Maria Płonka, Rafał Sułkowski. Koncepcja utworzenia Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej

Transkrypt

1 E K O N O M I A S P O Ł E C Z N A T E K S T Y Maria Płonka, Rafał Sułkowski Koncepcja utworzenia Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej 11/2008

2

3 Spis treści Rekomendacje 4 Wstęp 5 1. Diagnoza potrzeb finansowych wynikających z procesu ekonomizacji podmiotów ekonomii społecznej 6 2. Małopolska jako obszar działalności Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej Fundusz poręczeniowy jako narzędzie wspierania rozwoju przedsiębiorstw społecznych Mechanizm finansowy funduszu poręczeniowego Projekt Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej Cele i misja FPeS Proponowana forma prawna FPeS Konstrukcja funduszu Prowizje pobierane przez FPeS Prognoza przychodów i kosztów FPeS Zabezpieczenie poręczenia Współpraca z instytucjami kredytowymi i pożyczkowymi Egzekucja należności z tytułu wypłaconych poręczeń Promocja FPeS Inne usługi oferowane przez FPeS Partnerzy zewnętrzni niezbędni dla funkcjonowania i rozwoju FPeS 27

4 11/2008 Koncepcja utworzenia Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej Rekomendacje Analiza możliwości utworzenia i funkcjonowania Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej (MFPeS) wykazała duży potencjał planowanej instytucji, możliwy do wykorzystania pod warunkiem: 1. zorientowania działalności na sektor przedsiębiorstw społecznych, 2. nawiązanie stałej, długoterminowej współpracy z partnerami samorządowymi i finansowymi, 3. koncentracja na obsłudze klientów z terenu województwa małopolskiego, 4. umożliwienie donatorom funduszu kontroli nad jego funkcjonowaniem i realizacją celów, poprzez powołanie Rady Fundacji, 5. zgromadzenie kapitału na utworzenie funduszu w wysokości tys. zł, 6. ograniczenie kosztów funkcjonowania funduszu do niezbędnego minimum, szczególnie w początkowym okresie działalności, 7. wybór fundacji jako formy prawnej MFPeS, 8. kontraktowania bieżącej obsługi funduszu u podmiotu zewnętrznego, np. Regionalnego Centrum Ekonomii Społecznej, 9. zagwarantowanie częściowego finansowania kosztów bieżącej działalności ze źródeł zewnętrznych, 10. powołanie Komitetu Poręczeniowego, z zadaniem obiektywnej oceny wniosków o poręczenie, i włączenie do jego składu przedstawicieli sektora NGO i specjalistów z zakresu analizy finansowo-ekonomicznej, 11. stosowanie prowizji zawierających się w przedziale 1-2% wartości poręczenia, na poziomie zapewniającym pokrycie kosztów funduszu, 12. przyjęcie ograniczeń w wysokości udzielanego poręczenia do 70% wartości kredytu i 5% kapitału funduszu przypadającego na jedno poręczenie, 13. stałej kontrola wpływu kosztów operacyjnych na wielkość posiadanego kapitału, 14. oparcia współpracy z instytucjami kredytowymi i pożyczkowymi o formalne umowy, regulujące procedury analizy wniosków o udzielenie poręczenia oraz podział obowiązków w zakresie monitoringu spłat, 15. powierzenia partnerom finansowym procesu windykacji ewentualnych należności z tytułu wypłaconych poręczeń, 16. oferowanie poręczeń łącznie z innymi, odpłatnymi produktami, takimi jak doradztwo, szkolenia czy usługi konsultacyjne, w celu wyeliminowania erozji kapitału funduszu, 17. stosowania niskonakładowych narzędzi promocji, ze szczególnym naciskiem na komunikację elektroniczną oraz udział w spotkaniach podmiotów sektora NGO i ekonomii społecznej. 4

5 Wstęp 11/2008 Wstęp Niniejsze opracowanie przedstawia koncepcję utworzenia funduszu pożyczkowego nakierowanego w swojej działalności na przedsiębiorstwo społeczne. Podmioty te można zdefiniować jako prywatne, autonomiczne organizacje dostarczające produktów lub usług na rzecz szerszej społeczności (community), której założycielem albo zarządzającym jest grupa obywateli i w której zakres korzyści materialnych podlega ograniczeniom. Przedsiębiorstwo społeczne przywiązuje dużą wagę do swej autonomii i gotowość do przyjmowania ekonomicznego ryzyka związanego z prowadzoną w sposób ciągły działalnością ekonomiczną 1. Celem przedmiotowego opracowania jest przygotowanie projektu powołania Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej (FPeS lub MFReS), rozumianego jako wypracowanie i implementacja innowacyjnego rozwiązania bazującego na pozytywnie zweryfikowanych mechanizmach krajowych i zagranicznych służącego ułatwieniu lub wręcz umożliwieniu podmiotom ES dostępu do kapitału niezbędnego dla prawidłowego funkcjonowania i rozwoju. Wdrożenie niniejszego projektu powinno skutkować lepszym wykorzystaniem narzędzi ekonomiczno-finansowych przez podmioty ES, a przez to lepszym zaspokojeniem potrzeb społecznych finansowe, ułatwiające dostęp do kapitału, sektorowi NGO. Nie ma również na rynku polskim instytucji finansowych, wyspecjalizowanych w obsłudze sektora NGO, czy węziej, przedsiębiorstw społecznych. Aktualna współpraca w zakresie instrumentów finansowych jest raczej sporadyczna i dotyczy dużych podmiotów ES, i częściej przyjmuje postać bezzwrotnych grantów. Powszechnie występuje relacja: sponsor (bank) sponsorowany (podmiot ES). Na ten stan rzeczy wpływają następujące czynniki: nieznajomość specyfiki działalności podmiotów ES, nieumiejętność oceny ryzyka i potencjału sektora ES, przyzwyczajenia do obsługi komercyjnych podmiotów i niechęć wejścia w sektor wymagający odmiennego podejścia do oceny efektywności przedsięwzięć, brak skutecznych narzędzi oceny ryzyk i efektów społecznych w ocenie projektów przez komercyjne instytucje finansowe. Głównym problemem i powodem przystąpienia do projektu jest fakt, iż podmioty es, w tym przedsiębiorstwa społeczne, ze względu na swoją specyfikę (odmienna misja, kultura organizacyjna, źródła finansowania, potencjał i inne) mają w swej głównej masie utrudniony dostęp do zwrotnych instrumentów finansowych i licznych środków pomocowych, których dystrybucja jest oparta o standardowe kryteria oceny wnioskodawcy. Niewiele instytucji finansowych jest skłonnych podjąć współpracę kredytową czy zaoferować inne instrumenty 1 Ekonomizacja organizacji pozarządowych, Jakub Wygnański, Kraków

6 11/2008 Koncepcja utworzenia Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej 1. Diagnoza potrzeb finansowych wynikających z procesu ekonomizacji podmiotów ekonomii społecznej Stopień ekonomizacji podmiotów ES, rozumiany jako udział działalności gospodarczej w działalności statutowej podmiotu, jest zróżnicowany. Przedsiębiorczość społeczna jest tutaj rozumiana i traktowana jako forma wsparcia procesów i celów społecznych organizacji, zawartych w jej misji. Zysk (nadwyżka finansowa) w sektorze ES jest pożądanym efektem ubocznym przedsiębiorczości lub innej aktywności podmiotów sektora ES i środkiem realizacji grupowych celów społecznych (zasada not for profit i non profit ). Obecnie istnieje bardzo duża różnorodność form organizacyjnych i celów podmiotów ekonomii społecznej. Są podmioty, których główną funkcją jest prowadzenie działalności gospodarczej a cele społeczne są realizowane w ramach wygospodarowanej nadwyżki finansowej (zysku) (spółdzielnie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, przedsiębiorstwa społeczne), są podmioty nie prowadzące działalności gospodarczej i utrzymujące się jedynie z dotacji, donacji (niektóre stowarzyszenia, fundacje) lub prowadzące działalność gospodarczą w niewielkim zakresie. Większość podmiotów ekonomii społecznej łączy (w różnych proporcjach) prowadzenie działalności gospodarczej i realizację celów społecznych. Zasadniczymi zatem kierunkami rozwoju podmiotów ekonomii społecznej jest ekonomizacja celów społecznych lub socjalizacja celów ekonomicznych. Cechą specyficzną podmiotów ekonomii społecznej jest to, że funkcjonują w środowisku komercyjnym i realizują swą misję w warunkach alokacji rynkowej. Jednocześnie w swej działalności realizują inne cele (głównie cele społeczne), zatem kryteria oceny ich efektywności są odmienne. Brak możliwości wsparcia instytucji ES przez komercyjne instytucje finansowe (z powodów formalnych i finansowych) hamuje ich rozwój, powstrzymując jednocześnie procesy harmonizacji celów społecznych w mikroskali Podstawowe skutki procesu ekonomizacji podmiotów ES: Zróżnicowany zakres i stopień ekonomizacji podmiotów ES, sprawiają iż stworzenie jednolitego szablonu oceny efektywności i monitoringu sektora jest niemożliwe. Prymat celów niefinansowych w działalności NGO (założenia: not profit, not for profit, not only for profit ), sprawiający, że podstawową miarą oceny efektywności sektora ES jest osiągnięcie celów społecznych a nie efektów w czysto finansowym ujęciu. Uzupełniający charakter prowadzenia działalności gospodarczej i osiągania z tego tytułu przychodów, zysków, co implikuje inny rozkład ryzyka prowadzonej przez NGO działalności i inny rozkład struktur organizacyjnych. Niska kapitalizacja potencjału NGO związana z faktem, że ewentualna nadwyżka finansowa jest przeznaczana na bieżąco na konsumpcję w postaci realizacji celów statutowych a nie na pomnażanie majątku i maksymalizację zysku. Odmienna struktura zasobów i kapitałów sektora NGO (dodatkowo wewnętrznie zróżnicowana) w porównaniu do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, utrudniająca ocenę wiarygodności podmiotu ES w świetle dotychczasowych procedur i standardów pod kątem pozyskania zwrotnych i bezzwrotnych środków finansowych. Rachunek zysków i strat w przypadku sektora NGO musi uwzględniać jego specyfikę wyrażającą się dodatkowo w: * realizacji potrzeb społecznych, socjalnych wobec określonych grup społecznych, * nierynkowej alokacji oferty NGO, związanej z zaspokajaniem potrzeb społecznych, * nieekwiwalentnej wymianie wartości w relacji usługowej między NGO a jej klientami, * bliskości, swojskości rynku i znajomości jego problemów, * zdefiniowaniu pojęcia zysku społecznego jako głównego kryterium oceny efektywności sektora NGO, * zdefiniowania pojęcia i komponentów kosztów społecznych w ocenie przedsięwzięć społecznych, * zdefiniowanie na użytek specyfiki NGO pojęć: rynek, klient, zysk, strata, koszt, oferta, produkt. 6

