Jak uniknąć podatku umowy z rodziną

Transkrypt

1 e-poradnik Podatki Podatki Podatki Podatki Jak uniknąć podatku umowy z rodziną Kupno, sprzedaż Pożyczka, użyczenie Darowizna, spadek Odpowiedzi Krajowej Informacji Podatkowej na pytania podatników

2 Adres redakcji: Warszawa, ul. Okopowa 58/72 tel. (22) ; Redaktor: Bogdan Świąder Autor: Ewa Matyszewska DTP: Joanna Archacka Biuro Obsługi Klienta: Marki, ul. Okólna 40 tel. (22) , ; bok@infor.pl Copyright by INFOR Biznes Sp. z o.o. ISBN Wydanie I/2012, kwiecień 2012 r. 2

3 Spis treści Jak uniknąć podatku umowy z rodziną... 5 Potrzebne ci pieniądze, weź pożyczkę... 5 Zakres opodatkowania... 5 Termin do zapłaty... 6 Preferencje dla rodziny... 6 Zwolnienia podmiotowe... 7 Stanowisko organów podatkowych... 7 Spadkobierca uzyskuje przychód po umorzeniu pożyczki... 7 Przy przedawnieniu długu powstaje przychód... 7 Brak oprocentowania pożyczki nie wpływa na podatek... 8 Chcesz pozbyć się rzeczy, sprzedaj je... 8 Treść umowy... 8 Podatek dochodowy... 8 Stanowisko organów podatkowych... 9 Kluczowe jest obliczenie terminu 6 miesięcy... 9 Przy sprzedaży auta można uwzględnić koszty... 9 Transakcja powyżej 1 tys. jest opodatkowana... 9 Użyczenie też zainteresuje fiskusa... 9 Rozliczenie biznesmena... 9 Z rodziną można zyskać Użyczenie ruchomości Stanowisko organów podatkowych Użyczenie jest umową nieodpłatną Można uniknąć podatku przy wzajemności świadczeń Sprzedaż kończy użyczenie Jesteś hojny, zgłoś to w skarbówce...11 Regulacje ustawowe...11 Obliczenie podatku...11 Grupa zerowa...11 Stopień pokrewieństwa...11 Stawki podatku od darowizn...12 Odziedziczyłeś majątek, sprawdź, czy nie podzielisz się nim z fiskusem Obowiązki podatkowe Moment przyjęcia spadku Stopień pokrewieństwa...15 Zwolnienie dla najbliższych...15 Przy obrocie nieruchomościami unikniesz podatku Nabycie nieruchomości a PCC Forma nabycia

4 Możliwe zwolnienie Już tylko dwa sposoby w PIT proc. PIT od dochodu...17 Koszty do uwzględnienia...17 Ulga meldunkowa Zeznanie roczne Mieszkanie kupione od 2009 roku Zastosowanie ulgi Rozliczenie z fiskusem Potrzebny formularz PIT Darmowe nabycie Przysługujące uprawnienia Ulga mieszkaniowa przy spadkach i darowiznach Podstawa opodatkowania Śmierć w rodzinie ma wpływ na rozliczenia podatkowe Przejęcie firmy Dziedziczenie długów Uprawnienia urzędników Rozliczenia podatkowe Za długi podatkowe odpowie również rodzina...26 Odpowiedzialność solidarna...26 Potrzebna jest decyzja Skutki małżeństwa Wspólna firma Za ukrywanie dochodów grożą wysokie sankcje...28 Dochody z działalności nielegalnej...28 Ukryte przychody...29 Rozliczenia małżonków...29 Zakres kontroli fiskusa...29 Ankieta do wypełnienia...30 Kompleksowa kontrola...30 Oświadczenia podatnika...30 Nieruchomości pod lupą...31 Linia obrony Ważne dokumenty proc. podatek do zapłaty Przyznanie się do winy Sankcje karne Odpowiedzi Krajowej Informacji Podatkowej na pytania podatników

5 Jak uniknąć podatku umowy z rodziną Zawieranie transakcji to nie tylko domena przedsiębiorców. Codziennie każdy z nas wchodzi w umowę ze sprzedawcą w sklepie, podpisujemy dokumenty ze znajomymi, przyjaciółmi, a nawet osobami zupełnie obcymi czy w końcu z rodziną. Są to transakcje o różnym charakterze kupno, sprzedaż, pożyczka, użyczenie, darowizna, spadek. Gdy staniemy się już stroną danej umowy, będziemy musieli pamiętać o rozliczeniu z fiskusem. Praktycznie każda transakcja będzie opodatkowana. Jeśli przepisy pozwolą na jej zwolnienie z podatku, często o tym fakcie również trzeba będzie powiadomić urzędników ze skarbówki. Tylko bowiem po spełnieniu ustawowych warunków podatku będzie można uniknąć. Dziś pokazujemy, na co zwrócić uwagę, zawierając umowę z najbliższą bądź dalszą rodziną. Gdy będziemy pamiętać o kilku szczegółach i pewnych obowiązkach, opodatkowanie takiej transakcji lub skorzystanie ze zwolnienia podatkowego nie sprawi żadnych kłopotów. Warto te zasady poznać, bo transakcja w rodzinie może przynieść sporo oszczędności. Ewa Matyszewska Potrzebne ci pieniądze, weź pożyczkę Podatek od czynności cywilnoprawnych od umowy pożyczki wynosi 2 proc., a na jego zapłatę jest 14 dni od podpisania dokumentów. Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki, której wartość przenosi 500 złotych, powinna być sporządzona w formie pisemnej. Zawarcie umowy pożyczki wiąże się z koniecznością rozliczenia podatkowego. Zakres opodatkowania Podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają m.in. umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej, czyli podpisania umowy. Konieczność rozliczenia podatkowego przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego ciąży na biorącym pożyczkę lub przechowawcy. Jeżeli obowiązek podatkowy ciąży na kilku podmiotach albo na stronach umowy zamiany, albo wspólnikach spółki cywilnej, zobowiązane solidarnie do zapłaty podatku są odpowiednio te podmioty, strony umowy zamiany albo wspólnicy spółki cywilnej. Podstawę opodatkowania przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego stanowi kwota lub wartość pożyczki albo depozytu. Przy pożyczce udzielonej spółce przez wspólnika będzie to kwota lub wartość pożyczki. Stawki podatku wynoszą od umowy pożyczki oraz depozytu nieprawidłowego 2 proc. Jednak w niektórych sytuacjach stawka podatku może wynieść nawet 20 proc. Będzie tak wtedy, gdy przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej Pożyczki zwolnione z PCC Zwalnia się z podatku pożyczki udzielane: a) przez przedsiębiorców niemających na terytorium Polski siedziby lub zarządu, prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek, b) w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między osobami uznawanymi za najbliższą rodzinę zgodnie z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn (tj. małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę), w wysokości przekraczającej kwotę 9637 zł (kwota wolna od podatku od spadków i darowizn dla I grupy podatkowej), pod warunkiem: złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności, udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym, c) na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej (do pierwszej grupy podatkowej zalicza się: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów) do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu na zasadach określonych w przepisach o podatku od spadków i darowizn, d) na podstawie umowy zawartej między innymi podmiotami niż osoby, o których mowa w lit. b i c, do łącznej wysokości nieprzekraczającej kwoty 5 tys. zł od jednego podmiotu i 25 tys. zł od wielu podmiotów w okresach trzech kolejnych lat kalendarzowych, począwszy od 1 stycznia 2009 r. e) z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, f) z utworzonych w drodze ustawy innych funduszów celowych, g) przez wspólnika (akcjonariusza) spółce kapitałowej. 5

