Raport syntetyczny. Współpraca jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w województwie śląskim. Cieszyn, 2013 r.

Transkrypt

1 Raport syntetyczny Współpraca jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w województwie śląskim Cieszyn, 2013 r.

2 Projektodawca: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych DELTA PARTNER Ul. Zamkowa 3A / 1, Cieszyn Tel. (33) , fax: (33) biuro@deltapartner.org.pl, projekt@kalkulatorngo.pl Partner projektu: Miasto Ustroń Ul. Rynek 1, Ustroń Tytuł projektu: Kalkulator outsourcingu: Generator e-n-go Cieszyn 2013 Projekt Kalkulator outsourcingu: Generator e-n-go jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Strona 2

3 Raport syntetyczny Spis treści 1. Wstęp Organizacje pozarządowe ujęcie definicyjne Śląskie organizacje pozarządowe Jednostki samorządu terytorialnego w województwie śląskim Współpraca pomiędzy JST i NGO podstawy prawne i zasady funkcjonowania Stereotypowe spojrzenie na współpracę Model współpracy Śląskie współpracuje, czyli o współpracy jednostek samorządu terytorialnego z podmiotami społecznymi Opis badanych grup Analiza desk research Analiza case study Analiza ilościowa Wnioski i rekomendacje Spis tabel Spis rysunków Bibliografia Strona 3

4

5 Raport syntetyczny 1. Wstęp Przedmiotowe opracowanie raport syntetyczny zostało wykonane w ramach projektu pt. Kalkulator outsourcingu: generator e-n-go. Projekt ten jest finansowany ze środków budżetu państwa oraz Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (Priorytet V Dobre Rządzenie, Działanie 5.4. Rozwój Potencjału Trzeciego Sektora, Poddziałanie Rozwój Dialogu Obywatelskiego). Projekt jest realizowany przez Miasto Ustroń wraz ze Stowarzyszeniem Wspierania Inicjatyw Gospodarczych Delta Partner z Cieszyna. Głównym jego celem jest poprawa warunków do prowadzenia przez jednostki samorządu terytorialnego efektywnej, długofalowej polityki rozwoju lokalnego we współpracy z organizacjami pozarządowymi. W ramach projektu utworzono stronę internetową, na której dostępne są wszystkie szczegółowe informacje (szczegóły: zakładka: Kalkulator e-n-go). Głównym problemem, na który odpowiada projekt jest brak systemu zachęt oraz narzędzi dla sektora publicznego i organizacji pozarządowych dla popularyzacji korzyści wynikających ze zmiany formy realizacji usług społecznych na kontraktowanie i szacowania korzyści ekonomicznych i społecznych z tego wynikających. Strony współpracując nie mają możliwości identyfikacji i analizy rzeczywistych kosztów oraz korzyści ekonomicznych i społecznych, wynikających z przejścia na wieloletni system kontraktacji usług społecznych. Organizacje pozarządowe i samorządy nie są zwłaszcza przygotowane na wyzwania wynikające z kontraktacji usług publicznych z dziedziny pomocy społecznej i rynku pracy. Odczuwalny jest brak metod, wskaźników i narzędzi dla tworzenia wieloletnich programów współpracy, których regulacje wykraczają poza rok budżetowy. Powoduje to, że istniejący potencjał NGO nie jest w pełni wykorzystywany w rozwoju lokalnym zarówno w województwie śląskim jak i w skali kraju. W ramach raportu syntetycznego dokonano próby zestawienia analizy współpracy samorządu z III sektorem, mocnych i słabych stron organizacji pozarządowych z województwa śląskiego oraz opisanie systemu współpracy widzianej oczami przedstawicieli zarówno NGO, jak i JST. Celem opracowania jest także uzyskanie pełnego obrazu aktualnej współpracy NGO-JST w województwie śląskim. Analiza posłuży do pozyskania wszechstronnej wiedzy dotyczącej współpracy międzysektorowej, wykorzystania możliwych form wzajemnej współpracy. Strona 5

