DOSTĘP DO DANYCH PUBLICZNYCH W POLSCE. Raport z monitoringu Stowarzyszenia Klon/Jawor

Transkrypt

1 DOSTĘP DO DANYCH PUBLICZNYCH W POLSCE Raport z monitoringu Stowarzyszenia Klon/Jawor Warszawa 2013

2 Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2013 Autorzy: Marta Gumkowska Jan Herbst Jerzy Kołaczyński Klara Kościelecka Agata Miazga Raport powstał w ramach projektu dofinansowanego z Fundacji im. Stefana Batorego 2

3 SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI 3 WSTĘP 4 1. INSTYTUCJE OBJĘTE MONITORINGIEM KRYTERIA, JAKIMI KIEROWALIŚMY SIĘ PRZY WYBORZE DANYCH ANALIZA ZAWARTOŚCI STRON INTERNETOWYCH WYBRANYCH INSTYTUCJI INSTYTUCJE, DO KTÓRYCH ZWRACALIŚMY SIĘ O PRZEKAZANIE DANYCH 9 2. PRZEBIEG MONITORINGU INSTYTUCJE CENTRALNE MINISTERSTWA URZĘDY CENTRALNE I INSTYTUCJE IM PODLEGŁE INSTYTUCJE REGIONALNE OKRĘGOWE KOMISJE EGZAMINACYJNE INSTYTUCJE GROMADZĄCE DANE DOTYCZĄCE JAKOŚCI STANOWIENIA I STOSOWANIA PRAWA NAJCZĘSTSZE PROBLEMY ZWIĄZANE Z DOSTĘPEM DO DANYCH BRAK DANYCH NA WNIOSKOWANYM POZIOMIE AGREGACJI (POWIATU LUB GMINY) ZAGADNIENIE INFORMACJI PRZETWORZONEJ I SZCZEGÓLNEGO INTERESU PUBLICZNEGO PROBLEMY ZWIĄZANE Z JAKOŚCIĄ DANYCH PROBLEMY Z FORMATEM DANYCH PROBLEMY Z JAKOŚCIĄ DANYCH DOBRE PRAKTYKI WNIOSKI I REKOMENDACJE 40 ZAŁĄCZNIK. OPINIA PRAWNA NA TEMAT PRZEPISÓW O DOSTĘPIE DO INFORMACJI PUBLICZNEJ 49 3

4 Dostęp do danych publicznych w Polsce Raport z monitoringu Stowarzyszenia Klon/Jawor WSTĘP Otwarty dostęp do danych jest niezbywalnym atrybutem otwartego, demokratycznego społeczeństwa. Wierzymy też, że jest niezbędnym atrybutem społeczeństwa innowacyjnego, w którym bilans inwestycji związanych z utrzymywaniem i rozwojem publicznych systemów informacyjnych uwzględnia nie tylko korzyści, które wynikają z nich dla samej administracji. Jako organizacja wyznajemy pogląd, iż wartość danych należy mierzyć pożytkiem, jaki z nich wynika, a pożytek ten jest tym większy, im większa jest ich dostępność i im więcej ciekawych, nowatorskich, ważnych pomysłów lub pytań one inicjują. Administracja publiczna nie ma monopolu na stawianie tych pytań i proponowanie rozwiązań. Dlatego od z górą 5 lat angażujemy się w działania związane z otwieraniem publicznych zasobów wiedzy o Polsce. Niniejszy raport podsumowuje doświadczenia związane z tą działalnością, ze szczególnym uwzględnieniem tych doświadczeń, które wynikają z niemal dwuletniego eksperymentu (prowadzonego w latach ) polegającego na dokumentowaniu naszych wysiłków związanych z pozyskiwaniem danych publicznych na potrzeby portalu mojapolis.pl otwartego repozytorium danych o społecznościach lokalnych. Warto podkreślić, czym nasze przedsięwzięcie miało w założeniach być, a także co chyba ważniejsze czym nie było. Pozwoli to być może wznieść poziom dyskusji na jego temat ponad płaszczyznę, na której tego rodzaju debaty zwykle się toczą. Zarówno poglądy dotyczące standardów udostępniania informacji publicznych, jak i wizerunek instytucji, które się tym zagadnieniem zajmują, silnie zależą od punktu widzenia wypowiadającej się osoby. W zależności od tego, czy problematykę tę rozpatruje posiadacz danych, czy też przedstawiciel podmiotu, który się o te dane ubiega, zetkniemy się z definiowaniem ich sporu jako walki z omnipotencją i autorytarnymi tendencjami państwa, bądź jako przejawu niejasnych interesów lub nieodpowiedzialnych, ignoranckich roszczeń aktywistów. Obraz ten, choć przejaskrawiony, zawiera sporo prawdy. Wiedza strony pozarządowej na temat danych publicznych (przy czym, mówiąc dane publiczne, mamy na myśli dane pozostające pod kontrolą administracji publicznej, a nie znajdujące się w domenie publicznej) i rozmaitych uwarunkowań, które mogą decydować o ich upublicznianiu, jest często ograniczona domagając się uwolnienia danych, przedstawiciele organizacji społecznych nie zawsze wiedzą, o czym mówią. Trudno się jednak temu dziwić, biorąc pod uwagę, że jest to wiedza reglamentowana. Wprawdzie w ostatnim czasie sytuacja pod tym względem znacznie się poprawiła (warto odnotować upublicznienie przez GUS wartościowej dla całego środowiska, opisującej z górą 500 publicznych zbiorów i rejestrów analizy systemów informacyjnych administracji publicznej 1 ), ale wciąż wiele pytań o metadane, a także o plany związane z ewolucją systemów informatycznych państwa, pozostaje bez odpowiedzi. Trudno się także dziwić, że rozmaite instytucje i ruchy obywatelskie coraz częściej i coraz zacieklej domagają się uwolnienia danych. Ich radykalizm rośnie proporcjonalnie do oporu strony publicznej. Jeśli wynika stąd jakaś praktyczna rekomendacja dla administracji w Polsce, to taka, że o argumentach związanych z jej decyzjami dotyczącymi retencji i udostępniania danych warto dyskutować. Z praktyki wiemy, że nie jest to wcale tak oczywiste, jak brzmi. Niniejszy raport jest kolejnym w ostatnich latach 2 impulsem do uruchomienia takiej poważnej i rzeczowej dyskusji. Rzeczowej czyli opartej na konkretach: opisie praktyk, instytucji, rozwiązań, technicznych i prawnych ograniczeń dostępu do publicznych danych. Poważnej czyli dotyczącej 1 Wykaz: Opis: 2 Niezależnie od nas podobne przedsięwzięcia uruchomiły również inne polskie organizacje pozarządowe by wspomnieć choćby SLLGO, FOR czy Centrum Cyfrowe. Symultaniczny charakter tych wysiłków, w połączeniu z faktem, iż nie były one w żaden sposób koordynowane czy uzgadniane, najdobitniej świadczy o skali napięć związanych z zagadnieniem dostępności danych publicznych. 4