6 6 e-biblioteka Gazety Prawnej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego: 1) podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub ustanowienia użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany, a należny podatek od tych czynności nie został zapłacony; 2) biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (najbliższa rodzina, tj. małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha), powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. Termin do zapłaty Podatnicy, którzy muszą od pożyczki zapłacić 2-proc. podatek od czynności cywilnoprawnych, mają obowiązek wpłacić odpowiednią sumę bez wezwania organu podatkowego, złożyć deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych, według ustalonego wzoru, oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek jest pobierany przez płatnika. Płatnikiem podatku od czynności cywilnoprawnych jest notariusz. Pośredniczy on w rozliczeniu tego podatku, gdy pożyczka zawierana jest w formie aktu notarialnego. Płatnicy zobowiązani są uzależnić dokonanie czynności cywilnoprawnej od uprzedniego zapłacenia podatku. Płatnicy muszą też: l prowadzić rejestr podatku; l wpłacić pobrany podatek na rachunek organu podatkowego właściwego ze względu na siedzibę płatnika, w terminie do 7. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano podatek, a także przekazać w tym terminie deklarację o wysokości pobranego i wpłaconego podatku przez płatnika według ustalonego wzoru wraz z informacją o kwocie podatku należnego poszczególnym gminom; l przekazywać, w terminie do 7. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano podatek, organowi podatkowemu właściwemu ze względu na siedzibę płatnika odpisy sporządzanych aktów notarialnych dotyczących czynności cywilnoprawnych stanowiących przedmiot opodatkowania. Podatnik, który zawarł umowę pożyczki, musi zapłacić 2-proc. podatek, a także złożyć deklarację o podatku od czynności cywilnoprawnych PCC-3. Na jej złożenie podatnik ma 14 dni od podpisania umowy pożyczki. PRZYKŁAD Czy pożyczka może być ujęta w kosztach podatkowych Podatnik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Ukończył specjalistyczne szkolenie, którego koszt został sfinansowany pożyczką uzyskaną na podstawie zawartej umowy pomiędzy pracownikiem i pracodawcą. Pracodawca potrąca podatnikowi udzieloną pożyczkę (zaciągniętą na sfinansowanie kosztu szkolenia) ratalnie z wynagrodzenia za pracę. Czy spłata pożyczki będzie kosztem uzyskania przychodów? W przypadku osiągania przychodów ze stosunku pracy koszty uzyskania przychodów jednoznacznie określa ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych. Do kosztów można zaliczyć ściśle przez ustawodawcę określone wydatki (ryczałtowe lub faktyczne) na podstawie dowodów ich poniesienia. Niemożliwe jest zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów spłaty pożyczki przeznaczonej na szkolenie specjalistyczne uzyskanej od pracodawcy. Ponadto z art. 23 ust. 1 pkt 8 lit. a ustawy o PIT wynika, że do kosztów uzyskania przychodów nie zalicza się wydatków na spłatę pożyczki (kredytów), z wyjątkiem przypadków w tym przepisie przewidzianych. Z treści tego przepisu nie wynika, że brak możliwości zaliczenia do kosztów jest podyktowany celem, na jaki pożyczka została zaciągnięta. Zatem przeznaczenie zaciągniętej pożyczki nie ma znaczenia na wyłączenie z kosztów uzyskania przychodów wydatków dotyczących jej spłaty. Taką interpretację potwierdził dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji z 23 marca 2010 r. (nr IPPB2/415-3/10-2/AK). Preferencje dla rodziny Między określonymi osobami i w ramach ustawowych limitów umowa pożyczki zwolniona jest z podatku od czynności cywilnoprawnych. Pożyczanie pieniędzy w ramach najbliższej rodziny (np. między rodzeństwem, rodzicami i dziećmi) zwolnione z podatku do wysokości nieprzekraczającej 9637 zł ma zastosowanie, jeżeli umowa zawarta jest między następującymi osobami: małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi, pasierbem, zięciem, synową, rodzeństwem, ojczymem, macochą i teściami. Gdy wartość pożyczki przekracza wskazany limit, pożyczkobiorca, z wyjątkiem zięcia, synowej oraz teściów, nie płaci podatku, pod warunkiem: l złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności podpisania umowy pożyczki, l udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. Podatnik, który korzysta z tego zwolnienia dla pożyczek pieniężnych od rodziny przekraczających 9637 zł, składa deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych na druku PCC-3. Zaznaczając odpowiedni kwadrat w części B deklaracji, wskazuje, że składa de- 6

7 Jak uniknąć podatku umowy z rodziną 7 klarację jako pożyczkobiorca (zwolniony z podatku na podstawie art. 9 pkt 10 lit. b ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych). Niedopełnienie formalności związanych ze złożeniem deklaracji oraz udokumentowaniem otrzymania pieniędzy może mieć przykre konsekwencje. Jeżeli podatnik powołuje się przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie dopełnił wymogu udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym, zapłaci podatek według 20-proc. stawki. Także osoby fizyczne zawierające umowy pożyczki z osobami spoza rodziny mogą korzystać ze zwolnienia z podatku. Limity kwotowe dla pożyczek zwolnionych wynoszą 5 tys. zł, gdy pieniądze pożyczamy od jednej osoby, oraz 25 tys. zł, gdy podatnik zapożycza się u kilku osób. Limity te dotyczą okresów trzyletnich, które należy liczyć, począwszy od 1 stycznia 2009 r. Oznacza to, że pożyczek udzielonych przed tą datą nie należy uwzględniać przy ocenie prawa do zwolnienia. W przypadku przekroczenia ustawowych limitów 5 tys. zł i 25 tys. zł opodatkowaniu podlega jedynie nadwyżka kwoty pożyczki. Stawka podatku wynosi 2 proc. Zwolnione z podatku od czynności cywilnoprawnych są także pożyczki udzielane z kas lub funduszy zakładowych, funduszy związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Zwolnienia podmiotowe Zwolnienia podatkowe przy pożyczkach odnoszą się nie tylko do konkretnych czynności cywilnoprawnych (zwolnienia przedmiotowe), ale również mogą dotyczyć stron transakcji (zwolnienia podmiotowe). Nie trzeba rozliczać podatku od czynności cywilnoprawnych od umów, w których przynajmniej jedna ze stron jest podatnikiem VAT z tytułu dokonania tej czynności. Przykładem jest zwolnienie z PCC dla osób zaliczonych do grupy o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności bez względu na rodzaj schorzenia, oraz osób o lekkim stopniu niepełnosprawności w związku ze schorzeniami narządów ruchu nabywających na potrzeby własne sprzęt rehabilitacyjny, wózki inwalidzkie, motorowery, motocykle lub samochody osobowe. Podatku nie płacą ponadto m.in.: jednostki samorządu terytorialnego, a także organizacje pożytku publicznego dokonujące czynności cywilnoprawnych wyłącznie w związku z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. PODSTAWA PRAWNA l Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.). Stanowisko organów podatkowych Spadkobierca uzyskuje przychód po umorzeniu pożyczki Otrzymanie pożyczki jest obojętne podatkowo. Przychód po stronie pożyczkobiorcy pojawia się dopiero w momencie, kiedy dochodzi do umorzenia pożyczki lub jej części. W przypadku umorzenia pożyczki za życia pracownika wartość umorzonej pożyczki stanowi przychód pracownika. Jeśli umorzenie pożyczki następuje po śmierci pożyczkobiorcy (pracownika), a w regulaminie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub w umowie o udzielenie pożyczki zawarto zapis o obowiązku uregulowania niespłaconych rat pożyczki przez spadkobierców po śmierci pożyczkobiorcy, to udzielona pożyczka umorzona zostaje spadkobiercy, a nie pracownikowi. W tej sytuacji przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskuje spadkobierca przejmujący obowiązki dłużnika. Zatem, w przypadku gdy po śmierci pożyczkobiorcy dochodzi do umorzenia pożyczki spadkobiercy, który przejął obowiązki dłużnika, u tego spadkobiercy powstaje przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Przychód ten odpowiada wartości umorzonej pożyczki lub jej części interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu nr ILPB2/ /11-6/AJ. Przy przedawnieniu długu powstaje przychód Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. W efekcie zwolnienia dłużnika z całości lub części długu następuje u niego trwały przyrost majątku. Wygaśnięcie zobowiązania oznacza zmniejszenie lub zlikwidowanie zobowiązania pieniężnego, skutkiem czego jest wystąpienie po stronie dłużnika określonej korzyści. Samo przedawnienie zobowiązania nie wywołuje zmiany charakteru zobowiązania na zobowiązanie bezzwrotne i nie powoduje powstania przychodu z nieodpłatnego świadczenia. Do czasu więc, kiedy przyznana należność (pożyczka) ma charakter zwrotny, obojętna jest podatkowo. Natomiast przychód powstaje w momencie, gdy staje się ono świadczeniem bezzwrotnym (zobowiązania wygasają). Jeżeli zatem dokonanie przez firmę odpisu niespłaconej części pożyczki emerytowi lub renciście w związku 7

