Założenia formalne funkcjonowania Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego

Transkrypt

1 ASCO Consulting ul. Gospody 14 E / 21, Gdańsk tel. / fax: +48 (58) , tel. kom.: , edward.sulzycki@gmail.com Doradztwo gospodarcze, marketingowe i organizacyjne Projekty unijne: programy przedsięwzięć, studia wykonalności, biznes plany, wnioski o dofinansowanie Zarządzanie projektami wg metodyki PRINCE2 Audyty energetyczne, certyfikaty energetyczne, przedsięwzięcia termomodernizacyjne Systemy zarządzania ISO 9001, 14001, 18001, ASCO Consulting Założenia formalne funkcjonowania Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego Opracowanie: Edward Sulżycki Gdańsk, wrzesień 2011 r. Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

2 Założenia formalne funkcjonowania Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego Spis treści 1. Wstęp 2 2. Stan istniejący 2.1 Geneza BKEE 2.2 Podstawowe ustalenia umowy konsorcjum BKEE 2.3 Zasięg terytorialny, członkowie i struktura branżowa klastra 2.4 Dotychczasowa działalność klastra 3. Założenia rozwoju BKEE wg przyjętej strategii 3.1 Misja BKEE 3.2 Cele strategiczne 3.3 Cele szczegółowe i obszary działalności klastra 4. Wybrane przykłady klastrów i benchmarking BKEE 4.1 Klastry w Województwie Pomorskim, w Polsce i w Unii Europejskiej 4.2 Wyniki benchmarkingu BKEE 4.3 BKEE - Analiza SWOT 4.4 Rekomendacje 5. Analiza potencjalnych źródeł finansowania działalności BKEE 5.1 Rodzaje projektów a potencjalne źródła finansowania 5.2 BKEE jako beneficjent dofinansowania uwarunkowania 5.3 Problem odpłatności członków za świadczone usługi BKEE 6. Warianty docelowej formy organizacyjne prawnej BKEE i wybór rozwiązania 6.1 Przegląd możliwych form organizacyjno prawnych klastra 6.2 Porównanie BKEE jako konsorcjum i stowarzyszenia 6.3 Koncepcja Stowarzyszenia BKEE i relacje z konsorcjum BKEE 7. Program wdrożenia proponowanych rozwiązań Załączniki 1. Umowa o utworzeniu konsorcjum pod nazwą Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny 2. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach 3. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 1

3 Założenia formalne funkcjonowania Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego 1. Wstęp Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie założeń formalnych dotyczących przyszłościowej formy organizacyjno prawnej Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego (BKEE), w dostosowaniu do potrzeb jego członków, przyjętej strategii działania klastra, oraz przewidywanych warunków zewnętrznych jego funkcjonowania. Opracowanie obejmuje następujące zagadnienia: opis stanu istniejącego BKEE, w tym: genezy klastra, aktualnej formy organizacyjno prawnej, specjalizacji, struktury branżowej, stanu członkowskiego, statusu jako klastra kluczowego Województwa Pomorskiego; założenia rozwoju BKEE wg przyjętej strategii, w tym: misję, cele strategiczne i obszary działalności, opis wybranych przykładów innych klastrów oraz wyniki benchmarkingu BKEE i analizy SWOT analizę potencjalnych źródeł finansowania klastra, uwarunkowań traktowania BKEE jako beneficjenta, oraz problemu wprowadzenia odpłatności członków za świadczone usługi, przegląd możliwych form organizacyjno prawnych BKEE, rozstrzygnięcie dylematu: BKEE - konsorcjum czy stowarzyszenie, koncepcję stowarzyszenia i relacje z konsorcjum, program wdrożenia proponowanych zmian. Podstawą wykonania opracowanie były m.in. następujące ważniejsze prace, dokumenty i informacje: 1) Strategia rozwoju Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego, Gdańsk, październik 2009 r., uchwalona przez Zgromadzenie Członków Klastra, 2) Regionalny Program Wspierania Klastrów dla Województwa Pomorskiego na lata Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Gdańsk. 3) Benchmarking klastrów w Polsce PARP, ) Benchmarking klastrów w Polsce Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny - Raport dedykowany. PARP, ) Klastry w Województwie Pomorskim. PARP, Warszawa ) Informacje Biura Koordynacyjnego BKEE przy Instytucie Maszyn Przepływowych PAN w Gdańsku Lidera BKEE dotyczące bieżących działań i zamierzeń klastra. Opracowanie zostało wykonane w ramach realizacji Projektu pt.: Wsparcie tworzenia i rozwoju powiązań kooperacyjnych w klastrze kluczowym Województwa Pomorskiego Bałtyckim Klastrze Ekoenergetycznym, dofinansowanego z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego , w ramach Osi priorytetowej 1. Rozwój i innowacje w MŚP, Działanie 1.5 Regionalna sieć transferu rozwiązań innowacyjnych, Poddziałanie Wsparcie regionalnych procesów proinnowacyjnych. 2

