Schizofrenia Pacjent i opiekun
|
|
- Eugeniusz Klimek
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Epizod Pojedynczy przypadek kryzysu psychicznego w historii choroby pacjenta. Lekarz rodzinny To lekarz rodzinny, zazwyczaj pierwsza osoba, z którą kontaktuje się chory, gdy pojawiają się objawy. Wgląd To określenie odnosi się do świadomości pacjenta dotyczącej jego samego, włączając stan psychiczny. Neuroleptyki Zwane także lekami przeciwpsychotycznymi, są to leki stosowane w leczeniu objawów psychozy. Terapia zajęciowa Ten rodzaj terapii ma na celu uzyskanie oraz rozwinięcie umiejętności potrzebnych w życiu: codzienne aktywności, włączając dbałość o higienę osobistą, umiejętności towarzyskie, dbanie o zdrowie i dietę. Może być wymagane w przypadku osób wychodzących z ciężkich chorób psychicznych, aby pomóc im zdobyć niezależność. Psychiatra W pełni wykwalifikowany lekarz, który ukończył specjalizację z psychiatrii. Psychoterapia Terapia rozmową odnosząca się do kwestii na głębszym poziomie poradnictwa, pomagając osobom odnieść się do swoich problemów i poszukiwać lepszych sposobów radzenia sobie. Remisja Koncept remisji w schizofrenii definiuje poziom, na którym objawy nie mają już negatywnego wpływu na funkcjonowanie pacjenta. Ocena ryzyka Ocena sytuacji w każdym konkretnym czasie, w celu ustalenia możliwych rezultatów i ich prawdopodobieństwo. Przyjęcie bez zgody Jest to nieformalny sposób opisania procesu, gdy pacjent może być przyjęty do szpitala bez zgody na leczenie lub diagnostykę (ocenę). Użytkownik programu Określenie często stosowane w przypadku osoby z zaburzeniami psychicznymi, która korzysta z programów ochrony zdrowia psychicznego. Nadużywanie substancji/używanie szkodliwe Jest to ogólny termin opisujący szkodliwe używanie różnych substancji, głównie narkotyków, alkoholu lub rozpuszczalników. Używanie tych substancji może być próbą samoleczenia. Schizofrenia Pacjent i opiekun Więcej informacji na temat choroby znajdziesz na stronach internatowych: RCon/Edu/Leaf/June2012/PL01 Janssen-Cilag EMEA Dostarczono jako usługę medyczną przez Janssen-Cilag EMEA Numer: 21677/3610/280 final 699 SM (2008) Data przygotowania czerwiec 2008
2 Spis treści 1. Informacje wstępne na temat schizofrenii Czym jest schizofrenia? Kto choruje na schizofrenię i co ją powoduje? Jakie są objawy? Inne źródła informacji 2. Rozpoznanie schizofrenii Otrzymanie diagnozy schizofrenii emocje, pytania, troski i obawy Co będzie dalej? Praca w partnerskim układzie z Twoim lekarzem 3. Jak leczona jest schizofrenia Cele leczenia cele Twoje i Twojego lekarza Podejścia lecznicze: a. Leki b. Leczenie psychospołeczne c. Troska o fizyczne, seksualne i duchowe zdrowie jako część leczenia Informacje wstępne na temat schizofrenii Czym jest schizofrenia? Schizofrenia jest złożoną chorobą charakteryzującą się zaburzeniami procesu myślenia, które prowadzą do halucynacji, urojeń, formalnych zaburzeń myślenia oraz nietypowej mowy lub zachowania. Objawy te mogą sprawić, że dla osób dotkniętych chorobą interakcje z innymi ludźmi są trudne oraz że wycofują się one ze świata zewnętrznego. Wbrew powszechnemu przekonaniu schizofrenia nie jest rozszczepieniem osobowości. Jednakże ludzie ze schizofrenią mogą postrzegać rzeczywistość w sposób skrajnie różny niż ludzie wokół nich. Mogą słyszeć głosy, których nie słyszą inni, lub wierzyć, że inni ludzie mogą czytać w ich umysłach, kontrolować myśli lub spiskować, aby ich skrzywdzić. Ludzie ze schizofrenią, żyjąc w świecie zniekształconym przez halucynacje i urojenia, mogą czuć się przestraszeni, zaniepokojeni i zdezorientowani, mogą być zalęknieni i wycofani. Mowa i zachowanie mogą stać się tak zdezorganizowane, że budzą zdziwienie lub strach u innych. Ludzie ze schizofrenią mogą pod wpływem choroby doświadczać załamania linii życiowej. Ich rodziny i przyjaciele mogą także doświadczać głębokiego stresu związanego z obserwowaniem wpływu choroby na stan pacjenta oraz z powodu trudności we wspieraniu go. Radzenie sobie z objawami schizofrenii może być szczególnie trudne dla członków rodziny, którzy pamiętają, jak aktywna i pełna energii była osoba, nim zachorowała. Leki i inne sposoby leczenia schizofrenii, stosowane regularnie i według zaleceń, mogą pomóc w redukcji i kontroli objawów. Jednakże są pacjenci, którym dostępne leczenie nie pomaga w pełni lub przerywają je z powodu niepożądanych objawów leków czy też z innych powodów. Nawet gdy leczenie jest skuteczne, niektóre osoby mają trudność z powrotem do codziennego życia, które wiedli przed chorobą i potrzebują innych form pomocy. Jednakże niektórzy mają tylko jeden lub dwa epizody choroby i nie mają wcale lub mają nieznaczne stale utrzymujące się objawy choroby. d. Jak rodzina i przyjaciele mogą wspierać Cię na drodze leczenia 4. Odpowiedzi na często zadawane pytania 5. Słowniczek EUFAMI, czyli Federacji a Stowarzyszeń Rodzin i Opiekunów Osób Chorych Psychicznie, przyjmuje z radością publikację tego dokumentu. Jest organizacją reprezentującą rodziny prowadzące ochotnicze organizacje w Europie, które dbają o interes i dobro wszystkich osób dotkniętych ciężką chorobą psychiczną Kto choruje na schizofrenię i co ją powoduje? Pierwsze objawy schizofrenii zazwyczaj pojawiają się w okresie nastoletnim lub we wczesnej młodości. Ryzyko zachorowania na schizofrenię wynosi w przybliżeniu 1% w ciągu całego życia. Schizofrenię można spotkać na całym świecie, wskaźniki zachorowania są bardzo podobne we wszystkich krajach. W przypadku mężczyzn i kobiet ryzyko zachorowania jest równe. Mężczyźni zazwyczaj zaczynają chorować między 16 a 25 rokiem życia, u większości kobiet objawy rozwijają się między 25 a 30 rokiem życia. Uważa się, że schizofrenia jest powodowana przez wiele czynników działających wspólnie. Wydaje się, że te czynniki to: wpływ genetyczny, okołoporodowe urazy mózgu oraz wpływ izolacji społecznej i/lub stres. Inne wpływy mogą także być istotne, ale o żadnym pojedynczym czynniku nie można powiedzieć, że powoduje schizofrenię. Uważa się raczej, że każdy z tych czynników zwiększa ryzyko zachorowania. Eksperci są zgodni co do faktu, że objawy schizofrenii są związane z nieprawidłowościami w przekazywaniu i przetwarzaniu informacji w mózgu. Komórki nerwowe w mózgu komunikują się ze sobą za pośrednictwem substancji chemicznych zwanych neurotransmiterami. Wiele objawów schizofrenii wynika z nieprawidłowości w aktywności dwóch konkretnych przekaźników dopaminy i serotoniny. U większości osób leczenie schizofrenii polega na przyjmowaniu leków (zwanych lekami przeciwpsychotycznymi lub neuroleptykami), które przywracają prawidłowy wpływ neurotransmiterów na mózg. 3
3 Jakie są objawy? Objawy schizofrenii klasyfikuje się zazwyczaj do kilku grup: objawy pozytywne, objawy negatywne, afektywne, poznawcze i dezorganizacji. Objawy pozytywne Są to objawy dodane w przebiegu choroby i nie spotyka się ich u osób zdrowych: Halucynacje, czyli omamy (najczęstsze jest słyszenie głosów ) Urojenia (urojeniowa interpretacja otaczającej rzeczywistości) Dezorganizacja myślenia (formalne zaburzenia myślenia) Pobudzenie Objawy negatywne Jest to potencjał, który posiada większość ludzi, ale jest on zaburzony u osób ze schizofrenią. Napęd i inicjatywa Interakcje społeczne i towarzyskie Entuzjazm Zdolność do reagowania na bodźce emocjonalne Inne źródła informacji Organizacje europejskie 1. EUFAMI: Federacja Stowarzyszeń Rodzin i Opiekunów Osób Chorych Psychicznie (The European Federation of Associations of Families of People with Mental Illness) Jest organizacją reprezentującą rodziny prowadzące ochotnicze organizacje w Europie, które dbają o interes i dobro wszystkich osób dotkniętych ciężką chorobą psychiczną. Adres strony internetowej 2. Światowe Stowarzyszenie dla Schizofrenii i Chorób Pokrewnych (World Fellowship for Schizophrenia and Allied Disorders) Ta organizacja została powołana, aby podnosić poziom wiedzy, zrozumienia i współodczuwania oraz aby zmniejszyć strach, stygmatyzację i złe traktowanie, które towarzyszy schizofrenii i innym poważnym chorobom psychicznym oraz aby zmniejszyć wpływ, jaki takie zachowanie ma na osoby dotknięte schizofrenią oraz na ich opiekunów. Adres strony internetowej Objawy schizofrenii zazwyczaj zmieniają się w czasie, zaostrzają się w okresie pogorszeń i wycofują się w okresie remisji. Niewiele osób ma tylko jeden epizod psychotyczny; większość ma kilka epizodów w życiu. Ludzie mogą prowadzić relatywnie zwyczajne życie w czasie między epizodami, będąc emocjonalnie zdrowymi i stabilnymi. Jednakże u osób z chroniczną schizofrenią lub z ciągłym albo nawracającym przebiegiem choroby, pewne objawy negatywne lub deficyty mogą utrzymywać się przez dłuższy czas. Większość pacjentów ze schizofrenią wymaga długoterminowego leczenia polegającego na przyjmowaniu leków. 3. Zdrowie psychiczne Europy (Mental Health Europe) Mental Health Europe jest organizacją pozarządową działającą na rzecz: zapobiegania stresowi psychicznemu, promowania dobrego stanu zdrowia psychicznego, poprawy opieki nad osobami z chorobami psychicznymi oraz ochrony praw człowieka (byłych) użytkowników systemu ochrony zdrowia psychicznego, pacjentów szpitali psychiatrycznych, ich rodzin i opiekunów. Adres strony internetowej 4. GAMIAN-Europe Nasza misja: edukacja, zwiększenie świadomości, orędownictwo oraz kampanie przeciw stygmatyzacji, w celu poprawy jakości życia osób chorych psychicznie oraz ich rodzin. Adres strony internetowej: 5. Światowa Federacja Zdrowia Psychicznego (World Federation for Mental Health) WFMH jest międzynarodową organizacją członkowską założoną w celu rozwoju prewencji chorób psychicznych i zaburzeń emocjonalnych, prawidłowego leczenia i opieki osób dotkniętych tymi chorobami oraz promocji zdrowia psychicznego. Adres strony internetowej: 4 5
