SPIS TREŚCI. 2 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku 2019 WPROWADZENIE...

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU OCHRONY ŚRODOWISKA PAŃSTWOWEGO INSTYTUTU BADAWCZEGO W ROKU 2019

2 2 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku SPIS TREŚCI WPROWADZENIE...5 I. PODSTAWOWE INFORMACJE O INSTYTUCIE Zakres działania Struktura organizacyjna Organizacja Instytutu Zatrudnienie i kadra Instytutu II. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWO-BADAWCZA INSTYTUTU Kierunki i źródła finansowania prac Prace naukowo-badawcze i rozwojowe Współpraca międzynarodowa III. DZIAŁALNOŚĆ INSTYTUTU MAJĄCA UMOCOWANIE W AKTACH PRAWNYCH Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami Zakład Modelowania Atmosfery i Klimatu Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Opiniowanie oddziaływania nawozu na środowisko Opiniowanie środków ochrony roślin IV. WYKORZYSTANIE WYNIKÓW PRAC W PRAKTYCE V. UPOWSZECHNIANIE WYNIKÓW PRAC INSTYTUTU Konferencje, seminaria, warsztaty Publikacje pracowników Wydawnictwa własne VI. POZOSTAŁE KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU Akredytowane zakłady badawcze, system zarządzania jakością, Dobra Praktyka Laboratoryjna Działalność biblioteczna Działalność edukacyjna Działalność promocyjna Udział w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego Na podstawie informacji z komórek organizacyjnych Instytutu opracowały: dr inż. Marzena Spyra-Kałuska, mgr Agnieszka Stangreciak Finanse Instytutu opracował: mgr inż. Andrzej Doński Główny Księgowy Instytutu Bibliografię opracowała: dr inż. Marzena Spyra-Kałuska VII. FINANSE INSTYTUTU VIII. ZAŁĄCZNIKI

3 WPROWADZENIE

4 6 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku Szanowni Państwo, W imieniu Dyrekcji Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego mam przyjemność przekazać Państwu roczne sprawozdanie, będące podsumowaniem najważniejszych działań, osiągnięć naukowych oraz wyników finansowych Instytutu w roku Ubiegły rok był dla Instytutu czasem intensywnej pracy i rozwoju, kontynuowaliśmy działania podjęte w latach ubiegłych, jak również podejmowaliśmy nowe, wynikające z bieżących i przewidywanych potrzeb w zakresie ochrony środowiska. To pozwoliło na umocnienie pozycji IOŚ-PIB jako wiodącej jednostki naukowo-badawczej w powyższym sektorze. Nie byłoby to jednak możliwe bez zaangażowania, profesjonalizmu i ogromnego wkładu pracy kadry Instytutu. W 2019 roku zostało zrealizowanych 24 prac badawczych w ramach działalności statutowej i opublikowano 86 opracowań naukowych z afiliacją IOŚ-PIB. Kluczowe działania Instytutu skupiły się wokół realizacji prac na zlecenie Ministerstwa Klimatu (dawniej: Środowiska), które polegały na uruchomieniu nowych modułów Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (BDO). Ich rezultatem będzie uszczelnienie systemu gospodarki odpadami w Polsce, ich lepszy nadzór i planowanie, co bezpośrednio przełoży się na ochronę środowiska naturalnego, efektywny odzysk i recykling surowców. Jest to jedyne takie rozwiązanie w skali Unii Europejskiej. Ponad to IOŚ-PIB rozpoczął prace w ramach projektu Opracowanie systemu monitorowania marnowanej żywności i efektywnego programu racjonalizacji strat i ograniczania marnotrawstwa żywności (PROM). Do zadań Instytut należy przeprowadzenie badań, których celem jest oszacowanie poziomu strat i marnotrawstwa żywności w Polsce. Są to pierwsze tego typu badania, które mają charakter pilotażowy, a na ich podstawie zostanie opracowany system zbierania danych na kolejne lata. Uzyskane wyniki będą miały kluczowe znaczenie dla podjęcia dalszych działań i będą stanowiły podstawę do opracowania strategii ograniczania strat i marnotrawstwa żywności w kraju. Instytut kontynuował również działania w związku z realizacją następujących projektów: LIFE Climate CAKE PL System dostarczania i wymiany informacji w celu strategicznego wspierania wdrażania polityki klimatyczno-energetycznej, Klimada 2.0 Baza wiedzy o zmianach klimatu i adaptacji do ich skutków oraz kanałów jej upowszechniania w kontekście zwiększenia odporności gospodarki, środowiska i społeczeństwa na zmiany klimatu oraz przeciwdziałania i minimalizowania skutków nadzwyczajnych zagrożeń, CWhParma Czyste wody bez farmaceutyków, WTS-UNIT Zakład Weryfikacji Technologii Środowiskowych WTS Unit, Urban- Rec Nowe podejście do wykorzystania odpadów wielkogabarytowych z obszarów miejskich w produkcji produktów o wysokiej wartości dodanej, a także rozpoczął prace w ramach Sektorowej Rady ds. Kompetencji w Sektorze Gospodarki Wodno-Ściekowej i Rekultywacji. Miniony rok był także czasem intensywnych działań informacyjno-promocyjnych, mających na celu promowanie ochrony środowiska i kształtowanie proekologicznych postaw społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem zmian klimatu, gospodarki odpadami oraz marnotrawienia żywności. Działania podejmowane były zarówno w ramach prowadzonych przez IOŚ-PIB projektów, jak również w ramach ogólnej działalności. Aktywny udział w licznych wydarzeniach branżowych, w programach radiowych i telewizyjnych, stała obecność w Internecie, prasie i mediach społecznościowych zapewniły dotarcie do szerokiego grona odbiorców. To wszystko nie byłoby jednak możliwe bez stabilnej sytuacji finansowej Instytutu. Całkowite przychody Instytutu w roku 2019 wyniosły 58,8 mln zł i były wyższe od przychodów osiągniętych w 2018 roku o 13,5 mln zł, czyli o blisko 30%. Wynik finansowy za 2019 rok zamknął się kwotą 2,47 mln zł (zysk netto) i był blisko dwukrotnie wyższy od wyniku za rok 2018 (1,25 mln zł). Szczegóły dotyczące sytuacji majątkowej i finansowej Instytutu zostały przedstawione w Sprawozdaniu Finansowym za 2019 rok. W imieniu całej Dyrekcji dziękuję za zaangażowanie i ogromny wkład pracy kadrze Instytutu, Radzie Naukowej oraz wszystkim instytucjom, z którymi mieliśmy przyjemność współpracować w roku dr inż. Krystian Szczepański Dyrektor Instytutu Ochrony Środowiska - Państwowego Instytutu Badawczego

5 I. PODSTAWOWE INFORMACJE O INSTYTUCIE

6 10 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku I. PODSTAWOWE INFORMACJE O INSTYTUCIE I. PODSTAWOWE INFORMACJE O INSTYTUCIE Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy powołany został zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska 1 kwietnia 1986 roku. W 2010 roku otrzymał status Państwowego Instytutu Badawczego. Przedmiot i zakres działania Instytutu określa jego statut, który został zatwierdzony przez Ministra Środowiska 2 listopada 2016 roku. Instytut Ochrony Środowiska do listopada 2019 roku był nadzorowany przez Ministerstwo Środowiska, obecnie podlega pod nowo utworzone Ministerstwo Klimatu. 1. Zakres działania Zgodnie ze statutem, Instytut prowadzi badania naukowe i prace badawczo-rozwojowe na rzecz rozwoju gospodarki, dotyczące ochrony środowiska, zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałania zmianom klimatu oraz racjonalnego korzystania ze środowiska i jego zasobów. Instytut prowadzi badania i wykonuje oceny stanu środowiska, w tym w ramach monitoringu środowiska. Instytut realizuje również zadania Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami oraz inne zadania wyznaczone w obowiązujących aktach prawnych. Zakres działalności Instytutu obejmuje w szczególności: opracowywanie naukowych i technicznych podstaw ochrony środowiska i przyrody, w tym polityki ekologicznej państwa, programów dotyczących przeciwdziałania zmianom klimatu oraz prowadzenie badań i prac rozwojowych w obszarach: kompleksowych badań środowiska (w tym procesów i skutków degradacji); polityki ekologicznej oraz strategii, programów i planów ochrony środowiska; ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem; przeciwdziałania zmianom klimatu; ochrony przed hałasem; ochrony krajobrazu; ochrony żywych zasobów przyrody; ochrony i odnowy biologicznie czynnej powierzchni ziemi; ochrony i odnowy zasobów wodnych; gospodarki odpadami; gospodarki substancjami chemicznymi w środowisku; przystosowywanie wyników badań naukowych i prac rozwojowych na potrzeby praktyki; wykonywanie prac zapewniających skuteczną realizację zobowiązań wynikających z podpisanych i ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów dotyczących ochrony środowiska. 2. Struktura organizacyjna Organami Instytutu są: Dyrektor i Rada Naukowa. DYREKCJA INSTYTUTU SKŁAD DYREKCJI INSTYTUTU W 2019 ROKU: Dyrektor Instytutu dr inż. Krystian Szczepański Zastępcy Dyrektora - Z-ca Dyrektora ds. Ekonomiczno-Administracyjnych mgr Marek Rembisz - Z-ca Dyrektora ds. Zarządzania Emisjami mgr inż. Paweł Mzyk Główny Księgowy Instytutu mgr inż. Andrzej Doński RADA NAUKOWA Rada Naukowa Instytutu jest organem opiniującym decyzje Dyrektora Instytutu na wielu płaszczyznach, nie tylko naukowych. Jest organem stanowiącym, inicjującym, opiniodawczym i doradczym Instytutu w działalności statutowej oraz w sprawach rozwoju kadry naukowej i badawczo-technicznej. SKŁAD PREZYDIUM RADY NAUKOWEJ NA LATA : Przewodniczący Rady Naukowej prof. dr hab. Roman Niżnikowski - Z-ca Przewodniczącego Rady Naukowej dr hab. Grażyna Porębska - Z-ca Przewodniczącego Rady Naukowej dr Leszek Karski Przewodniczący Komisji Badań Naukowych prof. dr hab. Barbara Gworek Przewodniczący Komisji Ekonomicznej dr Tadeusz Sadowski

