Transkrypt

1 Carl Steinitz and Erich Buhmann: Transatlantic co-operation between Harvard Design School and Anhalt University for the studio Bad Muskauer Park und Kulturlandschaft Die transatlantische Kooperation zwischen Harvard Design School und Hochschule Anhalt für das Studio Bad Muskauer Park und Kulturlandschaft Transatlantycka współpraca między Harvard Design School i Hochschule Anhalt w ramach Pracowni Mukażowski Park i Krajobraz Kulturowy Landscape architects today face the challenge of fast paced, large, complex projects carried out by ever larger teams of diverse specialists. University education does not often address these situations. Generally, a student works intensely as an isolated soloist. Prof. Carl Steinitz has developed a methodology for planning studies involving complex problems and varied groups. An article by Prof. Steinitz describing his approach appears later in this publication. Transatlantic co-operation between Prof. Steinitz s studio at the Harvard Graduate School of Design and the studio led by Prof. Buhmann in the anglophone Master Program Landscape Architecture (MLA) at Anhalt University of Applied Sciences was based on team-working. The one-term joint study of the IBA Landschaftsinsel Bad Muskau - Leknica - Weisswasser - Nochten project began with a field trip of the American students and their tutors Tess Canfield and Prof. Dr. Carl Steinitz on August 22, 2002, to the Bad Muskau region, where they were joined by the Anhalt students. It ended there with the final presentation on January 22, The studio included two periods of transatlantic visits. It was also very demanding for our local planning partners who answered our many questions. Viele Trends scheinen Landschaftsarchitekten derzeit zu beherrschen; immer schneller, immer komplexer und immer größere Projekten in immer größeren Teams mit immer mehr Spezialisten, die nur am Gesamterfolg gemessen werden. Die klassische Hochschulausbildung für Architekten entspricht dem oft nicht. Hier wird der einzelne Student oft noch angehalten an seinem Gebäude oder seiner Freianlage als Solist intensiv und abgeschottet für sich zu arbeiten. Prof. Dr. Carl Steinitz hat über Jahre ein gegenläufiges Modell für Planungsstudien als Gruppenarbeit entwickelt. Diesem Ansatz für Gruppenarbeit in der Planerausbildung ist im hinteren Teil ein gesonderter Beitrag von Prof. Steinitz gewidmet. Dieses Prinzip der Teamarbeit war eine gute organisatorische Grundlage für die transatlantische Kooperation zwischen dem Planungsstudio von Prof. Steinitz an der Harvard Graduate School of Design und dem Studio im englischsprachigen Masterstudiengang Landscape Architecture (MLA) der Hochschule Anhalt (FH). Das gemeinsame semesterlange Studienprojekt begann mit der Exkursion der amerikanischen Studenten und deren Betreuer Tess Canfield und Prof. Dr. Carl Steinitz am 22. August 2002 in Bad Muskau. Und es endete dort mit der Abschlusspräsentation am 22. Januar Dazwischen lagen sehr arbeitsintensive Wochen für die wissenschaftlichen Mitarbeiter und unseren Studenten und zwei Perioden von Gegenbesuchen. Stark gefordert wurden auch unsere Planungspartner vor Ort, denen wir viele Fragen gestellt haben. Wśród architektów krajobrazu panuje dzisiaj wiele trendów coraz szybciej, coraz bardziej kompleksowe i coraz większe projekty realizowane z coraz większymi zespołami, i coraz większą liczbą specjalistów, oceniane tylko na podstawie powodzenia całości przedsięwzięcia. Tendencji tej nie odpowiada klasyczne wykszałcenie akademickie architektów. Zakłada ono bowiem, iż każdy student indywidualnie, intensywnie i w odosobnieniu