PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE. Dr Anna Rachwał 2012/2013

Transkrypt

1 PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE Dr Anna Rachwał 2012/2013

2 PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE 1. Przesłanki ogłoszenia upadłości i. Zdolność upadłościowa ii. Niewypłacalność iii. Ubóstwo masy

3 ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB FIZYCZNYCH Jan jest wspólnikiem spółki jawnej prowadzącej sklep z częściami do samochodów marki Skoda. Niestety od dwóch lat interesy nie szły najlepiej i sklep prawie nie przynosi zysku, w związku z czym wspólnicy podjęli uchwałę o likwidacji spółki i przystąpili do spłacania jej zobowiązań (przy czym nie ma pewności, że uda się zaspokoić wszystkie). W toku likwidacji Jan stwierdził, że ze względu na brak dochodów nie jest już w stanie spłacać kredytu zaciągniętego w banku B (w kwocie zł) na zakup dużego domu z ogrodem i przez ostatnie 4 miesiące nie spłaca jego rat. Konsekwentnie zaprzestał także spłacania niewielkich pożyczek konsumpcyjnych, które zaciągnął w innych bankach i firmach pożyczkowych. Firma pożyczkowa B złożył wniosek o ogłoszenie upadłości Jana. Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości Jana? Jeżeli tak, to w jakim trybie będzie toczyło się postępowanie (ogólnym/ konsumenckim)?

4 ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB FIZYCZNYCH Przedsiębiorcy: art. 5 PUiN Osoby prowadzące działalność gospodarczą lub zawodową w rozumieniu KC (ust. 1) nawet wówczas, gdy nie zostali ujawnieni w Ewidencji Działalności Gospodarczej (art. 9 PUiN); w tym wspólnik spółki cywilnej (brak zdolności upadłościowej samej spółki) Wspólnicy osobowych spółek handlowych ponoszący nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki: wspólnicy spółki jawnej, komplementariusze w spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej, partnerzy spółki partnerskiej (ust.2) o ile są w stosunku do nich spełnione pozostałe przesłanki ogłoszenia upadłości; ogłoszenia ich upadłości nie uzasadnia samo tylko ogłoszenie upadłości spółki, a brak ogłoszenia upadłości spółki nie stanowi przeszkody dla upadłości wspólnika

5 ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB FIZYCZNYCH Byli przedsiębiorcy : przez okres 1 roku od dnia przedsiębiorcy wykreślenia z EDZ oraz przez okres 1 roku od dnia utraty kwalifikacji wspólnika spółki osobowej (art. 8 PUiN) Osoby nieprowadzące działalności gospodarczej (upadłość konsumencka ): art ust. 2 PUiN: wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć wyłącznie dłużnik [szczególne postępowanie upadłościowe może zostać wszczęte także przez okres 1 roku po śmierci dłużnika, art. 7 PUiN]

6 ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB FIZYCZNYCH Wniosek o ogłoszenie upadłości Jana złożył wierzyciel (bank B) gdyby chodziło o upadłość konsumencką wniosek podlegałby oddaleniu już ze względu na brak legitymacji wnioskodawcy; Jan jest wspólnikiem spółki jawnej: posiada zatem zdolność upadłościową bez względu na to, czy prowadzi również inną, samodzielną działalność gospodarczą na podstawie art. 5 ust. 2 pkt 2 PUiN; Spółka jawna znajduje się wprawdzie w fazie likwidacji, ale do czasu jej wykreślenia z KRS istnieje i Jan jest jej wspólnikiem w rozumieniu art. 5 ust. 2 pkt 2 PUiN; jego zdolność upadłościowa będzie trwała jeszcze przez 1 rok od dnia wykreślenia spółki tak samo byłoby w razie zbycia przez Jana udziału [ogółu praw i obowiązków] w spółce, por. art. 10 KSH

