Hodowla fermowa jeleniowatych

Transkrypt

1 Hodowla fermowa jeleniowatych W Polsce podobnie jak w Europie i na Świecie rozwój hodowli fermowej jeleniowatych jest bardzo dynamiczny [1]. Pierwsza hodowla zajmująca się głównie badaniami powstała w roku 1956 w Stacji Badawczej Polskiej Akademii w Popielnie. Pierwsza komercyjna ferma powstała w roku 1986 i funkcjonuje po dzień dzisiejszy jako Stacja Badawcza IP PAN. W Europie w hodowli wiodą prym takie kraje jak Nowa Zelandia, Szkocja, Niemcy, a na Świecie Chiny [5]. Fermy jeleniowatych zaliczane są do wysoce ekologicznych form produkcji, stanowiąc równocześnie atrakcję turystyczną. Tego typu hodowle nie są trudne i nie wymagają inwestycji w budowę i wyposażenie budynków inwentarskich [4]. Opierają się głównie na utrzymaniu pastwiskowym, a największy i najważniejszy koszt stanowi budowa wysokiego ogrodzenia ze specjalnej siatki oraz tzw. zagrody manipulacyjnej. Zwierzęta żywione są systemem pastwiskowym z rotacją. O ile liczebność i wielkość pozyskania jeleniowatych z naturalnych łowisk można odnaleźć w Rocznikach Statystycznych GUS Leśnictwo [9], to wielkość produkcji i liczebność jeleniowatych utrzymywanych na fermach są praktycznie niedostępne [18]. Z jedynych dostępnych danych wynika, że w roku 2006 na fermach było utrzymywanych danieli oraz jeleni [4]. Uregulowania prawne Jeleniowate występujące w środowisku naturalnym zgodnie z Art. 2 Ustawy z dnia 13 października 1995 roku Prawo łowieckie [22] jako dobro ogólnonarodowe, stanowią własność Skarbu Państwa. Art. 16 mówi, że zabrania się chowu i hodowli zamkniętej zwierząt łownych, z wyjątkiem bażanta oraz zwierząt uznanych za zwierzęta gospodarskie na podstawie odrębnych przepisów. Zgodnie art. 2 Ustawy z dnia 27 czerwca 2007 roku o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich [23] do zwierząt gospodarskich zalicza się również jeleniowate zwierzęta z gatunków: jeleń szlachetny (Cervus elaphus), jeleń sika (Cervus nippon) i daniel (Dama dama) utrzymywane w warunkach fermowych w celu pozyskania mięsa lub skór, jeżeli pochodzą z chowu lub hodowli zamkniętej, o których mowa w przepisach prawa łowieckiego, albo chowu lub hodowli fermowej. Dzięki takiemu apisowi jeleniowate utrzymywane na fermach nie podlegają Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne [17], w

2 związku z czym ubój tych zwierząt możliwy jest przez cały rok. Mięsno pozyskiwane od nich i dostarczane na rynek podlega tym samym wymaganiom jakościowym i sanitarnym co surowiec zwierząt rzeźnych [7; 27]. Minimalne warunki utrzymania jeleni i danieli [16] określa Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2010 r. (Dz. U. z 2010, nr 116, poz. 778). Gatunki jeleniowatych hodowane na fermach Znaczenie komercyjne ma przede wszystkim hodowla dwóch gatunków jeleniowatych: danieli oraz jeleni [19]. W wielu hodowlach amatorskich pojawiają się również takie gatunki jak muflony, alpaki czy renifery [1]. Jeleń szlachetny (Cereus elaphus) (fot. 1) występuje praktycznie na terenie całej Europy, za wyjątkiem północnej Skandynawii, Irlandii, południowych Włoch, Grecji i Albanii, w Ameryce Północnej, Azji (Centralnej i Wschodniej) oraz w Afryce (Algierii i Tunezji). Na terenie Polski występuje w nierównym rozmieszczeniu, a jego liczebność od kilku lat stale wzrasta [14; 25]. Fot. 1. Jeleń szlachetny (fot. A. Wnuk). Masa dorosłych samców (byków) wynosi kg, a samic (łań) kg. Od młodych byczków, ubijanych zwykle w wieku 18 miesięcy uzyskuje się tuszę o masie 45 75kg. W przypadku tego gatunku w hodowlach wykorzystuje się

