Struktura rynku finansowego w gospodarce wiatowej Structure of financial market in world economy

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH Nr 88 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2011 prof. dr hab. in. Tadeusz Wa ci ski Politechnika Warszawska, Wydzia Zarz dzania dr in. Gra yna Paulina Wójcik Szko a G ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wydzia In ynierii Produkcji Struktura rynku finansowego w gospodarce wiatowej Structure of financial market in world economy Streszczenie: W gospodarce rynkowej podstawowym mechanizmem koordynacji dzia alno ci gospodarczej jest rynek, czyli stale dokonuj cy si proces, w ramach którego kupuj cy i sprzedaj cy decyduj o tym, co chc sprzeda lub kupi i na jakich warunkach. Funkcjonowanie rynku finansowego polega na wzajemnym oddzia ywaniu poda y, popytu oraz cen. W artykule przedstawiono struktur rynku finansowego w gospodarce wiatowej z uwzgl dnieniem polskich uwarunkowa. Abstract: In the market economy an essential mechanism of the coordination of the business activity is a market, that is process constantly taking place, in frames of which the purchaser and the seller are deciding about what they want to sell or to buy and on what conditions. Functioning of the financial market consists in the mutual influence of the supply, the demand and prices. In the article was described a structure of the financial market in the world economy including Polish conditioning. Wprowadzenie Rynki finansowe to rynki, na których przedmiotem obrotu s instrumenty finansowe. Instrumentami finansowymi nazywamy zobowi zania (roszczenia) finansowe jednych podmiotów gospodarczych w stosunku do innych. Instrumentami finansowymi s : depozyty bankowe, papiery warto ciowe, polisy ubezpieczeniowe, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych. Istota procesów zachodz cych na rynkach finansowych polega na udost pnianiu czasowo wolnych rodków pieni nych przez tych, którzy je posiadaj i w danym czasie nie zamierzaj sami ich wykorzysta na cele konsumpcji lub w dzia alno ci gospodarczej tym, którzy akurat potrzebuj dodatkowych rodków na rozwój dzia alno ci gospodarczej lub nabycie dóbr na potrzeby konsumpcji. Przes ank udost pniania i wykorzystania pieni dzy jest d enie do osi gni cia korzy ci przez obie strony. Rynek finansowy umo liwia podmiotom gospodarczym uniezale nienie decyzji konsumpcyjnych i decyzji inwestycyjnych od wielko ci posiadanych w danym momencie w asnych zasobów. Oznacza to mo liwo elastyczne-

2 26 T. Wa ci ski, G.P. Wójcik go kszta towania czasowej struktury konsumpcji i inwestycji. Rynek finansowy umo liwia bowiem transfer zasobów pomi dzy oszcz dzaj cymi a tymi podmiotami, którym w asne zasoby nie pozwalaj w pe ni zrealizowa ich planów konsumpcyjnych lub inwestycyjnych i które musz si ga do zasobów b d cych w posiadaniu innych podmiotów. Natomiast podmioty oszcz dzaj ce, dzi ki istnieniu rynku finansowego, maj mo liwo lokowania swoich oszcz dno ci w przedsi wzi cia przynosz ce dochód bez konieczno ci bezpo redniego prowadzenia dzia alno ci gospodarczej - produkcyjnej czy us ugowej. Rynek finansowy umo liwia zwi kszenie efektywno ci wykorzystania zasobów w gospodarce. Kiedy nie ma takiego rynku, zasoby niewykorzystane przez poszczególne podmioty na cele konsumpcji musz by przez nie zakumulowane w postaci inwestycji rzeczowych. Tymczasem podmioty dysponuj ce oszcz dno ciami nie zawsze maj mo liwo ci najbardziej efektywnego wykorzystania zasobów rzeczowych. Dzi ki istnieniu rynku finansowego mo liwy jest transfer zasobów rzeczowych do najbardziej efektywnych zastosowa, co zwi ksza ogólny poziom efektywno ci wykorzystania tych zasobów i przyspiesza rozwój gospodarczy kraju. Rynek finansowy stwarza oszcz dzaj cym (inwestorom) mo liwo ci ró nicowania