7 ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB FIZYCZNYCH Niewykonane zobowiązania Jana nie wynikają z jego aktywności w spółce; wierzyciele spółki w likwidacji nie domagają się jeszcze od niego spełnienia zobowiązań spółki; może się okazać, że egzekucja z majątku spółki nie będzie bezskuteczna (art w zw. z art. 31 KSH) i jego odpowiedzialność nigdy się nie zaktualizuje; zobowiązania mają charakter konsumencki Dla możliwości ogłoszenia upadłości znaczenie ma wyłącznie kwalifikacja jako przedsiębiorca/ nie-przedsiębiorca, bez względu na charakter (istniejących/ niewykonanych) zobowiązań; PUiN nie przewiduje odrębnych trybów postępowania z wierzytelnościami handlowymi i konsumenckimi Skoro nie jest to upadłość konsumencka, jest możliwe ogłoszenie upadłości na wniosek wierzyciela o ile są spełnione pozostałe przesłanki (niewypłacalność, wystarczający majątek) - postępowanie będzie toczyć się w trybie ogólnym Por. uchw. SN z , III CZP 41/04, OSNC 2005/7-8

8 ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB FIZYCZNYCH Paweł prowadzi gospodarstwo rolne. Ze względu na bardzo długo trwającą zimę oraz częste podtopienia wiosną plony w tym roku były fatalnie niskie, a warzywa tak niskiej jakości, ze mimo wyższych cen, jego dochód był o ponad połowę mniejszy niż rok wcześniej. Pozwoliło mu to wprawdzie na zaspokojenie bieżących potrzeb, ale musiał zaprzestać spłacania kredytów zaciągniętych w bankach zarówno na powiększenie i modernizację gospodarstwa jak i na prywatne potrzeby (samochód, remont domu). Złe prognozy na kolejny rok doprowadziły Pawła do wniosku, że nigdy nie uda mu się zwrócić pieniędzy i złożył wniosek o ogłoszenie swojej upadłości wraz z wnioskiem o zwolnienie z niespłaconych w dalszym postępowaniu długów. Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości Pawła? Jeżeli tak, to w jakim trybie będzie toczyło się postępowanie (ogólnym/ konsumenckim)?

9 ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB FIZYCZNYCH Wniosek złożył sam dłużnik; nie da się na tej podstawie wykluczyć upadłości konsumenckiej Art. 6 PUiN przewiduje, że nie można ogłosić upadłości osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne (pkt 5) Wykluczona jest z pewnością możliwość prowadzenia postępowania w trybie ogólnym Tytuł V PUiN nosi nazwę Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej ; art PUiN określa jednak, że stosuje się go do osób fizycznych, wobec których nie mają zastosowania przepisy działu II tytułu I (zawierające art. 6 pkt 5) W świetle art PUiN Paweł ma zdolność upadłościową nie ma jej jednak w świetle tytułu tytułu taka interpretacja została wskazana przez Ministerstwo Rolnictwa

10 ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB FIZYCZNYCH Tadeusz hydraulik prowadził własną działalność gospodarczą. W związku z chorobą zgłosił zawieszenie działalności gospodarczej na okres 1 roku (por. art. 14a ustawy o swobodzie działalności gospodarczej). Stan jego zdrowia cały czas ulegał pogorszeniu i, jeszcze w okresie zawieszenia działalności, uzyskał orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy i przyznano mu rentę. Tadeusz stwierdził, że wysokość renty nie wystarczy na spłatę jego starych zobowiązań (zarówno handlowych jak i konsumenckich ), trudno jest mu także stwierdzić jednoznacznie czy po kilku miesiącach rehabilitacji będzie zdolny świadczyć usługi hydrauliczne. Zaprzestał spłacania kredytu i złożył wniosek o ogłoszenie swojej upadłości wraz z wnioskiem o umorzenie niezaspokojonych w postępowaniu zobowiązań. Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości Tadeusza? Jeżeli tak, to w jakim trybie będzie toczyło się postępowanie (ogólnym/ konsumenckim)?