4 2.Rozpoznanie schizofrenii Otrzymanie diagnozy schizofrenii emocje, pytania, troski i obawy Teraz kiedy rozpoznano u Ciebie schizofrenię, jest naturalne, że masz mieszane uczucia, niepokoje i pytania dotyczące diagnozy. Możesz czuć ulgę, że twoje objawy mają nazwę, szczególnie jeśli odczuwałeś objawy przez dłuższy czas przed otrzymaniem diagnozy. Możesz być zadowolony, że dowiedziałeś się, że twoją chorobę można leczyć i że dostępne są liczne opcje leczenia. Możesz martwić się o to, co oznacza bycie chorym na schizofrenię w kwestii leczenia, którego będziesz potrzebować, oraz odczuwać niepokój dotyczący wpływu choroby na Twoje codzienne życie. Możesz obawiać się, że Twoje życie już nigdy nie będzie takie samo lub że nie będziesz w stanie podjąć ponownie zwyczajnych aktywności. Może Cię niepokoić możliwa reakcja przyjaciół, rodziny i kolegów z pracy na Twoją diagnozę. Możesz mieć bardzo dużo pytań i zastanawiać się, gdzie znajdziesz więcej informacji. Co będzie dalej? Twój lekarz i inne osoby profesjonalnie związane z ochroną zdrowia, zaangażowane w Twoja opiekę rozumieją Twój stan, Twoje niepokoje i kwestie, które mogą Cię martwić. Teraz kiedy Twoja choroba została zdiagnozowana, będziesz pracował wspólnie ze swoim zespołem opieki zdrowotnej, aby: Ustalić cele leczenia oraz Twoje życiowe cele na przyszłość, oraz rozważyć, jak stworzyć szansę na ich realizację Uzgodnić rodzaj leczenia, którego potrzebujesz, aby zmniejszyć objawy i na formę leczenia, która może być dla Ciebie najlepsza Upewnić się, że Twoja choroba oraz leczenie są regularnie monitorowane oraz że otrzymujesz wsparcie i informacje. Praca w partnerskim układzie z Twoim lekarzem Poprzez pracę ze swoim lekarzem lepiej zrozumiesz swoją chorobę i zdobędziesz informacje dotyczące rodzaju dostępnego leczenia. Twój lekarz omówi z Tobą wszystkie istotne aspekty i będziecie wspólnie podejmować decyzje dotyczące leczenia. Twój lekarz zadba o to, żebyś otrzymał wszystkie informacje, których potrzebujesz, i mógł podejmować własne decyzje dotyczące leczenia i Twoich priorytetów w przyszłości. Będziesz zachęcany do zadawania pytań oraz aby postępowanie w twojej chorobie było regularnie sprawdzane, abyś mógł zgłosić wszystkie niepokojące kwestie. Pracując z zespołem ochrony zdrowia w ten sposób, będziesz równym partnerem w swojej własnej opiece i będziesz posiadał odpowiednie informacje, aby podejmować decyzje dotyczące leczenia. 3.Jak leczona jest schizofrenia Cele leczenia cele Twoje i Twojego lekarza Ty oraz Twój lekarz będziecie zastanawiać się nad krótko - i długoterminowymi korzyściami, które chcecie osiągnąć dzięki leczeniu. Niektóre możliwe cele leczenia to: Złagodzenie lub usunięcie objawów Zapobieganie lub wyeliminowanie konieczności hospitalizacji Zapobieganie nawrotom psychozy Uwolnienie od niepożądanych działań ubocznych leków lub zminimalizowanie działań ubocznych Umożliwienie Ci powrotu do normalnego życia lub rozpoczęcia codziennych, zwyczajnych aktywności (takich jak praca, nauka, samodzielne życie/mieszkanie, relacje towarzyskie etc.) Osiągnięcie i utrzymanie remisji, dzięki czemu objawy nie będą negatywnie wpływały na Twoje życie. Uzgodnisz kluczowe cele terapii z Twoim lekarzem przed rozpoczęciem leczenia. Leczenie będzie dostosowane tak, aby pomóc Ci osiągnąć cele, które uważasz za istotne. Teraz rozważymy podejścia lecznicze bardziej szczegółowo, w tym leki i/lub leczenie psychospołeczne. Podejścia lecznicze: a. Leki Starsze leki (starszej generacji)? Pierwszy lek skuteczny w leczeniu schizofrenii został wynaleziony w połowie lat pięćdziesiątych dwudziestego wieku. Istnieje wiele różnych klasycznych leków przeciwpsychotycznych, takich jak haloperidol, chloropromazyna, flufenazyna, droperidol, pimozyd, sulpiryd, perfenazyna, flupentixol, zuklopentixol i trifluoperazyna. Te leki wydają się działać głownie poprzez redukcję wpływu neurotransmitera dopaminy w mózgu. Są skuteczne głównie w leczeniu objawów pozytywnych schizofrenii i umożliwiają wielu pacjentom uniknięcie hospitalizacji i lepsze funkcjonowanie w społeczności. Jednakże nie wydają się być bardzo skuteczne w leczeniu objawów negatywnych lub objawów związanych z nastrojem (objawów afektywnych). Starsze leki są dostępne w formie tabletek, płynu do stosowania doustnego oraz krótkolub długodziałających zastrzyków (iniekcji). 6 7
5 Nowsze leki (leki nowszej generacji) W ostatnim dziesięcioleciu wprowadzono nowsze leki skuteczne w leczeniu schizofrenii. Nowsze leki przeciwpsychotyczne, takie jak aripiprazol, klozapina, olanzapina, paliperidon ER, kwetiapina, risperidon lub ziprasidon, zwane atypowymi lekami przeciwpsychotycznymi (neuroleptykami), nowymi lekami przeciwpsychotycznymi lub neuroleptykami drugiej generacji wydają się wpływać zarówno na serotoninę, jaki i dopaminę oraz inne neurotransmitery w mózgu i dzięki temu mają wpływ na więcej rodzajów objawów. Są skuteczne w leczeniu objawów psychotycznych, włączając halucynacje i urojenia oraz mogą być pomocne w leczeniu objawów negatywnych choroby, takich jak zmniejszona motywacja lub zubożenie uczuciowe. Niektóre z nowych leków są także dostępne w tabletkach lub płynach oraz w formie krótkoi długodziałających zastrzyków (iniekcji). Działania niepożądane Leki przeciwpsychotyczne, podobnie jaki wszystkie inne leki, mogą mieć niepożądane działania pojawiające się równolegle z ich działaniami korzystnymi. Starsze leki są szczególnie związane z nieprzyjemnymi problemami ruchowymi, zwanymi objawami pozapiramidowymi (extrapyramidal symptoms EPS), takimi jak skurcze mięśni oraz sztywność, drżenia i niepokój ruchowy. Pacjenci mogą przyjmować dodatkowe leki, aby zwalczyć te zaburzenia ruchowe. Długoterminowe działania niepożądane mogą być większym problemem, w szczególności późne dyskinezy (tardive dyskinesia - TD). Późne dyskinezy TD są mimowolnymi ruchami głównie w obrębie ust i twarzy, którym często nie można się świadomie przeciwstawić. Ryzyko tych działań niepożądanych w przypadku nowych leków jest znacznie niższe, ale nie jest zupełnie nieobecne. W przypadku nowszych leków przeciwpsychotycznych prawdopodobieństwo zaburzeń ruchowych i TD jest mniejsze niż w przypadku stosowania klasycznych neuroleptyków. Jednakże niektóre z nowszych sposobów leczenia zwiększają prawdopodobieństwo zwiększenia masy ciała oraz spadek libido. Działania niepożądane mogą przyczynić się do zaprzestania przyjmowania leków przez pacjenta, co może prowadzić do powrotu objawów schizofrenii i dlatego jest tak ważne, aby omawiać leczenie: uzyskane korzystne efekty i niepokojące działania uboczne z lekarzem. Popularne FAŁSZYWE przekonania dotyczące leków Czasami pacjenci i ich rodziny są zaniepokojeni lekami przeciwpsychotycznymi stosowanymi w leczeniu schizofrenii. Poza tym, że niepokoją ich działania niepożądane, martwią się również, że takie leki uzależniają. Jednakże leki przeciwpsychotyczne nie powodują euforii ( bycia na haju ) lub zachowań typowych dla uzależnienia. Innym fałszywym przekonaniem na temat leków jest, że działają jak kontrola umysłu lub chemiczny kaftan bezpieczeństwa. Leki przeciwpsychotyczne stosowane w zalecanej dawce nie otępiają ludzi i nie odbierają wolnej woli. Niektóre leki mogą działać uspokajająco i to działanie może być potrzebne na początku leczenia, szczególnie jeśli pacjent jest mocno pobudzony. Użyteczność leków nie bierze się z ich działania uspokajającego, ale z ich zdolności do zmniejszania halucynacji, pobudzenia, urojeń w epizodzie psychotycznym. W ten sposób leki przeciwpsychotyczne powinny w końcu pomóc osobie ze schizofrenią radzić sobie ze światem w sposób bardziej odpowiedni. Wpływ przerwania leczenia Leki przeciwpsychotyczne zmniejszają ryzyko nawrotu objawów choroby w przyszłości u pacjentów, którzy wyszli z ostrego epizodu schizofrenii. Niektóre osoby mogą doświadczyć nawrotu choroby i znowu źle się czuć, nawet gdy leczenie jest kontynuowane. Jednakże głównym powodem nawrotu choroby jest przerwanie leczenia zdecydowanie wyższe współczynniki nawrotu choroby obserwuje się, gdy przerwane jest przyjmowanie leków. Jeśli objawy pojawiają się ponownie przy niskiej dawce leku, może być konieczne czasowe zwiększenie dawki, aby zapobiec nawrotowi w pełni rozwiniętej choroby. Nawrót choroby Ponieważ nawrót choroby jest dużo bardziej prawdopodobny, gdy przerywa się przyjmowanie leków przeciwpsychotycznych lub gdy przyjmuje się je nieregularnie, jest bardzo ważne, aby ludzie ze schizofrenią uzgodnili leczenie i plan zapobiegania nawrotom choroby z lekarzem i rodziną w sposób taki, jaki im najbardziej odpowiada. Wsparcie jest niezwykle istotne, aby móc dostosować się do ustalonego planu. Włączając przyjmowanie przepisanych leków w prawidłowej dawce i odpowiedniej porze każdego dnia, przychodzenie na wizyty kontrolne i uważne przestrzeganie innych procedur terapeutycznych. Ponieważ może być to trudne, istnieją strategie oraz terapie, które mogą znacznie poprawić wynik leczenia oraz często prowadzić do poprawy jakości życia. Podczas nawrotu choroby ludzie mogą być wycofani, mieć wyostrzone zmysły oraz odkryć, że bliscy nie są zdolni do zrozumienia ich problemów. Zdolność do odróżniania ich rzeczywistości od rzeczywistości innych ludzi może być w znaczny sposób ograniczona. Dość często ludzie wyczuwają moment, gdy zaczynają ponownie chorować, ale nie zawsze są w stanie temu przeciwdziałać. Przyjaciele i rodzina często mogą pomóc w dostrzeżeniu objawów ostrzegawczych we wczesnym nawrocie choroby. Niektóre przykłady takich objawów to zmniejszenie potrzeby snu, zmniejszony apetyt, niewstawanie rano lub większe niż zazwyczaj trudności w koncentracji uwagi. Jeśli z objawami tymi pacjent będzie radził sobie wcześnie, jest wysoce prawdopodobne, że stan pacjenta ulegnie poprawie i że będzie mógł on w niezmieniony sposób kontynuować codzienne życie. 8 9