8 8 e-biblioteka Gazety Prawnej z przedawnieniem długu skutkuje wygaśnięciem przedmiotowych zobowiązań po stronie pożyczkobiorców, to po stronie tych dłużników powstaje z tego tytułu podlegający opodatkowaniu przychód interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu nr ILPB2/ /11-5/ES. Brak oprocentowania pożyczki nie wpływa na podatek Udzielenie nieoprocentowanej pożyczki nie stanowi po stronie pożyczkodawcy nieodpłatnego świadczenia. Nie rozpoznaje się w świetle ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przychodu w postaci utraconych korzyści, np. odsetek w sytuacji udzielenia nieodpłatnej pożyczki. W związku z tym udzielanie nieodpłatnych pożyczek nie będzie wywoływało skutków podatkowych u pożyczkodawcy. A zatem nienaliczone przez spółkę odsetki nie będą stanowiły dla wspólnika spółki komandytowej (pożyczkodawcy) przychodu z tytułu nieodpłatnych świadczeń. Otrzymanie, jak i nieodpłatne udzielenie pożyczki jest obojętne podatkowo interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie nr IPPB1/ /11-3/EC. Chcesz pozbyć się rzeczy, sprzedaj je Zawarcie umowy sprzedaży między określonymi osobami i na kwotę nieprzekraczającą ustawowych limitów pozwala na zwolnienie podatkowe. Czynności cywilnoprawne, w szczególności umowy zawierane między osobami prywatnymi, tzn. niezwiązane z prowadzoną działalnością gospodarczą, są opodatkowane podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Katalog czynności opodatkowanych jest szeroki. Podlegają mu m.in. umowy sprzedaży, zamiany, zniesienia współwłasności, a zatem transakcje, z którymi każdy podatnik może mieć do czynienia. Sprzedaż samochodu, starego biurka, biżuterii może rodzić konieczność zapłaty podatku. Jedynie dzięki zwolnieniom z podatku nie zawsze trzeba będzie rozliczać się z fiskusem. Treść umowy Ustawodawca zwolnił z podatku od czynności cywilnoprawnych umowy sprzedaży rzeczy ruchomych o wartości nieprzekraczającej 1 tys. zł. Kwotę tę należy odnieść do podstawy opodatkowania, którą w tym przypadku jest wartość rynkowa rzeczy. Określa się ją na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, ale z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia z dnia zawarcia umowy, bez odliczania długów i ciężarów. Z uwagi na obowiązujące zwolnienia podatek nie wystąpi także w przypadku sprzedaży: walut obcych, bonów i obligacji skarbowych, bonów pieniężnych NBP, sprzedaży instrumentów finansowych firmom inwestycyjnym, bądź za ich pośrednictwem oraz w ramach obrotu zorganizowanego czy też sprzedaży towarów giełdowych na giełdach towarowych. Stawki podatku Wysokość podatku od czynności cywilnoprawnych przy umowach sprzedaży: nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym wynosi 2 proc., innych praw majątkowych wynosi 1 proc. Podatek dochodowy Decydując się na sprzedaż rzeczy, trzeba jeszcze pamiętać o rozliczeniu podatku dochodowego. Będzie to konieczne, gdy ze sprzedażą się pośpieszymy. Chodzi o czas, jaki mija między nabyciem a sprzedażą danego przedmiotu. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych przewiduje, że jednym ze źródeł przychodów (podlegającym PIT) jest sprzedaż rzeczy przed upływem pół roku. Termin ten liczy się od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie. Zatem jeśli np. kupiliśmy szafę w październiku 2011 r., a teraz już się nam nie podoba, to bez podatku dochodowego sprzedamy ją w maju 2012 r. Warto więc dobrze zaplanować sprzedaż. Wtedy można uniknąć choć jednego podatku. Gdy jednak ze sprzedażą nie możemy czekać do upływu 6 miesięcy, PIT trzeba będzie wpłacić na konto fiskusa. Przychodem z odpłatnego zbycia rzeczy jest ich wartość wyrażona w cenie określonej w umowie, pomniejszona o koszty odpłatnego zbycia. Jeżeli jednak cena, bez uzasadnionej przyczyny, znacznie odbiega od wartości rynkowej tych rzeczy lub praw, przychód ten określa organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej w wysokości wartości rynkowej. Warto o tym uprawnieniu skarbówki pamiętać. Jeśli bowiem urzędnik stwierdzi, że podana cena z umowy sprzedaży rzeczy jest zbyt niska i znacznie odbiega od wartości rynkowej, wezwie strony umowy do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej. W razie nieudzielenia odpowiedzi, niedokonania zmiany wartości lub niewskazania przyczyn, które uzasadniają podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej, organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej określi wartość z uwzględnieniem opinii biegłego lub biegłych. To niestety nie koniec kłopotów. Jeżeli bowiem wartość ustalona w ten sposób odbiega co najmniej o 33 proc. od wartości wyrażonej w cenie, koszty opinii biegłego lub biegłych będzie musiał pokryć zbywający daną rzecz. 8

9 Jak uniknąć podatku umowy z rodziną 9 Gdy na sprzedaży danej rzeczy (przed upływem pół roku od jej nabycia) zarobimy wystąpi dochód, który trzeba będzie opodatkować zgodnie ze skalą PIT ze stawkami 18 i 32 proc. Transakcję tę wykażemy w zeznaniu rocznym w rubryce: inne źródła. Natomiast w przypadku gdy na danej transakcji stracimy zazwyczaj stratę poniesiemy przy sprzedaży samochodu podatku płacić oczywiście nie trzeba. Jednak w deklaracji można będzie tę stratę wykazać. Wtedy w następnych pięciu latach będziemy mogli ją odliczać. Ale tu uwaga, odliczenie będzie możliwe tylko od dochodu z tego samego źródła. Oznacza to, że straty ze zbycia auta nie będziemy mogli odliczyć np. od dochodu uzyskanego ze stosunku pracy. Trzeba też pamiętać, że obniżenie o stratę w którymkolwiek z pięciu kolejnych lat nie może przekroczyć 50 proc. kwoty tej straty. PODSTAWA PRAWNA l Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.). l Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 z późn. zm.). Stanowisko organów podatkowych Kluczowe jest obliczenie terminu 6 miesięcy W przypadku osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej źródłem przychodów jest m.in. odpłatne zbycie rzeczy, do których zaliczyć należy również rzeczy ruchome (złoto). Jednak podlegający opodatkowaniu przychód powstaje wyłącznie, jeśli zbycie następuje w okresie krótszym niż pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpił zakup. Wobec tego, jeżeli sprzedaż następuje po upływie półrocznego okresu, wówczas przychód osiągnięty z tej sprzedaży nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym, bowiem czynność ta nie stanowi źródła przychodu dla celów tego podatku interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie nr IPPB4/ /11-4/JK3. Przy sprzedaży auta można uwzględnić koszty Przychodem ze sprzedaży samochodu jest cena, którą podatnik uzyskał od kupującego, wynikająca z umowy sprzedaży, o ile odpowiada wartości rynkowej tego samochodu. Natomiast kosztem uzyskania przychodu z tytułu sprzedaży samochodu, przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie, jest wartość samochodu przyjęta do obliczenia 10- proc. zryczałtowanego podatku dochodowego zapłaconego z tytułu wygranej w konkursie (auto pochodziło z wygranej) interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi nr IPTPB2/ /11-4/KR. Transakcja powyżej 1 tys. jest opodatkowana Każda czynność sprzedaży, na podstawie której podatnik będzie nabywać złoto dewizowe o wartości rynkowej przekraczającej 1 tys. zł, będzie podlegać opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Z tytułu zawarcia każdej umowy kupna-sprzedaży tego złota podatek od czynności cywilnoprawnych należny będzie w wysokości 2 proc., naliczanej od wartości rynkowej nabywanego towaru. Obowiązek zapłaty podatku będzie ciążył na podatniku. Podatek ten będzie trzeba zapłacić bez wezwania w ciągu 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego (chwila dokonania czynności cywilnoprawnej). Wraz z zapłatą podatku należy złożyć deklarację PCC-3. Dla ustalenia podstawy opodatkowania czynność zakupu złota można udokumentować kasowym dowodem na okaziciela (nieidentyfikującym osoby sprzedającej), o ile wskazana w tym dokumencie wartość zakupionego złota będzie odpowiadać wartości rynkowej interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach nr IBPBII/436-58/11/MZ. Użyczenie też zainteresuje fiskusa Umowa użyczenia zawarta przez przedsiębiorcę na potrzeby prowadzonej firmy nie spowoduje powstania przychodu, gdy użyczającym będzie członek rodziny. Użyczenie jest umową nieodpłatną, w której użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu przez czas oznaczony lub nieoznaczony na używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Przedmiotem użyczenia mogą być zarówno nieruchomości, jak i ruchomości, np. samochody, maszyny czy narzędzia. Biorący rzecz do używania nie może być zobowiązany do jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego. Cechą charakterystyczną umowy użyczenia jest bowiem nieodpłatność. W wyniku zawarcia takiej umowy przedsiębiorca może bezpłatnie dysponować przedmiotem użyczenia na cele prowadzonej działalności gospodarczej, co niewątpliwie oznacza powstanie po jego stronie określonych korzyści. Przedsiębiorca uzyskuje zatem tzw. nieodpłatne świadczenie. Stanowi ono przychód podlegający podatkowi dochodowemu. Przychodami z działalności gospodarczej są bowiem także wartości otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Rozliczenie biznesmena Przy prowadzeniu firmy zawieranie umów użyczenia jest czymś bardzo powszechnym. Zazwyczaj użyczane są nieruchomości bądź ich części. U przedsiębiorcy, który na potrzeby prowadzonej działalności korzysta nieodpłatnie z cudzej nieruchomości, występuje przychód do opodatkowania w postaci nieodpłatnego świadczenia. Jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie budynku lub lokalu, wartość świadczeń ustala się według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku. Ustawodawca nie określił zasad ustalania równowartości czynszu. Ważne jest tylko, aby wartość ta zbliżona była do 9