7 12 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku I. PODSTAWOWE INFORMACJE O INSTYTUCIE Przewodniczący Komisji Rozwoju Kadry dr hab. inż. Przemysław Postawa, prof. PCZ Sekretarz Rady Naukowej dr Joanna Bukowska Członkowie Rady Naukowej prof. dr hab. Janusz Olejnik dr hab. Janusz Czerepko, prof. IBL dr hab. Agnieszka Kolada, prof. IOŚ-PIB dr hab. Agnieszka Pasztaleniec, prof. IOŚ-PIB dr hab. Łukasz Popławski, prof. UEK dr inż. Paweł Figat dr inż. Krzysztof Iskra dr inż. Ryszard Kapuściński dr inż. Agnieszka Tomaszewska dr Piotr Długosz dr Jacek Kołoczek mgr inż. Krzysztof Melka mgr inż. Monika Sekuła dr inż. Katarzyna Ławińska przedstawiciel MNiSW W 2019 roku, w trakcie sześciu posiedzeń Rady Naukowej (jedno w trybie posiedzenia na odległość), podjęto dwanaście uchwał. Zgodnie z ustawą o instytutach badawczych Rada Naukowa opiniowała: Roczne sprawozdanie finansowe za rok 2018 wraz z podziałem zysku netto za rok obrotowy 2018, Roczne sprawozdanie z działalności Instytutu w 2018 roku, Plan prac badawczych na rok 2020, Plan finansowy na rok 2020, zmiany w regulaminie organizacyjnym Instytutu, aktualizację Strategii Rozwoju IOŚ-PIB, kwalifikacje na stanowiska pracowników naukowych i badawczo-technicznych, porozumienia w zakresie stałej współpracy Instytutu z innymi osobami prawnymi, program studiów podyplomowych, pozostałe, będące w kompetencjach Rady. 3. Organizacja Instytutu W 2019 roku wprowadzono zmiany w Regulaminie organizacyjnym IOŚ-PIB. Do dnia 30 kwietnia 2019 roku w Instytucie było pięć ośrodków, w skład których wchodziło 25 zakładów. Z dniem 1 maja 2019 roku Ośrodek Technologii Ścieków Ośrodek Zamiejscowy we Wrocławiu (WR) został przekształcony w Zakład Technologii Ścieków (WR), tym samym liczba Ośrodków w Instytucie wynosi obecnie cztery. W Ośrodku Zrównoważonego Rozwoju (OR) zostały zlikwidowane: Zakład Zmian Klimatu (BC) oraz Zakład Ochrony Przyrody (BO). Zakład Weryfikacji Technologii Środowiskowych (BV) został przekształcony w Jednostkę Weryfikacji Technologii Środowiskowych i od 1 sierpnia 2019 roku podlega pod Zakład Monitoringu i Prognozowania w Gospodarce Odpadami (BK). Zadania Zakładu Zmian Klimatu (BC) zostały przeniesione do KOBiZE oraz Ośrodka Ochrony Atmosfery (OM). Zadania Zakładu Ochrony Przyrody (BO) zostały przekazane do Zakładu Krajobrazu i Ocen Środowiskowych (BM), który od 1 maja 2019 roku funkcjonuje pod nazwą Zakład Ocen Środowiskowych, Ochrony Przyrody i Krajobrazu (BM). W Krajowym Ośrodku Bilansowania i Zarządzania Emisjami został utworzony Zespół Programów Redukcji Emisji (KZ). Ponadto w strukturze Działu Administracyjnego (PA) została wyodrębniona Kancelaria. Schemat organizacyjny Instytutu obowiązujący od 1 maja 2019 roku przedstawiono w załączniku nr Zatrudnienie i kadra Instytutu Według stanu na dzień 31 grudnia 2019 roku w Instytucie zatrudnionych było 295 osób na 274,65 etatu (dane nie obejmują osób przebywających na urlopach bezpłatnych i urlopach wychowawczych). Biorąc pod uwagę wykształcenie pracowników, zatrudnienie przedstawia się w następujący sposób: cztery osoby mają tytuł naukowy profesora, sześć osób stopień naukowy doktora habilitowanego, a pięćdziesiąt osób stopień naukowy doktora. Stu dziewięćdziesięciu ośmiu pracowników ma tytuł zawodowy magistra, a dwadzieścia dwie osoby tytuł zawodowy inżyniera lub licencjata; piętnaście osób nie ma wyższego wykształcenia. Pracownicy poniżej 35 roku życia stanowią 30,45% ogółu zatrudnionych, w przedziale wiekowym lat - 46,62% ogółu zatrudnionych, w przedziale wiekowym lat - 13,91% ogółu zatrudnionych, powyżej 65 roku życia zaś - 9,02% ogółu zatrudnionych. Strukturę zatrudnienia według stanowisk w Instytucie Ochrony Środowiska Państwowym Instytucie Badawczym przedstawiono w tabeli 1.

8 14 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku I. PODSTAWOWE INFORMACJE O INSTYTUCIE Tabela 1. Struktura zatrudnienia (stan na dzień roku) 1/ Tabela 2. Wykaz szkoleń, w których uczestniczyli pracownicy IOŚ-PIB w 2019 roku Stanowisko Ogółem Liczba pracowników W tym: w KOBiZE % zatrudnionych Nazwa szkolenia Termin i miejsce szkolenia Organizator Imię i nazwisko pracownika uczestniczącego w szkoleniu Profesor 4 0 1,36 Adiunkt ,39 Specjalista badawczo-techniczny ,41 Kurs naukowo-szkoleniowy Ocena hydromorfologiczna rzek w oparciu o Hydromorfologiczny Indeks Rzeczny Studia podyplomowe Big Data Inżynierii dużych zbiorów danych Poznań Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu Polsko-Japońska Akademia Technik Komputerowych Sebastian Kutyła Marcin Kawka Specjalista inżynieryjno-techniczny ,62 Specjalista administracyjny, ekonomiczny, organizacyjny i prawny ,85 Pracownik obsługi 7 0 2,37 RAZEM ,00 1/ bez pracowników przebywających na urlopach bezpłatnych i wychowawczych Warsztaty Python w QGIS organizowanie w ramach VII Forum BioGIS System Informacji Przestrzennej w badaniach różnorodności biologicznej Kurs barkodingu DNA organizowany w ramach XXVI Ogólnopolskich Warsztatów Bentologicznych "Bentolodzy sięgają DNA" Dzień z Horyzontem 2020 (program finansowania badań naukowych i innowacji) Poznań Spała GIS Support, Wydziały Biologii oraz Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM, Esri Polska Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE Aleksandra Bielczyńska Aleksandra Bielczyńska Aneta Tylka, Sylwia Waśniewska DOSKONALENIE ZAWODOWE Każdego roku pracownicy Instytutu podnoszą swoje kwalifikacje i zdobywają wyższe wykształcenie na studiach, studiach podyplomowych oraz przez udział w kursach szkoleniowych, całkowicie lub częściowo finansowanych przez Instytut. W 2019 roku jeden pracownik zakończył naukę na studiach podyplomowych i jeden ją rozpoczął. Dwie osoby zamknęły przewód doktorski i po obronie pracy doktorskiej, uzyskały stopień naukowy doktora. W roku sprawozdawczym, na podstawie zawartych pomiędzy Instytutem, a uczelniami porozumień lub umów, jedenastu studentów odbywało praktyki w Instytucie, w tym: w Zakładzie Ekotoksykologii (BT) 4 osoby; w Zakładzie Chemii Środowiska i Oceny Ryzyka (BI) 4 osoby; w Zakładzie Zintegrowanego Monitoringu Środowiska (BN) 1 osoba; w Centralnym Laboratorium Analiz Środowiskowych (BL) 1 osoba; w Zakładzie Krajobrazu i Ocen Środowiskowych (BM) 1 osoba. W tabeli 2 zamieszczono informacje o rodzajach szkoleń, w jakich wzięli udział pracownicy IOŚ-PIB. Dzień informacyjny LIFE Szkolenie w formie wykładów oraz warsztatów praktycznych z ASP.NET Core Szkolenie finansowe z Programu Horyzont Szkolenia NFOŚiGW dot. Projektu LIFE (wytyczne nt. kampanii i projektów informacyjnych) Warsztaty NFOŚiGW nt. konstruowania podstawowej logiki projektów LIFE Szkolenie z zagadnień związanych z przestępstwami prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, realizacji zasad KYC oraz regulacjami prawnymi NFOŚiGW Comarch S.A. Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE NFOŚiGW NFOŚiGW Szkolenia Compliance Sp. z o.o. Maciej Cygler, Robert Jeszke, Sebastian Lizak, Aneta Tylka Dominik Bokowy, Bogusław Chwedorzewski, Marcin Gierada, Radosław Kowalczyk, Grzegorz Kupiński, Marcin Panawa Marta Rosłaniec, Sylwia Waśniewska Sebastian Lizak, Marta Rosłaniec Sebastian Lizak, Marta Rosłaniec Małgorzata Sędziwa, Karolina Sowińska

