JAK FENIKS Z POPIOŁÓW 20 lat po wielkim pożarze

Transkrypt

1 Krzysztof Fronczak JAK FENIKS Z POPIOŁÓW 20 lat po wielkim pożarze Krzysztof Fronczak JAK FENIKS Z POPIOŁÓW ISBN

2 Krzysztof Fronczak JAK FENIKS Z POPIOŁÓW 20 lat po wielkim pożarze

3 Wy da no na zle ce nie Dy rek cji Ge ne ral nej La sów Pań stwo wych War sza wa 2012 Cen trum In for ma cyj ne La sów Pań stwo wych ul. Bi twy War szaw skiej 1920 r. nr War sza wa tel.: (22) faks: (22) e -ma il: cilp@cilp.la sy.gov.pl sy.gov.pl Re dak cja Waw rzy niec Mi lew ski Zdję cia Krzysztof Fronczak (K.F.), Wojciech Jaruga (W.J.), Tytus Karlikowski (T.K.), archiwum Nadleśnictwa Rudy Raciborskie (NRR), archiwum Nadleśnictwa Rudziniec (NR). Zdjęcia uczestników i świadków akcji gaszenia pożaru Krzysztof Fronczak, archiwum (s. 65 i 75) Zdję cia na okład ce Archiwum Nadleśnictwa Rudy Raciborskie, Krzysztof Fronczak Pro jekt gra ficz ny Andrzej Leśkiewicz Ko rek ta Elżbieta Kijewska ISBN Przy go to wa nie do dru ku Druk i opra wa ORW LP w Be do niu

4 Spis tre œci 1. Sza leń stwa czer wo ne go ku ra 7 2. Gorz ki smak cy wi li za cji Dni ognia Bi lans w czer wie ni W proch ob ró co ne Dzie więć ty się cy hek ta rów do wzię cia Me an dry ży cia Trzy prze pi sy na las Mi ko ry za wy praw ka na trud ną dro gę Że by już ni gdy wię cej 51 Jak dziś pa mię tam Re la cje uczest ni ków i świad ków 57

5 Pożar lasu w Nadleśnictwie Rudy Raciborskie w roku 1992 największy i najbardziej niszczycielski w dziejach najnowszych polskiego leśnictwa (NRR) 4

6 Wsierp niu 2012 r. mi ja dwa dzie ścia lat od pa mięt ne go po ża ru naj więk sze go i naj bar dziej nisz - czy ciel skie go w dzie jach naj now szych pol skie go le śnic twa. Prze szedł do hi sto rii ja ko po żar w Nad le śnic twie Ru dy Ra ci bor skie, choć ob jął rów nież dwa są sied nie nad le śnic twa: Ru dzi niec i Kę dzie rzyn. Tam ta tra ge dia, kosz tu ją ca ży cie nie tyl ko la su, ale i stra ża ków, któ rzy nie za wa ha li się sta nąć w je - go obro nie, wciąż ży wa jest w pa mię ci, zwłasz cza uczest ni ków wy da rzeń, dla któ rych sta ła się trau mą nie do wy ma za nia. Roz le głe ra ny za da ne la so wi za bliź niać się bę dą po wo li. Trze ba pra cy za pew ne nie jed ne go po ko - le nia le śni ków aby ob sa dzo ne no wym la sem ty sią ce hek ta rów pu sty ni, po wsta łej po przej ściu ognia, prze sta ły draż nić swo ją in no ścią. Chcie li by śmy, aby las moż li wie naj szyb ciej prze stał nam o tym mó wić. Krzyż upamiętniający śmierć bohaterskich strażaków, st. aspiranta Andrzeja Kaczyny i dha Andrzeja Malinowskiego, ustawiony na terenie Nadleśnictwa Rudy Raciborskie w piętnastą rocznicę pożaru (K.F.) 5

7 W lasach katowickiej RDLP praktycznie cały 1992 rok stał pod znakiem szaleństw czerwonego kura (M.W.) 6

8 1. Szaleñstwa czerwonego kura La to 1992 r. by ło wy jąt ko wo upal ne i su che, to też po - ża ry la sów wybu cha ły je den za dru gim. Szcze gól - ne pięt no ogień od ci snął w kra jo wych la sach w sierp - niu tam te go ro ku. I to bez wąt pie nia ten mie siąc wrył się w pa mięć wie lu pol skich le śni ków. Czar na se ria za - czę ła się 9 sierp nia od trwa ją ce go dwa dni po ża ru w Nad le śnic twie Szpro ta wa (RDLP Zie lo na Gó ra) stra wił 3000 ha la su. 10 sierp nia od za pró sze nia ognia w so sno wym młod ni ku za czął się roz le gły po żar w nad - le śnic twach: So lec Ku jaw ski i Gniew ko wo (RDLP To - ruń). W dwa dni spło nę ło ko lej ne 3000 ha la su. Kie dy w czerw cu 1992 r. ofia rą ży wio łu pa dło po - nad 571 ha la sów nad le śnictw Wron ki i Po trze bo wi ce (RDLP Pi ła), nikt nie przy pusz czał, że to do pie ro pre - lu dium do póź niej sze go, jesz cze jed ne go sierp nio - wego dra ma tu. Wiel ki ogień wró cił do Po trze bo wic 10 sierp nia 1992 r. Spro wa dzi ła go ko lej las sta nął w ogniu za spra wą uszko dzo nych, sy pią cych iskra mi ha mul ców wa go nu jed ne go z po cią gów prze jeż dżają cych ru chli wą ma gi stra lą Po znań Krzyż. W cią - gu go dzi ny pło mie nie po chła nia ły od 500 do na wet 1000 ha la su był to chy ba naj szyb szy po żar w po - wo jen nej Eu ro pie. Mó wi się, że gdy by w ta kim tem pie po su wał się na przód, w cią gu za le d wie kil ku na stu go - dzin mo gła by prze stać ist nieć na wet ca ła Pusz cza No - tec ka, gru bo po nad 100 tys. ha. Ra tow ni cy oka za li się bez sil ni do pie ro ulew ny deszcz uga sił ogień. W su - mie w cią gu nie speł na ośmiu go dzin spa li ło się prawie 5600 ha la sów pań stwo wych oraz ok. 300 ha pry wat - nych, a tak że kil ka dzie siąt za bu do wań. Na szczę ście nikt nie zgi nął. Dla la sów za rzą dza nych przez Re gio nal ną Dy rek - cję La sów Pań stwo wych w Ka to wi cach fa tal ny w skut - kach oka zał nie tyl ko sier pień 1992 r. Prak tycz nie ca - ły ten rok stał pod zna kiem sza leństw czer wo ne go ku ra. Opa dów by ło na Ślą sku jak na le kar stwo. Wła - ści wie od wio sny ani ra zu nie spadł so lid niej szy deszcz. W lip cu, po dob nie zresz tą jak w ca łym kra ju, pa no wa ły nie spo ty ka ne, afry kań skie wręcz upa ły (okre - śle nie jak naj bar dziej na miej scu, su che bo wiem i go - rą ce ma sy po wie trza rze czy wi ście na pły wa ły aż znad Czar ne go Lą du; 9 lip ca o godz w Ka to wi cach od no to wa no 36,4 o C w cie niu). Nic dziw ne go, że w la - sach raz po raz bu szo wał ogień. Tak wiel kiej licz by po - ża rów nie by ło na tym ob sza rze od lat w su mie w ca - łym fe ral nym ro ku aż 1371 (dla po rów na nia: rok wcze śniej 399, rok póź niej 719). W całym feralnym roku 1992 w lasach RDLP Katowice wybuchło aż 1371 pożarów, rok wcześniej 399, rok później 719 (M.W.) 7