3 krzyżowanie towarowe. Krzyżując jelenie szlachetne z wapiti [1]. Jeleń wschodni sika (Cervus nippon)(fot. 2) Pierwotny zasięg występowania tego gatunku to tereny wschodniej Azji. W wielu krajach w tym również do Polski został introdukowany, po raz pierwszy na Śląsk w roku Wśród hodowców gatunek ten cieszy się coraz to większą popularnością [1; 14; 25]. Fot. 2. Jeleń sika (fot. A. Wnuk). Masa ciała dorosłych samców wynosi ok. 80kg. Wysokość w kłębie może dochodzić do cm, a całkowita długość ciała do cm [25]. Daniel europejski (Dama Dama) (fot. 3) Występuje w niektórych krajach Europy, Ameryce Południowej i Ameryce Północnej, Afryce (RPA), Australii i Nowej Zelandii. Do Polski został introdukowany w XVII w. Hodowla danieli w kraju opiera się głównie na liniach węgierskich, słowackich oraz pilsko-litewskich. Niekiedy pojawiają się daniele z linii szwedzkiej i duńskiej [14; 25].

4 Fot. 3. Daniel europejski (fot. A. Wnuk) Masa ciała dorosłych samców (byków) wynosi 46 80kg, a samic (łań) 30 50kg. Wysokość w kłębie może dochodzić do 100 cm, a całkowita długość ciała do cm [14; 25]. Kierunki produkcji Hodowla fermowa jeleniowatych niewątpliwe swoją stale wzrastającą popularność może zawdzięczać wielokierunkowości produkcji. Głównym kierunkiem produkcji jeleniowatych jest niewątpliwie wysokiej jakości mięso, ponadto wykorzystuje się je do produkcji pantów, skór czy też materiału hodowlanego. Są one również doskonałym materiałem wykorzystywanym w agroturystyce [4; 5; 6]. Produkcja mięsna stanowi główny i najistotniejszy kierunek produkcji a najwyższej jakości tusze i mięso uzyskuje się od 1,5-rocznych byczków lub łani nie zakwalifikowanych do hodowli. Swoją popularność zawdzięcza wysokim walorom dietetycznym, smakowym oraz bardzo dobrym składem chemicznym produkowanego mięsa [24]. Ponadto dzięki zamkniętej hodowli fermowej istnieje możliwość uboju zwierząt przez cały rok w najbardziej optymalnym okresie rozwoju przy najmniejszym otłuszczeniu, dostarczania określonej ilości żywca, pozyskiwania tuszek najwyższej jakości bez ran postrzałowych, czy też uszkodzeń najwartościowszych wyrębów tuszy [21]. Byczki utrzymywane na fermach w okresie letnim ubija się w wieku 15 16

