Nr Informacja. Szczególne uprawnienia emerytalno-rentowe górników w wybranych krajach UE. Czerwiec Małgorzata Dziubińska-Michalewicz

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Szczególne uprawnienia emerytalno-rentowe górników w wybranych krajach UE Czerwiec 2005 Małgorzata Dziubińska-Michalewicz Informacja Nr 1140 W niniejszej informacji przedstawiono górnicze systemy emerytalno-rentowe funkcjonujące w wybranych krajach UE. Górnicy w reguły mają przywilej przechodzenia na emeryturę we wcześniejszym wieku niż inni ubezpieczeni. Ponadto od górników jest wymagany krótszy okres obowiązkowego ubezpieczenia. Korzystniejsze są także zasady obliczania świadczenia emerytalnego.

2 BSiE 1 1. Austria Charakterystyczną cechą austriackiego systemu zabezpieczenia emerytalno-rentowego jest jego ubranżowienie. Instytucją zarządzającą emeryturami górniczymi jest Zakład Ubezpieczeniowy Austriackich Kolei Państwowych i Austriackiego Górnictwa (jeszcze do niedawna były to dwa odrębne zakłady dla pracowników kolei oraz górników). Warunkiem skorzystania z emerytury górniczej (w wieku 60 lat) jest posiadanie kalendarzowych ubezpieczenia w zakładzie górniczym, przynajmniej przez 240 miesięcy, w tym przynajmniej 120 miesięcy faktycznego zatrudnienia w zawodzie górnika (pod ziemią). Należy zaznaczyć, że w systemie powszechnym minimalny wiek emerytalny dla mężczyzn, uprawniający do tzw. pełnej emerytury wynosi 65 lat, przy warunku 40-letniego uczestnictwa w systemie. Wcześniejsza emerytura przysługuje mężczyznom w wieku 61 i pół roku w przypadku pozostawania bezrobotnym lub spełniania jeszcze innych warunków dotyczących stażu pracy. Można skorzystać też (mężczyźni w wieku 62 i pół roku) ze wcześniejszej emerytury w niepełnym wymiarze, gdy nie są spełnione warunki wynikające ze stażu. Górnicy posiadają więc przywilej przejścia na emeryturę w wieku wcześniejszym niż w systemie powszechnym i na korzystniejszych warunkach w zakresie wymaganego stażu ubezpieczeniowego. W Austrii funkcjonuje tzw. wcześniejsza emerytura (będąca odpowiednikiem naszej renty inwalidzkiej) w przypadku całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy. Okres ograniczonej zdolności do pracy lub niezdolności powinien wynosić powyżej 6 miesięcy. Warunkiem ubiegania się o to świadczenie dla osób do 50 roku życia jest wykazanie się 60 miesięcznym okresem ubezpieczenia w ciągu ostatnich 10 lat. Standardowe świadczenie rentowe obejmuje okres 2 lat, z możliwością przedłużenia o następne dwa lata. Świadczenie to może być cofnięte w przypadku poprawy stanu zdrowia. W trakcie jego pobierania można być skierowanym na rehabilitację przywracającą zdolność do pracy. Jeżeli chodzi o wysokość emerytury to obowiązują specjalne przepisy górnicze, zapewniające łącznie wyższą emeryturę. Przykładowo za 12 miesięcy ubezpieczenia górniczego przysługuje 1,955 punktów (dla niegórników 1,78 punktów), ponadto za każde 12 miesięcy rzeczywistego zatrudnienia jako górnik jest dodatek do emerytury w wysokości 0,3% podstawy obliczania. Podstawę obliczania ustala się obecnie jako przeciętną 17 najwyższych rocznych zarobków, przy czym liczba lat wysługi, jakie należy uwzględnić, każdego roku podwyższa się o 1. Należy zaznaczyć, że przeciętna pełna emerytura górnicza w Austrii wynosiła 1500 euro i była wyższa w porównaniu z emeryturą kolejarzy (1257 euro), pracujących na własny rachunek (1238 euro), robotników (936 euro) oraz rolników (824 ero). 1 Nieco wyższą emeryturę od górników otrzymywali tylko pracownicy umysłowi (1527 euro). 1 Dane za grudzień 2002 r., dotyczą tylko mężczyzn.