9 Szaleństwa czerwonego kura Kil ka krot nie pa li ły się la sy w Nad le śnic twie Ol kusz: 2 lip ca wy buchł po żar w są siedz twie Pu sty ni Star czy - now skiej bły ska wicz nie prze miesz cza ją cy się ogień stra wił 212 ha, 28 lip ca spło nę ło 147 ha, a 10 sierp - nia po szło z dy mem na stęp ne 812 ha ol ku skich la sów. 10 sierp nia spło nę ło też po nad 440 ha w Nad le śnic - twie Her by i 108 ha w Nad le śnic twie Zło ty Po tok. Czy tyl ko afry kań skie upa ły i dłu go trwa ły brak opa - dów przy nio sły to ogrom ne nie szczę ście dla zie lo nych płuc Ślą ska? Z ca łą pew no ścią przy czy ny by ły bar - dziej zło żo ne. Te re ny Ślą ska od nie pa mięt nych cza sów pod da wa - ne są na ra sta ją cej, nie spo ty ka nej gdzie in dziej w kra - ju, pre sji czło wie ka. Przed wie ka mi ro sły tu la sy mie - sza ne, z bu kiem, dę bem, brzo zą, so sną i świer kiem w głów nej ro li. Już dwa wie ki te mu buk i dąb, sys te - ma tycz nie wy ci na ne, za czę ły zni kać z kra jo bra zu. Za - stę po wa no je so sną z do miesz ką świer ka, a na sie dli - skach wil got nych naj chęt niej sa mym świer kiem. Stop nio wo go spo dar ka le śna na Gór nym Ślą sku w ca ło ści zo sta ła pod po rząd ko wa na ro sną cym po trze - bom ży wio ło wo roz wi ja ją ce go się prze my słu. Dą że nie Droga Graniczna- -Pożarowa na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn. Jej nazwa nie jest przypadkiem. Droga wyznacza granicę pomiędzy pożarzyskami z 1989 r. (z lewej strony) i z roku 1992 (z prawej strony) (K.F.) 8

10 Szaleństwa czerwonego kura do osią gnię cia moż li wie naj wyż szej ren ty grun to wej spra wia ło, że po wszech nie pre fe ro wa no szyb ko ro sną - ce drze wo sta ny świer ko we. Dę by, bu ki, in ne ga tun ki li - ścia ste oraz mo drze wie sku tecz nie ru go wa no na wet z ży znych sie dlisk la so wych. Za to użyt ko wa nie pro - wa dzo ne głów nie zrę ba mi zu peł ny mi, nie raz na znacz nych po wierzch niach skut ko wa ło po ja wie niem się licz nych, jed no wie ko wych mo no kul tur. W ope ra cie urzą dze nio wym z 1930 r. nie ist nie ją ce go już Nad le śnic - twa Ra cho wi ce (dziś ob szar Nad le śnic twa Ru dzi niec) udział so sny wy no si 74%, świer ka 22%, a ga tun ków li - ścia stych tyl ko 4%. Już choć by to mó wi, w ja kim kie - run ku szły zmia ny. W la sach Ślą ska znaj dzie my też swo iste echo wiel - kich wy da rzeń hi sto rycz nych. Set ki hek ta rów drze wo - sta nów spło nę ły w okre sie po wstań ślą skich (w oko - li cach Rud 500 ha). Nie bez po wo du w nie ofi cjal nym słow ni ku uży wa nym przez miej sco wych le śni ków są la sy po wstań cze, czy li sa dzo ne po tam tych po ża rach. Zko lei u schył ku dzia łań wo jen nych, w 1945 r., po szło z dy mem ko lej ne 450 ha. Na ob sza rze tak bez względ nie spu sto szo nym pa - mięt ną ka ta stro fą w 1992 r. po ża ry, by wy mie nić tyl ko naj roz le glej sze, od no to wa no w la tach 1972, 1976, 1986 i W hi sto rii Nad le śnic twa Ru dy Ra ci bor skie znaj dzie my licz ne in for ma cje o po ża rach, któ rych po - wierzch nia nie jed no krot nie prze kra cza ła 100 ha. Na przy kład w 1989 r. ogień stra wił tu kil ka set hek ta rów la su, prze rzu ca jąc się na ob szar są sied nie go Nad le - śnic twa Ru dzi niec. Wie lo krot nie po wta rza ją ce się klę ski mia ły ogrom - ny wpływ na znie kształ ce nie sie dlisk i struk tu rę wie ko - wą oraz ga tun ko wą drze wo sta nów. Po ża rzy ska od na - wia no głów nie so sną, cho ciaż tam, gdzie pod nie obec ność la su po ja wi ło się za ba gnie nie i za chwasz - cze nie, na wet ta kie pod sta wo we od no wie nia nie za - wsze się uda wa ły. A za chwasz cze nie i po wszech na obec ność so sny, zwłasz cza w drze wo sta nach mło - dych, a przy tym jed no wie ko wych, to po le do po pi su ognia. Ko ło się za my ka I jesz cze jed na rzecz, któ ra ca ły czas mia ła wpływ na ob raz tych la sów. Choć czło wiek tak moc no na zna - czył je pięt nem cy wi li za cji, wciąż by ły peł ne zwie rzy ny (dziś zresz tą jest tak sa mo), czy nią cej w upra wach i młod ni kach nie ma łe szko dy. Do cze ka nie się na stęp - ne go po ko le nia doj rza łych drzew za wsze tu by ło sztu - ką i wy ma ga ło od le śni ków du żej cier pli wo ści. Na Śląsku przed wiekami rosły bogate lasy obfitujące w zwierzynę. W tym miejscu w 1771 r. padł od kuli myśliwego ostatni niedźwiedź (leśnictwo Bargłówka, Nadleśnictwo Rudy Raciborskie) (K.F.) 9

11 Kopalnia piasku Kotlarnia to jej sprawką jest dwudziestometrowej głębokości lej depresyjny, obejmujący tysiące hektarów lasu (K.F.) 10

12 2. Gorzki smak cywilizacji Moż na by rzec, że w mi nio nym wie ku cy wi li za cyj - na pre sja przy bra ła ta kie roz mia ry, że ślą ska przy - ro da za czę ła ka pi tu lo wać. Wła ści wie wszyst kie la sy zna la zły się w stre fie uszko dzeń prze my sło wych. Pa - stwą ognia pa da ją czę sto i ła two, bo tu tej sze sie dli ska są moc no zde gra do wa ne przez emi sje prze my sło we, a w efek cie la sy są moc no prze świe tlo ne. Na ich dnie za miast na tu ral ne go ru na wy stę pu je czę sto ła two pal - na na miast ka w po sta ci nie spo ty ka nie wy bu ja łych za spra wą nad mier ne go, przy mu so we go na wo że nia gle - by tlen ka mi azo tu, wy rzu ca ny mi z fa brycz nych ko mi nów trzcin ni ków: pia sko we go i le śne go czy pa pro ci or licy. Po ło że nie trzech do tknię tych w 1992 r. wiel kim po - ża rem nad le śnictw na obrze żu Gór no ślą skie go Okrę - gu Prze my sło we go, w po bli żu za kła dów azo to wych w Kę dzie rzy nie, in sta la cji cięż kiej che mii w Bla chow - ni Ślą skiej, naj więk szej w kra ju kok sow ni w Zdzie szo - wi cach, licz nych hut i elek trow ni w do sta tecz nym stop niu tłu ma czy, dla cze go ogień miał tu tak ła twe za - da nie. To za spra wą prze my słu do szło do da le ko po - su nię tej de gra da cji nie tyl ko drze wo sta nów, ale i ich pod ło ża. Wzrost za kwa sze nia gleb oraz kon cen tra cja tok sycz nych pier wiast ków che micz nych przy nio sły w skraj nych wy pad kach za gła dę wszel kie go ży cia. W wie lu miej scach do szło do za kłó ce nia, a czę sto wręcz za ni ku na tu ral nych pro ce sów roz kła du ma te rii or - ga nicz nej oraz bez cen nych dla zdro we go wzra sta nia la su grzy bów mi ko ry zo wych. Za to otwo rem sta nę ła dro ga dla eks pan sji or ga ni zmów, po wo du ją cych cho - ro by i za mie ra nie drzew i ca łych drze wo sta nów. Osła bio ny przez emi sje prze my sło we las to ła twa zdo bycz dla szkod ni ków owa dzich, a tak że pa to ge nów grzy bo wych. Two rzą cy się na je go dnie co raz grub szy, od kła da ją cy się la ta mi ma te rac nie roz kła da ją cej się ma te rii or ga nicz nej, z wszech obec nym, ła two pal nym trzcin ni kiem, sku tecz nie za głu sza ją cym wszel kie od no - wie nia czy na sa dze nie, to tyl ko je den pro blem. In nym stał się za nik na tu ral nych pro ce sów mi ne ra li za cji i hu - mi fi ka cji, w nor mal nych wa run kach nie ustan nie bu du - ją cych, za si la ją cych gle bę. Tam, gdzie kra jo braz opa - no wa ły moc no prze świe tlo ne mo no kul tu ry so sno we, czę sto ra chi tycz ne, o ko ro nach znie kształ co nych fa - brycz ny mi wy zie wa mi, ży cie sta ło się wy jąt ko wo ubo - gie. Do gło su do szły czyn ni ki od da wien daw na kształ - tu ją ce klę sko wą pre dys po zy cję drze wo sta nów. Nie spo sób nie za uwa żyć, że na fa tal nym sta nie tych la sów od bił się tak że (i do dziś ma na nią wpływ) po głę bia ją cy się de fi cyt wo dy. W naj więk szym stop niu do tknął on te re nów za rzą dza nych przez Nad le śnic two Mech płonnik, trzcinnik i wrzos tak często wygląda runo leśne na zdegradowanych terenach (K.F.) 11