9 16 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku I. PODSTAWOWE INFORMACJE O INSTYTUCIE Economic Modelling with the GAMS software Perspektywa 2050: długoterminowa strategia klimatyczna dla Polski Szkolenie z zagadnień związanych z przestępstwami prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, realizacji zasad KYC oraz regulacjami prawnymi Warsztaty: ABC przygotowania wniosku: projekty badawczo-innowacyjne i innowacyjne oraz wspierające ESD Review Capacity Building Webinar Dzień z Horyzontem 2020 (program finansowania badań naukowych i innowacji) Szkolenie z analizy danych przestrzennych na programie QGIS COPERT5 Training Workshop Zaprojektuj stronę internetową i dokumenty cyfrowe zgodnie ze standardem WCAG Niemcy, Giessen warsztaty internetowe Dania, Kopenhaga Poznań Uniwersytet w Giessen WiseEuropa Szkolenia Compliance Sp. z o.o. Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE European Environment Agency, Environment Agency Austria Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE IOŚ-PIB (KOBiZE) European Environment Agency Fundacja Otwieramy Kulturę i Sztukę Przemysław Sikora Maciej Pyrka, Izabela Tobiasz Przemysław Jędrysiak, Małgorzata Sobolewska, Jolanta Wilomska Sebastian Lizak, Marta Rosłaniec, Aneta Tylka Anna Olecka, Magdalena Zimakowska-Laskowska Aneta Tylka Katarzyna Bebkiewicz, Arletta Doberska, Monika Kanafa, Iwona Kargulewicz, Dorota Kawicka, Jacek Kołoczek, Jadwiga Maciejewska, Kamila Marek, Ewelina Mielczarek, Anna Olecka, Anna Paczosa, Janusz Rutkowski, Małgorzata Sędziwa, Jacek Skośkiewicz, Sylwia Waśniewska, Damian Zasina, Magdalena Zimakowska-Laskowska, Marcin Żaczek, Katarzyna Bebkiewicz, Magdalena Zimakowska-Laskowska Paweł Figat Członkostwo w radach naukowych, w zagranicznych lub międzynarodowych stowarzyszeniach, organizacjach i instytucjach naukowych, grupach eksperckich krajowych i zagranicznych W 2019 roku osiem osób było członkami czternastu rad naukowych instytutów (poza IOŚ- -PIB), centrów i rad wydziałów (tabela 3). Tabela 3. Lista pracowników będących członkami rad naukowych instytutów (poza IOŚ-PIB), centrów, rad wydziałów Lp. Imię i nazwisko Członkostwo 1. Barbara Gworek Rada Wydziału Rolnictwa i Biologii Rada Naukowa Instytutu Badawczego Dróg i Mostów Rada Główna Instytutow Badawczych 2. Zdzisław Chłopek Rada Wydziału Samochodów i Maszyn Roboczych Politechniki Warszawskiej 3. Maciej Cygler 4. Piotr Dombrowicki Rada Fundacji Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych, przewodniczący Rada Kolegium Gospodarki Światowej SGH Rada Wykonawcza Mechanizmu Czystego Rozwoju Clean Development Mechanism Executive Board (CDM EB) 5. Izabela Grzegorczyk Rada ds. Kompetencji w Sektorze Gospodarki Wodno-Ściekowej i Rekultywacji 6. Agnieszka Kuśmierz Rada ds. Kompetencji w Sektorze Gospodarki Wodno-Ściekowej i Rekultywacji 7. Grzegorz Rąkowski 8. Katarzyna Szyszko-Podgórska Stowarzyszenie Zielony Pas Europy (European Green Belt Association) Rada Naukowa Konwencji Bońskiej (CMS Scientific Council) Mazowiecka Rada Przyrody Rada Naukowo-Społeczna Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Warszawskie Regionalna Rada Ochrony Przyrody przy Regionalnym Dyrektorze Ochrony Środowiska w Warszawie Pięćdziesięciu trzech pracowników Instytutu brało udział w pracach zagranicznych lub międzynarodowych stowarzyszeń, organizacji i instytucji naukowych, krajowych i zagranicznych grup eksperckich (głównie przy KE), a także w pracach na rzecz konwencji międzynarodowych i komitetów redakcyjnych czasopism, pełniąc różne funkcje (tabela 4). Czy wiesz, że...? Zakręcając wodę przy myciu zębów, za każdym razem jesteśmy w stanie zaoszczędzić nawet 11 litrów wody. Natomiast zamiana kąpieli w wannie na szybki, 4-minutowy, prysznic to jednorazowa oszczędność nawet litrów.

10 18 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku I. PODSTAWOWE INFORMACJE O INSTYTUCIE Tabela 4. Członkostwo i pełnione funkcje pracowników Instytutu w zagranicznych lub międzynarodowych towarzystwach, organizacjach i instytucjach naukowych, grupach eksperckich krajowych i zagranicznych, konwencjach międzynarodowych, komitetach redakcyjnych czasopism Lp. Imię i nazwisko Nazwa organizacji i pełniona funkcja 1. Aleksandra Bielczyńska Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne (PTH), Oddział, członek zarządu 2. Aleksandra Bogusz Polskie Towarzystwo Chemiczne (PTChem), członek 3. Anna Bojanowicz- -Bablok 4. Agata Bator 5. Jan Borzyszkowski 6. Patrycja Chacińska 7. Zdzisław Chłopek 8. Marzena Chodor 9. Przemysław Chrzan 10. Maciej Cygler Global Methane Initiative (GMI), Polish Representative in Biogas Subcommittee Working Group, ekspert Grupa ekspercka Rady WPIEI-cc ds. prawnych Issue Group on Legal Matters (IG LEX), członek Stowarzyszenie Ekologów na Rzecz Energetyki Nuklearnej, członek Polskie Towarzystwo Inżynierii Ekologicznej, członek Komisja Europejska DG Environment, Komitet Regulacyjny powołany w oparciu o art. 13 dyrektywy 2002/49/WE Grupa Ekspertów d/s Hałasu, ekspert - reprezentant powołany przez Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Polski Komitet Normalizacyjny Komitet Techniczny nr 115 d/s Hałasu w Środowisku, członek Zespołu Krajowa Komisja do Spraw Ocen Oddziaływania na Środowiska Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, członek Komisji: Polskie Towarzystwo Akustyczne (PTA), członek Stowarzyszenia Polskie Towarzystwo Naukowe Silników Spalinowych, członek Zarządu Polskie Naukowo-Techniczne Towarzystwo Eksploatacyjne, przewodniczący Komisji Motoryzacyjnej Combustion Engines, członek Rady Programowej Paris Committee on Capacity Building (PCCB) Konwencja Klimatyczna (UNFCCC), przewodnicząca Grupa ekspercka Rady WPIEI-cc ds. działań przed 2020 rokiem Issue Group on pre-2020 action, członek Grupa Kontaktowa ds. Mechanizmów Rynkowych Contact Group on Market Mechanisms (CG MEX) Grupa Robocza Rady WPIEI-cc, członek Grupa ekspercka Rady WPIEI-cc ds. Wdrażania Expert Group on Implementation (EGI), członek Expert Group on Climate Change Policy meeting on Free Allocation Rules and Carbon Leakage List, ekspert The European Association of Environmental and Resource Economists (EAERE), członek Polskie Stowarzyszenie Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych (PSEŚiZN), członek 11. Anna Degórska 12. Piotr Dombrowicki 13. Paweł Durka 14. Barbara Gworek 15. Małgorzata Hajto 16. Robert Jeszke EMEP Task Force on Measurements and Modelling (TFMM), członek Grupy Zadaniowej The Cooperative Programme for Monitoring and Evaluation of the Long-range Transmission of Air Pollutants in Europe (roboczo European Monitoring and Evaluation Programme - EMEP), członek Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego, ekspert ds. kontroli i analiz laboratoryjnych oraz ekspert Programów Pomiarowych Grupa Kontaktowa ds. Mechanizmów Rynkowych Contact Group on Market Mechanisms (CG MEX) Grupa Robocza Rady WPIEI-cc, członek Rada Wykonawcza Mechanizmu Czystego Rozwoju Clean Development Mechanism Executive Board (CDM EB), wiceprzewodniczący JRC EU Joint Research Center EuropeanCommission FAIRMODE - specjalista do spraw ocen jakości powietrza, ekspert w ewaluacji modeli jakości powietrza, przewodniczący grupy oceniającej jakość modeli prognozujących Warszawskie Towarzystwo Naukowe, członek Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, członek International Society of Soil Science, członek Komisja ds. Produktów Biobójczych, przewodnicząca Komitet Monitorujący Program Operacyjny Inteligentny Rozwój , ekspert Environmental Protection and Natural Resources, redaktor naczelny Roczniki Państwowego Zakładu Higieny-Annals of the National Institute of Hygiene, redaktor tematyczny Przemysł Chemiczny, członek Rady Programowej Gleba a zdrowie człowieka Komisja Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego, członek Grupa Robocza ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko, w ramach krajowej sieci organów środowiskowych i instytucji zarządzających funduszami unijnymi Partnerstwo: Środowisko dla Rozwoju, członek Grupa Robocza ds. Adaptacji do zmian klimatu, w ramach Krajowej Sieci organów środowiskowych i instytucji zarządzających funduszami unijnymi "Partnerstwo: Środowisko dla Rozwoju", członek Grupa ekspercka Kongresu Polityki Miejskiej ds. środowiska i adaptacji do zmian klimatu przy Instytucie Rozwoju Miast i Regionów, ekspert UNFCCC Roster of Experts - powołany przez ONZ oraz strony Konwencji zespół ekspertów do spraw przeglądów inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych oraz raportów rządowych w ramach zobowiązań wobec Konwencji klimatycznej ONZ i Protokołu z Kioto, członek Lead Reviewer Konwencji Klimatycznej (UNFCCC) national communications (NC) and biennial reports (BR) NC/BR, ekspert