pakietów posiadanych aktywów, a tym samym ograniczania ryzyka. Kiedy brakuje rynku finansowego lub jest on s abo rozwini ty, mo liwo ci kszta towania zró nicowanego pakietu aktywów s ograniczone. Trzeba bowiem zauwa y, e aktywa rzeczowe charakteryzuj si z regu y wysokim stopniem niepodzielno ci, co automatycznie ogranicza kr g potencjalnych nabywców do tych, którzy maj odpowiednio du e zasoby finansowe. Rynek finansowy, dostarczaj c niemal doskonale podzielne aktywa finansowe, stwarza wszystkim dysponuj cym oszcz dno ciami mo liwo ci kszta towania praktycznie dowolnych konfiguracji posiadanych pakietów. Poniewa pakiet sk adaj cy si z wielu ró nych lokat charakteryzuje si mniejszym ryzykiem, rynek finansowy umo liwia eliminowanie cz ci ryzyka. Oczywi cie osoby bardziej sk onne do podejmowania ryzyka mog nabywa bardziej ryzykowne aktywa finansowe. Ogólnie bior c, rynek finansowy stwarza dogodne mo liwo ci elastycznego kszta towania struktury posiadanych lokat, zgodnie z preferencjami poszczególnych osób co do ryzyka. Poniewa na wspó czesnym rynku finansowym dzia a wiele wyspecjalizowanych instytucji finansowych wiadcz cych ró nego rodzaju us ugi finansowe dla podmiotów spoza sektora finansowego, tote podmioty te, korzystaj c z wyspecjalizowanej wiedzy po redników finansowych, mog lepiej zarz dza swymi finansami, stosowa ró ne techniki i struktury finansowania dzia alno ci, ogranicza ryzyko za pomoc specjalistycznych instrumentów finansowych, a w rezultacie zwi ksza efektywno prowadzonej dzia- alno ci gospodarczej. Równie osoby fizyczne, z regu y nie dysponuj ce odpowiednimi kwalifikacjami ani wiedz, które pozwoli yby im skutecznie inwestowa na rynku kapita owym, mog skorzysta z po rednictwa instytucji finansowych profesjonalnie zajmuj cych si lokowaniem rodków pieni nych w instrumenty rynku finansowego. Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011 ZN nr 88

3 Struktura rynku finansowego w gospodarce wiatowej 27 Struktura rynku finansowego Przez rynek finansowy rozumie si miejsce, gdzie zawiera si ró nego rodzaju umowy po yczkowe b d kredytowe czy inne, b d ce w ogólnym rozumieniu ród em finansowania dzia alno ci gospodarczej. We wspó czesnym wiecie wynikaj ce z tych umów przep ywy rodków mi dzy uczestnikami rynku finansowego nast puj przez okre lone kana y (rysunek 1). Pomi dzy uczestnikami rynku finansowego realizuje si szereg transakcji oraz wyst puje wiele wzajemnych powi za. Przedsi biorstwa wytwarzaj ce okre lone dobra i us ugi oferuj je gospodarstwom domowym, innym przedsi biorstwom, jednostkom administracji oraz podmiotom zagranicznym, w zamian za co otrzymuj dochody, z których p ac wynagrodzenie zatrudnionym pracownikom oraz op aty i podatki na rzecz pa stwa. Gospodarstwa domowe za prac oraz wytworzone dobra i us ugi otrzymuj dochody, które nast pnie wydatkuj na zakup innych dóbr i us ug oraz na wymagane podatki. Udzia y Gospodarstwa domowe Kapita y Przedsi biorstwa Kredyty Oszcz dno ci Oszcz dno ci Kredyty Po rednicy finansowi Udzia y Udzia y Po yczki Po yczki Pa stwo Zagranica Rys. 1. Schemat funkcjonowania rynku finansowego Fig. 1. Scheme of functioning of the financial market ród o: W. D bski, Rynek finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, 2002, 2005, 2007, s. 15. Source: W. D bski, Rynek finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, 2002, 2005, 2007, p. 15. Osoby niepracuj ce uzyskuj ró nego rodzaju wiadczenia, np. zasi ki, emerytury, renty, które tak e wydatkuj na wy ej wymienione cele. Z kolei pa stwo z zebranych op at i podatków finansuje sfer produkcji niematerialnej, wyp aca wynagrodzenia osobom zatrudnionym w sektorze publicznym, wyp aca wiadczenia oraz ponosi wydatki na utrzymanie i rozwój infrastruktury pa stwa (drogi, szko y, szpitale itp.). ZN nr 88 Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011