6 b. Leczenie psychospołeczne Leczenie lekami przeciwpsychotycznymi jest konieczne w celu wyeliminowania objawów psychotycznych schizofrenii. Jednakże choroba może mieć także inny wpływ na życie i zachowanie człowieka. Nawet jeśli osoba ze schizofrenią jest w dużym stopniu wolna od objawów psychotycznych, może mieć duże trudności w radzeniu sobie w codziennym życiu, z aktywnościami, takimi jak komunikowanie się z ludźmi wokół, podejmowanie decyzji, motywacja, dbanie o siebie oraz zawieranie i utrzymywanie relacji z innymi. Schizofrenia wpływa na te obszary życia, ponieważ najczęściej pojawia się we wczesnej młodości, czyli wtedy gdy ludzie rozwijają niezależne umiejętności społeczne oraz poczucie, że pasują do świata wokół nich. Terapie psychospołeczne mogą pomóc w chorobie poprzez pomoc w odkrywaniu nowych dróg radzenia sobie psychologicznie i społecznie. Takie leczenie może wspierać ludzi w bardziej skutecznym myśleniu o sobie, innych ludziach oraz ich otoczeniu. Terapia powinna zmniejszać wpływ,choroby na zdolność radzenia sobie ze społecznymi aspektami życia codziennego. Dostępnych jest wiele form terapii psychosocjalnej z podejściem poznawczym lub behawioralnym, wspierających pacjenta, by myślał i zachowywał się bardziej normalnie. Różne metody poprawiają zdolność do towarzyskiego funkcjonowania w środowiskach, takich jak szpital, wspólnota, dom i miejsce pracy. Terapia psychospołeczna może być indywidualna, prowadzona przez osoby profesjonalnie zajmujące się ochroną zdrowia, lub grupowa z całą rodziną, lub poprzez psychoedukację. Coraz częściej podejście psychospołeczne jest stosowane przez zespoły ochrony zdrowia psychicznego jako część ich codziennej praktyki. Rehabilitacja Wiele osób pokonuje trudności korzystając z wsparcia specyficznych programów takich jak metody rozwiązywania problemów, doskonalenia umiejętności życiowych, zarządzanie pieniędzmi oraz wsparcie w powrocie do nauki lub pracy. Psychoterapia Psychoterapia jest terapią zaburzeń afektywnych i psychotycznych przy pomocy rozmowy, w przeciwieństwie do metod farmakologicznych i fizycznych. Poprzez dzielenie się doświadczeniami z profesjonalnie przygotowaną, empatyczną osobą (rozmowa o własnym świecie z osobą z zewnątrz) chorujący na schizofrenię mogą stopniowo zrozumieć więcej na swój temat i odkryć sposoby radzenia sobie z trudnościami. Psychoterapia indywidualna Psychoterapia indywidualna obejmuje regularnie zaplanowane rozmowy pomiędzy pacjentem a psychiatrą, psychologiem oraz pracownikiem społecznym albo pielęgniarką, specjalizującymi się w psychiatrii. Jest wiele różnych rodzajów terapii, niektóre są bardziej, niektóre mniej odpowiednie i nie każdy uzna je za pomocne. Jest istotne, aby zasięgnąć rady na temat podejścia terapeutycznego w każdej indywidualnej sytuacji i dowiedzieć się, jak będzie ono współgrało z innymi rodzajami terapii otrzymywanymi przez pacjenta. Różne terapie mogą skupiać się na różnych kwestiach, takich jak obecne lub przeszłe problemy, doświadczenia, myśli, uczucia lub relacje. Terapia poznawczo-behawioralna (Cognitive Behavioural Therapy (CBT) Terapia poznawczo-behawioralna pomaga ludziom zastanawiać się nad tym, jak widzą siebie, świat i innych ludzi oraz jak ich działania mogą wpłynąć na myśli i uczucia. CBT może pomóc zmienić to, jak pacjenci myślą ( poznawczo ) i co robią ( behawioralna ). Te zmiany mogą pomóc poczuć się lepiej. W odróżnieniu od innych terapii, w których stosowana jest rozmowa, CBT skupia się na trudnościach i problemach tu i teraz. Zamiast skupiać się na przyczynie stresu lub objawach w przeszłości, szuka sposobów na poprawę obecnego stanu umysłu. Edukacja rodzinna Bardzo często ludzie ze schizofrenią są wypisywani ze szpitala i trafiają pod opiekę swojej rodziny; jest więc bardzo ważne, aby członkowie rodziny dowiedzieli się jak najwięcej na temat schizofrenii i rozumieli trudności oraz problemy związane z chorobą. Jest także bardzo pomocne, jeśli członkowie rodziny znają sposoby, aby zminimalizować ryzyko nawrotu choroby pacjenta. Oto dwa przykłady: Rodzinna interwencja, która może pomóc całej rodzinie w rozwinięciu wzorów zachowania promujących zrozumienie i wsparcie. Programy edukacyjne mogą pomóc poznać informacje na temat radzenia sobie z problemami oraz informować o dostępnych systemach opieki np. zdrowotnych, mieszkaniowych lub społecznych
7 Schizofrenia może mieć szereg poważnych konsekwencji dotyczących stylu życia osoby nią dotkniętej, włączając społeczną i finansową pozycję. Objawy psychotyczne schizofrenii i zakłócenie, jakie mogą wprowadzić w życie człowieka, są oczywiste, ale zdrowie fizyczne również nie jest w tym przypadku bez znaczenia. Negatywne zachowania mogą polegać na częstszym paleniu papierosów, co może prowadzić do poważnych somatycznych powikłań, włączając choroby krążenia, układu oddechowego i częstsze infekcje ogólne. Te problemy mogą pogorszyć się przez wysokie spożycie alkoholu, stosowanie nielegalnych leków i narkotyków, złe nawyki żywieniowe oraz brak ćwiczeń fizycznych, niedostateczne dbanie o siebie i słabą higienę osobistą, złe warunki mieszkaniowe. Zmiany stylu życia i działania niepożądane leków mogą prowadzić do wzrostu masy ciała i otyłości. Otyłość może mieć bardzo duży wpływ na zdrowie fizyczne, taki jak zwiększenie ryzyka chorób serca oraz cukrzycy. Zaleca się, aby osoby ze schizofrenią co roku poddawały się somatycznym badaniom kontrolnym. Osoby ze schizofrenią mogą także potrzebować wsparcia dietetyka, terapeuty uzależnień od alkoholu lub narkotyków, specjalisty pielęgnacji stóp, stomatologa i dostępu do innych ogólnych informacji dotyczących promocji zdrowia. Przy skutecznej ochronie zdrowia i wsparciu ze strony opieki socjalnej możliwe jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób somatycznych związanych ze schizofrenią, włączając działania niepożądane leków oraz zmianę stylu życia. Utrzymywanie dobrej formy fizycznej c. Troska o fizyczne, seksualne i duchowe zdrowie jako część leczenia Gdy doświadcza się kłopotów ze zdrowiem psychicznym, często bardzo trudno zadbać o siebie w prawidłowy sposób. Brak energii i utrata motywacji mogą powodować zaniedbywanie stanu fizycznego, a badania pokazują, że złe nawyki żywieniowe, papierosy i spożywanie alkoholu, brak ćwiczeń fizycznych przyczyniają się do utraty zdrowia fizycznego. Podobnie jak w populacji ogólnej, ludzie ze schizofrenią są zachęcani do prowadzenia zdrowego stylu życia, włączając regularne ćwiczenia fizyczne. Ćwiczenia fizyczne są korzystne dla serca i płuc, pomagają budować tkankę mięśniową i wzmacniają kości. Nadwaga wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zdrowotnym, a ćwiczenia fizyczne są dobrym sposobem, aby zmniejszyć masę ciała i/lub zminimalizować zwiększanie masy ciała, co jest jednym z możliwych działań niepożądanych niektórych leków przeciwpsychotycznych. Istnieje coraz więcej dowodów na to, że ćwiczenia fizyczne mogą pomóc w leczeniu chorób psychicznych, i mimo że nie ma sposobu, aby zastąpić leki, ćwiczenia mogą pomóc w radzeniu sobie ze schizofrenią. W dodatku do korzyści fizycznych, badania wykazały, że ćwiczenia mogą prowadzić do polepszenia samopoczucia i koncentracji uwagi; mogą zmniejszyć niepokój i stres; mogą pomóc podnieść samoocenę i motywację. Ćwiczenia w grupie, takie jak zajęcia aerobiku lub mecz piłki nożnej zachęcają do spotykania nowych ludzi, zmniejszają izolację oraz poprawiają kompetencje towarzyskie. Ćwiczenia fizyczne powinny być możliwe do wykonania i przyjemne, powinno się zaczynać ćwiczenie powoli i delikatnie. Jest istotne, aby pacjent skonsultował się ze swoim lekarzem przed rozpoczęciem nowego programu ćwiczeń. Zdrowie seksualne Zdrowe relacje seksualne są istotną częścią życia oraz miarą jakości życia. Jednakże relacje seksualne mogą stać się trudne po epizodzie schizofrenii. Schizofrenia sama w sobie, związane z nią zaburzenia nastroju oraz działania niepożądane niektórych leków przeciwpsychotycznych mogą powodować dysfunkcje seksualne i zmniejszenie pożądania seksualnego. Jeśli się pojawią, jest istotne, aby nie przerywać przyjmowania leków. Wstyd może być przeszkodą, ale jest ważne, żeby skontaktować się ze swoim lekarzem rodzinnym lub psychiatrą, ponieważ istnieją opcje leczenia, których włączenie można rozważać. Kobiety chcące zostać matkami muszą być świadome, że niektóre leki nie mogą być stosowane w czasie ciąży, a niektóre mogą powodować zmiany w laktacji (produkcji mleka). Lekarz rodzinny lub psychiatra mogą doradzić, które z leków są odpowiednie w tych stanach. W czasie doświadczania ostrych objawów schizofrenii jest możliwe, że niektóre osoby nadmiernie uaktywniają się seksualnie lub