3 2 BSiE 2. Belgia Za górników uważa się następujących robotników: robotników kopalni węgla kamiennego, robotników innych kopalni, kamieniołomów z wydobyciem pod ziemią, kamieniołomów lub fabryk przetwarzających pochodne węgla/. W określonych sytuacjach za górników pracujących pod ziemią uważa się też robotników obsługujących maszyny ekstrakcyjne, robotników w łaźni węglowej i sortowni węgla, suszarni szlamu i robotników w fabrykach brykietów węglowych (na bazie paku). Muszą oni jednak w takim charakterze przepracować przez 20 lat. Emeryturę mogą otrzymać: * w wieku lat 55 górnicy pracujący pod ziemią, * w wieku lat 60 górnicy kopalni odkrywkowych, * w każdym wieku, po 25 latach pracy przepracowanych głównie jako górnik pod ziemią. Należy dodać, że w powszechnym systemie emerytalnym wymagany wiek emerytalny (jednakowy dla mężczyzn i kobiet) wynosi od 2003 r. 63 lata i będzie podwyższony od 2006 r. do 64 lat, a od 2009 r. do 65 lat. Prawo do wystąpienia o emeryturę od 2005 r. przysługuje wszystkim, którzy mogą wykazać się minimum 35-letnim okresem zatrudnienia (do 2005 r. ta granica była niższa i wynosiła 20 lat). Tak więc, wobec górników stosowane są rozwiązania korzystniejsze w porównaniu z powszechnie obowiązującymi. Przy udokumentowaniu przynajmniej dwudziestu lat pracy w zawodzie górnika otrzymuje się prawo do emerytury w wysokości 1/30 (zamiast 1/41, 1/42, 1/43 lub 1/44 dla kobiet i 1/45 dla mężczyzn) za rok kalendarzowy pracy górnika pod ziemia. Każdy rok zatrudnienia daje prawo do rocznej sumy emerytury. Sumę tę oblicza się następująco: 1) roczny zarobek (zarobek realny i/lub zryczałtowany i/lub zarobek umowny), 2) jest mnożony przez współczynnik nowego oszacowania, 3) dodatkowo za lata 1955 do 1974 jest mnożony przez tzw. współczynnik dobrobytu, 4) następnie mnoży się go przez ułamek emerytalny 1/40 (górnicy odkrywkowi) lub 1/30 (górnicy dołowi), 5) wreszcie mnoży się go przez ułamek 0,6 (taryfa w przypadku samotnych) lub 0,75 (taryfa w przypadku rodziny). Kwota emerytury jest zależna od : 1) przebiegu stażu pracy, 2) zarobków, 3) stanu rodzinnego. Górnicy, którzy przepracowali pod ziemią przynajmniej 25 lat otrzymują dodatek. Dodatek odpowiada różnicy pomiędzy kwotą emerytury za trzydzieści kalendarzowych lat pracy górnik pod ziemią, a ogólną kwotą ustawowej emerytury. 3. Francja W kraju tym istnieje specjalny system ubezpieczeniowy dla osób zatrudnionych w górnictwie. Jest on zarządzany przez instytucję zewnętrzną, mającą odrębną osobowość prawną. Uprawnionymi do korzystania ze świadczeń związanych z tym systemem są: robotnicy, urzędnicy, technicy, kierownicy brygad (brygadziści),

4 BSiE 3 inżynierowie i kadry wyższe zatrudnieni w przedsiębiorstwach objętych tym systemem, których działalność zawodowa jest bezpośrednio i wyłącznie związana z wydobyciem i wykonywana jest na miejscu wydobycia lub w bezpośrednim sąsiedztwie. Ubezpieczenie na wypadek ryzyka starości gwarantuje świadczenie emerytalne osobom płacącym składki, będącym w wieku co najmniej 55 lat. Jeżeli w wieku 55 lat osoba podlegająca górniczemu systemowi emerytalnemu nie legitymuje się 120 kwartałami dającymi prawo do uzyskania świadczenia emerytalnego, praca wykonywana po ukończeniu 55 lat wliczana jest do okresu rozliczeniowego, do czasu zakończenia kwartału, pozwalającego na osiągnięcie wymaganego okresu pracy. Wymagany wiek emerytalny zostaje