Zasady odpowiedzialności członków zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością

Transkrypt

1 Zasady odpowiedzialności członków zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością Autor: Katarzyna Hartfelder / Kancelaria Prawna Skarbiec.Biz Portal finansowy IPO.pl Funkcja członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością to nie tylko szerokie kompetencje do działania w imieniu spółki, ale także duża odpowiedzialność. Członkowie zarządu podlegają różnorakiej odpowiedzialności, zarówno cywilnej i karnej, jak i odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe, odpowiedzialności wobec ZUS (za niewpłacenie lub wpłacenie w nienależytej wysokości składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne czy Fundusz Pracy) oraz odpowiedzialności szczególnej, wskazywanej w wielu innych ustawach. Pamiętać przy tym należy, że nawet jeżeli dana osoba jest wspólnikiem w spółce z o.o. i jednocześnie członkiem jej zarządu, nie będzie zwolniona z odpowiedzialności jaką ponoszą członkowie zarządu. Status wspólnika nie zwalnia z odpowiedzialności ponoszonej z tytułu pełnienia funkcji w zarządzie. I. ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA Zasadniczy trzon przepisów dotyczących odpowiedzialności cywilnej osób pełniących funkcje członków zarządu w spółce z o.o. znajduje się w ustawie z dnia 15 września 2000 r. kodeks spółek handlowych ("k.s.h."). Osoby te ponoszą odpowiedzialność za działania podejmowane w imieniu spółki już na etapie organizacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (spółka w organizacji istnieje od momentu zawarcia umowy spółki do dnia jej zarejestrowania w KRS), aż do momentu ustania jej bytu prawnego i wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego (dalej KRS). Odpowiedzialność zarządu na etapie tworzenia spółki - w spółce z o.o. w organizacji: Spółka w organizacji, na mocy art. 11 k.s.h. może we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania i za te zobowiązania odpowiada całym swoim majątkiem. Jednakże w momencie, gdy zobowiązania te nie mogą zostać pokryte z jej majątku, odpowiedzialność za nie spada na osoby, które w jej imieniu je zaciągnęły. Na podstawie art. 13 k.s.h. za zobowiązania spółki zaciągnięte w imieniu spółki w organizacji odpowiedzialność wraz ze spółką ponoszą osoby, które działały w jej imieniu, czyli w większości przypadków powołani członkowie jej zarządu. Wspólnicy ponoszą odpowiedzialność tylko do wartości niewniesionych przez nich wkładów, które wspólnicy wnieść muszą do dnia złożenia wniosku do KRS o wpis spółki do rejestru. Odpowiedzialność ta jest solidarna, co oznacza, że wierzyciel może sobie wybrać czy roszczenia dochodzić chce od jednej, kilku wybranych czy od wszystkich osób odpowiedzialnych, i obejmuje cały majątek każdego z członków zarządu. Art. 291 k.s.h. przewiduje odpowiedzialność członków zarządu, którzy zgłaszając spółkę z o.o. w