doświadczają seksualnych pragnień niezgodnych z ich charakterem. W efekcie mogą być bardziej skłonni, aby brać udział w zachowaniach seksualnych wysokiego ryzyka, gdzie ryzyko zarażenia się chorobą przenoszoną drogą płciową jest większe. Jest istotne, aby młodzi ludzie byli zachęcani do zdobywania informacji na temat antykoncepcji i ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Zaczynając nowy związek, każdy powinien dbać o ochronę własną i partnera. Schizofrenia może także sprawić, że człowiek czuje się mniej zdolny do radzenia sobie z niechcianymi zalotami, zwiększając podatność na zagrożenia. Każdy przypadek molestowania seksualnego powinien być brany poważnie i zgłaszany. Zdrowie seksualne jest ważnym obszarem, który wymaga poznawania, a większa otwartość może pomóc zbliżyć się do zdrowia i zaspokojenia seksualnego. Duchowość Poczucie przynależności i bycie częścią społeczności może być bardzo istotne dla chorych oraz ich rodzin. Wielu ludziom duchowość i wiara mogą dać poczucie otuchy, tożsamości, świadomości kulturowej i zaangażowania w społeczność. Społeczności religijne mogą zaoferować sieć wsparcia, szczególnie w czasie kryzysu; takie wspólnoty mogą także zaoferować przyjazną twarz ; oraz odegrać istotną rolę w radzeniu sobie ze schizofrenią. Kościoły i inne świątynie mogą stworzyć środowisko wspierające, do rozmowy o sytuacji, zmniejszając poczucie odosobnienia, strach i dyskryminację. Jednakże bywa tak, że objawy psychotyczne prowadzą do nawiązywania bardzo istotnych, ale czasami alarmujących relacji o charakterze religijnym. Objawy takie jak słyszenie głosów i urojenia o treściach religijnych mogą być odbierane jako doświadczenia religijne i mogą zwiększyć podatność na wpływ grup religijnych. Pewne grupy religijne mogą widzieć te doświadczenia, jako konsekwencję czynów tej osoby w życiu, co może zwiększyć stres i poczucie izolacji poprzez odrzucenie i zniechęcanie do korzystania z serwisów opieki zdrowia psychicznego. Jednakże, mimo że może się pojawić negatywne postrzeganie duchowości w czasie choroby, nie można pomijać znaczenia wiary i religii. System ochrony zdrowia nie może zaproponować wystarczającego wsparcia niektórym osobom, więc rola wspólnot, organizacji społecznych i grupy ochotników jest nieoceniona. Korzyści z sieci holistycznego wsparcia, włączając zorganizowane grupy religijne, duchowe i inne grupy wyznaniowe, są istotne dla wielu osób i mogą pomóc wspierać te osoby i ich rodziny/opiekuna na drodze do poprawy zdrowia psychicznego
8 d. Jak rodzina i przyjaciele mogą wspierać Cię na drodze leczenia Jeśli u kogoś w Twojej rodzinie rozpoznano schizofrenię, możesz odegrać bardzo istotną rolę, wspierając go oraz pomagając w otrzymaniu odpowiedniej opieki. Jest istotne, aby dobrze zrozumieć chorobę. Lekarz prowadzący powinien być przygotowany, aby odpowiedzieć na każde pytanie, które możesz zadać na temat schizofrenii i jej leczenia. Ludzie chorujący na schizofrenię czasem nie są w stanie skutecznie porozumiewać się w czasie badania. W niektórych przypadkach rodzina lub bliscy przyjaciele mogą wiedzieć, które zachowania lub myśli są odmienne. Rodzina i przyjaciele mogą być pomocni w dostarczaniu wsparcia podczas wizyt lekarskich. Pomocna będzie wiedza dotycząca medycznej historii rodziny oraz tego, jakie leki przyjmowali Twoi krewni. Możesz także chcieć zadać pytania dotyczące leków, działań niepożądanych, długoterminowego ryzyka zdrowotnego oraz ryzyka hospitalizacji. Dobrym pomysłem jest zapisanie sobie wcześniej pytań oraz przyniesienie ze sobą długopisu i notatnika, gdybyś chciał robić notatki. Opiekunowie mogą znaleźć pomoc, biorąc udział w spotkaniach grup wsparcia rodzin. Czego powinieneś oczekiwać od lekarza odpowiedzialnego za leczenie Twojego bliskiego? Jako część procesu diagnostyczno-leczniczego psychiatra powinien: Zbierać szczegółowy wywiad dotyczący choroby Zapytać o problemy, które mogą być związane z innymi chorobami (somatycznymi i psychiatrycznymi) Mieć dużą wiedzę na temat leków przeciwpsychotycznych Przeprowadzić dokładne badanie kontrolne Dostosować leczenie, jeśli jest to konieczne Sprawdzać regularnie leki Znaczenie ciągłości leczenia Z powodu natury schizofrenii niektóre osoby mogą nie odczuwać potrzeby przyjmowania leków. Mogą również odmówić przyjmowania leków, albo samodzielnie przestać je przyjmować z powodu działań niepożądanych lub z innego powodu. Pamiętanie o konieczności przyjmowania leków może być trudne z powodu samej natury choroby. Jeśli bliscy lub przyjaciele są włączeni w proces leczniczy, mogą dostarczyć wsparcia w różny sposób. Obejmuje to m.in. sprawdzanie, czy pacjent przyjmuje leki, podpowiadanie mu, gdy zapomni o leku, przypominanie problemów, które mogły się pojawić w poprzednich sytuacjach, kiedy zdecydował się nie przyjmować swoich leków. Niezwykle istotna jest także pewność, że osoba ze schizofrenią kontynuuje leczenie po wypisaniu ze szpitala. Pacjent może przerwać przyjmowanie leków lub nie chodzić na wizyty kontrolne, co często prowadzi do nawrotu objawów psychotycznych. Zachęcanie pacjenta do kontynuowania leczenia i towarzyszenie jemu lub jej w procesie leczniczym może pozytywnie wpłynąć na dobrostan pacjenta. Bez kontynuacji leczenia, niektóre osoby ze schizofrenią czują się tak źle, że nie potrafią zaspokoić swoich podstawowych potrzeb, takich jak jedzenie, ubranie i schronienie. Jeśli tak się zdarzy, mogą stracić dom oraz popaść w problemy mogące doprowadzić je nawet do więzienia. Odpowiedź na zachowania i objawy Bliscy osób ze schizofrenią często nie są pewni, jak odpowiedzieć, jeśli pacjent wypowiada stwierdzenia, które wydają się być dziwne lub są wyraźnie nieprawdziwe. Dla osób ze schizofrenią dziwaczne przekonania i halucynacje są zupełnie prawdziwe; nie są tylko wymyślonymi fantazjami. Zamiast iść po linii choroby z urojeniami pacjenta, członkowie rodziny lub przyjaciele powinni powiedzieć im, że nie widzą rzeczy w taki sam sposób i nie zgadzają się z jego lub jej wnioskami, mając świadomość, że pacjentowi może się wydawać odwrotnie. Opiekunowie muszą być ostrożni, aby nie zakwestionować przekonań pacjenta. Gdy tak się stanie, może to podburzyć ich samoocenę oraz strategie radzenia sobie, co może prowadzić do nawrotu choroby. Dla tych, którzy znają osobę ze schizofrenią może być użyteczne, za zgodą pacjenta, trzymanie zapisu rodzaju objawów, które się pojawiają, jakie leki (włączając informacje o stosowanych dawkach) zażywa i jaki wpływ miały różne rodzaje leczenia. Rozpoznając wcześniejsze objawy, rodzina może zauważyć oznaki nawrotu choroby. Rodziny mogą rozpoznać wczesne znaki ostrzegawcze potencjalnego nawrotu choroby, takie jak wycofanie lub zmiana wzorca snu. Dzięki temu nawrót psychozy może zostać wykryty wcześnie i leczenie może zapobiec pełnemu nawrotowi. Także wiedząc, które lekarstwa pomogły, a które dawały kłopotliwe działania niepożądane w przeszłości, rodzina może pomóc w lekarzom w szybkim znalezieniu najlepszego leczenia. Być zainteresowanym całym dobrostanem pacjenta, odpowiednio skierować pacjenta do instytucji, w których może otrzymać dalszą opiekę oraz pomoc socjalną, zakwaterowanie, pomoc finansową. Wyjaśnić w sposób zrozumiały, co się dzieje oraz jaki jest plan leczenia pacjenta. Włączyć pacjenta i opiekuna w proces leczniczy
9 Pozytywne podejście Rodzina, przyjaciele i grupy rówieśników mogą dać wsparcie i zachętę osobie ze schizofrenią do poprawy. Jak wszyscy, osoby ze schizofrenią mają potrzebę potwierdzenia, że robią coś dobrze. Pozytywne podejście może być pomocne i bardziej skuteczne długoterminowo niż krytyka. Dbanie o siebie Dbanie o osobę z chorobą psychiczną może być wyzwaniem i mieć ogromny praktyczny i emocjonalny wpływ na Twoje życie. Z tego powodu ważne jest, aby opiekunowie szukali osobnego wsparcia i przewodnictwa. Więcej informacji dla opiekunów: Organizacje europejskie EUFAMI World Fellowship for Schizophrenia and Allied Disorders Mental Health Europe GAMIAN-Europe World Federation for Mental Health 4.Odpowiedzi na często zadawane pytania Czy kiedyś wyleczę się ze schizofrenii? Obecnie nie jest możliwe całkowite wyleczenie schizofrenii. Jednakże dostępne są terapie, które mogą kontrolować objawy i pomóc Ci osiągnąć lepszą jakości życia. Możliwe, że będziesz potrzebować leczenia przez długi czas, być może przez całe życie. Jak mogą mi pomóc leki przeciwpsychotyczne? Leki przyjmowane regularnie i zgodnie z zaleceniem lekarza łagodzą objawy i stabilizują Twój stan. Osoby ze schizofrenią mają znacznie większe szanse na zachowanie stabilnego stanu, bez konieczności hospitalizacji, kiedy przyjmują leki przeciwpsychotyczne. Leki mogą pomóc Ci prowadzić normalne życie. Jak szybko zaczną działać leki? Pacjenci mogą reagować na leki w odmienny sposób. Jednak jeśli przyjmujesz leki doustnie, stabilny i skuteczny poziom powinien zostać osiągnięty w ciągu kilku dni. Jeśli przyjmujesz lek w postaci długodziałających iniekcji (zastrzyków), pierwsza nie zacznie działać od razu. Potrzeba najczęściej kilku tygodni, aby osiągnąć stały i skuteczny poziom leku. W przypadku niektórych długodziałających leków w iniekcjach będziesz przyjmować także leki doustne do czasu, aż zastrzyk zacznie działać. Jak długo będę potrzebował przyjmować leki? Jest bardzo istotne, aby przyjmować leki regularnie i bez przerwy (zgodnie z zaleceniem lekarza), aby mieć kontrolę nad objawami i aby zapobiec nawrotowi choroby lub pogorszeniu objawów. Powinieneś przyjmować leki nawet lub w szczególności, jeśli czujesz się dobrze, aby utrzymać poprawę. W wielu przypadkach będziesz potrzebował przyjmować leki przeciwpsychotyczne przez długi czas, być może przez całe życie. Czy leczenie ma skutki uboczne? Wszystkie leki mają działania niepożądane, ale zazwyczaj można sobie z nimi radzić. Być może nie doświadczysz objawów niepożądanych. Jeśli jednak odczujesz objawy niepożądane, jest bardzo ważne, abyś porozmawiał o tym ze swoim lekarzem. Jest bardzo ważne, żeby nie przerywać przyjmowania leku oraz żeby nie zmieniać dawki bez ustalenia z lekarzem. Jeśli przestaniesz przyjmować lek lub zmienisz dawkę bez omówienia tego z lekarzem, lek może nie działać dobrze. Czasem działania niepożądane występują przez pierwsze kilka tygodni, dopóki twój organizm nie przystosuje się do nowego leku. Można zminimalizować działania niepożądane dzięki inny lekom. Jeśli lek działa dobrze, a działania niepożądane są łagodne, warto kontynuować leczenie przeciwpsychotyczne