11 ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB PRAWNYCH I INNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH W budynku przy ul. Internetu 5 w W. jest 20 mieszkań. Budynek jest zabytkowy, a ponadto ze względu na prestiżową lokalizację właściciele lokali chcieli znacznie podnieść jego standard. Zaciągnęli w związku z tym wysoki kredyt na remont budynku w banku B. Kiedy jednak trzeba było znaleźć środki na zwrot kredytu, nie udało się przegłosować uchwały o podwyższeniu opłat na utrzymanie nieruchomości wspólnej i fundusz remontowy. Ponieważ konto wspólnoty wykazało bilans 0,00 zł zarząd wspólnoty przez kilka kolejnych miesięcy nie spłacał kredytu i nie płacił za media za dostarczane do części wspólnych budynku, a jedynie przekazywał na konto zakładu energetycznego i wodociągowego kwoty uiszczane przez mieszkańców za zużywane przez nich media. Zirytowany bank B złożył wniosek o ogłoszenie upadłości wspólnoty mieszkaniowej przy ul. Internetu 5 w W. Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości wspólnoty?

12 ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB PRAWNYCH I INNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH Podmioty posiadające zdolność upadłościową: Spółka z o.o. i spółka akcyjna, nawet jeśli nie prowadzą działalności gospodarczej Inne osoby prawne oraz jednostki organizacyjne wyposażone w zdolność prawną, o ile są przedsiębiorcami w rozumieniu KC (art. 5 ust. 1 PUiN) Osobowe spółki handlowe (jawna, komandytowa, partnerska, komandytowo-akcyjna), również wówczas, gdy przedmiotem ich działalności jest np. działalność rolnicza lub prowadzenie szkoły językowej

13 ZDOLNOŚĆ UPADŁOŚCIOWA OSÓB PRAWNYCH I INNYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH Brak zdolności upadłościowej: Osoby prawne i jednostki organizacyjne wyposażone w zdolność prawną niebędące przedsiębiorcami (np. wspólnota mieszkaniowa zarządzanie nieruchomością wspólną nie jest prowadzeniem działalności gospodarczej; zdolność upadłościową może mieć np. spółka z o.o. będąca zarządcą) Podmioty prawa publicznego: Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego Publiczne samodzielne zakłady opieki zdrowotnej Instytucje utworzone w drodze ustawy (np. uniwersytety) Instytucje utworzone w wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą (grupa PKP) Uczelnie (prywatne)

14 NIEWYPŁACALNOŚĆ Spółka z o.o. Alfa wszczęła przeciwko spółce z o.o. Beta postępowanie o zapłatę odszkodowania wynikającego z nienależytego wykonania zobowiązania przez spółkę Beta. Spór toczący się zgodnie z umową stron przed sądem polubownym jest skomplikowany prawnie i postępowanie trwa już ponad 6 miesięcy. Spółka Alfa wystąpiła do sądu o ogłoszenie upadłości spółki Beta, wskazując, że spółka Beta jest pozwaną w kilku procesach o zapłatę toczących się przed różnymi sądami. Spółka Beta wskazuje, że kwestionuje wysokość spornych wierzytelności. Sąd stwierdził, że bilans spółki Beta wykazuje stratę. Sąd ustalił również, że spółka pozostaje w zwłoce z zakończeniem kilku budów. Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości spółki z o.o. Beta?

15 NIEWYPŁACALNOŚĆ Niewykonywanie wymagalnych zobowiązań pieniężnych (przesłanka ogólna) Co do zasady bez względu na przyczynę tego stanu, niekoniecznie brak majątku lub płynnych środków na ich zaspokojenie Zarówno o charakterze prywatno- jak i publicznoprawnych (wszystkie wierzytelności, które podlegają zaspokojeniu w postępowaniu upadłościowym, por. art. 189 PUiN) Niewykonywaniem zobowiązań jest również ich zaspokajanie w toku postępowania egzekucyjnego chyba, że wszystkie niewykonane zobowiązania są sporne (por. post. SN z , III CK 360/02, niepubl) Niewykonywanie przez spółkę Beta zobowiązań spornych nie uzasadnia ogłoszenia jej upadłości; sąd nie będzie też brał pod uwagę niedokończonych budów (zobowiązania niepieniężne)

