Ptaki (cz Êç II) Natura Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podr cznik metodyczny TOM 8.

Transkrypt

1 Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podr cznik metodyczny Natura 2000 Ptaki (cz Êç II) TOM 8. Przygotowano i opublikowano ze Êrodków Unii Europejskiej

2 Ptaki (cz Êç II). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podr cznik metodyczny. Tom 8. Praca zbiorowa pod redakcjà Macieja Gromadzkiego, przy wspó udziale Jadwigi Gromadzkiej, Katarzyny Mokwy, Arkadiusza Sikory, Marii Wieloch, Magdaleny Zagalskiej-Neubauer, Moniki Zieliƒskiej i Piotra Zieliƒskiego. Wydawca: Ministerstwo Ârodowiska ul. Wawelska 52/54, Warszawa Mapy: Tomasz Mokwa i Zenon Rohde Ilustracje: Tomasz Cofta ISBN Warszawa 2004 r. Nak ad 1350 egz. Korekta i redakcja techniczna: Ma gorzata Juras Sk ad, amanie i druk: Naj-Comp s.j. ul. Minerska 1, Warszawa studio@najcomp.com.pl Zalecany sposób cytowania: Gromadzki M. (red.) Ptaki. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podr cznik metodyczny. Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa. T. 7 (cz Êç I), s T. 8 (cz Êç II), s lub: Sikora A., Mikusek R Carduelis flammea (L., 1758) czeczotka. W: Gromadzki M. (red.) Ptaki (cz Êç II). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podr cznik metodyczny. Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa. T. 8, s

3 Spis TreÊci Spis treêci Przedmowa G ównego Konserwatora Przyrody Przedmowa Dyrektora Departamentu Ochrony Przyrody Ministerstwa Ârodowiska Cz Êç szczegó owa opisy gatunków (cd.) A130 Haematopus ostralegus Ostrygojad A131 Himantopus himantopus Szczud ak A132 Recurvirostra avosetta Szablodziób A133 Burhinus oedicnemus Kulon A136 Charadrius dubius Sieweczka rzeczna A137 Charadrius hiaticula Sieweczka obro na A139 Charadrius morinellus Mornel A140 Pluvialis apricaria Siewka z ota A141 Pluvialis squatarola Siewnica A142 Vanellus vanellus Czajka A143 Calidris canutus Biegus rdzawy A144 Calidris alba Piaskowiec A145 Calidris minuta Biegus malutki A147 Calidris ferruginea Biegus krzywodzioby A149 Calidris alpina Biegus zmienny A466 Calidris alpina schinzii Biegus zmienny (schinzii) A151 Philomachus pugnax Batalion A153 Gallinago gallinago Kszyk A154 Gallinago media Dubelt A155 Scolopax rusticola S onka A156 Limosa limosa Rycyk A157 Limosa lapponica Szlamnik A158 Numenius phaeopus Kulik mniejszy A160 Numenius arquata Kulik wielki A161 Tringa erythropus Brodziec Êniady A162 Tringa totanus Krwawodziób (brodziec krwawodzioby) A164 Tringa nebularia Kwokacz A165 Tringa ochropus Samotnik A166 Tringa glareola czak (brodziec leêny) A168 Actitis hypoleucos Brodziec piskliwy A169 Arenaria interpres Kamusznik A170 Phalaropus lobatus P atkonóg szyd odzioby A176 Larus melanocephalus Mewa czarnog owa A177 Larus minutus Mewa ma a A179 Larus ridibundus Âmieszka A182 Larus canus Mewa pospolita A183 Larus fuscus Mewa ó tonoga A187 Larus marinus Mewa siod ata A190 Sterna caspia Rybitwa wielkodzioba A191 Sterna sandvicensis Rybitwa czubata A193 Sterna hirundo Rybitwa rzeczna A194 Sterna paradisea Rybitwa popielata A195 Sterna albifrons Rybitwa bia oczelna A196 Chlidonias hybridus Rybitwa bia owàsa A197 Chlidonias niger Rybitwa czarna A198 Chlidonias leucopterus Rybitwa bia oskrzyd a A202 Cepphus grylle Nurnik A207 Columba oenas Siniak Poradniki ochrony siedlisk i gatunków 3