11 20 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku I. PODSTAWOWE INFORMACJE O INSTYTUCIE 17. Przemysław Jędrysiak Commission expert group on climate change policy CCEG (Komisja Europejska), członek The Union Registry Change Management Board (Komisja Europejska), członek Registry Systems Administrator (RSA) Forum (UNFCCC), członek Independent Assessment Reporting Procedure (UNFCCC), SIAR Assessor 18. Jacek Kamiński ESA Europejska Agencja Kosmiczna, członek 19. Monika Kanafa 20. Tomasz Karpiński 21. Agnieszka Kolada 22. Igor Kondzielski 23. Bożena Kornatowska Zespół do spraw opracowania krajowych planów związanych z rozliczaniem emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych w wyniku działalności związanej z leśnictwem, powołanego Zarządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 lipca 2018 r. w sprawie powołania Zespołu do spraw opracowania krajowych planów związanych z rozliczaniem emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych w wyniku działalności związanej z leśnictwem, członek Zespołu Komitet Sterujący Compliance Forum, członek Technical Working Group Monitoring, Reporting, Verification and Accreditation (MRVA), członek Task Force Monitoring Reporting, członek Grupa ekspercka Rady WPIEI-cc ds. Wdrażania Issue Group on Transparency, członek Grupa Robocza ds. biogenów wspierająca GR ECOSTAT przy Komisji Europejskiej w ramach Wspólnej Polityki Wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej (CIS RDW), ekspert Polskie Towarzystwo Ekologiczne (PTE), członek zarządu Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne (PTH), członek Komitet Naukowy czasopisma Knowledge and Management of Aquatic Ecosystems, członek European regulatory network on pesticide groundwater monitoring ekspert krajowy EFSA PRAS, ekspert krajowy/ekspert zewnętrzny Międzynarodowa Komisja Wielorybnictwa (International Whaling Commission IWC), zastępca polskiego komisarza IWC Folia Forestalia Polonica, członek komitetu redakcyjnego 24. Piotr Książka Polskie Centrum Akredytacji, auditor techniczny 25. Radosław Kucharski Polski Komitet Normalizacyjny Komitet Techniczny nr 115 ds. Hałasu w Środowisku, przewodniczący Rada Sektorowa Zdrowia, Środowiska i Medycyny PKN, przewodniczący Komisja Europejska DG Environment, Komitet Regulacyjny powołany w oparciu o art. 13 dyrektywy 2002/49/WE Grupa Ekspertów d/s Hałasu, ekspert - reprezentant Partnerstwo: Środowisko dla Rozwoju Grupa Robocza ds. Hałasu, ekspert Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, członek Grupy Roboczej ds. Hałasu 26. Agnieszka Kuśmierz 27. Sebastian Kutyła 28. Sebastian Lizak 29. Sylwia Łaba Grupa Robocza ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko, w ramach krajowej sieci organów środowiskowych i instytucji zarządzających funduszami unijnymi Partnerstwo: Środowisko dla Rozwoju, członek Grupa Robocza ds. Adaptacji do zmian klimatu, w ramach Krajowej Sieci organów środowiskowych i instytucji zarządzających funduszami unijnymi "Partnerstwo: Środowisko dla Rozwoju", członek Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, członek Grupa Robocza ds. hydromorfologii wspierająca GR ECOSTAT przy Komisji Europejskiej w ramach Wspólnej Polityki Wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej (CIS RDW, ekspert WG3 - Climate Change Expert Group on Climate Change Policy Auctioning, ekspert Environmental Protection and Natural Resources, zastępca redaktora naczelnego 30. Paweł Maliński Expert Group on Climate Change Policy meeting on Aviation, ekspert Bartosz Malowaniec Michał Marcinkowski 33. Anna Olecka Agnieszka Patoka-Janowska Agnieszka Pasztaleniec Techniczne Grupy Robocze ETV przy KE, ekspert jednostki weryfikacyjnej dla obszaru: materiały, odpady, zasoby Polskie Towarzystwo Geofizyczne, członek Stowarzyszenie Hydrologów Polskich, członek założyciel I Grupa Robocza (WG1) przy Komitecie ds. Zmian Klimatu (Climate Change Committee), członek II Grupa Robocza (WG2) przy Komitecie ds. Zmian Klimatu (Climate Change Committee), członek UNFCCC Roster of Experts powołany przez ONZ oraz strony Konwencji zespół ekspertów do spraw przeglądów inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych oraz raportów rządowych i raportów dwuletnich w ramach zobowiązań wobec Konwencji klimatycznej ONZ i Protokołu z Kioto, członek UNFCCC Lead Reviewers for national communications and biennial reports powołany przez UNFCCC zespół doświadczonych ekspertów do spraw przeglądów raportów rządowych i dwuletnich, członek II Grupa Robocza (WG2) przy Komitecie ds. Zmian Klimatu (Climate Change Committee), członek Polskie Towarzystwo Fykologiczne (PTF), członek

12 22 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku I. PODSTAWOWE INFORMACJE O INSTYTUCIE 36. Tomasz Pecka 37. Zbyszko Pisarski 38. Jadwiga Sienkiewicz Międzynarodowy Program Modelowania i Kartowania Ładunków Krytycznych (International Cooperative Programme on Modelling and Mapping Critical Loads ICP MM) Konwencji w sprawie Transgranicznego Zanieczyszczenia Powietrza na Dalekie Odległości, przedstawiciel Krajowego Centrum Międzynarodowy Program Oceny i Monitorowania Wpływu Zanieczyszczeń Powietrza na Rzeki i Jeziora (International Cooperative Programme on Assessment and Monitoring Effects of Air Pollution on Rivers and Lakes ICP Waters) Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, członek Panel Ekspertów ds. Czystego Powietrza w Miastach (UNECE Expert Panel on Clean Air in Cities, EPCAC), Grupy Zadaniowej ds. Modelowania Ocen Zintegrowanych (TF IAM), Konwencji w Sprawie Transgranicznego Zanieczyszczenia Powietrza na Dalekie Odległości, ekspert II Grupa Robocza (WG2) przy Komitecie ds. Zmian Klimatu (Climate Change Committee), członek Dyrekcja Kultury i Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO, Rada Europy (Directorate of Culture and Cultural and Natural Heritage UNESCO, Council of Europe), ekspert 39. Przemysław Sikora The EU Reference Scenario Experts Group, ekspert 40. Krzysztof Skotak 41. Jacek Skośkiewicz 42. Joanna Strużewska Wspólna Grupa Robocza EKG i Światowej Organizacji Zdrowia ds. Zdrowotnych Aspektów Zanieczyszczenia Powietrza Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, członek Grupy Zadaniowej Międzynarodowy Program Monitoringu Zintegrowanego w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości - członek Grupy Zadaniowej National Reference Centre for Environment and Health, członek Grupy Zadaniowej Working Group on Health in Climate Change (HIC) of the European Environment and Health Task Force (EHTF), członek Grupy Zadaniowej UNFCCC Roster of Experts powołany przez ONZ oraz strony Konwencji zespół ekspertów do spraw przeglądów inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych oraz raportów rządowych w ramach zobowiązań wobec Konwencji klimatycznej ONZ i Protokołu z Kioto, członek UNFCCC Lead Reviewers for GHG Inventories powołany przez UNFCCC zespół doświadczonych ekspertów do spraw przeglądów inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych, członek II Grupa Robocza (WG2) przy Komitecie ds. Zmian Klimatu (Climate Change Committee), członek JRC EU Joint Research Center European Commission FAIRMODE - państwowy punkt kontaktowy w sprawie wykorzystywania i rozwoju modeli jakości powietrza Krystian Szczepański Katarzyna Szyszko-Podgórska 45. Lidia Tokarz 46. Rafał Ulańczyk 47. Sylwia Waśniewska Komitet Sterujący Programu Elektromobilność, ekspert Komitet Inżynierii Środowiska Polskiej Akademii Nauk, członek Komitet Sterujący Projektu Modelowanie Jakości powietrza, ekspert Grupa robocza ds. projektu Zielona Stocznia w Polsce, ekspert Environmental Protection and Natural Resources, Rada redakcyjna Komitet monitorujący POIiŚ , ekspert Regionalna Komisja Ocen Oddziaływania na Środowisko, członek Krajowa Komisja Ocen Oddziaływania na Środowisko, członek PROM - Grupa Troska o Żywność - Polska Organizacja Handlu i Dystrybucji, ekspert Grupa roboczej ds. programowania perspektywy w ramach celu polityki 2 "Bardziej przyjazna dla środowiska, niskoemisyjna Europa" oraz w ramach celu polityki 3 transport, członek Grupa roboczej ds. w ramach celu polityki 1 Bardziej inteligentna Europa dzięki wspieraniu innowacyjnej i inteligentnej transformacji gospodarczej, członek Podgrupa tematyczne ds. misji badawczych programu Horyzont Europa Bruksela, członek Rada ds. racjonalnego gospodarowania żywnością, członek Kapituła Konkursu Lux Clara in contractis publicis, członek Narodowa Rada Ekologiczna Centrum Wspierania Inicjatyw pozarządowych, członek Stowarzyszenie na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Polski Członek Zarządu Krajowa Komisja ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko, członek Endocrine Disrupting Expert Group przy Europejskiej Agencji Chemikaliów (ECHA), Helsinki, Finlandia, ekspert Międzynarodowy Program Oceny i Monitorowania Wpływu Zanieczyszczeń Powietrza na Rzeki i Jeziora Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, przedstawiciel Krajowego Centrum Grupa Robocza do spraw Oddziaływań Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, przewodniczący delegacji Polski Zespół do spraw opracowania krajowych planów związanych z rozliczaniem emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych w wyniku działalności związanej z leśnictwem, powołanego Zarządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 lipca 2018 r. w sprawie powołania Zespołu do spraw opracowania krajowych planów związanych z rozliczaniem emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych w wyniku działalności związanej z leśnictwem, członek Zespołu Grupa Ekspercka ds. sadzy i metanu (EGBCM Expert Group on Black Carbon and Methane) przy Radzie Arktycznej, ekspert I Grupa Robocza (WG1) przy Komitecie ds. Zmian Klimatu (Climate Change Committee), członek II Grupa Robocza (WG2) przy Komitecie ds. Zmian Klimatu (Climate Change Committee), członek

13 24 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku I. PODSTAWOWE INFORMACJE O INSTYTUCIE 48. Maciej Werkowski 49. Jan Witajewski - Baltvilks 50. Izabela Zborowska 51. Magdalena Zimakowska- Laskowska 52. Marcin Żaczek 53. Ewa Żyfka- Zagrodzińska Grupa robocza IMO ds. ograniczania emisji GHG ze statków, członek Issue group on Mechanisms (IG MEX), członek Task Force Aviation, członek Climate Policy (Climate Policy journal advisory editorial board, członek doradczego komitetu redakcyjnego w czasopiśmie) Międzyrządowy Zespół ds.zmian Klimatu (IPCC), Autor prowadzący, Szóstego Raportu IPCC; Warszawski Ośrodek Ekonomii Ekologicznej na Uniwersytecie Warszawskim, dyrektor Komitet Nadzorujący Mechanizm Wspólnych Wdrożeń Joint Implementation Supervisory Committee (JISC) Konwencja Klimatyczna (UNFCCC), członek II Grupa Robocza (WG2) przy Komitecie ds. Zmian Klimatu (Climate Change Committee), członek CLRTAP Roster of review experts zespół ekspertów do spraw przeglądów inwentaryzacji emisji zanieczyszczeń w ramach Konwencji LRTAP i dyrektywy NEC, ekspert ds. transportu Komisja ds. LULUCF (LULUCFEG No. E03638) grupa Komisji Europejskiej wspierająca DG CLIMA we wdrażaniu art. 8 rozporządzenia (UE) 2018/841 w zakresie oceny technicznej Krajowych planów rozliczeń dla leśnictwa, członek Grupy ekspertów Zespół do spraw opracowania krajowych planów związanych z rozliczaniem emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych w wyniku działalności związanej z leśnictwem, powołanego Zarządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 lipca 2018 r. w sprawie powołania Zespołu do spraw opracowania krajowych planów związanych z rozliczaniem emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych w wyniku działalności związanej z leśnictwem, członek Zespołu Grupa ekspercka Rady WPIEI-cc ds. transparencji Issue Group on Transparency, członek Grupy ekspertów V Grupa Robocza (WG5) przy Komitecie ds. Zmian Klimatu (Climate Change Committee), członek Zespół Konsultacyjny ds. Środowiska i zmian klimatycznych Głównego Urzędu Miar, Grupa robocza ds. certyfikowanych materiałów odniesienia substancji czystych i matrycowych, wiceprzewodnicząca

