Źródło: Alcohol Alert, nr: 31, Styczeń 1996, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism.

Transkrypt

1 tłum. Michał Sacewicz Rok: 1999 Czasopismo: Alkohol i Nauka Numer: 3 Źródło: Alcohol Alert, nr: 31, Styczeń 1996, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism. Prowadzenie pojazdu obejmuje wykonywanie jednocześnie wielu zadań, których wymogi mogą się nieustannie zmieniać. Aby bezpiecznie prowadzić, trzeba zachowywać stałą czujność, podejmować decyzje oparte na wciąż zmieniających się informacjach napływających z otoczenia oraz wykonywać na podstawie tych decyzji określone manewry. Picie alkoholu wpływa ujemnie na szeroki zakres umiejętności niezbędnych do wykonywania tych zadań. W prezentowanym numerze Alcohol Alert analizuje się niekorzystny wpływ alkoholu na zdolność prowadzenia pojazdów i opisuje niektóre czynniki zwiększające ryzyko wypadku samochodowego. Niektóre czynniki zwiększające ryzyko wypadku Poziom alkoholu we krwi. Pojęcie poziomu (stężenia) alkoholu we krwi (blood alcohol concentration - BAC) odnosi się do proporcji ilości alkoholu do ilości krwi w organizmie. W dziedzinie bezpieczeństwa ruchu drogowego poziom alkoholu określa masa czystego alkoholu zawartego w 100 mililitrach krwi - np. 0,1% (tj. 0,1 g na 100 ml)1. U człowieka o wadze 160 funtów (73 kg) w godzinę po wypiciu na pusty żołądek dwóch 12-uncjowych (ok. 0,33 ml) butelek piwa lub dwóch standardowych drinków innego alkoholu wskaźnik stężenia alkoholu będzie wynosił około 0,04% [1]. Przepisy prawne wszystkich stanów określają limity stężenia alkoholu we krwi kierowców - różne dla różnych stanów. Zgodnie z tymi przepisami prowadzenie pojazdów po przekroczeniu określonego limitu jest zabronione [2]. Limit stężenia alkoholu dla kierowców w wieku powyżej 21 lat wynosi na ogół 0,10%, aczkolwiek w niektórych stanach został obniżony do 0,08%. Określone stężenie alkoholu we krwi nie osłabia w tym samym stopniu wszystkich umiejętności potrzebnych do kierowania pojazdem. Na przykład zdolność kierowcy do dzielenia uwagi na dwa lub więcej źródła informacji wzrokowych może zostać zakłócona już przy poziomie 0,02% lub niższym [3-5]. Natomiast dopóki poziom alkoholu we krwi nie przekroczy 0,05% nie stwierdza się zakłócenia takich funkcji, jak: ruchy gałek ocznych, odporność na oślepienie, percepcja wzrokowa, czas reakcji, niektóre typy zadań związanych z kierowaniem, przetwarzanie informacji oraz inne aspekty aktywności psychomotorycznej [3, 4, 6, 7]. 1 / 6

2 W badaniach stwierdzono, że ryzyko wypadku samochodowego rośnie wraz ze wzrostem zawartości alkoholu we krwi [3, 4, 8]. Dodatkowo im większe wymagania wobec umiejętności kierowcy (trudne warunki drogowe itp.), tym większe jest znaczenie nawet małych dawek alkoholu [3]. W porównaniu z kierowcami, którzy nie pili alkoholu, ryzyko śmiertelnego wypadku (w którym bierze udział tylko jeden samochód) u kierowców z poziomem alkoholu 0,02%-0,04% jest wyższe 1,4 razy; przy poziomie 0,05%-0,09% - 11,1 razy; przy poziomie 0,10%-0,14% - 48 razy; wreszcie przy poziomie alkoholu powyżej 0,15% szacowane ryzyko jest wyższe 380 razy [8]. Wiek Młody wiek wymieniany jest jako jedna z najważniejszych zmiennych związanych z ryzykiem wypadku [9]. Młodzi kierowcy są niedoświadczeni nie tylko w prowadzeniu samochodu, ale również w piciu oraz w łączeniu tych dwóch aktywności ze sobą [9]. W 1994 roku prawie 7800 kierowców w wieku lat uczestniczyło w śmiertelnych wypadkach samochodowych [10]. Spośród tych kierowców - dla których picie jakichkolwiek ilości