niczym solista pracuje nad własnym projektem budynku czy terenów zielonych. Prof. dr Carl Steinitz przez całe lata rozwijał przeciwstawny model studiów opierający się na pracy zespołowej. Temu właśnie problemowi prof. Steinitz poświęcił odrębny tekst, który publikujemy w części końcowej naszej dokumentacji. Zasada pracy zespołowej stała się znakomitym podłożem organizacyjnym transatlantyckiej współpracy między pracownią prof. Steinitza na harwardzkiej Graduate School of Designe oraz pracownią angielskojęzycznego fakultetu MLA Landscape Architekture przy Hochschule Anhalt. Wspólny, zaplanowany na cały semestr projekt zapoczątkowała wizyta amerykańskich studentów, ich opiekuna Tessa Canfielda oraz prof. dr Carla Steinitza, którzy 22 sierpnia 2002 roku przybyli do Bad Muskau. Zamknęła go natomiast prezentacja INTRODUCTION 07

2 Prior to this studio, a series of other study projects was carried out by Anhalt University for the IBA First Pueckler Land. In , Anhalt University and the Harvard Graduate School of Design had conducted a joint study of the Dessau-Woerlitzer- Gartenreich (http://www.gsd.harvard.edu/studios/ worlitz/ or studios/worlitz/worlitz.html). The opportunity for transatlantic co-operation was created by the challenges offered by the IBA Landschaftsinsel Muskauer Park und Kulturlandschaft. Redevelopment of the very extensive active brown coal opencast mine in Nochten is only one of the many challenges here. How can the esthetic legacy of Prince PĂĽckler be transferred into today? Are Prince Pueckler s principles of design, described in his famous book Hints on Landscape Gardening, still applicable two hundred years later? Are they useful for the enhancement of the park in Bad Muskau; for healing the torn landscape of the brown coal opencast pit; for the improvement of the link between Bad Muskau and Leknica; for ensuring a sustainable future for INTRODUCTION 08 Dem Studio zu der IBA Landschaftsinsel Bad Muskau Leknica Weißwasser Nochten gingen eine Reihe anderer Studienprojekte der Hochschule Anhalt (FH) für die IBA Fürst Pückler Land und gemeinsame Projekte der Hochschule Anhalt mit Prof. Steinitz voraus. Besonders hervorzuheben ist das gemeinsame Studioprojekt zum Dessau-Wörlitzer-Gartenreich (http://www.gsd.harvard.edu/studios/worlitz/ or worlitz/worlitz.html) im Jahre Die erfolgreiche Zusammenarbeit der Hochschulen mit der IBA Fürst Pückler Land stellte eine weitere gute Grundlage für diese StudioKooperation dar. Der wesentliche Auslöser für das Wagnis einer transatlantischen Kooperation war die absolut reizvolle planerische Herausforderung der IBA Landschaftsinsel Muskauer Park und Kulturlandschaft. Die Chance der Ideenentwicklung für eine kreative Sanierung des sehr großflächigen aktiven Braunkohletagebau von Nochten ist hierbei nur eine der Herausforderungen. Wie kann das Erbe von Fürst Pückler heute hierfür übertragen werden? Sind Fürst Pücklers in seinem Werk ANDEUTUNGEN ÜBER LANDSCHAFTSGÄRTNEREI ausführlich dokumentierten Gestaltungsgrundsätze zweihundert Jahre später für die Weiterentwicklung des Parks in Bad Muskau, für die Heilung der umgestülpten Landschaft des Braunkohletagebaus, für die Verbesserung der Verbindung zwischen Bad Muskau und końcowa, 22 stycznia 2003 roku. Te dwa wydarzenia dzielą tygodnie niezwykle intensywnej pracy naukowców i studentów oraz dwie rewizyty. Skorzystaliśmy z doświadczeń naszych partnerów zadając im na miejscu wiele pytań. Zanim powstała pracownia IBA Wyspa Krajobrazowa Bad Muskau Łęknica Weiswasser Nochten, zrealizowany został cykl projektów Hochschule Anhalt w ramach pracowni IBA Ziemia Księcia Pücklera