Przepisy znowelizowanej w dniu 5 sierpnia 2015 r. ustawy Prawo bankowe umożliwiają współpracę instytucji utworzonych na podstawie art. 105 ust.

Transkrypt

1 U Z A S A D N I E N I E Przepisy znowelizowanej w dniu 5 sierpnia 2015 r. ustawy Prawo bankowe umożliwiają współpracę instytucji utworzonych na podstawie art. 105 ust. 4 ustawy Prawo bankowe (rejestry kredytowe) w zakresie wymiany informacji o kredytach konsumenckich, z podmiotami sektora pozabankowego: instytucjami pożyczkowymi i ich unijnymi odpowiednikami (podmiotami, o których mowa w art. 59d ustawy o kredycie konsumenckim). Niniejszy projekt rozporządzenia stanowi wykonanie delegacji ustawowej zawartej w art. 105 ust. 7 ustawy Prawo bankowe. W projekcie określono szczegółowy zakres danych podlegających wymianie pomiędzy instytucjami utworzonymi na podstawie art. 105 ust. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe a instytucjami pożyczkowymi i innymi podmiotami, o których mowa w art. 59d ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim. Projekt określa zakres danych podlegających wymianie, które podzielone zostały na dwie odrębne kategorie: kategorię obejmującą dane dotyczące identyfikacji osoby fizycznej i kategorię obejmującą dane dotyczące zobowiązania. Proponowane uregulowania tworzą przejrzysty zamknięty katalog wymienianych danych i jednocześnie nawiązują do systematyki rozporządzenia Ministra Finansów wydanego na podstawie art. 105a ust. 7 obowiązującej ustawy Prawo bankowe. Przewidywany zakres danych podlegających wymianie został określony w sposób zapewniający możliwość dokonania oceny zdolności kredytowej konsumenta i analizy ryzyka kredytowego, zgodnie z ustawowymi wytycznymi w art. 105 ust. 7 ustawy Prawo bankowe. Jednocześnie, przyjęte rozwiązania w zakresie wymiany danych zapewniają należytą ochronę praw osób (konsumentów), których wymieniane dane dotyczą. Należy wskazać, że definicja instytucji pożyczkowej zawarta jest w art. 5 pkt 2a ustawy o kredycie konsumenckim, a jej unijnymi odpowiednikami są podmioty, o których mowa w art. 59d tej ustawy. Zarówno instytucje pożyczkowe, jak i podmioty określone w art. 59d ustawy udzielają kredytów konsumenckich. Przepisy 1 pkt 1 lit. a l projektu rozporządzenia określają szczegółowo dane podlegające wymianie dotyczące identyfikacji osoby fizycznej (konsumenta), wśród których mieszczą się również dane teleadresowe, wskazane rodzajowo, jako kategoria, we właściwych przepisach ustawy Prawo bankowe. Proponowany zakres wymienianych danych został określony w sposób umożliwiający 1

2 prawidłową identyfikację konkretnej osoby, zapewniając weryfikację poprawności przetwarzanych danych w przypadku wystąpienia wątpliwości/nieścisłości. Wśród danych podlegających wymianie w oparciu o projektowane przepisy wskazano m.in. imiona rodziców, nazwisko panieńskie matki, obywatelstwo, płeć. Przykładowo, możliwość przetwarzania danych dotyczących imion rodziców, jest szczególnie istotna w przypadku osób o tym samym imieniu i nazwisku, bowiem mogą być pomocne dla ustalenia tożsamości konkretnej osoby. Analiza dodatkowych danych takich jak imiona rodziców czy obywatelstwo jest niezbędna dla poprawnej identyfikacji w sytuacji gdy dana osoba nie ma nadanego numeru PESEL (cudzoziemcy), przy jednocześnie możliwej zmianie dokumentu tożsamości. Analogicznie, w przypadku wystąpienia nieścisłości, tj. błędnego wprowadzenia pozostałych danych do bazy, dopiero analiza dodatkowych danych takich jak nazwisko imiona rodziców, panieńskie matki, obywatelstwo czy dane dotyczące płci, może być pomocna w weryfikacji tożsamości osoby. Gromadzenie i przetwarzanie ww. danych ma na celu zmniejszenie ryzyka sytuacji, w której dane dwóch różnych osób (tak samo się nazywających) zostaną zaprezentowane jako dane jednej osoby subskrybentowi korzystającemu z bazy danych prowadzonej przez instytucje utworzone na podstawie prawa bankowego, bądź konsumentowi pobierającemu dane bezpośrednio jego dotyczące. Należy podkreślić, że administrator danych osobowych, w myśl art. 26 ust. 1 pkt. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych, powinien dołożyć szczególnej staranności w celu ochrony interesów osób, których dane dotyczą, a w szczególności jest obowiązany zapewnić, aby dane te były merytorycznie poprawne. Dlatego też, już w trakcie procesu rejestracji danych w bazach prowadzonych przez instytucje utworzone na podstawie prawa bankowego powinny podlegać one weryfikacji w aspekcie poprawności. Warto dodać, że informacje obejmujące imiona rodziców (a także nazwisko panieńskie matki) z reguły nie są znane osobom, które zamierzałyby wykorzystać skradzione dane. Skuteczna weryfikacja poprawności danych przetwarzanych w rejestrach kredytowych również w tym aspekcie leży w interesie osób, których dane dotyczą, zabezpieczając ich wykorzystanie przez osoby nieuprawnione. W związku z koniecznością weryfikacji danych w oparciu o adekwatną, wystarczającą liczbę identyfikatorów, zasadnym jest wskazanie, że przykładowo Biuro Informacji Kredytowej SA w każdym miesiącu przyjmuje dane dotyczące ok. 30 mln rachunków należących do ponad 15 mln osób. W następstwie znowelizowania przepisów art. 105 ustawy Prawo bankowe, określających zasady współpracy i wymiany informacji pomiędzy instytucjami 2

