspektywy i dynamikę rozwoju przyjazdów turystów zagranicznych do Polski: przewiduje się wzrost z obecnych mln osób do prawie 22 mln w roku 2015, co niewątpliwie będzie miało odzwierciedlenie w ruchu pielgrzymkowym i turystycznym w Częstochowie. Kolejnymi uwarunkowaniami, które będą wpływały na ruch w Częstochowie, są prognozy ekspertów dotyczące: wzrostu wydatków turystów zagranicznych w Polsce, zmniejszenia się udziału przejazdów cudzoziemców tranzytem przez Polskę oraz przemian dotyczących motywów uprawiania turystyki. Przewiduje się ogólnie coraz większe zainteresowanie formami turystyki łagodnej z coraz większym udziałem celów poznawczych oraz związanych z rozwojem kulturalnym i emocjonalnym uczestników ruchu turystycznego. Kulturowe walory turystyczne Częstochowy doskonale wpisują się w opisane tendencje. 11

12 II. Uwarunkowania rozwoju ruchu pielgrzymkowego i turystycznego w Częstochowie 1. Położenie Częstochowy względem źródeł ruchu turystycznego i głównych tras turystycznych. Dostępność komunikacyjna miasta Częstochowa leży w centralnej części południowej Polski. Jest to korzystne położenie w stosunku do największych polskich miast, głównych źródeł ruchu turystycznego kraju. Dostępność komunikacyjną Częstochowy ocenić należy jako więcej niż dobrą, o czym decydują zarówno korzystne cechy dostępności komunikacyjnej drogowej, jak i kolejowej. Dostępność Częstochowy w opracowaniach z lat 90-tych oceniana była jako dobra 1, a ze względu na dalsze plany rozwoju sieci komunikacji drogowej należy się spodziewać wzrostu znaczenia miasta jako węzła komunikacyjnego. Jedną z najważniejszych cech położenia komunikacyjnego Częstochowy względem krajowych i zagranicznych źródeł ruchu turystycznego jest korzystne położenie w stosunku do głównych europejskich tras turystycznego tranzytu drogowego. Dotyczy to zwłaszcza trasy europejskiego tranzytu drogowego z krajów nadbałtyckich na południe Europy. To jeden z głównych europejskich szlaków drogowych: Bałtyk Tatry Balaton Adriatyk (BTBA). Zarówno obecnie, jak i w planach rozwojowych najważniejszą cechą dostępności komunikacyjnej jest układ południkowy najważniejszych elementów sieci drogowej i kolejowej. Decyduje o tym zarówno południkowy przebieg głównej sieci tranzytowej drogowej (droga szybkiego ruchu, która ma zostać przekształcona w autostradę) Warszawa Łódź Częstochowa Katowice/Kraków, jak magistrali kolejowej z Trójmiasta i Warszawy na południe Polski. Do istotnych wskaźników określających znaczenie Częstochowy jako ważnego węzła komunikacyjnego należą zebrane na potrzeby niniejszej pracy dane dotyczące potoków podróżnych na stacji kolejowej Częstochowa w ostatnich latach 2 oraz liczba sprzedanych biletów na stacji Częstochowa 3. Z informacji tych wynika, że w 2005 roku na stacji PKP Częstochowa sprzedano łącznie prawie 2,5 mln biletów (styczeń , luty , marzec , kwiecień , maj , czerwiec , lipiec , sierpień , wrzesień , październik , listopad , grudzień ), a w ciągu roku nie występuje widoczna sezonowość przejazdów kolejowych. 1 Uwarunkowania i kierunki turystycznego rozwoju miasta Częstochowy. Instytut Turystyki Warszawa 1993; D. Ptaszycka- Jackowska, A. Jackowski: Jasnogórskie pielgrzymki w przestrzeni miasta i regionu Częstochowy. Kraków Wg PKP Przewozy Regionalne spółka z o.o. Śląski Zakład Przewozów Regionalnych w Katowicach pismo z dnia 17 maja 2006 r. 3 Informacja Naczelnika Dworca Głównego PKP w Częstochowie z 23 sierpnia 2006 r. 12