4 Ptaki (cz Êç II) Poradniki ochrony siedlisk i gatunków A215 Bubo bubo Puchacz A217 Glaucidium passerinum Sóweczka A220 Strix uralensis Puszczyk uralski A222 Asio flammeus Uszatka b otna (sowa b otna) A223 Aegolius funereus W ochatka A224 Caprimulgus europaeus Lelek A229 Alcedo atthis Zimorodek A231 Coracias garrulus Kraska A232 Upupa epops Dudek A234 Picus canus Dzi cio zielonosiwy A236 Dryocopus martius Dzi cio czarny A429 Dendrocopos syriacus Dzi cio bia oszyi A238 Dendrocopos medius Dzi cio Êredni A239 Dendrocopos leucotos Dzi cio bia ogrzbiety A241 Picoides tridactylus Dzi cio trójpalczasty A246 Lullula arborea Lerka A249 Riparia riparia Brzegówka A255 Anthus campestris Âwiergotek polny A267 Prunella collaris P ochacz halny A270 Luscinia luscinia S owik szary A272 Luscinia svecica Podró niczek A280 Monticola saxatilis Nagórnik (nagórnik skalny) A282 Turdus torquatus Drozd obro ny A290 Locustella naevia Âwierszczak A291 Locustella fluviatilis Strumieniówka A292 Locustella luscinioides Brz czka A294 Acrocephalus paludicola Wodniczka A295 Acrocephalus schoenobaenus Rokitniczka A297 Acrocephalus scirpaceus Trzcinniczek A307 Sylvia nisoria Jarz batka A320 Ficedula parva Mucho ówka ma a A321 Ficedula albicollis Mucho ówka bia oszyja A323 Panurus biarmicus Wàsatka A333 Tichodroma muraria Pomurnik A336 Remiz pendulinus Remiz A338 Lanius collurio Gàsiorek A339 Lanius minor Dzierzba czarnoczelna A340 Lanius excubitor Srokosz A341 Lanius senator Dzierzba rudog owa A368 Carduelis flammea Czeczotka A371 Carpodacus erythrinus Dziwonia A379 Emberiza hortulana Ortolan Ptaki wodno-b otne Aneksy Aneks 1. S ownik Aneks 2. Gatunki ptaków wymienione w za àczniku I DP, stwierdzone w Polsce Aneks 3. Gatunki ptaków waloryzujàce Obszary Specjalnej Ochrony Natura 2000 w Polsce Aneks 4. Gatunki ptaków, które nale y zbadaç w pierwszej kolejnoêci Aneks 5. Wyst powanie ptaków w siedliskach z za àcznika I Dyrektywy Siedliskowej Aneks 6. Wykaz wybranych przewodników do oznaczania ptaków Aneks 7. Wykaz popularnych nagraƒ g osów ptaków Indeksy Indeks polskich nazw ptaków Indeks aciƒskich nazw ptaków

5 Przedmowa Przedmowa 1 maja 2004 roku Polska sta a si pe noprawnym cz onkiem Unii Europejskiej. Oznacza to równe prawa, ale i równe obowiàzki. Obowiàzki najwa niejsze to przyj cie i respektowanie prawa unijnego w naszym kraju, w tym prawa dotyczàcego ochrony przyrody. Unia Europejska przygotowa a w tej dziedzinie dwie dyrektywy: Dyrektyw Ptasià i Dyrektyw Siedliskowà. Ich efektem jest zobowiàzanie paƒstw nale àcych do UE do utworzenia na swoim terytorium Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych Natura Poniewa obligacja ta dotyczy równie Polski, 1 maja 2004 roku wys aliêmy do Komisji Europejskiej nasze propozycje sieci. Znajdujà si wêród nich 72 obszary specjalnej ochrony ptaków oraz 184 specjalne obszary ochrony siedlisk wyznaczone dla ochrony siedlisk przyrodniczych innych ni ptaki oraz gatunków zwierzàt i roêlin. Wst pny etap wdra ania sieci Natura 2000 w Polsce mamy ju za sobà. UtworzyliÊmy sieç obszarów Natura 2000 oraz dostosowaliêmy polskie prawodawstwo w tej dziedzinie do wymogów unijnych. Teraz przyszed czas na kolejny etap naszej pracy: tworzenie planów ochrony obszarów Natura 2000 oraz przygotowanie monitoringu stanu siedlisk i gatunków, na podstawie których obszary te powo ano. To wielka praca i wielkie wyzwanie. Plany ochrony i monitoring wymagajà mobilizacji s u b ochrony przyrody i przyrodników, wymagajà te porozumienia z lokalnymi spo ecznoêciami i wszystkimi zainteresowanymi innym ni ochrona przyrody u ytkowaniem tych obszarów. Po to, aby zarzàdzanie siedliskami i gatunkami, które wskazano w Dyrektywach, by o jednolicie rozumiane i wdra ane na ca- ym obszarze kraju, obok zapisów prawa potrzebne sà poradniki wyjaêniajàce zawi oêci interpretacyjne oraz wskazujàce, jakie siedliska i jakie gatunki, gdzie i w jaki sposób nale y chroniç. Dlatego te Francja, nasz partner w ramach wspó pracy bliêniaczej, bogatsza w ponad dziesi cioletnie doêwiadczenia nad wdra aniem obu Dyrektyw, zaproponowa a nam przygotowanie i opublikowanie poradników ochrony siedlisk i gatunków zawartych w za àcznikach do Dyrektyw i wyst pujàcych w Polsce w oparciu o ksià ki sprawdzone ju u siebie. Poradniki przygotowane przez licznà grup polskich ekspertów przeznaczone sà przede wszystkim dla s u b obszarów Natura Informacje zawarte w rozdziale dotyczàcym potencjalnych zagro eƒ oraz zalecanych metod ochrony zosta y skonsultowane i uzgodnione z Departamentem LeÊnictwa Ministerstwa Ârodowiska, Departamentem Zasobów Wodnych Ministerstwa Ârodowiska, Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Generalnà Dyrekcjà Lasów Paƒstwowych oraz Regionalnym Zarzàdem Gospodarki Wodnej w Gdaƒsku. Ich celem jest zapewnienie dost pu do podstawowej wiedzy o gatunkach i siedliskach. Pracownik obszaru Natura 2000 powinien umieç rozpoznawaç gatunki i siedliska zawarte w za àcznikach do Dyrektyw, powinien wiedzieç, gdzie one w Polsce wyst pujà, powinien te znaç ich biologi, wymagania Êrodowiskowe, a tak e ich zagro- enia oraz sposoby ochrony. Poradniki podajà równie proponowane sposoby ochrony, co powinno u atwiç konstruowanie planów ochrony poszczególnych obszarów naturowych, a tak e realizacj planów i programów ochrony. Poradniki powinny równie pomagaç w pracy s u bie leênej, s u bom rolnym, przyrodnikom oraz wszystkim mi oênikom przyrody, którzy zajmujà si jej ochronà. Poradniki, obok wiedzy specjalistycznej, zawierajà równie podstawowà wiedz o sieci Natura 2000 w Polsce i zasadach jej powstania. Sprostanie potrzebom wiedzy i informacji na ten temat jest wa nym wyzwaniem s u b ochrony przyrody. Informacje o zasadach kreowania sieci, pracach dotyczàcych selekcji i tworzenia poszczególnych jej elementów, zasadach ochrony, monitoringu, u ytkowania, a tak e walorach przyrodniczych zachowanych na ich obszarze powinny byç prowadzone równolegle do prac nad tworzeniem sieci Natura Dlatego te staramy si w Ministerstwie Ârodowiska przygotowywaç wiele informacji na ten temat, informacji o ró nym stopniu zaawansowania i wiedzy przyrodniczej. Cykl poradników ochrony siedlisk i gatunków naturowych stanowi kolejne takie opracowanie. Poradniki docierajà do ràk Paƒstwa dzi ki pomocy merytorycznej Francji, naszego bliêniaczego partnera, wybranego przez Polsk w ramach wspó pracy przedakcesyjnej Unii Europejskiej. Mam nadziej, e dzi ki poradnikom atwiej b dzie planowaç i zarzàdzaç ochronà obszarów Natura 2000 w naszym kraju. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Prof. dr hab. Zbigniew Witkowski G ówny Konserwator Przyrody Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Ârodowiska 5