4 28 T. Wa ci ski, G.P. Wójcik Pa stwo spe nia tak e funkcj regulacyjn w gospodarce przez stwarzanie warunków aktywizuj cych dzia ania podmiotów gospodarczych oraz wp ywanie na poda pieni dza w gospodarce i pr dko jego obiegu. W ramach transakcji eksportowo-importowych podmioty krajowe sprzedaj wyprodukowane przez siebie dobra i us ugi oraz kupuj w zamian dobra i us ugi wytworzone przez przedsi biorstwa zagraniczne. Przep ywy bie ce strumieni finansowych mi dzy podmiotami gospodarczymi mo na przedstawi jak na rysunku 2. Op aty i podatki Pa stwo P ace i inne wydatki Gospodarstwa domowe Wydatki Wydatki Op aty i podatki Przedsi biorstwa P ace i inne wydatki Eksport Import Podmioty zagraniczne Rys. 2. Ogólny schemat przep ywu bie cych strumieni finansowych w gospodarce Fig. 2. General scheme of the flow of current financial streams in the economy ród o: W. D bski, Rynek finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, 2002, 2005, 2007, s. 14. Source: W. D bski, Rynek finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, 2002, 2005, 2007, p. 14. Ogóln struktur rynku finansowego z punktu widzenia rodzaju instrumentu finansowego przedstawia rysunek 3. Rynek pieni ny to segment rynku finansowego, przez który podmioty gospodarcze finansuj swoj bie c dzia alno, a okres tego finansowania nie przekracza jednego roku. Na tym rynku mamy do czynienia z wyst powaniem poda y kapita u krótkoterminowego - chwilowo wolnych rodków (oszcz dno ci i rezerw), w stosunku do których poszukuje si mo liwo ci zagospodarowania, nawet na bardzo krótki okres, by uzyska okre lony dochód. Na rynku pieni nym mo na mówi o segmencie rynku lokat mi dzybankowych, bonów skarbowych, bonów komercyjnych, certyfikatów depozytowych, weksli etc. Rynek kapita owy to segment rynku finansowego, na którym zawierane s transakcje, których przedmiotem s instrumenty finansowe o terminie wykupu powy ej roku z przeznaczeniem uzyskanych rodków na cele rozwojowe. Na tym rynku wyst puje poda kapita u d ugoterminowego. Trafia on do emitentów instrumentów finansowych, którzy wykorzystuj go do prowadzenia swoich planowych przedsi wzi inwestycyjnych, stwarzaj c ich na- Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011 ZN nr 88

5 Struktura rynku finansowego w gospodarce wiatowej 29 bywcom mo liwo zyskownej lokaty posiadanych rodków. Dokonuj ca si przez rynek kapita owy bie ca ocena dzia alno ci emitentów powoduje, e kapita y s kierowane na realizacj najbardziej efektywnych przedsi wzi. Na rynku kapita owym wyró nia si zazwyczaj rynek akcji i obligacji, którymi mog by obligacje skarbowe (rz dowe), komunalne oraz przedsi biorstw. Rynek instrumentów pochodnych to najnowszy segment rynku finansowego. Zosta on wyodr bniony na skutek znacznego rozwoju w ostatnich czasach tych instrumentów na wiatowych rynkach finansowych. Na rynku instrumentów pochodnych mówi si o rynku transakcji terminowych bezwarunkowych (forwards, futures) oraz transakcji terminowych warunkowych (opcje). Rynek finansowy Rynek pieni ny Rynek kapita owy Rynek instrumentów pochodnych Lokaty mi dzybankowe Bony skarbowe Bony komercyjne Certyfikaty depozytowe Akcje Obligacje: skarbowe komunalne przedsi biorstw Certyfikaty inwestycyjne Kwity depozytowe Forwards Futures Opcje Swapy Weksle Rynek depozytowo-kredytowy Rynek walutowy Lokaty bankowe Waluty Kredyty bankowe Po yczki Rys. 3. Ogólna struktura rynku finansowego z punktu widzenia rodzaju instrumentu Fig. 3. General structure of the financial market from a point of view of the type of the instrument ród o: W. D bski, Rynek finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, 2002, 2005, 2007, str. 21. Source: W. D bski, Rynek finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, 2002, 2005, 2007, p. Rynek depozytowo-kredytowy dotyczy lokowania w bankach zasobów pieni nych przez podmioty niebankowe oraz udost pnianie im kapita u przeznaczonego w sektorze bankowym na dzia alno kredytow. W ten sposób podmioty niebankowe maj mo liwo deponowania swoich wolnych rodków pieni nych, które po uwzgl dnieniu dodatkowo mechanizmu kreowania pieni dza mog by wykorzystane do finansowania dzia alno ci podmiotów gospodarczych lub kredytowania wydatków gospodarstw domowych. ZN nr 88 Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011