4 Założenia formalne funkcjonowania Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego 2. Stan istniejący 2.1 Geneza BKEE Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny powołany został w 2007 r., z inicjatywy Instytutu Maszyn Przepływowych Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku (IMP PAN) oraz Marszałków województw: Pomorskiego i Warmińsko Mazurskiego. Główną inspiracją utworzenia BKEE były podstawowe dokumenty dotyczące rozwoju OZE w województwach: Pomorskim, jakim była Regionalna strategia energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych 1 oraz Warmińsko Mazurskim, jakim był Program Ekoenergetyczny Województwa Warmińsko Mazurskiego na lata Współinicjatorami utworzenia BKEE były, oprócz wyżej wymienionych, także: Uniwersytet Warmińsko - Mazurski (UW-M) w Olsztynie, Politechnika Gdańska, Politechnika Koszalińska, oraz kilka innych podmiotów gospodarczych i stowarzyszeń. 2.2 Podstawowe ustalenia umowy konsorcjum BKEE Jako formę organizacyjno prawną klastra przyjęto konsorcjum. Umowę o utworzeniu konsorcjum pod nazwą Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny podpisało 31 podmiotów założycieli 3 w dniu 11 czerwca 2007 r. w Gdańsku. Umowa ta stanowi Załącznik 1 do niniejszego opracowania. Zgodnie z ww. umową, podstawowym celem BKEE jest skoordynowanie realizacji Regionalnych Strategii Energetyki (RSE) w zakresie szeroko pojętej ekoenergii, przez zwiększenie efektywności absorpcji regionalnych i centralnych funduszy UE w makroregionie oraz ułatwienie kontaktów w ramach współpracy międzyregionalnej UE. Klaster ma być instrumentem realizacji rozwoju gospodarczego makroregionu Polski Północnej, poprzez zwiększenie bezpośredniego związku podmiotów odpowiedzialnych za określone zadania i przekształcenia infrastrukturalne w energetyce z działalnością jednostek B + R i uczelni wyższych. Wg umowy konsorcjum, celami strategicznymi BKEE są w szczególności: 1) w sferze surowcowej: stymulowanie wzrostu wykorzystania biomasy na cele energetyczne, stymulowanie rozwoju terenów wiejskich m.in. poprzez rozwój plantacji energetycznych, rozwój technologii odzysku biomasy z odpadów komunalnych i przemysłowych, zmniejszenie zanieczyszczeń poprzez rozwój biogazowni, intensyfikacja wytwarzania naturalnych nawozów oraz stymulowanie rozwoju świadomości ekologicznej, 1 Regionalna strategia energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych, przyjęta uchwałą nr 1098/LII/06 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 23 października 2006 r. 2 Program Ekoenergetyczny Województwa Warmińsko Mazurskiego na lata , opracowany w wyniku realizacji uchwały nr XVI/202/222/04 z dnia 2 lutego 2004 r. w sprawie przyjęcia zasad, trybu i harmonogramu opracowania tego programu. 3 W skład grupy członków założycieli weszły: 2 samorządy wojewódzkie, 3 uczelnie wyższe, 3 duże instytuty B+R, 3 inne jednostki B+R, 3 spółki energetyczne, 4 przedsiębiorstwa obsługi energetyki, 3 samorządy powiatowe, 1 stowarzyszenie gmin, 5 gmin wiejskich i miejskich, 2 agencje poszanowania energii i 1 spółdzielnia mieszkaniowa. 3

5 Założenia formalne funkcjonowania Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego 2) w sferze B+R: stymulowanie rozwoju nowych technologii, wzrostu konkurencyjności producentów urządzeń dla bioenergetyki oraz kształcenia specjalistów z dziedziny ekoenergetyki, 3) w sferze wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej: pobudzanie wzrostu produkcji zielonej energii, rozwój małych siłowni kogeneracyjnych na biomasę oraz wytwarzanie urządzeń wykorzystujących energię cieplną z biomasy, 4) w sferze produkcji urządzeń dla bioenergetyki: wspieranie wytwarzania modułów i montażu: kompletnych biogazowni wraz z modułem kogeneracyjnym, urządzeń do przetwarzania biomasy, projektowania i dostaw kompletnych małych (do 10 MW e ) siłowni kogeneracyjnych na biomasę oraz projektowania inteligentnych systemów zasilania osiedli w energię cieplną - z uwzględnieniem lokalnych uwarunkowań. Efektem działalności BKEE ma być znaczący wzrost wykorzystania OZE, w tym zwłaszcza biomasy na cele energetyczne, rozwój technologii odzysku biomasy z odpadów komunalnych i przemysłowych, zmniejszenie obciążenia środowiska zanieczyszczeniami biologicznymi na terenach wiejskich, a także rozwój nowych technologii, powodujący wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw makroregionu. Wzrost produkcji przyjaznej dla środowiska tzw. zielonej energii stanowić ma istotny element bezpieczeństwa energetycznego regionu i kraju. Zgodnie z umową konsorcjum, organami BKEE są: 1) Rada Programowa, 2) Zarząd, oraz 3) jednostka koordynująca. Rada Programowa jest najwyższym organem klastra. Wytycza on główne kierunki działania klastra, powołuje i odwołuje członków Zarządu klastra oraz zatwierdza plany pracy Zarządu. Zarząd jest organem zarządzającym klastra. Do zadań Zarządu należą: bieżące kierowanie działalnością klastra, kreowanie tematyki projektów i pomoc w ich przygotowaniu oraz koordynacja realizacji zatwierdzonych projektów. Jednostką Koordynującą klastra jest IMP PAN. Jest on reprezentantem Konsorcjum BKEE w kontaktach zewnętrznych, posiada osobowość prawną i pełni funkcję lidera konsorcjum. Zaplecze techniczne Zarządu tworzą biura koordynacyjne: Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego i Centrum Badań Energii Odnawialnej przy Uniwersytecie Warmińsko Mazurskim oraz administracja IMP PAN. Umowa konsorcjum powołująca BKEE nie przewiduje składek członkowskich dla uczestników klastra. Mówi się jedynie, że realizacja i finansowanie zadań stojących przed klastrem odbywać się ma poprzez: wykorzystanie centralnych funduszy UE w ramach Programów Operacyjnych, wykorzystanie środków finansowych Regionalnych Programów Operacyjnych, wykorzystanie innych środków celowych, w tym środków własnych firm i innych podmiotów zaangażowanych w realizację projektów lub współfinansowanie projektów. Jedynie członkowie-sygnatariusze, których przedstawiciele są członkami Zarządu BKEE, pokrywają koszty uczestnictwa swoich przedstawicieli w pracach tego organu. W umowie konsorcjum przyjęto, że Zarząd BKEE w drodze negocjacji z członkami - sygnatariuszami, ustali zasady pokrywania pozostałych kosztów administracyjnych funkcjonowania klastra. 4