alkoholu jest nielegalne - 23% miało poziom alkoholu we krwi równy 0,01% lub wyższy; u kierowców powyżej 20 roku życia odsetek ten wynosił 26% [10]. Zgodnie z wynikami badań Hingsona i współpracowników każde podwyższenie poziomu alkoholu we krwi o 0,02% zwiększa ryzyko wypadku u kierowców w wieku lat bardziej niż u starszych kierowców [11]. Badania przeprowadzane na drogach wykazały, że młodzi kierowcy rzadziej prowadzą pojazdy po spożyciu alkoholu niż dorośli, jednak wskaźniki wypadków w tej grupie są znacząco wyższe. Różnica ta jest szczególnie istotna w przypadku niskiego i umiarkowanego stężenia alkoholu we krwi [9]. Brak doświadczenia w prowadzeniu i niedojrzałość uważane są niezależnie od alkoholu za główne przyczyny wypadków samochodowych u kierowców w wieku lat [9]. W badaniu Hingsona i współpracowników stwierdzono, że kierowcy z tej grupy wiekowej są bardziej narażeni na uczestnictwo w śmiertelnym wypadku samochodowym, nawet przy poziomie alkoholu 0,00% [11]. Mniejsze doświadczenie młodszych kierowców powoduje, że mają oni mniejsze szanse na wyjście obronną ręką z niebezpiecznych sytuacji [9]. W połączeniu ze skłonnościami do ryzykownych zachowań po spożyciu alkoholu (np. do szybkiej jazdy), do niedoceniania niebezpieczeństwa łączącego się z takimi zachowaniami oraz do przeceniania własnych umiejętności prowadzi to do większej częstości wypadków [12, 13]. Płeć Spośród mężczyzn uczestniczących jako kierowcy w śmiertelnych wypadkach samochodowych 23% miało poziom alkoholu we krwi 0,01% lub wyższy. Odsetek kobiet z taką zawartością alkoholu we krwi wynosił 15%. Wyniki badań świadczą jednak, że poziom alkoholu 0,05%-0,09% może powodować większe ryzyko wypadku u kobiet niż u mężczyzn [8-14]. Wskazują na to, że metabolizm alkoholu u kobiet jest inny niż u mężczyzn, co jest przyczyną większego stężenia alkoholu we krwi u kobiet po spożyciu takiej samej ilości alkoholu [4, 15]. Do tej pory jednak przeprowadzono mało badań laboratoryjnych nad wpływem alkoholu na prowadzenie pojazdów przez kobiety, a ich wyniki nie przynoszą rozstrzygnięć [6]. Interakcja leków i alkoholu a prowadzenie pojazdów 2 / 6

3 Łączenie niektórych leków z alkoholem zwiększa ryzyko wypadku. Same środki uspokajające i trankwilizatory mogą zmniejszyć zdolność do prowadzenia pojazdu [16] i zmniejszają ją tym bardziej, gdy łączone są z alkoholem [17-20]. Na przykład niskie dawki flurazepamu - leku nasenno-uspokajającego stosowanego w leczeniu bezsenności - mogą zmniejszyć zdolność kierowcy do prowadzenia pojazdu. Efekt ten pogłębić może spożycie choćby małej dawki alkoholu następnego dnia rano [20]. Zdolność do prowadzenia pojazdów mogą również zakłócać inne leki, np. kodeina używana jako środek przeciwbólowy [20]. Niekorzystny wpływ takich leków na prowadzenie pojazdów zaostrza się po spożyciu alkoholu, jak ma to miejsce w przypadku niektórych leków przeciwdepresyjnych, większości leków antyhistaminowych, niektórych leków nasercowych, czy przeciwpsychotycznych [20]. Tolerancja na alkohol Wielokrotne wykonywanie określonych czynności po spożyciu alkoholu może prowadzić do rozwoju pewnej formy adaptacji nazywanej "wyuczoną" lub "behawioralną" tolerancją [21]. Wyuczona tolerancja może zredukować ujemny wpływ alkoholu na poziom wykonania danej czynności [21]. Jednak jeżeli warunki wykonywania danego zadania ulegną zmianie lub wydarzy się coś nieoczekiwanego, tolerancja ta może zaniknąć [22]. Powyższe wnioski z badań mogą mieć zastosowanie do czynności związanych z prowadzeniem pojazdów [21,23]. Kierowca, u