13 2. Walory i atrakcje turystyczne Walory kulturowe stanowią jeden z głównych elementów atrakcyjności turystycznej miast, wpływający w zasadniczy sposób na wielkość ruchu turystycznego w ich obrębie. Jest to szczególnie widoczne w Częstochowie, gdzie przede wszystkim Sanktuarium Jasnogórskie przyciąga co roku do miasta ogromne rzesze pielgrzymów i turystów. Inne walory kulturowe i licznie oferowane atrakcje turystyczne powinny stanowić istotne uzupełnienie oferty pobytu pielgrzymów i turystów w Częstochowie. Do najważniejszych sakralnych walorów kulturowych Częstochowy zalicza się: Klasztor OO. Paulinów na Jasnej Górze, który obejmuje Bazylikę Wniebowzięcia NMP i Znalezienia Krzyża Świętego oraz kaplicę Matki Bożej z ołtarzem i obrazem Matki Bożej Częstochowskiej. Do licznie odwiedzanych przez pielgrzymów i turystów miejsc na Jasnej Górze należą także: skarbiec, sala rycerska, wieża z obwarowaniami, Muzeum 600-lecia oraz biblioteka OO. Paulinów, Bastion św. Rocha, Golgota Jasnogórska, Kaplica Pamięci Narodu, Archikatedra Częstochowska Kościół Katedralny św. Rodziny zbudowany w stylu neogotyckim w latach , jeden z największych kościołów w Polsce. Kościół św. Andrzeja i św. Barbary zbudowany w latach , w okresie stanowił zespół klasztorny OO. Paulinów. Najprawdopodobniej w miejscu, w którym stoi kościół, tryskało źródełko związane z legendą o profanacji obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej w 1430 r. Od 1891 r. jest to kościół parafialny. Kościół Najświętszego Imienia Maryi neogotycki, z trzema ołtarzami oraz obrazem NMP Niepokalanego Poczęcia z 1862 r. autorstwa Rafała Hadziewicza. Kościół św. Jakuba zbudowany w latach jako cerkiew prawosławna Św. Cyryla i Metodego i w 1918 r. zamieniony na kościół rzymsko-katolicki. W stylu eklektycznym, zbudowany na planie krzyża greckiego. Kościół św. Zygmunta zbudowany około 1350 r., przebudowany na barokowy w XVIII w. Od 1382 r. kościół parafialny. Kościół Pana Jezusa Konającego wzniesiony w stylu neogotyckim w 1906 r. Kościół ewangelicko-augsburski zbudowany w stylu neogotyckim w latach Do walorów kulturowych, które mogą zainteresować gości w Częstochowie, należą także historyczne cmentarze. Są to: cmentarz na Kulach z częścią prawosławną i enklawą z grobami żołnierskimi, 13

14 cmentarz św. Rocha, jako grzebalny użytkowany od 1641 r., z enklawą grobów żołnierskich z I wojny światowej, na którym znajduje się m. in. grób Haliny Poświatowskiej, cmentarz żydowski, jeden z większych cmentarzy żydowskich w Polsce (po Krakowie i Warszawie), na którym najstarsze nagrobki o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej pochodzą z początku XIX w. W Częstochowie występują także atrakcyjne turystycznie zabytkowe budowle świeckie. Należą do nich: zespół zabytkowych kamienic o charakterze późnoklasycystycznym i eklektycznym przy ulicy 7 Kamienic, zespół zabytkowych domów na Starym Rynku, budynek Kurii Archidiecezjalnej z 1870 r., budynek Teatru im. A. Mickiewicza, zespół budynków Ratusza Miejskiego, pałac Hantkego z początku XX w. z parkiem krajobrazowym w otoczeniu, zabytkowe kamienice przy alejach Najświętszej Maryi Panny, kamienica Popówka, na rogu Alei Najświętszej Maryi Panny i ul. Nowowiejskiego, dawne zajazdy przy ul. Krakowskiej i przy alejach Najświętszej Maryi Panny zbudowane w połowie XIX w., oraz dawna karczma przy ul. Mirowskiej, zbudowana prawdopodobnie na początku XVII w., obiekty Wyższego Seminarium Duchownego (ciekawy przykład współczesnych