oraz inne wspólne projekty uczelni i prof. Steinitza. Szczególnie godny wzmianki jest tu wspólny projekt dotyczący Ziemi Ogrodów w Dessau i Wörlitz, w roku akademickim 1997/98 (http:// or worlitz.html). Owocna współpraca uczelni z Pracownią IBA Ziemia Księcia Pücklera stała się kolejną podstawą do stworzenia niniejszej kooperacji. Istotnym elementem, który przyczynił się do ryzykownego przedsięwzięcia współpracy transatlantyckiej, było fascynujące wyzwanie planistyczne związane z kształtowaniem wyspy krajobrazowej Mużakowski Park i Krajobraz Kulturowy. Szansa tworzenia nowych idei odnowy rozległego obszaru czynnej kopalni odkrywkowej węgla brunatnego w Nochten to tylko jedno z wyzwań. Jak można dzisiaj nawiązać do

3 While many in the region were discouraged by current economic conditions, the students saw the potentials of the landscape independent of the current economic depression. The students work is overflowing with ideas and visions. It is fortunate that the region is able to document this flood of ideas in a publication and a poster exhibition. After the description of the landscape analysis of the project area (about 20 by 25 kilometers), the students 31 individual projects are presented. Projects are grouped geographically. First, the Bad Muskau/ Leknica area is introduced, then Faltenbogen and Weisswasser, and finally the projects around the opencast pit Nochten are presented. The ideas of the international students are wide ranging and free of the many constraints that the planner is usually subject to in his everyday work. The diagram of the studio process is displayed in the article on the studio method. The outcome is a result of the group process. All 31 students from 13 countries (listed in the appendix) have influenced all the projects, although, of course each individual project was worked on essentially by one or two students. Leknica, für die nachhaltige Zukunftssicherung von Leknica nach dem EU-Beitritt von Polen, für die Problemlösung der schrumpfenden Stadtteile in Weißwasser geeignet? Es ist wohl ein Unikum, Studenten eines Planungsstudios vor zweihundert Jahren entwickelt Gestaltungsgrundsätze aus der Region zur für die adäquate heutige Umsetzung mitgeben zu können. Diese Auseinandersetzung mit Fürst Pücklers Gestaltungsgrundsätzen stellte eine besondere zusätzliche akademische Herausforderung dar. -Die fachliche Motivation war somit außergewöhnlich hoch. Aufgrund seiner langen Erfahrung mit Planungsstudios konnte Prof. Steinitz den Spannungsbogen immer halten. Während viele in der Region aufgrund der derzeitigen elementaren wirtschaftlichen Bedrohung Mut und Perspektive verloren haben, sehen Studenten die Potentiale einer Landschaft völlig unabhängig von der derzeitigen wirtschaftlichen Depression in der Region. Die studentischen Arbeiten sprühen daher vor Ideen und Visionen. Es ist daher sehr schön, dass Landkreis und Stadt Muskau die Fördermöglichkeit gefunden haben, diese Ideenflut in einer Broschüre zu dokumentieren um diese auch im Rahmen einer weiteren parallelen Posterausstellung einem größeren Kreis vorzustellen und an die Hand zu geben. Nach den Grußworten und den einführenden Beiträgen der Hochschulen, der Stiftung Fürst-Pückler- Park Bad Muskau und der IBA Fürst Pückler Land werden im Hauptteil 31 der Einzelprojekte des Studios dargestellt. Nach der Erläuterung der Landschaftsanalyse für das rund 20 mal 25 Kilometer dziedzictwa księcia Pücklera? Czy podstawowe zasady kształtowania krajobrazu sformułowane szczegółowo w jego dziele Uwagi na temat ogrodnictwa krajobrazowego mogą znaleźć zastosowanie w dwieście lat później