5 miesięcy o masie kg a łanie kg. Cielaki danieli w wieku 18 miesięcy osiągają masę tuszy kg, a cielaki jeleni kg [1; 12]. Produkcja pantów o właściwościach leczniczych poroża wiadomo już od tysięcy lat. W Azji wykorzystywano bowiem sproszkowane panty przy leczeniu wielu dolegliwości m. in. anemii, depresji, przeziębienia, bólów pleców, słabego pulsu, niskiego poziomu białych krwinek, impotencji, przyspieszano gojenie ran oraz wzmacniano system immunologiczny [2; 3; 10]. Najczęściej do tego typu produkcji wykorzystuje się jelenia szlachetnego, jelenia sika, wapiti oraz renifera. W niektórych krajach takich jak Nowa Zelandia czy Australia produkcja ta stanowi główny kierunek, a głównymi importerami są kraje Azjatyckie. Sprzedawane panty przyjmują postać sproszkowaną lub cienkich plastrów. W formie wysuszonej i sproszkowanej służą jako afrodyzjak. Produkcja pantów opiera się na naturalnym cyklu wzrostu poroża. Jeleniowate co roku zrzucają i nakładają poroże, które w okresie rozwoju jest żywą tkanką, wrażliwą na urazy mechaniczne, pokryte dobrze unerwionym i ukrwionym scypułem [13; 15; 26]. W chwili, gdy wzrastające poroże osiągnie masę około 65% w pełni rozwiniętego poroża, przeprowadza się zabieg usunięcia pantów w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym. A zatem byki rozpoczynające nakładanie nowego poroża w marcu, w maju mogą być już źródłem pozyskania pantów. Zakłada się, że optymalny czas ich obcięcia przypada na około od 60 do 70 (100) dni od momentu zrzucenia poroża [13]. Średnio uzyskuje się około 2,5 kg poroża od sztuki rocznie, a od dojrzałych byków nawet 6 kg [1]. Produkcja skór skóry zwierząt łownych ze względu na bardzo dobrą wytrzymałość stanowią cenny surowiec przemysłu skórzanego oraz futrzarskiego [11]. Służą do wyrobu luksusowej galanterii [21]. A zróżnicowane umaszczenie daje możliwość przerobu na bardzo atrakcyjne wyroby [1]. Ponadto skóry pozyskiwane od zwierząt ubijanych, a nie upolowanych cechuje wyższa jakość związana z brakiem uszkodzeń postrzałowych, czy też będących skutkiem działania pasożytów zewnętrznych [26]. Fermy zarodowe hodowla fermowa poprzez wprowadzanie programów hodowlanych oraz doboru odpowiednich osobników umożliwia uzyskanie zwierząt o pożądanych cechach. Zwierzęta żywe przeznaczane są do prywatnych hodowli, do parków, czy też do naturalnych łowisk [1]. Polowania w wielu krajach m. in. w Słowacji, Hiszpanii, Szwecji oraz Nowej Zelandii praktykuje się polowania na fermach jeleniowatych. W Polsce jest to dość kontrowersyjny temat. Zgodnie z kodeksem etyki myśliwskiej zabrania się polowania na zwierzynę na fermach. Agroturystyka większość ferm jeleniowatych w swojej ofercie ma okresowe zwiedzanie terenu fermy. Wycieczki prowadzone są wraz z przewodnikami

6 opowiadającymi o zwierzętach znajdujących się w danych kwaterach. Najczęściej okres zwiedzania rozpoczyna się w połowie czerwca, a kończy wraz z końcem sierpnia. Nie praktykuje się przedłużania sezonu zwiedzania na okres września, gdyż związane jest to z okresem rozrodczym jeleniowatych. W tym czasie byki prowadzą walki między sobą i mogą być agresywne w stosunku do ludzi. Tego rodzaju wycieczki umożliwiają ludziom bezpośredni kontakt ze zwierzętami, obcowanie z przyrodą, obserwację żerowania oraz naturalnych zachowań zwierząt.ekologiczny charakter ferm oraz nietypowy kierunek produkcji budzą duże zainteresowanie turystów [1]. Pozostałe produkty od jeleniowatych można pozyskiwać również poroża, mleko, piżmo oraz grandle. Grandle inaczej zwane haki albo kły to szczątkowe kły pojawiające się czasami w szczęce byka i łani. Jest to zjawisko bardzo powszechne u jeleni, nie występujące u danieli [8]. Cechą charakterystyczną jest występowanie brązowej inkrustacji solami mineralnymi [26]. Stanowią one cenne trofeum łowieckie oraz służą do wyrobu biżuterii (zawieszki, kolczyki, pierścionki). Poroże oraz zrzuty stanową cenne trofeum łowieckie. Poroże wykorzystywane było do produkcji narzędzi rolniczych (motyki) czy też broni (ostrza kopi). Dziś wykorzystuje się je do produkcji przedmiotów dekoracyjnych: oprawek do noży i widelców, biżuterii (kolczyków, naszyjników, spinek do włosów, broszek), żyrandoli, świeczników, guzików i wielu innych produktów. Stanowi ono również cenny surowiec do produkcji kleju [10]. Podsumowanie Hodowla fermowa jeleniowatych daje również możliwość wykorzystania terenów mniej korzystnych rolniczo lub nie nadających się pod wszelkiego rodzaju uprawy, najczęściej na terenach pagórkowatych. Ponadto wielokierunkowość tej hodowli, sprawia, że utrzymywanie tych zwierząt staje się alternatywą dla wielu rolników. Od jeleniowatych bowiem wykorzystuje się mięso, skóry, panty, poroża, mleko czy też piżmo. Dodatkowo można prowadzić prace badawcze, agroturystykę, czy też przeznaczać zdrowe sztuki do wsiedlenia do naturalnych łowisk, czy też do sprzedaży prywatnym hodowcom. Piśmiennictwo: 1. Borys B., Bogdaszewska Z., Bogdaszewski M., Dynamiczny wzrost fermowej hodowli danieli i jeleni w Polsce. Wiadomości Zootechniczne. R. L. 1: Cowan A., 2010a. Traditional Chinese medicine and velvet cz.1. Australian Deer Farming Magazine. 3. Cowan A., 2010b. Traditional Chinese medicine and velvet cz.2. Australian Deer Farming Magazine. 4. Dmochowski B Chów i hodowla jeleniowatych alternatywą rozwoju obszarów wiejskich.