6 Kalkulator outsourcingu: Generator e-n-go W opracowaniu wzięto pod uwagę wszystkie aspekty współpracy, do której należy kooperacja finansowa i pozafinansowa. Określono potencjał organizacji pozarządowych w województwie śląskim w porównaniu do całego kraju. Określono bariery w wzajemnej współpracy oraz sprawdzono jakie jest zaangażowanie organizacji w tworzeniu polityki lokalnej. Połączono wiedzę uzyskaną z danych zastanych, opracowań typu case study oraz badań ilościowych i jakościowych przeprowadzonych wśród przedstawicieli strony samorządowej i społecznej. Strona 6

7 Raport syntetyczny 2. Organizacje pozarządowe ujęcie definicyjne Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie definiuje organizacje pozarządowe jako niebędące jednostkami sektora finansów publicznych (w rozumieniu ustawy o finansach publicznych) oraz niedziałające w celu osiągnięcia zysku osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną 1. Zgodnie z tą definicją organizacjami pozarządowymi są fundacje, stowarzyszenia, spółdzielnie socjalne oraz osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Organizacjami pozarządowymi nie są natomiast partie polityczne, związki zawodowe, organizacje pracodawców, organizacje pracodawców samorządów zawodowych oraz fundacje utworzone przez partie polityczne. Wszystkie organizacje pozarządowe prowadzą działalność w sferze pożytku publicznego. Zgodnie z Ustawą, działalnością pożytku publicznego jest działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizację pozarządową w sferze zadań publicznych określonych w art. 4 ustawy, do których należą obszary: pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób; wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej; 2 działalności na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym; działalności charytatywnej; podtrzymywania i upowszechniania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej; działalności na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego; ochrony i promocji zdrowia; działalności na rzecz osób niepełnosprawnych; promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy; działalności na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn; działalności na rzecz osób w wieku emerytalnym; działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości; działalności wspomagającej rozwój techniki, wynalazczości i innowacyjności oraz rozpowszechnianie i wdrażanie nowych rozwiązań 1 Patrz: Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U nr 96 poz. 873) 2 Sfera wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej wprowadzona została ustawą z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. Nr 149, poz. 887). Zmiana ta wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2012 r. Strona 7

8 Kalkulator outsourcingu: Generator e-n-go technicznych w praktyce gospodarczej; działalności wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnych; nauki, szkolnictwa wyższego, edukacji, oświaty i wychowania; wypoczynku dzieci i młodzieży; kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego; wspierania i upowszechniania kultury fizycznej; ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego; turystyki i krajoznawstwa; porządku i bezpieczeństwa publicznego; obronności państwa i działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; upowszechniania i ochrony wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a także działań wspomagających rozwój demokracji; ratownictwa i ochrony ludności; pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą; upowszechniania i ochrony praw konsumentów; działalności na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami; promocji i organizacji wolontariatu; pomocy Polonii i Polakom za granicą; działalności na rzecz kombatantów i osób represjonowanych; promocji Rzeczypospolitej Polskiej za granicą; działalności na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechniania i ochrony praw dziecka; przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym; działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3, w zakresie określonym w pkt Śląskie organizacje pozarządowe W województwie śląskim, jak i w całym kraju w ostatnich latach notuje się stały i dynamiczny wzrost liczby organizacji pozarządowych. W województwie śląskim zarejestrowanych jest organizacji pozarządowych. W porównaniu do roku 1998 liczba organizacji w regionie wzrosła o ponad 6,5 tys., co stanowi ponad 64% aktualnej ich liczby. Mimo, że organizacje pozarządowe z województwa śląskiego stanowią 8,7% ogólnej ich liczby na poziomie kraju (co daje 3. miejsce w Polsce) to w przeliczeniu na liczbę mieszkańców region zajmuje ostatnie miejsce w kraju. Zdecydowanie najlepiej rozwinięty w województwie śląskim pod względem liczebności są stowarzyszenia (46,3%), następnie stowarzyszenia kultury fizycznej (28,2% podmiotów w skali regionu), najmniej ochotnicze straże pożarne i koła łowieckie. Organizacje pozarządowe w woj. śląskim w większym stopniu (niż średnia na poziomie krajowym) zatrudniają personel, a zwłaszcza na umowy cywilnoprawne. Strona 8