13 Gorzki smak cywilizacji Ru dy Ra ci bor skie, gdzie na znacz nej czę ści ob sza ru da je się we zna ki bli skie są siedz two uru cho mio nej w po ło wie lat 60. ubie głe go wie ku ko pal ni pia sku pod - sadz ko we go Ko tlar nia. Ko pal nia ne wy ro bi sko obej - mu je ok ha, a wo da z je go dna jest sta le od pro - wa dza na sys te mem pomp do pły ną cej na pół noc od dzi siej sze go po ża rzy ska rze ki Bie raw ki. La sy po ra sta - ją tu gru bą war stwę prze pusz czal nych pia sków po lo - dow co wych, a lej de pre syj ny, po wsta ły w wy ni ku odwad nia nia ko pal ni, się ga ją cy na wet dwu dzie sto me - tro wej głę bo ko ści, roz cią ga się bar dzo da le ko. W je - go za się gu jest kil ka ty się cy hek ta rów la su. Za ni kły oko licz ne cie ki i ro wy me lio ra cyj ne na ob sza rze 10 tys. ha, wy schły zbior ni ki po ża ro we. Po waż nym wy zwa niem dla go spo dar ki le śnej za - wsze by ła i jest bar dzo sil na pe ne tra cja la sów przez lu dzi. To spe cy fi ka ca łe go Gór ne go Ślą ska, ale tu, w tak skraj nie trud nych wa run kach go spo da ro wa nia, pro blem był i do dziś jest do słow nie pa lą cy. Zde cy do - wa na więk szość drze wo sta nów Nad le śnic twa Ru dy Raci bor skie le ży w od le gło ści do 10 km od gra nic ad - mi ni stra cyj nych miast li czą cych po nad 50 tys. miesz - kań ców. An tro po pre sji, czy li od dzia ły wa niu czło wie ka na śro do wi sko, ze wszyst ki mi jej na stęp stwa mi za - śmie ca niem, de wa sta cją, z naj nie bez piecz niej szy mi dla la su za pró sza niem ognia i ce lo wy mi pod pa le nia mi nie spo sób unik nąć. Po ża ry, w ten czy in ny spo sób po - wo do wa ne ludz ką obec no ścią w le sie, wła ści wie są wpi sa ne w tu tej szy kra jo braz. Pod sta wo we py ta nie za - wsze brzmia ło: jak im za po bie gać i mi ni ma li zo wać ich nisz czy ciel skie skut ki? Leśnictwo Lubieszów (Nadleśnictwo Rudy Raciborskie). Kilkunastometrowej głębokości rów opaskowy, biegnący wokół wyrobiska kopalni Kotlarnia. Jak widać, las rosnący nad nim musi bardzo głęboko sięgać po wodę (K.F.) 12

14 Gorzki smak cywilizacji Lasy pocięte są gęstą siecią dróg i linii kolejowych, łączących m.in. Racibórz z Kędzierzynem-Koźlem i Gliwicami. Z tego miejsca przy torach, jeszcze przed południem 26 sierpnia 1992 r., ogień przerzucił się do uroczyska Rogol, niedaleko Kuźni Raciborskiej (K.F.) Bli ska obec ność miast i prze my słu spra wia do dat - ko wo, że la sy tu tej sze, choć mó wi się o nich: kom pleks, to mo zai ka zie lo nych ob sza rów po cię tych gę stą sie cią dróg. Prze bie ga ją tu taj li nie ko le jo we łą czą ce Ra ci bórz z Kę dzie rzy nem -Koź lem i Gli wi ca mi, a na do kład kę jest też ru chli wy szlak ko lei ko pal ni pia sku Ko tlar nia. To wła śnie za spra wą tej ko lei (iskrzą ce ha mul ce wa go - nu) 11 kwiet nia 1989 r. spa li ło się wspo mnia ne kil ka - set hek ta rów la su na te re nie nad le śnictw Ru dy Ra ci - bor skie oraz Ru dzi niec. Zda jąc so bie spra wę, w ja kim za gro że niu ro sną tutaj la sy, miej sco wi le śni cy od dłuż sze go już cza su pro wa dzi li, na mia rę sił i po sia da nych środ ków, prze - bu do wę struk tu ry drze wo sta nów, w wy ni ku któ rej stop - nio wo przy by wa ło drze wo sta nów zróż ni co wa nych wie kiem i skła dem. Dziś z per spek ty wy cza su ła two kry tycz nie osą dzać tem po i roz miar prac po dej mo wa - nych przed pa mięt nym sierp niem 1992 r. Nie za po mi - naj my jed nak, w ja kich wa run kach już nie tyl ko przy - rod ni czych, ale i eko no micz nych przy szło dzia łać lu dziom w zie lo nych mun du rach. Wie le moż na by pew - nie zło żyć na karb prze brzmia łej, so cja li stycz nej go spo - dar ki per ma nent ne go de fi cy tu. Ale też nie pro ste jest np. po ko na nie trzcin ni ka, o czym świad czy wciąż aż nad to wi docz na je go obec ność na te re nie daw ne go po ża rzy ska. To skom pli ko wa ny splot pro ble mów. Bo też nie spo ty ka ne upa ły i dłu go trwa ła su sza w 1992 r. by ły je dy nie za pal ni kiem od daw na ty ka ją cej bom by, spra wi ły tyl ko, że okres we ge ta cji trzcin ni ków i pa pro - ci skoń czył się wy jąt ko wo wcze śnie, już w sierp niu. Pod pał ka by ła go to wa. I wy star czy ła iskra... 13