obniżony o jeden rok za każde cztery lata pracy pod ziemią, przy czym nie może być niższy niż 50 lat, w przypadku pracowników płacących składki od co najmniej 30 lat. Nie ma wymogu dotyczącego wieku (55 lat) w przypadku osób ubiegających się o wcześniejszą emeryturę, które: bądź legitymują się 120 kwartałami, branymi pod uwagę przy obliczaniu świadczenia emerytalnego; bądź legitymują się co najmniej 60 kwartałami i otrzymują rentę z tytułu inwalidztwa zawodowego lub wypadku przy pracy lub choroby zawodowej w związku ze stałą niezdolnością do pracy, której stopień jest określony w obowiązujących zarządzeniach; nie korzystają z pomocy specjalnie ustanowionej w celu ułatwienia przeszeregowania pracowników przedsiębiorstw lub zainteresowanych instytucji. Należy zaznaczyć, że w systemie powszechnym prawo do emerytury w pełnym zakresie przysługuje ubezpieczonemu w wieku minimum 60 lat, przy okresie ubezpieczenia 160 kwartałów, czyli 40 lat pracy. Tak więc ustawowy wiek emerytalny górników jest krótszy. Wysokość roczna świadczenia emerytalnego obliczona w chwili wypłaty równa jest iloczynowi okresu (czasu) świadczenia pracy oraz wartości właściwej dla kwartału świadczenia pracy, w roku rozpoczęcia obowiązywania. Wartość kwartału świadczenia pracy, służąca obliczeniu wysokości świadczeń emerytalnych wynosiła 67,73 euro w dniu 1 stycznia 2001 r. i 69,22 euro w dniu 1 stycznia 2002 r. W celu obliczenia świadczenia emerytalnego, okres świadczenia pracy jest mnożony przez współczynnik wzrostu, określony dla roku rozpoczęcia obowiązywania świadczenia (ustalany 1 stycznia każdego roku zarządzeniem ministra ds. zabezpieczenia społecznego i ministra ds. budżetu). Ponadto emerytura górnicza jest podwyższana o 0,15% za każdy kwartał pracy pod ziemią. We Francji renty inwalidzkie są dwojakiego rodzaju: z ubezpieczenia ogólnego oraz renty przysługujące na skutek wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Renta inwalidzka z ubezpieczenia ogólnego przysługuje ubezpieczonemu pracownikowi w wieku poniżej 60 lat w wyniku choroby lub wypadku nie związanego z wykonywanym zawodem, jeżeli utrata zdolności do pracy przekracza 2/3. Stopień utraty zdolności do pracy jest oceniany przez lekarza kasy chorych. Nie istnieje żadna obowiązująca skala określająca stopień niesprawności. Określenie inwalidztwa nie jest definiowane tylko przez samą niezdolność fizyczną, ale także przez utratę możliwości zarobkowania, na którą składają się takie czynniki, jak: stopa bezrobocia, fluktuacja na rynku pracy, wiek, zdolności intelektualne itp. Górnicy częściej niż inne grupy społeczne korzystają z rent przysługujących na skutek wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Ich wysokość zależna jest od stopnia utraty zdolności do pracy. Stopień ten określany jest przez lekarza. Skala niezdolności jest stale aktualizowana. Chociaż ta skala jest bardzo szeroko stosowana, jest tylko jednym z możliwych punktów odniesienia, bez obowiązku rygorystycznego jej zastosowania przez lekarza. Lekarz ma prawo ocenić stopień inwalidztwa nie stosując skali, ale biorąc pod uwagę: charakter do-