6 6

7 Przedmowa Poradniki ochrony siedlisk i gatunków sà jednym z cennych efektów wdra ania Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 w Polsce w ramach polsko-francuskiego porozumienia bliêniaczego. Ochrona siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których wyznacza si obszary Natura 2000, wymaga odpowiedniej wiedzy o tych siedliskach i gatunkach oraz wiedzy o sposobach ich ochrony, w szczególnoêci w warunkach gospodarczego u ytkowania ekosystemów. W polskiej literaturze, jak te w aktach prawnych ochrony przyrody, brakowa o opracowania w takim zakresie, jaki zawiera niniejszy zbiór poradników. Szczególnie istotne sà dane dotyczàce biologii gatunków, ich wyst powania i metod ochrony, a tak e liczebnoêci populacji i czynników zagra ajàcych tym gatunkom. Podobnie te w odniesieniu do siedlisk przyrodniczych poradniki zawierajà ogrom danych, w tym dane dotyczàce rozmieszczenia geograficznego, stanu zachowania, czynników zagra ajàcych i metod ochrony. Poradniki sà zbiorem dotychczasowej wiedzy o siedliskach i gatunkach, zgromadzonej w najwa niejszych oêrodkach naukowych w Polsce przez wybitnych specjalistów. Sà one cennym opracowaniem przygotowanym na u ytek nie tylko osób zainteresowanych ochronà obszarów Natura 2000, lecz tak e wszystkich s u b ochrony przyrody oraz jednostek organizacyjnych i osób u ytkujàcych ekosystemy przyrodnicze, a tak e tych, których dzia alnoêç ma wp yw na ochron siedlisk przyrodniczych i gatunków. Poradniki z pewnoêcià b dà przydatne podczas przekazywania wiedzy o ochronie przyrody na ró nych szczeblach edukacji. Autorom poradników oraz wszystkim, którzy majà swój wk ad w ich opracowanie, sk adam wyrazy uznania i podzi kowania za trud w o ony w starannoêç opracowania. Korzystajàcym z poradników ycz przyjemnej lektury. Dr in. Jan Wróbel Dyrektor Departamentu Ochrony Przyrody Poradniki ochrony siedlisk i gatunków 7

8