10 Czy uzależnię się od leczenia? Pacjenci i rodziny martwią się, że leki przeciwpsychotyczne uzależniają. Jednakże leki przeciwpsychotyczne nie powodują euforii ( bycia na haju ) lub zachowań typowych dla uzależnienia. Innym fałszywym przekonaniem na temat leków jest, że działają jak kontrola umysłu lub chemiczny kaftan bezpieczeństwa. Leki przeciwpsychotyczne stosowane w zalecanej dawce nie otępiają ludzi i nie odbierają wolnej woli. Czy powinienem przestać brać tabletki, jeśli nie działają? Jest bardzo ważne, żeby nie przerywać przyjmowania leku oraz żeby nie zmieniać dawki bez ustalenia z lekarzem. Jeśli przestaniesz przyjmować lek lub zmienisz dawkę bez omówienia tego z lekarzem, lek może nie działać dobrze. Co powinienem zrobić, jeśli moje objawy wrócą lub pogorszą się mimo przyjmowania leków? Porozmawiaj ze swoim lekarzem. Być może potrzebujesz innej dawki, innego leku lub zmiany formy leku, aby osiągnąć lepszą kontrolę nad objawami. Nie wszystkie leki przeciwpsychotyczne są takie same i być może musisz spróbować innych opcji, aby znaleźć najlepszą, która działa u Ciebie. Jak mogę dowiedzieć się więcej? Twój lekarz może odpowiedzieć na pytania i dostarczyć Ci informacji. Lista przydatnych źródeł jest zawarta na okładce tej broszury. 5. Słowniczek Pracownik opieki społecznej Zwany także pracownikiem opieki społecznej specjalizującym się w zdrowiu psychicznym jest wykwalifikowanym pracownikiem opieki społecznej, który ma szczególne doświadczenie i przeszkolenie związane ze zdrowiem psychicznym. Interwencyjna terapia pozaszpitalna (Assertive Outreach) Jest to rodzaj pomocy obejmujący tych pacjentów, którzy bez niej mogliby być niezdolni lub kłopotliwi do włączenia do programu. Obejmuje zapewnienie 24 godzinnej pomocy i wsparcia w społeczności oraz wizyt w domu pacjenta. Ocena Odnosi się do zebrania wszystkich istotnych informacji na temat zdrowia psychicznego pacjenta, aby pracownicy ochrony zdrowia psychicznego mogli ocenić stan pacjenta przed zaproponowaniem najbardziej pomocnego programu leczenia i wsparcia. Atypowe leki przeciwpsychotyczne (atypowe neuroleptyki) Odnosi się do nowych leków przeciwpsychotycznych, które dają mniej działań niepożądanych typowych dla leków starszej generacji. Koordynator opieki Jest to osoba związana zawodowo z ochroną zdrowia psychicznego, która w sumie ma najczęstszy kontakt z pacjentem i na której spoczywa całkowita odpowiedzialność za koordynację i monitorowanie programu opieki i wsparcia. Plan opieki Jest to plan sporządzony przez osobę związaną zawodowo z ochroną zdrowia psychicznego oraz pacjenta z chorobą psychiczną (i optymalnie jego opiekuna), który ustala leczenie i wsparcie, jakie otrzyma pacjent. Program opieki To podejście do opieki nad osobami z poważną chorobą psychiczną obejmujące szczegółową ocenę indywidualnych potrzeb pacjenta, które daje pisemny (udokumentowany) plan opieki określający, jak najlepiej zaspokoić potrzeby klienta. Koordynator opieki jest odpowiedzialny za zapewnienie, że plan opieki jest monitorowany i sprawdzany jako część programu. Ocena opiekuna Oficjalna ocena wsparcia, jakie jest potrzebne osobie sprawującej opiekę nad osobą ze schizofrenią. Psycholog kliniczny Po podjęciu specjalistycznego szkolenia podyplomowego psycholog kliniczny może ocenić i leczyć osoby z chorobami psychicznymi. Psycholog nie ma przeszkolenia medycznego i w odróżnieniu od lekarza nie może przepisywać leków. Środowiskowa pielęgniarka zdrowia psychicznego, środowiskowa pielęgniarka psychiatryczna Wykwalifikowana pielęgniarka zdrowia psychicznego, która pracuje w środowisku, zazwyczaj w zespole opieki zdrowia psychicznego, częściej niż w szpitalu. Pielęgniarki środowiskowe mogą zaoferować wsparcie osobom z chorobą psychiczną oraz często monitorować przyjmowanie leków. Zespoły środowiskowe opieki zdrowia psychicznego Zespół opieki zdrowia psychicznego pracuje w środowisku częściej niż w szpitalu, dostarczając opiekę zdrowotną dla danego rejonu. Zazwyczaj w skład zespołu wchodzą pielęgniarki psychiatryczne, pracownicy opieki społecznej, pracownicy wspierający, mający kontakt z konsultującym psychiatrą, terapeutą zajęciowym i psychologiem. Poufność Ochrona i zastosowanie informacji na temat pacjenta, gdy informacje te zostały podane lub otrzymane w określonym celu, nie mogą zostać użyte w innym celu lub przekazane nikomu innemu bez zgody pacjenta. Informacje mogą być przekazane dalej, bez zgodny pacjenta lub na zasadzie wiedzy koniecznej need-to-know, jeśli istnieje taka potrzeba ze względu na opiekę pacjenta i leczenie oraz użycie ich jest uzasadnione, np. istnieje ryzyko samobójstwa. Poradnictwo Terapia polegająca na rozmowie oraz proces terapeutyczny, gdzie osoba udzielająca porady ma na celu zindywidualizowaną pomoc w radzeniu sobie z trudnościami, których może doświadczać osoba chora na schizofrenię. Depot/Długodziałające zastrzyki (iniekcje) Zastrzyk, który uwalnia lek powoli do organizmu przez kilka tygodni. Diagnoza Nazwanie choroby na podstawie oceny objawów, których doświadcza pacjent to jest właśnie postawienie diagnozy. Więcej informacji na stronie Wczesna interwencja Proces, w którym osoba z zaburzeniami zdrowia psychicznego jest zidentyfikowana we czesnym stadium choroby, więc leczenie i wsparcie mogą nastąpić szybko. Celem wczesnej interwencji jest redukcja natychmiastowego oraz długoterminowego wpływu choroby
DROGOWSKAZY KRYZYS W TRAKCIE LECZENIA SCHIZOFRENII - JAK SOBIE RADZIĆ? Program psychoedukacji pacjentów i opiekunów osób chorych na schizofrenię
DROGOWSKAZY Program psychoedukacji pacjentów i opiekunów osób chorych na schizofrenię KRYZYS W TRAKCIE LECZENIA SCHIZOFRENII - JAK SOBIE RADZIĆ? Materiały uzupełniające do zajęć psychoedukacyjnych dla
Bardziej szczegółowozdrowia Zaangażuj się
Ochrona Twojego zdrowia Zaangażuj się Niniejszy projekt jest finansowany przez Ochrona Twojego zdrowia Zaangażuj się www.oha.com 1. Zainteresuj się ochroną swojego zdrowia. Jeśli masz pytania lub wątpliwości
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 6. Lp. Profil oraz rodzaj komórki organizacyjnej Warunki realizacji świadczenia gwarantowanego
Załącznik nr 6 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH AMBULATORYJNYCH PSYCHIATRYCZNYCH I LECZENIA ŚRODOWISKOWEGO (DOMOWEGO) ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Lp. Profil oraz rodzaj komórki
Bardziej szczegółowoUlepszenia w Usługach Wspierających Loklną Służbę Zdrowia. poradnik skrócony
Ulepszenia w Usługach Wspierających Loklną Służbę Zdrowia poradnik skrócony Nowe prawo ulepszające usługi W październiku 2012r. weszły w życie nowe przepisy prawne, których celem jest usprawnienie działania
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 6. Porada lekarska diagnostyczna
Załącznik nr 6 Wykaz świadczeń gwarantowanych realizowanych w warunkach ambulatoryjnych psychiatrycznych i leczenia środowiskowego (domowego) oraz warunki realizacji tych świadczeń L.p. Nazwa świadczenia
Bardziej szczegółowoPodręcznik ćwiczeniowy dla pacjenta
Podręcznik ćwiczeniowy dla pacjenta 7 Dostarczone przez Janssen Healthcare Innovation (Szczegóły na tylnej stronie okładki) Planowanie kryzysowe Wprowadzenie Moduł 7 Str 01 Niniejszy moduł powstał z myślą
Bardziej szczegółowoSCHIZOFRENIA ROLA OPIEKUNÓW W KREOWANIU WSPÓŁPRACY DR MAREK BALICKI
SCHIZOFRENIA ROLA OPIEKUNÓW W KREOWANIU WSPÓŁPRACY DR MAREK BALICKI PACJENT NA RYNKU PRACY 43 lata, stan wolny, wykształcenie średnie Pierwsze objawy w wieku 29 lat. Średnio 1 rok mija od momentu pierwszych
Bardziej szczegółowoSzkolny Ośrodek Psychoterapii
Szkolny Ośrodek Psychoterapii Kiedy zgłosić się na psychoterapię? Gdy czujesz, że wszystko idzie nie tak jak chcesz i nie potrafisz tego zmienić. Podstawowym wskaźnikiem tego, że powinniśmy rozważyć psychoterapię
Bardziej szczegółowoWarunki realizacji świadczenia gwarantowanego
Załącznik nr 6 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH AMBULATORYJNYCH PSYCHIATRYCZNYCH I LECZENIA ŚRODOWISKOWEGO (DOMOWEGO) ORAZ WARUNKI REALIZACJI TYCH ŚWIADCZEŃ Lp. Nazwa świadczenia
Bardziej szczegółowoWYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH PSYCHIATRYCZNYCH ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI
Załączniki do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2014 r. (poz. ) Załącznik nr 1 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH PSYCHIATRYCZNYCH ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Lp.