16 NIEWYPŁACALNOŚĆ Osoby prawne i ułomne osoby prawne: zobowiązania przekraczają wartość majątku ( przesłanka bilansowa ) Nie uwzględnia się kapitału zakładowego i innych funduszy spółki Uwzględnia się rzeczywistą, a nie księgową majątku wartość Sama strata w bilansie spółki Beta nie tworzy jeszcze stanu niewypłacalności, konieczna jest ocena struktury majątku.

17 NIEWYPŁACALNOŚĆ Bilans spółki z o.o. Gamma sporządzony na dzień 31 marca wykazał majątek o wartości zł oraz zobowiązania o wysokości zł, z czego aktualnie spółka pozostaje w 2 miesięcznym opóźnieniu z zapłatą kilku wierzytelności w łącznej wysokości zł oraz miesięcznym opóźnieniu w wykonaniu zobowiązania do wybudowania pawilonu sklepowego (zgodnie z umową spółka ma po zakończeniu prac otrzymać za niego wynagrodzenie w wysokości zł; uwzględnione w bilansie). Jeden z wierzycieli spółki złożył wniosek o ogłoszenie jej upadłości. Spółka argumentuje, że nie jest niewypłacalna, bo po zakończeniu robót przy pawilonie otrzyma pieniądze na spłatę zobowiązań. Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości spółki z o.o. Gamma?

18 NIEWYPŁACALNOŚĆ Art. 12: przemijająca niewypłacalność : możliwość oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie uznania sądu (z uwzględnieniem trwałości stanu niewypłacalności oraz pokrzywdzenia wierzycieli) Niewielkie opóźnienie do 3 miesięcy w wykonaniu zobowiązań + Niewielkie zadłużenie: do 10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa pozwala na oddalenie niezasadnego wniosku opartego na przesłance ogólnej (wątpliwości co do przesłanki bilansowej: art. 11 ust. 2 PUiN: wskazuje, jest ona spełniona nawet gdy [podmiot] zobowiązania na bieżąco wykonuje, a art. 12 PUiN mówi o niewykonanych zobowiązaniach); Jako wzorzec wyceny wskazuje wartość przedsiębiorstwa : wątpliwości co do dopuszczalności stosowania do osób fizycznych; przy dopuszczeniu w miejsce wartości przedsiębiorstwa należy przyjąć wartość całego majątku (to samo dotyczy spółek, które co do zasady nie mają majątku poza wchodzącym w skład przedsiębiorstwa; zmiana treści tego przepisu została jednak odrzucona w toku prac parlamentarnych)

19 NIEWYPŁACALNOŚĆ Art. 12: przemijająca niewypłacalność : niewykonane zobowiązania : 1) wymagalne: spółka Gamma zalega z zapłatą zł to mniej niż 10% wartości jej majątku ( zł) sąd mógłby oddalić wniosek, ponieważ spełnione są obie przesłanki. To rozwiązanie odpowiada założeniu, że art. 12 PUiN służy korekcie przesłanki ogólnej w aktualnej sytuacji dłużnika; 2) istniejące: różnica między wartością majątku spółki Gamma ( zł) a wysokością jej zobowiązań ( zł) wynosi zł przekracza zatem próg 10% i sąd musiałby ogłosić upadłość spółki. Taka interpretacja pozwala jednak na korektę również przesłanki bilansowej, ponieważ pozwala na ocenę stanu majątkowego, a nie tylko aktualnej sytuacji dłużnika i może uzasadniać ogłoszenie upadłości opartej na przesłance bilansowej nawet wówczas, gdy dłużnik na bieżąco wykonuje swoje zobowiązania.