5 Wstęp istoty tych ograniczeń, ale także uznającej odmienną perspektywę administracji i potencjalnych użytkowników danych. Niedostrzeganie tej odmiennej perspektywy swego rodzaju zacietrzewienie, które obserwujemy na co dzień po obu stronach sporu, skutecznie uniemożliwia porozumienie, prowadząc do niepotrzebnej i niezwiązanej z merytorycznymi argumentami polaryzacji stanowisk. Chcielibyśmy to zmienić, nie rezygnując oczywiście z własnych poglądów. Dlatego zdecydowaliśmy się na przeprowadzenie trwającego z górą dwa lata eksperymentu, w ramach którego dokumentowaliśmy nasze kontakty z ponad 100 różnymi instytucjami dysponentami danych publicznych. Naszą intencją nie było piętnowanie działalności tych instytucji ani dowodzenie skądinąd niewymagającej tak długotrwałego i pracochłonnego procesu tezy, iż jakość i dostępność danych publicznych w Polsce mogłaby i powinna być lepsza, regulacje sensowniejsze i aktualniejsze, a gestorzy danych bardziej transparentni i proaktywni. Chodziło o przedstawienie faktów i uruchomienie debaty nad otwartością danych w praktyce, z nadzieją, że debata ta otworzy drogę do opracowania scenariuszy zmian konkretnych, wskazanych w raporcie sytuacji. Z tego też powodu (trzymając się faktów), unikamy ocen zidentyfikowanych w raporcie sytuacji lub instytucji. Koncentrujemy się jedynie na ocenie jakości i dostępności samych danych oraz mechanizmów i polityki ich udostępniania. Siłą rzeczy, mając na względzie praktyczną użyteczność opracowania, koncentrujemy się jednak na zjawiskach naszym zdaniem wymagających poprawy, nie na pozytywach czy dobrych praktykach, których trzeba to zaznaczyć dostrzegamy w łonie administracji coraz więcej. Nie będziemy też omawiać zapowiadanych przez przedstawicieli rządu zmian w dziedzinie dostępu do danych, takich jak nowa ustawa o wtórnym użyciu danych publicznych, ustawa o otwartych zasobach wiedzy, tzw. BIP 2.0 itp. Ponieważ status tych rozwiązań, ich ostateczny kształt oraz data ich wejścia w życie nie są znane, trudno w tej chwili traktować pogłoski w tej sprawie jako asumpt do wniosków i rekomendacji dotyczących teraźniejszości. Mamy raczej nadzieję, że opisane tu doświadczenia wniosą coś do dyskusji nad nowymi rozwiązaniami. 5

6 Dostęp do danych publicznych w Polsce Raport z monitoringu Stowarzyszenia Klon/Jawor 1. INSTYTUCJE OBJĘTE MONITORINGIEM 1.1. KRYTERIA, JAKIMI KIEROWALIŚMY SIĘ PRZY WYBORZE DANYCH Mojapolis.pl to serwis, którego misją jest demokratyzacja dostępu do danych opisujących społecznoekonomiczną kondycję społeczności lokalnych oraz regionów Polski. W związku z tym w obszarze naszych zainteresowań znajdują się wszelkie dane o charakterze terytorialnym, których dysponentami są instytucje publiczne lub prywatne. Jednak podejmując decyzję na temat ubiegania się o konkretne dane kierujemy się również merytoryczną oceną tego, czy można będzie stworzyć na ich podstawie wskaźnik/wskaźniki mówiące o kondycji społeczności lokalnych. Bierzemy pod uwagę także inne czynniki, takie jak: - jakość danych (rzetelność metodologiczna), - poziom agregacji danych (im niższy, tym lepiej), - tematyczny zakres danych (interesują nas przede wszystkim dane, na podstawie których można próbować stwierdzić, jak się żyje ludziom w danym miejscu). Fakt, że o dane zwracaliśmy się przede wszystkim do instytucji publicznych (a nie prywatnych) był podyktowany głównie przesłankami ideologicznymi, a także praktycznymi. Uważamy że zgodnie z zasadą otwartego rządu (open government) administracja publiczna jest zobowiązana udostępniać gromadzone przez siebie dane. W czasie, gdy w niektórych krajach Europy Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych standardem staje się zautomatyzowany dostęp do dowolnych (niewrażliwych) danych administracji publicznej (por. np. i inne), w Polsce o dostęp do takich danych trzeba niekiedy ubiegać się miesiącami, a często ponosić koszty związane z ich opracowywaniem. Kontakty z dysponentami danych (z nielicznymi wyjątkami) utwierdziły nas w przekonaniu, że działania na rzecz uwolnienia informacji same w sobie powinny stać się dla nas priorytetem. Dodatkowo, koncentracja na danych publicznych ma też wymiar praktyczny. Przede wszystkim, dane administracyjne zbierane przez jednostki samorządu terytorialnego, administrację rządową lub powołane do tego instytucje publiczne, zdecydowanie częściej pozwalają dotrzeć do informacji na temat jednostek na najniższym poziomie administracyjnego podziału kraju (a więc wszystkich gmin czy powiatów) niż badania sondażowe czy bazy danych prowadzone przez firmy prywatne. Ponadto, dostępne narzędzia prawne takie jak ustawa o dostępie do informacji publicznej przynajmniej teoretycznie dają możliwość dotarcia do danych publicznych bez ponoszenia kosztów ich zakupu. Na wstępnym etapie pozyskiwana danych dla serwisu mojapolis.pl zidentyfikowaliśmy kilkadziesiąt potencjalnych źródeł danych o społecznościach lokalnych na poziomie centralnym (m. in. GUS, MPiPS, MF, MENiS, NCK, MKiDN, PARPA, ARMIR, GDDKiA), a także regionalnym czy lokalnym (m.in. RIO, SKO, Urzędy Wojewódzkie). W przypadku części urzędów (przede wszystkim centralnych) podejrzewaliśmy tylko, że mogą dysponować interesującymi dla nas danymi, dlatego etap wysyłki pism w sprawie dostępu do informacji publicznej poprzedziliśmy analizą ich stron internetowych. Wnioski z analizy 15 stron www opisujemy w rozdziale 1.2. Analiza zawartości stron internetowych wybranych instytucji, natomiast w kolejnej części (2. Przebieg monitoringu) przedstawimy szczegółowo wyniki kontaktów z instytucjami, do których wysłaliśmy zapytanie o dostęp do danych publicznych. 6

7 1. Instytucje objęte monitoringiem 1.2. ANALIZA ZAWARTOŚCI STRON INTERNETOWYCH WYBRANYCH INSTYTUCJI OBSZAR ZAINTERESOWANIA Przedmiotem oględzin było 15 stron internetowych ministerstw bądź podległych im instytucji. Zostały one przejrzane w poszukiwaniu danych liczbowych, które umożliwiałyby dalsze analizy w ujęciu terytorialnym. Punkt wyjścia analizy stanowiło założenie, że instytucje te gromadzą różnego rodzaju informacje (zarówno nt. wyników swoich działań, jak i zjawisk, którymi się zajmują), a część z nich upubliczniają na swoich stronach. Postanowiliśmy sprawdzić, czy dane takie zostały faktycznie udostępnione w Internecie, na ile łatwo można do nich dotrzeć, w jaki sposób są prezentowane, co zawierają i czy można skontaktować się elektronicznie z osobami odpowiedzialnymi za ich utworzenie. Dane udostępniane przez wybrane ministerstwa i instytucje: Nazwa instytucji Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Niepełnosprawnych Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Ministerstwo Pracy i Pomocy Społecznej Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ministerstwo Sprawiedliwości Ministerstwo Skarbu Państwa Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ministerstwo Zdrowia Zakres danych Dane demograficzne, rynek pracy, stan zdrowia, kultura i turystyka, edukacja, warunki życia, źródła danych na temat osób niepełnosprawnych, sprawozdania z działań związanych z realizacją Karty Praw Osób Niepełnosprawnych. Statystyki osób ubezpieczonych w KRUS, kwoty składek oraz prognozy wydatków KRUS. Badania i strategie dotyczące osób w wieku 50+, analizy rynku pracy, oceny równości kobiet i mężczyzn, statystyki nt. pomocy społecznej, świadczeń rodzinnych, przeciwdziałania przemocy w rodzinie, składek emerytalnych. Ceny na głównych rynkach produktów spożywczych. Ewidencje spraw wpływających do sądów oraz sprawność postępowań sądowych, wieloletnie zestawienia orzekanych wyroków. Raport MSWiA o stanie bezpieczeństwa w Polsce. Analizy makroekonomiczne dotyczące polskiej gospodarki, dane o majątku Skarbu Państwa (dobra kultury narodowej, archiwalia, zasoby naturalne, grunty, urządzenia infrastruktury, budynki i budowle, finansowe składniki majątku trwałego Skarbu Państwa, składniki majątku obrotowego, rezerwy państwowe gospodarcze, uprawnienia wynikające z wniesienia wkładu majątkowego do przedsiębiorstw państwowych, uprawnienia w stosunku do majątku innych państwowych osób prawnych utworzonych ustawami, ustanowione ustawą monopole). Handel ludźmi, statystyki dotyczące liczebności i pracy straży miejskich. Liczba wydanych przez konsulaty paszportów, wiz, Kart Polaka i analiza zmian; interwencje konsularne. Biuletyn statystyczny nt. zachorowań, personelu medycznego, stacjonarnej opieki zdrowotnej i finansów ZOZ-ów. 7