5 4 BSiE legliwości, wiek osoby, jej kwalifikacje, perspektywy zatrudnienia, możliwości adaptacyjne. Tak więc lekarz, pod warunkiem wyjaśnienia motywów swej decyzji, może odejść od wskazań oficjalnej skali utraty zdrowia i sprawności. Wysokość renty zależy od wysokości zarobków i stopnia inwalidztwa. Jeżeli trwała niezdolność jest mniejsza niż 10%, odszkodowanie jest wypłacane w formie kapitału. Zarówno renta wypadkowa, jak i renta z powodu choroby zawodowej są kalkulowane według tej samej zasady. Renta ta równa jest płacy (z pewnymi ograniczeniami) pomnożonej przez współczynnik niezdolności do pracy, który wzrasta w stosunku do stopnia niezdolności. Płaca brana pod uwagę nie może być niższa od pewnego minimum, ale nie może być wyższa aniżeli 8- krotność tego minimum). Jeśli stan inwalidy wymaga opieki osoby trzeciej, udzielana jest mu dodatkowa renta w wysokości 40% jego własnego świadczenia (dodatek ten nie może być niższy od określonego minimum). Renta może być zrewidowana w każdym momencie w ciągu pierwszych dwóch lat jej pobierania. Po upływie 2 lat renta nie może być zmieniona przez okres co najmniej 1 roku. 4. Hiszpania W kraju tym funkcjonuje specjalny system ubezpieczenia emerytalno-rentowego dla górników. Wymagany wiek emerytalny wynoszący 65 lat w przypadku pracy w górnictwie jest redukowany w zależności do lat efektywnie przepracowanych w określonej grupie zawodowej. Dla poszczególnych kategorii zatrudnionych jest wyznaczony tzw. wskaźnik redukcji, wahający się od 0,05 do 0,50, zróżnicowany ze względu na zagrożenia występujące w miejscu pracy oraz toksyczności środowiska. Wskaźnik 0,50 (najkorzystniejszy) stosowany jest w stosunku do pracujących na przodku i wiertaczy. Wcześniejsze przejście na emeryturę jest możliwe w przypadku, gdy teoretyczny wiek (na który składa się aktualny wiek wraz z wiekiem bez zastosowanej redukcji) przewyższa 65 lat. Uwzględniany jest w tym przypadku okres pracy poza górnictwem. Na wcześniejszą emeryturę mogą przejść górnicy, mający prawo do wskaźnika redukcji, którzy objęci zostali specjalnym systemem górniczym od 1 kwietnia 1969 r. i wpłacali składki na górniczy fundusz emerytalny lub należeli do funduszu ubezpieczeniowego robotników najemnych przed 1 stycznia 1996 r. Warunkiem otrzymania świadczenia jest opłacenie składki ubezpieczeniowej przez minimalny wymagalny okres. Jest to 15-letni okres składkowy, z czego co najmniej ostatnie dwa lata składkowe powinny wystąpić w 15-letnim okresie poprzedzającym nabycie prawa do emerytury. Górnikom przysługuje wcześniejsza emerytura w pełnym wymiarze. W systemie powszechnym prawo do pełnej emerytury otrzymywać mogą ubezpieczeni posiadający 35-letni okres składkowy. Górnik chorujący na krzemicę, przeniesiony do innej pracy z powodu czasowej niezdolności do pracy, ma prawo do specjalnego dodatku do wynagrodzenia, który w 75% rekompensuje różnicę pomiędzy dotychczasowym wynagrodzeniem górniczym a faktycznie otrzymywanym w nowym miejscu pracy. Uzyskanie renty inwalidzkiej uzależnione jest od stopnia niepełnosprawności (stopnia uszczerbku na zdrowiu) i rokowań co do przewidywanego dalszego stanu zdrowia. Rozróżnia się niesprawność stałą lub czasową. Występują dwa rodzaje rent: renta przyznawana na stałe po orzeczeniu całkowitej niezdolności do pracy i renta z konkretnym terminem jej wygaśnięcia (zwana okresową lub częściową, w związku z orzeczeniem częściowej niezdolności do pracy). Rentę okresową przyznaje się na ogół na 3 lata, rzadziej na 5 lat. Po wygaśnięciu terminu renty czasowej można wnioskować powtórnie o przyznanie tego świadczenia. Po drugim lub po trzecim orzeczeniu inwalidztwa przyznaje się rentę stałą.