20 MAJĄTEK WYSTARCZAJĄCY NA ZASPOKOJENIE KOSZTÓW POSTĘPOWANIA Zobowiązania spółki z o.o. Delta wynoszą ponad zł Na rachunku bankowym spółki znajduje się kwota około zł. Majątek spółki jest wyceniany na ok zł; w jego skład wchodzi jedynie nieruchomość fabryczna (spółka zaprzestała już produkcji i sprzedała większość maszyn), którą sama spółka bezskutecznie usiłowała sprzedać przez ostatni rok. Ze względu na brak gotówki spółka przestała płacić swoje zobowiązania. Jeden z wierzycieli złożył w związku z tym wniosek o ogłoszenie upadłości spółki Delta. Sąd ustalił, że przewidywane koszty postępowania upadłościowego wynoszą zł. Sama nieruchomość fabryczna jest przy tym obciążona hipoteką na rzecz jednego z banków, która została ustanowiona krótko przed złożeniem przez wierzyciela wniosku o ogłoszenie upadłości. Czy sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości spółki z o.o. Delta?

21 MAJĄTEK WYSTARCZAJĄCY NA ZASPOKOJENIE KOSZTÓW POSTĘPOWANIA Sąd obligatoryjnie oddala na podstawie art. 13 PUiN wniosek o ogłoszenie upadłości jeżeli (ubóstwo masy): majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania; majątek dłużnika jest obciążony hipotekami lub zastawami tak, że pozostała wartość nie wystarczy na zaspokojenie szacowanych kosztów postępowania; po zmianie stanu prawnego (art PUiN) należałoby ta listę uzupełnić o przewłaszczenie i cesję na zabezpieczenie, które również są zaspokajane na zasadzie prawa odrębności Z sumy uzyskanej z likwidacji przedmiotu zabezpieczeń przeznacza się jednak kwotę (nie więcej niż 10% wartości), wynikającą z porównania wartości przedmiotu zabezpieczenia i całej wartości masy upadłości na ogólne koszty postępowania upadłościowego (art. 345 ust. 1 PUiN)

22 MAJĄTEK WYSTARCZAJĄCY NA ZASPOKOJENIE KOSZTÓW POSTĘPOWANIA W obu wypadkach można jednak ogłosić upadłość, jeżeli istnieje prawdopodobieństwo zwiększenia majątku lub zmniejszenia kwoty wierzytelności, w tym zabezpieczonych rzeczowo, przez uznanie czynności dłużnika za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości W przypadku ujawnienia się ubóstwa masy dopiero po ogłoszeniu upadłości, postępowanie podlega umorzeniu (art. 361 PUiN) Hipoteka na majątku spółki Delta została ustanowiona krótko przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, więc można ją pominąć, bo prawdopodobnie jest bezskuteczna (por. art. 127 ust. 3 PUiN)

23 MAJĄTEK WYSTARCZAJĄCY NA ZASPOKOJENIE KOSZTÓW POSTĘPOWANIA Zakres kosztów postępowania określa art. 230 PUiN: m.in. koszty sądowe, wynagrodzenie syndyka, zarządcy lub nadzorcy, należności pracownicze przypadające za okres po ogłoszeniu upadłości Przy badaniu wniosku o ogłoszenie upadłości sąd bada, czy majątek wystarczy na zaspokojenie kosztów obu faz postępowania (w przedmiocie ogłoszenia upadłości i postępowania właściwego) Sąd bada nie tylko, czy w chwili orzekania dłużnik ma wystarczające środki, ale także, czy uda się je uzyskać w toku postępowania niezbywalność nieruchomości nie przesądza jeszcze, że syndykowi nie uda się znaleźć nabywcy Od wnioskodawcy niebędącego dłużnikiem sąd może żądać zaliczki na koszty postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości (art. 32 ust. 5 PUiN) Po ogłoszeniu upadłości zgromadzenie wierzycieli może w drodze uchwały zobowiązać do złożenia zaliczki na koszty dalszego postępowania wierzycieli mających największe należności, których łączna wysokość wynosi co najmniej 30% ogólnej sumy wierzytelności (art. 232 PUiN)