6 30 T. Wa ci ski, G.P. Wójcik Przez rynek walutowy rozumie si ca okszta t transakcji wymiany walut wraz z instytucjami pomagaj cymi je przeprowadza. Jest to segment rynku finansowego, na którym przedmiotem obrotu s waluty. W krajach rozwini tych rynek finansowy jest bardzo istotn cz ci gospodarki. W uj ciu relatywnym jego podstawy segment, jakim jest rynek kapita owy, stanowi rednio od 60% do 80% PKB. Rynki i instrumenty finansowe w Polsce W okresie, jaki up yn od rozpocz cia procesów transformacji, rynek instrumentów finansowych w Polsce rozwija si bardzo dynamicznie. W 1991 r., kiedy rozpocz a dzia alno Gie da Papierów Warto ciowych w Warszawie, instrumenty finansowe zarejestrowane w depozycie i notowane na sesjach gie dowych ogranicza y si do akcji 5 spó ek publicznych. W nast pnych latach do obrotu wprowadzano kolejne rodzaje instrumentów finansowych, a ich liczba dynamicznie ros a. Znajduje to odzwierciedlenie w danych liczbowych Krajowego Depozytu Papierów Warto ciowych (KDPW) instytucji funkcjonuj cej ponad 15 lat na polskim rynku kapita owym. G ównym zadaniem instytucji depozytowo-rozliczeniowej, jak jest KDPW, jest rozliczanie i rozrachunek transakcji zawieranych na rynku regulowanym i nieregulowanym, a tak e prowadzenie depozytu papierów warto- ciowych - Krajowy Depozyt prowadzi konta depozytowe oraz rachunki papierów warto ciowych dla uczestników systemu depozytowo-rozliczeniowego, na których zapisywane s papiery warto ciowe w formie zdematerializowanej (elektroniczne zapisy na kontach). Na koniec pa dziernika 2009 KDPW w ci gu 15 lat zarejestrowa o prawie 1400 emisji instrumentów finansowych - akcji, obligacji, certyfikatów, listów zastawnych, instrumentów pochodnych oraz 102 miliony rozliczonych transakcji na rynku regulowanym i nieregulowanym o warto ci 34 bilionów z otych. Kapitalizacja instrumentów zdeponowanych w Krajowym Depozycie wynosi a w listopadzie 2009 roku 751 miliardów z otych to druga z najwy szych warto ci w historii KDPW. Bior c pod uwag kapitalizacj zdeponowanych instrumentów na koniec ka dego roku, jedynie na koniec 2007 r. warto ta by a wy sza i wynosi a 847 mld z. Warto obrotu rozliczonego na rynku wtórnym przez ostatnie 15 lat wynios a ponad 66 bilionów z otych. W rekordowym 2007 roku warto rozliczonego obrotu wynios a ponad 14,2 biliona z otych, a do ko ca pa dziernika 2009 r. 8 bilionów z otych. 102 miliony transakcji liczonych pojedynczo rozliczonych zosta o w Krajowym Depozycie przez 15 lat jego funkcjonowania. Aktualnie uczestnikami bezpo rednimi Krajowego Depozytu s 72 podmioty banki i domy maklerskie - które posiadaj w KDPW konta depozytowe lub rachunki papierów warto ciowych. Jednocze nie podmioty posiadaj ce konta depozytowe prowadz rachunki papierów warto ciowych dla Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011 ZN nr 88