6 BSiE 5 Górnicy ze stałą i całkowitą niezdolnością do pracy lub ze znacznym stopniem inwalidztwa, który osiągną teoretyczny wiek 65 lat (na który składa się aktualny wiek wraz z wiekiem bez zastosowanej redukcji) mają prawo do otrzymania zamiast renty świadczenia emerytalnego. 5. Niemcy Górnicy ubezpieczeni są na wypadek starości i niepełnosprawności w Gwarectwie Federalnym z siedzibą w Bochum. Jest to właściwa instytucja dla ubezpieczonych, którzy uiścili przynajmniej jedną składkę za pracę w przedsiębiorstwie górniczym. Okresy ubezpieczenia w ubezpieczalni górniczej są wyżej szacowane niż w innych systemach. Na ubezpieczenie górnicze pobierana jest przeciętnie wyższa składka niż w innych tzw. systemach zakładowych (należących do II filara ubezpieczeniowego). O ile w innych systemach zakładowych składka jest płacona w połowie przez pracownika i w połowie przez pracodawcę, w systemie górniczym wyższa jest partycypacja pracodawcy. Ubezpieczeni w Gwarectwie mają prawo do wcześniejszych, niż w innych systemach, świadczeń emerytalno-rentowych Emerytura dla górników pracujących pod ziemią Górnicy dołowi mają prawo do emerytury, jeżeli ukończyli 60 lat i wykażą 25 lat ubezpieczenia emerytalnego (300 miesięcy kalendarzowych) ze stałą pracę pod ziemią. Do 25 lat stałej pracy pod ziemią zalicza się również okresy otrzymywania zasiłku przejściowego, jeżeli ostatnią pracą przed otrzymywaniem zasiłku przejściowego była praca górnika dołowego. Warunek ubezpieczenia emerytalnego dla górników dołowych jest spełniony także wtedy, gdy ubezpieczony: 1) ma 25 lat okresu składkowego, na podstawie zatrudnienia polegającego na stałej pracy pod ziemią razem z okresami nieskładkowymi przyporządkowanymi do górniczego ubezpieczenia emerytalno-rentowego lub 2) ma 25 lat okresów składkowych w samym górnictwie lub razem z okresami nieskładkowymi przyporządkowanymi do górniczego ubezpieczenia rentowego i a) przez 15 lat był zatrudniony jako rębacz lub b) wymagane 25 lat stałego zatrudnienia pod ziemią wypełnił samymi okresami składkowymi lub okresami nieskładkowymi przyporządkowanymi do górniczego ubezpieczenia emerytalnego, jeżeli do tego wlicza się: za każde dwa pełne miesiące kalendarzowe pracy rębacza po trzy miesiące kalendarzowe i za każde trzy pełne miesiące kalendarzowe, w których ubezpieczony był zatrudniony przed 1 styczna 1968 r. pod ziemia i wykonywał prace inne niż praca rębacza po dwa miesiące kalendarzowe, prace wykonywane pod ziemią przed 1 stycznia 1968 r. w przypadku ubezpieczonych, którzy przed 1 stycznia 1968 r. wykonywali pracę rębacza i muszą z niej zrezygnować, ponieważ ich zdolności do pracy w górnictwie zmniejszyła się. ( 238 ustęp 3 SGB VI). Należy dodać, że w systemie powszechnym brak jest sztywnej granicy wieku, po której przysługuje prawo do świadczeń emerytalnych; generalnie prawo do emerytury przysługuje po ukończeniu 65 roku życia. Regułą jest, że należy wykazać się co najmniej 60-miesięcznym stażem ubezpieczeniowym. Brak sztywnej granicy wieku oznacza możliwość uzyskania świadczenia emerytalnego przez osobę, która ukończyła 60 lat, jest częściowo niezdolna do pracy i jest zatrudniona w niepełnym wymiarze godzin. 2 Sprawy emerytury dla górników reguluje kodeks społeczny księga VI (Sozialgesetzbuch VI).