rozwiązań). Dla ruchu turystycznego i jego zatrzymania na dłuższy czas duże znaczenie mają występujące w danej miejscowości muzea i galerie. W Częstochowie do znanych placówek tego typu należą: Muzeum Częstochowskie, będące placówką wielodziałową, z bardzo szerokim profilem i różnorodnymi zbiorami, eksponowanymi w działach: archeologicznym, etnograficznym, historycznym, przyrodniczym i sztuki, Muzeum Historii Kolei w Częstochowie mieszczące się na dworcu kolejowym Częstochowa Stradom, Muzeum Produkcji Zapałek działające w czynnych Zakładach Przemysłu Zapałczanego w Częstochowie. Muzeum jest unikatem na skalę europejską. Jego główną atrakcją jest obserwacja zabytkowego parku maszynowego w trakcie pracy, Muzeum Haliny Poświatowskiej, Muzeum Archidiecezji Częstochowskiej, Muzeum Wyobraźni Tomka Sętowskiego 14

15 Miejska Galeria Sztuki z Muzeum Zdzisława Beksińskiego (jedno z dwóch w Polsce), Galeria Sztuki Odlewniczej im. Wacława Sakwy. Do atrakcji turystycznych w Częstochowie zaliczyć należy także Rezerwat Archeologiczny na Rakowie, jako jedyny w Europie z ekspozycją in situ. Walory przyrodnicze stanowią uzupełnienie walorów kulturowych w mieście. W Częstochowie występują tereny o wysokich walorach naturalnych, stanowiących atrakcje turystyczne o charakterze krajoznawczym i edukacyjnym. W mieście walory te tworzą tereny leśne oraz doliny rzeczne wraz z rzekami, m. in. Wartą, Konopką i Stradomką. Szczególnie Warta z jej przełomem w Mirowie, będącym unikatowym elementem przyrodniczo-krajobrazowym. Warta w wyniku odpowiedniego zagospodarowania powinna stanowić atrakcyjny szlak kajakowy. Do walorów tych zaliczyć też należy tereny zieleni publicznej oraz odkrywki skalne i wychodnie skał. Lasy państwowe na terenie miasta zajmują powierzchnię około 360 ha. Niewielka część lasów jest własnością prywatną. Lasy łącznie z terenami zadrzewionymi i mniejszymi enklawami leśnymi zajmują powierzchnię 750 ha. Tereny zieleni publicznej (parki, zieleńce, zieleń osiedlowa, lasy komunalne) zajmują 544 ha. Na terenie miasta znajduje się część (około 87 ha) Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd oraz 11 pomników przyrody, w postaci różnych gatunków drzew. Z licznych imprez organizowanych co roku w Częstochowie największe znaczenie dla ruchu pielgrzymkowego i turystycznego mają imprezy cykliczne. Do najciekawszych tego typu przedsięwzięć kulturalnych należą: Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej Gaude Mater", organizowany corocznie w pierwszych dniach maja przez Ośrodek Promocji Kultury Gaude Mater". Festiwalowi towarzyszy Międzynarodowy Konkurs Młodych Kompozytorów Musica Sacra, seminarium naukowe podejmujące problematykę sacrum w muzyce oraz wystawy plastyczne, spektakle i interdyscyplinarne widowiska plenerowe. Festiwal Wiolinistyczny im. Bronisława Hubermana organizowany przez Filharmonię Częstochowską, odbywający się co dwa lata i obejmujący recitale i koncerty z orkiestrą. Kolejny festiwal odbędzie się w 2007 roku. Dni Częstochowy, organizowane około 26 sierpnia (Matki Boskiej Częstochowskiej) przez Ośrodek Promocji Kultury Gaude Mater. Obejmują koncerty, występy, spektakle, wystawy i happeningi. Dni Europejskiej Kultury Ludowej, organizowane w ramach Dożynek Jasnogórskich i Krajowej Wystawy Rolniczej w każdą pierwszą sobotę i niedzielę września przez Ośrodek Promocji Kultury Gaude Mater. Podczas tej imprezy kulturę ludową prezentuje kilkanaście krajów europejskich. 15