7 Diagnoza potrzeb finansowych wynikających z procesu ekonomizacji podmiotów ekonomii społecznej 11/ Inny sposób księgowości NGO i zakres publikowanych informacji finansowych powoduje konieczność stworzenia elastycznego i na bieżąco modyfikowalnego systemu sprawozdawczości i monitoringu instytucji kontrolnych i wierzycieli wobec sektora ES. Ekonomizacja sektora ES powoduje określone trudności i potrzeby. Ilustruje je poniższe zestawienie. Tabela 1. Najważniejsze problemy odczuwane przez NGO w 2006 roku 2 Problemy Trudności w zdobywaniu funduszy lub sprzętu niezbędnego do prowadzenia działań organizacji Brak osób gotowych bezinteresownie angażować się w działania organizacji Nadmiernie skomplikowane formalności związane z korzystaniem ze środków grantodawców, sponsorów lub funduszy UE % NGO 73,0 56,0 53,7 Nadmiernie rozbudowana biurokracja administracji publicznej 51,5 Niejasne zasady współpracy organizacji z administracja publiczną Niedoskonałość lub brak przepisów regulujących działania organizacji 37,7 30,4 * przychody majątkowe. 3. Z punktu widzenia stabilności: * stabilne, * niestabilne. W przypadku NGO stabilnymi źródłami finansowania są: regularne i przewidywane przychody z działalności gospodarczej, regularne i przewidywane przychody z aktywów własnych (np. nieruchomości, ruchomości), długoterminowe umowy o dofinansowanie oparte na jasnych warunkach, wieloletnie umowy na dostawę usług z organami administracji publicznej, długoterminowe i regularne umowy darowizn z firmami i/ lub osobami fizycznymi. Stabilność finansowania i przychodów pozwala na planowanie działań w długim okresie, a ta okoliczność jest niezbędna dla sporządzania np. biznes planu, niezbędnego załącznika w aplikacjach o dofinansowanie zwrotne lub bezzwrotne. Jednym ze sposobów rozwiązywania wymienionych i innych problemów NGO są szkolenia. Badania Stowarzyszenia Klon/Jawor wykazały, że potrzeba szkoleń była zgłaszana przez sektor ES w następujących dziedzinach: pozyskiwanie funduszy: 56,6%, wiedza związana ze specyfiką sektora ES: 36,5%, zagadnienia formalno-prawne, związane z funkcjonowaniem NGO: 33,1%, budowanie wizerunku organizacji, promocja, współpraca z mediami: 28,2%, y finanse organizacji (księgowość, zarządzanie finansami): 24% Tak pierwsza jak i druga grupa danych wyraźnie pokazuje, że NGO, a co za tym idzie i przedsiębiorstwa społeczne, borykają się z brakiem kapitału, bariera formalności związanych z jego pozyskaniem oraz brakiem wiedzy i umiejętności koniecznych do wykorzystania istniejących możliwości. Źródła finansowania NGO można ogólnie sklasyfikować następująco: z punktu widzenia pochodzenia finansowania: * publiczne: rządowe, samorządowe, zagraniczne; * prywatne: osoby fizyczne, pozarządowe, obce, własna działalność; z punktu widzenia formy finansowania: * działalność gospodarcza, * działalność statutowa, * składki członkowskie, darowizny, 2 Gumkowska M., Herbst J. Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2006, s Gumkowska M., Herbst J. Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2006 Podstawowymi źródłami finansowania podmiotów ES są różne bezzwrotne środki publiczne, darowizny osób prywatnych oraz składki członkowskie. W mniejszym stopniu NGO wykorzystują przychody z własnej działalności gospodarczej oraz aktywów. Rzadko i najczęściej w sytuacjach przymusowych, sięgają po zwrotne instrumenty finansowe (np. kredyt). Źródła finansowania sektora ES w 2006 roku przedstawia poniższe zestawienie. Tabela 2. Źródła finansowania sektora NGO Źródła finansowania % w całości zasobów sektora Dochody z działalności gospodarczej 20,7 10,5 Źródła samorządowe (środki od gminy, powiatu) 16,5 45,2 Źródła rządowe (ministerstwa, agencje rządowe) 13,1 19,3 Inne źródła 12,1 12,3 Składki członkowskie 8,1 59,9 Darowizny od instytucji i firm 7,0 38,8 Opłaty w ramach odpłatnej działalności statutowej 4,8 8,2 Darowizny od osób prywatnych 4,7 40,9 Wsparcie od zagranicznych organizacji pozarządowych 4,1 4,6 Zagraniczne źródła publiczne (w tym środki Phare, Sapard i in.) 3,5 4,0 Przychody finansowe (otrzymane odsetki, udziały, akcje i inne) 2,7 15,3 Przychody ze zbiórek publicznych, akcji charytatywnych itp. 1,2 6,5 Wsparcie z innych krajowych organizacji pozarządowych 1,1 9,2 Dotacje od oddziału tej samej organizacji 0,3 3,1 % organizacji, które korzystały z danego źródła 7

8 11/2008 Koncepcja utworzenia Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej W całkowitej sumie środków zasilających sektor NGO najwięcej pochodzi z krajowych źródeł publicznych 35%, z czego ponad 25 p.p. stanowią środki samorządowe, ok. 8 p.p. rządowe, ok. 2 p.p. środki unijne i zagraniczne programy pomocowe, m.in. środki przedakcesyjne 4. Niewiele mniej ponad 25% przychodów statystycznej NGO pochodzi ze składek członkowskich. Kolejna pozycja, ok. 20% to darowizny. Działalność gospodarcza i odpłatna działalność statutowa łącznie finansują ok. 7% budżetu statystycznej organizacji pozarządowej w Polsce. Podmioty NGO duże o stabilnej pozycji finansowej i majątkowej nie mają na ogół problemów czy przeszkód w korzystaniu z usług komercyjnych instytucji finansowych (kredyty inwestycyjne, dostęp do funduszy unijnych), problemem jest natomiast uczestnictwo i pomoc małym podmiotom o majątku nie liczącym się w świetle kryteriów oceny kredytobiorcy przez banki. 81% NGO twierdziło, że nie posiadało żadnego istotnego majątku. Jedynie 5% podmiotów sektora dysponuje znacznym funduszem statutowym jego średnia wielkość to ponad zł. Z badań Stowarzyszenia Klon/Jawor wynika, że działalność gospodarczą zadeklarowało nieco ponad 8% organizacji ES (w 2004 roku było ich 16%), 14,7% organizacji zadeklarowało, że prowadzi działalność odpłatną nie dla zysku. Rozkład przychodów badanych organizacji w latach 2001, 2003, 2005 przedstawia tablica: Tabela 3. Przychody sektora NGO w latach 2001, 2003, 2005 [w %] Przychody organizacji w przedziałach wartości Poniżej 1 tys. zł 15,3 21,6 20, tys. zł 26,6 26,0 29, tys. zł 35,6 31,4 30, tys. 1 mln zł 17,5 17,4 15, mln zł i więcej 4,9 3,6 3,9 Z analizy sektora ES wynika duże rozwarstwienie, jeżeli chodzi o skalę realizowanych efektów finansowych, jednak w swej głównej masie są to małe i mikro przedsięwzięcia. Przychody połowy organizacji nie przekroczyły zł rocznie. Podmioty z 4. i 5. przedziału nie powinny mieć problemów z dostępem do komercyjnych i unijnych źródeł finansowania, problemem jest natomiast ponad 80% podmiotów ES, które osiągają przychody w niskiej skali, nie kwalifikującej ich często do dostępu do komercyjnych instrumentów finansowych. Innym problemem jest fakt, iż zmniejsza się skala ekonomizacji sektora ES. Lokale i nieruchomości, grunty oraz środki transportu ma po około 3% podmiotów działających w sektorze. Jedynie 18% NGO posiadało rezerwy finansowe. Ich wartość wzrastała w miarę wzrostu przychodów organizacji w grupie podmiotów o przychodach rzędu 1-5 mln zł ponad 50% posiada rezerwy, a w grupie z przychodami powyżej 5 mln zł ponad 80%. Co więcej 17,6% podmiotów ES nie prowadziło w ogóle księgowości 6. Mamy także do czynienia z niską kapitalizacją potencjału NGO związana jest z faktem, że ewentualna nadwyżka finansowa jest przeznaczana na bieżąco na konsumpcję w postaci realizacji celów statutowych, a nie na pomnażanie majątku i maksymalizację zysku. Zatem rozwój podmiotów ES musi być mierzony nie potencjałem majątkowym lecz zakresem realizowanych celów społecznych (konsumpcją). Brak inwestycji ogranicza jednak poziom konsumpcji sektora ES, stąd też szerszy dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania zwiększy zakres misji społecznej, realizowanej przez sektor NGO. Powołanie FPeS mogłoby stanowić dźwignię rozwoju wielu podmiotów ES. Odmienna struktura zasobów i kapitałów sektora NGO (dodatkowo wewnętrznie zróżnicowana) w porównaniu do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, utrudnia ocenę wiarygodności podmiotu ES w świetle dotychczasowych procedur i standardów pod kątem pozyskania zwrotnych i bezzwrotnych środków finansowych. Co więcej, z ostatnich badań przeprowadzonych przez Stowarzyszenie Klon/Jawor w 2006 roku na grupie 900 organizacji pozarządowych wynika, iż prawie połowa z nich osiąga przychody niższe niż zł. Podmioty o przychodach powyżej zł grupa identyfikowana przez banki jako potencjalni klienci stanowią niecałe 20% sektora. Z kolei NGO o przychodach wyższych niż 1 mln zł to zaledwie 3,5% 5. 4 Gumkowska M., Herbst J. Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa za: Raport dotyczący ofert bankowych dla organizacji pozarządowych przygotowany w ramach realizacji projektu W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej przez zespół Banku DnB NORD Polska pod kierownictwem Anny Królikowskiej, marzec 2008 W ujęciu tradycyjnej oceny zasoby firmy tworzą aktywa trwałe oraz aktywa obrotowe (kapitał pracujący), w tym środki finansowe, wyrażone wartościowo w bilansie i zestawione ze źródłami ich pochodzenia (kapitały własne i kapitały obce). W przypadku sektora NGO dodatkowymi zasobami, nie branymi pod uwagę w tradycyjnym ujęciu bilansowym i nie wycenianymi a pełniącymi funkcje kapitału (w sensie pomnażania wartości) są: kapitał społeczny kształtujący podaż: ludzie młodzi, wykształceni, zaangażowani, kapitał społeczny kształtujący popyt: wizerunek organizacji, zaufanie społeczne, wartość firmy, 6 Gumkowska M., Herbst J. Podstawowe... 8