9 Raport syntetyczny Sektor pozarządowy w skali regionu charakteryzuje większy niż w skali kraju odsetek organizacji z budżetem powyżej 100 tys. złotych. Ponadto w większym stopniu (niż średnia na poziomie krajowym) zatrudniają płatny personel, a zwłaszcza na umowy cywilnoprawne. Organizacje pozarządowe w regionie zlokalizowane w miastach stanowią aż 13% ogółu organizacji miejskich w skali kraju, co należy uznać za wskaźnik wyróżniający w skali kraju. W skali regionu spada odsetek organizacji prowadzących jedynie nieodpłatną działalność statutową. Świadczyć to może o profesjonalizacji trzeciego sektora związany z koniecznością stałego zdobywania środków finansowych na działalność statutową. Podając za GUS w 2010 roku zarówno w kraju jak i woj. śląskim aż 14% organizacji zatrudniała personel. W 2010 roku organizacje pozarządowe w regionie zatrudniały aż 9,3 tys. osób. Województwo śląskie na te kraju wyróżnia znacznie większa średnia liczba zatrudnionych pracowników w organizacji. Wobec znacznego rozwoju organizacji III sektora oraz ich umiejętności w zakresie świadczenia profesjonalnych usług publicznych dla samorządów należy podejmować wszechstronne działania na rzecz poprawy warunków współpracy dwóch sektorów. Podając za Strategią Rozwoju Województwa Śląskiego ŚLĄSKIE liczba aktywnych organizacji społecznych w województwie plasuje region na czwartym miejscu w kraju (6,5tysiąca organizacji) z wartością znacznie przekraczającą średnią krajową (4,7 tys.), niestety wskaźnik liczby organizacji na mieszkańców plasuje region na ostatnim miejscu w kraju (1,40 przy średniej 1,95). Wśród organizacji dominują stowarzyszenia kultury fizycznej (28,2% ogółu aktywnych organizacji), ochotnicze straże pożarne (14%) oraz fundacje (8,8%). Zasięg działalności organizacji funkcjonujących w województwie najczęściej ogranicza się do granic gminy (30% ogółu) lub powiatu (23%). Zaledwie 7% organizacji swoją działalnością wykracza poza granice kraju. Strona 9

10 Kalkulator outsourcingu: Generator e-n-go Rysunek 1. Liczba fundacji i stowarzyszeń i organizacji pozarządowych w woj. śląskim w latach sektor prywatny - fundacje sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne Źródło: GUS Liczba organizacji pozarządowych w województwie śląskim rośnie dynamicznie z roku na rok. Aktualnie (podając za GUS, stan na koniec 2012 roku) w województwie śląskim zarejestrowanych jest organizacji pozarządowych. W porównaniu do roku 1998 liczba organizacji w regionie wzrosła o ponad 6,5 tys.. Rysunek 2. Nowo zarejestrowane w rejestrze Regon organizacje pozarządowe w woj. śląskim sektor prywatny - fundacje sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne Źródło: GUS Strona 10

11 Raport syntetyczny Statystyki GUS wskazują, że w województwie śląskim liczba nowych organizacji pozarządowych rośnie dynamicznie. W latach liczba nowo zarejestrowanych w rejestrze Regon stowarzyszeń i organizacji społecznych wyniosła 6.258, natomiast liczba zlikwidowanych jedynie 624. Dowodzi to znacznej i stałej dynamice rozwoju podmiotów III sektora. Zauważalną tendencją w województwie śląskim jest wzrost popularności fundacji, jako formy prowadzenia działalności pożytku publicznego. Liczba nowych fundacji wzrasta bardzo stabilnie. GUS podaje, że w latach liczba nowo utworzonych fundacji wyniosła 681, natomiast liczba zlikwidowanych podmiotów w rejestrze Regon jedynie 81. Województwo śląskie zajmuje 3. miejsce w Polsce pod względem liczby organizacji pozarządowych. Ich udział w ogólnopolskiej liczbie organizacji wynosi 8,7%. Przy czym jednocześnie na tle innych regionów w Polsce posiada jednak najniższy wskaźnik liczby organizacji pozarządowych na 10 tys. mieszkańców. W 2012 roku liczba ta wyniosła 22, przy średniej dla Polski wynoszącej 30. Przyczyn można poszukiwać prawdopodobnie w dużej liczbie mieszkańców (w tym napływowych) oraz silnych tradycji przemysłowych regionu. Strona 11