15 Tragiczny pożar zaczął się 26 sierpnia i tego dnia objął 2200 ha lasu (NRR) 14

16 3. Dni ognia To by ła śro da, 26 sierp nia po po łu dniu. Szla kiem przez las, wio dą cym z Ra ci bo rza do Kę dzie rzy na, je chał po ciąg to wa ro wy nr Ze non Pie tras, wte - dy głów ny in ży nier Nad le śnic twa Ru dy Ra ci bor skie, za - pa mię tał ten nu mer do kład nie, na za wsze. W skła dzie kil ku dzie się ciu wa go nów był je den z uszko dzo ny mi ha mul ca mi, sy pią cy sno pa mi iskier z blo ku ją ce go się, uszko dzo ne go me cha ni zmu. Tym - cza sem wzdłuż to ro wi ska ki lo me tra mi cią gnę ła się spa - lo na słoń cem zie mia wy schnię ta na pieprz, po kry ta sza ry mi tra wa mi. Aż się pro si ło o nie szczę ście. Ma szy - ni sta uru cho mił pe cho we, iskrzą ce ha mul ce na 16. ki - lo me trze, by użyć ko le jar skiej mia ry od le gło ści. Skład ha mo wał przez kil ka set me trów, zo sta wia jąc za so bą pło ną cą li nię za rze wi ognia. To wła śnie w tym miej scu mia ła się za cząć sierp nio wa he ka tom ba. Pło mie nie ła two się roz prze strze nia ły, bo PKP nie za dba ło o za ora nie pa sa prze ciw po ża ro we go (tzw. pa - sa Kie nit za), by w ten spo sób znisz czyć po ra sta ją cą go ła two pal ną ro ślin ność. Wiatr prze niósł ogień pro sto - pa dle do to ro wi ska na oko licz ny las. Ob ser wa to rzy z wież prze ciw po ża ro wych w So lar ni i Bo row cu szyb - ko po da li na mia ry miej sca, w któ rym zo ba czy li dym. Te go dnia pa li ło się już przy to rach w Kuź ni Ra ci - bor skiej, na wy so ko ści uro czy ska Ro gol, w ko le jar skiej no men kla tu rze na ki lo me trze 19.. Ogień ob jął ok. 8ha la su. Stra ża cy szyb ko po ja wi li się na miej scu. Ale trzy ki lo me try da lej by ło już bar dzo groź nie. Za sięg po - ża ru był bez po rów na nia więk szy niż w wy pad ku pierw - sze go, ma ło zna czą ce go in cy den tu. Pło mie nie bły ska - wicz nie prze no si ły się z miej sca na miej sce, wszę dzie znaj du jąc dla sie bie do sko na łą po żyw kę. Kie dy Ze non Pie tras, za nie po ko jo ny sy tu acją, wy - ru szył sa mo cho dem z nad le śnic twa, by zo ba czyć, co się dzie je, z kie run ku Ru dy Ko ziel skiej wi ta ła go już ogrom na chmu ra dy mu. Przez ra dio te le fon na wią zał łącz ność z biu rem nad le śnic twa, prze ka zu jąc po le ce - nie, by za wia do mio no pań stwo wą straż po żar ną w Kę - dzie rzy nie, Ryb ni ku i Ra ci bo rzu, Ko men dę Wo je wódz - ką Pań stwo wej Stra ży Po żar nej (PSP) w Ka to wi cach oraz Re gio nal ną Dy rek cję La sów Pań stwo wych w Ka - to wi cach. O godz , o za uwa że niu dy mu nad la sem woko li cach So lar ni, Re jo no we Sta no wi sko Kie ro wa nia (RSK) w Ra ci bo rzu po wia do mi li tak że stra ża cy z jed - nost ki ra tow ni czo -ga śni czej (JRG) z Ra ci bo rza, któ ry - mi do wo dził st. aspi rant An drzej Ka czy na. Je go za ło - Kilometr 16. linii kolejowej Racibórz Kędzierzyn. To tu sierpniowa katastrofa miała początek mówi nadleśniczy Zenon Pietras, w 1992 r. główny inżynier w Nadleśnictwie Rudy Raciborskie (K.F.) 15

17 Dni ognia Linia kolejowa Racibórz Kędzierzyn od dawna była pod szczególną obserwacją wież przeciwpożarowych w Borowcu i Solarni (K.F.) ga wraz z in ny mi do ga sza ła już po żar w uro czy sku Ro - gol, po bie ra ła wła śnie wo dę w Kuź ni Ra ci bor skiej, by tam po wró cić. Po je cha ła już na no we miej sce zda rze - nia. Od dy żur nej punk tu alar mo we go nad le śnic twa po - szedł też mel du nek, że do po ża ru w re jo nie So lar ni wy - je cha ła rów nież jed nost ka Ochot ni czej Stra ży Po żar nej (OSP) z Kuź ni Ra ci bor skiej. O godz in for ma cję o po ża rze ra ci bor skie RSK prze ka za ło do Wo je wódz kie go Sta no wi ska Ko or - dy na cji Ra tow nic twa w Ka to wi cach. Pier wot nie za sięg po ża ru oce nia no na ok. 30 ha la - su. Ale do jeż dża jąc na miej sce, st. aspi rant An drzej Ka - czy na miał już po waż ne po wo dy, by we zwać po moc ru szy ły z nią jed nost ki OSP z Rud Ra ci bor skich, Ru - dy Ko ziel skiej i Sie dlisk. O godz nad le śnic two po in for mo wa ło o ko - lej nym po ża rze w Kuź ni Ra ci bor skiej. Wy je cha ły do nie - go na stęp ne dwie za ło gi OSP. Kil ka mi nut póź niej st. aspi rant An drzej Ka czy na raz jesz cze zwró cił się o wspar cie. A do RSK w Ra ci bo rzu wciąż do cie ra ły co - raz to bar dziej nie po ko ją ce in for ma cje ogień po ja - wił się w na stęp nych miej scach. Z krzy żu ją cych się mel dun ków wy ni ka ło, że do li - nio we go za pa le nia się traw do szło na od cin ku 600 m, na pół noc od Kuź ni Ra ci bor skiej, na po bo czu to ro wi - ska. Po ry wi sty wiatr wie ją cy z za cho du spo wo do wał prze rzut ognia przez za nie dba ne pa sy prze ciw po ża ro - we w głąb la su, gdzie w pło mie niach szyb ko zna la zło się kil ka dzie siąt hek ta rów. W nie ca ły kwa drans od chwi li ogło sze nia alar mu, na miej scu by ło już w ak cji 10 jed no stek ga śni czych. Mi mo wy sił ków stra ża ków w kil ka mi nut od po wsta nia po ża ru front ognia za czął się prze miesz czać w kie run ku wschod nim, w głąb du - że go, zwar te go kom plek su le śne go. Ale jesz cze przed godz są dzo no, że stra ża cy ma ją ży wioł pod kon - tro lą, mi mo że wiatr pchał pło mie nie w co raz to no we miej sca, pod sy ca jąc ogień. 16

18 Dni ognia Oko ło godz w ogniu sta ło już ok. 200 ha. Pięć sa mo cho dów po żar ni czych wje cha ło w głąb la - su. Ogień, jak się wy da wa ło, po zo sta wał w bez piecz - nej od le gło ści. Stra ża cy za czę li roz wi jać li nie po żar ni - cze, gdy w mgnie niu oka po dmu chy wia tru spro wa dzi ły na nich pło mie nie oraz kłę by du szą ce go dy mu, od cina - ją ce dro gę od wro tu. 18 stra ża ków cu dem wy do sta ło się z te go pie kła. Kie dy już zna leź li się w bez piecz nym miej scu, nie do li czy li się dwóch ko le gów. Na tych miast wsz czę to ak cję ra tun ko wą. Do pie ro dru ga gru pa po - szu ki waw cza zdo ła ła do trzeć do już spa lo nych wra ków czte rech sa mo cho dów i zwę glo nych zwłok. Dla do - wodzą ce go sek cją, st. aspi ran ta An drze ja Ka czy ny, bez piecz ne, wy da wa ło by się, schro nie nie w wo zie bo - jo wym oka za ło się śmier tel ną pu łap ką zgi nął w pło - mie niach. Kil ka dzie siąt me trów da lej, nie opo dal le śnej dro gi, któ rą wje cha ły sa mo cho dy, po niósł śmierć druh An drzej Ma li now ski stra żak -ochot nik z OSP w Kłod - ni cy. Dziś miej sce tam tej tra ge dii upa mięt nia ją sym bo - licz ne mo gi ły Uczest ni cy sierp nio wych wy da rzeń zgod nie dziś wspo mi na ją, że śmierć stra ża ków po dzia ła ła na wszyst - kich jak ostat nie ostrze że nie ży wio łu. Ra tow ni cy prze - sta li ata ko wać z do tych cza so wą pa sją, sku pi li się bar - dziej na utrzy my wa niu po zy cji obron nych. Na miej scu tra ge dii zja wi li się przed sta wi ciel po li - cji i pro ku ra tu ry wsz czę to do cho dze nie. Kil ka mi nut po godz przy je chał bryg. Zbi gniew Me res, ko - men dant wo je wódz ki PSP w Ka to wi cach. Do słow nie z mi nu ty na mi nu tę sy tu acja sta wa ła się co raz po waż niej sza. Po trzech go dzi nach od chwi li wy - bu chu po ża ru w za się gu ognia by ło już 600 ha la su, po na stęp nych trzech 2000 ha. Do szta bu ak cji, urzą - dzo ne go na sta dio nie spor to wym w Kuź ni Ra ci bor skiej, za czę ły do cie rać mel dun ki o wy bu chach nie wy pa łów, od woj ny tkwią cych w le śnej gle bie. Ogień prze su wał się po wierz choł kach drzew z ogrom ną pręd ko ścią. Wy wo ła ne ol brzy mią tem pe ra - W tym miejscu zginął st. aspirant Andrzej Kaczyna (K.F.) 17