2 organizacji do rejestru KRS złożyli nieprawdziwe pisemne oświadczenie o wniesieniu przez wspólników w całości wkładów na pokrycie kapitału zakładowego. Jeżeli zarząd złożył takie pisemne oświadczenie niezgodnie z prawdą (czy to z własnej winy, nieumyślnie czy też przez własne niedbalstwo), wszyscy członkowie zarządu, którzy takie oświadczenie złożyli, solidarnie wraz ze spółką ponosić będą, przez trzy lata od dnia zarejestrowania spółki w KRS, odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki. Należy podkreślić, że późniejsze uzupełnienie brakującego wkładu nie zwalnia członków zarządu z określonej w art. 291 k.s.h. odpowiedzialności. Podlegają jej także członkowie zarządu którzy zgłaszają podwyższenie kapitału zakładowego spółki, przy czym odpowiedzialność tę ponosić będą przez trzy lata od dnia zarejestrowania podwyższenia kapitału. Wobec spółki zaś zarząd odpowiada za prawidłową wycenę wniesionych aportów. Jeżeli przedmiotem wkładu wnoszonego przez wspólnika do spółki z o.o. jest aport (wkład niepieniężny), a członkowie zarządu wiedząc o znacznie zawyżonej w umowie spółki wartości tego aportu mimo to zgłosili spółkę do KRS, na podstawie art. 175 k.s.h. ponosić będą, wraz ze wspólnikiem, który wniósł zawyżony aport, odpowiedzialność za jego brakującą wartość. Powstanie więc obowiązek wspólnika i członków zarządu wyrównania spółce brakującej wartości wkładu poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości stanowiącej różnicę między wartością aportu określoną w umowie spółki, a wartością zbywczą aportu w dniu zawarcia umowy spółki. Wobec spółki zarząd będzie odpowiadał także na podstawie art. 292 k.s.h. za wszystkie szkody wyrządzone spółce przy jej tworzeniu, powstałe na skutek działalności członków zarządu wbrew przepisom prawa i z ich winy. Odpowiedzialność zarządu w spółce z ograniczoną działalnością: Po uzyskaniu przez spółkę z o.o. osobowości prawnej (wpisu w KRS), odpowiedzialność członków zarządu kształtuje się nieco inaczej niż w spółce w organizacji. Na podstawie art. 293 k.s.h. członkowie zarządu ponoszą wobec spółki z o.o. odpowiedzialność za szkody wyrządzone spółce, a powstałe na skutek działania lub zaniechania członków zarządu sprzecznego z prawem lub postanowieniami umowy spółki. W tym odrębnie, na podstawie art. 198 k.s.h., każdy członek zarządu odpowiada wobec spółki za bezpodstawne (czyli wbrew przepisom prawa lub postanowieniom umowy spółki) dokonanie różnorodnych wypłat na rzecz wspólników, czy to np. za dokonanie zwrotu dopłat wspólnikom czy wypłaty im nienależnej dywidendy. Najszerzej i najpowszechniej w praktyce stosowanym przez wierzycieli spółki z o.o. środkiem prawnym zmierzającym do odzyskania swej należności poza spółką z o.o., która nie ma już majątku z którego mogłaby pokryć swe zobowiązania, jest art. 299 k.s.h. Przepis ten stanowi, że jeżeli egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają wobec wierzycieli spółki za jej nieuregulowane zobowiązania. Przepis ten jest tak skonstruowany, że wierzyciel chcący zaspokoić swoją wierzytelność z majątków osobistych członków zarządu tej spółki musi wykazać jedynie, że posiada niezaspokojone zobowiązanie stwierdzone tytułem wykonawczym (prawomocny wyrok sądowy, nakaz zapłaty, wyrok sądu polubownego, bankowy tytuł egzekucyjny z klauzulą wykonalności itp.) oraz że egzekucja z majątku spółki dłużnika okazała się bezskuteczna. Sposoby wykazania bezskuteczności egzekucji są różne i z uwagi na ramy niniejszego artykułu nie będę ich wymieniać. Wskazać jednak należy na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 09 maja 2008 r., sygn. III CSK 364/07, w którym wskazane zostało, że ustalenie przewidzianej w art k.s.h. przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie

3 ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu. Dowodem takim jest oczywiście także postanowienie komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z powodu bezskuteczności egzekucji. Członek zarządu natomiast, zgodnie z 2 art. 299 ki.s.h., może uwolnić się od tej odpowiedzialności jeżeli wykaże, że: we właściwym terminie złożył wniosek o ogłoszenie upadłości spółki lub wszczął postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło bez jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel spółki nie poniósł szkody. Wykazanie tylko jednej z tych przesłanek już uwalnia członka zarządu od odpowiedzialności. W praktyce jednak nie łatwo jest wykazać właściwy moment na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego. W tej materii wyjaśnienie przedstawił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia r., sygn. I CSK 313/07 wskazując, iż "Właściwy czas na zgłoszenie wniosku o upadłość to moment, gdy członek zarządu wie, albo przy dołożeniu należytej staranności powinien wiedzieć, że spółka nie jest już w stanie zaspokoić w całości wszystkich wierzycieli, ale w części ma jeszcze takie możliwości, a zatem nie jest jeszcze bankrutem niezdolnym do poniesienia nawet kosztów postępowania upadłościowego. Dla oceny właściwego momentu na zgłoszenie upadłości nie ma zatem decydującego znaczenia fakt sporządzenia bilansu rocznego spółki, jeżeli członek zarządu przy dołożeniu należytej staranności mógł i powinien już wcześniej uzyskać świadomość stanu finansowego spółki, wykonując prawidłowo bieżący zarząd". Pojecie "właściwy termin na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego" nie może być jednak rozważany inaczej niż stanowi art. 21 ust. 1 ustawy z dnia r. prawo upadłościowe i naprawcze. W myśl tego przepisu dłużnik jest zobowiązany nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Jak widać jest to termin bardzo krótki, a za jego niedochowanie w ust. 3 art. 21 przewidziana jest odpowiedzialność osób, które były odpowiedzialne za złożenie wniosku o upadłość, wobec spółki za szkodę spowodowaną niezłożeniem tego wniosku. Jeszcze na marginesie należy zaznaczyć, że w procesie toczącym się przeciwko danemu członkowi zarządu na podstawie art. 299 k.s.h. może on podnosić także inne argumenty uwalniające go od odpowiedzialności, w tym m. in. brak statusu członka zarządu w okresie, kiedy powstały zobowiązania. Ramy niniejszego opracowania nie pozwalają jednak na szczegółową analizę charakteru i przesłanek tej odpowiedzialności. II. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PODATKOWA Odpowiedzialność członków zarządu w spółce z o.o. nie ogranicza się jedynie do odpowiedzialności cywilnej. Na podstawie art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością bądź spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, odpowiadają solidarnie i całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu. Warunkiem odpowiedzialności jest, podobnie jak w art. 299 k.s.h., by egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu nie wykazał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto układowe albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło bez jego winy; nie wskazał mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