9 Diagnoza potrzeb finansowych wynikających z procesu ekonomizacji podmiotów ekonomii społecznej 11/2008 wolontariat i praca społeczna. Z badań Stowarzyszenia Klon/Jawor wynika, że w 2006 roku 74,5% podmiotów ES nie zatrudniało płatnych pracowników i opierało się na pracy społecznej. W pozostałych jednostkach ES znalazło zatrudnienie na zasadzie umowy o pracę ok. 120 tys. osób (65 tys. etatów) i na zasadzie umów zlecenia ok. 200 tys. osób. Istotnym jest fakt, iż 57,7% płatnych pracowników NGO skończyło studia wyższe 7. 52% wszystkich członków NGO w Polsce aktywnie włącza się w życie organizacji, poświęca jej swój czas i uczestniczy w jej pracach. Brak płatnego personelu podmioty ES rekompensują społecznym zaangażowaniem członków lub wolontariuszy. Często zaangażowanie to przybiera postać regularnej, nieodpłatnej pracy na rzecz organizacji. Tego potencjału społecznego nie uwzględnia się zwykle w opracowaniach dotyczących zasobów ludzkich w organizacji. W świetle przytoczonych badań 2 na 3 polskie instytucje ES opierają się w swoich działaniach na regularnej, społecznej pracy, co najmniej 6 osób, co oznacza około 1 mln społecznych pracowników organizacji. Dodatkowo 40% NGO może korzysta z pomocy wolontariuszy. Łączna liczbę wolontariuszy wspierających pracę NGO szacuje się na tys. osób. Z reprezentatywnych badań Omnibus 2004 wynika, że na 18,3% dorosłych Polaków zadeklarowało faktyczne zaangażowanie w pracę (bez wynagrodzenia) na rzecz organizacji pozarządowych, społecznych, religijnych. Z badań tych wynikało również, że: 42% wolontariuszy miało tytuł co najmniej magistra, 61% członków zarządów organizacji miało wyższe wykształcenie, 8 y 61% wolontariuszy nie skończyło 30 roku życia. Przytoczone dane świadczą o wysokim potencjale społecznym sektora ES, który w świetle typowych kryteriów formalnych nie jest brany pod uwagę (lub w marginalnym stopniu) przez instytucje finansowe przy ocenie potencjalnego klienta zainteresowanego pozyskaniem środków. Tymczasem faktycznie jest to kapitał pracujący o wysokiej rentowności (generuje relatywnie niższe koszty); problemem jest natomiast wycena tego kapitału oraz wycena efektów społecznych, które generuje. Z uwagi na specyficzna misję podmiotów ES, rachunek zysków i strat sektora NGO musi uwzględniać jego specyfikę wyrażającą się dodatkowo w: realizacji potrzeb społecznych, socjalnych wobec określonych grup społecznych, które należy kwantyfikować i zoperacjonalizować zaczynając od zdefiniowania pojęcia zysku społecznego jako głównego kryterium oceny efektywno- ści sektora NGO; w praktyce widać wyraźnie tendencję do zawężania możliwości generowania zysku finansowego przez podmioty ES i ograniczenia kosztów wynagrodzeń (wolontariat), nierynkowej alokacji oferty NGO, związanej z zaspokajaniem potrzeb społecznych, wyrażającej się w tym, że większość celów społecznych jest realizowana nie poprzez przychody z działalności gospodarczej, lecz pozostałe przychody, co powoduje określone ograniczenia np. w zakresie swobody w dysponowaniu środkami (donator o tym decyduje), nieekwiwalentnej wymianie wartości w relacji usługowej między NGO a jej klientami ; wymiana ta nie zawsze ma postać wymiany towarowo-pieniężnej, często jest ze strony finansowej jednostronna a wartość przedmiotu transakcji jest relatywna (np. praca, zdrowie, ekologia, aktywność, edukacja mają różnie postrzeganą wartość w poszczególnych grupach społecznych), bliskości, swojskości rynku i znajomości jego problemów, co wynika z małej skali prowadzonej działalności i często lokalnego zakresu działalności podmiotów ES; przekłada się to na znajomość środowiska, jego specyficznych problemów i możliwości ich rozwiązania w sposób często odmienny od przyjętych standardów (np. stosowanie na większa skalę poręczeń osobowych). Reasumując, orientacja FPeS na sektor NGO wymaga odmiennego, alternatywnego podejścia w ocenie podmiotów tego sektora, wyrażającego się w zredefiniowaniu typowych pojęć stosowanych w analizie finansowej i ich adaptację dla potrzeb oceny przydatności i efektywności społecznej podmiotu o statusie NGO. Podejście takie wymaga odmiennej operacjonalizacji w postaci wypracowania specjalnych metod i kryteriów oceny sektora ES jako klienta FPeS. Punktem wyjścia jest zdefiniowanie na użytek specyfiki NGO pojęć: rynek, klient, produkt, zysk, strata, przychód, korzyść, koszt, aktywa, kapitał. Dla banku podstawowym kryterium oceny kredytobiorcy i dostępu do zwrotnych instrumentów finansowania przedsięwzięć jest analiza sprawozdań finansowych i ocena wyników zdarzeń gospodarczych w aspekcie finansowym pod kątem: stabilności finansowania (pochodzenie, okres, pewność, ryzyko), swobody w dysponowaniu środkami (własność, dyspozycyjność, decyzyjność), generowania zysku. Zróżnicowany zakres i stopień ekonomizacji podmiotów ES, sprawiają iż stworzenie jednolitego szablonu oceny efektywności i monitoringu sektora jest niemożliwe. 7 Gumkowska M., Herbst J. Podstawowe... 8 Bazy danych gromadzone w portalu instytucji pozarządowych NGO ( danych, Często NGO sięgają po zwrotne zewnętrzne źródła finansowania w sytuacji przymusowej i działając pod presją czasu 9