7 atych-alternatywa-rozwoju-obszarow-wiejskich.html Dmochowski B., Krzywiński A., Hodowla fermowa jeleniowatych światowe trendy a sytuacja w Polsce. Przegląd Hodowlany. 4: Drozd L., Karpiński M Fermowy chów jeleni i danieli. Przegląd hodowlany. 8: Dzierżyński Cybulko B., Fruziński B., Dziczyzna jako źródło żywności. Wartość żywieniowa i przetwórcza. Wyd. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Poznań. Fils M., Dodatkowe kły w uzębieniu saren (Capreolus capreolus L)-opis przypadku. Życie Weterynaryjne. 87(3): GUS Leśnictwo dostęp z dnia 3 grudnia Jaczewski Z., Poroże jeleniowatych. Wyd. Rolnicze i Leśne. Warszawa. Jeon B., T., Cheong S. H., Kim D., H., Park P. H., Park P. J., Sung S., H., T., D. G., Kim K., H., Moon S., H., Effect of Antler Development Stage on the Chemical Composition of Velvet Antler in Elk (Cervus elaphus canadensis). Asian Australasian Journal of Animal Sciences. 24 (9): Kaprowicz A., Fermowy chów jeleni i danieli. Wyd. Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolnego. Karnowice. Li. C., Development of deer antler model for biochemical research, Rec. Adv. Res. Updates. 4: Okarma H., Tomek A., Łowiectwo. Wyd. Edukacyjno-Naukowe H2O. Kraków Pielowski Z., Sarna. Wyd. Rolnicze i Leśne. Warszawa. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymywania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz. U. z 2010, nr 116, poz. 778). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005r. w sprawie określania okresów polowań na zwierzęta łowne. (Dz. U. nr 48, poz.459). Siminska E., Bernacka H., Sadowski T., The global and domestic venison market situation. Annals of Warsaw University of Life Sciences SGGW. Animal Science. 50: Sokół J. J., Jeleniowate na wolności i w chowie fermowym jako atrakcja dla turystów. Economy and Management. 1: Strazdina V., Jemeljanovs A., Sterna V., Vjazevuca V., Evaluation of protein composition of game meat in Latvian farms and wildlife. Agronomy Research (Special Issue II). 9: Tropiło J., Liszczak L., Kryński A., Łowiectwo, weterynaria, higiena. Wyd. Łowiec Polski. Warszawa. Ustawa z dnia 13 października 1995r. Prawo łowieckie (Dz. U. nr 42, poz. 372). Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. z 2007, nr 133, poz. 921). Wnuk A., Dziczyzna jako źródło żywności. Wnuk A., Łukasiewicz M., Mroczek-Sosnowska N., Gondek A., Siennicka A., Jeleniowate polskich łowisk cz. I Fauna&flora. 11 i 15. Wnuk A.,Łukasiewicz M., Mroczek-Sosnowska N., Gondek A., Siennicka A., Jeleniowate polskich łowisk cz. II. Fauna&flora. 7 Ziembińska A., Krasowska G., Zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego w obrocie tuszami zwierząt łownych. ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość? 1 (50):