8 Dostęp do danych publicznych w Polsce Raport z monitoringu Stowarzyszenia Klon/Jawor Nazwa instytucji Narodowy Fundusz Zdrowia Narodowy Fundusz Zdrowia Departament Współpracy Międzynarodowej Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych Zakres danych Liczba hospitalizacji i ich koszt oraz średni czas pobytu pacjentów w szpitalu w podziale na jednostki chorobowe; analizy: świadczeń szpitalnych, nadwykonań i dializ. Statystyki dotyczące Europejskich Kart Ubezpieczenia Zdrowotnego; refundacje i zwrot kosztów z terenu państw UE/EFTA. Podstawowe dane gospodarcze nt. Polski, szczegóły funkcjonowania Specjalnych Stref Ekonomicznych, poszczególnych sektorów gospodarki, rynku pracy, województw i regionów. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Państwowa Straż Pożarna Urząd ds. Cudzoziemców Realizacja na poziomie powiatów i województw zadań finansowanych przez PFRON w zakresie rehabilitacji zawodowej i społecznej. Statystyki zdarzeń, w których uczestniczyła Straż Pożarna (m.in. pożary, wypadki, katastrofy), strat nimi spowodowanych oraz zaangażowanych środków. Statystyki wniosków o nadanie statusu uchodźcy, o legalizację pobytu, o zezwolenia na zamieszkanie oraz związanych z abolicją. DOCIERANIE DO DANYCH Strony internetowe ministerstw służą informowaniu o zakresie prac i najważniejszych osobach za nie odpowiedzialnych. Zgodnie z Ustawą o dostępie do informacji publicznej, na stronach internetowych organów władzy publicznej musi znajdować się także Biuletyn Informacji Publicznej z szeregiem wymaganych wiadomości. Na każdej z badanych stron znajdował się odnośnik do BIP. Witryny składają się często z kilkudziesięciu lub nawet kilkuset podstron. Dlatego znalezienie interesujących nas danych nie zawsze było łatwym zadaniem. Generalnie, dane można znaleźć na kilka sposobów: a) gdy na pierwszej stronie znajduje się odnośnik sugerujący, że za nim kryją się informacje np. zatytułowany Statystyki takiej sekcji nie ma na 1/3 stron; b) gdy na pierwszej stronie znajduje się wyszukiwarka, która pomaga odnaleźć raporty, statystyki, podsumowania nie funkcjonowała prawidłowo na co trzeciej stronie; c) gdy strona zawiera mapę strony, prezentującą szczegółowo jej strukturę i zaszyte w nią dane zabrakło jej na dwóch stronach. PREZENTACJA DANYCH Najczęstsza praktyka polega na zamieszczaniu plików będących formą corocznych sprawozdań. Dzięki temu co rok łatwo uaktualniać informacje. Dokumenty mają przeważnie format plików PDF, z którego wprawdzie można skopiować treść do dalszej obróbki, jednak nie jest to wygodne rozwiązanie i często wymaga wielu dodatkowych zabiegów. Tylko na co trzeciej stronie znajdują się pliki w formacie XLS lub DOC, ułatwiające korzystanie z danych w arkuszu kalkulacyjnym lub edytorze teksu. Należy zauważyć, że tylko dwie instytucje: Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Niepełnosprawnych i NFZ-DWM, prezentując dane liczbowe, nie korzystają w ogóle z plików z rozszerzeniem PDF. 8

9 1. Instytucje objęte monitoringiem NFZ-DWM to podstrona Departamentu Współpracy Międzynarodowej Centrali Narodowego Funduszu Zdrowia, który zajmuje się m.in. świadczeniami zdrowotnymi poza granicami Polski. Wydaje też upoważniający do tego dokument Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego. Zamieszczone przez tę instytucję statystyki dotyczące wydanych kart EKUZ oraz innych działań związanych z koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego stanowią przykład dobrych praktyk publikowania danych. Wybrane zagadnienia przedstawiano w postaci interaktywnych tabel, w których można samemu wybierać i filtrować dane, a gotowe zestawienia eksportować w postaci pliku XLS. Brakuje jednak gotowych opracowań ułatwiających zrozumienie zamieszczonych danych. JAKOŚĆ DANYCH Dane, które możemy znaleźć na opisywanych stronach internetowych najczęściej obejmują ostatnie 10 lat. KRUS udostępnia informacje od 1991 r., a Urząd ds. Cudzoziemców od Z kolei PAIiZ prezentuje dane od 2008 r., a MSZ tylko z Najświeższe dane znajdowały się na stronach Ministerstwa Rolnictwa informacje o rynkach rolnych aktualizowane są co tydzień. Poszczególne publikacje z roku na rok prezentują takie same dane w podobnym ujęciu, co ułatwia śledzenie zmian w czasie. Rzadkość stanowią opracowania przekrojowe. Większość wskaźników prezentowana jest w ujęciu ogólnopolskim, dziesięć stron udostępnia część danych w podziale na województwa. Chlubne wyjątki to PSP z danymi na poziomie gmin oraz PFRON z danymi z powiatów. Wyraźnie odróżnia się Ministerstwo Sprawiedliwości, które dane nt. pracy wymiaru sprawiedliwości przedstawia zgodnie z podziałem na sądy okręgowe, określonym odpowiednim rozporządzeniem. KONTAKT Z RESORTEM Kontakt z autorami zestawień danych lub opracowań jest zazwyczaj utrudniony. Tylko MR i PSP zamieszczają adresy do osób odpowiedzialnych za wytwarzanie danych. W ośmiu przypadkach kontakt można uzyskać tylko za pośrednictwem BIP, co niewątpliwie wydłuża drogę od obywatela do kompetentnego w danej sprawie urzędnika. PODSUMOWANIE Praktycznie każdy badany resort lub podlegająca mu instytucja prezentowały na stronie internetowej statystyki działalności własnej lub zarządzanych przez siebie podmiotów itp. Najczęstsza forma publikacji ma postać rocznych sprawozdań zamieszczonych w Biuletynie Informacji Publicznej w formie plików PDF. Dane w nich zawarte to przeważnie statystyki na poziomie Polski, choć część wskaźników można porównać na poziomie województw. Odpowiednie wartości zwykle można łatwo skopiować, choć z całą pewnością większość plików nie jest przygotowana pod kątem łatwego edytowania i analizowania danych. Zazwyczaj trudno znaleźć kontakt z autorem publikacji/zestawień INSTYTUCJE, DO KTÓRYCH ZWRACALIŚMY SIĘ O PRZEKAZANIE DANYCH Bazując na własnych informacjach o gromadzonych przez instytucje danych lub na podstawie analizy stron internetowych, w latach wysłaliśmy zapytania o informację publiczną do 120 instytucji. Wśród adresatów naszych pism były zarówno instytucje centralne (w tym ministerstwa), jak i te regionalne, a nawet lokalne. Wszystkie podmioty objęte monitoringiem przedstawiamy w tabeli. 9