14 Lider Ochrony Środowiska 2019 w kategorii PRODUKT/USŁUGA: firma BIOTERM Sp. z o.o. Lider Ochrony Środowiska 2019 w kategorii FIRMA: Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Geotermia Podhalańska S.A. Lider Ochrony Środowiska 2019 w Kategorii JEDNOSTKA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO: Gmina Miasto Tomaszów Mazowiecki Lider Ochrony Środowiska 2019 w kategorii ORGANIZACJA POZARZĄDOWA: Liga Ochrony Przyrody

15 Lider Ochrony Środowiska 2019 w Kategorii NAGRODA SPECJALNA: Oficyna Wydawnicza Oikos Sp. z o.o. Wyróżnienie dla firmy Green Tree Group za projekt #JESTEMKOMPOSTOWALNY V Bieg Instytutu Badawczego Leśnictwa Naukowcy na start organizowany we współpracy z IOŚ PIB, Nadleśnictwem Chojnów, CILP oraz amatorską drużyną biegową Run Forest IBL".

16 II. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWO- BADAWCZA INSTYTUTU

17 32 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku II. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWO-BADAWCZA INSTYTUTU II. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWO- BADAWCZA INSTYTUTU Na działalność naukowo-badawczą Instytutu składają: 1. Badania podstawowe prace teoretyczne i eksperymentalne nieukierunkowane na uzyskanie konkretnych zastosowañ praktycznych. 2. Badania stosowane prace badawcze podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy mającej konkretne zastosowania praktyczne. 3. Prace rozwojowe polegające na zastosowaniu istniejącej już wiedzy do opracowania nowych lub istotnego ulepszenia istniejących wyrobów, procesów czy usług. 4. Badania komercyjne na zlecenie podmiotów zewnętrznych. Oprócz prac badawczych Instytut prowadzi szeroko rozwiniętą współpracę z jednostkami krajowymi i zagranicznymi w ramach grup roboczych oraz sieci naukowych. 1. Kierunki badań i źródła finansowania prac W 2019 roku w Instytucie prace były realizowane zgodnie ze statutowym zakresem jego działania. Ze względu na źródła finansowania prace realizowane w Instytucie można podzielić na następujące grupy: prace badawczo-rozwojowe, wykonywane w ramach działalności statutowej oraz projekty badawcze i rozwojowe finansowane ze środków budżetowych na naukę; projekty badawcze, finansowane ze środków zagranicznych w ramach współpracy międzynarodowej; prace badawcze i ekspertyzy, realizowane na potrzeby Ministerstwa Środowiska (MŚ) oraz Głównej Inspekcji Ochrony Środowiska (GIOŚ), finansowane ze środków tych jednostek oraz z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW); prace badawcze realizowane w ramach Funduszu Badań Własnych; opracowania i ekspertyzy, wykonywane w ramach badawczej działalności usługowej, finansowane przez różne jednostki administracyjne oraz podmioty gospodarcze. 2. Prace naukowo-badawcze i rozwojowe W ramach prac naukowo-badawczych i rozwojowych Instytut w 2019 roku realizował następujące tematy badawcze PRACE FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW MINISTERSTWA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO W ramach subwencji na utrzymanie potencjału badawczego, przyznanej w 2019 roku w wysokości zł zostało zrealizowanych 24 tematów za łączną kwotę ,19 zł, w tym 9 tematów nowych oraz 15 tematów kontynuowanych z 2018 r. Tematy te były realizowane w dziewięciu obszarach badawczych (tabela 5). Tabela 5. Projekty badawcze finansowane ze środków MNiSW Lp. Tytuł Kierownik projektu Polityka ekologiczna Wykorzystanie polityki przestrzennej gmin górskich w adaptacji do zmian klimatu Kompleksowe badania środowiska Analiza składu i przestrzennego zróżnicowania odpadu (odpady z czyszczenia ulic i placów) zebranego z wybranych ulic m. st. Warszawy Opracowanie systemu zintegrowanej oceny procesów przyrodniczych z wykorzystaniem metod numerycznych Ochrona klimatu Wpływ metody ekstrakcji na zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w próbkach pyłu zawieszonego Ocena relacji pomiędzy umieralnością mieszkańców a ekstremalnymi zjawiskami termicznymi w wybranych miastach Polski Ochrona powietrza atmosferycznego Ocena działań dostosowawczych najlepszych dostępnych technik (BAT) w odniesieniu do dużych obiektów energetycznego spalania w obszarze ochrony powietrza Ochrona przed hałasem i wibracjami Zdzisław Cichocki Anita Matracka Rafał Ulańczyk Ewa Żyfka-Zagrodzińska Anna Romańczak Krzysztof Melka Piotr Zacharski 7. Porównania modeli oceny hałasu w środowisku i ich weryfikacja pomiarowa Patrycja Chacińska Ochrona krajobrazu i żywych zasobów przyrody Prowadzenie i uzupełnianie tekstowej i graficznej bazy danych o obszarach chronionych w Polsce Ocena wartości świadczeń przyrodniczych (usług ekosystemowych) Puszczy Boreckiej Bioróżnorodność a zawartość węgla organicznego w systemach polno-leśnych Małgorzata Walczak Jadwiga Sienkiewicz, Bożena Kornatowska Katarzyna Szyszko-Podgórska

18 34 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku II. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWO-BADAWCZA INSTYTUTU Podział fizyczno-geograficzny wybranego obszaru warmińsko-mazurskiego na mikroregiony i jednostki krajobrazowe dla potrzeb audytu krajobrazowego Analiza możliwości wzmocnienia ochrony krajobrazu poprzez audyt krajobrazowy w systemie planowania przestrzennego gminy Zasady określania ustaleń dotyczących dokumentów planowania przestrzennego w planach ochrony przyrody Ochrona i odnowa biologicznie czynnej powierzchni ziemi Ocena ryzyka ekologicznego i zdrowotnego obszarów narażonych na stosowanie naturalnych nawozów organicznych Ochrona i odnowa wód Zróżnicowanie siedliskowe fauny bezkręgowej litoralu jezior poddanych presji rolniczej, w kontekście oceny stanu ekologicznego Moczarka delikatna - nowy gatunek inwazyjny w wodach polskich: tempo inwazji i wpływ na stan ekologiczny ekosystemów wodnych Przegląd i charakterystyka matematycznych modeli fermentacji metanowej, wraz z próbą kalibracji modelu ADM dla wybranej instalacji technicznej Przegląd rozwiązań technicznych oczyszczalni ścieków w miejscach obsługi podróżnych (MOP). Analiza problemów eksploatacyjnych. Rekomendacje rozwiązań technicznych. Analiza efektów stabilizacji i metanizacji komunalnych osadów ściekowych w zależności od reżimu eksploatacji komory fermentacyjnej. Gospodarka odpadami i substancjami chemicznymi w środowisku Zastosowanie biosorpcji w procesie usuwania metali ciężkich z zanieczyszczonych wód. Jan Borzyszkowski Izabela Grzegorczyk Małgorzata Hajto Barbara Gworek Aleksandra Bielczyńska Agnieszka Kolada Łukasz Krawczyk Krzysztof Iskra Jan Miodoński Aleksandra Bogusz 21. Wpływ nanocząstek węglowych na przemiany węgla i azotu w glebie Marlena Szumska 22. Ocena wpływu wybranych parabenów na pierwotniaki osadu czynnego Radosław Walkowiak 23. Inwentaryzacja i ocena ryzyka dla wybranych nowo pojawiających się zanieczyszczeń, objętych lub planowanych do objęcia zapisami Konwencji Sztokholmskiej Aleksandra Hajduk Anna Bojanowicz-Bablok 24. Oczyszczalnie ścieków jako źródła uwalniania farmaceutyków do środowiska Barbara Gworek W ramach dotacji na utrzymanie Specjalnego Urządzenia Badawczego (SPUB) otrzymano środki w wysokości zł na działalność Stacji Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka (tabela 6). Ponadto Instytut uzyskał dofinasowanie z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach programu Premia na Horyzoncie w wysokości zł. Streszczenia poszczególnych projektów umieszczono w załączniku 2. Tabela 6. Projekty badawcze finansowane ze środków MNiSW Lp. Tytuł Kierownik projektu 1. Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka, SPUB Krzysztof Skotak 2. PMCOST - Premia na Horyzoncie Tomasz Pecka 2.2. FINANSOWANIE ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO CENTRUM BADAŃ I ROZWOJU W 2019 roku realizowano pięć projektów finansowanych ze środków NCBiR, w tym dwie umowy w ramach programu GOSPOSTRATEG oraz dwie z POIR. Jeden z projektów został zakończony (tabela 7). Łączna kwota dofinasowania wyniosła zł. Tabela 7. Projekty badawcze finansowane ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju Lp Tytuł projektu Wsparcie rolnictwa niskoemisyjnego zdolnego do adaptacji do zmian klimatu obecnie oraz w perspektywie lat 2030 i 2050 (LCAgri) Zintegrowany system wsparcia polityki i programów ograniczenia niskiej emisji (ZONE) Opracowanie systemu monitorowania marnowanej żywności i efektywnego programu racjonalizacji strat i ograniczania marnotrawstwa żywności Innowacyjne rozwiązania w zakresie ochrony ludzi i budynków przed drganiami od ruchu kolejowego Innowacyjne rozwiązania w zakresie ochrony ludzi i budynków przed hałasem od ruchu kolejowego Źródło finansowania Kierownik projektu ze strony IOŚ-PIB Okres realizacji Budżet [zł] BIOSTRATEG Maciej Sadowski GOSPOSTRATEG GOSPOSTRATEG Projekt Operacyjny Inteligentny Rozwój Projekt Operacyjny Inteligentny Rozwój Krzysztof Skotak Robert Łaba Patrycja Chacińska Patrycja Chacińska Streszczenia poszczególnych projektów umieszczono w załączniku 2.