10 10 e-biblioteka Gazety Prawnej cen rynkowych. Warto więc sprawdzić, jakie stawki za wynajem są uzyskiwane za podobne nieruchomości na rynku lokalnym, oraz zaopatrzyć się np. w oferty prasowe w zakresie najmu nieruchomości z okresu objętego umową użyczenia. Z rodziną można zyskać Użyczenie nieruchomości na potrzeby związane z prowadzoną działalnością gospodarczą nie zawsze powoduje powstanie przychodu do opodatkowania. Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń jest wolna od podatku w przypadku świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn. I grupa podatkowa obejmuje małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Do II grupy ustawodawca zaliczył natomiast: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych. Oznacza to, że dla celów podatku dochodowego od osób fizycznych nie ustala się przychodu w przypadku umowy użyczenia zawartej w rodzinie. W wyniku zawarcia umowy użyczenia nieruchomości zgodnie z ogólną zasadą przychód powstaje nie tylko u biorącego w użyczenie, ale również po stronie użyczającego. Ustawodawca w ten sposób chciał wyeliminować nadużycia polegające na zawieraniu nieodpłatnych umów użyczenia nieruchomości i unikaniu obowiązku zapłaty podatku, gdy w rzeczywistości transakcja ma charakter odpłatny. Użyczenie ruchomości Na podstawie umowy użyczenia można też korzystać z cudzych ruchomości. Również w takiej sytuacji powstaje u przedsiębiorcy przychód. Ustala się go na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnieniu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia. Przedsiębiorca korzystający z cudzej rzeczy może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów zwykłe koszty jej utrzymania. Jeżeli przedmiotem użyczenia jest samochód, to będą to np. wydatki na paliwo, a także koszty drobnych bieżących napraw. Za zwykłe koszty nie mogą być natomiast uznane m.in. koszty ubezpieczenia czy też podatek od środków transportu. Umowa użyczenia powinna zawierać takie dane, jak: strony umowy, przedmiot użyczenia, czas trwania umowy, zwykłe koszty utrzymania rzeczy, które ponosi biorący w użyczenie. Przychód nie powstanie w sytuacji, gdy umowa użyczenia została zawarta z osobą zaliczoną do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn. PODSTAWA PRAWNA l Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.). l Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 z późn. zm.). Stanowisko organów podatkowych Użyczenie jest umową nieodpłatną Na podstawie umowy użyczenia u biorącego rzecz nie powstaje obowiązek spełnienia na rzecz dającego jakiekolwiek świadczenie wzajemne (przy czym za świadczenie na rzecz dającego nie uznaje się zwykłych kosztów utrzymania rzeczy użyczonej, ponoszonych przez biorącego w związku z używaniem rzeczy). Stąd z uwagi na fakt, że w ramach umowy użyczenia zobowiązany do świadczenia jest tylko użyczający, umowa ta określana jest jako jednostronnie zobowiązująca nie jest umową wzajemną. Cechą istotną użyczenia jest więc nieodpłatność. Świadczenie realizowane przez spółkę na podstawie umowy polegające na nieodpłatnym użyczeniu pojazdów, jako związane z jej działalnością gospodarczą, nie podlega opodatkowaniu VAT interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie nr IPPP /11-2/ MP. Można uniknąć podatku przy wzajemności świadczeń Umowa przejęcia od firmy urządzenia technicznego do analizy składu chemicznego surowca (które podatnik będzie zobowiązany używać w trakcie produkcji wyrobów dla firmy) będzie umową wzajemną, a co za tym idzie nie powstanie po stronie podatnika przychód podatkowy z tytułu otrzymania nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie rzeczy. Zawarta umowa przyniesie bowiem korzyści dla obu stron użyczenie urządzenia związane jest bowiem z zaspokojeniem ściśle oznaczonego interesu jego właściciela w postaci zagwarantowania odpowiedniej jakości otrzymywanych przez niego produktów interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach nr IBPBI/2/ /11/MS. Sprzedaż kończy użyczenie W wyniku sprzedaży nieruchomości nastąpi zakończenie umowy użyczenia, ponieważ dotychczasowy właściciel podatnik przeniesie na nabywcę (użytkownika) tytuł prawny do nieruchomości i to on stanie się jej właścicielem. Skoro więc nieruchomość ta stanie się 10

11 Jak uniknąć podatku umowy z rodziną 11 wyłączną własnością dotychczasowego użytkownika, tym samym nie można mówić o jakiejkolwiek umowie użyczenia, której istotą jest występowanie co najmniej dwóch podmiotów prawa: użyczającego oraz użytkownika interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie nr IPPB1/ /11-2/KS. Jesteś hojny, zgłoś to w skarbówce Na poinformowanie urzędu skarbowego o przekazaniu darowizny w ramach najbliższej rodziny podatnicy mają pół roku. Dzięki temu unikną podatku. Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednak umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy będzie ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Opodatkowanie otrzymanej darowizny będzie zależało przede wszystkim od stopnia pokrewieństwa między darczyńcą a obdarowanym. Najwięcej przywilejów ustawodawca przewidział przy transakcjach zawieranych między rodziną. Im pokrewieństwo dalsze, tym większe obowiązki podatkowe i wysokość podatku. Regulacje ustawowe Podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się w Polsce lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium RP, tytułem m.in. darowizny, polecenia darczyńcy. Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych. Obowiązek podatkowy powstaje: l przy nabyciu w drodze darowizny z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia; jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń; l przy nabyciu z polecenia darczyńcy z chwilą wykonania polecenia. Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli przed dokonaniem wymiaru podatku nastąpi ubytek rzeczy spowodowany siłą wyższą, do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania wymiaru, a odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru. Obliczenie podatku Wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe. W ustawie o podatku od spadków i darowizn znajduje się podział na trzy grupy podatkowe: l do grupy I zalicza się: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów; l do grupy II zalicza się: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych; l do grupy III zalicza się innych nabywców. Za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych. Grupa zerowa Jeżeli darczyńca i obdarowany są najbliższą rodziną, mogą skorzystać ze specjalnego zwolnienia z podatku. Jest ono zawarte w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Zgodnie z tym przepisem zwalnia się z podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli w przypadku darowizny: 1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, oraz 2) udokumentują w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie pięciu lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę wolną od podatku ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. Złożenie zawiadomienia o darowiźnie do urzędu skarbowego jest warunkiem zwolnienia z podatku. Jeśli nie zostanie ono złożone lub złożone zostanie po terminie, podatek trzeba płacić na zwykłych, obowiązujących pierwszą grupę podatkową zasadach. Warto zatem o tym obowiązku pamiętać. Stopień pokrewieństwa Nie każdy i nie zawsze może korzystać ze zwolnień od podatku. Czasem podatek zapłaci nawet członek najbliż- 11

12 12 e-biblioteka Gazety Prawnej szej rodziny. Wystarczy, że nie złoży lub złoży po terminie zawiadomienie o przekazanej darowiźnie. Zawiadomienia tego należy dokonać na formularzu SD-Z2. Gdy podatnik pomyli druki i np. zamiast SD-Z2 złoży SD-3 ale w ustawowym terminie i po spełnieniu innych warunków urząd skarbowy nie powinien zabierać mu ulgi. Takie stanowisko prezentuje Ministerstwo Finansów. Kwoty wolne od podatku przy darowiznach Opodatkowaniu podlega nadwyżka ponad: 9637 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej, 7276 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej, 4902 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej. Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej kwoty wolne. Po ustaleniu podstawy opodatkowania od tak określonej kwoty w pierwszej kolejności odejmowana jest ściśle określona kwota, która nie podlega opodatkowaniu. Co oczywiste, kwoty te są różne dla każdej z trzech grup podatkowych. Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie pięciu lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. PRZYKŁAD Czy darowizny między rodzicem a dzieckiem trzeba rozliczać Podatniczka dostała od matki sprzęt AGD o wartości 7 tys. zł. Jest to pierwsza darowizna. Wcześniejsze prezenty nigdy nie przekraczały w ciągu 5 lat 500 zł (prezenty okazjonalne: urodzinowe, świąteczne itp.). Czy córka musi zapłacić podatek? Nie. W takim przypadku można będzie skorzystać ze zwolnienia z podatku (najbliższa rodzina: córka jest zstępną dla matki). W takim przypadku nie trzeba będzie zawiadamiać urzędu, gdyż wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, nie przekracza 9637 zł (nawet po uwzględnieniu prezentów wcześniejszych). To kwota wolna od podatku Stawki podatku od darowizn Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według następujących skal: Kwoty nadwyżki w zł ponad Podatek wynosi 1) od nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej proc zł 30 gr i 5 proc. nadwyżki ponad zł zł 20 gr i 7 proc. nadwyżki ponad zł 2) od nabywców zaliczonych do II grupy podatkowej proc zł 50 gr i 9 proc. od nadwyżki ponad zł zł 50 gr i 12 proc. od nadwyżki ponad zł 3) od nabywców zaliczonych do III grupy podatkowej proc zł 40 gr i 16 proc. od nadwyżki ponad zł zł 90 gr i 20 proc. od nadwyżki ponad zł dla pierwszej grupy, która jest jednocześnie kwotą graniczną, do momentu przekroczenia której nie trzeba składać zawiadomienia o nabyciu darowizny. Gdyby jednak podatniczka uzyskała w kolejnym roku następną darowiznę o podobnej wartości, np. matka podaruje jej samochód, córka musiałaby ten fakt zgłosić w urzędzie skarbowym. Wartość majątku nabytego od matki w ciągu 5 lat przekroczyłaby wtedy ustawowy limit 9637 zł. Aby skorzystać ze zwolnienia od podatku, córka powinna złożyć wtedy zawiadomienie SD-Z2. PRZYKŁAD Czy cudzoziemiec zgłosi darowiznę Polski obywatel chce przekazać dwóm córkom mającym obywatelstwo francuskie (mieszkającym we Francji) nieruchomość poło- do 12