10 11/2008 Koncepcja utworzenia Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej nie wybierają najkorzystniejszych ofert, kierując się często potrzebą minimalizacji niezbędnych formalności i zabezpieczeń oraz szybkością dostępu do środków. Tego rodzaju oferta kredytowa jest znacznie droższa od standardowej lub wymagającej większych formalności (z uwagi na zwiększone ryzyko dostawcy kapitału). W przypadku NGO rzadko kredyt jest elementem długoterminowego planowania w organizacji i świadomą decyzją realizacji poprzez obce środki finansowe dźwigni finansowej (zaciąganie kredytu jest korzystne, gdy stopa zwrotu przedsięwzięcia jest wyższa od kosztu kredytu). Takie rozwiązanie jest korzystne w przypadku NGO prowadzących stabilną działalność gospodarczą (spółdzielnie, TUW) lub posiadające stabilne źródła finansowania działalności statutowej w przypadku podmiotów nie prowadzących działalności gospodarczej. Pozostaje problem z podmiotami, które nie mają stabilnego finansowania ale mają dobry pomysł na działalność, zaangażowanie i know how. Niski udział działalności gospodarczej w finansowaniu działalności statutowej sektora ES zmniejsza zakres swobody NGO w dysponowaniu środkami. Swoboda w dysponowaniu środkami finansowymi jest bowiem często zależna od pochodzenia środków. Do swobodnych instrumentów można zaliczyć: przychody z działalności gospodarczej, niektóre darowizny. Źródłami wiążącymi są: kredyty celowe, dotacje, przychody ze zbiórek publicznych na określony, szczególny cel. Z punktu widzenia instytucji finansowej podstawowym miernikiem oceny przedsięwzięć jest zdolność do generowania zysku w długim terminie oraz płynność finansowa. obowiązujące rygory ostrożnościowe, wynikające z przepisów bankowych, brak przykładów dobrych praktyk, brak instrumentów wspomagających działalność NGO w zakresie zabezpieczeń, doradztwa finansowego, słabość kondycji finansowej i nieprzejrzystość sprawozdawczości, wysoka fluktuacja i niestabilność kadr (wolontariat, praca społeczna), wysoka umieralność NGO, uniemożliwiająca generowanie historii kredytowej. 9 Podstawowym warunkiem realizacji misji przez FPeS jest stworzenie alternatywnego, przyjaznego sektorowi ES, zwłaszcza tej gorszej finansowo większości, systemu uwiarygodniania tych podmiotów wobec sektora finansowego i instytucji rozdzielających środki unijne. Stworzenie takiego systemu i jego operacjonalizacja powinny nastąpić w efekcie dyskusji i uzgodnień najważniejszych partnerów FPeS: banków, JST, Funduszu Poręczeń Unijnych, instytucji unijnych, dystrybuujących środki UE, strategicznych partnerów, donatorów. Brak takiego systemu uniemożliwia realizację misji społecznej Funduszu i upodabnia go do istniejących funduszy pożyczkowych, czyniąc dostęp środków finansowych do większości podmiotów ES niemożliwym. Podsumowując, zdecydowana większość organizacji pozarządowych, a w tym i przedsiębiorstw społecznych, nie korzysta z produktów kredytowych lub pożyczkowych. Jedynie organizacje posiadające wysokie przychody oraz najczęściej prowadzące działalność gospodarczą, sięgają po kredyt jako narzędzie finansowania swoich potrzeb, tak bieżących jak i inwestycyjnych. Za przyczynę tego stanu należy uznać fakt, iż ponad 50% organizacji ma stosunkowo niskie przychody roczne, a ponadto około 85% z nich, nie posiada żadnych składników majątku własnego, które mogłyby służyć jako zabezpieczenie kredytu. Z punktu widzenia NGO dążenie do zysku jest przejawem komercjalizacji i w sensie zasad odejściem od misji a nawet statusu non profit. W tym kontekście należy w odniesieniu do podmiotów ES wypracować i zoperacjonalizować kategorię zysku społecznego, opracować miary jego kwantyfikacji i metodologię oceny podmiotów ES pod kątem realizacji zysków społecznych. Zadanie to ma znaczenie kluczowe i nowatorskie dla projektu, ponieważ instytucje finansowe mają obecnie problem z kwantyfikacją i operacjonalizacją kosztów i korzyści społecznych. Wynika to nie tyle z braku chęci obsługi sektora ES, lecz głównie z barier formalno-prawnych obsługi sektora NGO przez banki i komercyjne instytucje finansowe. Zgłaszanymi przez Związek Banków Polskich głównymi problemami, związanymi z obsługą podmiotów ES są: trudności z kwantyfikacją ryzyka działalności NGO, 9 Wystąpienie prezesa ZBP na konferencji: Banki uczestnikami procesów ekonomii społecznej w Polsce Warszawa , materiały wewnętrzne z konferencji 10

11 Małopolska jako obszar działalności Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej 11/ Małopolska jako obszar działalności Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej Województwo małopolskie zajmuje powierzchnię km 2, co stanowi 4,8% powierzchni Polski i plasuje je na 12 miejscu w kraju. Wskaźnik zatrudnienia dla województwa małopolskiego jest wyższy od średniej ogólnokrajowej o ok. 3 punkty procentowe. W Małopolsce (22 powiatach, 182 gminach) mieszka 3,3 mln osób, co stanowi 8,6% ludności kraju i plasuje województwo na 4 miejscu. Pod względem gęstości zaludnienia (215 osób/km2) Małopolska zajmuje 2 miejsce w kraju, znacznie przekraczając średnią krajową, wynoszącą 122 osób/km 2 oraz średnią dla UE ,4 osób/km 2. Silniej zaludniona jest centralna i zachodnia część województwa, słabiej północna i południowo-wschodnia. Wskaźnik przyrostu naturalnego w Małopolsce jest ponadprzeciętny (1,1 na 1000 mieszkańców, w UE 27 0,6% na 1000 mieszkańców). Pozytywnymi cechami demograficznymi województwa są także: niższy od przeciętnego dla kraju i UE przeciętny wiek ludności (mediana dla mężczyzn wynosiła 34,1 lat, dla kobiet 37,4 lat), dodatnie saldo migracji (+1,0 promil), przyrost liczby ludności województwa (średnio 101,4% rocznie). Liczba osób pracujących wynosi 1,023 mln osób, co stanowi ok. 8% pracujących w Polsce. W tej grupie 49,2% stanowią kobiety. Sektor prywatny obejmuje prawie 57% pracujących. 18% zatrudnionych to osoby czynne w rolnictwie, 26,3% w sektorze przemysłowym i budownictwie, 55,7% w usługach (W UE struktura zatrudnienia w poszczególnych sektorach wynosi analogicznie: 3%, 27%, 70%). Struktura wykształcenia ludności Małopolski przedstawia się następująco: 36% zasadnicze zawodowe, 25,6% średnie i policealne, 17,6% wyższe. Małopolskę można zaliczyć do średnio rozwiniętych gospodarczo regionów kraju. PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosło 85,5% średniej krajowej (decyduje o tym niska wydajność rolnictwa). Według rankingu Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową Małopolska została uznana za region o wysokiej atrakcyjności inwestycyjnej (4 pozycja po województwach: śląskim, mazowieckim i dolnośląskim). Wskaźnik przedsiębiorczości (liczba przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców) wynosił dla województwa 86, co plasuje województwo w połowie rankingu ogólnokrajowego. Najwyższe wskaźniki przedsiębiorczości uzyskały powiaty: grodzki krakowski, tatrzański, olkuski ( ), najniższe: gorlicki, limanowski, dąbrowski, nowosądecki, tarnowski. W Małopolsce dominują przedsiębiorstwa małe, lokalne, zatrudniające do 9 osób (94,8% ogółu); są to również podmioty młode (ok. 30% ma mniej niż 5 lat). Występuje branżowe wyspecjalizowanie się przedsiębiorstw sektora MSP na obszarze niektórych powiatów, mianowicie: tatrzański: usługi związane z turystyką i produkcja pamiątkarską, suski: obróbka drewna, wadowicki: meble, obuwie, wędliny, nowosądecki, limanowski, brzeski, myślenicki: budownictwo, miechowski, proszowicki, tarnowski: rolnictwo. W województwie działa szereg instytucji tzw. otoczenia biznesu, promujących rozwój przedsiębiorczości i innowa- 11

12 11/2008 Koncepcja utworzenia Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej cji. Szacuje się, że występuje tu 7,6% wszystkich organizacji wspierających biznes. Pozycję sektora ekonomii społecznej w Małopolsce na tle danych ogólnopolskich prezentuje poniższa tablica: Małopolska ma jeden z najwyższych w kraju wskaźników potencjału badawczo-rozwojowego (2 miejsce w kraju po województwie mazowieckim). 88 jednostek BR zatrudniało ponad 17 tys. osób (14,2% zatrudnionych w kraju), w tym prawie 1300 zatrudnionych z tytułem profesora. W działalności BR zatrudnionych było w województwie 1,4% ogółu pracujących, co odpowiada średniej UE 25 (1,49%) a przewyższa znacznie średnią ogólnopolską (0,92%). W Małopolsce działa ok. 8% wszystkich krajowych organizacji pozarządowych, funkcjonujących w różnych dziedzinach pod tym względem wyprzedzają Małopolskę tylko województwa mazowieckie i śląskie. W 2006 roku w województwie małopolskim było zarejestrowanych stowarzyszeń i fundacji, co przekłada się na około 16 tego rodzaju organizacji na mieszkańców. W skali Polski jest to średnia pozycja. Lepszą pozycje pod tym względem posiadają województwa mazowieckie (19,3) i gdańskie (17,4). Pozostałe województwa mają podobną lub niższą pozycję w skali ogólnopolskiej. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku stopnia penetracji podmiotów ekonomii społecznej w środowisku wiejskim. Województwo małopolskie zajmuje tutaj średnie pozycje z ilością 10,2 stowarzyszenia i fundacje przypadające na ludności wiejskiej. Wyższy wskaźnik penetracji posiadają w Polsce województwa w Polsce północnej i zachodniej. Niższy wskaźnik penetracji województwo mazowieckie i Polski środkowo-wschodniej 10. Tabela 4. Pozycja małopolskiego sektora ekonomii społecznej na tle Polski Podmioty sektora ES/ pola działań Organizacje pozarządowe ogółem, w tym: zabezpieczenie społeczne integracja i aktywizacja społeczna prawa i wolności człowieka i obywatela nauka, kultura, edukacja, wychowanie bezpieczeństwo publiczne i obrona narodowa, inne Spółdzielnie ogółem, w tym: zabezpieczenie społeczne integracja i aktywizacja społeczna prawa i wolności człowieka i obywatela nauka, kultura, edukacja, wychowanie bezpieczeństwo publiczne i obrona narodowa, inne* Małopolska Polska Udział % 8,38 7,05 8,23 5,86 8,94 8,78 7,11 6,98 0 8, Centra integracji społecznej Warsztaty terapii zajęciowej ,27 Zakłady aktywności zawodowej ,16 Spółdzielnie socjalne ,87 Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych ,7 0 Z punktu widzenia dynamiki i kierunków rozwoju penetracji rynku przez podmioty ekonomii społecznej w Polsce, województwo małopolskie jest na średniej pozycji z dynamiką w ilości +4,2 podmioty na mieszkańców w latach Lepszą dynamikę rozwoju wykazywały województwa Polski zachodniej oraz mazowieckie. Wartość ta przekłada się na dynamikę w wysokości 135,6% w badanym okresie w województwie małopolskim. Jest to wskaźnik dynamiki dość niski, ponieważ tylko cztery województwa wykazywały niższą dynamikę. Analizując dane zawarte w bazach danych NGO [ danych], zarejestrowane w bazie podmioty ekonomii społecznej są metodycznie podzielone na 6 obszarów problematycznych. 10 Gumkowska M., Herbst J. Podstawowe... 12