10 Dostęp do danych publicznych w Polsce Raport z monitoringu Stowarzyszenia Klon/Jawor Typ instytucji Ministerstwa (8) Instytucje centralne (8) Okręgowe Komisje Egzaminacyjne (8) Regionalne Izby Obrachunkowe (16) Wojewódzkie Sądy Administracyjne (16) Urzędy Wojewódzkie (16) Instytucja Ministerstwo Edukacji Narodowej Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ministerstwo Zdrowia Ministerstwo Skarbu Państwa Ministerstwo Sprawiedliwości Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Centralna Komisja Egzaminacyjna Główna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Główny Urząd Statystyczny Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Komenda Główna Policji Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny OKE Gdańsk; OKE Jaworzno; OKE Kraków; OKE Łomża; OKE Łódź; OKE Poznań; OKE Warszawa; OKE Wrocław RIO Białystok, RIO Bydgoszcz, RIO Gdańsk, RIO Katowice, RIO Kielce, RIO Kraków, RIO Łódź, RIO Lublin, RIO Olsztyn, RIO Opole, RIO Poznań, RIO Rzeszów, RIO Szczecin, RIO Warszawa, RIO Wrocław, RIO Zielona Góra WSA w Białymstoku, WSA w Bydgoszczy, WSA w Gdańsku, WSA w Gliwicach, WSA w Gorzowie Wielkopolskim, WSA w Kielcach, WSA w Krakowie, WSA w Lublinie, WSA w Łodzi, WSA w Opolu, WSA w Olsztynie, WSA w Poznaniu, WSA w Rzeszowie, WSA w Szczecinie, WSA w Warszawie, WSA we Wrocławiu Podlaski Urząd Wojewódzki, Kujawsko-Pomorski Urząd Wojewódzki, Pomorski Urząd Wojewódzki, Śląski Urząd Wojewódzki, Lubuski Urząd Wojewódzki, Świętokrzyski Urząd Wojewódzki, Małopolski Urząd Wojewódzki, Lubelski Urząd Wojewódzki, Łódzki Urząd Wojewódzki, Opolski Urząd Wojewódzki, Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki, Wielkopolski Urząd Wojewódzki, Podkarpacki Urząd Wojewódzki, Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki, Mazowiecki Urząd Wojewódzki, Dolnośląski Urząd Wojewódzki Samorządowe Kolegia Odwoławcze (48) 10

11 2. Przebieg monitoringu 2. PRZEBIEG MONITORINGU Zanim szczegółowo opiszemy przebieg i rezultaty monitoringu, warto przedstawić podstawowe kryteria, na podstawie których ocenialiśmy pozyskane dane. Były to kompletność i odpowiedniość danych, które rozumieliśmy jako: a) Odpowiedni zakres merytoryczny czyli odpowiedź na pytanie, czy udostępnione zostały te dane, o których była mowa we wniosku. b) Odpowiedni zakres czasowy czyli odpowiedź na pytanie, czy udostępniono dane z lat, o których była mowa we wniosku. c) Odpowiedni poziom agregacji czyli odpowiedź na pytanie, czy udostępniono dane na poziomie gmin, o czym była mowa we wniosku. Warto jednak zaznaczyć, że nie wszystkie ww. aspekty miały dla nas równą wagę. Najważniejszy był poziom agregacji jeśli dane nie dotyczyły gmin lub powiatów, a miały charakter zbiorczy, wówczas stawały się z punktu widzenia publikacji w serwisie mojapolis.pl bezwartościowe. Podobną wagę miał zakres merytoryczny przekazanych danych. Mógł być on szerszy lub węższy niż ten, o który zabiegaliśmy. Kiedy urzędy przesyłały dane o szerszym zakresie, wówczas dodatkowej pracy wymagało wyłonienie interesujących nas zagadnień (w każdym przypadku wymagające konsultacji). Zdarzało się również, że otrzymywaliśmy okrojone informacje, odpowiadające jedynie na część pytań zawartych we wniosku. Wówczas opracowanie danych nie wymagało dodatkowego nakładu pracy, ograniczało jednak możliwość publikacji w serwisie mojapolis.pl. Zakres czasowy prawie we wszystkich przypadkach okazał się węższy niż ten, o który wnioskowaliśmy najczęściej w znacznym stopniu. Choć było to najmniej istotne z punktu widzenia prezentacji danych (ograniczało liczbę lat w zestawieniu), to jednak dla ich porównywania, śledzenia zmian w czasie, miało to niebagatelne znaczenie INSTYTUCJE CENTRALNE MINISTERSTWA W ramach monitoringu wystąpiliśmy do poniższych ministerstw o następujący zakres danych: Ministerstwo Departament Zakres Ministerstwo Edukacji Narodowej (2010) Departament Strategii wyposażenie szkół w komputery (liczba komputerów) wyposażenie w komputery z dostępem do internetu liczba uczniów / wychowanków według miejsca zamieszkania liczba uczniów / wychowanków według odległości od miejsca zamieszkania do szkoły oraz dowożonych liczby uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego z powodu orzeczonej niepełnosprawności (jednej lub więcej), wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy liczba uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego z powodu niedostosowania społecznego liczba uczniów korzystających z posiłków zorganizowanych przez placówkę (średnia liczba uczniów korzystających z co najmniej jednego posiłku), w tym osobno: odpłatnych i refundowanych przeciętny koszt posiłków, osobno: odpłatnych i refundowanych Podstawa/ lata System Informacji Oświatowej

12 Dostęp do danych publicznych w Polsce Raport z monitoringu Stowarzyszenia Klon/Jawor Ministerstwo Departament Zakres Ministerstwo Edukacji Narodowej (2012) Departament Strategii liczba uczniów uczestniczących w zajęciach pozalekcyjnych liczba uczniów uczących się języka obcego, wg języków nauczanych liczba uczniów uczących się języka mniejszości narodowej lub etnicznej albo języka regionalnego liczba nauczycieli uczestników pozaszkolnych form doskonalenia i dokształcania prowadzonych przez placówkę liczba pozaszkolnych form doskonalenia i dokształcania prowadzonych przez placówkę liczba absolwentów według roku urodzenia i płci liczba absolwentów według miejsca zamieszkania liczba wypadków w szkołach liczba uczniów korzystających z wypoczynku w okresie ferii zimowych / wakacji (osobno) liczba (wg miejsca położenia) pozaszkolnych form doskonalenia i dokształcania oraz korzystających z nich nauczycieli liczba uczniów korzystających z wypoczynku w okresie ferii zimowych i wakacji wg miejsca położenia (szkoły podstawowe, gimnazjalne, ponadgimnazjalne i ponadpodstawowe) liczba wypadków w szkołach podstawowych, gimnazjach, szkołach ponadgimnazjalnych liczba uczniów uczestniczących w zajęciach pozalekcyjnych liczba etatów nauczycieli wg stopni awansu zawodowego (ogółem, stażyści, kontraktowi, mianowani, dyplomowani) średnie wynagrodzenie nauczycieli wg stopni awansu wyposażenie szkół: boiska, pracownie komputerowe, pracownie językowe liczba uczniów korzystających ze stypendiów socjalnych liczba uczniów ogółem Podstawa/ lata System Informacji Oświatowej Ministerstwo Gospodarki Departament Energetyki liczba przedsiębiorstw odbiorców energii elektrycznej, w podziale na odbiorców o wysokim napięciu, średnim napięciu i niskim napięciu zużycie energii elektrycznej w MWh w układzie gmin (jw.) sprawozdania nr G-10.8 (o sprzedaży/ dostawie oraz zużyciu energii elektrycznej) Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy dane o rynku pracy przychody i wydatki z Funduszu Pracy osoby niepełnosprawne, bezrobotne i poszukujące pracy niepozostające w zatrudnieniu sprawozdania MPiPS-01, MPiPS-02, MPiPS Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Departament Koordynacji Wdrażania Funduszy UE liczba i wartość (ogółem i w części dofinansowania z UE) podpisanych umów o dofinansowanie projektów wg województw, powiatów, gmin, programów, tematów priorytetu i formy prawnej beneficjentów, z informacją, czy projekt jest zakończony liczba i wartość (ogółem i w części dofinansowania z UE) złożonych wniosków o dofinansowanie projektów ze statusem po weryfikacji formalnej, zatwierdzone oraz odrzucone wg programów, województw, powiatów i gmin, tematu priorytetu i formy prawnej beneficjentów baza SIMIK Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Departament Promocji i Komunikacji wartość dopłat bezpośrednich otrzymywanych przez rolników wg gmin, powiatów, województw, w miarę możliwości w podziale na rodzaje upraw oraz produkcję zwierzęcą;