16 Dzień Samorządu, organizowany pod koniec maja przez Wydział Komunikacji Społecznej Urzędu Miasta Częstochowy. Impreza obejmuje wystawy, koncerty i happeningi, czasie których prezentują się miejscowi artyści i zaproszeni goście. Dzień Papieski, organizowany 16 października przez Kurię Metropolitalną w Częstochowie, Akcję Katolicką, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Tygodnik Katolicki Niedziela oraz Wydział Komunikacji Społecznej Urzędu Miasta Częstochowy. Obejmuje poza wymiarem religijnym liczne prezentacje muzyczne, plastyczne, teatralne i literackie inspirowane nauczaniem i twórczością Ojca Świętego Jana Pawła II. Dni Kultury Chrześcijańskiej, odbywające się w październiku, obejmują imprezy muzyczne, plastyczne, teatralne i filmowe. Częstochowskie Spotkania Gitarowe, organizowane co dwa lata przez Filharmonię Częstochowską i Stowarzyszenie Jazzowe w Częstochowie. W trakcie Spotkań prezentują się zespoły gitarowe z Polski, Europy i innych kontynentów. Festiwal Jazzu Tradycyjnego Hot Jazz Spring organizowany corocznie wiosną przez Filharmonię Częstochowską i Stowarzyszenie Jazzowe w Częstochowie. Są to koncerty znanych zespołów i wykonawców w salach Filharmonii Częstochowskiej oraz nocne jam sessions w restauracjach i klubach muzycznych. Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny Z daleka i bliska, organizowany latem przez Regionalny Ośrodek Kultury w Częstochowie z udziałem zespołów z całej Europy. Ogólnopolski Festiwal Pieśni Pielgrzymkowej i Liturgicznej Gaudium et Gloria, organizowany w czerwcu. Koncerty Letnie w Altanie Parkowej organizowane co niedziela od końca czerwca do końca sierpnia przez Ośrodek Promocji Kultury Gaude Mater w Częstochowie w Parku im. St. Staszica pod Jasną Górą. Obejmują prezentacje orkiestr dętych, kapel podwórkowych i zespołów kameralnych. Triennale Sztuki Sacrum, organizowane co trzy lata przez Miejską Galerię Sztuki w Częstochowie. Prezentuje dzieła plastyczne, przegląd filmowy, spektakle teatralne i wydawnictwa. Plenery malarskie z wystawami poplenerowymi Plener Miejski i Jurajska Jesień organizowane corocznie przez Miejską Galerię Sztuki w Częstochowie. Ogólnopolski Konkurs Recytatorski Sacrum w literaturze", odbywający się co roku w maju, poprzedzany eliminacjami wojewódzkimi i regionalnymi. Obejmuje recytacje i poezję śpiewaną oraz różne działania artystyczne i zajęcia warsztatowe. W Częstochowie bogaty jest również program imprez turystycznych i sportowo-rekreacyjnych, organizowanych głównie przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Miejski Ośrodek 16

17 Sportu i Rekreacji, Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych oraz kluby sportowe. Wśród tego typu imprez przeważają rajdy piesze i rowerowe, marsze na orientację, złazy turystyczne oraz spływy kajakowe Wartą rozpoczynające się w Częstochowie, turnieje i zawody w różnych dyscyplinach sportowych. Imprezy organizowane w Częstochowie mają zasięg regionalny, ogólnopolski i międzynarodowy. 