19 36 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku II. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWO-BADAWCZA INSTYTUTU 2.3. FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO CENTRUM NAUKI W ramach środków uzyskanych z NCN, w 2019 roku kontynuowano realizację projektów pozyskanych w konkursie OPUS oraz w konkursie Preludium. Kwota dofinansowania wyniosła zł. Tabela 8. Projekty badawcze finansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki Lp Tytuł projektu Rozpoznanie składu chemicznego frakcji organicznej pyłu zawieszonego PM1, PM2,5 i PM10 na obszarach pozamiejskich w aspekcie identyfikacji źródeł pochodzenia tego pyłu oraz implikowanych zagrożeń środowiskowych i zdrowotnych Wpływ procesu starzenia oraz obecności zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych na ekotoksyczność mikroplastików Źródło finansowania NCN, OPUS 8 NCN, Preludium 14 Kierownik projektu Krzysztof Skotak ze strony IOŚ-PIB Streszczenia poszczególnych projektów umieszczono w załączniku PROJEKTY BADAWCZE FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW ZAGRANICZNYCH Okres realizacji Budżet [zł] Aleksandra Bogusz W 2019 roku w Instytucie realizowano dziesięć projektów finansowanych ze środków zagranicznych na łączną kwotę zł. W projektach tych uczestniczą przedstawiciele z innych krajów Unii Europejskiej oraz ośrodków krajowych. Dwa z projektów zostały pozyskane w ramach Horyzont2020. Czy wiesz, że...? Zaledwie ¼ świata, głównie zamożne rejony, takie jak Ameryka Północna czy Europa, napędzają przemysł mięsny, który ma ogromny wpływ na zmiany klimatu. 26% produkcji gazów cieplarnianych produkowanych przez człowieka pochodzi z produkcji żywności, z czego aż 58% emisji pochodzi z wytwarzania produktów odzwierzęcych. Tabela 9. Projekty badawcze finansowane ze środków zagranicznych Lp Tytuł projektu Baza wiedzy o zmianach klimatu i adaptacji do ich skutków oraz kanałów jej upowszechniania w kontekście zwiększenia odporności gospodarki, środowiska i społeczeństwa na zmiany klimatu oraz przeciwdziałania i minimalizowania skutków nadzwyczajnych zagrożeń System dostarczania i wymiany informacji w celu strategicznego wspierania wdrażania polityki klimatyczno-energetycznej Źródło finansowania Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 3. Czyste wody bez farmaceutyków Interreg Nowe podejście do wykorzystania odpadów wielkogabarytowych z obszarów miejskich w produkcji produktów o wysokiej wartości dodanej CAMS 50- regionalne prognozy jakości powietrza dla Europy NeuroSmog: wpływ zanieczyszczeń powietrza na rozwijający się mózg. Rada ds. Kompetencji w Sektorze gospodarki wodno-ściekowej i rekultywacji. Rada Sektorowa ds. Kompetencji Sektora Odzysku Materiałowego Surowców. Źródła i skład chemiczny pyłu zawieszonego w Polsce i strategie jego kontroli. Kierownik projektu Agata Hryc-Ląd Barbara Rajkowska Okres realizacji LIFE Robert Jeszke Horyzont 2020 Aleksandra Bogusz Anna Bojanowicz-Bablok/ Marta Gabryszewska Budżet [zł] ECMWF Jacek Kamiński Program Operacyjny Inteligentny Rozwój Europejski Fundusz Społeczny Europejski Fundusz Społeczny Horyzont European Social Economy Network Erasmus + Krzysztof Skotak Barbara Rajkowska Barbara Rajkowska Krzysztof Skotak Paweł Wowkonowicz Streszczenia poszczególnych projektów umieszczono w załączniku

20 38 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku II. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWO-BADAWCZA INSTYTUTU 2.5. ROJEKTY BADAWCZE FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW FUNDUSZU BADAŃ WŁASNYCH Fundusz Badań Własnych IOŚ PIB tworzy się w danym roku kalendarzowym, w wysokości odpisu z zysku netto za poprzedni rok obrotowy. Od 2017 roku w Instytucie ogłaszane są konkursy na finasowanie projektów badawczych w ramach środków z FBW. W 2019 roku złożono osiem wniosków na realizację projektów badawczych, w tym siedem w ramach konkursu i jeden poza konkursem. Siedem wniosków zostało ocenionych pozytywnie i uzyskało finasowanie. Oprócz nowych tematów badawczych, w 2019 kontynuowano realizacje projektów zatwierdzonych do realizacji w 2018 roku. Tabela 10. Projekty badawcze finansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki Lp. Tytuł projektu Kierownik projektu Zastosowanie obserwacji satelitarnych z Sentinel 5p (S5p) do analizy zanieczyszczenia powietrza nad obszarem Polski i weryfikacji inwentaryzacji emisji Udoskonalenie metody oznaczania WWA w próbkach środowiskowych 3. Rola makrofauny glebowej w funkcjonowaniu ekosystemów leśnych Emisja CO 2 z gleby miejskiej jako składowa emisji z obszarów zurbanizowanych Ocena wrażliwości drapieżnego roztocza dobroczynka gruszowego (Typhlodromus pyri Scheuten, Acari: Phytoseiidae) na działanie wybranych środków ochrony roślin Wdrożenie sprzętu ICP-TOF-MS do Monitoringu Środowiska jako metody referencyjnej (kontynuacja tematu nr 55 z dnia ) oraz sprawdzenia możliwości zastosowania filtrów QM-H w analizie śladowej metali w pyle zawieszonym Wyznaczanie składowych budżetu niepewności wraz z wyznaczeniem wartości niepewności dla procesu wyznaczania stężeń masowych frakcji pyłu PM10 i PM2,5 w oparciu o normę PN-EN 12341: Badanie zawartości mikro plastików zatrzymywanych na filtrach pyłomierzy grawimetrycznych Ocena udziału emisji glebowej CO 2 jako składowej powietrza atmosferycznego w obszarach naturalnych Puszczy Boreckiej Metody biologiczno-chemiczne w ocenie narażenia na WWA występujące w środowisku Ocena ekotoksyczności nowych nanomateriałów (nanozeolitów) do celów inaktywacji ksenobiotyków w środowisku Streszczenia poszczególnych projektów umieszczono w załączniku 2. Jacek Kamiński Ewa Żyfka-Zagrodzińska Katarzyna Szyszko-Podgórska Mirosław Cimoch Anna Dworak Ewa Żyfka-Zagrodzińska Anna Degórska Mirosław Cimoch Marcin Syrzycki Mirosław Cimoch Zdzisław Prządka Marta Kijeńska Justyna Wrzosek 3. Współpraca międzynarodowa Instytut pełni funkcję Krajowego Centrum Referencyjnego w zakresie jakości powietrza. Centrum zostało powołane do współpracy z Europejską Agencją Środowiska (EAŚ) na mocy decyzji Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (Krajowy Punkt Kontaktowy dla EAŚ) oraz Ministerstwa Środowiska. Współpraca realizowana jest od 1997 roku. Zakres działań prowadzonych w Instytucie (w ramach pracy realizowanej na zlecenie GIOŚ) obejmuje: opracowywanie projektów raportów przekazywanych do Komisji Europejskiej w ramach obowiązków sprawozdawczych krajów członkowskich UE (projekty są przygotowywane na zlecenie GIOŚ, zatwierdzane przez GIOŚ i Ministerstwo Środowiska i przekazywane do KE przez GIOŚ (Krajowy Punkt Kontaktowy ds. współpracy z EAŚ)); przygotowywanie informacji i zestawień danych dotyczących jakości powietrza w Polsce na potrzeby raportowania wyników pomiarów i ocen oraz informacji dotyczących krajowego systemu ocen jakości powietrza do Komisji Europejskiej i Europejskiej Agencji Środowiska; analizę i opiniowanie dokumentów metodycznych opracowywanych przez Europejską Agencję Środowiska (EAŚ) i inne organy UE, dotyczących zagadnień monitoringu i ocen jakości powietrza; udział w spotkaniach roboczych w zakresie monitoringu i ocen jakości powietrza. Wynikiem tej współpracy jest wypełnianie przez Polskę obowiązków sprawozdawczych wobec Komisji Europejskiej i EAŚ (wynikających z członkostwa w UE, realizowanych przez GIOŚ i MŚ). Przekazywane z Polski do EAŚ dane są wykorzystywane m.in. w raportach na temat ja- kości powietrza w Europie, opracowywanych przez Europejską Agencję Środowiska. Instytut prowadzi współpracę z European Monitoring and Evaluation Program (EMEP). Od 2000 roku trwa współpraca z Grupą Zadaniową EMEP ds. Monitoringu i Modelowania (EMEP Task Force on Measurement and Modelling TFMM), której prace mają na celu rozwój i ocenę strategii i metod pomiarowych oraz narzędzi służących do modelowania. Od wielu lat Instytut bierze również udział w pracach Organu Sterującego EMEP, którego zadaniem jest dostarczenie wsparcia naukowego i technicznego dla Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości. Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka jest jedną ze stacji europejskich realizujących program EMEP (Zakład Zintegrowanego Monitoringu Środowiska koordynuje prace EMEP w Polsce). Współpraca w ramach Studium przypadku (case study) dotyczące benzo(a)pirenu. Przedsięwzięcie zapoczątkowane w 2019 roku, realizowane pod auspicjami Grupy Zadaniowej ds. Pomiarów i Modelowania EMEP ma na celu uzyskanie pełnej informacji o poziomach zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem z wykorzystaniem danych dotyczących emisji, wyników pomiarów i rezultatów modelowania. W zadaniu biorą udział przedstawiciele zespołów Instytutu zajmujących się inwentaryzacją emisji, modelowaniem i pomiarami oraz Meteorologicznego Centrum Syntetyzującego Wschód EMEP.