którego rozwinęła się behawioralna tolerancja przy prowadzeniu dobrze znanego samochodu po określonej drodze w rutynowych warunkach, może prowadzić bez zwiększonego ryzyka wypadku nawet po wypiciu pewnej ilości alkoholu [21, 23]. Jednak przy spotkaniu z nową sytuacją - na przykład przy objeździe - lub kiedy zdarzy się coś nieoczekiwanego, jak choćby rower jadący wprost na samochód - ryzyko wypadku będzie takie samo jak w przypadku nowicjusza z takim samym stężeniem alkoholu we krwi, a przyczyną tego będzie brak doświadczeń związanych z tą właśnie sytuacją. Sankcje prawne wobec prowadzących pod wpływem alkoholu Sankcje prawne, jak zawieszenie prawa jazdy, czy sądownie nakazane leczenie alkoholizmu wprowadzone zostały po to, aby zniechęcać do prowadzenia pod wpływem alkoholu [24]. Kary polegające na zawieszeniu i odebraniu prawa jazdy wydają się być najskuteczniejsze dla ogólnej populacji osób prowadzących [24]. Jednak wyniki metaanalizy efektów strategii zapobiegawczych skierowanych do populacji kierowców prowadzących pod wpływem alkoholu prowadzą do wniosku, że najskuteczniejszym sposobem zapobiegania ponownym przypadkom prowadzenia po alkoholu i wypadkom jest połączenie zawieszenia prawa jazdy z oddziaływaniami edukacyjnymi, psychoterapeutycznymi oraz późniejszą kontrolą funkcjonowania [25]. Badacze twierdzą, że nakazane sądownie leczenie powinno być traktowane jako dodatek, a nie jako alternatywa wobec kar związanych z odebraniem prawa jazdy [24]. Zgodnie z wynikami badań Sadlera i współpracowników ewidencjonowanie kierowców karanych za prowadzenie pod wpływem alkoholu powinno posłużyć do rozpoznania osób z problemami alkoholowymi, a następnie do nakłonienia, czy zmuszenia ich do leczenia [26]. Terapia osób często prowadzących pod wpływem alkoholu może przybierać wiele form od krótkoterminowych sesji edukacyjnych po co najmniej roczne programy terapeutyczne [24]. 3 / 6

4 W terapii kierowców karanych za prowadzenie pod wpływem alkoholu zwykle akcentuje się modyfikowanie zachowań związanych z piciem [24]. Rodzaj i długość trwania terapii zależy od wielu czynników, takich jak nasilenie problemów alkoholowych u danej osoby, czy historia prowadzenia pojazdów po pijanemu [24, 27]. Karani za jazdę pod wpływem alkoholu, u których nasilenie problemów alkoholowych jest słabsze, czerpią więcej korzyści z programów edukacyjnych [24, 27], choć nie wiemy, jaki model byłby najbardziej skuteczny [24] w ograniczeniu "recydywy" i wypadków samochodowych. Dla kierowców często karanych lub tych, których problemy alkoholowe są poważniejsze, najefektywniejszy wydaje się długoterminowy (przynajmniej roczny) [24] indywidualny program terapii [27]. Zapobieganie Dzięki National Highway Traffic Safety Administration (NHTSA) w przepisach stanowych podniesiono do 21 lat granicę wieku, poniżej którego obowiązuje zakaz spożywania napojów alkoholowych, dzięki czemu zapobiega się niemal 1000 śmiertelnych wypadków rocznie [11]. Aby zmniejszyć liczbę śmiertelnych wypadków związanych z alkoholem, w 29 stanach oraz w Okręgu Columbia ograniczono dopuszczalny poziom alkoholu u młodych kierowców do 0,02% lub nawet poniżej tego progu [10, 11]. Ustawa o systemie krajowych autostrad (National Highway Systems Act) motywować ma władze pozostałych stanów do wprowadzenia limitu 0,02% od 1 października W jednym z badań [11] sprawdzano skuteczność obniżenia limitu poziomu alkoholu we krwi u młodych kierowców w tych stanach, gdzie prawo takie obowiązywało przynajmniej od roku. Badacze twierdzili, że po wprowadzeniu