przy rozbudowie Parku Mużakowskiego, przy regeneracji zdewastowanego terenu odkrywkowej kopalni węgla brunatnego, przy poprawie powiązań między Łęknicą a Bad Muskau, przy trwałym zabezpieczeniu Łęknicy na przyszłość po przystąpieniu Polski do UE, przy rozwiązywaniu problemów kurczącego się miasta w Weißwasser? Bez wątpienia jest to coś unikalnego, kiedy studentom planistyki przestrzennej można przedłożyć stworzone przed dwustu laty zasady kształtowania krajobrazu w tymże regionie jako adekwatne i nadające się dzisiaj do zrealizowania. Pomysł zmierzenia się z zasadami księcia Pücklera stanowił tutaj dodatkowe wyzwanie akademickie. Tak więc specjalistyczna motywacja była niezwykle wysoka. Dzięki wieloletniemu doświadczeniu prof. Steinitza w działalności pracowni planowania cały czas panowała atmosfera najwyższej koncentracji. W regionie wielu ludzi wpadło w rezygnację tracąc perspektywy w obliczu podstawowych zagrożeń gospodarczych, tymczasem studenci postrzegają potencjał krajobrazu całkowicie niezależnie od aktualnej niekorzystnej sytuacji gospodarczej regionu. Dlatego też ich prace pełne są nowych idei i wizji. Cieszy więc fakt, że powiat ziemski i miasto Bad Muskau znalazły środki, by udokumentować ten ogrom pomysłów w broszurze, która zostanie zaprezentowana w ramach równoległej wystawy plakatu i dotrze do szerszych kręgów. INTRODUCTION 9

4 Vitally important for transatlantic co-operation was continuous collaboration using digital media. The media were entirely digital, based on official digital maps of the regional authorities and private providers of geographic data. All data and all states of planning were available for all participants on the internet anytime. An especially intensive collaboration was made possible by live video conferencing twice a week. Ursula Nothhelfer and Hope Hasbrouck describe the extraordinary technical possibilities, but also the technical complexity of this approach. Evaluation of the success of the live conferencing method within the studio provided the basis for their research project. Both universities would like to thank IBA for providing this interesting challenge for our international students. The inspiration and legacy of Prince Pueckler was an enormous motivation for everyone. The joint studio project has set a new benchmark at Anhalt University for the conduct of studios in landscape architecture. Both universities supported this studio project financially. Support came from DAAD (supporting international study programs) for the MLA Program in Saxony- Anhalt. INTRODUCTION 10 große Projektgebiet sind die Projektbeschreibung geographisch gruppiert. Zunächst wird der Bereich Bad Muskau/Leknica dann der Faltenbogen und Weißwasser und letztlich die Projekte um den Tagebau Nochten vorgestellt. Die Ideen der internationalen Studentenarbeiten sind frei von den vielen Zwängen die der Planer im Alltag hat. Im Studio wird ein hohes Maß an Kreativität und Innovation gefordert, hier bekommt das Studio fast die Qualität eines Ideenwettbewerbs, der jedoch in organisierter Form stufenweise aufgebaut wird. In dem Beitrag zur Studio Methode, ist das Ablaufdiagramm dieses Studioprozesses wiedergegeben. Da in wechselnden Gruppen gearbeitet wurde, ist letztlich alles ein Ergebnis des Gruppenprozesses. Alle 31 Studenten aus 13 Ländern, die im Anhang gelistet sind, haben einen Einfluss auf alle Projekte gehabt, obwohl natürlich jedes Einzelprojekt immer im Wesentlichen von ein oder zwei Studenten bearbeitet wurde. Wesentlich für die transatlantische Zusammenarbeit war natürlich die durchgehende Zusammenarbeit mit digitalen Medien. Die