6 Założenia formalne funkcjonowania Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego 2.3 Zasięg terytorialny, członkowie i struktura branżowa klastra Zasięg terytorialny BKEE obejmuje województwa: Pomorskie oraz Warmińsko Mazurskie, co przedstawia Rys. 1. Źródło: Strategia rozwoju Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego, Gdańsk, październik Rys. 1. Zasięg terytorialny Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego Wg stanu na dzień r., tj. w momencie utworzenia, BKEE liczył 31 podmiotów. Do końca 2007 r. przyjęto dalszych 5 członków. W kolejnych latach przybywało członków: w 2008 r. 5, w 2009 r. 33, w 2010 r. - 6, w 2011 r. (do końca września) 20 podmiotów. Rozwój organizacyjny BKEE na przestrzeni lat przedstawiono na Rys. 2. Wg stanu na koniec września 2011 r. BKEE liczył 100 podmiotów. Źródło: Zaktualizowany wykres ze Strategii rozwoju Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego, Gdańsk, październik Rys. 2. Rozwój organizacyjny BKEE w latach

7 Założenia formalne funkcjonowania Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego W strukturze branżowej BKEE można wyróżnić następujące sektory: 1) przedsiębiorców, 2) jednostki naukowo badawcze, 3) Instytucje otoczenia biznesu, oraz 4) jednostki samorządu terytorialnego. Łańcuch wartości i kompetencje klastra w ww. układzie przedstawia Rys. 3. Źródło: Klastry w Województwie Pomorskim. PARP, Warszawa 2011 Rys. 3. Łańcuch wartości i kompetencje BKEE W 2009 r. BKEE uzyskał status klastra kluczowego Województwa Pomorskiego, o znaczeniu ponadregionalnym, nadany decyzją Zarządu Województwa Pomorskiego, po wygraniu (jako jeden z dwóch klastrów) ogłoszonego otwartego konkursu. 6

8 Założenia formalne funkcjonowania Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego 2.4 Dotychczasowa działalność klastra Od momentu powstania BKEE do chwili obecnej, w ramach klastra, zostało podjętych szereg projektów, realizowanych przez IMP PAN, jako lidera konsorcjów, z udziałem m.in. UW-M, Grupy ENERGA oraz samodzielnie, a także przez innych członków klastra. Prace te były i są finansowane m.in. z PO IG, RPO WP oraz NCBiR, a także z innych źródeł. Szerszy wykaz tych prac przedstawiono w Strategii rozwoju Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego 4. Tu przytoczone zostaną syntetycznie tylko najważniejsze. Do najważniejszych projektów badawczych można zaliczyć: 1) Modelowe kompleksy agroenergetyczne jako przykład kogeneracji rozproszonej opartej na lokalnych i odnawialnych źródłach energii, 2) Ekosiłownie poligeneracyjne, 3) Opracowanie zintegrowanych technologii wytwarzania paliwa z biomasy, odpadów rolniczych i innych, 4) Energetyczny Dom", i szereg innych. Z innych działań można wymienić: współudział w aktualizacji Regionalnej strategii energetycznej Województwa Pomorskiego, współorganizację konferencji,,bałtyckie Forum Ekoenergetyczne, patronat nad Spotkaniami z energią odnawialną, seminarium Ekologiczny i ekonomiczny wymiar efektywności energetycznej, warsztaty Energy Cogeneration, w ramach międzynarodowego programu Common Pilot Project, międzynarodową konferencję,,szanse i możliwości rozwoju przybrzeżnej energetyki wiatrowej na Bałtyku". Członkowie BKEE prowadzą również aktywną współpracę międzynarodowa, m.in. poprzez udział w takich projektach, jak np.: Projekt pilotażowy systemów innowacyjnych i klastrów BSR InnoNet, projektów w ramach Programu INTERREG IVC takich jak np.: RUBIRES - Rural Biological Resources, Coach BioEnergy, Bioenergy Promotion oraz PEA - Alternatywna Energia dla Sektora Publicznego, oraz z 7 go Programu Ramowego EuroBioRef" - Projekt europejskiej, zintegrowanej, wielowariantowej biorafinerii. Podjęto również projekty związane bezpośrednio z rozwojem BKEE i rozbudową jego bazy. W 2009 r. IMP PAN, jako koordynator klastra, zrealizował projekt pt.: Rozwój Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego - poprzez opracowanie strategii i promocję na terenie województwa pomorskiego, dofinansowany w ramach RPO WP. Opracowana w ramach tego projektu Strategia Rozwoju Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego została w listopadzie 2009 r. uchwalona przez Zgromadzenie Członków Klastra. Strategia ta stała się postawą nadania BKEE statusu klastra kluczowego Województwa Pomorskiego, w ramach Regionalnego Programu Wspierania Klastrów 5. Przygotowywane i realizowane są również inne projekty mające na celu rozwój powiązań kooperacyjnych oraz wzrost potencjału ludzkiego w BKEE. Są to np.: 1) Wsparcie tworzenia i rozwoju powiązań kooperacyjnych w Klastrze Kluczowym Województwa Pomorskiego - Bałtyckim Klastrze Ekoenergetycznym, 2) Rozwój bazy badawczej i pomiarowej dla potrzeb przedsiębiorstw skupionych w BKEE, 3) Pomorska Akademia Energetyczna - szkolenia i doradztwo dla przedsiębiorstw BKEE. Klaster współpracuje m.in. z Europejskim Centrum Energii Odnawialnych, Kwidzyńskim Parkiem Przemysłowo Technologicznym oraz Nadwiślańskim Klastrem Energii Odnawialnych. 4 Strategia Rozwoju Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego, op. cit. 5 Regionalny Program Wspierania Klastrów dla woj. pomorskiego na lata zatwierdzony uchwałą nr 742/223/09 z dnia 18 czerwca 2009 r. Zarządu Województwa Pomorskiego. 7