12

13 Raport syntetyczny 3. Jednostki samorządu terytorialnego w województwie śląskim Strukturę administracyjną województwa śląskiego tworzy łącznie 36 powiatów, z czego 17 to powiaty ziemskie, a 19 to miasta na prawach powiatu. Województwo śląskie jest jedynym województwem w Polsce, w którym liczba powiatów grodzkich, jest większa niż liczba powiatów ziemskich. Jest to między innymi efekt wysokiego poziomu urbanizacji. Obecnie około 77% mieszkańców województwa śląskiego zamieszkuje tereny miejskie jest to tym samym najwyższy odsetek urbanizacji w kraju. Na terenie województwa funkcjonuje łącznie 167 gmin, w tym 49 gmin miejskich, 22 wiejsko-miejskich i 96 wiejskich. Województwo śląskie jest obszarem, przed którym stoją poważne wyzwania związane z dużą koncentracją ludności oraz negatywnymi procesami i prognozami demograficznymi. Region zamieszkuje 4,63 mln osób, co stanowi 12,0% ludności Polski (2. miejsce w kraju). Jak wspomniano powyżej, województwo śląskie jest najbardziej zurbanizowanym regionem Polski oraz posiada najwyższą w kraju gęstość zaludnienia (375 osób/km 2, gdzie średnia krajowa to 123 osoby/km 2 ). Z roku na rok liczba ludności w województwie spada, co jest wypadkową ujemnego przyrostu naturalnego oraz ujemnego salda migracji. W prognozie ludności do roku 2035 opracowanej przez GUS można zauważyć, że tendencja spadkowa liczby ludności w województwie zostanie zachowana. Prognozowany spadek wyniesie aż 12,4% (ok. 574 tys. osób). Województwo śląskie charakteryzuje się jednym z najniższych w kraju współczynników aktywności zawodowej mieszkańców, który w dużej mierze kształtowany jest przez procesy demograficzne, restrukturyzację gospodarki oraz wcześniejsze przechodzenie na emeryturę pracowników przemysłu ciężkiego. Aktywność społeczną mieszkańców regionu mierzoną udziałem w wyborach można uznać za bliską średniej krajowej. W głosowaniu na Prezydenta RP w 2010 r. frekwencja w województwie wyniosła 54,29% i była nieznacznie niższa od frekwencji ogólnokrajowej (55,31%). Ogólnokrajowa frekwencja w wyborach do Sejmu i Senatu w 2011 r. wyniosła 48,92%, natomiast w Okręgowych Komisjach Wyborczych na terenie województwa frekwencja była zbliżona i wahała się od 46,19% w Gliwicach do 53,32% w Bielsku-Białej. W wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2009 r. województwo zanotowało czwartą średnią w skali kraju (24,53% - frekwencja krajowa, frekwencja dla województwa śląskiego -25,26%). Strona 13

14 Kalkulator outsourcingu: Generator e-n-go Średnia frekwencja w I turze wyborów samorządowych w 2010 r. w skali kraju wyniosła 47,32%, a region zajął przedostatnie miejsce pod względem frekwencji w tych wyborach z wynikiem 42,94%. Istotnym przejawem aktywności społecznej jest nie tylko frekwencja w wyborach, ale także udział w referendach. W latach w gminach województwa (bez miast na prawach powiatu) zostało przeprowadzonych 6 referendów w sprawie odwołania rady gminy, 8 w sprawie odwołania wójta lub burmistrza i 11 w innych sprawach. W miastach na prawach powiatu w 2009 r. przeprowadzono pięć referendów (1 w sprawie odwołania rady miejskiej, 2 w sprawie odwołania prezydenta miasta i 2 w innych sprawach) oraz jedno w 2005 r. za odwołaniem prezydenta. W powiatach ziemskich oraz na poziomie województwa nie przeprowadzono żadnych referendów. Strona 14