Bearbeitung erfolgte durchgehend digital auf der Basis der offiziellen digitalen Karten der Landesämter und privater Geodatenanbieter. Alle Daten, alle Planungsstände waren über Internet jederzeit für alle Beteiligten verfügbar. Po słowie wstępnym oraz tekstach wprowadzających obu uczelni, Fundacji Kultury na rzecz Parku Księcia Pücklera w Bad Muskau oraz Pracowni IBA Kraina Księcia Pücklera, w części głównej przedstawionych zostanie 31 szczegółowych projektów powstałych w pracowni. Po wyjaśnieniach dotyczących analizy krajobrazu obszaru objętego projektem, zajmującego powierzchnię ok. 20 na 20 km, geograficznie zgrupowane zostały opisy projektów. Jako pierwszy przedstawiony zostanie obszar Bad Muskau Łęknica, następnie Wał Mużakowski i Weißwasser, i wreszcie projekty dotyczące odkrywki w Nochten. W pomysłach rozwijanych przez studentów nie ma tylu ograniczeń, z jakimi na co dzień musi borykać się planista przestrzenny. W pracowni oczekuje się rozwiniętej kreatywności i zmysłu innowacyjnego w tym sensie jest ona miejscem współzawodnictwa w tworzeniu nowych idei, aczkolwiek zachowane są tu stosowne ramy organizacyjne i stopniowy przebieg prac. W artykule dotyczącym metod pracowni pojawia się diagram ilustrujący przebieg procesu pracy. Ponieważ toczyła się ona w zmieniających się zespołach, wszystkie wyniki są efektem zespołowego procesu. Wszystkich 31 wymienionych w aneksie studentów z 13 krajów, kształtowało wspólnie wszystkie projekty, aczkolwiek zasadnicze części pojedynczych projektów opracowane zostały zwykle przez jednego lub dwóch studentów.

5 Our sincere thanks go to the cultural foundation First Pueckler Park Bad Muskau and its committed staff for their support. We are especially grateful for our rewarding professional collaboration with the IBA Director Prof.Dr. Rolf Kuhn and our IBA Coordinator Mr. Volker Mielchen of the IBA. Special praise goes to the staff of both universities: architect Tancredi Capatti; landscape architect Joerg Michel; Dipl.-Ing. Ursula Nothhelfer; Prof. Hope H. Hasbrouck, and many other colleagues, like our MLA secretary Anke Friedrich. Without these people, nothing would have been possible, so we would like to thank them cordially for their enthusiastic collaboration. Eine besonders intensive Zusammenarbeit war durch die meist zweimalig wöchentlich stattgefundenen Videokonferenzen möglich. Ursula Nothhelfer und Hope Hasbrouck beschreiben die hervorragenden technischen Möglichkeiten, aber auch den derzeit noch nicht unerheblichen technischen Aufwand hierzu. Das Ergebnis belohnt alle Mühen für dieses Forschungsprojektes innerhalb des Studios der beiden Nachwuchswissenschaftler. Beide Hochschulen bedanken sich bei der IBA, für diese interessante Aufgabenstellung für internationale Studenten. Die große fachliche Herausforderung, die uns das Erbe von Fürst Pückler hier stellt, war es schließlich, die alle motivierte sich hier mit einem ungeheuren Engagement einzubringen. Das gemeinsame Studioprojekt hat an der Hochschule Anhalt nun auch die Maßstäbe gesetzt, wie Studios in der Landschaftsarchitektur zu laufen haben. Der erst 1999 gegründete internationale MLA Studiengang hat mit dieser Erfahrung quasi seine Feuertaufe bestanden. Die Messlatte ist nun hoch gesetzt und die Hochschule Anhalt wird alles daran setzen, dieses Qualitätsniveau zu erreichen. Beide Hochschulen waren in der glücklichen Lage, aufgrund der DAAD Förderung Auslandsorientierter Studiengänge des MLA Studienganges in Anhalt, Mittel direkt für dieses Studioprojekt zusätzlich zu den üblichen Leistungen der Hochschule zu investieren. Jeder Euro DAAD Förderung ist bei den beteiligten internationalen Studenten sehr gut investiert. Solche Budgets wären auch für zukünftige Studioprojekte notwendig. Ganz herzlich sei der Stiftung Fürst-Pückler-Park Bad Muskau und deren engagierten Mitarbeitern für die Unterstützung gedankt. Die professionelle Zusammenarbeit mit dem IBA Geschäftsführer Prof. Dr. Rolf Kuhn und seinem Mitarbeiter Herrn Volker Mielchen werden wir nach Abschluss des Projektes missen. Den Mitarbeiter an beiden Hochschulen, Architekt Tancredi Capatti, Landschaftsarchitekt Jörg Michel, Dipl.