3 pożyczkowymi i instytucjami utworzonymi na podstawie prawa bankowego, zawierających delegację do wydania niniejszego rozporządzenia, ilość przyjmowanych danych znacznie się zwiększy. Obecnie w bazie danych prowadzonych przez BIK znajdują się dane dotyczące 38 mln rachunków (uwzględniając transakcje spłacone), należących do ponad 23 mln osób. Numer NIP, przewidziany w 1 pkt 1 lit. k projektu, stanowi dodatkowy identyfikator w zakresie weryfikacji tożsamości i wielkości dochodów osób fizycznych, które swoją zdolność kredytową wykazują dochodami z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. W sytuacji bowiem gdy bank lub instytucja pożyczkowa udziela kredytu konsumentowi, ale jedynym źródłem utrzymania konsumenta są dochody z prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, wówczas na podstawie numeru NIP bank/instytucja pożyczkowa będzie mogła sprawdzić historię kredytową tego konsumenta jako przedsiębiorcy i jego stan obciążeń jako przedsiębiorcy, które mają bezpośredni wpływ na ocenę tej osoby jako konsumenta. Warto wskazać, że według analiz Biura Informacji Kredytowej S.A. 82% przedsiębiorców korzystających z kredytu firmowego korzysta jednocześnie z kredytu konsumenckiego. Dane dotyczące zobowiązania osoby fizycznej określają przepisy 1 pkt 2 lit. a k projektu rozporządzenia. Numer identyfikacyjny zobowiązania, wymieniony w punkcie 2 w lit. a, pozwala na identyfikację zobowiązania w systemie informatycznym (bazie danych) rejestru kredytowego oraz zapewnia możliwość aktualizacji tych danych. Przedmiotowe dane mają również znaczenie w sytuacji, gdy osoba fizyczna posiada więcej niż jedno zobowiązanie w danej instytucji. W myśl punktu 2 lit. c projektu rozporządzenia zakres wymienianych danych obejmuje kwotę i walutę zobowiązania oraz będące podstawą ich ustalenia: dochody i wydatki, stan cywilny, tytuł prawny do zajmowanego lokalu, wykształcenie, zawód, miejsce pracy, forma zatrudnienia, liczba osób w gospodarstwie domowym i ustrój majątkowy małżonków. Wskazane w tym przepisie dane są wykorzystywane w procesie oceny zdolności kredytowej, co wynika zarówno z funkcjonującej praktyki bankowej, a także postanowień wydanej przez Komisję Nadzoru Finansowego Rekomendacji T dotyczącej dobrych praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych. Zgodnie z zaleceniami Rekomendacji T przed podjęciem przez bank decyzji o zaangażowaniu się w detaliczną ekspozycję kredytową, konieczne jest zbadanie zdolności kredytowej klienta pod względem ilościowym i jakościowym (pkt. II. 6). Analiza cech jakościowych klienta detalicznego obejmuje analizę cech klienta, takich jak na przykład wiek, stan cywilny, liczba osób pozostających na utrzymaniu, wykształcenie, staż pracy, wykonywany zawód, zajmowane 3