13 Fundusz poręczeniowy jako narzędzie wspierania rozwoju przedsiębiorstw społecznych 11/ Fundusz poręczeniowy jako narzędzie wspierania rozwoju przedsiębiorstw społecznych Fundusz oferujący poręczeniowy dla przedsiębiorstw jest klasycznym przykładem dostawcy usług finansowych. Koncepcja usługi finansowej opiera się na założeniu, że każda usługa może zostać zaprojektowana w taki sposób, aby zaspokajać konkretne potrzeby zdefiniowanego klienta. W związku z tym usługa posiada pewne podstawowe cechy, które są wspólne dla wszystkich produktów z danej grupy, np. kredyty lub pożyczki dostarczają funduszy na pokrycie określonych wydatków. W tym przypadku wszyscy pożyczkodawcy dostarczają usługę identyczną na poziomie jej jądra i wersji podstawowej. Schemat poziomów usługi finansowej przedstawia Rysunek 1. Rysunek 1. Schemat budowy usługi finansowej. potencjalna usługa rozszerzona wersja usługi usługa oczekiwana podstawowa wersja JĄDRO USŁUGI to np. pomoc w załatwieniu formalności związanych z ustanowieniem dodatkowego zabezpieczeniem pożyczki przez przedstawiciela funduszu lub pomoc doradcza w zakresie dopracowania biznesplanu. Ostatni poziom, usługa potencjalna, pokazuje jak jej świadczenie powinno wyglądać w przyszłości i może wynikać z obserwacji potrzeb klienta juz po nawiązaniu współpracy. Usługa kredytowa, lub poręczeniowa jak w tym przypadku, jest zbiorem pewnych korzyści i wartości dla klienta. Kluczowym elementem tych właściwości jest funkcja podstawowa zaspokojenie zapotrzebowania na środki finansowe. Poza funkcją podstawową, w przypadku poręczenia możemy wyróżnić następujące elementy: czas oczekiwania na udzielenie poręczenia, warunki, w jakich jest ono oferowane, jakość obsługi, warunki płatności prowizji, okres poręczenia, stopień komplikacji procedury, doradztwo, oraz dopuszczalne łączenie poręczenia z innymi formami zabezpieczenia. Źródło: Opracowanie własne. Proces różnicowania produktu zaczyna się na poziomie usługi oczekiwanej, kiedy wyposaża się ją w cechy oczekiwane przez klienta, np. możliwość negocjacji prowizji, nieskomplikowane procedury, korzystne terminy spłat itp. Cechy te dodają dodatkowej wartości do podstawowych cech usługi. Warstwa usługi oczekiwanej obejmuje te cechy, których klient spodziewa się podejmując współpracę z pożyczkodawcą. Budując usługę dedykowaną podmiotom ES, w szczególności przedsiębiorstwom społecznym, należy uwzględnić ich preferencje i specyfikę działalności. Poziom usługi rozszerzonej to cechy dodane do usługi, jednak klient nie oczekiwał wcześniej, że je otrzyma. Może być 13

14 11/2008 Koncepcja utworzenia Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej Tabela 5. Struktura usługi poręczeniowej oferowanej przez RFPeS. Istota produktu Produkt podstawowy Produkt oczekiwany Produkt poszerzony Produkt potencjalny Ułatwienie podmiotom ES dostępu do zwrotnych instrumentów finansowych poprzez udzielane poręczenie. Warunki i kryteria udzielanych poręczeń dla podmiotów ES (np. audyt, czas oczekiwania na udzielenie poręczenia, warunki płatności, okres poręczenia, procedury formalne, dopuszczalne łączenie poręczenia z innymi formami zabezpieczenia, doradztwo i in.). Cena poręczeń (prowizja) i kryteria jej różnicowania. Zabezpieczenie poręczeń. Monitoring udzielonych poręczeń i usługa wczesnego ostrzegania. Wypłata poręczeń i windykacja należności. Pakiet specjalny dla podmiotów ES (atrakcyjne prowizje, korzystne terminy spłat, elastyczność podejścia do inicjatyw społecznych, ułatwienie, uproszczenie formalności i procedur, specjalistyczne doradztwo i szkolenia). Doradztwo i pomoc (bezpłatnie) w ramach pakietu usługi poręczeniowej dla podmiotów ES (w zakresie sporządzania dokumentów, np. biznes planów, procedur), opcjonalnie na zasadzie outsourcingu świadczona przez RCES. Audyt społeczny, zorientowany na specyfikę podmiotów ES. Szkolenia podmiotów ES na podstawie diagnozy potrzeb w zakresie pozyskania źródeł finansowania ich działalności, procedur. Współpraca z instytucjami badawczymi w zakresie budowy i rozszerzania bazy danych o podmiotach ES w Małopolsce i ich kondycji finansowej (np. Regionalne Centrum Ekonomii Społecznej, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie, Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego i inne), oraz instytucjami kredytowo-pożyczkowymi w Małopolsce. Rozwijanie instytucji certyfikującej podmioty ES w Małopolsce. Źródło: Opracowanie własne Pierwszym i najistotniejszym elementem jest prymat celów niefinansowych w działalności NGO, co zasadniczo różnicuje je od klasycznych podmiotów gospodarczych. Powoduje także, iż docelową miarą oceny efektywności sektora ES powinno być osiągnięcie celów społecznych, a nie efektów w czysto finansowym ujęciu. Realizacja celów społecznych jest w mniejszym stopniu kwantyfikowalna i rozłożona na długie okresy czasu (okres zwrotu inwestycji społecznych jest dłuższy, niż inwestycji komercyjnych), stad też podstawowym zadaniem związanym z powołaniem przedmiotowego Funduszu jest wypracowanie metod i narzędzi oceny efektywności podmiotów ES starających się o uzyskanie poręczenia kredytu lub pożyczki. Drugi ze specyficznych elementów sektora ES, to uzupełniający charakter prowadzenia działalności gospodarczej i osiągania z tego tytułu przychodów, zysków implikuje inny rozkład ryzyka prowadzonej przez NGO działalności i wymusza wdrożenie odrębnych procedur w odniesieniu do sektora NGO. Odmienna struktura finansowania i działalności przekłada się na specyficzną sprawozdawczość i zakres publikowanych informacji przez NGO. Źródła przychodów organizacji pozarządowych oraz zakres publikowanych informacji przedstawia tablica. Tabela 6. Źródła przychodów organizacji pozarządowych zakres publikowanych informacji Prowadzące działalność gospodarczą I. Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów, w tym: przychody netto ze sprzedaży produktów, przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów. II. Pozostałe przychody operacyjne, w tym: zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych, dotacje, inne przychody operacyjne, przychody z odpłatnej działalności statutowej, pozostałe przychody określone statutem, pozostałe przychody operacyjne. III. Przychody finansowe, w tym: dywidendy i udziały w zyskach, odsetki, zysk ze zbycia inwestycji, aktualizacja wartości inwestycji. IV. Wyniki wydarzeń nadzwyczajnych Nie prowadzące działalności gospodarczej I. Przychody z działalności statutowej: składki brutto określone statutem, przychody z nieodpłatnej działalności statutowej, przychody z odpłatnej działalności statutowej, pozostałe przychody określone statutem. II. Pozostałe przychody III. Przychody finansowe (sprzedaż akcji, udziałów, odsetki od lokat, wkładów, pożyczek, posiadanych papierów wartościowych, inne przychody finansowe) IV. Zyski (straty) nadzwyczajne Inny sposób księgowości NGO i zakres publikowanych informacji finansowych powoduje konieczność stworzenia elastycznego i na bieżąco modyfikowalnego systemu sprawozdawczości i monitoringu instytucji kontrolnych i wierzycieli wobec sektora ES. Istotnym ułatwieniem w procesie podejmowania decyzji o traktowaniu potencjalnego pożyczkobiorcy jako podmiotu ekonomii społecznej, może być wcześniejsze przeprowadzenie audytu społecznego. Wykonanie takiego badania, przy jego satysfakcjonującym wyniku, w pewnym sensie certyfikującego społeczny charakter prowadzonej działalności, znacznie przyspiesza proces oceny wniosku pożyczkowego. Pozytywny wynik oceny oddziaływania społecznego jest warunkiem koniecznym dalszego rozpatrywania wniosku. Ocena ekonomiczna obejmuje analizę dokumentów finansowych, głównie bilansu, oraz zdolności generowania odpowiednich przepływów pieniężnych. Jej istota jest tożsama z procedurami szeroko stosowanymi wobec wszystkich pożyczkobiorców. Jednak większy nacisk kładziony być powinien na bardziej zindywidualizowane podejście do każdego podmiotu ekonomi społecznej ubiegającego się o finansowanie. Wynika to z konieczności głębokiego zrozumienia pozaekonomicznych celów podmiotu ekonomi społecznej i jego wpływu na obsługę udzielonej pożyczki. 14