-Ing.Ursula Nothhelfer, Frau Podstawową rolę we współpracy transatlantyckiej odgrywała oczywiście stała komunikacja elektroniczna. W cyfrowych opracowaniach opierano się na oficjalnych cyfrowych mapach poszczególnych urzędów krajowych, ale również prywatnych firm geodezyjnych. Wszystkie dane oraz aktualny stan projektów były przez cały czas dostępne dla wszystkich uczestników za pośrednictwem internetu. Szczególnie intensywna współpraca odbywała się podczas urządzanych zwykle raz na dwa tygodnie konferencjach wideo. Ursula Nothelfer i Hope Hasbrouk przedstawiają te znakomite możliwości techniczne nie pomijając przy tym istotnych jeszcze w tym czasie trudności. Wyniki wynagrodziły jednak trud projektu badawczego obu młodych naukowców. Obie uczelnie składają podziękowania IBA za tak interesujące sformułowanie zadań dla studentów z różnych krajów. Wielkie specjalistyczne wyzwanie, jakie wypływa dla nas z dziedzictwa księcia Pücklera, było dla wszystkich najwyższą motywacją do szczególnego zaangażowania. Wspólny projekt stworzył również dla Hochschule Anhalt nowe wzorce funkcjonowania pracowni architektury krajobrazowej. Stworzony dopiero w 1999 roku międzynarodowy fakultet MLA przeszedł w ten sposób swoją próbę ogniową. Poprzeczka została postawiona wysoko i uczelnia uczyni wszystko dla osiągnięcia tego poziomu. Obie uczelnie były w tej szczęśliwej sytuacji, że dzięki dotacji z DAAD (Niemieckiej Organizacji Wymiany Akademickiej) przeznaczonej na związane z zagranicą fakultety MLA przy Hochschule Anhalt mogły na ów projekt przeznaczyć dodatkowe środki wykraczające poza normalną działalność. Każde euro z dotacji DAAD dla studentów z zagranicy to dobrze zainwestowane pieniądze. Taki budżet byłby konieczny również przy realizacji projektów w przyszłości. Osobne podziękowania za wsparcie należą się Fundacji Kultury na rzecz Parku Księcia Pücklera w Bad Muskau oraz jej pełnym zaangażowania współpracownikom. INTRODUCTION 11

6 We would also like to thank those involved in editing of the brochure. Tancredi Capatti developed the layout. Special thanks go to Angela Soler, Ergi Bozyigit, Atit Wongmek and Mellyana Kumala for weeks of Sisyphean labor to transfer the graphics and texts from 50 individual posters into the printable layout; and our TA Sheeraz Zaidi for his assistance. ATELIER BERNBURG was responsible for the GIS Data handling and for the final layout correction of the broschure. Tess Canfield and Jeanne Colgan did considerable English editorial work. Jens Driessen, Antje Vollrath and Matthias Hensel translated English into German and oversaw the external translation into Polish by Ewa Czerwiakowska. We would also like to thank Prof. Dr. Dieter Orzessek, President of Anhalt University of Applied Sciences, for the academic support benefiting international students development and engagement. We hope the ideas of the students will be carried forward in an expanded IBA process. Cambridge, MA and Bernburg, August 2003 Text sources by Prince Pückler / Quellenangaben für die Zitate/ Źródła tekstu: Prince von Pückler-Muskau: Hints on Landscape Gardening, Boston and New York, Houghton Mifflin Company, The Riverside Press Cambridge, Hermann Fürst von Pückler-Muskau: Andeutungen Über Landschafts-Gärtenerei, verbunden mit der Beschreibung voihrer praktischen Anwendung in Muskau. Herausgegeben von Günter J. Vaupel, Insel Verlag Frankfurt, INTRODUCTION 12 Prof. Hope H. Hasbrouck und auch den vielen andere Kollegen, wie unsere MLA Sekretärin Anke Friedrich, die nicht alle in der Broschüre zu Wort kommen können, ein dickes Lob - ohne die Mitarbeiter wäre nichts möglich gewesen! Ganz herzlichen Dank für Ihre begeisterte Mitarbeit! Für die Bearbeitung der Broschüre ist Herrn Architekt Tancredi Capatti für die Layoutentwicklung zu danken. Eine besondere Anerkennung verdienen Angela Soler, Ergi Bozyigit, Atit Wongmek und Mellyana Kumala für die wochenlange Sisyphusarbeit die Graphiken und Texte aus den 50 Einzelpostern in das druckfähige Layout zu bekommen und Sheeraz Zaidi für die Unterstützung als Pool Administrator. Das ATELIER BERNBURG übernahm die Bearbeitung der GIS Datenbeschaffung und die Korrektürläufe für das Endlayaout der Broschüre. Tess Canfield und Jeanne Colgan ist für die englische Fachredaktion zu danken. Jens Driessen, Antje Vollrath und Matthias Hensel haben die Übersetzung in das deutsche souverän bearbeitet. Ewa Czerwiakowska sind wir für die exellente polnische Übersetzung und Bearbeitung der Korrekturläufe sehr verbunden. Besonders soll hier dem Präsidenten der Hochschule Anhalt Prof. Dr. Dieter Orzessek für den akademischen Freiraum gedankt werden, der als wichtiger Nährboden für die Entwicklung der internationalen Studenten wirkt. Wir wünschen uns dass die Ideen der Studenten in dem weiteren IBA Prozess kreativ weitergetragen werden. Die Hochschulen beteiligen sich gerne auch weiter an diesen Aufgaben in der Region. Eine Reihe von Diplomarbeiten sind im Nachgang zu diesem Studioprojekt bereits in Bearbeitung. Boston und Bernburg, August 2003 Po zamknięciu projektu brakować nam będzie profesjonalej współpracy z pracownikiem IBA Volkerem Mielchenem. Pracownicy obu uczelni architekt Tancredi Capatti, architekt krajobrazu Jörg Michel, inż. dypl. Ursula Nothelfer, prof. Hope H. Hasbrouk i wielu innych kolegów, z których nie wszyscy mogli zaprezentować się w broszurze, jak choćby nasza sekretarka Anke Friedrich zasłużyli na nasze najwyższe uznanie: Bez nich nic nie byłoby możliwe, dlatego też serdeczne dzięki za ich pełną zapału współpracę! Broszurę graficznie opracował architekt Tancredi Capatti, za co równie serdecznie dziękujemy. Na szczególne słowa uznania zasługują Angela Soler, Ergi Bozyigit i Atit Wongmek za iście syzyfową pracę przygotowania layoutu grafik i tekstów z 50 pojedynczych plakatów. ATELIER BERNBURG było odpowiedzialne za opracowanie danych GIS i końcową korektę layaoutu broszury.tess Canfield i Jeanne Colgan współpracowali przy angielskiej redakcji broszury. Jens Driessen, Antje Vollrath i Matthias Hensel opracowali wersję niemiecką przeznaczoną do odrębnego tłumaczenia na język polski. Dziękujemy Ewie Czerwiakowskiej za znakomitą pracę translatorską oraz kooperację przy korekcie tekstów. Na naszą szczególną wdzięczność zasłużył rektor Hochschule Anhalt prof. dr Dieter Orzessek za umożliwienie nam swobody działania na uczelni nieodzownego warunku rozwoju międzynarodowej współpracy studentów. Życzylibyśmy sobie, by pomysły studentów rozwijane były dalej w kreatywnym procesie działań IBA. Obie uczelnie w dalszym ciągu chętnie będą uczestniczyć w realizacji kolejnych zadań w regionie. Już powstają prace dyplomowe związane z niniejszym projektem. Boston i Bernburg, sierpień 2003