Bardziej szczegółowoBADANIE KLINICZNE PACJENTA Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI KONTAKT TERAPEUTYCZNY
BADANIE KLINICZNE PACJENTA Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI KONTAKT TERAPEUTYCZNY BADANIE KLINICZNE PACJENTA Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI Zbieranie wywiadu psychiatrycznego Ocena osobowości pacjenta Badanie
Bardziej szczegółowoLepsze usługi medyczne
Uniwersytecki Zarząd Służby Zdrowia Hywel Oda Lepsze usługi medyczne Pomóż nam usprawnić naszą Narodową Służbę Zdrowia na terenie Środkowej i Zachodniej Walii 1 Spis treści Strona Uniwersytecki Zarząd
Bardziej szczegółowoDepresja wyzwanie dla współczesnej medycyny
Projekt jest współfinansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014 2020 Depresja wyzwanie dla współczesnej medycyny
Bardziej szczegółowozaburzenia zachowania (F00 odpowiadające świadczeniu gwarantowanemu (ICD 10) Zaburzenia psychiczne i F99);
Dziennik Ustaw 51 Poz. 1386 Załącznik nr 6 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH AMBULATORYJNYCH PSYCHIATRYCZNYCH I LECZENIA ŚRODOWISKOWEGO (DOMOWEGO) ORAZ WARUNKI REALIZACJI TYCH ŚWIADCZEŃ
Bardziej szczegółowoLeczenie w domu pacjenta - praca w Zespole Leczenia Środowiskowego
Leczenie w domu pacjenta - praca w Zespole Leczenia Środowiskowego Zespół Leczenia Środowiskowego Wieliczka Paweł Sacha specjalista psychiatra Idea psychiatrycznego leczenia środowiskowego, a codzienna
Bardziej szczegółowoRola psychologa w podmiotach leczniczych
Rola psychologa w podmiotach leczniczych Podstawowym celem działań podmiotów leczniczych było i jest zdrowie pacjentów. Ponieważ jednak zdrowie według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) to stan cechujący
Bardziej szczegółowoJeśli odpowiedź sprawia Ci trudność, możesz poprosić członka rodziny, pielęgniarkę lub badacza o pomoc w wypełnianiu kwestionariusza.
Samoocena Szanowni Państwo, Ta ankieta pomoże Twojemu lekarzowi uzyskać lepszy obraz konsekwencji, jakie dla Ciebie niesie choroba. To ważne informacje, które są nam potrzebne, aby dostosować naszą opiekę
Bardziej szczegółowoRola współpracy między lekarzem a pacjentem jaskrowym Anna Kamińska
Rola współpracy między lekarzem a pacjentem jaskrowym Anna Kamińska Katedra i Klinika Okulistyki, II WL, Warszawski Uniwersytet Medyczny Kierownik Kliniki: Profesor Jacek P. Szaflik Epidemiologia jaskry
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 180/2013 z dnia 8 lipca 2013 r. o projekcie programu Program profilaktyki ryzykownego stanu psychicznego Miasto
Bardziej szczegółowoKiedy korzyści z leczenia mogą być jeszcze większe? Schizofrenia poradnik. dr n. med. Sławomir Murawiec
Kiedy korzyści z leczenia mogą być jeszcze większe? Schizofrenia poradnik dr n. med. Sławomir Murawiec Celem leczenia jest umożliwienie Ci jak najlepszego funkcjonowania w Twoim codziennym życiu. Schizofrenia
Bardziej szczegółowoPORADNIK DLA PACJENTKI
PORADNIK DLA PACJENTKI Walproinian Antykoncepcja i ciąża: Co powinna Pani wiedzieć Niniejsza broszura jest skierowana do kobiet i dziewcząt, które przyjmują jakikolwiek lek zawierający walproinian, lub
Bardziej szczegółowo6.1. Terapie. ZALECENIA: Porozmawiaj ze specjalistą (lekarzem, farmaceutą) jeśli jesteś nawet trochę niepewny jak podawać leki pacjentowi.
6.1. Terapie 6.1.1. Leki i zalecenia Osoba, którą się opiekujesz być może zażywa wiele leków na receptę. Te leki dostępne są wyłącznie na receptę od lekarza. Możesz być odpowiedzialny za podawanie ich
Bardziej szczegółowoŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA
Depresja Inż. Agnieszka Świątkowska Założenia kampanii Światowy Dzień Zdrowia obchodzony co roku 7 kwietnia, w rocznicę powstania Światowej Organizacji Zdrowia daje nam unikalną możliwość mobilizacji działań
Bardziej szczegółowoNASTOLETNIA DEPRESJA PORADNIK
NASTOLETNIA DEPRESJA PORADNIK Upadłam Nie mogę Nie umiem Wstać Sama po ziemi stąpam w snach Sama, samiutka próbuję wstać. Nie umiem Chcę się odezwać Nie wiem do kogo Sama tu jestem, nie ma nikogo Wyciągam
Bardziej szczegółowoDostrzegalne zmiany u pacjenta na tym etapie terapii winny manifestować się tym, że pacjent :
CARE BROK sp. z o.o Szkoła Specjalistów Psychoterapii Uzależnień i Instruktorów Terapii Uzależnień O7-306 Brok ul. Warszawska 25 tel.: 793 607 437 lub 603 801 442 mail.: care@brok.edu.pl www.brok.edu.pl
Bardziej szczegółowoPriorytety promocji zdrowia psychicznego dla Powiatu Kieleckiego na lata 2012 2015
Załącznik nr 1 do Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego Powiatu Kieleckiego na lata 2012-2015 Priorytety promocji zdrowia psychicznego dla Powiatu Kieleckiego na lata 2012 2015 Na podstawie Rozporządzenia
Bardziej szczegółowoZapobieganie nawrotom i rozpoznawanie objawów zwiastunowych raport z programu edukacyjnego dla pacjentów chorych na schizofrenię, leczonych olanzapiną
Psychiatria R A P O R T tom 11, nr 2, 120 124 Copyright 2014 Via Medica ISSN 1732 9841 Iwona Patejuk-Mazurek Klinika Psychiatrii, Oddział Fizjoterapii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Mazowieckie
Bardziej szczegółowoRozsiany rak piersi z przerzutami rady dla pacjentek i ich rodzin
Rozsiany rak piersi z przerzutami rady dla pacjentek i ich rodzin Rozsiany rak piersi oznacza, że komórki rakowe z pierwotnego guza rozprzestrzeniły się na inne części ciała. Te komórki rakowe tworzą nowe
Bardziej szczegółowoDecyzje dotyczące resuscytacji krążeniowooddechowej
Resuscytacja Szpitale Uniwersyteckie Coventry i Warwickshire NHS Trust Decyzje dotyczące resuscytacji krążeniowooddechowej Informacje przeznaczone dla pacjentów szpitali Coventry and Warwickshire, ich
Bardziej szczegółowoAD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi
AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi GENETYCZNIE UWARUNKOWANA, NEUROLOGICZNA DYSFUNKCJA, CHARAKTERYZUJĄCA SIĘ NIEADEKWATNYMI
Bardziej szczegółowoDlaczego promocja zdrowia i profilaktyka jest opłacalną inwestycją?
Dlaczego promocja zdrowia i profilaktyka jest opłacalną inwestycją? Prof. dr hab. med. Barbara Woynarowska Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego Komitet Zdrowia Publicznego PAN Plan prezentacji
Bardziej szczegółowoZmiana przekonań ograniczających. Opracowała Grażyna Gregorczyk
Zmiana przekonań ograniczających Opracowała Grażyna Gregorczyk Główny wpływ na nasze emocje mają nasze przekonania na temat zaistniałych faktów (np. przekonania na temat uprzedzenia do swojej osoby ze
Bardziej szczegółowoCyfrowa transformacja - oczekiwania pacjentów. Ewa Borek, Fundacja MY Pacjenci Forum e-zdrowia, Sopot,
Cyfrowa transformacja - oczekiwania pacjentów Ewa Borek, Fundacja MY Pacjenci Forum e-zdrowia, Sopot, 18.09.18 Wykres 12: Z których niżej wymienionych technologii informatycznych lub narzędzi e-zdrowia
Bardziej szczegółowoCare Programme Approach
Care Programme Approach care plan Co to jest Care Programme Approach? care programme approach Plan Care Programme Approach jest nazywany również CPA. CPA zapewnia, że otrzymasz wszelką pomoc niezbędną
Bardziej szczegółowoŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE
ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE Katowice 2007 Śl.C.Z.P Dział Chorobowości Hospitalizowanej 23 luty Ogólnopolski
Bardziej szczegółowoWARUNKI WOBEC ŚWIADCZENIODAWCÓW
YJNEJ 1 2 świadczenia w oddziale psychiatrycznym świadczenia w oddziale psychiatrycznym dla dzieci i młodzieży 4700 4701 4703 4705 oddział psychiatryczny oddział psychiatryczny dla dzieci, oddział psychiatryczny
Bardziej szczegółowoBADANIE NA TEMAT WIEDZY OCZEKIWAŃ I DOSTĘPNOŚCI TERAPII BIOLOGICZNYCH W POLSCE #KUPAPYTAŃ
PIERWSZE W POLSCE PACJENCKIE BADANIE NA TEMAT WIEDZY OCZEKIWAŃ I DOSTĘPNOŚCI TERAPII BIOLOGICZNYCH W POLSCE #KUPAPYTAŃ PREZENTACJA WYNIKÓW PATRONATY HONOROWE PARTNERZY Badanie zostało przeprowadzone dzięki
Bardziej szczegółowoMały przewodnik po zdrowiu kobiety
Mały przewodnik po zdrowiu kobiety Poradnie dla kobiet w ramach podstawowej opieki zdrowotnej w Skåne DOKĄD MAM SIĘ UDAĆ? CZY BĘDĘ MIAŁA BLIŹNIAKI? CZY TO DLA MNIE DOBRE? CZY TO NORMALNE? CZY TO JEST PŁATNE?
Bardziej szczegółowoPROGRAM SZKOLENIA: PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU DZIECI I MŁODZIEZY PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI
PROGRAM SZKOLENIA: PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU DZIECI I MŁODZIEZY Tematy szkolenia PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI Wykład 2 godz. - Podejście do rozwoju psychicznego w kontekście
Bardziej szczegółowo2. Podstawą przyjęcia do ZPOP jest zdiagnozowana przewlekła choroba psychiczna.