15 Mechanizm finansowy funduszu poręczeniowego 11/ Mechanizm finansowy funduszu poręczeniowego Jak wspomniano już wcześniej podmioty sektora organizacji pozarządowych rzadko korzystają z kredytów i pożyczek. Za przyczynę tego stanu należy uznać fakt, iż ponad 50% organizacji ma stosunkowo niskie przychody roczne, a ponadto około 85% z nich, nie posiada żadnych składników majątku własnego, które mogłyby służyć jako zabezpieczenie kredytu. Działając na rzecz zwiększenia skali ekonomizacji podmiotów ekonomii społecznej należy więc stworzyć możliwość uzyskania alternatywnej formy zabezpieczenia zaciąganego zobowiązania. Temu właśnie służą fundusze poręczeniowe. Rodzi się jednak pytanie. Dlaczego udzielać poręczeń a nie bezpośrednich pożyczek? Odpowiedzią jest skala wsparcia, jakie mogą uzyskać podmioty korzystające z poręczeń a nie pożyczek. Najważniejszą cechą funduszy poręczeń, pozwalającą na zwiększenie skali ich działalności, w porównaniu do udzielania pożyczek, jest zastosowanie dźwigni finansowej, nazywanej efektem multiplikacji. Miarą tej dźwigni jest mnożnik kapitałowy, będący stosunkiem wartości udzielonych poręczeń do wartości kapitałów funduszu. Podstawą dla udzielania poręczeń przez fundusz jest zgromadzony w tej instytucji kapitał. W wypadku poręczania całej kwoty kredytu zaciąganego przez podmiot będący klientem funduszu oraz blokowania środków funduszu w wysokości równej wartości poręczenia efekt multiplikacji nie występuje. Maksymalna suma kredytów zaciągniętych dzięki poręczeniom funduszu jest równa jego kapitałowi. Fundusz ponosi całość ryzyka kredytowego. O powstaniu efektu multiplikacji można mówić w dwóch przypadkach. Pierwsza możliwość to poręczenie przez fundusz tylko część kredytu. W takim przypadku im mniejszy jest udział funduszu w gwarancji, tym więcej kredytów może zostać zaciągniętych. Fundusz przejmuje na siebie tylko część ryzyka kredytowego. Rozwiązanie takie postrzegać również należy w aspekcie motywacyjnym. Brak całościowej gwarancji wiąże się jednak z koniecznością znalezienia przez kredytobiorcę źródła poręczenia dla pozostałej kwoty. Dlatego, w celu skutecznej realizacji podstawowego zadania funduszu, czyli świadczenia pomocy w zaciąganiu pożyczek, jego udział w gwarancji nie może zostać ustalony na zbyt niskim poziomie. Na skutek działania tych przeciwstawnych czynników konieczne jest wypracowanie optymalnej wielkości poręczenia. Należy nawet mówić o optymalnym zakresie tych wartości, bowiem mogą być one dostosowywane do indywidualnych klientów. Za optymalną wartość poręczenia, tak ze względu na ryzyko ponoszone przez fundusz, jak i atrakcyjność pomocy dla kredytobiorcy, przyjmuje się przedział od 60% do 70% kwoty kredytu. W praktyce zagranicznych funduszy ustala się wielkości poręczenia pomiędzy 70% a 80 % wartości kredytu. Opierają się one na przewidywaniu zachowań pożyczkodawcy, a nie pożyczkobiorcy, jak ma to miejsce w warunkach polskich. Argumentuje się, iż przy ryzyku mniejszym niż 20% wartości kredytu, komercyjni pożyczkodawcy będą skłonni finansować przedsięwzięcia o nieuzasadnionym poziomie ryzyka. Druga możliwość powstania efektu multiplikacji związana jest z mechanizmem o konstrukcji zbliżonej do rozwiązań stanowiących podstawę działalności kredytowej banków. Opiera się on na założeniu, iż fundusz w małej liczbie przypadków jest zmuszony do faktycznego wykorzystania swoich środków na spłatę poręczonego kredytu. Dlatego może on poręczyć kredyty na większą kwotę, niż wynika to z wielkości jego kapitałów. Zastosowanie tego mechanizmu wymaga jednak spełnienia co najmniej jednego warunku. Konieczne jest, aby bank udzielający kredytu nie wymagał fizycznego zablokowania środków w wysokości wynikającej z poręczenie. Drugim warunkiem, nie mającym już jednak tak zasadniczego znaczenia, jest odpowiednio długa historia gwarancji udzielanych przez fundusz. Pozwala ona na statystyczną ocenę ściągalności poręczonych kredytów. Pozytywny wynik takiej analizy należy wykorzystać głównie 15

16 11/2008 Koncepcja utworzenia Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej w dwóch celach. Z jednej strony może on posłużyć za argument w negocjacjach z bankiem, mających na celu blokady mniejszych środków. Z drugiej strony analiza zgromadzonych danych pozwala określić maksymalną sumę poręczeń, nie stwarzającą zagrożenia dla płynności funduszu. Syntetycznym wynikiem tej analizy powinien być wskaźnik określający stosunek maksymalnej sumy poręczeń do wartości kapitału. Udzielając każdego poręczenia fundusz musi monitorować, na ile wartość tego wskaźnika zbliży się do maksymalnego dopuszczalnego poziomu. Oczywiście analiza danych historycznych nie daje gwarancji wystąpienia identycznych wartości w przyszłości, jednak przyjęcie odpowiedniego marginesu bezpieczeństwa pozwala stworzyć efektywne narzędzie finansowania. W terminologii polskich funduszy poręczeniowych przyjęło się określać efekt multiplikacji wywołany udzieleniem poręczeń na większa kwotę niż wartość posiadanego kapitału, mnożnikiem kapitałowym. Ta wielkość jest istotniejsza z punktu widzenia zarządzania ryzykiem funduszu, podczas gdy efekt multiplikacji w szerszym rozumieniu odnosi się do wpływu działań poręczeniowych na wielkość kapitału udostępnionego pożyczkobiorcom. Przedstawione powyżej przypadki to jedynie usystematyzowane, w celu łatwiejszej analizy, dwie możliwości wprowadzenia mechanizmu multiplikacji. Jednak w praktyce możliwe jest ich szerokie modyfikowanie. Najczęściej wykorzystywany jest model mieszany. Zakłada on jednoczesne poręczanie tylko części kredytu oraz udzielanie poręczeń na kwotę większą niż wynika to z wielkości kapitału funduszu. Zestawienie tych rozwiązań skutkuje znacznym zwiększeniem dźwigni finansowej. Dla zabezpieczenia płynności funduszu konieczne jest przyjęcie niższych wartości mnożnika. Niezbędnym jest również większe rozproszenie portfela poręczeń, niż w przypadku stosowania jedynie jednego z modeli. Drugim mechanizmem znacznie podnoszącym efektywność działania funduszu i poszerzającym możliwości udzielania poręczeń jest dynamiczna wielkość poręczenia. Zasadniczą kwestią jest w tym wypadku sposób obliczania wielkości gwarancji w stosunku do poręczanego kredytu. Stosowanie sztywnego poziomu sumy poręczenia, wynikającego z początkowej wielkości kredytu, powoduje zablokowanie nadmiernych środków funduszu. Przy kolejnych spłatach rat kapitałowych i odsetek, zmniejsza się wyrażone nominalnie ryzyko kredytowe pożyczkodawcy a niezmieniona pozostaje ekspozycja funduszu. Rośnie natomiast ryzyko ponoszone przez fundusz wyrażone jako stosunek do wartości kredytu. Stopniowe uwalnianie środków stanowiących poręczenie pozwala na wykorzystanie ich do poręczenia kolejnych kredytów, co jest celem działalności funduszu. Dodatkowo, wraz ze zmniejszaniem się zadłużenia, może również obniżać się relacja udziału funduszu w wartości poręczenia przy niezmienionej wielkości zabezpieczeń ze strony klienta. Skutkiem tego środki funduszu nie są zablokowane przez cały okres spłaty zaciągniętego kredytu. Część rozwiązań, jakie mogą zostać zastosowane do podniesienia efektywności funduszu, wymaga akceptacji ze strony kredytodawców. Główną kwestią konieczną do uzgodnienia jest skala możliwej do zaakceptowania dźwigni finansowej. Z punktu widzenia banków i innych kredytodawców jej wzrost zmniejsza wiarygodność poręczenia. Jednak w warunkach konkurencji pomiędzy kredytodawcami możliwe jest ustalenie mnożnika na wysokim poziomie, gwarantującym jednocześnie efektywność działania funduszu i wystarczające zabezpieczenie kredytu. Mnogość możliwych do zastosowania rozwiązań sprawia, iż konieczne jest aktywne zarządzanie ryzykiem kredytowym funduszu. Element ten zyskuje na znaczeniu wraz ze wzrostem wielkości funduszu i skali jego działania. Z jednej strony powinno ono dotyczyć kształtowania struktury czasowej i jakościowej poręczanych kredytów. Możliwe są tutaj do zastosowania standardowe procedury opierające się na budowie portfela kredytów o dywersyfikację terminów zapadalności oraz walut, w jakich zaciągane są kredyty. Drugim elementem, wymagającym dostosowania do specyfiki działalności funduszu jest wykorzystanie instrumentów pochodnych do zabezpieczenia przed ryzykiem stóp procentowych. Konieczne jest zmodyfikowanie stosowanych w tej dziedzinie rozwiązań, ze względu na fakt, iż dotyczą one nie faktycznych lecz potencjalnych zobowiązań. Wpływy funduszu to prowizja jaką płacą podmioty korzystające z poręczeń oraz przychody z posiadanego kapitału. Wysokość prowizji powinna zostać ustalona na poziomie zbliżonym do różnicy pomiędzy kosztem zaciągnięcia kredytu bez poręczenia funduszu i po udzieleniu gwarancji. Najczęściej różnica ta wynosi od 2 do 4 punktów procentowych, co daje funduszowi przychód w wysokości 2-4% wartości kredytu. Dodatkowo czasami fundusze pobierają bezzwrotną opłatę za rozpatrzenie wniosku poręczeniowego. Opłata ta wynosi około 500 zł. Należy jednak stwierdzić, iż przychody z opłat i prowizji są zazwyczaj niewystarczające na pokrycie kosztów administracyjnych i kosztów zrealizowanych poręczeń. W związku z tym środki zgromadzone w funduszu muszą być inwestowane. Często są one lokowane w bankach komercyjnych, z którymi współpracuje fundusz przy poręczaniu kredytów. Taka forma inwestowania nie jest najkorzystniejsza pod względem stopy zwrotu. Stosowana jest jednak z dwóch powodów. Pozwala ona wzmocnić pozycję negocjacyjną funduszu, gdyż bankom zależy na utrzymaniu klientów 16