13 Jak uniknąć podatku umowy z rodziną 13 żoną w Polsce. Czy taką transakcję trzeba rozliczyć przed polskim urzędem skarbowym? Opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn podlega m.in. nabycie przez osoby fizyczne w drodze darowizny własności rzeczy znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Polski. Nie oznacza to jednak automatycznie konieczności zapłaty podatku, gdyż do darowizn dokonywanych pomiędzy ściśle określonymi osobami bliskimi może mieć zastosowanie zwolnienie. Z podatku zwolnione jest m.in. nabycie przez zstępnych (w tym dzieci) własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny. Ma ono zastosowanie do nabywców mających m.in. obywatelstwo polskie oraz obywatelstwo innych państw członkowskich UE oraz mających w tych państwach miejsce zamieszkania, a więc również do obywateli Francji. Warunkiem zastosowania zwolnienia jest zgłoszenie darowizny do urzędu skarbowego. Obowiązek ten nie występuje jednak w przypadku umów dokonywanych w formie aktu notarialnego, a więc m.in. wszystkich umów mających za przedmiot przeniesienie własności nieruchomości. W efekcie dokonanie przez polskiego obywatela darowizny nieruchomości położonej w Polsce na rzecz jego córek obywatelek Francji podlega ustawie o podatku od spadków i darowizn, ale jednocześnie będzie zwolnione z opodatkowania. PRZYKŁAD Jak prawidłowo liczyć 5 lat przy otrzymywaniu darowizn Podatnik otrzymał w 2000 r. od ojca darowiznę w wysokości 2 tys. zł. Kolejne darowizny dostał w 2002 r. 3 tys. zł, w 2006 r. 5 tys. zł, w 2007 r. 2 tys. zł i w 2008 r. 9 tys. zł. Darowizny były dokonywane przez 9 lat. Jak obliczyć lata i kwoty, aby prawidłowo rozliczyć te pieniądze w urzędzie skarbowym? W pierwszym okresie pięcioletnim, czyli w latach , podatnik otrzymał w formie darowizny 5 tys. zł. Dlatego podatku nie płacił. W kolejnym okresie nic się nie zmieniło (3 tys. zł). Identycznie było w latach (8 tys. zł) i latach (7 tys. zł). Ale już w latach suma darowizn otrzymanych przez podatnika przekroczyła kwotę wolną dla pierwszej grupy podatkowej, do której należy podatnik, czyli 9637 zł. W tym okresie podatnik otrzymał od ojca w formie darowizn 16 tys. zł. A zatem od nadwyżki ponad kwotę wolną, czyli od 6363 zł, powinien zapłacić podatek, który wyliczany byłby według stawki 3 proc. i wyniósłby 191 zł. PRZYKŁAD Czy przy darowiźnie mieszkania jest specjalna ulga Synowa otrzymała w darowiźnie od teściów mieszkanie o rynkowej wartości 240 tys. zł. Czy skorzysta z ulgi, która pozwoli uniknąć podatku od takiego podarunku? Taka osoba nie jest zaliczana do zerowej grupy podatkowej. Nie może zatem korzystać z całkowitego zwolnienia z podatku od darowizn. Podlega opodatkowaniu na zasadach przewidzianych dla pierwszej grupy podatkowej. Zakładamy, że podatniczka nie korzysta z ulgi mieszkaniowej, bo posiada własne mieszkanie. To oznacza, że obliczając podatek od wartości mieszkania wynoszącej 240 tys. zł odejmie 9637 zł. Kwota ta zwolniona jest z podatku w przypadku osób należących do pierwszej grupy podatkowej, a z takimi mamy do czynienia w tym przypadku. Oznacza to, że synowa będzie obliczała podatek od wartości mieszkania wynoszącej zł. Przy takiej wartości mieszkania zastosowanie ma trzeci przedział skali przewidzianej dla osób zaliczanych do pierwszej grupy podatkowej w podatku od spadków, a zatem podatek wyniesie 822 zł 20 gr + 7 proc. od nadwyżki ponad zł. Otrzymujemy zatem: 822 zł 20 gr + [ ( zł zł) x 0,07], co daje nam ,69 zł (822 zł 20 gr zł 49 gr). Po zaokrągleniu do pełnych złotych do zapłaty jest zł podatku. PRZYKŁAD Czy darowizna może być potraktowana jak pożyczka Matka podarowała córce 15 tys. zł. Jednak po roku stwierdziła, że córka powinna jej zwrócić tę kwotę. Jak rozliczyć taką umowę? Z dokonaniem darowizny mamy do czynienia, gdy darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego, ale umowa darowizny w przypadku niezachowania szczególnej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Zwalnia się z podatku nabycie, m.in. w drodze darowizny, własności rzeczy lub praw majątkowych przez: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma, macochę. Uprzywilejowanie nabycia między tymi osobami następuje wyłącznie pod warunkiem: zgłoszenia nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego oraz udokumentowania gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie pięciu lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę 9637 zł ich otrzymania dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. Jeżeli z treści umowy oraz okoliczności towarzyszących czynności wynika, że dokonana transakcja nosi cechy charakterystyczne dla pożyczki, bowiem dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości, to wówczas należy przeanalizować zasadność zwolnienia z podatku na podstawie ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. Ustawodawca zwolnił z opodatkowania pożyczki w formie pieniężnej udzielane na podstawie umowy zawartej między osobami, 13

14 14 e-biblioteka Gazety Prawnej o których mowa w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, w wysokości przekraczającej 9637 zł. Analizowane zwolnienie pożyczek jest więc zharmonizowane z ustawą o podatku od spadków i darowizn. Możliwość skorzystania z omawianego zwolnienia jest uzależniona od spełnienia dwóch warunków: złożenia deklaracji w sprawie podatku właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności oraz udokumentowania faktu otrzymania przez biorącego pożyczkę wskazanej w deklaracji kwoty pieniężnej. Udokumentowanie to może mieć wyłącznie formę przelewu lub wpłaty na rachunek bankowy albo na rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową biorącego, albo adresowanego na jego nazwisko przekazu pocztowego. PRZYKŁAD Czy osoby niespokrewnione zapłacą podatek Przyjaciółki w ciągu roku obdarowują się prezentami. Okazją do tego są święta, mikołajki, urodziny czy imieniny. Czy powinny dla celów podatkowych obliczać wartość tego typu darowizn? Obdarowani, którzy nie są spokrewnieni, od podarunku, którego wartość przekracza 4902 zł, powinni zapłacić podatek. Między rodziną jest trochę lepiej. Najbliżsi, którzy przekazują sobie prezenty, są z podatku od darowizn zwolnieni do 9637 zł. Gdy prezent przekroczy tę kwotę, w ciągu pięciu lat, czyli sumując np. wartość prezentów świątecznych z ostatnich pięciu lat, aby skorzystać ze zwolnienia od podatku, trzeba będzie darowiznę zgłosić w urzędzie skarbowym. Organy podatkowe mają prawo sprawdzać wszelkie transakcje dokonywane między podatnikami. Jednak np. w przypadku kontroli w ramach nieujawnionych źródeł przychodów, gdy podatnik powoła się na otrzymanie prezentu o wysokiej wartości, urzędnik z pewnością sprawdzi, czy został odprowadzony podatek od darowizny. Dodatkowo powołanie się na taką darowiznę, która nie została opodatkowana, oznacza konieczność zapłaty sankcyjnego, 20-proc. podatku. PODSTAWA PRAWNA l Ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.). Odziedziczyłeś majątek, sprawdź, czy nie podzielisz się nim z fiskusem Podatnik, który otrzymał w spadku majątek, powinien wykazać to przed naczelnikiem urzędu skarbowego. Trzeba to zrobić w odpowiednim terminie. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia. Otwarcie następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Jednak obowiązek podatkowy powstaje dopiero z chwilą przyjęcia spadku. Jeżeli nabycie spadku potwierdzone jest postanowieniem sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się tego postanowienia. Obowiązki podatkowe Podatkowi od spadków i darowizn podlega m.in. nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium naszego kraju tytułem: dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego, zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu. Podatek płaci się także od spadków z zagranicy. Zagraniczny spadek podlega opodatkowaniu w Polsce, gdy spadkobierca ma obywatelstwo polskie lub ma miejsce stałego pobytu w Polsce w chwili otwarcia spadku, czyli gdy uwzględnimy odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego w momencie śmierci spadkodawcy. To ta data będzie zatem rozstrzygająca dla ustalenia, czy spadek zagraniczny będzie podlegał opodatkowaniu w Polsce czy nie. Podatkowi nie podlega nabycie własności rzeczy ruchomych znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych podlegających wykonaniu w kraju, jeżeli w dniu nabycia ani nabywca, ani też spadkodawca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli miejsca stałego pobytu lub siedziby na terytorium Polski. Umowny dział spadku jest porozumieniem spadkobierców co do tego, jakie składniki majątkowe, wchodzące w skład całości spadku (tzw. masy spadkowej), mają przypaść poszczególnym osobom w ramach przyznanych im udziałów. Dokonanie podziału majątku spadkowego jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje zgoda wszystkich spadkobierców. Moment przyjęcia spadku Spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste) bądź z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. W przypadku spadków obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych. Przy nabyciu przez dziedziczenie obowiązek podatkowy powstaje z chwilą przyjęcia spadku. Spadkobierca nabywa spadek w momencie jego otwarcia, co następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Obowiązek podatkowy powstaje także: l przy nabyciu w drodze zapisu, dalszego zapisu lub z polecenia testamentowego z chwilą wykonania zapisu, dalszego zapisu lub polecenia; l przy nabyciu tytułem zachowku z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części; l przy nabyciu praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci z chwilą śmierci wkładcy; l przy nabyciu jednostek uczestnictwa funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci z chwilą śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego. 14