Kontakt: Punkt Pielęgniarski: (087) 562 64 83, Sekretariat: (087) 562 64 79 Kliknij po więcej informacji Regulamin Zakładu Pielęgnacyjno-Opiekuńczego Psychiatrycznego w Specjalistycznym Psychiatrycznym
Bardziej szczegółowoWsparcie społeczne. Dorota Wojcik, Natalia Zasada
Wsparcie społeczne Dorota Wojcik, Natalia Zasada Czym jest wsparcie społeczne? Jest to wszelka dostępna dla jednostki pomoc w sytuacjach trudnych. Wsparcie to konsekwencja przynależności człowieka do sieci
Bardziej szczegółowoDZIŚ STAWIĘ CZOŁA IPF. walczzipf.pl. Dla osób, u których zdiagnozowano IPF: Porady, jak rozmawiać z lekarzem o chorobie i opcjach jej kontrolowania
walczzipf.pl WSPIERAMY PACJENTÓW Z IDIOPATYCZNYM WŁÓKNIENIEM PŁUC DZIŚ STAWIĘ CZOŁA IPF Dla osób, u których zdiagnozowano IPF: Porady, jak rozmawiać z lekarzem o chorobie i opcjach jej kontrolowania PL/ESB/1702/0001
Bardziej szczegółowoPodstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych
Podstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych Instytucjonalizacja i wykluczenia. i zapomnienie Metody leczenia 1. Biologiczne - farmakologiczne - niefarmakologiczne - neurochirurgiczne 2. Psychologiczne
Bardziej szczegółowoANEKS III ZMIANY W CHARAKTERYSTYKACH PRODUKTÓW LECZNICZYCH I ULOTCE DLA PACJENTA
ANEKS III ZMIANY W CHARAKTERYSTYKACH PRODUKTÓW LECZNICZYCH I ULOTCE DLA PACJENTA Poprawki do CHPL oraz ulotki dla pacjenta są ważne od momentu zatwierdzenia Decyzji Komisji. Po zatwierdzeniu Decyzji Komisji,
Bardziej szczegółowoOŚRODEK WSPARCIA DLA OSÓB
OŚRODEK WSPARCIA DLA OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI 1 2 Środowiskowy Dom Sampomocy Integracja w Bytomiu Jesteśmy dziennym ośrodkiem wsparcia, działającym na terenie Bytomia, przeznaczonym dla osób dorosłych
Bardziej szczegółowoPROMOCJA ZDROWIA TO PROCES
STAROSTWO POWIATOWE W ŚWIDNICY WYDZIAŁ ZDROWIA 2007 r. Opracowała Barbara Świętek PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES UMOŻLIWIAJĄCY JEDNOSTKOM, GRUPOM, SPOŁECZNOŚCIĄ ZWIĘKSZENIE KONTROLI NAD WŁASNYM ZROWIEM I JEGO
Bardziej szczegółowoDepresja a uzależnienia. Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień
Depresja a uzależnienia Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień Alkoholizm w chorobach afektywnych Badania NIMH* (1990) (uzależnienie + nadużywanie) Badania II Kliniki
Bardziej szczegółowoW szpitalach psychiatrycznych organizuje się całodobowe oddziały wyspecjalizowane, takie jak oddziały:
Oddzialy psychiatryczne szpitalne - Opieka całodobowa Opieka całodobowa Psychiatryczne oddziały szpitalne Psychiatryczne leczenie szpitalne powinno być stosowane tylko w przypadkach ciężkich zaburzeń psychicznych
Bardziej szczegółowoZAANGAŻOWANIE W PRZEBIEG LECZENIA U CHORYCH ZE SCHIZOFRENIĄ PODDANYCH TERAPII PRZECIWPSYCHOTYCZNEJ
ZAANGAŻOWANIE W PRZEBIEG LECZENIA U CHORYCH ZE SCHIZOFRENIĄ PODDANYCH TERAPII PRZECIWPSYCHOTYCZNEJ Raport z Programu Edukacyjno-Badawczego Październik 2017 Założenia programu Małe zaangażowanie w przebieg
Bardziej szczegółowoWYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH PSYCHIATRYCZNYCH ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI
Załączniki do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia29 kwietnia 2011 r. Załącznik nr 1 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH PSYCHIATRYCZNYCH ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI
Bardziej szczegółowoProblemy pielęgnacyjne pacjentów z depresją.
Problemy pielęgnacyjne pacjentów z depresją. mgr Irena Ewa Rozmanowska specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa psychiatrycznego fot. Vedran Vidovic shutterstock.com Depresja ma w psychiatrii pozycję podobną
Bardziej szczegółowoPodstawy pomagania. Natura dała nam dwoje oczu, dwoje uszu, ale tylko jeden język po to, abyśmy więcej patrzyli i słuchali, niż mówili.
Podstawy pomagania. Natura dała nam dwoje oczu, dwoje uszu, ale tylko jeden język po to, abyśmy więcej patrzyli i słuchali, niż mówili. (Sokrates) Czym jest pomaganie? Pomaganie jest działaniem, w które
Bardziej szczegółowoUPORCZYWE ZABURZENIA NASTROJU
UPORCZYWE ZABURZENIA NASTROJU Dystymia ICD 10 niejednoznaczność terminu, grupa zaburzeń (obejmuje nerwicę depresyjną, depresyjne zaburzenie osobowości, depresję nerwicową, depresję lękową przewlekłą) Dystymia
Bardziej szczegółowoPsychoterapia poznawczobehawioralna. chorobami somatycznymi. Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ
Psychoterapia poznawczobehawioralna pacjentów z chorobami somatycznymi Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ Chory somatycznie i jego sytuacja Poczucie zagrożenia Utrata kontroli Wyłączenie z ról społecznych
Bardziej szczegółowoRaport indywidualny INFORMACJE POUFNE. Bartosz Satysfakcja. Test przeprowadzony za pośrednictwem 1 października 2018
Bartosz Satysfakcja Test przeprowadzony za pośrednictwem https://satysfakcjazpracy.pl 1 października 2018 INFORMACJE POUFNE Wprowadzenie Celem serwisu jest umożliwienie osobom zainteresowanym w oszacowaniu
Bardziej szczegółowoJarosław Niebrzydowski. Jak leczyć reumatoidalne zapalenie stawów Poradnik dla chorych
Jarosław Niebrzydowski Jak leczyć reumatoidalne zapalenie stawów Poradnik dla chorych Wydawnictwo Psychoskok, 2012 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2012 Copyright by Jarosław Niebrzydowski, 2012 Wszelkie
Bardziej szczegółowoNAJPIERW MIESZKANIE - ZASADY
NAJPIERW MIESZKANIE - ZASADY NAJPIERW MIESZKANIE Początkiem procesu wychodzenia z bezdomności jest ustabilizowanie sytuacji mieszkaniowej człowieka do czego niezbędne jest zapewnienie mu mieszkania a w
Bardziej szczegółowoKiedy rozpocząć przyjmowanie dawki Jak przyjmować lek Uptravi? Jak zwiększać dawkę leku? Pominięcie przyjęcia leku...6
PORADNIK DOTYCZĄCY DOBIERANIA DAWKI - PAKIET DOBIERANIA DAWKI Strona 1 Uptravi tabletki powlekane seleksypag Poradnik dobierania dawki Rozpoczynanie leczenia lekiem Uptravi Przed rozpoczęciem leczenia
Bardziej szczegółowoRaport indywidualny INFORMACJE POUFNE. Jan Kowalski. Test przeprowadzony za pośrednictwem http://pracabezstresu.pl 5 stycznia 2015
Jan Kowalski Test przeprowadzony za pośrednictwem http://pracabezstresu.pl 5 stycznia 2015 INFORMACJE POUFNE Wprowadzenie Celem serwisu jest umożliwienie osobom zainteresowanym lub martwiącym się oszacowania
Bardziej szczegółowoDRUGA OPINIA MEDYCZNA INTER PARTNER ASSISTANCE
DRUGA OPINIA MEDYCZNA INTER PARTNER ASSISTANCE DLACZEGO DRUGA OPINIA MEDYCZNA? Coraz częściej pacjenci oraz ich rodziny poszukują informacji o przyczynach chorób oraz sposobach ich leczenia w różnych źródłach.
Bardziej szczegółowoPrawda Fałsz 1. Osoby z chorobą Alzheimera są szczególnie podatne na depresję.
Test wiedzy o chorobie Alzheimera Poniżej znajdują się stwierdzenia dotyczące choroby Przeczytaj proszę każde stwierdzenie i otocz kółkiem Prawda, jeśli uważasz, że zdanie jest prawdziwe, lub Fałsz, jeśli
Bardziej szczegółowoKalendarz badań kontrolnych
Kalendarz badań kontrolnych -miesięczny kalendarz dla pacjentów leczonych produktem leczniczym LEMTRADA Maj r. Kwiecień r. Wprowadzenie Lekarz przepisał pacjentowi lek stosowany w leczeniu stwardnienia
Bardziej szczegółowoWYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH LECZENIA UZALEŻNIEŃ ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI. Świadczenia szpitalne
Załącznik nr 2 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH LECZENIA UZALEŻNIEŃ ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Lp. Profil lub rodzaj komórki organizacyjnej Warunki realizacji świadczenia
Bardziej szczegółowoPODSTAWA PRAWNA : Działalność wychowawcza, edukacyjna, informacyjna i profilaktyczna szkoły w celu przeciwdziałania narkomanii.
Strategia działań wychowawczych, zapobiegawczych i interwencyjnych w Katolickim Zespole Edukacyjnym - Publicznej Katolickiej Szkole Podstawowej im. św. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego w Ostrowcu Świętokrzyskim
Bardziej szczegółowoJak pomóc samemu sobie w walce z NZJ. Dorota Jakubczak
Jak pomóc samemu sobie w walce z NZJ Dorota Jakubczak Każdy człowiek doświadcza choroby nieco inaczej We współczesnym, holistycznym modelu opieki zwraca się uwagę na emocjonalne doznania pacjenta, jego
Bardziej szczegółowoTRUDNOŚCI WYNIKAJĄCE ZE STANU ZDROWIA i KONDYCJI UCZNIA. analiza psychologiczna
TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCE ZE STANU ZDROWIA i KONDYCJI UCZNIA analiza psychologiczna Beata Dobińska psycholog Zachodniopomorska Szkoła Biznesu CHOROBA PRZEWLEKŁA A FUNKCJONOWANIE DZIECKA 1569,7 tys. dzieci i
Bardziej szczegółowoAKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA. PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI
PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI www.akademiadlamlodych.pl PODRĘCZNIK WPROWADZENIE Akademia dla Młodych to nowa inicjatywa mająca na celu wspieranie ludzi młodych w rozwijaniu umiejętności niezbędnych w ich miejscu
Bardziej szczegółowoAneks do Programu Wychowawczo Profilaktycznego Szkoły Podstawowej im. Jana Długosza w Piekarach opracowany na podstawie
Aneks do Programu Wychowawczo Profilaktycznego Szkoły Podstawowej im. Jana Długosza w Piekarach opracowany na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 2018 r. zmieniającego
Bardziej szczegółowoZdrowotnych odpowiadające świadczeniu gwarantowanemu. Kody Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów. chorobę lub stany podobne (Z03).