3. Elementy obsługi ruchu pielgrzymkowego i turystycznego 3.1. Baza noclegowa Baza noclegowa stanowi jeden z podstawowych elementów obsługi ruchu turystycznego. Ocenę tego elementu w Częstochowie przeprowadzono na podstawie dwóch źródeł, a mianowicie danych dotyczących bazy będącej w ewidencji Głównego Urzędu Statystycznego i własnej inwentaryzacji, opartej na danych Miejskiego Centrum Informacji. Według GUS, w Częstochowie do dyspozycji ruchu turystycznego i pielgrzymkowego jest w sumie miejsc noclegowych (tab. 1), w tym: miejsc całorocznych, głównie w obiektach hotelowych, w obiektach niesklasyfikowanych i na kempingu, 658 miejsc sezonowych; w hotelach, schronisku młodzieżowym i obiektach niesklasyfikowanych. Tabela 1 Liczba miejsc w bazie noclegowej zbiorowego zakwaterowania w Częstochowie według rodzajów obiektów (2005) L.p. Rodzaj obiektu Miejsca noclegowe całoroczne sezonowe ogółem 1. Hotele Inne obiekty hotelowe Szkolne schronisko młodzieżowe Kemping Pozostałe obiekty niesklasyfikowane Ogółem Źródło: dane Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie. Według danych GUS, w Częstochowie znajduje się 10 hoteli, w tym 3 obiekty trzygwiazdkowe dysponujące 294 miejscami noclegowymi, 5 obiektów dwugwiazdkowych z 584 miejscami noclegowymi, jeden obiekt najniższej kategorii z 70 miejscami oraz jeden obiekt niesklasyfikowany dysponujący 114 miejscami, w tym 57 sezonowymi. 17

18 Przeprowadzona w ramach badań terenowych inwentaryzacja bazy noclegowej w Częstochowie wykazała, że turyści i pielgrzymi mają do dyspozycji miejsc noclegowych (tab. 2) w obiektach trwałych i na terenach przystosowanych do pełnienia funkcji noclegowych (pola namiotowe i kemping). Z miejsc noclegowych (69,9%) to miejsca całoroczne. Najwięcej miejsc jest w bazie hotelowej, w tym w hotelach trzygwiazdkowych 338, dwugwiazdkowych 622 i w jednogwiazdkowym 73. W trwałej bazie kościelnej jest w sumie miejsc, co stanowi 51,6% miejsc w całej częstochowskiej bazie noclegowej. W razie napływu kilkakrotnie w ciągu lata dużej liczby pielgrzymów są także możliwości rozbicia namiotów na łąkach przyklasztornych i na innych terenach w mieście. Istnieje także możliwość wykorzystania miejsc w bazie szkolnej (internaty), akademickiej (domy studenta) i w pokojach gościnnych krewnych i znajomych, które nie są ewidencjonowane. Tabela 2 Liczba miejsc w bazie noclegowej w Częstochowie według rodzajów obiektów (2006) L.p. Rodzaj obiektu Liczba Miejsca noclegowe obiektów całoroczne sezonowe ogółem 1. Hotele * - *** Inne obiekty hotelowe Domy rekolekcyjne/zakonne Domy pielgrzyma Hale noclegowe Pokoje gościnne Schronisko młodzieżowe Pozostałe obiekty noclegowe Kemping Pole namiotowe Ogółem Źródło: badania własne Baza gastronomiczna W Częstochowie do dyspozycji gości jest 181 obiektów bazy gastronomicznej, które dysponują miejscami konsumpcyjnymi (tab. 3). Ze 181 obiektów, 37 nie podaje liczby miejsc konsumpcyjnych. Można więc oszacować, że miejsc tych jest w sumie około Pod względem liczby obiektów najwięcej jest barów (54) i restauracji (53). Największą liczbą miejsc konsumpcyjnych dysponują restauracje: 3 780, co stanowi 46,5% wszystkich miejsc w tej bazie. Tylko 48% obiektów jest przystosowana do obsługi osób niepełnosprawnych, a prawie 62% obiektów dysponuje parkingami. Tabela 3 18

19 Dane o bazie gastronomicznej w Częstochowie według rodzajów obiektów (2006) L.p. Rodzaj obiektu Liczba obiektów Liczba sal Liczba miejsc konsumpcyjnych Obiekty dostępne dla niepełnosprawnych Liczba parkingów 1. Restauracje Kawiarnie Pizzerie Puby Bary Ogółem Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Urzędu Miasta. Przyjmując założenie, że z jednego miejsca konsumpcyjnego na spożycie posiłku korzysta 8-10 osób dziennie, to baza gastronomiczna w Częstochowie jest zdolna do obsłużenia w ciągu jednego dnia tys. gości. Wydaje się, że w dniach występowania szczytu pielgrzymkowego liczba miejsc konsumpcyjnych w bazie gastronomicznej jest zbyt mała. Należy