15 Raport syntetyczny 4. Współpraca pomiędzy JST i NGO podstawy prawne i zasady funkcjonowania Podstawą współpracy organizacji pozarządowych z jednostkami samorządu terytorialnego są zapisy Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, która obliguje organy administracji publicznej do prowadzenia działalności w sferze zadań publicznych we współpracy z organizacjami pozarządowymi, odpowiednio do terytorialnego zakresu działania organów administracji publicznej (art. 5). Współpraca ta najczęściej opiera się na zasadach finansowych. Ze względu na fakt, iż budżet jednostki samorządu terytorialnego jest budżetem o charakterze jednolitym. Wyjątkiem są środki z państwowych funduszy celowych (np. Fundusz Pracy), oraz środki wynikające z ustawy o przeciwdziałaniu alkoholizmowi, które mogą być wydatkowane wyłącznie na cele przewidziane ustawą. Najczęściej w ramach budżetu wyodrębnia się w różnych działach środki, które będą finansowały zadania publiczne realizowane przez organizacje pozarządowe, spółdzielnie socjalne czy spółki non-profit. Ich wysokość i zakres de facto powinien zostać zapisany w programie współpracy z organizacjami pozarządowymi i podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Środków, które są niezbędne do zakupu przez JST towarów i usług u podmiotów ekonomii społecznej, nie wyodrębnia się w budżecie. Co więcej, samorządy, poza środkami przekazywanymi w tzw. trybie pożytku publicznego finansują działania podejmowane przez podmioty społeczne ze środków: ustawy o pomocy społecznej, ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, ustawy o wychowaniu w trzeźwości oraz ustawy o sporcie. Współpraca pomiędzy jednostką samorządu terytorialnego a organizacjami społecznymi powinna się opierać na zasadach: 1) zasada pomocniczości samorząd udziela pomocy organizacjom pozarządowym, w niezbędnym zakresie, uzasadnionej potrzebami wspólnoty samorządowej, a organizacje zapewniają ich wykonanie w sposób ekonomiczny, profesjonalny i terminowy, 2) zasada suwerenności stron władze samorządowe i organizacje nie narzucają sobie nawzajem zadań, szanując swoją autonomię, mogą natomiast zgłaszać wzajemne propozycje i deklaracje, gotowość wysłuchania propozycji drugiej strony, Strona 15

16 Kalkulator outsourcingu: Generator e-n-go 3) zasada partnerstwa współpraca pomiędzy władzami samorządowymi a organizacjami pozarządowymi oparta jest na obopólnych korzyściach, woli i chęci wzajemnych działań, współdziałaniu na rzecz rozwiązywania lokalnych problemów, m.in.: uczestnictwie organizacji w rozeznawaniu i definiowaniu problemów mieszkańców miasta, sugerowaniu zakresu współpracy, proponowaniu standardów usług świadczonych przez organizacje, 4) zasada efektywności samorząd udziela pomocy organizacjom pozarządowym w celu prowadzenia nowatorskich i bardziej efektywnych działań, działań gminy również w zakresie nie obejmowanym przez struktury gminne. Gmina przy zlecaniu organizacjom pozarządowym zadań publicznych, dokonuje wyboru najefektywniejszego sposobu wykorzystania środków publicznych. Wspólnie dążą do osiągnięcia możliwie najlepszych efektów z realizacji zadań publicznych, tj.: w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów, w sposób umożliwiający terminową realizację zadań, w wysokości wynikającej z wcześniej zaciągniętych zobowiązań, 5) zasada uczciwej konkurencji zarówno władze samorządowe, jak i organizacje, w trakcie udzielania dotacji oraz wydatkowania przyznanych środków publicznych działają zgodnie z prawem i dobrymi obyczajami, nie naruszając dobra wzajemnych działań, 6) zasada jawności procedury postępowania przy realizacji zadań publicznych przez organizacje pozarządowe, sposób udzielania dotacji oraz wykonania zadania są jawne. Dotyczy to w szczególności udostępniania organizacjom przez gminę informacji o celach, kosztach i efektach współpracy, a także środkach finansowych zaplanowanych w budżecie gminy na współpracę z organizacjami pozarządowymi oraz kryteriach oceny projektów. Zasada obliguje również organizacje do udostępniania gminie danych dotyczących struktury organizacyjnej, sposobu funkcjonowania, prowadzenia przez nie działalności statutowej oraz sytuacji finansowej. Aby współpraca pomiędzy jednostką samorządu terytorialnego a organizacjami pozarządowymi mogła przebiegać w sposób akceptowany przez obie strony, transparenty, a co więcej przynieść Strona 16