7 6 BSiE Prawo do wcześniejszych świadczeń emerytalnych przysługuje osobom, które ukończyły 63 lata życia i podlegały ubezpieczeniu społecznemu przez 35 lat. Do stażu ubezpieczeniowego wlicza się okres służby wojskowej lub wychowywania dzieci. Ponadto do wcześniejszej emerytury mają prawo bezrobotni, którzy ukończyli 60 rok życia. Wysokość świadczenia zależna jest od podstawy wymiaru emerytury, przeciętnego wynagrodzenia ogółu ubezpieczonych, stażu ubezpieczeniowego, a także czynników niezależnych, które uniemożliwiły zainteresowanemu kontynuowanie zatrudnienia. Emeryt ma prawo do kontynuowania zatrudnienia bez obawy o zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia emerytalnego Renta dla górników przyznawana z powodu zmniejszonej zdolności do pracy w górnictwie Do ukończenia 65. roku życia ubezpieczeni mają prawo do renty dla górników, jeżeli: mają zmniejszoną zdolność do pracy w zawodzie, w ostatnich pięciu latach przed zmniejszeniem zdolności do wykonywania zawodu w górnictwie, opłacali składki obowiązkowe w ubezpieczalni górniczej i przed wystąpieniem zmniejszonej zdolności do pracy w górnictwie zakończyli okres obowiązkowej przynależności do ubezpieczalni górniczej wynoszący 5 lat. Osoby o zmniejszonej zdolności do pracy w górnictwie to ubezpieczeni, którzy z powodu choroby lub niepełnosprawności nie są w stanie dalej wykonywać pracy górniczej wykonywanej do tej pory (zawód główny) ani innej ekonomicznie w zasadzie równorzędnej pracy górniczej, wykonywanej przez osobę o podobnym wykształceniu oraz równorzędnej wiedzy i umiejętnościach. Osobami o niezmniejszonej zdolności do pracy w górnictwie są ubezpieczeni, którzy poza górnictwem faktycznie wykonują pracę ekonomicznie i jakościowo równorzędną lub prowadzą samodzielną działalność. W ostatnich pięciu latach przed wystąpieniem zmniejszenia zdolności do pracy w górnictwie musza być udokumentowane przynajmniej trzy lata obowiązkowego okresu składkowego w ubezpieczalni górniczej. Ponadto obowiązują takie same wymagania, jak w przypadku renty z powodu częściowej lub całkowitej utraty zdolności do pracy. Prawo do renty górniczej maja także ubezpieczeni po długoletniej pracy pod ziemią i ukończeniu 50-go roku życia ( 45 ust. 3 SGB VI) oraz ubezpieczeni do ukończenia 65. roku życia, jeżeli: ukończyli 50 lat, w porównaniu z pracą górnika wykonywaną dotychczas (główny zawód) nie wykonują już pracy ekonomicznie równorzędnej ani nie prowadzą samodzielnej działalności i zakończyli okres karencji w ubezpieczalni wynoszący 25 lat. Do 25 lat okresu ubezpieczenia zalicza się miesiące kalendarzowe z okresami składkowymi na podstawie zatrudnienia przy stałej pracy pod ziemią. Jeżeli warunek ten nie jest spełniony, należy sprawdzić czy spełniony jest okres karencji odpowiednio do przepisów przejściowych ( 242 ustęp 3 SGB VI). Należy dodać, że w Niemczech istnieją dwa rodzaje rent: z tytułu niezdolności do pracy w wykonywanym zawodzie, z tytułu niezdolności do pracy. Niezdolność do pracy z powodu choroby i inwalidztwa poprzedzona jest wcześniejszymi świadczeniami chorobowymi, trwającymi do 6 miesięcy. Po tym okresie chory może wystąpić o rentę inwalidzką (wniosek w tej sprawie wystawia lekarz chorego). Uprawnienia do