19 Dni ognia Symboliczna mogiła leśna dha Andrzeja Malinowskiego (K.F.) tu rą, się ga ją cą w stre fie pło mie ni o C, po tęż - ne ko mi ny prą dów kon wek cyj nych po ry wa ły wy so ko w po wie trze pło ną ce w mo rzu bu cha ją cych olej ków ete rycz nych igli wie, ga łę zie oraz szysz ki i prze rzu ca ły na od le głość kil ku set me trów, czę sto po nad gło wa mi wal czą cych z ży wio łem lu dzi. Spa da jąc ty sią ca mi ża - gwi na wol ne jesz cze od pło mie ni frag men ty la su, ro - dzi ły co raz to no we za rze wia ognia, nie ustan nie, w za - stra sza ją cym tem pie po więk sza jąc po wierzch nię ogar nię tą ży wio łem. W no cy z 26 na 27 sierp nia cał ko wi ta po wierzch - nia po ża ru prze kro czy ła już 3 tys. ha. Roz wi jał się w kie run ku wschod ni m i po łu dnio wo -wschod nim. Jesz - cze przed pół no cą za czął za gra żać miej sco wo ści Bran tol ka. Dla po sze rze nia li nii obro ny zde cy do wa no o szyb kiej wy cin ce sze ro kie go pa sa la su od stro ny tej miej sco wo ści w świe tle re flek to rów przy stą pi li do pracy pi la rze wspar ci cięż ki mi, woj sko wy mi wo za mi tech nicz ny mi. Nie ste ty, ak cja nie da ła spo dzie wa ne go efek tu. Roz po zna nie pro wa dzo ne 27 sierp nia z po kła du śmi głow ca wy ka za ło, że po żar za gra ża za bu do wa niom Ko tlar ni, za byt ko we mu ko ścio ło wi (tzw. Mag da len ce) oto czo ne mu la sem oraz miej sco wo ściom: Two róg Ma - ły, Go szy ce i Sie ra ko wi ce. Pod ję to przy go to wa nia do ewa ku acji miesz kań ców. Wie czo rem do tej li sty do pi - sa no Ra cho wi ce, Gra bów kę i Łą czę. Już wte dy w ak cji uczest ni czy ło: 19 sa mo lo tów ga - śni czych Dro ma der, 72 sek cje jed no stek ra tow ni czo - -ga śni czych PSP, 28 kom pa nii OSP, pra wie 500 żoł nie - 18

20 Dni ognia rzy, po nad 300 po li cjan tów, człon ko wie Obro ny Cy wil - nej i pra cow ni cy Służ by Le śnej, kil ka na ście cięż kich spy cha czy, w tym sprzęt woj sko wy. To, że nie by ło pro - ble mów z pa li wem do ma szyn i po jaz dów, wy ży wie - niem ro sną cej z go dzi ny na go dzi nę ar mii lu dzi, za pew - nie niem nie zbęd nej opie ki me dycz nej to wszyst ko za słu ga w rów nej mie rze woj sko we go kwa ter mi strzo - stwa, jak i miej sco wych władz sa mo rzą do wych oraz ad mi ni stra cyj nych. Wiel kiej po mo cy sa mo rzut nie udzie la ła ra tow ni kom miej sco wa lud ność. Do wal ki z ogniem sta wa ły wciąż no we jed nost ki stra ży po żar nej, ścią ga ne z ca łe go kra ju. Do ak cji włą - cza no co raz wię cej cięż kie go sprzę tu, w tym woj sko - wych gą sie ni co wych wo zów tech nicz nych, oraz zwie lo - krot nio ne si ły woj ska i po li cji. Trud na do prze ce nie nia ro la w zma ga niach z ży wio łem przy pa dła pra cow ni kom La sów Pań stwo wych. Ob ser wa to rzy, z na ra że niem ży - cia tkwiąc na drew nia nych wie żach, mel do wa li o roz - wo ju sy tu acji. Le śni cy, do sko na le zna ją cy te ren, słu ży - li za prze wod ni ków, ale też z wiel kim po świę ce niem, od wa gą by nie rzec, bo ha ter stwem bra li bez po śred - ni udział w tłu mie niu co rusz po ja wia ją cych się za rze - wi ognia. Do roz pro wa dza nia jed no stek ra tow ni czych po te re nie za an ga żo wa no my śli wych z lo kal nych kół ło - Ukryta wśród drzew, drewniana, zabytkowa Magdalenka (leśnictwo Kotlarnia, Nadleśnictwo Rudy Raciborskie) cudem uniknęła zagłady. W kapliczce co roku w pierwszą niedzielę września odprawiana jest msza święta w podzięce za jej ocalenie, w intencji poległych strażaków i wszystkich, którzy walczyli z żywiołem (K.F.) 19

21 Dni ognia Do walki z ogniem stanęły jednostki straży pożarnej ściągane z całego kraju (NRR) wiec kich, a tak że miej sco wą lud ność, w su mie kil ka - dzie siąt osób. Nie za bra kło na miej scu ro bot ni ków z firm świad czą cych usłu gi le śne. W użyt ku był wszel - ki do stęp ny w nad le śnic twach sprzęt, wszy scy by li na no gach, czy to w le sie, czy peł niąc dy żu ry w biu rach. Każ dy szyb ko zna lazł swo je miej sce w tej dra ma tycz - nej sy tu acji. Ko bie ty w nad le śnic twach na zmia nę szy - ko wa ły po sił ki dla bio rą cych udział w wal ce z ogniem. Dziś, z per spek ty wy cza su, eks per ci w dzie dzi nie po żar nic twa pod kre śla ją, że wła śnie brak zna jo mo ści la su i to po gra fii te re nu przez jed nost ki uczest ni czą ce w ak cji, zwłasz cza w pierw szej fa zie zma gań z ży wio - łem, kładł się cie niem na spraw no ści i sku tecz no ści dzia łań. Zda rza ło się, że ra tow ni cy błą dzi li po le sie, nie mo gli zna leźć punk tów czer pa nia wo dy. Do pie ro póź - niej do wód cy nie któ rych jed no stek do sta li od po wied - nie ma py. Utrud nia ły też ak cję pro ble my z łącz no ścią po mię - dzy po szcze gól ny mi for ma cja mi służb ra tow ni czych. W uży ciu by ło pięć róż nych, nie za leż nych, jak by śmy dziś po wie dzie li, nie do koń ca kom pa ty bil nych sys te - mów łącz no ści ra dio wej. Trud no ści w ko mu ni ko wa niu się skła da no rów nież na karb za le ga nia miej sca mi w le sie rud dar nio wych, po wo du ją cych za kłó ce nia w po ro zu mie wa niu się na fa lach ete ru. Na tym tle do - brze wy pa da ła łącz ność La sów Pań stwo wych, choć i ona by wa ła dziu ra wa. Mi mo nad ludz kich wy sił ków i two rze nia li nii obro - ny, te go dnia po żar nie zwy kle szyb ko zaj mo wał co raz to no we te re ny. To wła śnie 27 sierp nia padł smut ny re - kord ogień po chła niał po nad 10,5 ha la su na mi nutę! 28 sierp nia ra no cał ko wi ta po wierzch nia po ża ru wy - no si ła już 6000 ha. Na pół no cy sy tu ację za czę to oce - niać ja ko nie do opa no wa nia. Po ry wy wia tru i po wsta - 20