jeszcze podkreślić, że w centrum miasta, gdzie występuje największy ruch turystyczny i pielgrzymkowy, znajduje się tyko część tej bazy, a korzystają z niej również mieszkańcy Częstochowy Informacja turystyczna i biura obsługi Podstawową jednostką informacji turystycznej w Częstochowie jest Miejskie Centrum Informacji będące w strukturze Urzędu Miasta Częstochowy, w Wydziale Komunikacji Społecznej. MCI zajmuje się informacją turystyczną, kulturalną i samorządową, zbiera i aktualizuje dane do wydawanych przez Urząd Miasta publikacji, takich jak: plan miasta, ulotki na temat miasta, informator Co, gdzie, kiedy w Częstochowie, prowadząc także ich częściową redakcję. MCI aktualizuje informator kulturalny na stronie internetowej, udziela informacji turystom. Udostępnia też bezpłatne wydawnictwa informacyjno-promocyjne. W siedzibie MCI działa także punkt sprzedaży folderów, map, albumów i wydawnictw o Częstochowie, a także innych pamiątek z miasta i regionu. Bardzo ważną jednostką obsługi pielgrzymów w Częstochowie jest Jasnogórskie Centrum Informacji. Centrum świadczy pomoc w zakresie organizowania czasu pobytu pielgrzymów w Jasnogórskim Sanktuarium. Służy szczególną pomocą dla grup zorganizowanych: dysponuje przewodnikami informującymi pielgrzymów w trzynastu językach, m. in. polskim, angielskim, francuskim, hiszpańskim, niemieckim, rosyjskim i włoskim. Wycieczki po mieście są oprowadzane przez przewodników z Oddziału Przewodnickiego PTTK. Oddział zatrudnia 46 przewodników (w Częstochowie jest ich w sumie 65). W 2005 roku przewodnicy PTTK oprowadzili 201 wycieczek, w których uczestniczyło 7,6 tys. osób. Tylko 14 wy- 19

20 cieczek (7%) oprowadzono po mieście, pozostałe zaś po okolicy, głównie po Jurze Krakowsko- Częstochowskiej. W Częstochowie działa obecnie 46 biur podróży. Są w większości nastawione na obsługę turystyki wyjazdowej. Dwa spośród nich pełnią funkcję biur pielgrzymkowych Szlaki turystyczne Szlaki turystyczne stanowią uzupełnienie oferty turystycznej Częstochowy. Wynika to z tego, że miasto leży w bardzo atrakcyjnym turystycznie regionie. W mieście bierze początek szereg szlaków turystycznych, pieszych, rowerowych i konnych. Z Częstochowy można także płynąć szlakiem kajakowym Warty 4. Długość tych szlaków na terenie miasta jest niewielka: od 1 do 9 km. Szlaki piesze i rowerowe prowadzące z Częstochowy do najbardziej atrakcyjnych turystycznie i przyrodniczo miejsc w rejonie to między innymi: szlaki piesze: szlak czerwony Orlich gniazd, szlak czerwony "Jury Wieluńskiej", szlak zielony "Walk 7 Dywizji Piechoty Wrzesień 1939 r. szlaki rowerowe: Jurajski Szlak Rowerowy "Orlich Gniazd" czerwony, Jurajski Szlak Rowerowy im. Zygmunta Krasińskiego zielony, Jurajski Szlak Rowerowy "Olsztyński" czarny, Jurajski Szlak Rowerowy "Dębowcówka" niebieski, "Wokół Gór Sokolich" szlak zielony, szlak czarny Krzepicki, szlak czerwony Działoszyński. Z terenu Częstochowy prowadzą także szlaki konne. Są to dwa szlaki długodystansowe: Transjurajski Szlak Konny i Szlak Konny Jury Wieluńskiej. 4. Ocena postrzegania oczekiwań pielgrzymów i turystów przez kadry podmiotów obsługi ruchu pielgrzymkowego i turystycznego w Częstochowie W kwietniu i w sierpniu 2006 roku przeprowadzono badania, których celem było zapoznanie się z działalnością podmiotów obsługi ruchu turystycznego przyjazdowego. Przeprowadzono w sumie 4 Źródło: Urszula Gospodarek. Wydział Edukacji i Sportu UM w Częstochowie. 20