9 Założenia formalne funkcjonowania Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego 3. Założenia rozwoju BKEE wg przyjętej strategii 3.1 Misja BKEE Misją BKEE jest wdrażanie idei szeroko rozumianej kogeneracji rozproszonej, tj. jednoczesnego wytwarzania energii cieplnej i elektrycznej w małej i średniej skali, oraz rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE), opartych zwłaszcza o biomasę, biogaz, a także wykorzystanie energii wiatru, słońca, wody, energię hydrotermalną oraz technologie wodorowe. Szczególną misją BKEE jest również transfer wiedzy i technologii w oparciu o bezpośrednie kontakty firm, jednostek edukacyjnych i naukowych oraz jednostki sektora publicznego. Poprzez te działania w sektorze OZE, BKEE stanowi instrument realizacji rozwoju społeczno - gospodarczego makroregionu Polski Pomocnej. 3.2 Cele strategiczne Jako cel strategiczny BKEE, w perspektywie do 2020 r., przyjmuje się: promowanie rozwoju odnawialnych źródeł energii (OZE) oraz poprawy efektywności energetycznej w regionach Polski Północnej, dla przyczynienia się do realizacji regionalnych strategii energetycznych i programów ochrony środowiska, w celu spełnienia wymagań pakietu klimatycznego 3 x 20 i rozwoju społeczno gospodarczego regionu. Zakłada się, że docelowa specjalizacja branżowa BKEE obejmować będzie pełny kompleks problematyki bezpośrednio i pośrednio związanej z rozwojem wszystkich rodzajów OZE i szeroko rozumianej efektywności energetycznej. Specjalizacja ta obejmować będzie następujące sfery: produkcja surowców energetycznych (dotyczy głównie biomasy i biometanu), wytwarzanie energii w źródłach (biomasa, wiatr, słońce, woda i hydrotermia), wytwarzanie paliw stałych, płynnych (biodiesel, etc.) i gazowych (biometan, technologie wodorowe), przesył wytworzonej energii elektrycznej i cieplnej w OZE, oraz wykorzystanie energii w budynkach, instalacjach i urządzeniach. BKEE będzie się angażował w podejmowanie wszystkich istotnych działań związanych z OZE i efektywnością energetyczną, we wszystkich powyższych sferach w pełnym cyklu, obejmującym: prace B+R w zakresie nowych technologii i urządzeń, projektowanie i produkcję urządzeń i instalacji dla potrzeb OZE, inwestycje w OZE i w sieci, eksploatację urządzeń i instalacji, użytkowanie energii. 3.3 Cele szczegółowe i obszary działalności klastra Schemat struktury celów i obszarów działań BKEE przedstawia Rys.3, a powiązania celów z obszarami Tabela 2. 8

10 Cel strategiczny: Promowanie rozwoju OZE i poprawy efektywności energetycznej w regionach Polski Północnej, dla przyczynienia się do realizacji regionalnych strategii energetycznych i programów ochrony środowiska, w celu spełnienia wymagań pakietu klimatycznego 3 x 20 i rozwoju społeczno - gospodarczego regionów Cele szczegółowe 1) Zwiększenie udziału OZE w energetyce regionów 2) Zwiększenie efektywności energetycznej 3) Zwiększenie potencjału gospodarczego BKEE 4) Zwiększenie świadomości społecznej w dziedzinie ekoenergii 5) Promocja regionu i klastra w kraju i za granicą oraz współpraca regionalna i międzynarodowa Obszar 1. Zagadnienia systemowe (ekoenergetyka rozproszona) Obszar 2. Duże multidyscyplinarne projekty badawcze Obszar 3. Kogeneracja ciepła i energii elektrycznej w małej i średniej skali Obszar 4. Produkcja i przetwórstwo biopaliw stałych, ciekłych i gazowych Obszar 5. Produkcja roślin energetycz nych Obszar 6. Wykorzystanie energii; -wiatrowej -słonecznej -wodnej -geotermalne j Obszar 7. Technologie wodorowe, ogniwa paliwowe, materiały do silników cieplnych Obszar 8. Baza laboratoryjna B+R Obszar 9. Sieci energetyczne (związane z OZE) Obszar 10. Użytkowanie energii (budownictwo, transport, urządzenia energooszczęd ne) Obszar 11. Współpraca międzynarodowa Obszar 12. Doradztwo, szkolenia, promocja, rozwój klastra Źródło: Strategia rozwoju Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego, Gdańsk, październik Rys. 3. BKEE - Schemat struktury celów i obszarów działań 9

11 Tabela 1. Powiązania celów szczegółowych z obszarami Lp. Obszary 1. Zagadnienia systemowe (ekoenergetyki rozproszona) 2. Duże multidyscyplinarne projekty badawcze 3. Kogeneracji ciepła w małej i średniej skali 4. Produkcja i przetwórstwo biopaliw stałych, ciekłych i gazowych 5. Produkcja roślin energetycznych 6. Wykorzystanie energii wiatrowej, słonecznej, wodnej i geotermalnej 7. Technologie wodorowe i ogniwa paliwowe, nowe materiały do silników cieplnych 8. Laboratoria naukowe i B+R 9. Sieci energetyczne (do OZE) 10. Użytkowanie energii (budownictwo pasywne, termomodernizacja, transport, urządzenia energooszczędne) 11. Współpraca międzynarodowa 12. Doradztwo, szkolenia, promocja i rozwój klastra Zwiększenie udziału OZE w energetyce regionu Cele szczegółowe Zwiększenie efektywności energetycznej Zwiększenie potencjału gospodarczego BKEE Zwiększenie świadomości społecznej w dziedzinie ekoenergii Promocja regionu i klastra kraju i za granicą oraz współpraca regionalna międzynarodowa Źródło: Strategia rozwoju Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego, Gdańsk, październik