13 2. Przebieg monitoringu Ministerstwo Departament Zakres Ministerstwo Skarbu Państwa Biuro Komunikacji Społecznej liczba i wartość (ogółem i w części dofinansowania z UE) umów o dofinansowanie projektów w ramach PROW wg gmin, powiatów, województw w podziale na poszczególne działania programu liczba i wartość (ogółem i w części dofinansowania z UE) umów o dofinansowanie projektów w ramach PO RYBY wg gmin, powiatów, województw w podziale na poszczególne środki i osie programu zabytki wpisane do rejestru zabytków nieruchomości Skarbu Państwa oddane w trwały zarząd urzędom państwowym grunty Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa przedsiębiorstwa państwowe nadzorowane przez wojewodów Podstawa/ lata Analiza stron www Ministerstwo Sprawiedliwo ści Ministerstwo Zdrowia Departament Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwoś ci Centrum Systemów Informacyjnyc h Ochrony Zdrowia czas trwania postępowania sądowego (od dnia pierwszej rejestracji do dnia uprawomocnienia się sprawy w I instancji) spraw karnych w sądach rejonowych (liczba postępowań i średni czas trwania) pozostałość spraw z poprzedniego okresu sprawozdawczego, wpływ spraw, załatwienie oraz pozostałość na okres następny; najlepiej w podziale na karne i wykroczeniowe, cywilne z wyłączeniem Ksiąg Wieczystych, rodzinne, ubezpieczeń społecznych, prawa pracy, gospodarcze, Księgi Wieczyste liczba komorników i skuteczność ich egzekucji liczba tłumaczy przysięgłych zachorowania na nowotwory złośliwe i na gruźlicę płuc wg powiatów działalność szpitali: przeciętny pobyt chorego w dniach, wykorzystanie łóżka w dniach i w procentach, wg powiatów i województw liczba stanowisk dializacyjnych i liczba wykonanych dializ wg powiatów lekarze uprawnieni do wykonywania zawodu wg wieku, dane dla powiatów działalność oddziałów ginekologiczno-położniczych w szpitalach wg regionów i województw: liczba przyjętych porodów, liczba noworodków żywo urodzonych i liczba cięć cesarskich Analiza stron www Analiza stron www WYNIKI MONITORINGU Podstawowe statystyki odpowiedzi Wnioski o dostęp do informacji publicznej wysłaliśmy do 8 ministerstw (do MEN, MRR i MPiPS kilkakrotnie), od większości otrzymaliśmy odpowiedzi w ustawowym terminie (tylko MEN przesyłał odpowiedzi później). Dane udało nam się uzyskać od sześciu ministerstw (MEN, MRR, MRiRW, Min. Sprawiedliwości, Min. Skarbu, MZ), choć nie wszystkie spełniały kryterium odpowiedniego zakresu merytorycznego i czasowego. Nie uzyskaliśmy danych z MG i MPiPS. Analiza kompletności danych, powody odmów Ministerstwo Edukacji Narodowej. Pisma o dane wysyłaliśmy dwukrotnie w 2010 i 2012 roku. Za pierwszym razem zakres danych, o jakie się ubiegaliśmy, był dosyć szeroki obejmował 17 obszarów tematycznych wyodrębnionych na podstawie zakresu danych w Systemie Informacji Oświatowej (dodatkowo, każdy obszar mógł dotyczyć różnych stopni edukacji, a więc szkół 13

14 Dostęp do danych publicznych w Polsce Raport z monitoringu Stowarzyszenia Klon/Jawor podstawowych, szkół gimnazjalnych i szkół progimnazjalnych). Otrzymaliśmy informacje zawierające się we wnioskowanym zakresie czasowym, ale dotyczące tylko czterech z siedemnastu obszarów tematycznych: liczby kursów pozaszkolnych form doskonalenia i dokształcania nauczycieli, liczby uczestników pozaszkolnych form doskonalenia i dokształcania, liczby uczniów korzystających z wypoczynku w okresie ferii zimowych i wakacji, liczby wypadków. Brak dużej części danych został uzasadniony brakiem gotowych zestawień. Zostaliśmy też odesłani do GUS-u jako dysponenta większości danych statystycznych z zakresu oświaty. W 2012 roku znacząco ograniczyliśmy zakres danych, o jaki wnioskowaliśmy (do ośmiu zagadnień), dodając jednak nowe kwestie dotyczące liczby zatrudnionych nauczycieli i ich wynagrodzeń, w zestawieniu według stopnia awansu zawodowego oraz podziału terytorialnego kraju. Tym razem udało nam się uzyskać niemal wszystkie dane. Ponieważ MEN nie posiada danych koniecznych do wyliczenia średniego wynagrodzenia nauczycieli na poziomie poszczególnych gmin, uzyskaliśmy wiedzę tylko na temat średniej krajowej. Ministerstwo Gospodarki. Pismo do Departamentu Energetyki zostało wysłane w 2010 roku. Otrzymaliśmy odpowiedź, że metodologia zbierania danych nie pozwala na przedstawienie ich we wnioskowanym układzie (na niższym poziomie agregacji). Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. W 2010 roku wnioskowaliśmy do MPiPS o dostęp do danych publicznych ze sprawozdań 01-, 02-, 03-MPiPS oraz aplikacji centralnych pomocy społecznej i świadczeń rodzinnych SAC SYRIUSZ i Quickstat. Niestety, żadnych z ww. danych nie udało nam się uzyskać. Przedstawiciele ministerstwa podawali różne powody odmownej odpowiedzi na nasze pisma. W przypadku MPiPS-01 (sprawozdania rynku pracy) przedstawiciel Departamentu Rynku Pracy powołał się na rozporządzenie PRM z 1999 r. w sprawie trybu i form ogłaszania, udostępniania i rozpowszechniania wynikowych informacji statystycznych i wykazał, że nie mają obowiązku udostępniać nam tych danych oraz stwierdził, że sami systematycznie je udostępniają w raportach publikowanych na stronie ministerstwa, a także w ramach wydawnictw i komunikatów GUS. W sprawie MPiPS-07 (dane dotyczące niepełnosprawnych) odpowiedź odmowna również powoływała się na zasoby GUS-u, które, zdaniem autora pisma, zaspokajają potrzeby portalu mojapolis.pl w zakresie udostępniania danych. Także w związku z wnioskiem o dane ze sprawozdań 02-MPiPS zostaliśmy odesłani do GUS-u, który agregował dane na temat Funduszu Pracy. Odnosząc się do naszego wniosku, przedstawiciel Departamentu Funduszy zaznaczył też w piśmie, że dostrzega potrzebę upubliczniania części danych ze sprawozdania, ale w znacząco węższym zakresie, niż o to wnioskowaliśmy. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w 2012, a następnie na początku 2013 roku, ubiegaliśmy się o dane z bazy SIMIK. Część z nich, dotyczącą umów o dofinansowanie projektów unijnych, ministerstwo na bieżąco udostępnia na swojej stronie internetowej, jednak nie ma na niej danych archiwalnych ani danych na temat wniosków o dofinansowanie projektów. Zdecydowaliśmy się więc o nie wnioskować, gdyż wiedzieliśmy, że są w MRR gromadzone. Otrzymaliśmy wszystkie dane, o które prosiliśmy. Współpracę z MRR opisujemy też w części poświęconej dobrym praktykom. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w 2012 roku wnioskowaliśmy o dane dotyczące płatności bezpośrednich i dotacji z UE na rzecz rolnictwa, rybołówstwa i obszarów wiejskich. Informacje o płatnościach bezpośrednich otrzymaliśmy za okres krótszy niż wnioskowany (danymi za lata przed 2009 r. dysponuje inna instytucja). Dane dotyczące projektów dofinansowanych ze środków unijnych również przekazane zostały w ograniczonym zakresie (tematycznym i czasowym) ze względu na specyfikę systemu sprawozdawczości programów związanych z rolnictwem i rybołówstwem. Ministerstwo Skarbu Państwa na podstawie wyników analizy strony internetowej MSP zdecydowaliśmy się w 2012 roku wnioskować o dane dotyczące nieruchomości, gruntów i przedsiębiorstw skarbu państwa, a także zabytków wpisanych do rejestru. Otrzymaliśmy tylko dane 14