Dziennik Ustaw 5 Poz. 1386 Załączniki do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 r. (poz. 1386) Załącznik nr 1 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH PSYCHIATRYCZNYCH
Bardziej szczegółowoGrupy psychoedukacyjno-wsparciowe oraz indywidualne wsparcie psychologiczno-terapeutyczne dla rozwodzących się rodziców
Grupy psychoedukacyjno-wsparciowe oraz indywidualne wsparcie psychologiczno-terapeutyczne dla rozwodzących się rodziców Karolina Budzik psycholog, psychoterapeuta, seksuolog kliniczny ul. Oleandrów 6,
Bardziej szczegółowoSZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI
SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO IM. BOLESŁAWA PRUSA W SKIERNIEWICACH 2016/2017 Szkolny Program Profilaktyki został pozytywnie zaopiniowany przez Radę Pedagogiczną Liceum Ogólnokształcącego
Bardziej szczegółowoEdukacja w cukrzycymiejsce i rola. pielęgniarek w Finlandii
Edukacja w cukrzycymiejsce i rola pielęgniarek w Finlandii Outi Himanen, pielęgniarka, pielęgniarka specjalistka, edukator, menadżer edukacji. Centrum Edukacji/Fińskie Stowarzyszenie Diabetologiczne Zawartość
Bardziej szczegółowoZadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata
Podnoszenie kompetencji kadr medycznych uczestniczących w realizacji profilaktycznej opieki psychiatrycznej, w tym wczesnego wykrywania objawów zaburzeń psychicznych KONSPEKT ZAJĘĆ szczegółowy przebieg
Bardziej szczegółowoPośrednie formy opieki psychiatrycznej
Terapia środowiskowa- leczenie domowe w schizofrenii Pośrednie formy opieki psychiatrycznej Leczenie środowiskowe zespół leczenia środowiskowego Wspieranie zdrowienia po przebytym epizodzie schizofrenii
Bardziej szczegółowoZjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h. Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny 58 h
S t r o n a 1 Studiium Psychoterapiiii Uzalleżniień Harmonogram szkolleniia edycjja 2010/2011 II SEMESTR Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny
Bardziej szczegółowoKOMPLEKSOWE PODEJŚCIE DO TERAPII
KOMPLEKSOWE PODEJŚCIE DO TERAPII Ból PRZYWRACANIE ZDROWIA W SZCZEGÓLNY SPOSÓB 2 Krążenie Zapalenie Naprawa tkanek Większość z nas uważa zdrowie za pewnik. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy organizm traci
Bardziej szczegółowoPodstawowa opieka zdrowotna w ramach Usług Opieki Zdrowotnej (HSE) Your service your say: Ankieta
Podstawowa opieka zdrowotna w ramach Usług Opieki Zdrowotnej (HSE) Your service your say: Ankieta Nazwa zespołu podstawowej opieki zdrowotnej, z którą ą miał(a) Pan(i) kontakt dzisiaj: Dzisiejsza data:
Bardziej szczegółowoŚwiadczenia pomocy społecznej
Świadczenia pomocy społecznej Świadczenia pomocy społecznej Ośrodki pomocy społecznej Ośrodki pomocy społecznej działają w każdej gminie, udzielając pomocy osobom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej.
Bardziej szczegółowoPromocja zdrowia i edukacja prozdrowotna
Promocja zdrowia i edukacja prozdrowotna Kształcenie w zakresie podstaw promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej Zdrowie, promocja zdrowia, edukacja zdrowotna, zapobieganie chorobom. Historia promocji zdrowia.
Bardziej szczegółowoKLASYFIKACJA PROBLEMÓW LEKOWYCH (PCNE)
KLASYFIKACJA PROBLEMÓW LEKOWYCH (PCNE) Pharmaceutical Care Network Europe 6 kategorii problemów lekowych 6 kategorii przyczyn problemów lekowych 4 kategorie możliwych interwencji 3 kategorie wyników działań
Bardziej szczegółowoInformacje dla pacjenta i fachowych pracowników ochrony zdrowia zaangażowanych w opiekę medyczną lub leczenie
brygatynib Informacje dla pacjenta i fachowych pracowników ochrony zdrowia zaangażowanych w opiekę medyczną lub leczenie Imię i nazwisko pacjenta: Dane lekarza (który przepisał lek Alunbrig ): Numer telefonu
Bardziej szczegółowoNarzędzie pracy socjalnej nr 15 Wywiad z osobą uzależnioną od alkoholu 1 Przeznaczenie narzędzia:
Narzędzie pracy socjalnej nr 15 Wywiad z osobą uzależnioną od alkoholu 1 Przeznaczenie narzędzia: Etap I (1b) Ocena / Diagnoza (Pogłębienie wiedzy o sytuacji związanej z problemem osoby/ rodziny) Zastosowanie
Bardziej szczegółowojesteśmy i co robimy Kim Nasza rola w Szkocji
Kim jesteśmy i co robimy Nasza rola w Szkocji Niniejsza ulotka wyjaśnia Kim jesteśmy Standardy opieki i leczenia, które według nas, się Tobie należą Ustawa o zdrowiu psychicznym i co ona oznacza dla Ciebie
Bardziej szczegółowoJAKOŚĆ ŻYCIA I PRZYSTOSOWANIE PSYCHOSPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z NERWIAKOWŁÓKNIAKOWATOŚCIĄ TYPU 1
JAKOŚĆ ŻYCIA I PRZYSTOSOWANIE PSYCHOSPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z NERWIAKOWŁÓKNIAKOWATOŚCIĄ TYPU 1 dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Katedra i Klinika Psychiatrii
Bardziej szczegółowoCo to jest cukrzyca?
Co to jest cukrzyca? Schemat postępowania w cukrzycy Wstęp Cukrzyca to stan, w którym organizm nie może utrzymać na odpowiednim poziomie stężenia glukozy (cukru) we krwi. Glukoza jest głównym źródłem energii
Bardziej szczegółowoDEPRESJA POROZMAWIAJMY O NIEJ. Spotkanie z rodzicami uczniów Szkoły Podstawowej Ciechanowiec, r.
DEPRESJA POROZMAWIAJMY O NIEJ Spotkanie z rodzicami uczniów Szkoły Podstawowej Ciechanowiec, 24.11.2017 r. 350 mln osób na świecie jest dotkniętych depresją. 12% Polaków ma obecnie objawy depresji, 16%
Bardziej szczegółowoPodręcznik ćwiczeniowy dla pacjenta
Podręcznik ćwiczeniowy dla pacjenta 4 Dostarczone przez Janssen Healthcare Innovation (Szczegóły na tylnej stronie okładki) Moduł 4 Str 01 Przyczyny schizofrenii Wprowadzenie Niniejszy moduł powstał z
Bardziej szczegółowoAnoreksja. Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata
Anoreksja Anorexia nervosa Jadłowstręt psychiczny kryteria: Odmowa utrzymywania prawidłowej masy ciała Obawa przed przyrostem masy ciała pomimo niedostatecznej wagi Przeżywanie siebie jako osoby grubej
Bardziej szczegółowoSfinansowano ze środków Gminy Miasta Gdańska INFORMACJA DLA RODZICÓW. Zgoda rodziców na udział w programie Ankieta przesiewowa dla rodziców
Sfinansowano ze środków Gminy Miasta Gdańska INFORMACJA DLA RODZICÓW Zgoda rodziców na udział w programie Ankieta przesiewowa dla rodziców Drodzy Rodzice! Zdrowie jest dobrem, które można chronić, przywracać,
Bardziej szczegółowoGRYPA CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ NA TEN TEMAT? CZY WYKORZYSTAŁŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI BY USTRZEC SIĘ PRZED GRYPĄ?
GRYPA CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ NA TEN TEMAT? CZY WYKORZYSTAŁŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI BY USTRZEC SIĘ PRZED GRYPĄ? ZDOBĄDŹ INFORMACJE! ZASZCZEP SIĘ! ZDOBĄDŹ OCHRONĘ! SZCZEPIONKA PRZECIW GRYPIE CZYM JEST
Bardziej szczegółowoWYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH AMBULATORYJNYCH LECZENIA UZALEŻNIEŃ ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI
Projekt z dnia 28.11.2014 r. WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH AMBULATORYJNYCH LECZENIA UZALEŻNIEŃ ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Załącznik nr 7 Lp. Profil lub rodzaj komórki organizacyjnej
Bardziej szczegółowoZdrowie psychiczne. Jakie problemy są związane ze zdrowiem psychicznym?
Zdrowie psychiczne Kluczowe pojęcia Choroba psychiczna: Stan organizmu, w którym zaburzeniu ulegają: sposób myślenia, uczucia, nastrój, umiejętność nawiązywania relacji z innymi, a także czynności dnia
Bardziej szczegółowoPsychoterapeutyczne podstawy przeciwdziałania bezdomności - doświadczenia i działania na podstawie autorskiego programu IPRO (Integratywny Plan
Psychoterapeutyczne podstawy przeciwdziałania bezdomności - doświadczenia i działania na podstawie autorskiego programu IPRO (Integratywny Plan Rozwoju Osobistego 2007) Uzasadnienie dla psychoterapii w
Bardziej szczegółowoANEKS WARUNKI LUB OGRANICZENIA W ODNIESIENIU DO BEZPIECZNEGO I SKUTECZNEGO UŻYWANIA PRODUKTÓW LECZNICZYCH DO SPEŁNIENIA PRZEZ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE
ANEKS WARUNKI LUB OGRANICZENIA W ODNIESIENIU DO BEZPIECZNEGO I SKUTECZNEGO UŻYWANIA PRODUKTÓW LECZNICZYCH DO SPEŁNIENIA PRZEZ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE 1/5 WARUNKI LUB OGRANICZENIA W ODNIESIENIU DO BEZPIECZNEGO
Bardziej szczegółowoOPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA
Załącznik nr 9 do Zarządzenia Rektora ATH Nr 514/2011/2012z dnia 14 grudnia 2011 r. Druk DNiSS nr PK_IIIF OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA NAZWA PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA: Pielęgniarstwo specjalistyczne - Psychiatria
Bardziej szczegółowoOstre zatrucie spowodowane użyciem alkoholu. świadczeniu gwarantowanemu (ICD 10) nasennych (F13.3); (F10.4); lekarz specjalista w dziedzinie chorób
Dziennik Ustaw 22 Poz. 1386 Załącznik nr 2 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH LECZENIA UZALEŻNIEŃ ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Lp. Nazwa świadczenia gwarantowanego Warunki
Bardziej szczegółowoJak sobie radzić ze stresem
Jak sobie radzić ze stresem Nie wiesz jak poradzić sobie ze stresem? Przeczytaj nasz poradnik! str. 1 Czym jest stres? Zjawisko stresu wynika z braku równowagi między oczekiwaniami kierowanymi pod adresem
Bardziej szczegółowoWybrane zaburzenia lękowe. Tomasz Tafliński
Wybrane zaburzenia lękowe Tomasz Tafliński Cel prezentacji Przedstawienie najważniejszych objawów oraz rekomendacji klinicznych dotyczących rozpoznawania i leczenia: Uogólnionego zaburzenia lękowego (GAD)
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe oraz podstawy zmian warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu.
Aneks I Wnioski naukowe oraz podstawy zmian warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu. 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowo