Listopad Poufne! Nr archiwum: 1997 Nr egzemplarza:

Transkrypt

1 Gmina Bielsko - Biała Aktualna sytuacja i potrzeby osób niepełnosprawnych w Bielsku-Białej Listopad 2007 Poufne! Nr archiwum: 1997 Nr egzemplarza:

2 IMAS SPIS TREŚCI WPROWADZENIE METODOLOGIA CHARAKTERYSTYKA RESPONDENTÓW... 1 NIEPEŁNOSPRAWNI W BIELSKU-BIAŁEJ... 2 ZRÓŻNICOWANIE NIEPEŁNOSPRAWNYCH (BIOLOGICZNE/ PRAWNE)... 2 ŹRÓDŁA UTRZYMANIA I DOCHODY NIEPEŁNOSPRAWNYCH... 3 STAN RODZINNY... 3 STAN POSIADANIA GOSPODARSTWA DOMOWEGO... 4 SAMOOCENA WŁASNEJ SYTUACJI MATERIALNEJ... 5 OCENA WŁASNEGO ŻYCIA... 5 STYL ŻYCIA NIEPEŁNOSPRAWNYCH... 6 AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA INTERNET/ GŁOSOWANIE W WYBORACH... 7 SAMOOCENA W ZAKRESIE ZDROWIA I SPRAWNOŚCI... 8 DEKLAROWANE DYSFUNKCJE NIEPEŁNOSPRAWNYCH SAMODZIELNYCH I PODOPIECZNYCH... 9 TYPY DYSFUNKCJI SPONTANICZNIE KOJARZONE Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ NIEPEŁNOSPRAWNY SPONTANICZNE SKOJARZENIA AKCEPTACJA OKREŚLEŃ DLA OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ OPINIE NA TEMAT NIEPEŁNOSPRAWNYCH ZACHOWAŃ, PRZYCZYN KALECTWA, DZIAŁAŃ NA ICH RZECZ DEKLAROWANA AKCEPTACJA NIEPEŁNOSPRAWNYCH AKCEPTACJA DYSFUNKCJI KONTAKTY Z (INNYMI) NIEPEŁNOSPRAWNYMI PRZESZKODY/ PROBLEMY DNIA CODZIENNEGO NIEPEŁNOSPRAWNYCH ZNAJOMOŚĆ ORGANIZACJI/ OSÓB DZIAŁAJĄCYCH NA RZECZ NIEPEŁNOSPRAWNYCH (SPONTANICZNE WSKAZANIA) ZNAJOMOŚĆ AKCJI/ SPECJALNYCH DZIAŁAŃ W BIELSKU-BIAŁEJ NA RZECZ NIEPEŁNOSPRAWNYCH UCZESTNICTWO W DZIAŁANIACH ORGANIZACJI NA RZECZ NIEPEŁNOSPRAW-NYCH/ W INNYCH ORGANIZACJACH OCENA DZIAŁAŃ ORGANIZACJI NA RZECZ NIEPEŁNOSPRAWNYCH W BIELSKU-BIAŁEJ KTO POWINIEN SIĘ ZAJMOWAĆ NIEPEŁNOSPRAWNYMI W BIELSKU-BIAŁEJ OCENA RÓŻNYCH ASPEKTÓW ŻYCIA W BIELSKU-BIAŁEJ BIELSKO-BIAŁA JAKO MIEJSCE ŻYCIA DLA NIEPEŁNOSPRAWNYCH OCENA DZIAŁAŃ URZĘDU MIASTA NA RZECZ NIEPEŁNOSPRAWNYCH OCZEKIWANIA WOBEC URZĘDU MIASTA W ZAKRESIE DZIAŁAŃ NA RZECZ NIEPEŁNOSPRAWNYCH POTRZEBY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH WEDŁUG NICH SAMYCH, OPIEKUNÓW I SPRAWNYCH ŚRODKI ZASPOKOJENIA POTRZEB NIEPEŁNOSPRAWNYCH - WEDŁUG NICH SAMYCH, OPIEKUNÓW I WEDŁUG SPRAWNYCH SUBIEKTYWNA OCENA WYBRANYCH ASPEKTÓW WŁASNEGO ŻYCIA WEDŁUG NIEPEŁNOSPRAWNYCH SUBIEKTYWNA OCENA WŁASNEJ SYTUACJI ZAWODOWEJ WEDŁUG NIEPEŁNOSPRAWNYCH REJESTRACJA W URZĘDZIE PRACY AKTYWNE UBIEGANIE SIĘ O PRACĘ WŚRÓD NIEPEŁNOSPRAWNYCH ŻYCIE OPIEKUNÓW W ICH SAMOOCENIE PODSUMOWANIE I WNIOSKI STAN WIEDZY I PRZEKONANIA O NIEPEŁNOSPRAWNYCH TABELE ZAŁĄCZNIKI

3 IMAS WPROWADZENIE Niniejszy raport zawiera wyniki ilościowego badania przeprowadzonego w listopadzie 2007 przez IMAS International we Wrocławiu na zlecenie Gminy Bielsko-Biała. Celem badania było opisanie aktualnej sytuacji i potrzeb osób niepełnosprawnych w Bielsku-Białej. Badania prowadzono wśród sprawnych i niepełnosprawnych mieszkańców Bielska-Białej. W szczególności w badaniu pozyskiwano informacje nt.: - aktualnej sytuacji osób niepełnosprawnych, - potrzeb niepełnosprawnych oraz ich zaspokojeniu, - poziomu aktywności zawodowej i społecznej, - barier, problemów dnia codziennego, - oceny działalności samorządu terytorialnego oraz organizacji pozarządowych na rzecz niepełnosprawnych. Badanie zrealizowano metodą CATI (wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo). Szczegółowy opis metodologii i próby znajduje się na następnych stronach. Raport z badania obejmuje wykresy z najważniejszymi wynikami, komentarz do wyników, wnioski oraz szczegółowe tabele obejmujące całość danych w poszczególnych podgrupach respondentów. W załącznikach znajduje się kwestionariusz użyty do badań. IMAS International Listopad 2007

4 IMAS METODOLOGIA sprawni, niepełnosprawni, opiekunowie. Metoda: Badanie zrealizowano metodą wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI) przeprowadzonych ze studia badań telefonicznych IMAS przez specjalnie przeszkolonych i doświadczonych w tym zakresie ankieterów. Wywiady przeprowadzane były zgodnie z zaprogramowanym i zaakceptowanym przez Zleceniodawcę kwestionariuszem (por. załączniki). Definicja i wielkość próby: Badanie prowadzono zgodnie z założeniami na 2 próbach: a. mieszkańców Bielska-Białej w wieku 15 lat i powyżej (n=300) dobranych losowo z ogólnodostępnych baz teleadresowych, b. niepełnosprawnych mieszkańców Bielska-Białej w wieku 15 lat i powyżej lub ich opiekunów (w sytuacji gdy osoba niepełnosprawna nie jest w stanie wziąć udziału w badaniu osobiście ze względu na brak samodzielności), dobranych celowo w gospodarstwach domowych wylosowanych z ogólnodostępnych baz teleadresowych (próba zakładana n=250, ostatecznie uzyskana - przed ważeniem - n=215 niepełnosprawnych oraz n=82 opiekunów). Próba mieszkańców Bielska Białej została poddana statystycznej procedurze ważenia danych uwzględniającej oprócz wieku i płci także proporcje wykształcenia. Próba celowa niepełnosprawnych została zważona ze względu na poziom wykształcenia (wagi oparto na danych nt. wykształcenia niepełnosprawnych uzyskanych w próbie mieszkańców BB 15+). Procedura ta powoduje zmianę liczebności i proporcji w próbie do analiz (dane mogą nie sumować się do 10). Jednostką próby była osoba dobrana: - w sposób losowo - kwotowy w próbie mieszkańców Bielska- Białej (w wylosowanych gospodarstwach domowych poszukiwano osób w określonym wieku i określonej płci). - w sposób losowo celowy w próbie celowej (w wylosowanych gospodarstwach domowych poszukiwano osób spełniających kryteria bycia niepełnosprawnym lub opiekunem osoby niepełnosprawnej). Podstawą losowania gospodarstw domowych były ogólnodostępne bazy abonentów TPSA oraz Dialog. W badaniu przyjęto definicję niepełnosprawności używaną w NSP GUS 2002, zgodnie z którą za niepełnosprawnego uważa się osobę, która ma: całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywani czynności podstawowych dla swojego wieku z powodu kalectwa lub przewlekłej choroby lub wydane orzeczenie prawne co do niepełnosprawności *. * Uwagi Metodyczne

5 IMAS Próby do analiz Głównym celem niniejszego badania było opisanie sytuacji i potrzeb osób niepełnosprawnych w Bielsku-Białej. Zakładano, że dla prawidłowego opisu interesujących Zleceniodawcę zjawisk wskazana jest analiza ich nie tylko w grupie niepełnosprawnych (lub ich opiekunów), ale także porównanie wyników z osobami bez niesprawności, zwłaszcza tymi, którzy raczej nie będą się utożsamiać z niepełnosprawnymi. Ostatecznie w badaniu uzyskano i wyodrębniono do analiz 4 podpróby: nazwa próby cechy próby wielkość źródło próby próby **) mieszkańcy reprezentatywna próba n=300 próba główna w badaniach Bielska-Białej mieszkańców Bielska- Białej w wieku 15 lat i powyżej sprawni osoby nie deklarujące n=208 podpróba próby głównej nieopiekunowie* niepełnosprawności i nie sprawujące opieki nad niepełnosprawnym niesamodzielnym niepełnosprawni osoby spełniające kryterium niepełnosprawności biologicznej lub prawnej n=229 suma osób spełniających kryteria a. z próby głównej n=66 b. z próby celowej n=163 opiekunowie osoby sprawne lub niepełnosprawne opiekujące się w gospodarstwie domowym osobą niepełnosprawną, która n=88 suma osób spełniających kryteria a. z próby głównej n=26 b. z próby celowej n=62 nie byłaby w stanie samodzielnie wziąć udział w badaniu * ) podpróba wydzielona ze względu na specyfikę percepcji oraz relacje do niepełnosprawnych i ich problemów **) wielkości prób po ważeniu. Czas badania: Badanie przeprowadzono w dniach Długość wywiadu: Przeciętnie wywiad trwał ok. 24 minuty.

6 CHARAKTERYSTYKA RESPONDENTÓW Mieszkańcy Bielsko- Białej (n=300) Sprawni nieopiekunowie (n=208) Niepełnosprawni (n=229) Opiekunowie (n=88) płeć kobieta mężczyzna wiek ostatnia ukończona szkoła niepełne podstawowe/ gimnazjum zasadnicze zawodowe średnie/ policealne licencjat/ wyższe/ podyplomowe czy jest w trakcie nauki tak 2 2 nie

7 - 1 - IMAS CHARAKTERYSTYKA RESPONDENTÓW Analiza cech badanych osób w poszczególnych podpróbach ukazuje znaczne różnice między nimi w zakresie zasadniczych właściwości statystycznych (płci, wieku, poziomu wykształcenia), w porównaniu z próbą reprezentatywną odzwierciedlającą populację mieszkańców Bielska-Białej 15+. Biorąc pod uwagę 3 główne podpróby warto zwrócić uwagę na następujące różnice: o sprawni nieopiekunowie to generalnie osoby młodsze (ok. 2/3 poniżej 45 lat), znaczna część uczy się (2), o wyrównanych proporcjach płci (5 kobiet, 4 mężczyzn). o niepełnosprawni wyraźna przewaga kobiet (6), zdecydowanie starsi niż sprawni (8 pow. 45 roku życia). Relatywnie wielu (3) to osoby osamotnione - wdowcy/ rozwiedzeni. Aż 3 mieszka samotnie. o opiekunowie aż 8 to kobiety, większość (8) w wieku 45+ lat, niemal połowa mieszka jedynie ze swoim podopiecznym (4), 6 jest jedynymi opiekunami swoich podopiecznych (por. tab. tabela R7 opiekunowie). Niepełnosprawni podopieczni opiekunów to zarówno mężczyźni (4), jak kobiety (5) - por. tab. O3 opiekunowie. 2 z nich to dzieci poniżej 15 lat, 1 - młodzież w wieku lata, 1 ma lata, lata, aż 4 ma co najmniej 65 lat (pow. 80 lat jest 1 podopiecznych) por. tab. R8 opiekunowie. Część z nich uczy się (1), przy czym w szkołach specjalnych lub integracyjnych - 1. Większość z nich ma słabe wykształcenie, poniżej matury jest według opiekunów 7 z nich (6 wśród podopiecznych w wieku 15 lat+) - por. tab. O8 opiekunowie. Opiekunowie zajmują się przede wszystkim swoimi krewnymi i powinowatymi: dziećmi (3), małżonkami (3) oraz rodzicami (2)/ teściami (), rodzeństwem () por. tab. O4 opiekunowie. Niepełnosprawni to zatem w dużej części osoby starsze, spostrzegające otoczenie i siebie nie tylko przez pryzmat niesprawności, ale także zaawansowanego wieku. Powoduje to, że ich potrzeby, oczekiwania i zachowania w dużej mierze są związane raczej z wiekiem a nie z samą niepełnosprawnością. Warto pamiętać, że efektem tego może być niedoszacowanie potrzeb młodszych niepełnosprawnych. W dalszych analizach próbowano pokazać różnice między młodszymi i starszymi niepełnosprawnymi. W tabelach wyodrębniono zasadnicze grupy wiekowe, co powinno pomóc w bardziej szczegółowych analizach uwzględniających wiek niepełnosprawnych. Dodatkowo, dla odpowiedzi niepełnosprawnych respondentów, przygotowano tabele krzyżowe pozwalające analizować wyniki w kontekście wybranych typów dysfunkcji oraz stopnia niepełnosprawności (por. tabele niepełnosprawni 2) zgodnie z potrzebami Zleceniodawcy.

8 - 2 - IMAS NIEPEŁNOSPRAWNI W BIELSKU-BIAŁEJ Biorąc pod uwagę ogół badanych niepełnosprawnych zgodnie z definicją NSP GUS można wydzielić grupę niepełnosprawnych tylko biologicznie (odczuwanie ograniczeń fizycznych, ale bez orzeczenia o niepełnosprawności), tylko prawnie (orzeczenie prawne bez odczuwania ograniczeń fizycznych) oraz mających zarówno ograniczenia biologiczne, jak też orzeczenie prawne. Niepełnosprawność biologiczną deklaruje 1 mieszkańców Bielska-Białej 15+, prawną 1. 1 mieszkańców BB 15+ pełni rolę opiekuna osoby niepełnosprawnej w swoim gospodarstwie domowym, z czego jest opiekunem jedynym (por. tab. R3-R9 mieszkańcy BB). Oznacza to, że niepełnosprawni respondenci (czyli na tyle samodzielni by wziąć udział w badaniu) stanowili łącznie 2 badanej próby mieszkańców BB w wieku 15+, opiekunowie osób niepełnosprawnych niesamodzielnych - to badanej próby (w tym - opiekunowie osób w wieku 15+). Tym samym można zakładać, że w populacji Bielska-Białej 15+ nawet 2 to osoby deklarujące spełnianie warunków definicji niepełnosprawności, czyli mające ograniczenia biologiczne lub orzeczenia prawne o niepełnosprawności. ZRÓŻNICOWANIE NIEPEŁNOSPRAWNYCH (BIOLOGICZNE/ PRAWNE) Przy analizie wyników dotyczących kwestii pracy należy pamiętać o zróżnicowaniu niepełnosprawnych pod względem zawansowania ograniczeń, typu niepełnosprawności (prawna/ biologiczna) oraz wieku i płci badanych w tej grupie. Wśród badanych niepełnosprawnych 15+ niepełnosprawni tylko biologicznie stanowili 1, tylko prawnie - 2, mający zarówno ograniczenia biologiczne, jak też orzeczenie prawne - 6. Spośród osób mających ograniczenie biologiczne większość (8) deklarowała poważne ograniczenia, pozostali całkowite. Spośród mających orzeczenia prawne o niepełnosprawności, do stopnia lekkiego kwalifikuje się 2, umiarkowanego - 4 i znacznego opiekunów deklarowało, że ich podopieczni mają orzeczenie prawne o niepełnosprawności, w tym 6 w stopniu znacznym, 2 - umiarkowanym, lekkim (por. tab. O1 opiekunowie).

9 ŹRÓDŁA UTRZYMANIA I DOCHODY Pyt.M4: Główne źródło utrzymania praca najemna stała/ własna firma praca najemna czasowa Mieszkańcy Bielsko- Białej (n=300) 3 Sprawni nieopiekunowie (n=208) 4 Niepełnosprawni (n=229) Opiekunowie (n=88) 2 emerytura renta 3 1 zasiłek/ inne dochody na utrzymaniu innych Pyt.M5: Miesięczne dochody gospodarstwa domowego poniżej 1000zł zł zł pow.4000zł STAN RODZINNY Pyt.M6:Liczba członków gospodarstwa domowego Mieszkańcy Bielsko- Białej (n=300) Sprawni nieopiekunowie Niepełnosprawni (n=208) (n=229) Opiekunowie (n=88) 1 osoba 2 osoby 3-5 osób 6 osób i więcej Pyt.M7:Stan cywilny panna/ kawaler w związku osamotniony Pyt.M8:Posiadanie dzieci Tak Nie 3 3 1

10 - 3 - IMAS ŹRÓDŁA UTRZYMANIA I DOCHODY NIEPEŁNOSPRAWNYCH Niepełnosprawni i opiekunowie niewątpliwie są ubożsi niż reszta badanych. Większość z nich utrzymuje się z emerytur (niepełnosprawni 5, opiekunowie 5) lub rent (niepełnosprawni 3, opiekunowie 1). Wśród niepełnosprawnych respondentów utrzymuje się głównie z pracy, wśród opiekunów 2. niepełnosprawnych respondentów i 1 opiekunów pozostaje na utrzymaniu innych. Niesamodzielni podopieczni badanych opiekunów także utrzymują się najczęściej z emerytur (3) lub rent (4, w tym renta socjalna 1, rodzinna ), 2 (głównie dzieci) jest na utrzymaniu innych por. tab. O10 opiekunowie. Jedynie jeden podopieczny głównie utrzymuje się z pracy (dorywczej). Przeciętny dochód łączny w gospodarstwie domowym niepełnosprawnego to najczęściej poniżej 2000 zł netto miesięcznie (jedynie 1 pytanych niepełnosprawnych zadeklarowało dochód w granicach 2-4 tys., a tylko - pow. 4 tys. miesięcznie). 3 niepełnosprawnych ma w gospodarstwie domowym dochody netto niższe niż 1000 zł, 4 w przedziale zł. Pozostali () odmówili odpowiedzi. STAN RODZINNY Większość badanych niepełnosprawnych ma/miała rodziny (5 żyje w związku/ małżeństwie, 3 jest osamotnionych), a także ma/miała dzieci (8). Jest to zapewne efektem nabycia niepełnosprawnych przez znaczną część osób w późnym wieku, tym samym niepełnosprawność nie miała wpływu na zakładanie rodziny. Zasadniczą różnicą między sprawnymi a niepełnosprawnymi jest wielkość gospodarstwa domowego. Ci ostatni częściej żyją samotnie lub w małych gospodarstwach domowych. Aż 3 niepełnosprawnych żyje w gospodarstwach jednoosobowych, co może stwarzać dodatkowe problemy starszym/ poważnie chorym lub niesamodzielnym. Niepełnosprawni podopieczni badanych opiekunów mieszkają najczęściej tylko ze swoimi opiekunami (4) lub w 3-5 osobowych gospodarstwach (5). Wiele z nich to kawalerowie/ panny (4 - ale należy pamiętać, że ok. 3 ma poniżej 25 lat), reszta nadal pozostaje w związku małżeńskim (4) lub owdowiała (2). 5 podopiecznych ma/ miała dzieci. (por. tab. O13 opiekunowie).

11 STAN POSIADANIA GOSPODARSTWA DOMOWEGO Pyt.M13:"Co z następujących sprzętów jest w Pana(i) gospodarstwie domowym?" Mieszkańcy Bielsko - Białej (n=300) Sprawni nieopiekunowie (n=208) Niepełnosprawni (n=229) Opiekunowie (n=88) Komputer/ laptop Dostęp do Internetu Zmywarka do naczyń Kuchenka mikrofalowa Odtwarzacz/ nagrywarka DVD Samochód osobowy (osobowodostawczy) Odmowa 1 1 Żadne z tych 2 1

12 - 4 - IMAS STAN POSIADANIA GOSPODARSTWA DOMOWEGO W celu porównania poziomu życia osób niepełnosprawnych i sprawnych respondentów dopytano także o to, jakie sprzęty mają w swoim gospodarstwie domowym. Do badania arbitralnie wybrano produkty relatywnie nowe na rynku (DVD) lub świadczące o statusie społecznym (samochód). Porównanie deklaracji w tym obszarze potwierdza generalnie słabszą sytuację materialną niepełnosprawnych. Przy interpretacji tych wyników należy jednak pamiętać, że brak danego nowoczesnego sprzętu może wynikać z niechęci do niego (np. mikrofala) lub nieużywania go w ogóle (samochód/ komputer), a nie tylko niedostatku pieniędzy. Niemal wszystkie z kontrolowanych w badaniu sprzętów (poza samochodem) są znacznie rzadsze w gospodarstwach niepełnosprawnych i ich opiekunów, niż wśród sprawnych. Niemal dwukrotnie mniej niepełnosprawnych i ich opiekunów ma dostęp do Internetu (sprawni 6, niepełnosprawni 3, opiekunowie - 3), znacznie mniej ma także komputer/ laptop - co łatwo wytłumaczyć wiekiem i niekorzystaniem z osiągnięć w zakresie IT wśród osób starszych (sprawni 6, niepełnosprawni - 4, opiekunowie 5). Jednak niepełnosprawni generalnie chętnie oglądający TV - rzadziej mają także DVD (4 niepełnosprawnych, 4 opiekunów, vs. 7 sprawnych). Rzadziej także korzystają ze sprzętów ułatwiających wykonywanie obowiązków domowych - zmywarek (1 niepełnosprawni, 1 opiekunowie, 3 sprawni), czy kuchenek mikrofalowych (3 niepełnosprawni, 3 opiekunowie, 5 sprawni). Samochód ma 4 gospodarstw niepełnosprawnych, ale 6 opiekunów i 7 sprawnych. Aż 2 niepełnosprawnych i 1 opiekunów deklaruje brak jakiegokolwiek z kontrolowanych w badaniu sprzętów.

13 SAMOOCENA WŁASNEJ SYTUACJI MATERIALNEJ Pyt.M14:"Jak ocenia Pan(i) materialny poziom swego obecnego życia?" Mieszkańcy Bielsko - Białej (n=300) Sprawni nieopiekunowie (n=208) Niepełnosprawni (n=229) Opiekunowie (n=88) Wspaniały Dobry Dosyć dobry Ani dobry, ani zły Zły 1 Tragiczny OCENA WŁASNEGO ŻYCIA Pyt.M15:"Biorąc wszystko pod uwagę, jak ocenił(a)by Pan(i) swoje życie w tych dniach (obecnie) czy mógł(a)by Pan(i) powiedzieć, że jest " Bardzo szczęśliwy(a) 1 2 Dosyć szczęśliwy(a) Niezbyt szczęśliwy(a) Nieszczęśliwy(a)

14 - 5 - IMAS SAMOOCENA WŁASNEJ SYTUACJI MATERIALNEJ Niepełnosprawni i opiekunowie oceniają poziom materialny swojego obecnego życia niżej niż ogół mieszkańców BB, a w szczególności niżej niż sprawni nieopiekunowie. Jako, co najmniej dosyć dobre pod względem materialnym, ocenia swoje życie 4 niepełnosprawnych, 3 opiekunów i 7 sprawnych (mieszkańcy BB 6). Natomiast jako złe lub tragiczne ocenia je 1 niepełnosprawnych i opiekunów (jedynie sprawnych i mieszkańców BB). Odsetek oceniających materialny aspekt życia jako ani dobry ani zły jest ponad dwukrotnie wyższy w grupach niepełnosprawnych (4) i opiekunów (5) niż sprawnych (2). Łącznie z informacjami o dochodach, stanem materialnym gospodarstwa świadczy to generalnie gorszej sytuacji materialnej niepełnosprawnych i ich opiekunów i pozwala uzasadnić silne oczekiwania w zakresie poprawy sytuacji finansowej w tej grupie społecznej. OCENA WŁASNEGO ŻYCIA Oceniając swoje życie niepełnosprawni i ich opiekunowie deklarują zdecydowanie niższy poziom szczęścia niż ogół mieszkańców BB 15+, a w szczególności sprawni. Co prawda, większość z nich deklaruje, że jest bardzo lub dosyć szczęśliwa (łącznie 6 niepełnosprawnych i 6 opiekunów), ale jednocześnie około 1/3 deklaruje poczucie nieszczęścia (niepełnosprawni łącznie 3, opiekunowie 3). Znacznie mniejszy odsetek niż w grupie sprawnych uważa także, że są bardzo szczęśliwi (niepełnosprawni -, opiekunowie, sprawni - 2). Przejawiany krytycyzm prawdopodobnie zależy głównie od problemów codziennych i borykania się z własna chorobą/ czy niesprawnością albo brakiem pieniędzy. Ocena własnego życia zależy od: wieku najstarsi częściej deklarują brak szczęścia; także od dochodów, samotności i wykształcenia - najmniej szczęśliwi czują się najsłabiej uposażeni, o wykształceniu poniżej zawodowego, w gospodarstwach jednoosobowych. Na poczucie braku szczęścia składa się także subiektywne poczucie niepełnosprawności, aż 4 mających takie poczucie deklaruje bycie nieszczęśliwym lub niezbyt szczęśliwym (por. tab. M15 niepełnosprawni 1).

15 STYL ŻYCIA NIEPEŁNOSPRAWNYCH Pyt.N10:"Jak spędza Pan(i) na ogół wolny czas?" Pyt.N11:"Kiedy ostatnio wyjeżdżał(a) Pan(i) poza miasto w celu rozrywki/ relaksu/wypoczynku?" Podstawa: niepełnosprawni, n=229 Spędzanie wolnego czasu Ostatni wyjazd za miasto spacery/ na wolnym powietrzu 4 ostatni tydzień 1 spędzanie czasu z rodziną 3 ostatni miesiąc 2 rozwijanie zainteresowań/ hobby 1 ostatnie pół roku 2 rozrywka/ kultura/ wyjścia w tym celu z domu ostatni rok wyjazdy z domu dawniej niż rok temu 3 zabawa z dziećmi nigdy sport nie ma wolnego czasu działanie w organizacjach TV, radio 2 książki/ gazety 1 spotkania z przyjaciółmi komputer/ internet spontanicznie krzyżówki w domu śpię/ leżę/ nudzę się ogródek/ działka gotowanie majsterkowanie/ robótki ręczne bycie w ruchu/ ćwiczenia/ rehabilitacja inne

16 - 6 - IMAS STYL ŻYCIA NIEPEŁNOSPRAWNYCH - Spędzanie wolnego czasu Jedynie badanych niepełnosprawnych twierdzi, że nie ma wolnego czasu. Pozostali swój wolny czas spędzają na zajęciach codziennych - zwykle rodzinnie/ wypoczynkowo. Najwięcej z nich spaceruje/ spędza czas na wolnym powietrzu (4), ogląda TV lub słucha radia 2, rozwija zainteresowania czyta książki/gazety. Natomiast spędza wolny czas przed komputerem (są to osoby z różnych przedziałów wiekowych, część także por. tab. N10 niepełnosprawni 1). Czas spędzany jest raczej z rodziną (3, z dziećmi - ), niż przyjaciółmi ( - częściej pojawia się to wśród najmłodszych i najstarszych, por. tab. N10 niepełnosprawni 1). Rozrywkę lub wyjazdy z domu deklaruje po badanych niepełnosprawnych. Niepełnosprawni z racji wieku czy niesprawności raczej niewiele czasu spędzają na aktywności ruchowej poza spacerami; zajęcia takie jak działka, sport, inne gimnastyka/ rehabilitacja deklaruje około 1- badanych, łącznie nie więcej ok.. - Wyjazdy poza miasto Łącznie niemal 2/5 niepełnosprawnych (3) nie wyjeżdżało poza miasto w celach rozrywki czy wypoczynku w ostatnim roku, z tego twierdzi, że nigdy. 2 wyjeżdżało z miasta w tych celach w ostatnim roku/ półroczu, 2 - w ostatnim miesiącu. W ostatnim tygodniu wyjechało 1. Można zauważyć, że z miasta częściej wyjeżdżają prawdopodobnie młodsi, lepiej sytuowani, pracujący (por. tab. N11 niepełnosprawni 1).

17 AKTYWNOŚĆ - INTERNET, WYBORY Pyt.M9:"Czy osobiście korzysta Pan(i) z internetu?" Tak, regularnie 3 Tak, Tak, Nie Nie regularnie sporad. Mieszkańcy 3 Sprawni nieopiekunowisprawni 4 Niepełno- 4 1 Bielsko-Białej Opiekunowie (n=300) (n=88) (n=208) (n=229) Tak, sporad. 1 Tak, sporad. 2 Nie 7 Tak, regularnie 1 Nie 6 Tak, regularnie 2 Tak, sporad. 1 Pyt.M10:"A czy brał(a) Pan(i) udział w Wyborach do Sejmu i Senatu 21 października?" Nie 2 Odmowa Nie 2 Odmowa Nie 2 Nie Mieszkańcy Bielsko-Białej (n=300) Sprawni nieopiekunowie (n=208) Niepełnosprawni (n=229) Opiekunowie (n=88) Tak 7 Tak 7 Tak 7 Tak 9

18 - 7 - IMAS AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA INTERNET/ GŁOSOWANIE W WYBORACH Niepełnosprawni osobiście biorący udział w badaniu raczej nie korzystają z internetu (7), co jest związane i z ich wiekiem, i z wykształceniem (większość to osoby spoza internetowego targetu). Niemniej 1 z nich deklaruje regularne, a 1 sporadyczne używanie sieci. Używanie Internetu, podobnie jak w całej populacji, jest zdecydowanie częstsze wśród niepełnosprawnych poniżej 45 lat niż starszych (por. tabele M9). Częściej regularnie korzystają z internetu osoby o dysfunkcji słuchu czy wzroku (18-2) oraz znacznym stopniu niepełnosprawności (1) - część z nich to uczący się (por. tab. M9 niepełnosprawni 2). Korzystanie z internetu jest mniej powszechne także wśród opiekunów niepełnosprawnych (w sumie korzysta 3) niż sprawnych nieopiekunów (korzystający 6). Niepełnosprawni podopieczni korzystają z internetu także niezbyt licznie według ich opiekunów regularnie, 1 sporadycznie (tab. O14 opiekunowie). Niepełnosprawni i ich opiekunowie okazują się natomiast aktywnymi wyborcami. Deklarowana frekwencja w wyborach parlamentarnych jesienią 2007 (76-9) w każdej z grup znacznie przekracza realną, co jest efektem często spotykanym w sondażach i może mieć wiele przyczyn (np. może być elementem pozytywnej autoprezentacji). Natomiast warto zwrócić uwagę, że zarówno niepełnosprawni jak i sprawni nieopiekunowie deklarują frekwencję na podobnym poziomie (odpowiednio 7 i 7), a opiekunowie znacznie wyższą - 9. Frekwencja była zgodnie z deklaracjami znacznie wyższa wśród osób z orzeczeniami prawnymi o stopniu lekkim i umiarkowanym (84-8) niż znacznym (5 - por. tab. M10 niepełnosprawni 2). Niepełnosprawni podopieczni udawali się do urn znacznie rzadziej 2 z nich nie ma uprawnień, zaś na wybory według opiekunów poszło 2 (tab. O15 opiekunowie).

19 SAMOOCENA W ZAKRESIE ZDROWIA I SPRAWNOŚC Pyt.7:"Myśląc o sobie, czy uważa się Pan(i) za osobę zdrową czy chorą?" Mieszkańcy Bielsko- Białej (n=300) Sprawni nieopiekunowie (n=208) Niepełnosprawni (n=229) Opiekunowie (n=88) Chora Zdrowa I to, i to Pyt.8:"A czy uważa się Pan(i) za osobę niepełnosprawną?" Tak Nie I tak, i nie Pyt.S1:"Czy niepełnosprawni to według Pana(i) osoby zdrowe, czy chore?" Chore Zdrowe I to, i to 2 4 3

20 - 8 - IMAS SAMOOCENA W ZAKRESIE ZDROWIA I SPRAWNOŚCI Niepełnosprawność często przeciwstawiana jest zdrowiu, co wykrywano także w innych badaniach. Postanowiono to sprawdzić, zadając pytanie wszystkim respondentom o subiektywnie odczuwane zdrowie i sprawność. Zgodnie z oczekiwaniami, osoby niepełnosprawne znacznie częściej niż sprawne deklarują, że są chore (odpowiednio 4 vs. ) lub zarówno chore, jak i zdrowe (3 vs ). Podobnie też częściej oceniają się jako niepełnosprawne (5 vs. ) czy zarówno sprawne, jak też nie (1 vs. ). Natomiast 1/4 niepełnosprawnych ocenia siebie jako zdrowych (2), a 3 - nie niepełnosprawnych. Subiektywne poczucie bycia niepełnosprawnym koreluje z poczuciem bycia chorym, ale nie jest tożsame (por. tab. 7 niepełnosprawni 1). 6 subiektywnie odczuwających swoją niepełnosprawność uważa się za chorych, 1 za zdrowych. 4 subiektywnie nie odczuwających swojej niepełnosprawności uważa się za zdrowych, jedynie 2 za chorych. Uważający się za i sprawnych i niepełnosprawnych uznają się podobnie często za chorych (2), jak za zdrowych (3). Jak widać, osoby niepełnosprawne często nie mają subiektywnego poczucia niepełnosprawności czy choroby. Może to skutkować słabym odnoszeniem do siebie komunikacji kierowanej do osób niepełnosprawnych, czy spostrzeganiem swojego życia i potrzeb nie przez pryzmat niepełnosprawności, a poprzez inne czynniki/ cechy (np. wiek/ chorobę).

21 DEKLAROWANE DYSFUNKCJE NIEPEŁNOSPRAWNYCH Pyt.N9:"Wracając do Pana(i) niepełnosprawności, jakiego typu dysfunkcje ma Pan(i)?" Pyt.O5:"Jakiego typu niesprawność ma osoba którą się Pan(i) opiekuje?" dysfunkcje narządów ruchu niesprawność będąca efektem choroby dysfunkcje wzroku niesprawność związana ze starszym wiekiem niesprawność będąca efektem utraty narządów wewnętrznych dysfunkcje słuchu niesprawność w efekcie wypadku zaburzenia psychiczne/ neurologiczne dysfunkcje intelektualne problemy z kręgosłupem dysfunkcje mowy zaburzenia genetyczne cukrzyca choroby układu krążenia inne odmowa Niepełnosprawni o sobie (n=229) Opiekunowie o niepełnosprawnych (n=88)

22 - 9 - IMAS DEKLAROWANE DYSFUNKCJE NIEPEŁNOSPRAWNYCH SAMODZIELNYCH I PODOPIECZNYCH Wśród ogółu badanych niepełnosprawnych dominują osoby deklarujące niesprawność ruchową (5) lub będącą efektem choroby (ogólnie - 4, kręgosłup, cukrzyca, układ krążenia ). Dysfunkcje wzroku ma 1 z nich, słuchu, przyznaje się do zaburzeń psychicznych/neurologicznych, a utraty narządów wewnętrznych. Nieliczni deklarują dysfunkcje intelektualne (), zaburzenia genetyczne (), mowy (). 1 wiąże swoją niepełnosprawność z wiekiem, z wypadkiem. Nie przyznawano się do nałogów jako przyczyny niepełnosprawności. Generalnie dysfunkcje współwystępują u części osób, zwłaszcza ruchowa/ w efekcie choroby i wieku (por. tab. N9 niepełnosprawni 2). Opiekunowie wskazują na nieco inną strukturę dysfunkcji swoich podopiecznych pod ich opieką jest podobnie wiele osób mających niesprawność związaną z chorobą (3), czy ruchem (5), znacznie więcej jednak osób z uszkodzeniami słuchu (1), dysfunkcjami intelektualnymi (2), mowy (1). 2 podopiecznych ma zaburzenia psychiczne, zaburzenia genetyczne, to ofiary wypadków.

23 TYPY DYSFUNKCJI SPONTANICZNIE KOJARZONE Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ Pyt.3:"Kiedy mówi się o niepełnosprawnych jakie osoby przychodzą Panu(i) na myśl przede wszystkim, chodzi tu o rodzaj dysfunkcji/niesprawności?" Mieszkańcy Bielsko- Białej (n=300) Sprawni nieopiekunowie (n=208) Niepełnosprawni (n=229) Opiekunowie (n=88) dysfunkcje narządów ruchu dysfunkcje wzroku dysfunkcje intelektualne zaburzenia psychiczne/ neurologiczne dysfunkcje słuchu dysfunkcje mowy 1 niesprawność będąca efektem choroby 1 1 niesprawność w efekcie wypadku 1 zaburzenia genetyczne niesprawność związana ze starszym wiekiem 1 potrzeba pomocy innej osoby 1 1 niesprawność będąca efektem utraty narządów wewnętrznych niesprawność będąca efektem nałogów inne

24 IMAS TYPY DYSFUNKCJI SPONTANICZNIE KOJARZONE Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ Percepcja dysfunkcji niepełnosprawnych jest podobna w każdej z analizowanych podprób. Opiekunowie nieco częściej niż pozostali dostrzegają rzadsze dysfunkcje (np. intelektualne, mowy), ale także wśród nich niepełnosprawność kojarzona jest przez niemal wszystkich z dysfunkcjami narządów ruchu. Najsilniej to skojarzenie występuje wśród sprawnych nieopiekunów (9), ale jest także dominujące wśród opiekunów i samych niepełnosprawnych (83-8), wśród ogółu mieszkańców Bielska-Białej 8. Skojarzenie to przesłania inne niesprawności, wymieniane przez znacznie mniejsze odsetki badanych w każdej z grup. Relatywnie często przychodzące na myśl inne dysfunkcje to: wzroku (1 mieszkańców BB, pozostałe podpróby 16-2), intelektualne (1 mieszkańców BB, 1 sprawnych, 1 niepełnosprawnych, aż 2 opiekunów), psychiczne/ neurologiczne (1 mieszkańców BB, niepełnosprawni 1, pozostałe podpróby -1), słuchu (mieszkańcy BB -1, niepełnosprawni, pozostałe podpróby 1).

25 SKOJARZENIA Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ Pyt.1:"Co przychodzi Panu(i) na myśl, gdy mówię niepełnosprawny?" spontanicznie: osoba nie w pełni sprawna/ nie może żyć normalnie/ ograniczona w życiu (ogólnie) osoba ograniczona ruchowo/ niezdolność ruchowa potrzebujący pomocy/ mający problemy/ niesamodzielny osoba na wózku bariery jakim muszą stawić czoła/ kłopoty/ problemy inwalida/ kaleka/ ułomny Mieszkańcy Bielsko- Białej (n=300) Sprawni nieopiekunowie (n=208) Niepełnosprawni (n=229) Opiekunowie (n=88) 1 4 wózek inwalidzki/ kule osoba chora osoba niewidoma/ niesłysząca/ nie w pełni sprawna psychicznie litość/ współczucie/ troska osoba bez ręki, nogi (i innych części ciała), dysfunkcja tragedia, dramat, nieszczęście, cierpienie osoba pokrzywdzona/ poszkodowana przez los taki sam czlowiek jak inni/ normalny czlowiek nie można znaleźć pracy inne nie wiem/ brak skojarzeń/ odmowa

26 IMAS NIEPEŁNOSPRAWNY SPONTANICZNE SKOJARZENIA Niepełnosprawny badanym mieszkańcom BB kojarzy się głównie: z wózkiem /kulami lub osoba na wózku (łącznie 2 mieszkańców BB), ograniczeniami ruchu (1). Określenie to przywodzi na myśl także ograniczenie i brak normalnego życia (1), potrzebę pomocy (1). Konkretne niesprawności przychodzą na myśl znacznie rzadziej, np. brak fragmentu ciała/ dysfunkcja, osoba chora, niewidomy/ niesłyszący. Dla porównania zestawiono skojarzenia we wszystkich podpróbach wyodrębnionych do analiz. Generalnie, kategorie skojarzeń i odsetki wskazań w każdej badanej grupie są podobne. Zasadnicza różnica to zdecydowanie rzadsze kojarzenie niepełnosprawności z osobą na wózku i wózkiem inwalidzkim w grupie niepełnosprawnych (łącznie 1) i opiekunów (łącznie ) niż wśród sprawnych nieopiekunów (2); częstsze zaś z pomocą i problemami (odpowiednio niepełnosprawni 2, opiekunowie 4, sprawni 1). Kojarzenie niepełnosprawności z ograniczeniami ruchowymi i wózkiem pojawia się także w innych badaniach nad niepełnosprawnością, jest zapewne efektem społecznego uczenia się to dominująca i łatwo zauważana niesprawność, ale też wzmocnień z obszaru komunikacji społecznej symboliki oznakowań miejsc i przywilejów dla osób niepełnosprawnych (np. parkingów, wejść, dostosowania danego miejsca dla niepełnosprawnych). Może to powodować niedostrzeganie potrzeb osób z innym typem niesprawności, utrudniać realizację tych potrzeb, nieuwzględnianie ich w projektowaniu przestrzeni miejskiej czy instytucji publicznych (np. likwidacja krawężników przy przejściach dla pieszych służy osobom na wózkach, ale jest utrudnieniem dla niewidomych).

27 AKCEPTACJA OKREŚLEŃ DLA NAZYWANIA OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ Pyt.2:"Które z następujących określeń są według Pan(i) odpowiednie dla nazywania osoby z niepełnosprawnością?" Mieszkańcy Bielsko- Białej (n=300) Sprawni nieopiekunowie (n=208) Niepełnosprawni (n=229) Opiekunowie (n=88) niepełnosprawny osoba z niesprawnością sprawny inaczej inwalida upośledzony kaleka ułomny inne

28 IMAS AKCEPTACJA OKREŚLEŃ DLA OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ Spośród określeń odczytanych przez ankietera niemal wszyscy zaakceptowali niepełnosprawny (95-9) badanych w poszczególnych podprobach odpowiada określenie osoba z niesprawnością. Około ¾ uznaje za dobre określenie sprawny inaczej, a ponad połowa inwalida (niepełnosprawni 5, opiekunowie 6, sprawni 5). Inne określenia mające silniejszy wymiar oceniający i odbierane często jako negatywne - są akceptowane zwykle przez ok. 3 danej podgrupy. Nazwę upośledzony akceptowało 2 mieszkańców BB i 3 niepełnosprawnych (ale 3 opiekunów), kaleka od 2 wśród sprawnych do 3 w grupie opiekunów, ułomny od 2 wśród sprawnych do 3 wśród niepełnosprawnych. Spośród spontanicznie podawanych innych określeń pojawiły się wskazujące na chorobę lub ograniczenie sprawności.

29 OPINIE NA TEMAT NIEPEŁNOSPRAWNYCH Pyt.4:"Krążą różne opinie na temat ludzi niepełnosprawnych. Z którymi z nich zgadza się Pan(i) a którymi nie?" TYLKO ODPOWIEDZI TAK Mieszkańcy Bielsko- Białej (n=300) Sprawni nieopiekunowie (n=208) Niepełnosprawni (n=229) Opiekunowie (n=88) e. mogą żyć tak samo jak inni, wymagają jedynie dodatkowych ułatwień f. powinny otrzymywać dodatkowe finanse d. obecnie za mało się robi dla osób niepełnosprawnych c. często mają kompleksy i niską samoocenę. k. nie powinno się dzielić ludzi na niepełnosprawnych i sprawnych i. niektórzy nie powinni mieć dzieci h. niektórzy nie powinni zakładać rodziny, tworzyć związków g. powinny pogodzić się ze swoją sytuacją i nie starać się żyć jak inni b. często żądają za wiele, zmuszają innych do dostosowania się do nich a. na ogół sami są winni swojemu kalectwu j. mają za dużo przywilejów

30 IMAS OPINIE NA TEMAT NIEPEŁNOSPRAWNYCH ZACHOWAŃ, PRZYCZYN KALECTWA, DZIAŁAŃ NA ICH RZECZ Badanym osobom odczytywano różne stwierdzenia na temat niepełnosprawnych wskazujące na pozytywne lub negatywne wobec nich postawy. We wszystkich grupach niewiele osób zgadzało się z opiniami przypisującymi niepełnosprawnym negatywne zachowania lub cechy. Co ciekawe, negatywne opinie częstsze były wśród samych niepełnosprawnych i opiekunów niż w populacji mieszkańców BB lub sprawnych. Np. winę za kalectwo (stwierdzenie a ) przypisywało niepełnosprawnym mieszkańców BB i sprawnych, natomiast niepełnosprawnych i opiekunów. Odpowiednie wyniki dla oceny, że niepełnosprawni są nadmiernie roszczeniowi (stwierdzenie b ) to: mieszkańcy BB, a 1 niepełnosprawni i opiekunowie. Stereotypowo niepełnosprawnym przypisuje się kompleksy i niską samoocenę (stwierdzenie c ), nawet w grupie samych niepełnosprawnych (niepełnosprawni - 7, pozostałe grupy 83-8). Niewielu badanych uważa by niepełnosprawni obecnie mieli za dużo przywilejów (stwierdzenie j ; mieszkańcy BB, sprawni -, pozostali - 4-). Natomiast badani dość zgodnie uznali, że dla tej grupy społecznej robi się zbyt mało (stwierdzenie d ; mieszkańcy BB 8, pozostali 84-8), i powinni oni otrzymywać dodatkowe finanse (stwierdzenie f ; mieszkańcy BB 8, pozostali 88-9). W zakresie akceptacji niepełnosprawnych w świecie sprawnych widać częściową ambiwalencję. Większość badanych w każdej grupie uznała, że niepełnosprawni mogą żyć jak inni (stwierdzenie e ; mieszkańcy BB 9, pozostali 93-9) pod warunkiem dodatkowych ułatwień, nieco tylko mniej, że nie należy dzielić ludzi według sprawności (stwierdzenie k ; wśród mieszkańców BB 8, pozostali 77-8). Niemniej około ¼ uważa, że niepełnosprawni nie powinni starać się żyć jak inni (stwierdzenie g ; mieszkańcy 2, sprawni 1, niepełnosprawni 3, opiekunowie 2). Znaczna cześć badanych uważa, że niektórym niepełnosprawnym należy ograniczyć prawo do zakładania rodziny lub posiadania dzieci (stwierdzenie h i i ). W obu tych aspektach znacznie bardziej surowi okazują się sami niepełnosprawni i opiekunowie, łagodniejsze opinie przejawiają sprawni (zakładanie rodziny odpowiednio 4 i 4, mieszkańcy BB - 2, sprawni 2; posiadanie dzieci mieszkańcy BB 3, sprawni 3, niepełnosprawni 5, opiekunowie 5). Postawy wobec niepełnosprawnych stanowią prawdopodobnie wypadkową stereotypów (kompleksy), poprawności politycznej (więcej dla nich robić, mogą żyć jak inni) oraz doświadczeń lub emocji (nie powinni mieć dzieci/ rodzin). Skutkuje to jak widać niespójnością, ambiwalencją, silniejszą negatywną oceną wśród samych niepełnosprawnych i opiekunów (tu polityczna poprawność nie obowiązuje, a doświadczenia mogą podpowiadać inne rozwiązania).

31 AKCEPTOWANIE NIEPEŁNOSPRAWNYCH W SWOIM OTOCZENIU Pyt.5:"Na ile łatwo zaakceptował(a)by Pan(i) to, by niepełnosprawny był:.." Mieszkańcy Bielsko-Białej (n=300) Pana(i) sąsiadem 1 8 pracował/ uczył się w tym samym budynku 1 8 Pana(i) kolegą z tego samego pokoju z pracy Pana(i) przełożonym Pana(i) bliskim przyjacielem przyjacielem Pana(i) dziecka 8 Pana(i) zięciem/ synową Pana(i) mężem/ żoną ( 1 ) - bardzo trudno byłoby się na to zgodzić ( 2 ) ( 3 ) ( 4 ) ( 5 ) - zdecydowanie zgodziłbym się nie wiem Sprawni nieopiekunowie (n=208) Pana(i) sąsiadem 1 8 pracował/ uczył się w tym samym budynku 1 8 Pana(i) kolegą z tego samego pokoju z pracy Pana(i) przełożonym 8 8 Pana(i) bliskim przyjacielem 9 przyjacielem Pana(i) dziecka 8 Pana(i) zięciem/ synową Pana(i) mężem/ żoną 1 1 6

32 AKCEPTOWANIE NIEPEŁNOSPRAWNYCH W SWOIM OTOCZENIU Pyt.5:"Na ile łatwo zaakceptował(a)by Pan(i) to, by niepełnosprawny był:.." Niepełnosprawni (n=228) Pana(i) sąsiadem 8 pracował/ uczył się w tym samym budynku 8 Pana(i) kolegą z tego samego 8 pokoju z pracy Pana(i) przełożonym 8 Pana(i) bliskim przyjacielem 8 przyjacielem Pana(i) dziecka 8 Pana(i) zięciem/ synową 7 Pana(i) mężem/ żoną 7 ( 1 ) - bardzo trudno byłoby się na to zgodzić ( 2 ) ( 3 ) ( 4 ) ( 5 ) - zdecydowanie zgodziłbym się nie wiem Opiekunowie (n=88) Pana(i) sąsiadem pracował/ uczył się w tym samym budynku Pana(i) kolegą z tego samego pokoju z pracy Pana(i) przełożonym Pana(i) bliskim przyjacielem 9 przyjacielem Pana(i) dziecka Pana(i) zięciem/ synową 9 8 Pana(i) mężem/ żoną 8

33 IMAS DEKLAROWANA AKCEPTACJA NIEPEŁNOSPRAWNYCH Wykorzystując ideę psychologicznej skali dystansu społecznego sprawdzono, na ile osoby badane dopuszczają do swego życia hipotetycznego niepełnosprawnego. Z innych badań wynika, że akceptacja kontaktów oraz normalnego życia niepełnosprawnych jest w dużej mierze jedynie deklaratywna i obejmuje jedynie określone typy kontaktów. Wyniki uzyskane w tym badaniu wskazują, że granica sprawni-niepełnosprawni dla sprawnych pojawia się w sytuacjach dużej bliskości związków. Wszyscy mieszkańcy Bielska - Białej dopuszczają możliwość, że niepełnosprawny byłby ich sąsiadem, przebywał w tym samym budynku, był kolegą z pracy, niemal wszyscy deklarują akceptację niepełnosprawnego przyjaciela. Nieco mniej akceptowany byłby związek własnych dzieci z niepełnosprawnym ( - nie, 1 łącznie odpowiedzi 3 i nie wiem ). nie chciałoby mieć niepełnosprawnego przełożonego. nie wyobraża sobie małżeństwa z taką osobą, kolejne 1 (łącznie odpowiedź 3 i nie wiem ) ucieka przed jednoznacznym określeniem swojego stanowiska. Sprawni nieopiekunowie wykazują tu podobne postawy jak ogół mieszkańców BB. Znacznie mniejsza tolerancja panuje wśród samych niepełnosprawnych oraz opiekunów. W obu tych grupach odrzucenie niepełnosprawnych pojawia się w odniesieniu do niemal każdego poziomu znajomości/ intymności wśród kilku-kilkunastu procent badanych. Najmniej osób akceptuje niepełnosprawnego małżonka: wśród niepełnosprawnych nie, 1 - łączne odpowiedzi 3 i nie wiem ; wśród opiekunów odpowiednio i.

34 AKCEPTACJA TYPÓW NIESPRAWNOŚCI Pyt.6:"Proszę wyobrazić sobie, że do mieszkania/ domu obok Pana(i) wprowadza się niepełnosprawny. Osobę z jakim typem niesprawności łatwo byłoby Panu(i) zaakceptować jako sąsiada?" TYLKO ODPOWIEDZI TAK Mieszkańcy Bielsko- Białej (n=300) Sprawni nieopiekunowie (n=208) Niepełnosprawni (n=229) Opiekunowie (n=88) dysfunkcje wzroku dysfunkcje słuchu dysfunkcje mowy dysfunkcje narządów ruchu niesprawność będąca efektem choroby niesprawność będąca efektem utraty narządów wewnętrznych niesprawność związana ze starszym wiekiem niesprawność w efekcie wypadku zaburzenia genetyczne dysfunkcje intelektualne zaburzenia psychiczne niesprawność będąca efektem nałogów typ niesprawności nie ma znaczenia (każdego akceptuję) nie akceptuję żadnego niepełnosprawnego

35 IMAS AKCEPTACJA DYSFUNKCJI Sprawdzono jakie są przekonania, co do rodzajów dysfunkcji niepełnosprawnych. Przyjmując, że niepełnosprawny jako sąsiad byłby generalnie akceptowany (co potwierdziło się w badaniu por. analizy do pyt. 5 rozdz. wyżej), dopytano o niesprawności takiego sąsiada, które łatwo byłoby zaakceptować badanym. Analiza wyników wskazuje, że niezależnie od własnej sprawności respondentom łatwo jest zaakceptować niepełnosprawnego, o ile jego niesprawność nie będzie powodować utrudnień, zagrożeń lub nie będzie on inny / nienormalny. Stąd relatywnie wiele odpowiedzi typ niesprawności bez znaczenia Jednocześnie niewiele osób spontanicznie okazuje swoją generalną niechęć do niepełnosprawnych (0-), przy czym samych niepełnosprawnych. Jedynie dwa typy niesprawności pojawiających się w efekcie nałogów oraz zaburzenia psychiczne są słabo tolerowane przez każdą badaną grupę (akceptacja na poziomie 31-4), przy czym nałogi akceptowano znacznie mniej niż zaburzenia psychiczne wśród niepełnosprawnych i opiekunów (nałogi 31-3, psychiczne 32-4). Relatywnie mała tolerancja pojawia się także w odniesieniu do dysfunkcji intelektualnych mimo to zdecydowana większość badanych w każdej grupie akceptuje sąsiada z takim typem niesprawności (populacja BB , sprawni 7, opiekunowie 7, niepełnosprawni 8). Podobnie nieco mniejszą tolerancję można zauważyć w odniesieniu do zaburzeń genetycznych (akceptacja na poziomie 83-8). Pozostałe kontrolowane dysfunkcje są akceptowane przez niemal wszystkich badanych w każdej grupie (91-9).

36 KONTAKTY Z NIEPEŁNOSPRAWNYMI Pyt.9:"Czy ma Pan(i) obecnie lub miał(a) w przeszłości stałe kontakty z (innymi) osobami niepełnosprawnymi?" Nie 2 Mieszkańcy Bielsko-Białej (n=300) Tak, mam obecnie 4 Nie 3 Sprawni nieopiekunowie (n=208) Tak, mam obecnie 3 Nie 2 Niepełnosprawni (n=229) Tak, ale w przeszłości 1 Nie Opiekunowie (n=88) Tak, ale w przeszłości 2 Tak, ale w przeszłości 3 Tak, ale w przeszłości 2 Tak, mam obecnie 4 Tak, mam obecnie 8 Pyt.10:Jeśli TAK to jakiego typu to były kontakty? (n=214) (n=140) (n=163) (n=81) rodzinne koleżeńskie sąsiedzkie w organizacjach 1 wolontariat zawodowe sporadyczne/ przypadkowe inne

37 IMAS KONTAKTY Z (INNYMI) NIEPEŁNOSPRAWNYMI 2 mieszkańców BB twierdzi, że nigdy nie miała regularnych kontaktów z niepełnosprawnymi (innymi niż we własnym gospodarstwie domowym), 4 ma je obecnie, 2 - miała w przeszłości. Najmniej kontaktów z niepełnoprawnymi mają osoby sprawne (3 obecnie, 3 - w przeszłości). Obecne kontakty z innymi niepełnosprawnymi deklaruje 4 niepełnosprawnych, 2 tej grupy miało je w przeszłości, a 2 nie ma ich wcale. Natomiast wśród opiekunów jedynie twierdzi, że nie ma kontaktów z innymi niepełnosprawnymi niż podopieczny, aż 8 ma je obecnie, a 1 - miało tylko w przeszłości. Kontakty z niepełnosprawnymi zwykle dotyczą rodziny (wśród mieszkańców BB mających kontakty z niepełnosprawnymi - 4, wśród opiekunów (7) oraz kolegów (27-5). Kontakty sąsiedzkie wymienia 21-2 badanych mających kontakty, zawodowe Głównie niepełnosprawni i opiekunowie spotykają niepełnosprawnych w działalności organizacyjnej (mieszkańcy BB, niepełnosprawni, opiekunowie 1). 2- badanych deklaruje kontakty z niepełnosprawnymi w ramach wolontariatu. Wykres. Spostrzegane przeszkody w kontaktach z niepełnosprawnymi (pyt. S4) (podstawa: sprawni nieopiekunowie n=208) spontanicznie: izolacja/ kompleksy niepełnosprawnych strach/ bariera psychiczna/ brak akceptacji bariery architektoniczne/ brak miejsc do spotkań trudności w porozumieniu się/ mała komunikatywność stereotyp/ mentalność społeczeństwa niewiedza o schorzeniu/ niezrozumienie zaburzenia psychiczne brak czasu inne nie wiem/ brak skojarzeń brak przeszkód Sprawni nieopiekunowie (n=208) Dopytani o przeszkody w kontaktach z niepełnosprawnymi sprawni najczęściej deklarowali brak przeszkód 3, 1 nie umiało wskazać niczego konkretnego. Pozostali raczej widzieli winę w samych niepełnosprawnych (izolują się 1, są mało komunikatywni, mają zaburzenia psychiczne -) czy warunków zewnętrznych (bariery architektoniczne ). Rzadziej winę za brak kontaktów przypisywano samym sprawnym ich lękowi (1), niewiedzy (), stereotypom ().

38 PRZESZKODY/ PROBLEMY DNIA CODZIENNEGO NIEPEŁNOSPRAWNYCH Pyt.N8:"Co najbardziej Pana(ią) denerwuje/ przeszkadza w codziennym życiu? Co sprawia problem?" spontanicznie: niesprawność/ dysfunkcje/ niesamodzielność chamstwo/ brak tolerancji/ znieczulica polityka/ telewizja biurokracja/ źle działająca służba zdrowia bariery architektoniczne ruch na ulicy/ parkingi / źle funkcjonująca komunikacja wzrost cen/ brak pieniędzy uciążliwość bliskich/ sąsiadów samotność/ brak rodziny/ potrzeba kogoś inne nie wiem/ odmowa nic Niepełnosprawni (n=229)

39 IMAS PRZESZKODY/ PROBLEMY DNIA CODZIENNEGO NIEPEŁNOSPRAWNYCH Dopytani o to, co przeszkadza w codziennym życiu niepełnosprawni najczęściej wskazywali swoją niesprawność/ niesamodzielność 2. 1 spontanicznie wskazuje na negatywne zachowania ze strony otoczenia chamstwo/ brak tolerancji/ znieczulicę. narzeka na bariery architektoniczne, kolejne na służbę zdrowia i biurokrację. Zgłaszane problemy są zwykle powiązane z typem dysfunkcji lub jej stopniem na bariery architektoniczne narzekają częściej niesprawni ruchowo (), na znieczulicę i chamstwo o zaburzeniach intelektualnych lub słuchu (po 2), na swoją niesprawność - osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności (3 - por. tab. N8 niepełnosprawni 2). Inne zgłaszane problemy nie mają jednoznacznego związku z niepełnosprawnością. badanych denerwuje polityka/ to co obserwują w TV (na co wpływ mogła mieć kampania wyborcza jesienią 2007), - komunikacja i ruch na ulicach, - ceny i brak pieniędzy, - bliscy i sąsiedzi, narzeka na samotność. Wśród problemów zaklasyfikowanych do kategorii inne a związanych z niepełnosprawnością pojawiały się: brak pracy dla niepełnosprawnych ( zgłaszam się (zakład dla niepełnosprawnych) i nie ma dla mnie pracy, bo astma), mało organizowanych wycieczek, brak klubów, brak na osiedlu ośrodka dla niepełnosprawnych.

40 ZNAJOMOŚĆ ORGANIZACJI/ INSTYTUCJI ZAJMUJĄCYCH SIĘ NIEPEŁNOSPRAWNYM Pyt.14:"Czy zna Pan(i) choćby ze słyszenia instytucje, organizacje/ osoby zajmujące się niepełnosprawnymi w Bielsku - Białej?" Mieszkańcy Bielsko- Białej (n=300) Sprawni nieopiekunowie (n=208) Niepełnosprawni (n=229) Opiekunowie (n=88) NIE TAK spontanicznie: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej organizacje osób niewidomych/ głuchoniemych hospicja Caritas szkoły specjalne/ dla niepełnosprawnych Fundacja 'Nadzieja' Fundacja 'ADA' stowarzyszenia PFRON PCK opieka społeczna Ośrodek Pomocy Rodzinie inne organizacje inne osoby inne nie wiem/ brak skojarzeń jakie? n=109 jakie? n=71 jakie? n=89 jakie? n=

41 IMAS ZNAJOMOŚĆ ORGANIZACJI/ OSÓB DZIAŁAJĄCYCH NA RZECZ NIEPEŁNOSPRAWNYCH (spontaniczne wskazania) 6 ogółu badanych mieszkańców BB, 6 sprawnych, 6 niepełnosprawnych i 3 opiekunów nie zna żadnej organizacji na rzecz niepełnosprawnych. Nie wskazywano konkretnych osób kojarzonych z działaniami na rzecz niepełnosprawnych. Spośród wymieniających instytucje najwięcej jednoznacznych wskazań uzyskały: MOPS ( mieszkańców BB, czyli 1 spośród znających jakieś organizacje), Fundacja Nadzieja i Caritas (po mieszkańców BB, czyli spośród znających), hospicja (odpowiednio 4 i 1), różne organizacje osób z dysfunkcjami wzroku i słuchu ( mieszkańców BB, czyli 1 znających jakieś organizacje). PFRON jest relatywnie słabiej kojarzony z niepełnosprawnymi jedynie mieszkańców BB ( znających organizacje) przypomina go sobie samodzielnie. Inne organizacje wymieniło mieszkańców BB (czyli 2 znających jakąś instytucję) oraz odpowiednio 3 opiekunów i 2 niepełnosprawnych deklarujących znajomość organizacji. Wśród organizacji zaklasyfikowanych w analizach do kategorii inne organizacje znalazły się - oprócz opisywanych ogólnie jako klub inwalidzki, ośrodki dla osób niepełnosprawnych, domy pomocy, ośrodki przykościelne, czy szpitale i przychodnie - także konkretne nazwy czy adresy, m.in.: "Bielsko-Biała Start" Razem Niepełnosprawni w pracy Psyche Niebieska Linia Urząd Miasta świetlica Jutrzenka Związek inwalidów koło stwardnienia rozsianego Beskidy - koło osób z niesprawnością ruchową pomoc dla osób starszych na ul. Żywieckiej ośrodek na ul. Brodzińskiego ośrodek na ul. 1 Maja ośrodek interwencji kryzysowej ośrodek na ul. Wojska Polskiego dla dzieci organizacja na ul. Wyzwolenia sportowe kluby dla niepełnosprawnych ośrodek rehabilitacyjny na ul. Lompy ośrodek i warsztaty terapeutyczne na Olszówce ośrodek z niepełnosprawnymi o zaburzeniach psychicznych organizacja koło Straży Miejskiej ośrodek rehabilitacyjny dla dzieci kościół Najświętszej Marii Panny pożyczają łóżka ośrodek w Mikuszowicach Śląskich (punkt/ośrodek) na osiedlu Kopernika.