15 2. Przebieg monitoringu na temat przedsiębiorstw państwowe nadzorowane przez wojewodów. W przypadku pozostałych danych okazało się, że część zbierana jest na zbyt wysokim poziomie agregacji, a częścią ministerstwo nie dysponuje. Ministerstwo Sprawiedliwości na podstawie wyników analizy strony internetowej Ministerstwa zdecydowaliśmy się w 2012 roku wnioskować o dane dotyczące szeroko rozumianej sprawności systemu sprawiedliwości czasu trwania postępowania sądowego, liczby przedłużających się (niezamkniętych w okresie sprawozdawczym) postępowań, a także na temat komorników i skuteczności egzekucji komorniczych oraz liczby tłumaczy przysięgłych. W odpowiedzi na nasze pismo otrzymaliśmy wszystkie informacje poza ostatnią, którą ministerstwo nie dysponuje. Problemem okazał się poziom agregacji danych z podziałem na sądy rejonowe (jest ich ponad 300) lub okręgowe (45), co nie pokrywa się z podziałem administracyjnym kraju. W serwisie mogliśmy wykorzystać tylko dane z sądów rejonowych, które przedstawiono na poziomie powiatów. Były to informacje o czasie trwania postępowania sądowego. Pozostałe dane otrzymaliśmy dla 45 sądów okręgowych, co uniemożliwiło przedstawienie ich w serwisie. Ministerstwo Zdrowia zakres zapytania o dane wysłanego do w 2012 roku został ustalony na podstawie analizy zawartości strony internetowej Ministerstwa i publikowanych na niej biuletynów statystycznych. W odpowiedzi otrzymaliśmy dane na temat liczby stanowisk dializacyjnych i wykonanych dializ, a także liczby cesarskich cięć. Nie uzyskaliśmy danych o działalności szpitali na poziomie województw. Powodem był zapis art. 38 ustawy z 29 czerwca 1995 o statystyce publicznej (Dz. U poz. 591). Mówi on, iż nie mogą być publikowane ani udostępniane informacje statystyczne, jeżeli na daną agregację składają się mniej niż trzy podmioty lub udział jednego podmiotu w określonym zestawieniu jest większy niż trzy czwarte. Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia odpisało: w związku z ww. ustawą dane o działalności szpitali wg powiatów moglibyśmy przekazać jedynie dla 31 powiatów. Z kolei dane o uprawnionych do wykonywania zawodu zbierane są tylko z poziomu województw. W sprawie danych o nowotworach złośliwych zostaliśmy odesłani do Instytutu Onkologii w Warszawie, prowadzącego Krajowy Rejestr Nowotworów, a o informacje o potwierdzonych zachorowaniach na gruźlicę do Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie URZĘDY CENTRALNE I INSTYTUCJE IM PODLEGŁE W ramach monitoringu wystąpiliśmy do poniższych instytucji o następujący zakres danych: Instytucja Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Centralna Komisja Egzaminacyjna Zakres wysokość dopłat bezpośrednich liczba rolników, którym przyznano dopłaty bezpośrednie średnie wyniki sprawdzianów dla uczniów szkół podstawowych (od roku 2002 do roku 2010) średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego (od roku 2002 do roku 2010) osobno dla części humanistycznej, matematyczno-przyrodniczej, języka obcego nowożytnego oraz punktacji łącznej. średnie wyniki egzaminu maturalnego (od roku 2005 do roku 2010) osobno dla egzaminów z języka polskiego, matematyki oraz punktacji ogólnej. Podstawa/ lata / Główna Dyrekcja Dróg Krajowych i długość dróg publicznych gminnych ogółem, w tym o nawierzchni twardej, twardej ulepszonej, gruntowej

16 Dostęp do danych publicznych w Polsce Raport z monitoringu Stowarzyszenia Klon/Jawor Instytucja Zakres Autostrad długość remontowanych dróg publicznych gminnych długość dróg publicznych powiatowych ogółem, w tym o nawierzchni twardej, twardej ulepszonej, dwujezdniowych długość remontowanych dróg publicznych powiatowych długość dróg krajowych ogółem, w tym autostrad długość remontowanych dróg krajowych długość dróg krajowych określonej kategorii (A, B, C, D) wg Systemu Oceny Stanu Nawierzchni Podstawa/ lata Główny Urząd Statystyczny Departament Informacji Główny Urząd Statystyczny Departament Metodologii, Standardów i Rejestrów Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Komenda Główna Policji Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny urodzenia: dane dotyczące urodzeń żywych zatrudnienie wg PKB: przeciętna liczba zatrudnionych wg sekcji PKD na poziomie powiatów zdrowie: dane dotyczące porad medycznych w zakresie ambulatoryjnej opieki zdrowotnej oraz pomocy doraźnej i ratownictwa medycznego transport: długość tras komunikacyjnych, liczba wozów i ich wiek (liczba wozów starszych niż 10 lat), eksploatacja taboru (średni przebieg wozokilometry / liczba wozów) w komunikacji lokalnej; liczba pasażerów w komunikacji lokalnej, krajowej, międzynarodowej obrysy granic podziału na rejony statystyczne i obwody spisowe dane dotyczące profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz rynku alkoholowego w Polsce, zgromadzone w Rocznych sprawozdaniach z działalności samorządów gminnych w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych dane dotyczące poszczególnych kategorii przestępstw zgromadzone w Policyjnym Systemie Statystyki Przestępczości TEMIDA zdarzenia wg rodzaju i wielkości (pożary małe, średnie, duże i bardzo duże; miejscowe zagrożenia, w tym klęski żywiołowe; alarmy fałszywe) pożary wg kodu obiektu informacje o czasie zdarzenia, czasie działań ratowniczych w rozbiciu na jednostkę podziału administracyjnego zachorowania na gruźlicę płuc zakażenia HIV i zachorowania na AIDS zachorowania i podejrzenia zachorowań na grypę formularz Z formularze ZD-3, ZD-4 T System TEMIDA