17 Raport syntetyczny efekty społeczne konieczne jest określenie możliwych form współpracy. Ich katalog obejmuje następujące zagadnienia: 1) zlecanie organizacjom pozarządowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 realizacji zadań publicznych na zasadach określonych w ustawie; 2) wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działalności; 3) konsultowanie z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji; 4) konsultowanie projektów aktów normatywnych dotyczących sfery zadań publicznych, o której mowa w art. 4, z radami działalności pożytku publicznego, w przypadku ich utworzenia przez właściwe jednostki samorządu terytorialnego; 5) tworzenie wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, złożonych z przedstawicieli organizacji pozarządowych, podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 oraz przedstawicieli właściwych organów administracji publicznej; 6) umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej na zasadach określonych w ustawie; 7) zawieranie umów partnerstwa określonych w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 i Nr 157, poz. 1241). Jak wykazano powyżej, współpraca między samorządem a sektorem pozarządowym nie musi ograniczać się do wsparcia czy relacji klient-dostawca usług i towarów. Organizacje społeczne często dysponują wysokimi kompetencjami i wiedzą, z której samorząd może skorzystać przy tworzeniu dokumentów strategicznych. Włączanie obywateli należących do różnych grup interesariuszy w podejmowanie decyzji dotyczących ich powiatu, gminy czy dzielnicy to realizacja idei partycypacji społecznej. JST są zobowiązane do konsultowania wielu swoich dokumentów strategicznych z lokalną społecznością, jednak zakres współpracy może daleko wykraczać poza formalne wysłuchanie opinii o projekcie. Partycypacyjny model współpracy zwiększa zaangażowanie społeczne i współodpowiedzialność za decyzje podejmowane na poziomie samorządów. Prowadzi to do poprawy jakości dokumentów programowych gmin i powiatów, co w kolejnych etapach przekłada się na skuteczniejsze działania samorządów, pozwalające zaspokoić lokalne potrzeby. Strona 17

18

19 Raport syntetyczny 5. Stereotypowe spojrzenie na współpracę Tym, co w wydatny sposób szkodzi i wpływa negatywnie na perspektywę wspólnej budowy społeczeństwa obywatelskiego to pewne stereotypy i uprzedzenia wynikające z jednostronnego spojrzenia na problematykę funkcjonowania struktur państwa 3. Kojarzenie w sposób stereotypowy państwa z biurokratyzacją, skłania liderów obywatelskich inicjatyw, w tym organizacji pozarządowych, do nieufności wobec administracji publicznej, szczególnie w odniesieniu do funkcjonowania finansów publicznych, przede wszystkim na okoliczność realizacji zadań publicznych, z udziałem trzeciego sektora. Ten stereotyp wywodzi się między innymi z wąskiego, sektorowego spojrzenia na instytucję zadań publicznych, często selektywnie, w tym także mało krytycznie, odnoszącego się do rzeczywistego, stosunkowo skromnego potencjału organizacji pozarządowych w zakresie ich zdolności do realizacji zadań publicznych. Z drugiej strony, skłonność instytucji publicznych odpowiedzialnych za zadania publiczne i będących w związku z tym dysponentem środków publicznych do stosowania prawa wyłączności w zakresie bezpośredniej realizacji tych zadań, to wyraz błędnego pojmowania funkcji nowoczesnego zarządzania sferą publiczną, zarówno w wymiarze partnerstwa publiczno-społecznego, jak i partnerstwa publiczno-prywatnego. Stereotyp organizacji pozarządowych jako klienta wyciągającego dłoń po publiczne środki, często wsparty argumentami przemawiającymi za ich rzekomo roszczeniowymi postawami, wywodzi się z przeświadczenia, iż trzeci sektor stanowi i powinien stanowić jedynie uzupełnienie zasadniczych funkcji administracji publicznej w realizacji zadań publicznych. Zasada pomocniczości sprowadzana jest często do roli kryterium, za pomocą którego określane są mało stabilne formy relacji (zasad i form współpracy) między administracją publiczną i organizacjami pozarządowymi, z położeniem mocnego akcentu na uznaniową, ze strony administracji publicznej, formułę poziomu uczestnictwa organizacji pozarządowych w procesach definiowania problemów społecznych, poszukiwania najlepszych sposobów rozwiązywania tych problemów i wreszcie najefektywniejszej realizacji zadań w tym zakresie. 3 Por: Strategia Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego na lata Uchwała nr 240/2008 Rady Ministrów z dnia 4 listopada 2008 r.; Diagnoza społeczna Warunki i jakość życia Polaków. Raport. Makowski Grzegorz, Niezbędnik do (samo)oceny współpracy organizacji i administracji samorządowej (Lokalny Indeks Współpracy), materiał w przygotowaniu do druku, 2011; Długosz D., Wygnański J.J., Obywatele współdecydują Przewodnik po partycypacji społecznej, Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych, Warszawa 2005 Strona 19