7 Struktura rynku finansowego w gospodarce wiatowej 31 swoich klientów. Na koniec wrze nia 2009 r. uczestnicy KDPW prowadzili ponad 1,1 miliona rachunków. Dodatkow grup uczestników KDPW stanowi emitenci na koniec pa dziernika 2009 r. by o ich 574, w tym 36 zagranicznych. Tabela 1. Kapitalizacja instrumentów finansowych zarejestrowanych w KDPW Table 1. Capital of financial instruments registered with KDPW ród o: dane KDPW. Source: KDPW data. Prawie 1400 emisji instrumentów finansowych by o zarejestrowanych w KDPW na koniec pa dziernika 2009 r., co w ci gu 15 lat stanowi wzrost o 1400%. S to zarówno emisje akcji (emitentów krajowych i zagranicznych), ró nego rodzaju obligacji (korporacyjnych, skarbowych, komunalnych oraz innych), certyfikatów, listów zastawnych, bonów skarbowych, jak równie kontraktów terminowych i opcji. Z roku na rok liczba instrumentów finansowych zarejestrowanych w KDPW systematycznie ro nie. Warto rodków w funduszach prowadzonych i zarz dzanych przez KDPW wynios a na koniec pa dziernika 2009 r. ponad 1,1 miliarda z otych. S to rodki zgromadzone w Funduszu Rozliczeniowym, Funduszu Zabezpieczaj cym Rozliczanie Transakcji Zawartych w Alternatywnym Systemie Obrotu Organizowanym przez Gie d Papierów Warto ciowych, Systemie Rekompensat oraz Funduszu Gwarancyjnym. Jednym z kluczowych zada KDPW jest zarz dzanie Funduszem Rozliczeniowym, który tworzony jest z wp at uczestników, a jego celem jest zapewnienie wykonania rozlicze w przypadku braku na rachunku uczestnika rodków pieni nych niezb dnych do rozliczenia transakcji. ZN nr 88 Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011

8 32 T. Wa ci ski, G.P. Wójcik W sk ad Funduszu Rozliczeniowego wchodz : Fundusz Gwarantowania Rozlicze Transakcji Gie dowych; Fundusz Gwarantowania Rozlicze Rynku BondSpot (d. CeTO); Fundusz Gwarantowania Rozlicze Gie dowych Transakcji Terminowych. Tabela 2. Liczba emisji instrumentów finansowych zarejestrowanych w KDPW Table 2. Number of emission of financial instruments registered with KDPW ród o: dane KDPW. Source: KDPW data. Warto rodków zgromadzonych w Funduszu Rozliczeniowym kszta towa si na koniec pa dziernika 2009 roku na poziomie 258 milionów z otych. Fundusz Zabezpieczaj cy Rozliczanie Transakcji Zawartych w ASO utworzony zosta w 2007 roku i zgromadzono w nim rodki o warto ci 3,4 miliona z otych (dane na koniec pa dziernika 2009 roku). Krajowy Depozyt Papierów Warto ciowych (KDPW) zarz dza Systemem Rekompensat utworzonym w celu gwarantowania rodków pieni nych i papierów warto ciowych znajduj cych si na rachunkach inwestycyjnych w przypadku upad o ci domów maklerskich i banków prowadz cych rachun- Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011 ZN nr 88

9 Struktura rynku finansowego w gospodarce wiatowej 33 ki papierów warto ciowych. W Systemie Rekompensat do ko ca pa dziernika 2009 roku zgromadzonych zosta o 76,5 miliona z otych. KDPW obs uguje wyp aty transferowe pomi dzy otwartymi funduszami emerytalnymi - w wyniku zmiany funduszu przez uczestnika lub podzia u rodków zgromadzonych przez uczestnika. Zarz dza te obowi zkowym Funduszem Gwarancyjnym, tworzonym ze sk adek Powszechnych Towarzystw Emerytalnych, gwarantuj cym wyp at wiadcze cz onkom funduszy. Warto Funduszu Gwarancyjnego (na koniec pa dziernika 2009 r.) to ponad 168 milionów z otych. Krajowy Depozyt posiada bezpo rednie po czenia operacyjne z zagranicznymi instytucjami depozytowo-rozliczeniowymi: Oesterreichische Kontrollbank OeKB; Clearstream Banking Luxembourg CBL; Központi Elszámölház és Értéktár Rt. KELER; Centralny Depozitar Cennych Papierov SR A.S. CDCP; Euroclear Bank; As Eesti Väärtpaberikeskus EVK. Z danych publikowanych przez Krajowy Depozyt Papierów Warto ciowych wynika, i w latach struktura instrumentów finansowych uleg a istotnym zmianom: zmniejszy si udzia emisji papierów warto ciowych, przy równoczesnym wzro cie udzia u pozosta ych instrumentów finansowych, zw aszcza instrumentów pochodnych. Na szczególn uwag zas uguje m.in. takie wydarzenie, jak wprowadzenie w 2003 roku do rejestru papierów warto ciowych i obrotu na polskim rynku regulowanym akcji spó ek zagranicznych, co jest wyrazem doceniania przez emitentów zagranicznych jako ci polskich rozwi za