22 Dni ognia Spalony na terenie Nadleśnictwa Rudziniec wóz bojowy straży pożarnej (T.K.) ją ce za wi ro wa nia go rą ce go po wie trza, nio są ce go na - wet z da le ka nie zli czo ne ilo ści pło ną ce go ma te ria - łu, wy wo ły wa ły po ża ry wierz choł ko we, oszczę dza jąc ja - kiś frag ment la su, by wró cić do nie go póź niej, jak by tyl ko po to, by do koń czyć nisz czy ciel skie go dzieła. Ogień wie lo krot nie prze rzu cał się nad two rzo ny mi li nia mi obro ny. Pod cho dził pod za bu do wa nia So lar ni. Do obro ny miej sco wo ści skie ro wa no do dat ko we jed - nost ki. Po po łu dniu w oko li cy Kuź ni Ra ci bor skiej nad - spo dzie wa nie szyb ki i gwał tow ny po chód ognia w lesie za gro ził trzem za stę pom stra ży po żar nej wspie ra nym przez za ło gę cięż kie go cią gni ka gą sie ni co we go. Na szczę ście wszy scy wy do sta li się z za gro że nia, ra tu jąc trzy sa mo cho dy po żar ni cze. Cią gnik spło nął. 28 sierp nia ko ło po łu dnia, przez dro gę Gli wi ce Kę dzie rzyn, po żar, prze rzu ca jąc się wierz choł ka mi drzew, wdarł się na te ren nad le śnictw Ru dzi niec i Kę - dzie rzyn. Pod wie czór przy był na miej sce dra ma tu nad bryg. Fe liks De la, ko men dant głów ny Pań stwo wej Stra ży Po - żar nej, któ ry prze jął kie ro wa nie ak cją. Pod jął m.in. de - cy zję o spro wa dze niu na stęp nych jed no stek PSP z te - re nu kra ju. Do ak cji włą czo no też na stęp ne 1100 żoł nie rzy, do dat ko we si ły po li cyj ne i Obro ny Cy wil nej. Na oko licz ne szla ki ko le jo we wpro wa dzo no po ciąg ga - śni czy, któ ry zle wał wo dą te ren wzdłuż to ro wisk. Rów nież wie czo rem te go sa me go dnia prof. Ty tus Kar li kow ski (w szta bie kie ro wał ze spo łem na ukow ców i prak ty ków z ochro ny prze ciw po ża ro wej la su) po in for - mo wał, że Dy rek cja Ge ne ral na La sów Pań stwo wych wy sy ła, mo bi li zo wa ne w ca łym kra ju, do dat ko we bry - ga dy drwa li, wy po sa żo ne w nie zbęd ny sprzęt, środ ki trans por tu, pa li wo i za pas żyw no ści. Z po mo cą po spie - szy ło kil ka dzie siąt nad le śnictw z ca łe go kra ju. Po żar nie po ko ją co za czął się zbli żać do za kła dów azo to wych w Kę dzie rzy nie -Koź lu. Za gro że nie sta no wi - ły zwłasz cza ogrom ne zbior ni ki pa liw i che mi ka liów, zlo ka li zo wa ne na przed mie ściach Kę dzie rzy na i za kła - dów che micz nych w Bla chow ni. Tu już w grę wcho dzi - ła na wet za gła da mia sta i klę ska eko lo gicz na o nie wy - obra żal nym za się gu. W re jon skie ro wa no do dat ko we si ły, sztab ak cji pod jął też de cy zję o wy cin ce frag men - tu la su, by w ten spo sób utwo rzyć pas prze ciw po ża - ro wy, któ re go nad cią ga ją cy po żar nie zdo łał by prze kro - czyć. Na szczę ście, tak że za spra wą zmia ny kie run ku wia tru, uda ło się unik nąć tra ge dii po chód ognia zo - stał po wstrzy ma ny. 29 sierp nia po raz ko lej ny prze gru po wa no si ły, by przy stą pić do de cy du ją ce go star cia z ży wio łem. W oko - li cach Rud, Kuź ni Ra ci bor skiej, Bran tol ki, Ko tlar ni i So - lar ni skon cen tro wa no jed nost ki PSP, kil ka ty się cy lu - dzi z jed no stek Woj ska Pol skie go, Mi ni ster stwa Spraw We wnętrz nych i po li cji, wspie ra nych dzie siąt ka - 21

23 Dni ognia Spalony las, popalone węże pożarnicze (NRR) mi cięż kich po jaz dów gą sie ni co wych, in ne go sprzę tu, w tym 20 sa mo lo ta mi i 3 śmi głow ca mi. W nie dzie lę, 30 sierp nia, ra tow ni cy przy stą pi li do zma so wa ne go ata ku na wszyst kich od cin kach fron tu ognia. Wresz cie pią te go dnia mor der czych zma gań z ogniem uda ło się po wstrzy mać roz prze strze nia nie się po ża ru. Ale to nie był jesz cze ko niec. Miej sce tra ge dii wi zy to wał pre zy dent RP Lech Wa - łę sa w to wa rzy stwie m.in. mi ni stra spraw we wnętrz - nych. O roz wo ju sy tu acji by li in for mo wa ni człon ko wie rzą du, z pre mie rem Han ną Su choc ką na cze le. To wła - śnie na rę ce pre ze sa Ra dy Mi ni strów oraz mi ni stra spraw we wnętrz nych in for ma cję o tym, że po żar zo stał zlo ka li zo wa ny, zło żył te go dnia nad bryg. Fe liks De la. By ła go dzi na Nie by ło już bez po śred nie go za - gro że nia dla miej sco wej lud no ści i wiel kich za kła dów prze my sło wych w oko li cy Kę dzie rzy na -Koź la, ale nie ozna cza ło to, że sy tu acja prze sta ła być groź na. Jesz - cze te go sa me go dnia po ja wi ły się no we po ża ry. Po - dob nie by ło 31 sierp nia. Po po łu dniu mel do wa no o groź nym po ża rze w oko li cy Two ro ga Ma łe go, go dzi - nę póź niej o na stęp nym na te re nie Nad le śnic twa Ru - 22

24 Dni ognia dzi niec. Ale ra tow ni cy trzy ma li już ży wioł w ry zach. Krop kę nad i po sta wił ulew ny deszcz, któ ry za czął pa dać 30 sierp nia. Ak cję do ga sza nia za koń czo no wie czo rem 12 wrze - śnia. Osob ną kwe stią po zo sta ło uga sze nie pa lą cych się wciąż, roz le głych tor fo wisk w oko li cach Łą czy, So - lar ni i Ko tlar ni. W ta kich sy tu acjach to szcze gól nie zdra - dli wy, grzą ski te ren ro sną ce na nim drze wa ła two się wy wra ca ją, kłę by dy mu spra wia ją, że ła two utra cić orien ta cję. Do 20 wrze śnia trwa ło li kwi do wa nie ostat - nich za rze wi ognia i po ża rów pod po wierzch nio wych, dłu go tra wią cych wnę trza tor fo wisk. 31 sierpnia z przebiegiem akcji zapoznał się na miejscu prezydent Lech Wałęsa (NRR) 23

25 Po przejściu kataklizmu leśnictwo Lubieszów, Nadleśnictwo Rudy Raciborskie (NRR) 24

26 4. Bilans w czerwieni Wapo geum ak cji ga śni czej wal czy ło z ży wio łem 859 sek cji stra ży po żar nej (454 wo zy ga śni cze i 2270 stra ża ków Pań stwo wej Stra ży Po żar nej oraz 405 sek cji i 2430 stra ża ków Ochot ni czej Stra ży Po żar nej). Ra tow ni cy przy by wa li na miej sce na wet z bar dzo od - le głych re gio nów kra ju. Oce nia się, że ścią gnię to bez ma ła trze cią część jed no stek stra żac kich, bę dą cych wkra jo wej dys po zy cji. Z ogniem wal czy ło 3200 żoł nie - rzy, 650 po li cjan tów, 1220 człon ków Obro ny Cy wil nej i 1150 pra cow ni ków le śnych. Uży to 27 sa mo lo tów ga - śni czych Dro ma der i 4 śmi głow ców, cięż kie go sprzę - tu woj sko we go, 45 cięż kich spe cja li stycz nych cią gni - ków, 25 cią gni ków rol ni czych. Skie ro wa no do wal ki po ciąg ga śni czy i 36 ko le jo wych cy stern z wo dą. Wtrwa ją cej 26 dni ak cji wzię li udział pra cow ni cy 35 nad le śnictw RDLP Ka to wi ce i kil ku dzie się ciu nad - le śnictw z in nych czę ści kra ju. Jak już wspo mnia no, w szta bie słu ży li wie dzą i wszel ką po mo cą wy bit ni eks - per ci (w tym z In sty tu tu Ba daw cze go Le śnic twa) z dzie - dzi ny ochro ny prze ciw po ża ro wej la su. Nisz czy ciel ski po żar ob jął ogó łem 9062 ha la su, zcze go w Nad le śnic twie Ru dy Ra ci bor skie ule gło spa - le niu 4480 ha, w Nad le śnic twie Ru dzi niec 2352 ha, a 2230 ha w Nad le śnic twie Kę dzie rzyn. W szczy to wym mo men cie ob szar ob ję ty ogniem miał ob wód pra wie 120 km, a z po łu dnia na pół noc je go za sięg w li nii pro - stej wy no sił 36 km. Dzię ki ofiar nej po sta wie wal czą - cych z ży wio łem lu dzi uda ło się nie do pu ścić do roz - prze strze nie nia się po ża ru na po zo sta łe 40 tys. ha kom plek su le śne go. Obro nio no po ło żo ne wśród pło - Tak z godziny na godzinę i z dnia na dzień powiększał swój zasięg największy w najnowszych dziejach polskiego leśnictwa pożar lasów. Mapa z dokumentacji akcji gaśniczej Rudy 25