4 stanowisko itp. (pkt II lit. a). Powyższe dane są uwzględnianie w modelach scoringowych, tj. w modelach różnicujących klientów w zależności od poziomu ryzyka niewykonania zobowiązania, służących do oceny wiarygodności kredytowej klienta, szczególnie nieposiadającego jeszcze swojej historii kredytowej. Scoring tworzony jest z reguły poprzez dobór określonych cech klienta podlegających ocenie, z zastosowaniem metody punktowej. Możliwość budowania modeli scoringowych jest również istotna z punktu widzenia konsumenta, gdyż im wyższą ocenę punktową on uzyska, tym korzystniejsza oferta kredytowa jest mu przedkładana. W zakresie wymiany danych, takich jak stan cywilny i tytuł prawny do zajmowanego lokalu, wskazać należy, że ww. dane pozwalają na lepsze oszacowanie statusu majątkowego konsumenta, stanowiąc jedną ze zmiennych przy określaniu poziomu ryzyka kredytowego. Informacja dotycząca stanu cywilnego odnosi się do sytuacji prawnej osoby fizycznej i ma różne uwarunkowania w poszczególnych dziedzinach (gałęziach) prawa, zwłaszcza w prawie rodzinnym oraz cywilnym (prawo zobowiązań). Rekomendacja nie ogranicza danych na temat stanu cywilnego wyłącznie do faktu pozostawania bądź niepozostawania w związku małżeńskim (stan wolny lub zajęty), zalecając także, iż w toku oceny zdolności kredytowej bank powinien zwrócić szczególną uwagę na aktualność informacji otrzymanych do przeprowadzenia analizy (pkt 6.11). Mając na uwadze powyższe rozwiązania przyjęte w projekcie rozporządzenia dopuszczają wymianę informacji dotyczącej stanu wolnego w szerszym zakresie (np. wdowiec/wdowa). Przetwarzana na podstawie rozporządzenia informacja dotycząca tytułu prawnego do zajmowanego lokalu odzwierciedla status mieszkaniowy osoby, który jest wskazywany wprost w zaleceniach Komisji Nadzoru Finansowego w zakresie sposobu badania oceny zdolności kredytowej. Zgodnie bowiem z Rekomendacją T, bank analizując wydatki klienta detalicznego, powinien uwzględniać je w kwotach odpowiadających ich rzeczywistemu poziomowi, biorąc pod uwagę np. liczbę osób pozostających na jego utrzymaniu, status mieszkaniowy i miejsce zamieszkania. Weryfikacja deklarowanego przez klientów poziomu wydatków powinna być oparta na obiektywnych danych dotyczących kosztów utrzymania i wydatków gospodarstw domowych. Bank powinien wykazać zasadność założeń przyjętych do weryfikacji poziomu wydatków klienta detalicznego (pkt 6.8). Wskazać należy, że na wydatki gospodarstwa domowego, które mogą obciążać osobę pozostającą w relacji z bankiem, czy firmą pożyczkową, składają się zatem koszty utrzymania mieszkania, które mogą się różnić w zależności od tego, czy dany lokal jest wynajmowany/podnajmowany, czy stanowi własność. Utrzymanie możliwości przetwarzania każdego rodzaju tytułu prawnego 4

5 do zajmowanego lokalu pozwoli na weryfikację deklarowanego poziomu wydatków danej osoby, na co zwraca się uwagę w Rekomendacji T. Jednocześnie, ze względu na wymianę informacji pomiędzy rejestrami kredytowymi a instytucjami pożyczkowymi, uwarunkowania dotyczące banków wynikające z Rekomendacji T pozostają aktualne także w odniesieniu do instytucji pożyczkowych, którym projektodawca powinien zapewnić możliwość dokonania oceny zdolności kredytowej konsumenta i analizy ryzyka kredytowego w oparciu o dane gromadzone w bazach rejestrów kredytowych. Podkreślić należy, że dokonanie rzetelnej oceny zdolności kredytowej konsumenta wymaga przeprowadzenia profesjonalnej analizy, w oparciu o którą podejmowana jest decyzja o udzieleniu kredytu lub odmowie jego udzielenia. Informacje niezbędne dla odnośnych analiz dostarczane są przez konsumenta w formie oświadczenia oraz ewentualnie stosownego zaświadczenia (np. zaświadczenie o zatrudnieniu wystawione przez pracodawcę). Zauważyć należy, iż informacje przedstawione przez konsumenta nie mogą być weryfikowane na podstawie aktualnie obowiązującego dokumentu tożsamości, gdyż brak jest w nim informacji o stanie cywilnym, ilości posiadanych dzieci czy adresie zamieszkania. Możliwość weryfikacji informacji według aktualnego stanu, bezpośrednio przekazanych przez osobę zainteresowaną uzyskaniem kredytu, z danymi historycznymi gromadzonymi w rejestrze kredytowym pozwala nie tylko na ich uwiarygodnienie (np. w odniesieniu do ilości osób na utrzymaniu czy stanu cywilnego), ale również pozwala na ocenę profilu klienta (np. stabilność zatrudnienia i wykształcenie). W myśl Rekomendacji T analiza cech jakościowych winna uwzględniać analizę historii współpracy klienta detalicznego z bankiem (np. terminowość spłat dotychczasowych zobowiązań, czy korzystanie z innych produktów banku) oraz analizę historii kredytowej klienta w oparciu o informacje dostępne w zewnętrznych, w tym międzybankowych bazach danych, budowanych przez instytucje, o których mowa w art. 105 ust. 4 ustawy - Prawo bankowe, a gdy to jest uzasadnione, również dane dostępne w bazach danych gospodarczych (pkt II lit. b i c). W punkcie 10.4 Rekomendacji T stwierdza się, iż banki istotnie zaangażowane w detaliczne ekspozycje kredytowe powinny gromadzić informacje o współpracy banków z klientami w zakresie przydatnym do zarządzania ryzykiem kredytowym i operacyjnym, w szczególności historii kredytowej. Informacje te powinny wspomagać proces oceny i monitorowania zdolności kredytowej, m.in. poprzez rozwój i wykorzystanie modeli scoringowych. Przytoczone powyżej zalecenia Rekomendacji T wskazują, że w ocenie Komisji Nadzoru Finansowego korzystanie z rejestrów kredytowych powinno mieć miejsce nie tylko w celu 5