21 55 pogłębionych wywiadów z organizatorami tego ruchu. Badaniami objęto: obiekty noclegowe, w tym bazę zarządzaną przez instytucje kościelne, Koło Przewodnickie PTTK, Częstochowską Organizację Turystyczną, Miejskie Centrum Informacji, biura turystyczne, Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, parkingi, bazę gastronomiczną oraz PKP, PKS i innych przewoźników. W badaniach prowadzonych chodziło o identyfikację problemów związanych z obsługą ruchu pielgrzymkowego i turystycznego, a zwłaszcza o następujące zagadnienia: wykorzystanie obiektu w 2005 r., sezonowość wykorzystania, udział cudzoziemców w strukturze korzystających z noclegów, czas pobytu w obiekcie, bazę towarzyszącą (obiekty i urządzenia współdziałające), organizację imprez i atrakcji związanych z pobytem gości, prowadzone działania promocyjne i informację turystyczną, plany rozwojowe obiektu. W trakcie wywiadów kadra kierownicza oraz personel analizowanych obiektów i podmiotów zgłaszali następujące uwagi, informacje i problemy: pielgrzymi stanowią bardzo różny odsetek gości nocujących w hotelach (od 5 do 50%), hotelarze podkreślają, że duży procent gości w hotelach o wyższym standardzie stanowią turyści biznesowi (w niektórych obiektach 50-95%); są to przyjazdy służbowe, na konferencje itp., są to również najdłuższe pobyty w hotelach: w niektórych obiektach średnio 3-5 nocy, część hoteli planuje modernizację i rozwój, niektóre prowadzą modernizację na bieżąco, hotele prowadzą intensywną działalność promocyjną, stosując takie instrumenty jak: własne strony internetowe, serwisy turystyczne w portalach internetowych, prasa, radio, telewizja, banery reklamowe, reklama przez sponsoring klubów sportowych, w wykorzystaniu hoteli w okresie od maja do września duży udział mają grupy pielgrzymów zagranicznych, które zatrzymują się w hotelach tylko na jedną noc, duży jest udział grup zagranicznych, które zatrzymują się w restauracjach hotelowych na obiad, odwiedzają Jasną Górę i wyjeżdżają na nocleg do Krakowa, hotelarze informują, że goście narzekają na brak możliwości zjedzenia posiłku w czasie szczytów ruchu pielgrzymkowego (duży tłok w obiektach gastronomicznych), hotelarze narzekają na współpracę z zakonami (podsyłanie gości do hoteli, gdy brakuje miejsc w bazie noclegowej zakonów), obsługa bazy noclegowej instytucji kościelnych narzeka na: 21

22 niewystarczającą ofertę turystyczną i rekreacyjną dla pielgrzymów, zwłaszcza dla młodszych grup, ze strony miejskich i podmiejskich podmiotów obsługi ruchu turystycznego, zbyt mało atrakcji dla młodzieży potrzeba budowy parku rozrywki, parkowanie samochodów na chodnikach i zanieczyszczanie chodników odchodami psów w sąsiedztwie Jasnej Góry, co bardzo utrudnia ruch pieszy, niewystarczająca liczba szaletów w parku pod Jasną Górą, niewystarczająca ilość bezpośrednich połączeń komunikacją miejską dworców PKP i PKS z Jasną Górą, licznych żebraków, brak bankomatu na Jasnej Górze, jest zbyt mało przewodników miejskich ze znajomością języka niemieckiego; brakuje przewodników ze znajomością angielskiego, francuskiego i włoskiego; według informacji PTTK w najbliższym czasie zostanie zorganizowany kurs przewodnicki dla osób znających te języki, w ramach atrakcji hotele organizują dla swoich gości imprezy muzyczne, wycieczki po Jurze Krakowsko Częstochowskiej (m. in. rowerami turystycznymi i górskimi), jazdy konne, przejażdżki bryczkami, niewystarczająca ilość informacji o imprezach kulturalnych, rozrywkowych i innych organizowanych