21 40 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku II. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWO-BADAWCZA INSTYTUTU Stacja Krajowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka prowadzi także monitoring tła zanieczyszczenia atmosfery wg programu Global Atmosphere Watch (GAW/WMO) i w ramach tego programu prowadzona jest wymiana informacji. Podobnie jest w przypadku sieci European Environment Information and Observation Network (EIONET), koordynowanego przez Europejską Agencję Środowiska (EEA), dla której stacja Kajowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka dostarcza dane. Zakład Akustyki Środowiska realizuje bieżące zadania wynikające ze współpracy z Europejską Agencją Ochrony Środowiska. Pracownicy Instytutu, którzy uczestniczyli w pracach Europejskiej Sieci Informacji i Obserwacji Środowiska EIONET: dr inż. Radosław Kucharski problemy hałasu, mgr Anna Olecka i inż. Bogusław Dębski ograniczenie emisji zanieczyszczeń i zmian klimatu, dr hab. Agnieszka Kolada prof. IOŚ-PIB, dr hab. Agnieszka Pasztaleniec prof. IOŚ-PIB, mgr Sebastian Kutyła, mgr Aleksandra Bielczyńska, mgr Agnieszka Ochocka dane na temat jakości wód powierzchniowych (jezior). EIONET to sieć partnerska Europejskiej Agencji Środowiska oraz jej krajów członkowskich i współpracujących. Agencja odpowiada za rozbudowę sieci oraz koordynację działań podejmowanych w jej ramach. W tym celu ściśle współpracuje z krajowymi punktami kontaktowymi, które odpowiadają za koordynowanie sieci krajowych centrów informacyjnych. W Polsce odpowiedzialnym za koordynację współpracy z Europejską Agencją Środowiska w tym zakresie jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka prowadzi monitoring tła zanieczyszczenia atmosfery wg programu EIONET, w ramach umowy z GIOŚ. Pracownicy Instytutu (Zakład Kształtowania Środowiska, Zakład Zintegrowanego Monitorongu Środowiska) uczestniczą w pracach Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych w ramach Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości (CLRTAP). Zakres prac obejmuje udział w: A. Podsumowanie raportu z sesji Grupy Roboczej ds. Oddziaływań (WGE) oraz Organu Sterującego Wspólnym Programem Monitoringu i Oceny Przenoszenia Zanieczyszczeń na Dalekie Odległości w Europie (EMEP), a także dokumentów programowych oraz prac naukowych i studialnych wykonywanych pod auspicjami: grup zadaniowych do spraw Międzynarodowych Programów Współpracy i pozostałych grup działających w ramach Grupy Roboczej ds. Oddziaływań (WGE), Organu Sterującego EMEP, jego grup zadaniowych i Międzynarodowych Centrów Syntetyzujących, pod kątem osiągniętych rezultatów w dziedzinie ochrony powietrza i możliwości ich wykorzystania w Polsce, w tym opracowanie opinii w zakresie implementacji w Polsce programu EMEP oraz zaleceń dla jednostek krajowych realizujących zadania EMEP w celu ich efektywnego wdrożenia. B. Udział ekspertów w pracach Międzynarodowych Programów Współpracy Międzynarodowy Program Współpracy ds. Modelowania i Kartowania Ładunków Krytycznych w zakresie weryfikacji i kalibracji modeli matematycznych, Międzynarodowy Program Oceny i Monitorowania Wpływu Zanieczyszczeń Powietrza na Rzeki i Jeziora w zakresie ocen jakości wody, Międzynarodowy Program Współpracy Monitoringu Zintegrowanego w zakresie prowadzenia badań i wykonywania ocen zintegrowanych. C. Udział ekspertów w obradach i pracach wybranych grup roboczych, zadaniowych i eksperckich działających w strukturze Konwencji oraz wybranych Międzynarodowych Programach Współpracy. Przygotowanie propozycji wkładu merytorycznego strony polskiej w prace tych grup oraz sprawozdań ze spotkań, zawierających rekomendacje dalszych działań. Wybrane ciała Konwencji obejmują m.in.: Organ Sterujący EMEP, Grupę Roboczą ds. Oddziaływań, Grupę Zadaniową ds. Pomiarów i Modelowania, Grupę Zadaniową ds. Zdrowotnych Aspektów Zanieczyszczenia Powietrza, Grupę Zadaniową ds. Międzynarodowego Programu Współpracy w zakresie Modelowania i Kartowania Ładunków Krytycznych, Grupę Zadaniową ds. Międzynarodowego Programu Współpracy w zakresie Oceny i Monitoringu Zakwaszenia Jezior i Rzek, Grupę Zadaniową ds. Międzynarodowego Programu Współpracy w zakresie Monitoringu Zintegrowanego. Ekspertyzy niezbędne do przygotowania instrukcji i stanowisk Polski oraz do podejmowania koniecznych prac na rzecz Konwencji. Instytut jest członkiem międzynarodowych Naukowych Sieci Tematycznych: Technologie Ochrony Środowiska ENVITECH-NET Sieć ENVITECH-Net powstała w roku 2002 z inicjatywy Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych. Od roku 2005 ENVITECH-Net działa jako sieć Międzynarodowa z misją współpracy naukowej na rzecz rozwoju innowacyjnych technologii środowiskowych. Działalność sieci na forum europejskim wpisuje się tematycznie w Inicjatywę podjęta przez Komisję Europejską Europejski plan działań na rzecz technologii środowiskowych (Environmental Technologies Action Plan ETAP) Obecnie sieć liczy 70 członków, w tym 13 zagranicznych. Działalność sieci badawczej jest koordynowana przez Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach. Prof. dr hab. inż. Barbara Gworek jest członkiem Komitetu Sterującego Sieci i Liderem Pola badawczego Rozwój technologii ochrony gleb. Źródła, Transport i Przemiany Zanieczyszczeń oraz Minimalizacja ich Wpływu na Ekosystemy (Pathway of Pollutants and Mitigation Strategies of Their Impact on the Ecosystem) Powstała w 2004 r., z inicjatywy Instytutu Inżynierii Ochrony Środowiska Naukowa Sieć Tematyczna Pathways of pollutants and mitigation strategies of their impact on the ecosystems (Źródła, transport i przemiany zanieczyszczeń oraz minimalizacja ich wpływu na ekosystemy ), mająca od 2005 status międzynarodowej, skupia 31 członków, w tym ośrodki naukowe

22 42 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku II. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWO-BADAWCZA INSTYTUTU z Polski, Niemiec, Norwegii, Belgii i Indii. Działalność sieci jest koordynowana przez Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska Politechniki Lubelskiej. Prof. dr hab. inż. Barbara Gworek uczestniczy w pracach Komitetu Wykonawczego. Zanieczyszczenia Powietrza/Zmiany Klimatu AIRCLIM_NET Ideą utworzenia naukowej sieci tematycznej AIRCLIM_NET jest konsolidacja potencjału naukowego i badawczego w obszarze tematycznym zanieczyszczenia powietrza i zmiany klimatu, celem podniesienia poziomu prowadzonych prac naukowo-badawczych i ich znaczenia w Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Sieć AIRCLIM-NET działa od 2002 roku. Utworzyło ją 21 członków-założycieli. Obecnie w skład sieci wchodzą 32 jednostki: 29 krajowych i 3 zagraniczne instytuty badawczo-rozwojowe, instytuty naukowe oraz uczelnie wyższe. Działalność sieci jest koordynowana przez Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach. Jak wytwarzać mniej odpadów? Każdy ma wpływ na ilość wytwarzanych odpadów. Stosując kilka prostych zasad, można sprawić, że nie tylko będzie ich mniej, ale także, że zostaną racjonalnie zagospodarowane. Kupuj tylko tyle, ile potrzebujesz. Planuj posiłki i zakupy do sklepu chodź z listą. Na zakupy zabieraj własną torbę, plecak lub koszyk, unikaj korzystania z jednorazowych reklamówek. Zwracaj uwagę na opakowania. Wybieraj takie produkty, które nie są nadmiernie opakowane lub w ogóle nie posiadają opakowań. Zwracaj uwagę na to, z czego zrobione są opakowania czy nadają się do recyklingu. Kupuj produkty wielokrotnego użytku. Naprawiaj przedmioty zamiast kupować nowe. Segreguj odpady, poddawaj je recyklingowi i kompostowaniu. Jeśli masz taką możliwość, bioodpady zagospodarowuj we własnym kompostowniku. Kupuj używane produkty. Sprzedawaj bądź oddawaj rzeczy, których nie potrzebujesz. Wybieraj produkty z recyklingu oraz w opakowaniach, które nadają się do ponownego przetworzenia.