27 Bilans w czerwieni Pożar w Kuźni Raciborskiej w liczbach Data Godz. Czas trwania pożaru (min) Źródło: Przegląd Pożarniczy, nr 1/1993. Pow. całk. pożaru (ha) Obwód całk. pożaru (m) środa środa środa środa środa czwartek czwartek czwartek piątek piątek piątek sobota niedziela ną cych la sów wsie choć w ogniu sta nę ły ścier ni ska na oko licz nych po lach, a pło mie nie się ga ły pło tów po - se sji, nie spa lił się ani je den bu dy nek. Nie ucier pia ły za gro żo ne za kła dy prze my sło we w Kę dzie rzy nie -Koź - lu i Bla chow ni, ura to wa no re gion przed nie wy obra żal - ną ka ta stro fą eko lo gicz ną. Nie ste ty, by ły ofia ry w lu dziach. Zgi nę ło dwóch stra - ża ków. W Ru dach do szło też do jesz cze jed nej tra ge - dii pod ko ła mi sa mo cho du po żar ni cze go po nio sła śmierć ko bie ta, pro wa dzą ca wó zek z dziec kiem. Bez po śred nio koszt ak cji ga śni czej wy niósł, w ce - nach z 1992 r., 66 mld zł, wy ra żo ny w ce nach z 2010 r. 51,5 mln zł (co uwzględ nia nie tyl ko de no mi na cję prze pro wa dzo ną w 1995 r., ale rów nież po stęp in fla cji, bar dzo wy so kiej zwłasz cza w pierw szej po ło wie lat 90. mi nio ne go wie ku). Do te go ra chun ku trze ba do li czyć stra ty fi nan so we w drze wo sta nach, po nie sio ne w wy - ni ku przed wcze sne go wy rę bu (po nad 276 mln zł w ce - nach z 2010 r.) oraz po wsta łe w le śnej in fra struk tu rze tech nicz nej (10 mln zł we dług cen z 2010 r.). W su mie stra ty po nie sio ne przez La sy Pań stwo we zamknę ły się wkwo cie po nad 296 mln zł (ce ny z 2010 r.). Nad bryg. Fe liks De la, ko men dant głów ny Pań stwo - wej Stra ży Po żar nej, w wy wia dzie pod zna mien nym ty - tu łem Zwy cię żył czło wiek, opu bli ko wa nym nie dłu go po po ża rze, w nu me rze 1/1993 mie sięcz ni ka Prze - gląd Po żar ni czy (z któ re go po cho dzą też nie któ re da - ne o ak cji ra tow ni czej), pod su mo wu jąc zma ga nia z ży - wio łem oraz dzię ku jąc stra ża kom za nad ludz ki wy si łek i po świę ce nie, stwier dził m.in.: Prze ży li śmy wspól nie wie le trud nych mo men tów. Pod trzy my wa ła nas na du chu do bra współ pra ca z sa - mo rzą da mi, spon ta nicz ne or ga ni zo wa nie się za gro żo - Niszczycielski pożar objął ogółem 9062 ha lasu: w Nadleśnictwie Rudy Raciborskie 4480 ha, w Nadleśnictwie Rudziniec 2352 ha, w Nadleśnictwie Kędzierzyn 2230 ha (NRR) 26

28 Bilans w czerwieni Spalony las las widmo (NRR) nej lud no ści do sa mo obro ny, współ dzia ła nie z na mi licz nych lu dzi do brej wo li. ( ) Bar dzo wy so ko na le ży oce nić przede wszyst kim udział woj ska, któ re skie ro wa ło do po ża ru du że si ły. Dzię ki nim wy ko na li śmy bar dzo du żo prac przy go to - waw czych, in ży nie ryj nych łącz nie z mi ne ra li za cją zie - mi. Żoł nie rze do słow nie ko czo wa li z de ter mi na cją pil - nu jąc po ża ru. Du żej po mo cy udzie li ły nam tak że jed nost ki po li cji, któ re nie tyl ko za bez pie cza ły wstęp do la su, dba ły o po rzą dek na te re nie ak cji i po za nim, ale bez po śred nio wkra cza ły do ak cji ga śni czej. Du że uzna - nie pra gnę wy ra zić służ bom me dycz nym. ( ). Trud ne chwi le prze ży wa li pi lo ci, któ rych wy so ka spraw ność za - po bie gła wie lu nie szczę ściom ( ). A tak nad bryg. Fe liks De la pod su mo wał współ pra - cę z le śni ka mi: Gru pie le śni czych, nad le śni czych i ich pra cow ni kom na le ży się szcze gól ne miej sce w mo jej wy po wie dzi. Wy ko na li oni bar dzo cięż ką pra cę, przy - go to wu jąc roz le gły te ren do dzia łań ra tow ni czych. De - cy zje, któ re po dej mo wa łem, w znacz nym stop niu by - ły opar te na ich głę bo kiej wie dzy fa cho wej, bar dzo do brej zna jo mo ści te re nu i wy stę pu ją cych tu taj po ten - cjal nych za gro żeń. Trze ba by ło jed nak cze kać aż do wio sny 1994 r., by Pro ku ra tu ra Wo je wódz ka w Ka to wi cach po dro bia - zgo wym do cho dze niu umo rzy ła śledz two w spra wie po ża ru. Ja ko zgod ny ze stan dar da mi oce ni li bie gli sys - tem wy kry wa nia ognia i alar mo wa nia we wszyst kich trzech nad le śnic twach. Nie do pa trzo no się tak że na - ru sze nia w tych nad le śnic twach za sad ochro ny prze - ciw po ża ro wej, zwra ca jąc za ra zem uwa gę na za nie dba - nia PKP w za kre sie utrzy my wa nia tzw. pa sów Kie nit za wzdłuż szla ku ko le jo we go prze bie ga ją ce go przez drze - wo sta ny Nad le śnic twa Ru dy Ra ci bor skie. Osta tecz nie bie gli nie stwier dzi li uchy bień w spo - so bie pro wa dze nia ak cji ra tow ni czo -ga śni czej. Przy ję - li wresz cie do wia do mo ści, że słusz na by ła za sad ni cza te za, od sa me go po cząt ku pre zen to wa na przez le śni - ków, że do ka ta stro fy i póź niej sze go roz wo ju wy pad - ków oraz roz mia ru po wsta łych szkód przy czy nił się splot wy da rzeń nie za leż nych od lu dzi go spo da ru ją cych w le sie. To nie nie wła ści wie pro wa dzo na go spo dar - ka le śna, jak dłu go pró bo wa ła do wo dzić pro ku ra tu - ra, lecz głę bo ka de gra da cja śro do wi ska le śne go przez prze mysł, póź niej zaś szcze gól ne wa run ki at mos fe rycz - ne (wie lo mie sięcz na su sza i upa ły) przy nio sły za gła - dę rudz kim la som. Dla śmia ło po sta wio ne go pod prę gie rzem przez obroń ców pra wa, dłu go od są dza ne go od czci i wia ry, głów ne go po dej rza ne go, Ka zi mie rza Sza bli, ów cze - sne go nad le śni cze go Nad le śnic twa Ru dy Ra ci bor skie, pro ku ra tor skie kon klu zje by ły ra czej żad ną sa tys fak cją. 27