17 Mechanizm finansowy funduszu poręczeniowego 11/2008 instytucjonalnych. Możliwe jest więc wykorzystanie tego faktu podczas ustalania wysokości dopuszczalnej dźwigni finansowej. Lokaty bankowe nie muszą być jednak jedyną formą lokaty kapitału funduszu. Inne możliwości to lokata w bezpiecznych i płynnych instrumentach finansowych, tzn. obligacjach Skarbu Państwa, papierach wartościowych emitowanych przez NBP, jednostkach uczestnictwa funduszy rynku pieniężnego, oraz obligacjach komunalnych z gwarancją dojścia emisji do skutku udzieloną przez bank organizujący emisję. Struktura przychodów funduszu powinna być uzależniona od stopnia wykorzystania zgromadzonego kapitału. W przypadku wykorzystania większości środków funduszu, dochód powinny stanowić pobierane prowizje. W odwrotnej sytuacji, szczególnie w początkowym okresie działania funduszu, większość przychodów pochodzić będzie z zainwestowanego kapitału. Wielkość przychodów funduszu z działalności operacyjnej zmienia się w zależności od czasu jego istnienia. Ma to duże znaczenie przy planowaniu finansowym. Najtrudniejszym okresem w działalności funduszu jest pierwsze 6 miesięcy jego istnienia. Informacje o jego usługach są jeszcze słabo rozpowszechnione, co skutkuje niewielką liczbą udzielanych poręczeń. W okresie po uruchomieniu funduszu wysiłek powinien być położony na akcję promocyjną, przy maksymalnym ograniczeniu kosztów administracyjnych. Największą popularnością oferta funduszu cieszy się pomiędzy 6 a 24 miesiącem jego istnienia. Wtedy poręczana jest największa liczba kredytów, co wiąże się ze zwiększonymi przychodami. Uzyskane środki powinny zostać przeznaczone na rozwój nowych form promocji oraz ewentualne wyjście poza pierwotny teren działania. Po dwóch latach zainteresowanie produktami funduszu ponownie spada. Jeżeli wcześniej nie zostaną stworzone nowe kanały działalności to może dojść do zahamowania jego rozwoju. Konieczne może okazać się także dofinansowanie funduszu. Instytucje poręczeniowe o wielkości porównywalnej do planowanego FPeS udzielają poręczeń na stosunkowo niewielkie kwoty (w porównaniu z dużymi funduszami poręczeniowymi o zasięgu krajowym) przy dużym nacisku na analizę indywidualnych potrzeb klienta. Tego rodzaju podejście, konieczne ze względu na specyfikę sektora najmniejszych podmiotów gospodarczych, jest kosztowne. ich udzielenia jest często wysoki. W konsekwencji zmusza to fundusze poręczeniowe do wyznaczania swoich prowizji na poziomie równym lub nawet wyższym niż komercyjne instytucje, świadczące podobne usługi. Doświadczenia instytucji mikrofinansowych, tak poręczeniowych jak i pożyczkowych, wskazują, że przy ograniczonych kwotach pożyczek, nawet kilka punktów procentowych różnicy w prowizji lub oprocentowaniu (w stosunku do tradycyjnych instytucji finansowych), nie wpływa na zdolność pożyczkobiorcy do jej spłacenia. Warto przy tej okazji wspomnieć o zdecydowanie negatywnych skutkach stosowania subsydiowanych prowizji i stóp procentowych, bowiem kredyt subsydiowany: kreuje wśród przedsiębiorców oczekiwania, że państwo zawsze powinno zapewnić dostęp do łatwego pieniądza; może być podłożem dla korupcji ponieważ jest to kapitał tylko dla wybranych przedsiębiorców; może tworzyć nieuczciwą konkurencję przedsiębiorcy, którzy go otrzymują, stosować mogą niższą cenę na swoje towary i usługi, w przeciwnej sytuacji różnica w cenie pokrywana przez podatnika jest dla nich czystym zyskiem; uniemożliwia budowanie instytucji dążących do samowystarczalności w oparciu o rynkowe stawki wynagrodzenia za ponoszone ryzyko. Typową cechą kosztów instytucji mikrofinansowych jest zdecydowanie dominujący udział w strukturze wydatków, kosztów stałych i semi-stałych (czyli takich, które będąc stałymi, zmieniają się skokowo po przekroczeniu wartości granicznych rozmiaru jej działalności). Kolejną cechą, charakterystyczną dla instytucji świadczących usługi niematerialne jest wysoki udział kosztów wynagrodzeń w strukturze kosztów. Udział kosztów zmiennych w strukturze wydatków zależy od przyjętej metodologii liczenia kosztów, tzn. czy są brane pod uwagę koszty straconych poręczeń, które nie stanowią typowego kosztu operacyjnego, czy też następuje wyłączenie tych kwot z rachunku kosztów. W drugiej sytuacji, zgodnej ze standardami rachunkowości w Polsce, koszty zmienne uzależnione od liczby udzielanych poręczeń wahają się w granicach 10%-20% kosztów działalności. Chcąc jednocześnie zapewnić sobie samowystarczalność finansową, fundusze poręczeniowe wyznaczają wysokość prowizji na poziomie zapewniającym pokrycie wszystkich kosztów funkcjonowania oraz zwiększonego ryzyka. Ze względu na wyżej dokładną indywidualną analizę każdego klienta oraz niskie kwoty poręczanych zobowiązań, koszt 17

18 11/2008 Koncepcja utworzenia Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej 5. Projekt Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej Cele i misja FPeS Tworząc instytucję finansową, w pierwszej kolejności należy jasno sformułować cel jej funkcjonowania. W przypadku FPeS wydaje się, że za główny cel należy uznać: Wspieranie przedsiębiorstw społecznych poprzez zapewnienie dostępu do kapitału Rozwinięciem i uzupełnieniem celu głównego powinny być cele szczegółowe. Można je zdefiniować jako: Pomoc w ekonomizacji podmiotów ES poprzez stworzenie i oferowanie dedykowanych produktów finansowych, oraz Gromadzenie i kapitalizacja doświadczeń dotyczących rozwoju podmiotów ES dzięki narzędziom rynkowym. Konsekwencją przyjęcia celów działalności funduszu jest określenie jego misji. Jej realizacja przekłada się na strategiczne i operacyjne decyzje funduszu. Bez wyraźnie sformułowanej misji żadna organizacja nie może działać skutecznie. Właściwie skonstruowana misja stanowi drogowskaz dla funduszu poręczeniowego, ponieważ wiąże w spójną całość wartości i przekonania osób z nim związanych oraz realizowaną strategią. Misja jest źródłem motywacji dla osób zaangażowanych w działania organizacji oraz podstawą dla rozwoju jej skutecznego planu strategicznego. Organizacje mikrofinansowe muszą mieć klarowną misję obejmujące 3 zasadnicze obszary ich działania: grupę docelową. Kogo obsługuje dana organizacja? Osoby bezrobotne? Kobiety? Przedsiębiorstwa społeczne? Jak zdefiniowane? Jakie usługi dla grupy docelowej będą zapewnione? dążenie do stworzenia niezależnej, samowystarczalnej finansowo instytucji: Czy organizacja działa w oparciu o samowystarczalność finansową? Czy planuje rozwój 3. w oparciu o samowystarczalność? Czy istnieje konflikt między osiągnięciem samowystarczalności a dotarciem do określonej grupy docelowej? Jak taki konflikt zostanie rozwiązany przez daną organizację? wizja długookresowa: Czy organizacja będzie czynić starania, aby przekształcić się w samodzielną instytucję? W jakiej formie prawnej? Czy istnieje wiarygodny plan transformacji z fazy projektu w samodzielną instytucję rozwijającą się w oparciu o komercyjne źródła finansowania? W przypadku FPeS proponuje się następujące sformułowanie misji: Fundusz Poręczeniowy Ekonomii Społecznej jest niezależną i samofinansującą się instytucją dążącą do stworzenia i oferowania przedsiębiorstwom społecznym poręczeń kredytowych, pozwalających im rozwijać się i realizować cele pozaekonomiczne. Fundusz dąży do wypracowania wartościowej i możliwej do replikacji, formuły finansowego wsparcia przedsiębiorstw społecznych, przy zachowaniu mechanizmów rynkowych Proponowana forma prawna FPeS Orientacja RFeS na działalność głównie o charakterze poręczeniowym lub gwarancyjnym, upodabnia go do działających już funduszy poręczeniowych. Instytucje te tworzone w Polsce od początku lat 90. ub. wieku, wykształciły się ze struktur lokalnych, rzadziej regionalnych, przybierając kilka charakterystycznych form prawnych. Mowa o formie stowarzyszenia, fundacji, lub spółce kapitałowej: akcyjnej lub z o.o. 18