prawnych reguluj cych obrót papierami warto- ciowymi oraz przejawem dobrej oceny perspektyw rozwoju polskiego rynku finansowego. Istotne znaczenie mia a przeprowadzona pod koniec ubieg ego dziesi ciolecia reforma systemu emerytalnego, w wyniku której utworzony zosta kapita owy filar ubezpiecze emerytalnych, zapewniaj cy systematyczny dop yw znacznych funduszy na rynki finansowe. W 2001 r. pojawi y si w Polsce obligacje Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI). Spo ród innych zmian wart odnotowania jest przyrost liczby emisji obligacji korporacyjnych. W 2000 r. w KDPW zarejestrowana by a tylko jedna emisja tych niezwykle wa nych instrumentów finansowania przedsi biorstw, natomiast w 2004 r. liczba emisji wzros a do 44. Trzeba jednak podkre li fakt, e mo liwo ci finansowania rozwoju przedsi biorstw za pomoc d ugu pozyskiwanego przez emisje obligacji nadal s w polskiej gospodarce wykorzystywane w niewielkim stopniu. Znajduje to odzwierciedlenie tak e w liczbie emisji zarejestrowanych w KDPW - po szybkim wzro cie w latach , w kolejnych latach obserwujemy ilo ciowy regres tego istotnego segmentu rynku kapita owego oraz wa nego instrumentu finansowania rozwoju przedsi biorstw. Natomiast w analizowanym okresie niemal podwoi a si liczba emisji obligacji Skarbu Pa stwa (wzrost z 86 w 2000 r. do 177 na koniec pa dziernika 2009 r.), które stanowi drug pod wzgl dem ilo ci emisji, po akcjach krajowych, grup papierów warto ciowych. Liczba spó ek krajowych, których akcje s zarejestrowane w KDPW, w tym okresie utrzymywa a si na ustabilizowanym poziomie oko o 460. ZN nr 88 Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011

10 34 T. Wa ci ski, G.P. Wójcik Do instrumentów finansowych, których regres zanotowano w omawianym okresie, nale warranty. Liczba emisji tych instrumentów finansowych popularnych pod koniec lat dziewi dziesi tych i na pocz tku obecnego dziesi ciolecia spada a po 2001 r. systematycznie i w ko cu wycofano je z obiegu. W chwili obecnej na Gie dzie Papierów Warto ciowych (GPW) nie jest notowany aden warrant. Zwi kszaniu si liczby emisji towarzyszy szybki wzrost wolumenu instrumentów finansowych. Ograniczaj c w tym miejscu analiz do papierów warto ciowych mo na zauwa y, e w analizowanym okresie wolumen papierów warto ciowych zwi kszy si oko o 3-krotnie. Najszybciej wzrasta wolumen akcji, który zwi kszy si z oko o 5,5 mld sztuk w 2000 r. do ponad 20 mld w 2006 r. Gwa towny wzrost wolumenu tych papierów warto ciowych w 2005 r. wynika g ównie z przyj cia do depozytu oko o 5 mld sztuk akcji Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa SA (PGNiG). Zwa ywszy na to, e dynamiczny wzrost wolumenu akcji nast pi przy niewielkim wzro cie liczby spó ek, których akcje s zarejestrowane w depozycie, mo na stwierdzi, i g ównym ród em przyrostu tego wolumenu by y nowe emisje spó ek, których akcje s przedmiotem obrotu na rynku regulowanym. Pozyskiwanie dodatkowych kapita ów za pomoc nowych emisji akcji przez spó ki publiczne wskazuje, e ten sposób finansowania rozwoju jest korzystny, a w przysz o ci nale y zak ada wzrost liczby podmiotów, które b d pozyskiwa kapita y przez publiczne emisje akcji. Do innych instrumentów finansowych, których warto ma znaczenie dla cznej kapitalizacji rynku, nale y zaliczy : obligacje NBP, akcje zagraniczne, certyfikaty inwestycyjne, obligacje korporacyjne, obligacje EBI i listy zastawne. Obligacje NBP by y wyemitowane w latach dziewi dziesi tych w celu absorpcji nadmiaru p ynno ci w sektorze bankowym i s one wykupywane przez NBP, w zwi zku z czym ich warto zmniejsza si. Istotne znaczenie dla oceny rozwoju polskiego rynku finansowego w analizowanym okresie maj dane wiadcz ce o wzro cie zainteresowania emitentów zagranicznych notowaniami w asnych akcji na parkiecie gie dy warszawskiej. Akcje