15 Jak uniknąć podatku umowy z rodziną 15 Stopień pokrewieństwa Zarówno wysokość podatku od spadków, jak i przysługujące spadkobiercom zwolnienia, kwoty wolne i inne przywileje, uzależnione są m.in. od stopnia pokrewieństwa między spadkodawcą i spadkobiercą. Obowiązująca w tym zakresie ustawa dzieli podatników na trzy podstawowe grupy, dla których przewidziano różne tryby opodatkowania, z odrębnymi kwotami wolnymi i skalami podatkowymi dla każdej z nich. Do pierwszej grupy podatkowej zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Za rodziców uważa się również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych. Z kolei do drugiej grupy podatkowej zalicza się zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych. Do trzeciej grupy zaliczono innych nabywców, czyli tak naprawdę osoby, które w stosunku do darczyńcy lub spadkobiercy nie są w żaden sposób spokrewnione lub spowinowacone. Istnieje jeszcze tzw. grupa zerowa (określona w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn), choć nie została ona w ten sposób zdefiniowana w przepisach. Ta grupa pod pewnymi warunkami objęta jest całkowitym zwolnieniem z podatku od spadków. Do niej zalicza się: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Kwoty wolne od podatku przy spadkach Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej tzw. kwoty wolne. Kwoty te są różne dla każdej z trzech grup podatkowych. Opodatkowaniu przy spadkach podlega nadwyżka ponad: 9637 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej, 7276 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej, 4902 zł jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej. Zwolnienie dla najbliższych Od podatku od spadków i darowizn zwalnia się (całkowicie, czyli bez względu na to, co i o jakiej wartości nabyto) nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego. Na złożenie oświadczenia przy otrzymaniu spadku będziemy mieli tyle samo czasu co przy otrzymaniu darowizny, czyli 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Zawiadomienie składa się na formularzu SD-Z2. Jeśli nie zostanie ono złożone lub złożone zostanie po terminie, podatek trzeba płacić na zasadach obowiązujących pierwszą grupę podatkową. W formularzu oznaczonym SD-Z2 należy dokładnie opisać wszystko, co po określonej osobie odziedziczyliśmy. Podatnicy, którzy nie korzystają ze zwolnienia przewidzianego dla zerowej grupy podatkowej, są zobowiązani złożyć, w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych według ustalonego wzoru (formularz SD-3). Skoro zeznanie należy złożyć w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, oznacza to, że: l przy nabyciu w drodze dziedziczenia zeznanie trzeba złożyć w ciągu miesiąca od przyjęcia spadku, l przy nabyciu w drodze zapisu, dalszego zapisu lub z polecenia testamentowego w ciągu miesiąca od wykonania zapisu, dalszego zapisu lub polecenia, l przy nabyciu tytułem zachowku w ciągu miesiąca od zaspokojenia roszczenia lub jego części, l przy nabyciu praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci w ciągu miesiąca od śmierci wkładcy, l przy nabyciu jednostek uczestnictwa funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek śmierci w ciągu miesiąca od śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego. PRZYKŁAD Czy dział spadku trzeba zgłosić do urzędu skarbowego Mąż i brat zmarłej podatniczki odziedziczyli po niej dom i wkłady oszczędnościowe. Wartość wkładów to 1 mln zł. Dom wart jest tyle samo. Spadkobiercy postanowili podzielić się spadkiem. Jeden weźmie dom, drugi oszczędności. Transakcja zostanie przeprowadzona u notariusza. Czy o dokonanym podziale musi dowiedzieć się skarbówka? Tak. Najbliższa rodzina, która dokonuje działu spadku i chce skorzystać ze zwolnienia z podatku, musi o dziale zawiadomić urząd skarbowy. Umowa działu spadku jest możliwa dopiero po uzyskaniu sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o nabyciu spadku powstaje obowiązek podatkowy, również w przypadku zwolnienia od podatku na podstawie art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Warunkiem uzyskania wskazanego zwolnienia jest złożenie w terminie 6 miesięcy organowi podatkowemu stosownego zgłoszenia. Jedynie w przypadku gdyby z jakiegoś powodu składniki spadku podlegające działowi nie zostały zgłoszone organowi podatkowemu do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt ich nabycia. 15

16 16 e-biblioteka Gazety Prawnej Jeśli umowa o podział spadku została sporządzona u notariusza, on zawiadomi właściwego naczelnika urzędu skarbowego o przeprowadzonej transakcji. PODSTAWA PRAWNA l Ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.). Przy obrocie nieruchomościami unikniesz podatku Członkowie rodziny często zawierają transakcje związane z nieruchomościami. Kupowanie, sprzedawanie, użyczanie, wynajmowanie mieszkań czy domów wiąże się z obowiązkami podatkowymi. Fiskus interesuje się wszelką aktywnością podatnika, również tą związaną z obrotem nieruchomościami. Przy kupnie nieruchomości trzeba będzie zapłacić m.in. podatek od czynności cywilnoprawnych. Przy otrzymaniu mieszkania lub domu w sposób nieodpłatny darowiźnie lub spadku trzeba liczyć się z koniecznością zapłaty podatku od spadków i darowizn. Natomiast przy sprzedaży nieruchomości trzeba będzie zapłacić podatek dochodowy od osób fizycznych od uzyskanego z transakcji dochodu. Są jednak sposoby na uniknięcie zapłaty ulgi podatkowe. Nabycie nieruchomości a PCC Jeśli kupujemy nieruchomości na rynku wtórnym, wystąpi obowiązek rozliczenia podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC). Od kupna mieszkania lub domu na rynku wtórnym trzeba zapłacić 2-proc. podatek, liczony od wartości nieruchomości. Jeśli np. podatnik kupi dom za 500 tys. zł, podatek do zapłaty wyniesie 10 tys. zł. Gdy sprzedającym będzie firma, może się zdarzyć, że zamiast podatku od czynności cywilnoprawnych będzie trzeba zapłacić podatek od towarów i usług. W żadnym jednak przypadku podatki te się nie kumulują. Albo zapłacimy podatek od czynności cywilnoprawnych, albo VAT. Obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej. Obliczony podatek pobierze od nas jako płatnik notariusz w momencie podpisywania aktu notarialnego. Podatek będzie wpłacony do urzędu skarbowego właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości. Kupując nowe mieszkanie (dom) od dewelopera trzeba liczyć się z tym, że oprócz ceny mieszkania trzeba będzie zapłacić 8 proc. VAT. Stawka ta ma zastosowanie m.in. w odniesieniu do obiektów budownictwa mieszkaniowego lub ich części, z wyłączeniem lokali użytkowych. Jeśli kupujemy nieruchomość na kredyt, do wydatków związanych z transakcją trzeba będzie doliczyć podatek od hipoteki. Stawki podatku od czynności cywilnoprawnych od ustanowienia hipoteki określane są z uwzględnieniem rodzaju wierzytelności zabezpieczonej hipoteką i wynoszą: 0,1 proc. kwoty zabezpieczonej wierzytelności, w przypadku gdy hipoteka zabezpiecza wierzytelności istniejące, albo 19 zł, w przypadku gdy hipoteka zabezpiecza wierzytelności o wysokości nieustalonej. Podatek od ustanowienia hipoteki trzeba zapłacić w ciągu 14 dni od powstania obowiązku podatkowego. Konieczne będzie też złożenie deklaracji PCC-3 do urzędu skarbowego. Forma nabycia Kupując mieszkanie, wszystkich formalności musimy dokonać u notariusza. To zapewni nam gwarancję prawidłowego nabycia lokalu. Z drugiej strony notariusz jako płatnik pobierze od nas podatek i wpłaci go właściwemu urzędowi skarbowemu. Jednak notariusz nie wykona swojej pracy za darmo. Zgodnie z przepisami o notariacie notariuszowi za dokonanie czynności notarialnych przysługuje wynagrodzenie określone na podstawie umowy ze stronami czynności, nie wyższe jednak niż maksymalne stawki taksy notarialnej właściwe dla danej czynności. Notariusz wymienia na każdym sporządzonym dokumencie wysokość pobranego wynagrodzenia, podatków i innych opłat, powołując się na podstawę prawną. Możliwe zwolnienie Przeniesienie własności nieruchomości zwolnione jest z podatku od czynności cywilnoprawnych, pod warunkiem że w chwili dokonania czynności nabyte grunty stanowią gospodarstwo rolne albo utworzą gospodarstwo rolne lub wejdą w skład gospodarstwa rolnego będącego własnością nabywcy. Podatku nie trzeba płacić także przy sprzedaży nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego czy też praw spółdzielczych, jeżeli nabywcą jest były właściciel (wieczysty użytkownik) nieruchomości wywłaszczonej, sprzedanej na cele publiczne lub wykupionej na podstawie przepisów o ochronie i kształtowaniu środowiska. Zwolnienie przysługuje w wysokości kwoty otrzymanego odszkodowania lub uzyskanej ceny, pod warunkiem że nabycie nastąpiło w ciągu pięciu lat od daty otrzymania odszkodowania lub zapłaty. Zwolniona z podatku jest także sprzedaż budynku mieszkalnego lub jego części, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym, jeżeli następuje ona: w wykonaniu lub w związku z wielostronną umową o zamianie budynku lub praw do lokalu albo w celu uzyskania w zamian spółdzielczego lokatorskie- 16