17 2. Przebieg monitoringu WYNIKI MONITORINGU Podstawowe statystyki odpowiedzi Między 2010 a 2012 rokiem wysłaliśmy wnioski o dane do ośmiu instytucji centralnych, w tym do GUS-u, do którego skierowaliśmy pięć pism w sprawie różnego rodzaju danych. Wszystkie instytucje odpowiedziały nam, choć często po przewidzianym w ustawie terminie. Wnioskowane dane udało się otrzymać często nie w odpowiedzi na pierwsze pismo, ale po dłuższej korespondencji od czterech instytucji: Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Głównej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, Komendy Głównej Policji i Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Nie otrzymaliśmy oczekiwanych danych z Centralnej Komisji Edukacyjnej, GUS-u (dane nt. obrysów jednostek administracyjnych kupiliśmy), Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej i Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego. Analiza kompletności danych, powody odmów Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. O dane dotyczące dopłat bezpośrednich ubiegaliśmy się dwukrotnie w 2010 roku za lata i w 2011 roku za lata 2010 i dwa pierwsze kwartały 2011 roku. W obydwu przypadkach dane otrzymaliśmy, jednak nie dotyczyły one kwot faktycznie wypłaconych, tylko wyliczonych na podstawie stwierdzonej powierzchni gruntów rolnych. Centralna Komisja Egzaminacyjna. Korespondencja z CKE trwała od początku 2010 do października 2011 roku. Na nasze pierwsze pismo otrzymaliśmy odpowiedź, że dane, o które prosimy, możemy kupić za 18 tysięcy złotych. W połowie roku 2010, a następnie w 2011 wysłaliśmy kolejne pisma, w których zawęziliśmy zakres wniosku. Ostatecznie w październiku 2011 roku otrzymaliśmy odpowiedź, że CKE nie dysponuje danymi na poziomie niższym niż województwa i że w tej sprawie musimy zwrócić się do Okręgowych Komisji Edukacyjnych. Główna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad. Na pierwsze pismo z maja 2010 roku dotyczące danych o drogach publicznych otrzymaliśmy odpowiedź odsyłającą nas do dostępnych statystyk ogólnopolskich i wojewódzkich. W odpowiedzi wyjaśniliśmy, że zależy nam na danych dla gmin. Wtedy zostaliśmy poproszeni o kolejne pismo z wnioskiem o informację publiczną, które wysłaliśmy w sierpniu 2010 roku. Dane ostatecznie dostaliśmy dopiero w październiku, jednak byliśmy w międzyczasie informowani o ostatecznym terminie ich przekazania. W 2011 roku wystąpiliśmy o dane za kolejny rok i tym razem bez kłopotu je otrzymaliśmy. W kolejnym piśmie (z 2012 r.) zwróciliśmy się do GDDKiA z prośbą o aktualizację danych oraz wyjaśnienie niezgodności pomiędzy danymi otrzymanymi w poprzednich latach. W odpowiedzi zostaliśmy odesłani do bazy danych GUS i uzyskaliśmy kilka mało przekonujących hipotez tłumaczących stwierdzone przez nas błędy. Główny Urząd Statystyczny. W 2010 roku wysłaliśmy do Departamentu Informacji GUS cztery wnioski o dane dotyczące urodzeń żywych, zatrudnienia wg sekcji PKB, danych na temat zdrowia i transportu. Każde z nich spotkało się z inną reakcją. W odpowiedzi na pismo o udostępnienie, w formie zdezagregowanego zbioru, statystyk urodzeń żywych (zbieranych na podstawie pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka ) otrzymaliśmy odpowiedź odmowną, choć zobowiązaliśmy się nie prezentować danych w postaci niezgodnej z treścią ustawy, a jedynie w formie zbiorczych zestawień. Brak zgody umotywowano faktem, że jednostkowe dane nieidentyfikowalne mogą być udostępniane jedynie instytutom medycznym i innym jednostkom badawczo-naukowym wyłącznie dla celów naukowych. Na wniosek o dane dotyczące zatrudnienia wg sekcji PKD nie otrzymaliśmy oficjalnej odpowiedzi (telefonicznie poinformowano nas, że mamy czekać na pismo, które nie nadeszło). Zaś opracowanie na nasze potrzeby dwóch pozostałych obszarów zostało przez GUS wycenione na 32 tys. zł netto (dane dotyczące zdrowia za lata , a nie, jak wnioskowaliśmy, ) i 1200 zł 17

18 Dostęp do danych publicznych w Polsce Raport z monitoringu Stowarzyszenia Klon/Jawor brutto (dane o transporcie). Dodatkowo okazało się, że większość informacji na ten ostatni temat jest grupowana według miejsca siedziby przewoźnika, a nie miejsca świadczenia usług, co poważnie obniża wartość informacyjną tych danych. Nie zdecydowaliśmy się na ich zakup. Kupiliśmy za to dane na temat obrysów przebiegu granic podziału na rejony statystyczne i obwody spisowe, o które wnioskowaliśmy do Departament Metodologii, Standardów i Rejestrów. Ich przygotowanie zostało wycenione na 300 zł netto. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. W odpowiedzi na pierwsze pismo z 2010 roku w sprawie danych na temat profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz rynku alkoholowego otrzymaliśmy informację, że przygotowanie materiałów dla nas wiąże się z dodatkową pracą, co generuje koszty. Gdy jednak podkreśliliśmy niekomercyjny charakter serwisu mojapolis.pl, dane udostępniono nam bezpłatnie. Następnie dwukrotnie (w roku 2011 i 2012) otrzymaliśmy ich aktualizację, już bez konieczności składania dodatkowych wyjaśnień. Komenda Główna Policji. W reakcji na nasze pismo o dane z bazy TEMIDA, po dodatkowym kontakcie telefonicznym Komenda Główna Policji poprosiła o wykazanie interesu publicznego naszego przedsięwzięcia. Przedstawione argumenty okazały się najwyraźniej wystarczające, ponieważ dane otrzymaliśmy. W roku 2011 pozyskanie danych nie wymagało już dodatkowych uzasadnień, choć konieczny okazał się mail przypominający o przesłanym wniosku. Ostatecznie po trzech miesiącach od daty złożenia pierwszego pisma dane otrzymaliśmy. Z kolei w 2012 roku wniosek o aktualizację informacji, o którym nie przypominaliśmy mailowo ani telefonicznie, pozostał bez odpowiedzi. Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej. Na pismo wysłane w 2012 roku otrzymaliśmy odpowiedz telefoniczną, że Komenda danymi na poziomie powiatów nie dysponuje albo w ogóle nie są zbierane na takim poziomie agregacji albo mogą być do zdobycia w komendach wojewódzkich. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny. W odpowiedzi na pismo z 2012 roku zostaliśmy odesłani do Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie monitorującego zachorowania na gruźlicę i do Wojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych, które dysponują danymi o zachorowaniach na grypę w podziale na powiaty. Zostaliśmy też poinformowani, że monitoring HIV/AIDS zgodnie z obowiązującymi przepisami jest prowadzony tylko do poziomu województw INSTYTUCJE REGIONALNE OKRĘGOWE KOMISJE EGZAMINACYJNE INFORMACJE OGÓLNE Okręgowe Komisje Egzaminacyjne to instytucje pod nadzorem Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, bezpośrednio odpowiadające za przygotowywanie i organizowanie zewnętrznego systemu oceniania wyników w nauce (sprawdzian po szkole podstawowej, egzamin maturalny, egzamin zawodowy oraz egzaminy eksternistyczne) na obszarze objętym jej działalnością. Istnieje 8 Okręgowych Komisji Egzaminacyjnych, które mają siedziby w Gdańsku, Jaworznie, Krakowie, Łomży, Łodzi, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu. Ich główne zadania określa ustawa o systemie oświaty. 18