spó ek zagranicznych notowane na GPW w Warszawie stanowi niewielki odsetek ich warto ci rynkowej. Pojawienie si na rynku regulowanym w trakcie ostatnich kilku lat obligacji korporacyjnych oraz listów zastawnych wiadczy o pozytywnej ewolucji polskiego rynku kapita owego. W warunkach gospodarki rynkowej te dwa rodzaje papierów warto ciowych to niezwykle wa ne instrumenty finansowania przedsi biorstw oraz rynku nieruchomo ci, zw aszcza budownictwa mieszkaniowego. Bez sprawnego systemu d ugoterminowego finansowania budownictwa mieszkaniowego jego szybki rozwój nie jest mo liwy. Jakkolwiek nadal te dwa rodzaje papierów warto ciowych maj marginesowy udzia w warto ci emisji oraz w obrotach na rynku papierów warto ciowych, to ich pojawienie si oraz odnotowany w ostatnich latach wzrost ich liczby i warto ci nale y uzna za zjawiska bardzo pozytywne. Dalszy rozwój tych segmentów rynku finansowego wydaje si bardzo prawdopodobny, zw aszcza je eli we miemy pod uwag warunki wp ywaj - Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011 ZN nr 88

11 Struktura rynku finansowego w gospodarce wiatowej 35 ce na zainteresowanie d ugoterminowym kredytem jako ród em finansowania przedsi biorstw i budownictwa mieszkaniowego. Spadek stóp procentowych, wysokie tempo wzrostu gospodarczego, konieczno podejmowania inwestycji infrastrukturalnych, poprawa na rynku pracy i wzrost zamo no ci spo ecze stwa b d sprzyja wzrostowi wolumenu kredytu d ugoterminowego, pozyskiwanego przez emisj zarówno obligacji, jak i listów zastawnych. Regulacja rynków finansowych Jednym z najwa niejszych uczestników rynku finansowego jest pa stwo, które wyst puje na tym rynku w roli podmiotu: reguluj cego i kontroluj cego procesy (transakcje) zachodz ce na rynku finansowym oraz udzielaj cego zezwole na prowadzenie dzia alno ci w tym sektorze, oddzia uj cego na koniunktur gospodarcz, zawieraj cego transakcje na tym rynku (najcz ciej w roli po yczkobiorcy). Pomimo wyst puj cej w ostatnich latach tendencji do deregulacji procesów gospodarczych, rynek finansowy wci jest t sfer dzia alno ci gospodarczej, w której regulacyjne i kontrolne funkcje pa stwa s bardzo rozbudowane. We wszystkich wspó czesnych pa stwach o rozwini tej infrastrukturze rynku finansowego podstawowe segmenty tego rynku s przedmiotem regulacji ustawowej oraz przedmiotem nadzoru wyspecjalizowanych instytucji nadzorczych. Najwa niejsze sektory rynku finansowego: bankowy, ubezpieczeniowy, publiczny rynek papierów warto ciowych s najcz ciej przedmiotem szczegó owej regulacji, która w coraz wi kszym zakresie jest przedmiotem koordynacji w skali mi dzynarodowej. Najwa niejsze segmenty rynku s tak e obj te nadzorem wyspecjalizowanych instytucji nadzorczych, takich jak komisje papierów warto ciowych, nadzór ubezpieczeniowy czy nadzór bankowy, które czuwaj nad przestrzeganiem obowi zuj cego prawa przez podmioty nale ce do tego sektora. W odró nieniu od innych sfer dzia alno ci gospodarczej, w których pa stwo nie stwarza na ogó adnych ogranicze poza ogólnie obowi zuj cymi przepisami prawa handlowego czy cywilnego, prowadzenie dzia alno ci w sektorze finansowym jest z regu y uwarunkowane uzyskaniem zezwolenia odpowiedniego organu pa stwowego. Wspó czesne pa stwa staraj si wp ywa na sytuacj gospodarcz za pomoc okre lonych narz dzi polityki makroekonomicznej. W ród tych narz dzi najwa niejsze to: polityka pieni na i polityka fiskalna. W ostatnich latach zarówno w teorii, jaki w praktyce zdecydowany priorytet w rym zakresie przyznaje si polityce pieni nej. Prowadz c polityk pieni n bank centralny w pewnym sensie pos uguje si rynkami finansowymi, a równie wp ywa na sytuacj na tych rynkach. Za po rednictwem rynku finansowego impulsy polityki pieni nej s przenoszone na realn sfer gospodarki. Rynek finansowy jest mechani- ZN nr 88 Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011