przez miasto; odzwierciedla to małe zainteresowanie podmiotów obsługi ruchu turystycznego ofertą imprez, o których informacja podawana jest w comiesięcznym informatorze Urzędu Miasta Częstochowy Co, gdzie, kiedy w Częstochowie i na stronie internetowej Urzędu, co uzasadnia konieczność zwiększenia aktywności promocyjnej organizatorów imprez i zmiany sposobu docierania z informacją o imprezach do podmiotów obsługi ruchu turystycznego, pokoje gościnne osób fizycznych charakteryzują się średnim i niskim standardem, w opinii kadry obsługi turyści narzekają na: nieodpowiednią regulację strumieniami ruchu pieszego na Jasną Górę, nieodpowiednią organizację ruchu samochodowego i autokarowego na Jasną Górę, co utrudnia przejście przez niektóre ulice, przypadki kradzieży, kłopoty ze zwiedzeniem obiektów Jasnej Góry, np. skarbca (jest zbyt ciasno), niewystarczającą liczbę ławek na trasach zwiedzania, aby można było odpocząć. Z informacji uzyskanych z najważniejszych parkingów spoza Jasnej Góry wynika, że w 2005 roku parkowało tam 99,2 tys. pojazdów osobowych i 11,2 tys. autokarów. 22

23 III. Ogólna charakterystyka ruchu turystycznego i pielgrzymkowego w Częstochowie w latach Ruch turystyczny Ogólną charakterystykę ruchu turystycznego w Częstochowie w latach oparto na danych Głównego Urzędu Statystycznego dotyczących wykorzystania bazy noclegowej zbiorowego zakwaterowania. Charakterystyka odnosi się do ruchu krajowego i zagranicznego rejestrowanego w tej bazie. Analizowano dwa podstawowe wskaźniki statystyczne, a mianowicie liczbę turystów korzystających z noclegów i liczbę udzielonych noclegów. Na tej podstawie określono także długość pobytu turystów w mieście. Analiza obejmuje dane w przyjętym okresie w układzie miesięcznym i rocznym. Tabela 4 Liczba turystów ogółem korzystających z noclegów w bazie zbiorowego zakwaterowania w Częstochowie w latach według miesięcy Rok I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Razem Źródło: dane Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie. Pod względem liczby korzystających z noclegów, w omawianym pięcioleciu największy ruch turystyczny ogółem, a więc turystów krajowych i zagranicznych, zanotowano w 2005 roku (tab. 4, rys. 1), kiedy to z bazy zbiorowego zakwaterowania skorzystało 229,3 tys. osób. Najmniejszy ruch turystyczny zanotowano w 2003 roku. W omawianej bazie nocowało wtedy 162,9 tys. osób. Tak więc w ciągu dwóch lat ruch turystyczny w tej bazie w Częstochowie zwiększył się o 66,4 tys. osób, czyli o 40,8%. Znacznie mniejszy ruch turystyczny w stosunku do 2005 roku zanotowano także w pozostałych latach tego okresu. 23

24 Rys. 1. Liczba korzystających z noclegów w bazie noclegowej zbiorowego zakwaterowania w Częstochowie w latach Rys. 2. Liczba osób korzystających z noclegów w bazie zbiorowego zakwaterowania w Częstochowie w latach wg miesięcy I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Jeśli rozpatrywać omawiane zjawisko pod względem sezonowości (tab. 4, rys. 2), wyraźnie widać w Częstochowie dominację sierpnia, i to w każdym roku omawianego okresu, z tym że w lipcu 2005 roku zanotowano większy ruch turystyczny niż w sierpniu w każdym z pozostałych lat. Maksymalne wartości tego wskaźnika w sierpniu wiążą się ze świętami maryjnymi; 15 sierpnia Wniebowzięcie NMP i 26 sierpnia Matki Bożej Częstochowskiej, oraz pielgrzymkami wiernych, które są z nimi związane. Najmniej turystów korzystających z noclegów notuje się w miesiącach zimowych: 24