8 BSiE 7 renty są związane ze spełnieniem dwóch podstawowych kryteriów: uzyskaniem opinii lekarza orzecznika oraz ze stażem ubezpieczeniowym. Nadmienić należy, ze możliwe jest przejście na emeryturę wcześniejszą (w wieku 60 lat dla mężczyzn, wobec ustawowego wieku emerytalnego 65 lat) w przypadku ciężkiego kalectwa i niezdolności do pracy. 6. Wielka Brytania Przemysł węglowy w Zjednoczonym Królestwie zatrudnia 11 tys. osób, z czego 8 tys. w Anglii. Z ogółu zatrudnionych 27% pracuje pod ziemią. W kraju tym funkcjonuje odrębny system emerytalny dla górników. Górnicy mają zagwarantowany krótszy, o 5 lat od obowiązującego w systemie powszechnym, wiek emerytalny. Tak więc, górnicy mogą przejść na emeryturę w wieku 60 lat. Należy zaznaczyć, że w kraju tym nie występuje tzw. wcześniejsza emerytura i, że są specjalne preferencje dla osób pracujących po przekroczeniu ustawowego wieku emerytalnego. W związku z procesami prywatyzacyjnymi w Brytyjskiej Korporacji Węglowej rozpoczętymi w 1994 r. górnicy uzyskali specjalne gwarancje. Rząd zobowiązał się do tego, że emerytury górnicze będą waloryzowane przynajmniej zgodnie ze wzrostem inflacji. Państwo przeznaczyło na ten cel dodatkowe środki. Świadczeniobiorcy mają ponadto prawo do bonusów. Bonusy te także podlegają waloryzacji, tak aby nie traciły na wartości, niezależnie od corocznego wzrostu świadczenia emerytalnego. Cechą charakterystyczną brytyjskiego systemu zabezpieczenia społecznego jest jego powszechność świadczenie przysługuje bez rozróżnienia, np. charakteru czy miejsca pracy. Świadczenia rentowe ustalane są w jednakowej wysokości dla wszystkich świadczeniodawców, w tym i górników. Zróżnicowanie stawek występuje, ale nie według dochodów, ale sytuacji świadczeniobiorcy (np. wieku). Wysokość świadczeń jest określana na dany rok podatkowy, a waloryzowana według wzrostu cen. Podstawowym warunkiem wypłaty świadczenia inwalidzkiego jest posiadanie co najmniej 2-letniego okresu ubezpieczenia. Niezdolność do pracy oceniana jest przy pomocy dwóch testów medycznych: za pierwszych 28 dni choroby oceniana jest zdolność do wykonywania dotychczasowej pracy, na podstawie tzw. testu własnego zawodu, po 28 tygodniach choroby wykonywany jest test oceny osobistej zdolności, zwany tez testem każdej pracy. Test ten ocenia zdolność do wykonywania dowolnej pracy. Są trzy stawki świadczenia z tytułu niezdolności do pracy: krótkookresowa niższa stawka w pierwszych 28 tygodniach, krótkookresowa wyższa stawka za okres tygodni, długookresowa jeszcze wyższa stawka za okres powyżej 52 tygodni. Do długookresowego świadczenia przysługuje dodatek z tytułu wieku niższe stawki w przypadku niezdolności do pracy rozpoczętej w wieku poniżej 35 lat. Uprawnienie do świadczenia wygasa z przekroczeniem wieku emerytalnego, wraz z którym inwalidzie przysługuje emerytura. Zasiłek z powodu poważnego inwalidztwa przysługuje osobom niezdolnym do pracy przez co najmniej 28 tygodni, o ile są inwalidami po ukończeniu 20 roku życia przynajmniej w 80%. Metody oceny niezdolności są analogiczne jak w przypadku świadczenia z tytułu niezdolności do pracy. Nadmienić należy, że inwalidzi poniżej wieku emerytalnego mogą otrzymywać tzw. zasiłek życiowy, przyznawany na podstawie tzw. testów inwalidztwa. Zasiłek życiowy składa