17 Jak uniknąć podatku umowy z rodziną 17 go prawa do lokalu albo budynku mieszkalnego lub jego części, zajmowanego przez nabywcę na podstawie umowy najmu, określonej w przepisach o ochronie praw lokatorów. Podatkowa preferencja obejmuje również zamianę budynku mieszkalnego lub jego części, lokali mieszkalnych stanowiących odrębną nieruchomość, spółdzielczych własnościowych praw do lokalu mieszkalnego, jeżeli stronami umowy są osoby zaliczone do I grupy podatkowej, zgodnie z przepisami o podatku od spadków i darowizn (małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie). Szacowanie wartości nieruchomości Urząd może powołać biegłego, który wyceni wartość mieszkania. Na podstawie takiej opinii urząd ustala wysokość podatku. Wartość rynkową przedmiotu czynności cywilnoprawnej określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia dokonania tej czynności, bez odliczenia długów i ciężarów. Jeżeli podatnik nie określił wartości przedmiotu tej czynności lub wartość określona przez strony nie odpowiada, według oceny organu podatkowego, jej wartości rynkowej, organ ten wezwie podatnika do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny. Jeżeli podatnik pomimo wezwania urzędu nie określi wartości lub poda wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, organ podatkowy dokona jej określenia na podstawie opinii biegłego. Jeżeli wartość określona w ten sposób przekroczy o 33 proc. wartość podaną przez strony, koszty opinii ponoszą solidarnie strony czynności cywilnoprawnej. Już tylko dwa sposoby w PIT Sposób skorzystania z ulg podatkowych przy rozliczaniu nieruchomości zacznijmy od omówienia ich zbycia, bo to najczęściej dokonywana transakcja. Przy sprzedaży nieruchomości będziemy mówić o możliwości uniknięcia podatku dochodowego od osób fizycznych. Niestety sprawa nie jest w przypadku PIT prosta. Otóż rodzaj ulgi możliwej do wykorzystania przy sprzedaży będzie zależał od momentu nabycia sprzedawanej nieruchomości. To konsekwencja zmian w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych dotyczących rozliczania sprzedaży nieruchomości. Pierwsza z tych nowelizacji weszła w życie 1 stycznia 2007 r. Druga obowiązuje od 1 stycznia 2009 r. Skutkiem tych dwóch zmian jest to, że do 31 grudnia 2011 r. mieliśmy trzy tryby rozliczania PIT ze sprzedaży nieruchomości. Od 1 stycznia 2012 r. zbycie nieruchomości rozliczamy według dwóch reżimów. Nieruchomości kupione w 2006 r. podlegały PIT, gdy sprzedaż nastąpiła do końca 2011 roku. Od 2012 roku taka sprzedaż nie jest już objęta podatkiem dochodowym. Podatek dochodowy od osób fizycznych trzeba rozliczać od nieruchomości nabytych od 1 stycznia 2007 r. Podatnicy, którzy nabyli nieruchomość w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r., rozliczą jej sprzedaż na zasadach obowiązujących do 31 grudnia 2008 r. W tym przypadku do urzędu skarbowego będzie trzeba wpłacić 19-proc. podatek, który jest płacony od dochodu. Podobnie, gdy osoba sprzeda nieruchomość nabytą od 1 stycznia 2009 r., będzie musiała zapłacić 19-proc. podatek dochodowy od osób fizycznych, ale będą ją obowiązywały inne zasady rozliczenia. W konsekwencji rozliczenie PIT przy zbyciu nieruchomości nadal uzależnione jest od daty kupna zbywanego domu lub mieszkania. 19-proc. PIT od dochodu Do nieruchomości nabytych od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. przy ich sprzedaży trzeba stosować przepisy ustawy o PIT obowiązujące w tym okresie. Przy sprzedaży nieruchomości kupionych w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. podatek płacony jest od dochodu. Przed 2007 rokiem podatek był płacony od przychodu. W konsekwencji przychód ze sprzedaży nieruchomości można pomniejszyć o koszty uzyskania przychodów. Od tak obliczonego dochodu trzeba następnie obliczyć 19 proc. podatku. Przepisy ustawy o PIT przewidują, że podstawą obliczenia podatku przy sprzedaży nieruchomości i praw majątkowych związanych z nieruchomościami jest dochód stanowiący różnicę pomiędzy przychodem z odpłatnego zbycia nieruchomości lub praw a kosztami, powiększoną o sumę odpisów amortyzacyjnych, dokonanych od zbywanych nieruchomości lub praw. W przypadku odpłatnego zbycia w drodze zamiany nieruchomości lub praw określonych dochód ustala się u każdej ze stron umowy na takich samych zasadach, jak przy transakcji sprzedaży nieruchomości. Podatek jest płatny w terminie złożenia zeznania za rok podatkowy, w którym nastąpiła sprzedaż nieruchomości. Trzeba też pamiętać, że dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych nie łączy się z dochodami (przychodami) z innych źródeł. SŁOWNIK Zbycie obok sprzedaży to każde prawem dopuszczalne przeniesienie prawa własności rzeczy na osobę trzecią, przy czym ustawodawca nakazuje opodatkować jedynie takie zbycie, które ma charakter odpłatny. Koszty do uwzględnienia Przepisy ustawy o PIT przewidują, że przy zbyciu nieruchomości koszty uzyskania przychodu stanowią udokumentowane koszty nabycia lub udokumentowane koszty wytworzenia, powiększone o udokumentowane 17

18 18 e-biblioteka Gazety Prawnej nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczynione w czasie ich posiadania. Sprzedaż nieruchomości nabytych w sposób nieodpłatny, np. w darowiźnie lub spadku w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r., podlega opodatkowaniu. Jednak przy sprzedaży nieruchomości nabytych nieodpłatnie istnieje możliwość uwzględniania kosztów uzyskania przychodów. Za koszty uzyskania przychodu z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości nabytych w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób uważa się udokumentowane nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczynione w czasie ich posiadania, oraz kwotę zapłaconego podatku od spadków i darowizn w takiej części, w jakiej wartość zbywanej rzeczy lub prawa przyjęta do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn odpowiada łącznej wartości rzeczy i praw majątkowych przyjętej do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. Aby koszty można było uwzględnić przy sprzedaży mieszkania lub domu, poniesione wydatki muszą być właściwie udokumentowane. Wysokość nakładów na nieruchomość ustala się na podstawie faktur VAT oraz dokumentów stwierdzających poniesienie opłat administracyjnych. Przepisy ustawy o PIT przewidują, że koszty nabycia lub koszty wytworzenia są corocznie podwyższane, począwszy od roku następującego po roku, w którym nastąpiło nabycie lub wytworzenie zbywanych rzeczy lub praw majątkowych, do roku poprzedzającego rok podatkowy, w którym nastąpiło ich zbycie, w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierwszych trzech kwartałów roku podatkowego w stosunku do tego samego okresu roku ubiegłego, ogłaszanemu przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Monitorze Polskim. Ulga meldunkowa Sprzedając nieruchomość kupioną w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r., można skorzystać z ulgi meldunkowej. To zwolnienie przysługuje podatnikom po spełnieniu pewnych warunków. Podatnik musi być przede wszystkim zameldowany na co najmniej 12 miesięcy w zbywanej nieruchomości. Wolne od podatku dochodowego są przychody uzyskane m.in. z odpłatnego zbycia lokalu lub domu, jeżeli podatnik był zameldowany w budynku lub lokalu na pobyt stały przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy przed datą zbycia. Co istotne, do 12-miesięcznego okresu zameldowania podatnika na pobyt stały wlicza się okres zameldowania zarówno przed 1 stycznia 2007 r. (tj. dniem wprowadzenia ulgi meldunkowej), jak i przed datą nabycia nieruchomości. Podatnik, który spełni warunki do skorzystania z ulgi meldunkowej, musi zawiadomić o tym urząd skarbowy właściwy według miejsca zamieszkania podatnika. W tym celu trzeba złożyć oświadczenie, w którym podatnik powiadomi urząd, że korzysta z ulgi meldunkowej. Na złożenie tego oświadczenia podatnik ma czas do 30 kwietnia roku następującego po roku, w którym nastąpiła sprzedaż nieruchomości. Przykładowo, jeśli podatnik sprzeda mieszkanie w 2012 r. i może skorzystać z ulgi meldunkowej, to oświadczenie o tym fakcie musi złożyć do urzędu skarbowego do 30 kwietnia 2013 r. Niedopełnienie tego warunku pozbawia prawa do skorzystania ze zwolnienia. Zeznanie roczne Rozliczenie transakcji zbycia nieruchomości trzeba będzie wykazać w zeznaniu rocznym. Ze względu na zasadę, że dochodów ze zbycia nieruchomości nie łączy się z dochodami z innych źródeł w rocznych zeznaniach, zostały wydzielone specjalne rubryki na wpisanie podatku z transakcji sprzedaży. Te specjalne rubryki zostały uwzględnione w trzech zeznaniach za 2007 i za 2008 rok: PIT-36, PIT-36L i PIT-38. Nie ma ich ani w PIT-37 ani PIT-28. Mieszkanie kupione od 2009 roku Od 1 stycznia 2009 r. obowiązują znowelizowane przepisy ustawy o PIT, które wprowadziły nowe zasady rozliczania transakcji sprzedaży nieruchomości. Bez zmian pozostały źródła przychodów w zakresie sprzedaży nieruchomości i praw majątkowych związanych z nieruchomościami. Nadal obowiązuje przepis, zgodnie z którym jednym ze źródeł przychodów jest odpłatne zbycie: a) nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, b) spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, c) prawa wieczystego użytkowania gruntów, d) innych rzeczy, jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane w przypadku odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych określonych w lit. a-c przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie, a innych rzeczy przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie. 1 stycznia 2009 r. z przepisów ustawy o PIT zniknęła ulga meldunkowa. Mogą z niej nadal korzystać podatnicy, którzy nabyli do niej prawo do 31 grudnia 2008 r. Zastosowanie ulgi Ustawodawca od początku 2009 r. dał podatnikom nowe zwolnienie, z którego mogą korzystać przy zbyciu nieruchomości ulgę mieszkaniową. Swą konstrukcją to zwolnienie przypomina ulgę mieszkaniową obowiązującą w ustawie o PIT do końca 2006 roku, ale w szczegółach są to rozwiązania różne. Zgodnie z ustawą o PIT (art. 21 ust. 1 pkt 131) wolne od podatku dochodowego są dochody z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych w wysokości, która odpowiada iloczynowi tego dochodu i udzia- 18