29 Spustoszony pożarem teren leśnictwa Kotlarnia (Nadleśnictwo Rudy Raciborskie) (NRR) 28

30 5. W proch obrócone Kosz ty wal ki z ży wio łem i stra ty by ły ogrom ne. Ale da ły się ująć w rzę dy liczb. Eko no mi stom ła two by - ło od wo łać się do miar fi nan so wych, na wet je śli w grę wcho dzi ły kwo ty abs trak cyj ne dla tzw. prze cięt ne go zja - da cza chle ba. Dla przy rod ni ków mia rą kosz tów by ła za - gła da świa ta flo ry i fau ny, skom pli ko wa ne go eko sys - te mu le śne go. Na sku tek po ża ru po wsta ła pu sty nia, po grą żo na w zu peł nej ci szy, po zba wio na wszel kie go ży cia. Nie by - ło na niej żad nej zwie rzy ny, umknę ły prze ra żo ne pta - ki. Za gła da w ogniu spo tka ła drob ną fau nę. Wie lu du - żym ssa kom, po tra fią cym szyb ko się po ru szać, uda ło się uciec przed ogniem do są sied nich drze wo sta nów lub wyjść na po la. Nie ozna cza to, że wszyst kie unik - nę ły mę ki i śmier ci. Wnaj więk szym stop niu tra ge dia do tknę ła je le ni. Ko - niec sierp nia to czas, gdy by ki zaj mu ją osob ni cze re - wi ry, spo so biąc się do ry ko wisk. Nie to le ru ją wte dy ob - cych, do pie ro zi mą zwie rzę ta te zbi ja ją się w chma ry. Kie dy na po ża rzy sku spa li ło się wszyst ko i nie zo sta - ło nic do je dze nia dla ro śli no żer ców, je le nie pró bo wa - ły prze no sić się do oca la łych drze wo sta nów. Ale na - tych miast, z ca łą bez względ no ścią, by ły wy pę dza ne przez tam tej szych re zy den tów z po wro tem na roz pa - lo ne, wciąż ża rzą ce się po ża rzy sko. Pu łap ką oka za ły się zwłasz cza te je go czę ści, na któ rych wy stę po wa - ła dłu go nie sty gną ca, gru ba war stwa spa lo nych gleb mur szo wych oraz tor fo wisk. Zdez o rien to wa ne, głod ne zwie rzę ta włó czy ły się po zdra dli wej oko li cy, pa rząc so - bie no gi. W nie wy obra żal nej mę ce czoł ga ły się, wy peł - za ły na le śne dro gi, nie ba cząc na strach przed ludź - mi. Kil ka dni po tem za pa dła de cy zja, by od strze lić cier pią ce zwie rzę ta nie by ło in ne go wyj ścia. Nie co póź niej, kie dy te ma tem dnia prze sta ło być do ga szanie tor fo wisk, le śni cy wraz z my śli wy mi pró bo wa li do kar - miać głod ne je le nie. Bez więk sze go po wo dze nia nie po tra fi ły szyb ko przy zwy cza ić się do od wie dza nia wcze śniej nie zna nych im miej sc, w któ rych wy kła da - no kar mę. Po sierp nio wej ka ta stro fie 1992 r. na dłu gie la ta zmie ni ły się sto sun ki wod ne, dla któ rych las był głów - nym re gu la to rem. Na po ża rzy sko wtar gnął step jesz - cze dwa la ta po ka ta kli zmie co dzien nym wi do kiem by - ły dzie siąt ki trąb po wietrz nych bu szu ją cych po otwar tym te re nie, po ry wa ją cych pył i po piół z pod ło - ża. Ogrom ne wy le sio ne po wierzch nie nie sta wia ły naj - mniej sze go opo ru sil nym, sta łym wia trom uno szą cym ze so bą wierzch nią war stwę wy pa lo nej zie mi. Cał ko wi te mu spa le niu ule gła war stwa próch nicz a gle by. Za raz po po ża rze przez ja kiś czas ca łą po - Długo po kataklizmie codziennym widokiem były trąby powietrzne, niosące tumany popiołu i pyłu (NRR) 29

31 W proch obrócone Leśnictwo Borowiec (Nadleśnictwo Rudy Raciborskie) miejsce spalonego lasu szybko zaczął zajmować ekspansywny trzcinnik (NRR) wierzch nię po kry wa ła cen ty me tro wa war stwa ża rzą cej się próch ni cy, się ga ją ca miej sca mi na wet głę - bo ko ści jed ne go me tra. Ko lej nym nie szczę ściem by ło za kwa sze nie gleb (wskaź nik ph spadł do 4, a w wie lu miej scach na wet do po ni żej 3), ob ja wia ją ce się jesz cze jed ną fa lą eks - pan sji wy so kich traw, bę dą cych ide al ną po żyw ką dla na stęp nych po ża rów. Nie do po zna nia zmie nił się mi kro kli mat na po ża - rzy sku. Za czę to no to wać kie dyś nie spo ty ka ne eks tre - ma tem pe ra tur, przy mroz ki w czerw cu, sil ne wia try wy - su sza ją ce itp. Wa run ki wzro stu dla za kła da nych tu upraw le śnych oka za ły się bar dzo trud ne. Naj le piej po - ra dzi ły so bie z ni mi ga tun ki pio nier skie: brzo za (choć nie wszę dzie, jak mia ło się oka zać kil ka na ście lat po po ża rze), mo drzew, a w na stęp nej ko lej no ści so sna. Oca la łe, oka le czo ne i osła bio ne drze wa sta ły się ła twym łu pem szkod ni ków owa dzich. Pta ki na tu ralny wróg owa dów dłu go nie mo gły zna leźć dla sie bie miej sca w tym księ ży co wym kra jo bra zie. Aby nie się - gać po che mię, a jed no cze śnie za cho wać każ de oca - la łe zdro we drze wo, bę dą ce te raz na wa gę zło ta, kil - ka dzie siąt ty się cy drzew le śni cy ob ję li nie ty po wą kon tro lą sztu ka po sztu ce ba da li je, zdzie ra jąc nie - wiel ki frag ment ko ry. Eg zem pla rze za ata ko wa ne przez szkod ni ki usu wa no. Bez po śred nio po uga sze niu po ża ru przy stą pio no do wy ci na nia spa lo nych i za mar łych drze wo sta nów. Po zy - ska nie pro wa dzo no in ten syw nie przez ca ły IV kwar tał 1992 r., a ostat nie me try drew na wy ci na no na przeło - mie wrze śnia i paź dzier ni ka na stęp ne go ro ku. W su mie roz miar przy mu so wych cięć od po wia dał eta to wi ręb ne - 30

32 W proch obrócone Zrębami zupełnymi z rozległego terenu pożarzyska pozyskano ponad 900 tys. m 3 grubizny (NRR) mu z kil ku na stu lat. Znisz cze nia by ły tak ogrom ne, że zrę ba mi zu peł ny mi (wy ci na się wów czas ca ły las na da - nym ob sza rze) po zy ska no po nad 900 tys. m 3 gru bi zny, zcze go 600 tys. m 3 przy pa dło na Nad le śnic two Ru dy Ra ci bor skie, 250 tys. m 3 na Nad le śnic two Ru dzi niec, resz tę po zy ska ło Nad le śnic two Kę dzie rzyn. Wie le drzew się nie spa li ło, ale z po wo du utra ty li - ści (igli wia), za mar ły i do sy cha ły na pniu na wet rok po po ża rze ich drew no wciąż by ło peł no war to ścio wym su row cem tar tacz nym. In ne trze ba by ło wy ci nać w przy - spie szo nym tem pie, aby nie do pro wa dzić do po stę pu - ją cej de pre cja cji su row ca. Drew no gru be tra fi ło na ry nek kra jo wy, ale spo ro też ze wzglę du na trud no ści ze zby tem na eks port. Więk szy kło pot był z zna le zie niem na byw ców na uszko - dzo ną przez ogień pa pie rów kę. Na naj bar dziej znisz - czo ne, moc no nad pa lo ne, let nie drew no nie zna leź li się kup cy. Ma jąc na wzglę dzie sto pień wy ja - ło wie nia, a czę sto do szczęt ne wy pa le nie próch nicz ej war stwy gle by, zde cy do wa no, że nie bę dzie ono spa - la ne na miej scu, lecz zręb ko wa ne i roz rzu ca ne po po - wierzch ni w ce lu za si le nia pod ło ża cen nym ma te ria łem or ga nicz nym. 31