9 8 BSiE się z dwóch składników tzw. składnika opiekuńczego i mobilnościowego. Składnik opiekuńczy przyznawany jest osobom potrzebującym opieki ze strony innych osób (są trzy stawki według szacowanych potrzeb opiekuńczych). Składnik mobilnościowy ma dwie stawki, według szacowanych potrzeb w zakresie pomocy w poruszaniu się. Te wymienione zasady przyznawania świadczeń odnoszą się również do górników. Należy jednak zaznaczyć, że ze względu na charakter pracy, częściej niż inni obywatele korzystają oni ze świadczenia odszkodowawczego, tzw. Industrial Injuries Disablement Benefis (IIDB). Warunkiem ubiegania się o to świadczenie jest chroniczny bronchit lub rozedma płuc (lub dwie te dolegliwości jednocześnie), przy wykonywaniu pracy pod ziemią przynajmniej przez 20 lat (nie wymagane jest przy tym zachowanie ciągłości pracy). W przypadku np. astmy czy głuchoty wymagany jest co najmniej 10 letni staż pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia, będących przyczyną tych chorób. Świadczenie IIDB uzyskuje się po uzyskaniu pozytywnego wyniku testu sprawdzającego. Wysokość tego świadczenia zależy od wieku i stopnia niepełnosprawności (procentowego uszczerbku na zdrowiu). Świadczeniobiorcy IIDB mogą otrzymać także specjalny dodatek z powodu chorób spowodowanych zapyleniem (na podstawie Pheumoconiosis Act). Jest to jednorazowa wypłata w przypadku niemożności wyegzekwowania odszkodowania z powodu zaprzestania działalności pracodawcy. Należy mieć na uwadze fakt, że każdy kraj UE ma własny, specyficzny system emerytalno-rentowy co wynika z tradycji, odmiennych warunków pracy, rozwoju gospodarczego, uwarunkowań demograficznych. Fakt członkostwa w UE nie wymaga ujednolicenia tych zasad, ani wzorowania się na rozwiązaniach przyjętych w jakimś kraju. Wykorzystana literatura Z. Czajka, Systemy emerytalne w Niemczech i w Wielkiej Brytanii wobec nowych wyzwań, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź Systemy emerytalne w krajach Unii Europejskiej, pod red. T. Szumlicza i M. Żukowskiego, Twigger, Warszawa Organizacja systemów zabezpieczenia społecznego w krajach Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii, op. E. Borowczyk, M. Fluks, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa, ZUS Zabezpieczenie społeczne osób niepełnosprawnych w Polsce i w innych krajach, pod red. S. Golimowskiej, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Centrum Analiz Społeczno-Eknomicznych, Warszawa Social Protection in the Member States of The European Economic Area, MISSOC 2004 may. Dekret portant Organisation de la Secutite Socjale dans les mines (Dekret nr z 27 listopada 1946 r. w sprawie górniczego systemu zabezpieczenia społecznego tekst skonsolidowany z dnia 20 listopada 2004 r.) www seg-social.es