12 4. Wybrane przykłady klastrów i benchmarking BKEE 4.1 Klastry w Województwie Pomorskim, w Polsce i w Unii Europejskiej W celu sformułowania założeń dotyczących przyszłościowej formy organizacyjno - prawnej BKEE, pożyteczne jest przedstawienie przykładów rozwiązań funkcjonujących w innych podobnych klastrach, w Województwie Pomorskim, w Polsce i w Unii Europejskiej. W Województwie Pomorskim przykładowymi klastrami mogą być: 1) Pomorski Klaster ICT, 2) Nadwiślański Klaster Energii Odnawialnej, 3) Gdański Klaster Budowlany, oraz 4) Pomorski Klaster BioEcoChemiczny. W Polsce przykładowymi klastrami mogą być klastry ekoenergetyczne: 1) Klaster 3x20 w Gliwicach, oraz 2) Dolnośląski Klaster Ekoenergetyczny EEI we Wrocławiu. W UE przykładowymi klastrami mogą być klastry ekoenergetyczne: 1) Klaster ECO World Styria (Austria), 2) EnviroCluster Peterborough (Anglia), oraz 3) deenet (Niemcy). Poniżej przedstawiono syntetycznie zestawienie ważniejszych elementów charakterystyki tych klastrów, istotnych ze względu na przedmiot niniejszego opracowania. Tabela 2. Zestawienie ważniejszych elementów charakterystyki wybranych klastrów Oznaczenia: WU wyższe uczelnie, JN - jednostki naukowe, B+R jednostki badawczo rozwojowe, OB jednostki otoczenia biznesu, PU firmy produkcyjne i usługowe, SzZ szkoły zawodowe, JST jednostki samorządu terytorialnego Lp. Nazwa klastra Specjalizacja Członkowie Forma organizacyjno prawna Koordynator Składki członkowskie Partnerstwo Pomorski WU, JN, Przemysł elektroniczny, przemysł i usługi telekomunikacyjne Wydział Elektroni- Administrator: Klaster ICT B+R, OB., (Klaster kluczowy PU, SzZ, i informatyczne ki, Telekomunikacji W. Pom.) JST i Informatyki PG 2. Innowacje w obszarze OZE, Konsorcjum poszanowania energii oraz promowanie ww. działań Nadwiślański JST, JN, Koordynator: Kwidzyński Park Prze- Klaster Energii B+R, OB, Szkolenia i doradztwo dot. OZE Odnawialnej PU mysłowo - Technologiczny Sp. z o.o. Wsparcie MSP w pozyskiwaniu finansowania Nie Gdański Klaster Budowlany (Klaster kluczowy W. Pom.) Pomorski Klaster BioEcoChemiczny Nowoczesne kubaturowe budownictwo niskoenergetyczne i pasywne Budowa mechanizmów dostępu do wiedzy i transfer technologii Produkcja leków, kosmetyków, odczynników chemicznych Prowadzenie badań i komercjalizacja ich wyników Konferencje i seminaria PU, JN, B+R, JST JN, B+R, OB, JST, P-U Sp. z o.o. Koordynator; Gdański Klaster Budowlany Sp. z o.o. Koordynator: Bałtyckie Centrum Biotechnologii i Diagnostyki Innowacyjnej Sp. z o.o. 11

13 Transfer doświadczeń i innowacji w ramach Polityki 3x20 5. Klaster 3x20 w Rozwój Kogeneracji PU, WU, Konsorcjum Gliwicach Energochłonność OB, JST Koordynator: budynków i procesów Emisja CO 2 6. Rozwój rynku OZE Koordynator: Dolnośląski Budowa i eksploatacja źródeł Centrum Ekorozwoju i Gospodarki Klaster Ekoenergetyczny we Wroczych, lokalnych ciepłowni i OB, JST energii, w tym biogazowni rolni- PU, WU, Odnawialnymi cławiu kogeneracji opartej na biomasie Źródłami Energii Termomodernizacja Klaster ECO World Styria (Austria) EnviroCluster Peterborough (Anglia) deenet (Niemcy) Biomasa, energia słoneczna, energia wodna Zarządzanie przepływem materiałów Zarządzanie ściekami i oczyszczanie ścieków Konsultacje środowiskowe Zarządzanie energią Rozproszone źródła energii Zarządzanie efektywnością energetyczną Odnawialne źródła energii Eko-budownictwo PU, B+R, OB, JST PU, B+R, OB, JST PU, B+R, OB, JST Spółka GmbH Projekt Koordynator: Brytyjskie Centrum Rozwoju Gospodarczego i Środowiskowego Stowarzyszenie Źródło: Zestawiono na podstawie informacji zawartych w opracowaniach: Benchmarking klastrów w Polsce Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny - Raport dedykowany, Klastry w Województwie Pomorskim Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową - prezentacja przygotowana na warsztaty strategiczne dot. klastrów oraz Strategii rozwoju Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego (op. cit.). Są to jedynie wybrane charakterystyczne przykłady. Szersze informacje można znaleźć w opracowanym na zlecenie PARP przez firmę Deloitte Business Consulting S.A. raporcie pt.: Benchmarking klastrów w Polsce oraz Benchmarking klastrów w Polsce Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny - Raport dedykowany 7. Poniżej przedstawiono najważniejsze wyniki tego benchmarkingu w odniesieniu do BKEE, istotne z punktu widzenia przedmiotu niniejszego opracowania. 4.2 Wyniki benchmarkingu BKEE Zgodnie z przyjętą metodyką, analiza benchmarkingowa obejmowała pięć obszarów: zasoby klastra, procesy w klastrze, wyniki klastra, potencjał wzrostu oraz strategia klastra. Każdy z obszarów dzielił się na podobszary, w ramach których przypisano poszczególne wskaźniki. Wykresy radarowe przedstawiają wyniki oraz krzywą średnich wyników dla danego obszaru / podobszaru, aby umożliwić odniesienie wyników osiągniętych przez klaster również do średniej uzyskanej przez wszystkie klastry uczestniczące w badaniu. 6 Benchmarking klastrów w Polsce 2010, PARP, Warszawa Benchmarking klastrów w Polsce Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny Raport dedykowany. PARP, Warszawa

14 BKEE, wg benchmarkingu, znajduje się w fazie wzrostu, co przedstawia Rys. 4. W raporcie wskazuje się m.in. na wysoką renomę BKEE, jako organizacji o uporządkowanej strukturze, konkretnych celach oraz mierzalnych sukcesach. Źródło: Benchmarking klastrów w Polsce Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny - Raport dedykowany. PARP, Rys. 4. Faza rozwoju BKEE wg benchmarkingu Wykres radarowy przedstawiający wyniki benchmarkingu BKEE, dla ww. pięciu obszarów, przedstawia Rys. 5. Źródło: Benchmarking klastrów w Polsce Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny - Raport dedykowany. PARP, Rys. 5. Synteza benchmarkingu BKEE 13