19 2. Przebieg monitoringu DANE, O KTÓRYCH UDOSTĘPNIENIE WNOSILIŚMY W RAMACH MONITORINGU Prosiliśmy o następujące dane w podziale na gminy, powiaty i województwa: 1. średnie wyniki sprawdzianu dla uczniów szkół podstawowych za lata , 2. średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego za lata osobno dla części humanistycznej, matematyczno-przyrodniczej i językowej, 3. średnie wyniki egzaminu maturalnego za lata osobno dla egzaminów z języka polskiego, matematyki i języka obcego na poziomie podstawowym oraz rozszerzonym. Wszystkie zapytania dotyczyły uczniów bez dysfunkcji rozwojowych. WYNIKI MONITORINGU Pierwsze wnioski do Okręgowych Komisji Egzaminacyjnych wysłaliśmy w 2011 roku, kiedy stało się jasne, że nie otrzymamy danych z CKE. Oczekiwane informacje przekazało nam pięć komisji, trzy pozostałe (Łomża, Kraków i Gdańsk) odesłały nas do swoich stron internetowych, z których jednak nie mogliśmy pobrać danych w układzie koniecznym dla naszych celów. W 2012 roku ponownie wysłaliśmy pisma w pięciu przypadkach z wnioskiem o aktualizację danych, a do pozostałych trzech komisji z ponowieniem prośby z roku poprzedniego. Tym razem często w wyniku dłuższej korespondencji, w której wyjaśnialiśmy, dlaczego dane ze stron internetowych są dla nas nieużyteczne otrzymaliśmy informacje z sześciu komisji, natomiast w przypadku dwóch OKE dane udostępnione w internecie okazały się wystarczające (choć publikowane w wielu rozproszonych plikach i w formacie PDF) INSTYTUCJE GROMADZĄCE DANE DOTYCZĄCE JAKOŚCI STANOWIENIA I STOSOWANIA PRAWA Uznaliśmy, iż zagadnienie jakości stanowienia i stosowania prawa obrazują m.in. dane na temat działalności Izb Obrachunkowych i Urzędów Wojewódzkich (nadzorujących i kontrolujących jednostki samorządu terytorialnego), a także organów sądownictwa administracyjnego: Wojewódzkich Sądów Administracyjnych i Samorządowych Kolegiów Odwoławczych. REGIONALNE IZBY OBRACHUNKOWE INFORMACJE OGÓLNE Regionalna Izba Obrachunkowa to państwowy, zewnętrzny i niezależny organ kontroli oraz nadzoru jednostek samorządu terytorialnego i innych określonych w ustawie podmiotów, które kontroluje w zakresie gospodarki finansowej (budżetu) i zamówień publicznych. Interesowała nas nadzorcza działalność tej instytucji w odniesieniu do jednostek samorządu terytorialnego. Pytaliśmy o procedury uchwalania budżetu, podatków i opłat lokalnych, a także o przypadki naruszenia prawa w uchwałach dotyczących zaciągania zobowiązań, przydzielania pożyczek, przyznawania dotacji z budżetu, udzielania absolutorium. Powyższe kwestie jako najlepiej odzwierciedlające jakość stanowienia prawa wskazał konsultant z RIO w Białymstoku. Zgodnie z jego sugestiami we wniosku o udostępnienie informacji publicznej nie poruszaliśmy kwestii dotyczących działalności kontrolnej RIO (ze względu na zbyt duży poziom ogólności danych, obejmujących wszystkie przypadki naruszenia prawa: od błahych po poważne) i opiniodawczej (ze względu na stopień skomplikowania danych i pracochłonność przygotowania statystyk). 19

20 Dostęp do danych publicznych w Polsce Raport z monitoringu Stowarzyszenia Klon/Jawor DANE, O KTÓRYCH UDOSTĘPNIENIE WNOSILIŚMY W RAMACH MONITORINGU Wnioskowaliśmy o wykaz gmin, w których: 1. do 31 marca nie uchwalono budżetu 2. stwierdzono poważne naruszenia prawa (wraz z ich liczbą w każdej gminie) w uchwałach lub zarządzeniach jednostek samorządu terytorialnego dotyczących: a) udzielania pożyczek oraz zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego, b) zasad i zakresu przyznawania dotacji, c) udzielenia absolutorium; WYNIKI MONITORINGU Statystyka odpowiedzi 27 grudnia 2012 roku do 16 Regionalnych Izb Obrachunkowych wysłano wniosek o udostępnienie informacji publicznej na temat ich działalności. Wszystkie izby udzieliły odpowiedzi w wymaganym ustawowo terminie 14 dni kalendarzowych. Kompletność i odpowiedniość danych Odpowiedź na pismo w sprawie udostępnienia informacji publicznej nie była jednak jednoznaczna z samym udostępnieniem owej informacji. Dane w pełni zgodne z wnioskiem nadesłały tylko dwie izby obrachunkowe z siedzibami w Kielcach i we Wrocławiu, przy czym dane z Kielc zostały udostępnione w formie papierowej. W przypadku 8 izb obrachunkowych przekazane informacje okazały się niekompletne lub znacząco odbiegające od wnioskowanego zakresu. Połowa urzędów (RIO w Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Kielcach, Łodzi, Olsztynie i Opolu) przed udzieleniem ostatecznej odpowiedzi zażądała uzasadnienia interesu publicznego naszej prośby. Wniosek dotyczył bowiem informacji przetworzonej, a ta, zgodnie z art. 3. ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej, udzielana jest w zakresie szczególnie istotnym dla interesu publicznego. W odpowiedzi przesłaliśmy do wszystkich izb jednakowe pismo, w którym podkreślaliśmy wagę dostępu do danych na temat jakości stanowienia i stosowania prawa przy opisie uwarunkowań rozwoju lokalnego. Poinformowaliśmy także, że dane te, obecnie nigdzie nie publikowane, posłużą do zasilenia serwisu mojapolis.pl, służącego zwiększeniu dostępu obywateli do informacji publicznej i oferującego szeroki, bezpłatny dostęp do informacji statystycznych dotyczących społeczności w Polsce. Przyczyny odmowy udostępnienia danych Głównym powodem odmowy udostępnienia danych we wnioskowanym zakresie był fakt, iż Izby Obrachunkowe nie mają ustawowego obowiązku gromadzenia informacji o swojej działalności w odniesieniu do gmin. Regionalna Izba Obrachunkowa w Warszawie przestawiła to w następujący sposób: zarówno przepisy jak i regulaminy wewnętrzne nie nakładają na Izby obowiązku prowadzenia rejestrów w podanym zakresie. Regionalna Izba Obrachunkowa w Warszawie nie dysponuje danymi w żądanym układzie. Co więcej, prowadzenie takich wykazów (tj. w podziale na poszczególne JST) nie jest dla izby celowe. Informacje dotyczące działalności samorządu terytorialnego są opracowywane w sposób globalny, nie indywidualny dla każdej z jednostek 20