6 potwierdzenia wielkości wydatków klientów detalicznych na spłatę posiadanych zobowiązań, ale także w celu analizy historii kredytowej klienta. W celu zapewnienia kompletności informacji dla oceny zdolności kredytowej potencjalnego kredytobiorcy projekt przewiduje zatem gromadzenie danych wykorzystywanych w analizie jakościowej klienta, w tym danych historycznych, umożliwiając bankom i instytucjom pożyczkowym ich wymianę. Zgodnie z postanowieniem w punkcie 2 lit. h projektu rozporządzenia wymianie podlegają m.in. dane na temat stanu zadłużenia osoba fizycznej z tytułu zobowiązania. Podkreślenia wymaga, że na podstawie ww. przepisu mogą być przekazywane dane dotyczące zadłużenia konsumenta z tytułu zaciągniętych zobowiązań w sektorze bankowym i pozabankowym, jednakże bez udostępnienia danych umożliwiających zidentyfikowanie wierzycieli. W tym kontekście wskazać należy, iż określenie w punkcie 2 w lit. k projektu, nazwy i adresu instytucji pożyczkowej lub podmiotu, o którym mowa w art. 59d ustawy o kredycie konsumenckim, jest konieczne dla potrzeb identyfikacji instytucji przekazującej informacje do bazy danych rejestru kredytowego. Przepis 2 projektu przewiduje, iż rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Konieczność niezwłocznego zapewnienia procesu wymiany danych pomiędzy wskazanymi podmiotami zgodnie z proponowanymi regulacjami przemawia za jak najszybszym wejściem w życie projektowanego rozporządzenia, co uzasadnia odstąpienie od wynikającej z postanowień uchwały Rady Ministrów z dnia 18 lutego 2014 r. w sprawie zaleceń ujednolicenia terminów wejścia w życie niektórych aktów normatywnych (M.P. poz. 205) zasady ustalania na dzień 1 stycznia albo 1 czerwca daty wejścia w życie przepisów określających warunki prowadzenia działalności gospodarczej. Zawarte w projekcie regulacje nie stanowią przepisów technicznych w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz oraz z 2004 r. Nr 65, poz. 597), dlatego projekt nie podlega procedurze notyfikacji. W opinii projektodawcy regulacja nie mieści się w zakresie przedmiotowym zagadnień podlegających konsultacjom z Europejskim Bankiem Centralnym, zgodnie z art. 2 ust. 1 decyzji Rady 98/415/WE z dnia 29 czerwca 1998 r. w sprawie konsultacji Europejskiego Banku Centralnego udzielanych władzom krajowym w sprawie projektów przepisów prawnych (Dz. Urz. UE L 189 z , s. 42). Projekt rozporządzenia został skierowany do Ministra Spraw Zagranicznych celem opinii o zgodności z prawem Unii Europejskiej, wyrażonej na podstawie art. 13 ust. 3 pkt 2 ustawy 6

7 z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2013 r. poz. 743, z późn. zm.). W związku z art. 50 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, z późn. zm.) należy wskazać, że przepisy projektu rozporządzenia nie będą miały wpływu na dochody i wydatki sektora finansów publicznych. Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.) oraz 52 uchwały nr 190 Rady Ministrów z dnia 29 października 2013 r. Regulamin pracy Rady Ministrów (M.P. poz. 979) projekt został udostępniony na stronach urzędowego informatora teleinformatycznego Biuletynu Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji. 7