4 Odpowiedzialność członków zarządu, o której mowa w tym przepisie obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu oraz zaległości powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu. Podobnie jak przy odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. także i na gruncie art. 116 ordynacji podatkowej, bezskuteczność egzekucji ustala się na podstawie każdego prawnie dopuszczalnego dowodu, a przy ustalaniu czy zgłoszenie wniosku o upadłość nastąpiło we właściwym czasie w rozumieniu tego przepisu, nie należy mechanicznie przenosić terminu wskazanego w Prawie upadłościowym, ale w warunkach konkretnej sprawy oceniać, czy przesłanka ta została spełniona, biorąc pod uwagę zarówno samo zaistnienie przesłanek zgłoszenia wniosku o upadłość jak i to, że z punktu widzenia realizacji celu postępowania upadłościowego i art pkt. 1a Ordynacji podatkowej wniosek o upadłość powinien być zgłoszony w takim czasie, żeby wszyscy wierzyciele mieli możliwość uzyskania równomiernego, chociaż tylko częściowego, zaspokojenia z majątku spółki. III. ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC ZUS Na podobnych zasadach jak odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółki z o. o. kształtuje się odpowiedzialność członków zarządu wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za zobowiązania spółki. Na podstawie art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych do odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. za niezapłacone składki z tytułu ubezpieczenia społecznego stosuje się odpowiednio art. 116 ordynacji podatkowej. Jak potwierdza orzecznictwo Sądu Najwyższego, członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mogą, na podstawie art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa w związku z art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w związku z art. 31 tej ustawy, zostać obciążeni odpowiedzialnością za niezapłacone w terminie przez tę spółkę składki na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowotne. Członkowie zarządu, by uwolnić się od tej odpowiedzialności, muszą wykazać więc takie same przesłanki jak przy odpowiedzialności podatkowej, przy czym w myśl uchwały SN podjętej w składzie siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2009 roku (sygn. I UZP 4/2009) "bezskuteczność egzekucji z majątku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, o której mowa w art ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, może być stwierdzona wyłącznie w postępowaniu w sprawie egzekucji należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, poprzedzającym wydanie decyzji o odpowiedzialności członka zarządu spółki za te należności". Zwrócić należy koniecznie uwagę na fakt, iż członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność na mocy wyżej wskazanych przepisów ordynacji podatkowej i ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nawet po utracie bytu prawnego przez spółkę wskutek ukończenia postępowania upadłościowego i wykreślenia tego podmiotu z Krajowego Rejestru Sądowego. Odpowiedzialność osoby trzeciej, a więc członka zarządu spółki za zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, powstaje na mocy odrębnej decyzji ustalającej te zobowiązania. IV. ODPOWIEDZIALNOŚC KARNA