20 Kalkulator outsourcingu: Generator e-n-go Kompleksowość i komplementarność, jako zasady tworzące podstawy dla właściwego podziału ról między partnerami życia publicznego, w zakresie zadań publicznych, w szczególności w kontekście działalności pożytku publicznego, której społeczna użyteczność odnosi się do najistotniejszych kwestii społecznych, powinny stanowić warunek konieczny, istotne kryteria wiążące proces rozwoju lokalnego w spójne, systemowe działania. Podział ról powinien nastąpić już na początku tego procesu. Wiodąca rola administracji publicznej w sferze regulacyjnej sprowadzałaby się zatem do kształtowania warunków dla funkcjonowania odpowiednich zasad i form współpracy partnerów w sferze publicznej, uczestnictwa w ich urzeczywistnianiu i pieczy nad przestrzeganiem przejrzystości życia publicznego w tym zakresie. Szczególna rola samorządu terytorialnego jako podmiotu inspirującego aktywność obywateli, jego pozycja w misji kształtowania ładu społecznego, opartego na więziach społecznych, na wspólnych działaniach, na inwencji oraz inicjatywach społeczności lokalnych powinna stanowić motyw przewodni dla osiągania zbiorowych porozumień w zakresie rozwiązywania problemów. Strona 20

21 Raport syntetyczny 6. Model współpracy Zadając sobie sprawę z trudności oraz wielości rozwiązań dotyczących problematyki współpracy pierwszego i trzeciego sektora grupa badaczy, przedstawicieli podmiotów społecznych i JST podjęła się próby stworzenia modelu współpracy. Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych powstał w wyniku realizacji projektu systemowego pn. Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych wypracowanie i upowszechnianie standardów współpracy, współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego, w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Działanie 5.4, Poddziałanie Model 4 skupia się na kluczowych formach współpracy organizacji pozarządowych z władzami samorządowymi w ramach prawa w tym zakresie. Opracowany został na potrzeby obydwu partnerów współpracy - zarówno organizacji pozarządowych, jak i jednostek samorządu terytorialnego. Pojęcie organizacji pozarządowych zawiera również podmioty wymienione w art. 3. ust. 3 Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, natomiast samorządy są tu rozumiane jako organ uchwałodawczy, wykonawczy i podległe mu jednostki organizacyjne. Model współpracy zakorzeniony jest w istniejących rozwiązaniach prawnych, przede wszystkim w zapisach Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Jednocześnie kładzie nacisk na kulturę współpracy, rozumianą jako zjawisko daleko wykraczające poza zapisy prawa. Autorzy nie wprowadzają do modelu podziału jednostek samorządu terytorialnego ze względu na ich rodzaj i wielkość. Pod tym względem pozostaje on uniwersalny każdy samorząd może wykorzystać odpowiednie narzędzia z poniżej publikacji zgodnie ze swoimi potrzebami i możliwościami. Ponadto w samych przepisach prawa część rozwiązań jest obligatoryjnych (np. roczne programy współpracy), a część fakultatywnych (np. rady działalności pożytku publicznego czy wieloletnie programy współpracy). Część w ogóle nie wynika z regulacji prawnych, lecz z kultury współpracy (np. partnerstwa lokalne). O zastosowaniu konkretnych rozwiązań (poza obowiązkowymi) powinni zdecydować partnerzy, kierując się kryterium ich przydatności. 4 Patrz: Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych oraz Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych. Poradnik, Strona 21