15 Analiza BKEE przedstawiona na wykresie Rys. 5 pokazuje, że wyniki BKEE przewyższają średni poziom reprezentowany przez klastry w Polsce. Klaster działa aktywnie w sposób wielowymiarowy i, jak wynika z analizy, przynosi wymierne korzyści. Wskazuje się m.in. na posiadanie przez BKEE bardzo dobrej strategii działania 8. W analizie wskazuje się jednak, że pomimo dobrych wyników BKEE musi dalej doskonalić swoje działania, aby w konsekwencji zbliżać się do wzorca. Największe rozbieżności w stosunku do wzorca pojawiają się w obszarze zasobów i wyników klastra (wyniki dwukrotnie słabsze od benchmarku) BKEE - Analiza SWOT W ramach benchmarkingu BKEE dokonano również analizy SWOT klastra, określając mocne i słabe strony BKEE oraz szanse i zagrożenia dla rozwoju klastra. Wyniki tej analizy przedstawia Tabela 3. Tabela 3. Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny Analiza SWOT 8 Benchmarking klastrów w Polsce Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny Raport dedykowany, str ibidem 14

16 Źródło: Benchmarking klastrów w Polsce Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny - Raport dedykowany. PARP, 2010, str. 32 i 33. Z punktu widzenia przedmiotu niniejszego opracowania istotne są następujące wyniki tej analizy: 1) Mocną stroną BKEE jest Ugruntowana struktura klastra z jasno określonym podziałem odpowiedzialności. 2) Słabą strona klastra jest Brak alternatywnych źródeł finansowania działalności klastra (np. składek członkowskich). 3) Szansą dla rozwoju BKEE jest: Uzyskanie statusu klastra kluczowego w Województwie Pomorskim. 4) Zagrożeniem dla rozwoju klastra jest: Zmiana kierunku finansowania publicznego. 5) Zagrożeniem jest również: Konkurencja innych klastrów ekoenergetycznych. 3.4 Rekomendacje Ważniejsze rekomendacje, zawarte w benchmarkingu BKEE, istotne z punktu widzenia przedmiotu niniejszego opracowania, przedstawiają się jak niżej 10 : 1) BKEE jest jednym z wiodących klastrów w Polsce. Zastosowany model holenderski dzięki ścisłej współpracy pomiędzy placówkami naukowymi (instytutami badawczo rozwojowymi) a przedsiębiorcami zapewnia skuteczne wsparcie w zakresie dostępu do nowych technik i technologii. 2) Brak satysfakcjonujących możliwości finansowania rozwoju klastra. Samodzielność finansowa klastra jest niezbędna dla trwałości struktury klastrowej, w szczególności dla działalności komercyjnej, w której udział przedsiębiorstw jest dominujący. Wprowadzenie obowiązkowego partycypowania finansowego w strukturach klastra może jednak zniechę- 10 Benchmarking klastrów w Polsce Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny Raport dedykowany, str

17 cić mikro i małych przedsiębiorców do uczestnictwa. Powinni oni jednak być świadomi konieczności ponoszenia nakładów dla osiągnięcia określonych korzyści. 3) Ze względu na problemy z bieżącym finansowaniem działań klastra, a także brakiem systemu regularnych składek proponuje się, aby BKEE rozważył wprowadzenie rozwiązań umożliwiających uniezależnienie się od zewnętrznych źródeł finansowania. Klaster może wykorzystać szereg mechanizmów w tym zakresie, m.in.: pozyskanie, jako członka klastra, instytucji finansowej (np. bank, instytucja finansowa itp.), która oferowałaby pozostałym członkom klastra korzystniejsze źródła finansowania niż dostępne na rynku, pozyskiwanie środków w wyniku pobierania określonego procentu wartości każdej umowy pozyskanej przez przedsiębiorstwa dzięki członkostwu, pozyskiwanie środków dzięki realizacji wspólnych zamówień na rzecz członków klastra, ubieganie się o pomoc publiczną z budżetu regionu lub gmin, pozyskiwanie dodatkowych dotacji i kontraktów państwowych, darowizn, spadków, i zapisów ofiarności prywatnej oraz odsetek bankowych. Fundusze pozyskiwane dzięki stosowaniu ww. mechanizmów mogłyby być przekazywane na bieżącą działalność klastra, w tym na biuro oraz niezbędne wydatki związane z jego prowadzeniem, jak również stanowić środki na projekty rozwojowe klastra. Kluczowe obszary doskonalenia BKEE, które przedstawiono w benchmarkingu, kończące rekomendacje przedstawia Tabela 4. Tabela 4. Kluczowe obszary doskonalenia BKEE Źródło: Benchmarking klastrów w Polsce Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny - Raport dedykowany. PARP, Jako kluczowy obszar doskonalenia BKEE wymienia się m.in. Stworzenie alternatywnych mechanizmów finansowania, z terminem realizacji 1 3 lat. 16

18 5. Analiza potencjalnych źródeł finansowania działalności BKEE 5.1 Rodzaje projektów a potencjalne źródła finansowania W przyjętej Strategii rozwoju BKEE (Rozdział 3) przewidziane jest 12 obszarów działalności klastra. Są to: 1) Zagadnienia systemowe (ekoenergetyki rozproszona); 2) Duże multidyscyplinarne projekty badawcze; 3) Kogeneracji ciepła w małej i średniej skali; 4) Produkcja i przetwórstwo biopaliw stałych, ciekłych i gazowych; 5) Produkcja roślin energetycznych; 6) Wykorzystanie energii wiatrowej, słonecznej, wodnej i geotermalnej; 7) Technologie wodorowe i ogniwa paliwowe, nowe materiały do silników cieplnych; 8) Laboratoria naukowe i B+R; 9) Sieci energetyczne (do OZE); 10) Użytkowanie energii (budownictwo pasywne, termomodernizacja, transport, urządzenia energooszczędne); 11) Współpraca międzynarodowa; oraz 12) Doradztwo, szkolenia, promocja i rozwój klastra. Ze względu na sposób finansowania w działalności BKEE, wyróżnić można cztery typy projektów (działań): A) Projekty realizowane indywidualnie przez członków klastra, przy współpracy klastra. B) Projekty realizowane przez konsorcja składające się z członków klastra, ewentualnie z udziałem podmiotów z poza klastra. C) Projekty realizowane bezpośrednio przez klaster na rzecz jego członków, w postaci doradztwa, szkoleń, promocji, pomocy w pozyskiwaniu środków zewnętrznych, w zarządzaniu projektami, itp. D) Projekty realizowane bezpośrednio przez klaster na zamówienia zewnętrzne + płatne usługi konsultacyjne. Sposób finansowania tych działań w zależności od typu przedstawiono w Tabeli 5. 17