5 Odpowiedzialność karną ponoszą członkowie zarządu, na podstawie art. 303 k.k., za szkodę majątkową, którą wyrządzili osobie fizycznej, prawnej albo jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nieprowadzenie dokumentacji działalności gospodarczej albo prowadzenie jej w sposób nierzetelny lub niezgodny z prawdą, w szczególności niszcząc, usuwając, ukrywając, przerabiając lub podrabiając dokumenty dotyczące tej działalności. Wymiar kary za to przestępstwo wynosi do 3 lat pozbawienia wolności. Jeżeli szkoda majątkowa jest znaczna wymiar kary może wynieść nawet do 5 lat pozbawienia wolności. Członek zarządu może ponieść odpowiedzialność na podstawie art. 296 k.k., gdy przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza spółce znaczną szkodę majątkową. Także kolejny przepis, art. 296a k.k. stanowi, że kto pełniąc funkcję kierowniczą w jednostce organizacyjnej wykonującej działalność gospodarczą lub pozostając z nią w stosunku pracy, umowy zlecenia lub umowy o dzieło, żąda lub przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, w zamian za nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, mogące wyrządzić tej jednostce szkodę majątkową albo stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji lub niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia. Tej samej karze podlega, kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej. Penalizowane jest także nierównomierne spłacanie wierzycieli spółki. Jeżeli spółka z o.o. posiada kilka wymagalnych zobowiązań do zapłacenia albo już przeciwko spółce z o.o. toczy się jakiekolwiek postępowanie egzekucyjne, członkowie zarządu muszą mieć na uwadze treść art. 301 k.k., w którym odpowiedzialność karną ponosi ten kto będąc dłużnikiem kilku wierzycieli udaremnia lub ogranicza zaspokojenie ich należności przez to, że tworzy w oparciu o przepisy prawa nową jednostkę gospodarczą i przenosi na nią składniki swojego majątku albo będąc dłużnikiem kilku wierzycieli doprowadza do swojej upadłości lub niewypłacalności, albo kto będąc dłużnikiem kilku wierzycieli w sposób lekkomyślny doprowadza do swojej upadłości lub niewypłacalności, np. przez trwonienie części składowych majątku, zaciąganie zobowiązań lub zawieranie transakcji oczywiście sprzecznych z zasadami gospodarowania. Podobna odpowiedzialność przewiduje także art. 302 k.k. Wprawdzie w przepisach tych mowa jest o odpowiedzialności samego dłużnika, ale na podstawie art. 308 k.k. za przestępstwa te odpowiada jak dłużnik lub wierzyciel, kto, m. in. na podstawie przepisu prawnego czy umowy, zajmuje się sprawami majątkowymi osoby prawnej V. ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA PODSTAWIE ART. 4 UST 5 USTWY O RACHUNKOWOŚCI Zgodnie z przepisem ustawy z dnia 29 września 1994 roku ustawa rachunkowości, kierownik jednostki (którym, zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt. 6 ustawy o rachunkowości, jest członek zarządu, a jeżeli organ jest wieloosobowy - członkowie tego organu) ponosi odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości określonych ustawą, w tym z tytułu nadzoru. Odpowiedzialność kierownika jednostki powstaje więc także w przypadku, gdy określone obowiązki w zakresie rachunkowości zostaną powierzone innej osobie za jej zgodą, czy samodzielnej księgowej lub gdy są wykonywane przez biuro rachunkowe, choć jest to już odpowiedzialność z tytułu nadzoru. Podkreślić należy, że akceptuje się w praktyce przejęcie obowiązków i odpowiedzialności w tym zakresie

6 przez jednego z członków zarządu. Przyjęcie odpowiedzialności przez daną osobę powinno być stwierdzone w formie pisemnej. W przypadku gdy kierownikiem jednostki jest organ wieloosobowy, a nie została wskazana osoba odpowiedzialna, odpowiedzialność ponoszą wszyscy członkowie tego organu. Podsumowując należy wskazać, że członek zarządu w związku z powierzonymi mu czynnościami w spółce może ponosić odpowiedzialność także z innych przepisów prawa niż wyżej powołane. Przykładowo wymienić tu trzeba przepisy kodeksu pracy, gdzie w art. 281 k.p. mowa jest o odpowiedzialności osób, które w imieniu pracodawcy dokonują czynności z zakresu prawa pracy, za wykroczenia przeciwko prawom pracownika, w tym m.in. za zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę, albo niepotwierdzenia na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę, itp. Także kodeks karny, w art. 218 i następnych, wymienia przestępstwa, które pociągają do odpowiedzialności osoby, które w imieniu pracodawcy dokonują czynności z zakresu prawa pracy. Wiele ustaw zawiera w swoich uregulowaniach odrębne zapisy o szczególnej odpowiedzialności osób zarządzających danym podmiotem.