19 Projekt Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej 11/2008 Na wybór formy prawnej przez tworzące się instytucje poręczeniowe, zasadniczy wpływ mieli donatorzy. Często warunkiem udostępnienia kapitału było posiadanie określonej formy prawnej. Przykładowo szereg programów pomocowych preferowało stowarzyszenia i fundacje jako formy prowadzenia działalności poręczeniowej. Można więc założyć, że tworząc fundusz poręczeniowy, jakim będzie RFeS należy przyjąć formę prawną, stanowiąca dla donatorów gwarancję, właściwego wykorzystania udostępnionych przez nich środków. Jako właściwe wykorzystanie rozumieć należy pomoc w finansowaniu przedsięwzięć i projektów, których rezultaty wpisywać się będą w cele nakreślone przez donatorów, zbieżne z misją i wizją działalności RFeS. Analizując przydatność głównych form prawnych organizacji funduszu należy zwrócić uwagę na kilka istotnych elementów. Stowarzyszenie jest związkiem osób, które postanawiają realizować jakiś wspólny cel. Do założenia stowarzyszenia konieczne jest współdziałanie co najmniej 15 członków założycieli, którzy podejmują uchwałę o powołaniu stowarzyszenia. W wypadku, kiedy ilość członków stowarzyszenia spadnie poniżej tej liczby podlega ono rozwiązaniu. gospodarczo użytecznych. Dodatkowo majątek fundacji tworzą: składniki majątkowe wskazane przez Fundatorów w oświadczeniu woli o ustanowieniu Fundacji, dotacje, darowizny, spadki i zapisy, dochody z majątku ruchomego, nieruchomego oraz praw majątkowych, odsetki bankowe, dochody ze zbiórek i imprez publicznych, dochody z działalności gospodarczej. Prowadzenie działalności poręczeniowej, z tytułu której uzyskiwane są dochody, niewątpliwie stanowi przykład działalności gospodarczej. Istotne jest także, iż darczyńcy, przekazując środki na rzecz fundacji mogą zastrzec określony rodzaj działalności, na jaki mają zostać przeznaczone. W wypadku fundacji nie mamy w ogóle do czynienia z instytucją członkostwa. Cel działania fundacji zostaje określony przez fundatora i może być zmieniony jedynie, jeżeli statut fundacji wyraźnie taką możliwość przewiduje. Fundacja nie może zostać zlikwidowana z woli jakiegokolwiek organu fundacji, a jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie. Z wyżej wymienionych powodów formuła fundacji pozwala tak fundatorom, jak i darczyńcom zachować kontrolę nad sposobem spożytkowania powierzonego przez nich majątku. Stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej członków oraz samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. Najwyższą władzą stowarzyszenia jest walne zebranie członków. Członkowie stowarzyszenia, w sposób przyjęty w statucie, mogą zmieniać cele działania stowarzyszenia, mogą podjąć decyzję o jego rozwiązaniu lub wystąpieniu ze stowarzyszenia. Cel stowarzyszenia nie musi być celem społecznie użytecznym w tym znaczeniu, że stowarzyszenie może realizować partykularne interesy jakiejś wąskiej grupy osób. Biorąc pod uwagę powyższe cechy stowarzyszenia, należy stwierdzić, że potencjalni dawcy kapitału, mogą uważać kontrolę nad powierzonym majątkiem za niewystarczającą z punktu widzenia realizacji przyjętych celów. Fundację możemy określić jako formalnie spersonifikowany majątek, o którego przeznaczeniu decyduje wola fundatora wyrażona w statucie. Definicja ta wskazuje najważniejsze cechy fundacji, którymi są majątek oraz cel, dla realizacji, którego fundacja zostaje powołana. Zgodnie z art. 3 ustawy o fundacjach w oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji fundator powinien wskazać cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację. Fundacja może zostać powołana jedynie dla realizacji celów społecznie lub Wykorzystanie form spółek kapitałowych: z o. o. bądź akcyjnej ma wiele zalet wspólnych zwłaszcza z formą fundacji. Kontrola realizacji założonych celów wsparcia jak również przeznaczenia powierzonego majątku możliwa jest poprzez organy statutowe zarząd lub rade nadzorczą. Jednak w kontekście pożądanych cech projektowanego funduszu jedna ich cecha ma silnie negatywny wydźwięk. Tak w przypadku spółki z o.o. jak i akcyjnej bardzo wysokie są koszty funkcjonowania. Juz na etapie tworzenia tych podmiotów opłaty sądowe i rejestracyjne znacząco przewyższają analogiczne koszty ponoszone przez fundacje lub stowarzyszenia. Także na etapie bieżącej działalności, obowiązki związane z badaniem sprawozdań finansowych, prowadzeniem rozbudowanej rachunkowości oraz funkcjonowaniem obligatoryjnych organów ww. spółek, generują wysokie koszty. Stoi to w jaskrawej sprzeczności z fundamentalnym założeniem niskokosztowej struktury funduszu. Wysokie koszty bieżącej działalności i administracji mogą istotnie wpływać na osiągnięcie stanu samofinansowania, a co za tym idzie zagrozić funkcjonowaniu funduszu w dłuższej perspektywie. Innymi słowy, istniałoby realne zagrożenie przejadania przez struktury powołanego podmiotu, majątku powierzonego przez donatorów i darczyńców. Podsumowując powyższe argumenty, należy stwierdzić, że cechy fundacji doskonale predysponują ją jako formę prawną organizacji FPeS. 19

20 11/2008 Koncepcja utworzenia Małopolskiego Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej Konstrukcja funduszu Przyjmując za cel świadczenie usług poręczeniowych przy minimalizacji kosztów operacyjnych, pozwalającej na samofinansowanie funduszu, należy założyć, iż na jego strukturę składać będą się: Rada Fundacji, Zarząd, Komitet Poręczeniowy, Dział Operacyjny. Rada Fundacji będzie organem statutowym fundacji prowadzącej fundusz poręczeniowy. Jej rola to z jednej strony kontrolowanie zgodności działań funduszu z celami zawartymi w statucie fundacji i odzwierciedlającymi wolę fundatorów, a z drugiej korekta jego procedur i reguł funkcjonowania. Członkami Rady będą przedstawiciele wszystkich fundatorów, reprezentowani w osobie członka Rady. Do Rady będą mogli również wchodzić przedstawiciele darczyńców. Członkowie Rady będą pełnić swoje funkcje bez wynagrodzenia. Rada zbierać będzie się co najmniej raz w roku kalendarzowym. Jej rolą będzie zatwierdzenie rocznego sprawozdania z działalności fundacji przygotowanego przez Zarząd. Ponadto Rada zatwierdzi Regulamin Funduszu Poręczeniowego Ekonomii Społecznej, a także wprowadzi ewentualne zmiany do jego treści w kolejnych latach funkcjonowania. Inicjatorem zmian, a także podmiotem odpowiedzialnym za przygotowanie projektu Regulaminu będzie Zarząd. Zarząd jest organem statutowym fundacji powoływanym obligatoryjnie. Na jego czele stać będzie Prezes Zarządu. Do jego zadań, oprócz obowiązków nakładanych zapisami ustawy, będzie należało kierowanie działalnością funduszu, w tym pełnienie funkcji przewodniczącego Komitetu Poręczeniowego. Drugim statutowym członkiem Zarządu ujętym w statucie fundacji będzie Zastępca Prezesa Zarządu. Podobnie jak Prezes, będzie on mógł reprezentować fundację w stosunku do osób trzecich, a także zastępować Prezes Zarządu w pełnieniu funkcji przewodniczącego Komitetu Poręczeniowego. Komitet Poręczeniowy nie będzie organem fundacji, a jedynie ciałem opiniodawczym. Jego rolą będzie analiza wniosków o udzielenie poręczenia i wydanie opinii o ewentualnym podpisaniu umowy z wnioskodawcą. W skład komitetu wchodzić będzie 4 członków i Przewodniczący. 2 członków będzie reprezentować organizacje zaliczane do sektora NGO i posiadać wiedzę z zakresu funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej. 2 pozostałych członków musi legitymować się wykształceniem wyższym ekonomicznym i posiadać wiedzę niezbędną do oceny ekonomicznej i finansowej wykonalności opiniowanego wniosku. Listę członków Komitetu przygotowuje Zarząd i przedstawia corocznie do akceptacji Radzie Fundacji. Na wniosek Zarządu Rada może dokonać zmiany liczby członków Komitetu, jednak nie może być ona mniejsza niż 4, oraz musi zostać zachowany równy udział dwóch grup specjalistów. Coroczną decyzją, Rada określi czy członkowie Komitetu będą pełnić swoje funkcje za wynagrodzeniem. Rada, na wniosek Zarządu zatwierdzi również wysokość i sposób kalkulacji ewentualnego wynagrodzenia. Każdy zgłoszony wniosek o udzielenie poręczenia opiniowany będzie przez 2 członków Komitetu jednego reprezentujący sektor NGO i jeden specjalista z zakresu ekonomicznej oceny wniosku. Przydziału wniosków do oceny dokonuje Przewodniczący Komitetu. Członek Komitetu po przydzieleniu wniosku może odstąpienie od dokonania oceny ze względu na brak obiektywizmu w odniesieniu do konkretnego klienta. W takim przypadku Przewodniczący dokonuje przydziału innego członka Komitetu. Członkowie Komitetu zobowiązani są do pozytywnego lub negatywnego zaopiniowania wniosku poręczeniowego. Nie mogą natomiast wstrzymać się od dokonania oceny. W przypadku jednomyślności obu oceniających Przewodniczący zobowiązany jest do wydania decyzji o udzieleniu lub odmowie udzielenia poręczenia zgodnie z opinią członków Komitetu. Jeżeli opinie są rozbieżne, Przewodniczący jako trzeci z członków Komitetu dokonuje oceny i jego opinia staje się decydująca. W statucie fundacji znajdzie się zapis pozwalający na wynagradzanie członków Zarządu. Mogą oni pełnić swoje funkcje także bez wynagrodzenia. Decyzję w tej sprawie podejmować będzie corocznie Rada. Do obowiązków Zarządu należeć będzie również przygotowanie corocznego spotkania Rady fundacji, a także inicjowanie nadzwyczajnych jej spotkań, niezbędnych z punktu widzenia działalności funduszu. Jedynie w przypadku opiniowania wniosków podmiotów, które nie zostały zakwalifikowane jako przedsiębiorstwa społeczne, oceny dokonuje 2 członków komitetu z puli specjalistów z zakresu analizy ekonomicznej. W przypadku zgodności lub rozbieżności ich opinii Przewodniczący postępuje identycznie jak w odniesieniu do przedsiębiorstw społecznych. 20