19 Jak uniknąć podatku umowy z rodziną 19 łu wydatków poniesionych na własne cele mieszkaniowe w przychodzie z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych, jeżeli począwszy od dnia odpłatnego zbycia, nie później niż w okresie dwóch lat od końca roku podatkowego, w którym nastąpiło odpłatne zbycie, przychód uzyskany ze zbycia tej nieruchomości lub tego prawa majątkowego został wydatkowany na własne cele mieszkaniowe. Te cele są ściśle określone w ustawie o PIT. Są nimi: 1) wydatki poniesione na: a) nabycie budynku mieszkalnego, jego części lub udziału w takim budynku, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu, a także na nabycie gruntu lub udziału w gruncie albo prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, związanych z tym budynkiem lub lokalem, b) nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziału w takim prawie, c) nabycie gruntu pod budowę budynku mieszkalnego lub udziału w takim gruncie, prawa użytkowania wieczystego takiego gruntu lub udziału w takim prawie, w tym również z rozpoczętą budową budynku mieszkalnego, oraz nabycie innego gruntu lub udziału w gruncie, prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, jeżeli w okresie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 131 ustawy o PIT (dwa lata przyp. red.), grunt ten zmieni przeznaczenie na grunt pod budowę budynku mieszkalnego, d) budowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub remont własnego budynku mieszkalnego, jego części lub własnego lokalu mieszkalnego, e) rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub adaptację na cele mieszkalne własnego budynku niemieszkalnego, jego części, własnego lokalu niemieszkalnego lub własnego pomieszczenia niemieszkalnego położonych w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej; 2) wydatki poniesione na: a) spłatę kredytu (pożyczki) oraz odsetek od tego kredytu (pożyczki) zaciągniętego przez podatnika przed dniem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a-c, na cele określone w pkt 1, b) spłatę kredytu (pożyczki) oraz odsetek od tego kredytu (pożyczki) zaciągniętego przez podatnika przed dniem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a-c, na spłatę kredytu (pożyczki), o którym mowa w lit. a, c) spłatę każdego kolejnego kredytu (pożyczki) oraz odsetek od tego kredytu (pożyczki) zaciągniętego przez podatnika przed dniem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a-c, na spłatę kredytu (pożyczki), o których mowa w lit. a lub b w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, mających siedzibę w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej, z zastrzeżeniem ust. 29 i 30; 3) wartość otrzymanego w ramach odpłatnego zbycia w drodze zamiany znajdującego się w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej: a) budynku mieszkalnego, jego części lub udziału w takim budynku, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu, lub b) spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, lub udziału w tych prawach, lub c) gruntu lub udziału w gruncie, prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie przeznaczonych pod budowę budynku mieszkalnego, w tym również gruntu lub udziału w gruncie albo prawa wieczystego użytkowania gruntu lub udziału w takim prawie z rozpoczętą budową budynku mieszkalnego, lub d) gruntu, udziału w gruncie albo prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, związanych z budynkiem lub lokalem wymienionym w lit. a. W tym miejscu trzeba zaznaczyć, że wydanie pieniędzy na pewne cele mieszkaniowe nie pozwoli na skorzystanie z ulgi mieszkaniowej. Będzie tak w przypadku, gdy podatnik środki ze zbycia nieruchomości (nabytej od 1 stycznia 2009 r.) przeznaczy na: 1) nabycie gruntu lub udziału w gruncie, prawa wieczystego użytkowania gruntu lub udziału w takim prawie, budynku, jego części lub udziału w budynku, lub 2) budowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę, adaptację lub remont budynku albo jego części przeznaczonych na cele rekreacyjne. W przypadku niewypełnienia warunków uprawniających do skorzystania z ulgi mieszkaniowej podatnik w ciągu dwóch lat od sprzedaży nieruchomości nie wyda wszystkich pieniędzy na inny cel mieszkaniowy podatnik będzie zobowiązany do złożenia korekty zeznania, w którym wykaże tę transakcję, i do zapłaty podatku wraz z odsetkami za zwłokę. Odsetki będą naliczane od następnego dnia po upływie pierwotnego terminu płatności, do dnia zapłaty podatku włącznie. Udokumentowane wydatki poniesione na cele mieszkaniowe uwzględnia się do wysokości przychodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych. Rozliczenie z fiskusem Podatek od sprzedaży nieruchomości i praw majątkowych związanych z nieruchomościami nabytych od 19

20 20 e-biblioteka Gazety Prawnej 1 stycznia 2009 r. wynosi 19 proc. i płacony jest od uzyskanego z takiej transakcji dochodu. Podstawą obliczenia podatku jest dochód stanowiący różnicę pomiędzy przychodem z odpłatnego zbycia nieruchomości lub praw a kosztami. Aby obliczyć dochód, trzeba od przychodu odjąć koszty uzyskania przychodów. Kosztami w tym przypadku będą udokumentowane koszty nabycia lub udokumentowane koszty wytworzenia, powiększone o udokumentowane nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczynione w czasie ich posiadania. W konsekwencji wydatkując środki na nieruchomość, którą w przyszłości będziemy planowali sprzedać, gromadźmy wszelkie dokumenty z tym związane. Mowa tu np. o kosztach nabycia nieruchomości, takich jak akt notarialny i opłaty notarialne, wydatki na remont, czyli faktury na materiały. Wszystkie te dokumenty będą podstawą do obniżenia podstawy opodatkowania przy sprzedaży nieruchomości w przyszłości. Bez nich kosztów uwzględnić nie będzie można. Z kolei za koszty uzyskania przychodu z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości nabytych w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób, uważa się udokumentowane nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczynione w czasie ich posiadania, oraz kwotę zapłaconego podatku od spadków i darowizn w takiej części, w jakiej wartość zbywanej rzeczy lub prawa przyjęta do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn odpowiada łącznej wartości rzeczy i praw majątkowych przyjętej do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. Wysokość wymienionych nakładów ustala się na podstawie faktur VAT w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług oraz dokumentów stwierdzających poniesienie opłat administracyjnych. Koszty nabycia lub koszty wytworzenia są corocznie podwyższane, począwszy od roku następującego po roku, w którym nastąpiło nabycie lub wytworzenie zbywanych rzeczy lub praw majątkowych, do roku poprzedzającego rok podatkowy, w którym nastąpiło ich zbycie, w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierwszych trzech kwartałów roku podatkowego w stosunku do tego samego okresu roku ubiegłego, ogłaszanemu przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Monitorze Polskim. Dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych nie łączy się z dochodami (przychodami) z innych źródeł. Potrzebny formularz PIT-39 Przy zmianie zasad rozliczania nieruchomości od 2009 r. ustawodawca wprowadził też nowy formularz podatkowy do wykazywania transakcji związanych z obrotem nieruchomościami. Jest to druk PIT-39. Należy w nim podać m.in. miejsce i cel składania zeznania; dane identyfikacyjne i adres zamieszkania; dochód/stratę, gdzie trzeba będzie odrębnie wykazać przychód, koszty uzyskania przychodów, sumę odpisów amortyzacyjnych, aby na końcu podać kwotę dochodu bądź straty. Następnie podatnik musi obliczyć zobowiązanie podatkowe, podając podstawę obliczenia podatku, podatek. Osoby, które przy sprzedaży nieruchomości będą korzystały z nowej ulgi mieszkaniowej, będą musiały w tej deklaracji podać kwotę dochodu zwolnionego z PIT. Niektóre pozycje formularza muszą być wypełnione bezwzględnie. Dotyczy to w szczególności identyfikatora podatkowego (PESEL dla osób fizycznych nieprowadzących firmy lub niebędących zarejestrowanymi podatnikami VAT), roku, za który zeznanie jest składane, celu złożenia formularza, informacji o załącznikach oraz podpisu na zeznaniu. Prawidłowe wypełnienie tych pozycji pozwoli uniknąć dodatkowej wizyty w urzędzie skarbowym w celu uzupełnienia lub skorygowania wcześniej złożonego zeznania. Jeżeli pozycja przeznaczona do wpisywania kwoty nie będzie wypełniona, urząd skarbowy przyjmie, że podatnik wpisał zero. Składając zeznanie za 2011 r., należy pamiętać o prawidłowym wskazaniu identyfikatora podatkowego (poz. 1). Obecnie jest nim NIP albo PESEL. Numer PE- SEL wpisują do zeznania osoby objęte rejestrem PESEL i które w roku podatkowym: nie prowadziły działalności gospodarczej, nie były zarejestrowanymi podatnikami podatku od towarów i usług, nie były płatnikami (zarówno składek na ubezpieczenia społeczne/ubezpieczenie zdrowotne, jak i podatku np. z tytułu zatrudnienia pracownika). Osoby, które nie spełniają chociaż jednego z tych warunków, wpisują NIP. Ostatnim dniem na złożenie PIT-39 za 2011 r. jest 30 kwietnia 2012 r. Podatnicy niemający na terytorium Polski miejsca zamieszkania (podlegający ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu), jeżeli osiągnęli w roku podatkowym dochody ze źródeł przychodów położonych w RP, a zamierzają opuścić nasz kraj przed 30 kwietnia, muszą złożyć zeznanie za rok podatkowy przed opuszczeniem terytorium Polski. Zeznanie można złożyć bezpośrednio w urzędzie skarbowym lub nadać (złożyć, wysłać) m.in. w formie dokumentu elektronicznego przez internet, w tym bez konieczności potwierdzania go kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Jeśli podatnik zdecyduje się wysłać PIT-39 pocztą, datą złożenia zeznania będzie wtedy data stempla pocztowego. Nowy formularz PIT-39 był składany po raz pierwszy w rozliczeniu za 2009 rok. 20