19 Tabela 5. Sposób finansowania działalności BKEE Symbol Typy projektów / rodzaj działalności Główne obszary wg strategii Wykonawcy Źródła finansowania A Projekty realizowane indywidualnie przez członków klastra, przy współpracy klastra 3, 4, 5, 6, 10,11 Członkowie klastra realizujący projekt Środki własne wykonawców projektu + pozyskane środki zewnętrzne B Projekty realizowane przez konsorcja składające się z członków klastra, ewentualnie z udziałem podmiotów z poza klastra 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10 jw. jw. C Projekty realizowane bezpośrednio przez klaster na rzecz jego członków 8, 11, 12 Klaster Środki własne klastra + pozyskane środki zewnętrzne D Projekty realizowane bezpośrednio przez klaster na zamówienia zewnętrzne 3, 4, 5, 6, 8, 10,11,12 Zamawiający Środki zamawiającego Aktualnie w BKEE dominują projekty typu B, w mniejszym stopniu typu A. Przykładami takich projektów są: Modelowe kompleksy agroenergetyczne jako przykład kogeneracji rozproszonej opartej na lokalnych i odnawialnych źródłach energii (Konsorcjum: IMP PAN, UW-M i inni). Opracowanie zintegrowanych technologii wytwarzania paliwa z biomasy, odpadów rolniczych i innych (Konsorcjum: IMP PAN Grupa ENERGA). Udział w projektach międzynarodowych, jak np. w pilotażowym systemów innowacyjnych i klastrów BSR InnoNet, a także INTERREG lvc: RUBIRES - Rural Biological Resources (CRFO - UWM), Coach BioEnergy (CBEO - UWM) czy Bioenergy Promotion (IMP PAN) oraz PEA - Alternatywna Energia dla Sektora Publicznego (IMP PAN). Szereg projektów z dziedziny rozwoju OZE podejmowanych i realizowanych przez poszczególne firmy produkcyjno usługowe, zwłaszcza w dziedzinie OZE. Podejmowane i realizowane są również projekty typu C, jednak nie przez BKEE, jako taki, a przez Koordynatora tj. IMP PAN, albo inną jednostkę. Przykładami takich projektów są: Rozwój Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego - poprzez opracowanie strategii i promocję na terenie województwa pomorskiego (IMP PAN). Wsparcie tworzenia i rozwoju powiązań kooperacyjnych w Klastrze Kluczowym Województwa Pomorskiego - Bałtyckim Klastrze Ekoenergetycznym (IMP PAN z udziałem NKEO). Rozwój bazy badawczej i pomiarowej dla potrzeb przedsiębiorstw skupionych w BKE- E (IMP PAN, Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna i Grupa ENERGA). 18

20 Pomorska Akademia Energetyki - Szkolenia i doradztwo w celu wzmocnienia kapitału ludzkiego w 26 firmach zrzeszonych w BKEE (KPPT, IMP PAN). Projekty C w ogóle nie są realizowane przez BKEE, rozumiany jako całość. Wynika to stąd, że umowa Konsorcjum BKEE jest ogólną umową mającą charakter organizujący współpracę członków klastra, i nie dotyczy konkretnych przedsięwzięć. Te wymagają osobnych umów szczegółowych. Nie są również przez klaster realizowane projekty typu C, ponieważ BKEE jako konsorcjum nie posiada osobowości prawnej i nie może występować w obrocie samodzielnie. Powyższe czynniki sprawiają również, że BKEE w obecnej formie nie może być wnioskodawcą i beneficjentem dofinansowania. Może to czynić w imieniu klastra jedynie IMP PAN jako jego koordynator. 5.2 BKEE jako beneficjent dofinansowania uwarunkowania Istotne jest określenie warunków, jakie należałoby spełnić, aby BKEE mógł samodzielnie pozyskiwać dofinansowanie zewnętrzne, jako wnioskodawca i beneficjent. W tym celu dokonano przeglądu działań i poddziałań, w obszarach działalności BKEE, ujętych w Programach Operacyjnych Narodowej Strategii Spójności Przeglądem objęto następujące programy: PO Innowacyjna Gospodarka, PO Infrastruktura i Środowisko, PO Kapitał Ludzki, PO Rozwój Polski Wschodniej, Regionalny PO Województwa Pomorskiego, Regionalny PO Warmia i Mazury. Okazuje się, że aby BKEE mógł być podmiotem - wnioskodawcą i beneficjentem dofinansowania z tych programów, powinien posiadać status jednostki otoczenia biznesu, organizacji pozarządowej, centrum transferu technologii lub organizacji pożytku publicznego. Przedstawiono to w Tabeli 6. 19