limitu 0,00% lub 0,02% odsetek śmiertelnych wypadków mających miejsce w nocy z udziałem jednego pojazdu spadł w tej grupie wiekowej o 16%. Picie alkoholu, a prowadzenie pojazdów - komentarz dyrektora NIAAA dr. med. Enocha Gordisa W ograniczaniu szkodliwych konsekwencji prowadzenia pojazdów pod wpływem alkoholu poczyniono już spore postępy; odsetek śmiertelnych wypadków związanych z alkoholem obniżył się z 43,6% ogólnej liczby śmiertelnych wypadków w roku 1986 do 37,4% w roku Czynniki, które przyczyniły się do tego efektu to: postęp technologiczny (np. w projektowaniu samochodów i dróg), mniejsza akceptacja społeczna jazdy pod wpływem alkoholu, mniejsza konsumpcja alkoholu oraz większa gotowość władz stanowych do przyjmowania inicjatyw społecznych mających na celu zapobieganie szkodliwym skutkom spożywania alkoholu, w tym wypadkom śmiertelnym, a także do wprowadzania w życie sankcji prawnych przeciwko kierowcom prowadzącym pod wpływem alkoholu. Nowe przepisy, takie jak obniżenie dopuszczalnego poziomu alkoholu we krwi w przypadku młodzieży, okazały się sprzyjać ograniczeniu liczby wypadków w tej szczególnie zagrożonej grupie wiekowej. Dodatkowo pewne efekty przyniosło także większe zainteresowanie programami profilaktycznymi dla dorosłych. Pomimo ogólnej poprawy sytuacji prowadzenie pojazdów pod wpływem alkoholu jest wciąż przyczyną około zgonów rocznie. Władze stanowe podjęły szereg działań obejmujących regulacje prawne oraz programy profilaktyczne i terapeutyczne, których celem jest obniżenie tego tak wysokiego wskaźnika. Rezultaty badań dostarczają nam informacji, które z tych działań 4 / 6

5 - z osobna i podejmowanych łącznie - są najskuteczniejszym sposobem ograniczenia liczby przypadków prowadzenia pojazdów pod wpływem alkoholu. Wiemy na przykład, że połączenie sankcji związanych z prawem jazdy z terapią jest najskuteczniejszym sposobem walki z "recydywistami" prowadzącymi po alkoholu. Musimy jednak ustalić, jaki rodzaj terapii jest najbardziej odpowiedni dla danego typu pijących kierowców. Tłumaczenie: Michał Sacewicz Bibliografia [1] Dubowski, K.M. Absorption, distribution and elimination of alcohol: Highway safety aspects. Journal of Studies on Alcohol (Suppl. 10):98-108, July [2] Voas, R.B., & Lacey, J.H. Drunk driving enforcement, adjudication, and sanctions in the United States. In: Wilson, J.R., & Mann, R.E., eds. Drinking and Driving: Advances in Research and Prevention. New York: Guilford Press, pp [3] Starmer, G.A. Effects of low to moderate doses of ethanol on human driving-related performance. In: Crow, K.E., & Batt, R.D., eds. Human Metabolism of Alcohol: Vol. I. Pharmacokinetics, Medicolegal Aspects, and General Interests. Boca Raton: CRC Press, pp [4] Howat, P.; Sleet, D.; & Smith, I. Alcohol and driving: Is the 0.05% blood alcohol concentration limit justified? Drug and Alcohol Review 10(2): , [5] Moskowitz, H.; Burns, M.M.; & Williams, A.F. Skills performance at low blood alcohol levels. Journal of Studies on Alcohol 46(6): , [6] Hindmarch, I.; Bhatti, J.Z.; Starmer, G.A.; Mascord, D.J.; Kerr, J.S.; & Sherwood, N. The effects of alcohol on the cognitive function of males and females and on skills relating to car driving. Human Psychopharmacology 7(2): , [7] Finnigan, F., & Hammersley, R. The effects of alcohol on performance. In: Smith, A.P., & Jones, D.M., eds. Handbook of Human Performance: Vol. 2. Health and Performance. London, Academic Press, pp [8] Zador, P.L. Alcohol-related relative risk of fatal driver injuries in relation to driver age and sex. Journal of Studies on Alcohol 52(4): , [9] Mayhew, D.R.; Donelson, A.C.; Beirness, D.J.; & Simpson, H.M. Youth, alcohol and relative risk of crash involvement. Accident Analysis and Prevention 18(4): , [10] National Highway Traffic Safety Administration (NHTSA). Traffic Safety Facts 1994: A Compilation of Motor Vehicle Crash Data from the Fatal Accident Reporting System and the General Estimates System. Washington, DC: NHTSA, August [11] Hingson, R.; Heeren, T.; & Winter, M. Lower legal blood alcohol limits for young drivers. Public Health Reports 109(6): , [12] Brown, I.D., & Groeger, J.A. Risk perception and decision taking during the transition between novice and experienced driver status. Ergonomics 31(4): , [13] Jonah, B.A. Accident risk and risk-taking behaviour among young drivers. Accident Analysis and Prevention 18(4): , [14] Waller, P.F., & Blow, F.C. Women, alcohol, and driving. In: Galanter, M., ed. Recent Developments in Alcoholism: Vol. 12. Alcoholism and Women. New York: Plenum Press, [15] Wells-Parker, E.; Popkin, C.L.; & Ashley, M. Drinking and driving among women: Gender trends, gender differences. In: Howard, J.; Martin, S.; Mail, P.; Hilton, M.; & Taylor, E., eds. Alcohol and Women: Issues for Prevention Research. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism Research Monograph. Bethesda, MD: the Institute, in press. [16] O Hanlon, J.F.; Vermeeren, A.; Uiterwijk, M.M.C.; van Veggel, L.M.A.; & Swijgman, H.F. Anxiolytics effects on the actual driving performance of patients and healthy volunteers in a standardized test. 5 / 6

6 Neuropsychobiology 31(2):81-88, [17] Linnoila, M., & Mattila, M.J. Drug interaction on psychomotor skills related to driving: Diazepam and alcohol. Eur J Clin Pharmacol 5: , [18] Hoyumpa, A.M., Jr. Alcohol interactions with benzodiazepines and cocaine. In: Kreek, M.J., & Stimmel, B., eds. Dual Addiction: Pharmacological Issues in the Treatment of Concomitant Alcoholism and Drug Abuse. New York: Haworth Press, pp [19] Chan, A.W.K. Effects of combined alcohol and benzodiazepine: A review. Drug and Alcohol Dependence 13(4): , [20] Doria, J. Alcohol-drug interactions: Effects on driving performance. Alcohol Health & Research World 14(1):16-17, [21] Vogel-Sprott, M. Alcohol Tolerance and Social Drinking: Learning the Consequences. New York: Guilford Press, [22] Glencross, D.; Hansen, J.; & Piek, J. The effects of alcohol on preparation for expected and unexpected events. Drug and Alcohol Review 14(2): , [23] Sdao-Jarvie, K., & Vogel-Sprott, M. Response expectancies affect the acquisition and display of behavioral tolerance to alcohol. Alcohol 8(6): , [24] Nichols, J.L. Treatment versus deterrence. Alcohol Health & Research World 14(1):44-51, [25] Wells-Parker, E.; Bangert-Drowns, R.; McMillen, R.; & Williams, M. Final results from a meta-analysis of remedial in terventions with drink/drive offenders. Addiction 90(7): , [26] Sadler, D.D.; Perrine, M.W.; & Peck, R.C. The long-term traffic safety impact of a pilot alcohol abuse treatment as an alternative to license suspensions. Accident Analysis and Prevention 23(4): , [27] Wells-Parker, E.; Landrum, J.W.; & Topping, J.S. Matching the DWI offender to an effective intervention strategy: An emerging research agenda. In: Wilson, R.J., & Mann, R.E., eds. Drinking and Driving: Advances in Research and Prevention. New York: Guilford Press, pp W Polsce poziom alkoholu we krwi wyraża się w promilach. W podanym przykładzie stężenie alkoholu 0,1% równe jest 1,0 promila. 6 / 6