12 36 T. Wa ci ski, G.P. Wójcik zmem transmisji polityki pieni nej. Bank centralny, u ywaj c ró nych narz dzi polityki pieni nej, determinuje sytuacj na rynku finansowym, wp ywaj c na takie podstawowe wielko ci, jak rozmiary poda y pieni dza, czy poziom stóp procentowych. Pa stwo wyst puje na rynku finansowym jako zwyk y jego uczestnik, najcz ciej zg aszaj cy zapotrzebowanie na kredyt. Rz d centralny oraz samorz dy lokalne cz sto nie dysponuj zasobami pieni dza potrzebnymi do zrealizowania planowanych w danym okresie przedsi wzi gospodarczych i spo ecznych. Wobec tego musz one zaci ga kredyt na rynku finansowym w celu sfinansowania deficytu bud etowego; musz konkurowa z innymi podmiotami o oszcz dno ci dost pne na tym rynku. Zwa ywszy na skal zada realizowanych przez wspó czesne pa stwa, s one z regu y najwi kszymi kredytobiorcami na rynku finansowym. Niedobory rodków pieni nych w poszczególnych latach (deficyty bud etowe) mog si ga kilku, a nawet kilkunastu procent PKB, za skumulowane deficyty (d ug publiczny) kilkudziesi ciu, czy nawet ponad 100% PKB. B d c tak du ym uczestnikiem rynku finansowego, pa stwo wp ywa w znacznym stopniu na warunki panuj ce na tym rynku, w szczególno ci na poziom stóp procentowych oraz dost pno funduszy po yczkowych dla podmiotów nale cych do innych sektorów instytucjonalnych gospodarki. Podsumowanie Budowa rynków finansowych stanowi nieod czn cz rozwoju cywilizacji. Wszelkie etapy rozwoju gospodarczego i kulturowego wi si z nowymi rozwi zaniami w sferze organizacji obrotu i znaczenia pieni dza oraz rol finansów i instytucji, a tak e rynków finansowych. Do powstania rynku finansowego doprowadzi rozwój pieni dza oraz pojawienie si osób dysponuj cych nadmiarem wolnych rodków pieni nych chc cych udost pni je odp atnie innym podmiotom. Transakcje na rynku oznaczaj czasowe przekazanie rodków na rzecz po yczkobiorcy, pod warunkiem zwrotu kwoty powi kszonej o odpowiedni procent w ustalonym terminie b d te uzyskania okre lonej stopy zwrotu w przysz o ci. Liberalizacja dost pu do rynków oraz przep ywów kapita owych sprawi- a, e przed przedsi biorstwami otwieraj si nowe mo liwo ci lokowania poszczególnych funkcji tam, gdzie mog y by wykonywane najefektywniejsze z punktu widzenia mo liwo ci wzrostu udzia u w rynku oraz tworzenia warto- ci dodanej poprzez wykorzystanie u atwie inwestycyjnych, dost p do rynków pracy oraz korzy ci z posiadanych technologii lub systemów dystrybucji. Globalizacja biznesu sta a si strategi w uzyskiwaniu przewagi konkurencyjnej w drodze wy szej efektywno ci produkcji, dystrybucji, zarz dzania, bada i rozwoju oraz marketingu. Globalizacja ukazuje realne koszty polityki gospodarczej, co stanowi zach t do prowadzenia polityki sprzyjaj cej zagranicznym inwestycjom i wzrostowi opartemu na mechanizmach rynkowych. Wp ywa to na warunki wymiany mi dzynarodowej. Zale y to od kulturowych norm, stopnia konsoli- Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011 ZN nr 88

13 Struktura rynku finansowego w gospodarce wiatowej 37 dacji spo ecze stwa, jego wiedzy, sposobu rozumienia dzisiejszych mechanizmów i uwarunkowa konkurencji, które opieraj si na uwarunkowaniach globalnych oraz preferuj innowacje, przedsi biorczo i zdolno do podejmowania ryzyka. Bibliografia Czekaj J., Rynki, instrumenty i instytucje finansowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa D bski W., Rynek finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, 2002, 2005, Wajszczuk J.J., Mi dzynarodowe rodowisko finansowe. Kierunki instytucjonalne, Wydawnictwo Key Text, Warszawa ZN nr 88 Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011

14 38 T. Wa ci ski, G.P. Wójcik Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011 ZN nr 88