21 Tabela 6. Wymagany status BKEE jako potencjalnego beneficjenta dofinansowania L.p. Program / Działanie / Poddziałanie Beneficjent BKEE jako Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 3.1. Inicjowanie działalności innowacyjnej Centrum transferu technologii 5.1. Wspieranie rozwoju powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym Osoba prawna prowadząca powiązania kooperacyjne 5.2. Wspieranie instytucji otoczenia biznesu świadczących usługi proinnowacyjne oraz ich sieci o znaczeniu ponadregionalnym Instytucja otoczenia biznesu działająca w sieciach 5.4. Zarządzanie własnością intelektualną Instytucja otoczenia biznesu 2. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 9.3. Termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej Organizacja pozarządowa 3. Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2.1. Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki Każdy podmiot 4.2. Rozwój kwalifikacji kadr systemu B+R i wzrost świadomości J. w. roli nauki w rozwoju gospodarczym 6.2. Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia J. w Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności J. w. zawodowej na obszarach wiejskich Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla J. w. przedsiębiorstw Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie J. w Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw J. w. 9.5 Oddolne inicjatywy szkoleniowe na obszarach wielskich J. w. 4. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 1.4. Promocja i współpraca - komponenty: promocja i współpraca Fundacja lub stowarzyszenie 5. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 123. Zwiększenie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej 6. Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego Osoba prawna 1.4. Systemowe wspieranie przedsiębiorczości Jednostka otoczenia biznesu lub organizacja pozarządowa Infrastruktura dla rozwoju firm innowacyjnych Stowarzyszenie, jednostka otoczenia biznesu lub organizacja pozarządowa Wsparcie regionalnych procesów proinnowacyjnych J. w Promowanie atrakcyjności regionu Jednostka otoczenia biznesu lub organizacja pozarządowa Wspieranie międzynarodowej aktywności pomorskich przedsiębiorstw J. w Infrastruktura edukacyjna i naukowo dydaktyczna Organizacja pozarządowa 5.4. Rozwój energetyki opartej na źródłach odnawialnych J. w Infrastruktura energetyczna i poszanowania energii J. w. 7. Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury Jednostka otoczenia biznesu lub organizacja pozarządowa Inwestycje infrastrukturalne tworzące powiązania kooperacyjne pomiędzy jednostkami naukowymi i badawczorozwojowymi a przedsiębiorstwami Budowa i rozbudowa klastrów o znaczeniu lokalnym i regionalnym Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii Organizacja pozarządowa Bezpieczeństwo ekologiczne Organizacja pozarządowa J. w. 20

22 Analiza innych programów, w ramach których można uzyskać wsparcie dla projektów w zakresie specjalizacji BKEE, takich jak np.: Program Europejskiej Współpracy Terytorialnej, Norweski Mechanizm Finansowy, Polsko Szwajcarski Program Współpracy, itp., jako beneficjentów, oprócz jednostek naukowych, B + R, samorządu terytorialnego, jednostek szkoleniowych, wymieniają najczęściej: fundacje, stowarzyszenia, organizacje pozarządowe i ogólnie jednostki non profit. 5.3 Problem odpłatności członków za świadczone usługi BKEE Biorąc pod uwagę wyniki benchmarkingu oraz powyższe rozważania, można przyjąć, że docelowo przychody BKEE powinny docelowo pochodzić z trzech źródeł: z pozyskanych przez BKEE środków zewnętrznych, w tym z Programów Operacyjnych regionalnych i centralnych oraz innych tego typu źródeł, z dochodów z działalności gospodarczej (zlecenia zewnętrzne), w tym np. z płatnych usług konsultacyjnych, przeznaczonych na działalność statutową, z rocznych składek członkowskich, które byłyby wprowadzone jako opłaty za realizację określonych pakietów usług, zróżnicowanych w zależności od charakteru pakietu oraz wielkości podmiotu. Warto powtórzyć, że w większości klastrów zagranicznych funkcjonują składki członkowskie. Stanowią one jeden z istotnych składników finansowania. Np. Klaster ECO World Styria (Austria) finansowany jest z następujących źródeł: 85% - źródła regionalne i krajowe - Styryjska Agencja Rozwoju Biznesu, Das Land Steiermark, Stadt Graz. 5% - składki członkowskie: 10 % - inne źródła, w ramach częściowo niezależnych od inicjatywy projektów. Składki członkowskie wynoszą Euro. Pakiet standard kosztuje rocznie 200 Euro + 4 Euro za każdego zatrudnionego, max 1500 Euro. Pakiet Premium: rocznie 2500 Euro i 4 Euro za pracownika, max 4900 Euro. W klasterze EnviroCluster Peterborough (Anglia) składki członkowskie w klastrze są zróżnicowane i wynoszą: GBP, w zależności od rodzaju usług i wielkości przedsiębiorstwa. Również w klastrze deenet (Niemcy) składki członkowskie są zróżnicowane i wynoszą: Euro, w zależności od rodzaju usług i wielkości przedsiębiorstwa. Wysokość przyszłych składek członkowskich w BKEE musi być ustalona w wyniku analizy wszystkich ww. możliwości finansowania, co wymaga odrębnego opracowania. 21

23 6. Warianty docelowej formy organizacyjne prawnej BKEE i wybór rozwiązania 6.1 Przegląd możliwych form organizacyjno prawnych klastra Aktualnie formą organizacyjno prawną BKEE jest konsorcjum. Liderem konsorcjum BKEE jest IMP PAN. Formalnie rzecz biorąc konsorcjum jest organizacją zrzeszającą kilka podmiotów gospodarczych na określony czas, w konkretnym celu. Konsorcja są tworzone najczęściej w przypadku dużych lub ryzykownych inwestycji, ale też projektów wymagających współdziałania kilku różnych podmiotów i funkcjonują zwykle do czasu zakończenia przedsięwzięcia. W umowie konsorcjum podmioty mogą określić, który z podmiotów lub osób będzie reprezentował konsorcjum na zewnątrz. Konsorcja nie mają wspólnego majątku, a wszelkie formy płatności regulowane są przez firmę lub osobę reprezentującą konsorcjum 11. W przypadku klastrów możliwe są jednak jeszcze inne formy organizacyjno - prawne, takie jak np.: fundacja, stowarzyszenie, spółka akcyjna, a nawet spółka z o.o. W ramach cytowanego Benchmarkingu klastrów w Polsce 2010 dokonano m.in. przeglądu stosowanych w klastrach form organizacyjno prawnych. Wyniki tego przeglądu przedstawia Rys. 6. Źródło: Benchmarking klastrów w Polsce Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny - Raport dedykowany. PARP, Rys. 6. Formy organizacyjno prawne klastrów Najczęściej występującą formą organizacyjno prawną klastrów w Polsce jest stowarzyszenie - 20 %, inne formy (zwykle inicjatywy klastrowe o formie zbliżonej do porozumienia, partnerstwa, etc.) 19 %, konsorcja 5 %, fundacje 1 %, spółki akcyjne i spółki z o.o. - po 1 %. 11 Wikipedia, Konsorcjum 22