23 Konferencja podsumowująca projekt MPA44 z udziałem prezydenta RP Konferencja podsumowująca projekt MPA44 z udziałem prezydenta RP

24 III. DZIAŁALNOŚĆ INSTYTUTU MAJĄCA UMOCOWANIE W AKTACH PRAWNYCH

25 48 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku III. DZIAŁALNOŚĆ INSTYTUTU MAJĄCA UMOCOWANIE W AKTACH PRAWNYCH III. DZIAŁALNOŚĆ INSTYTUTU MAJĄCA UMOCOWANIE W AKTACH PRAWNYCH Jako jednostka podlegająca Ministerstwu Środowiska/Ministerstwu Klimatu, Instytut wykonuje prace wynikające z różnych aktów prawnych, m.in. ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, Ustawy z 17 lipca 2009 roku o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji oraz ustawy z 12 czerwca 2015 roku o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Ponadto, na mocy rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2008 roku, Instytut jest upoważniony do wydawania opinii w zakresie oddziaływania na środowisko nawozu organicznego i organiczno-mineralnego lub organicznego i organiczno-mineralnego środka wspomagającego uprawę roślin/poprawiającego właściwości gleby, a na podstawie Ustawy z dnia 18 grudnia 2003 roku o ochronie roślin, Instytut jest wskazany przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w rejestrze podmiotów upoważnionych do opracowywania ocen i raportów dotyczących środków ochrony roślin wprowadzanych do obrotu. 1. Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami obejmuje swoimi czynnościami większość kwestii związanych z emisjami gazów cieplarnianych (GC) i zanieczyszczeń powietrza. Należą do nich m.in.: administrowanie unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji (ang. European Union Emission Trading System EU ETS) w Polsce; prowadzenie polskiej części unijnego rejestru uprawnień do emisji; prowadzenie, przy zapewnieniu stałego rozwoju i doskonalenia, Krajowej bazy o emisjach gazów cieplarnianych i innych substancji gromadzącej przedkładane przez podmioty korzystające ze środowiska informacje o emisjach do powietrza i parametrach z nimi związanych; wykonywanie corocznych inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych i innych substancji, które następnie są przekazywane do organów UE oraz organów konwencji ONZ (UNFCCC i CLRTAP); inwentaryzacje emisji są również wykorzystywane na potrzeby statystyki publicznej w Polsce; opracowanie projekcji wielkości emisji gazów cieplarnianych i wybranych zanieczyszczeń dla określonych lat; prowadzenie rejestru średnich źródeł spalania paliw (moc źródeł 1-50 MW); przygotowanie informacji i danych niezbędnych do realizacji obowiązków sprawozdawczych wynikających z dyrektywy 2010/75/UE; przygotowywanie innych zestawień w zakresie emisji dla administracji rządowej i samorządowej oraz dla innych podmiotów; wsparcie eksperckie działań Ministerstwa Środowiska (Ministerstwa Klimatu) i innych zainteresowanych organów administracji w zakresie funkcjonowania EU ETS oraz innych zobowiązań dotyczących gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza, wynikających z członkostwa w UE, Konwencji klimatycznej, jak też i innych konwencji ratyfikowanych przez Polskę; oraz szereg innych zadań podejmowanych w bezpośredniej współpracy z Ministerstwem Środowiska. Krajowy ośrodek prowadził w 2019 r. działania, stanowiące kontynuację dotychczasowej realizacji zadań ustawowych, zgodnie z ustawami: ww. ustawą z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji, ustawą z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych i ustawą Prawo ochrony środowiska. Krajowy ośrodek wdrażał również nowe zadania, które zostały zapoczątkowane w roku sprawozdawczym w wyniku zmian wprowadzonych w porządku prawnym. Wypełniając swoją rolę, KOBiZE stanowił niezbędne wsparcie dla Ministra Środowiska, a od listopada 2019 r. dla Ministra Klimatu, który od tego czasu przejął kompetencje resortowe m.in. w zakresie polityki klimatycznej i ochrony powietrza. Stałe zadania ustawowe KOBiZE były realizowane w roku sprawozdawczym zgodnie z obowiązującymi procedurami. Wypełniając swoje obowiązki, Krajowy ośrodek administrował polską częścią unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS). KOBiZE jako krajowy administrator polskiej części Rejestru Unii zarządzał rachunkami w Rejestrze, prowadził bazę danych Rejestru i wykonywał wszelkie czynności związane z ich obsługą oraz prowadził rejestr jednostek rocznych limitów emisji służących do rozliczania wielkości emisji krajowych nieobjętych systemem EU ETS. KOBiZE realizował zadania związane z określaniem liczby uprawnień przydzielonych poszczególnym instalacjom, prowadził bazę danych, pozwalającą na przygotowywanie wymaganych sprawozdań i wykazów, a także działania dotyczące monitorowania, raportowania i weryfikacji, ponieważ do KOBiZE spływają raporty od instalacji objętych systemem. Krajowy ośrodek koordynował składanie wniosków o przydział bezpłatnych uprawnień do emisji dla instalacji objętych EU ETS, na kolejny okres rozliczeniowy W związku z tym, że zmiany zasad przydziału uprawnień do emisji na ten okres spowodowały konieczność przeprowadzenia szkoleń dla prowadzących instalacje zainteresowanych przydziałem bezpłatnych uprawnień do emisji, KOBiZE przy współpracy z Ministerstwem przeprowadził w kwietniu 2019 r. cykl szkoleń na temat ubiegania się o przydział uprawnień do emisji. Następnie KOBiZE przyjmował i opiniował wnioski o przydział darmowych uprawnień, przedkładane wraz z raportami dotyczącymi danych podstawowych oraz planami metodyki monitorowania wraz ze sprawozdaniami z weryfikacji raportu dotyczącego danych podstawowych i planu metodyki monitorowania. Krajowy ośrodek ocenił i zaopiniował łącznie 644 takich

26 50 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku III. DZIAŁALNOŚĆ INSTYTUTU MAJĄCA UMOCOWANIE W AKTACH PRAWNYCH wniosków, przekazując je Ministrowi Środowiska, po czym na koniec września 2019 r. odpowiedni wykaz przedmiotowych instalacji został przedłożony Komisji Europejskiej. Monitorując kierunki rozwoju międzynarodowej polityki klimatycznej w 2019 r., ze szczególnym uwzględnieniem zobowiązań Polski w ramach Unii Europejskiej, Krajowy ośrodek wspomagał działania Ministerstwa Środowiska na forum krajowym i unijnym, m.in. w zakresie implementacji tzw. rozporządzenia ESR określającego regulacje prawne dotyczące obszaru non-ets w okresie Wyrazem tego wsparcia był szereg materiałów przekazywanych do Ministerstwa, takich jak analizy tematyczne dotyczące przyszłej sytuacji emisyjnej kraju w świetle celów unijnej polityki klimatycznej, dodatkowych wkładów analitycznych do instrukcji wyjazdowych na spotkania eksperckie, a także uczestnictwo w unijnych grupach roboczych (WG1, WG2 i inne). Ponadto KOBiZE przeanalizował i ocenił konsekwencje dla Polski przyjęcia rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu (tzw. rozporządzenia Governance). Krajowy ośrodek był również zaangażowany w prace nad Krajowym Planem na rzecz Energii i Klimatu (KPEiK), przygotowanym na mocy tego rozporządzenia. KOBiZE opracował, zgodnie z USZE, projekt Krajowego programu ograniczania zanieczyszczenia powietrza (KPOZP) oraz brał czynny udział w konsultacjach społecznych dotyczących tego projektu. W programie KPOZP Krajowy ośrodek wyznaczył odpowiednie działania i środki, które umożliwią realizację krajowych zobowiązań w zakresie redukcji emisji substancji, przyczyniając się jednocześnie do poprawy jakości powietrza. KPOZP przyjęła Rada Ministrów w drodze uchwały, po czym został on zgłoszony do Komisji Europejskiej. Wśród nowych zadań ustawowych KOBiZE, realizowanych od 2019 r., należy wymienić prowadzenie Rejestru średnich źródeł spalania paliw (MCP), co wynika z unijnej dyrektywy w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza ze średnich obiektów energetycznego spalania, implementowanej do polskiego prawa ochrony środowiska. Ponadto Krajowy ośrodek wspiera resort środowiska poprzez rozszerzenie swoich dotychczasowych działań sprawozdawczych wynikających z art. 72 unijnej dyrektywy w sprawie emisji przemysłowych, dotyczącej zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli. W ramach tych zadań w 2019 r. Krajowy ośrodek przygotował m.in. zestawienia na temat ok instalacji za lata i przekazał je do Europejskiej Agencji Środowiska (EEA). Nowym istotnym zadaniem ustawowym, na podstawie nowelizacji USZE z dnia 4 lipca 2019 r., stało się również opracowywanie prognoz zmian aktywności. Pierwsze prognozy mają zostać przygotowane przez KOBiZE we współpracy z innymi właściwymi resortami do końca 2021 r. Kolejnym nowym zadaniem ustawowym zrealizowanym przez KOBiZE w 2019 r. było przygotowanie po raz pierwszy danych emisyjnych ze źródeł powierzchniowych, liniowych i punktowych na potrzeby modelowania matematycznego transportu i przemian substancji w powietrzu wykonywanego w IOŚ-PIB. W ramach tych działań zostały opracowane metodyki określania wielkości emisji, zebrano dane niezbędne do ich ustalenia oraz zaprojektowano i zbudowano narzędzie informatyczne ułatwiające gromadzenie, przetwarzanie oraz wymianę danych o aktywnościach, wskaźnikach emisji oraz wielkościach emisji. KOBiZE współpracuje z GIOŚ w zakresie weryfikacji ww. danych przez Inspekcję Ochrony Środowiska. W 2019 r. dane emisyjne, wykorzystane przez IOŚ-PIB do wykonania modelowania wspierającego ocenę jakości powietrza dla 2018 r. były udostępniane urzędom marszałkowskim na potrzeby związane z opracowaniem programów ochrony powietrza dla stref, w których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe. Wśród baz danych prowadzonych przez KOBiZE jedną z największych jest Krajowa baza o emisjach gazów cieplarnianych i innych substancji, gromadząca dane i informacje pochodzące bezpośrednio od podmiotów korzystających ze środowiska, których działalność powoduje emisje do powietrza. Raporty za rok 2019 złożyło ponad 33 tys. podmiotów. Przy wykorzystaniu ww. danych Krajowy ośrodek realizuje ustawowe obowiązki sprawozdawcze, prowadzi analizy, czy wylicza wskaźniki np. wskaźniki emisyjności CO 2 oraz zanieczyszczeń powietrza, takich jak SO 2, NOx i pyłu całkowitego przy produkcji energii elektrycznej przez polski system elektroenergetyczny. Stałym obowiązkiem Krajowego ośrodka jest również sprawozdawczość krajowa. Polega ona na cyklicznym opracowywaniu raportów i ich terminowym przedkładaniu Ministrowi oraz odpowiednim instytucjom i agendom międzynarodowym, a także statystyce publicznej (GUS). Działalność ta pozwala na wywiązanie się Polski z krajowych zobowiązań sprawozdawczych na potrzeby raportowania w ramach Unii Europejskiej, a także konwencji, zwłaszcza Konwencji klimatycznej i konwencji LRTAP. W związku z tym KOBiZE opracowuje m.in. krajowe inwentaryzacje emisji gazów cieplarnianych oraz zanieczyszczeń, inwentaryzacje emisji ze źródeł objętych EU ETS i wielkości emisji w obszarze poza EU ETS (non-ets) i inne. W 2019 r. KOBiZE opracował również projekt tzw. raportu dwuletniego (biennial report under UNFCCC) w ramach zobowiązań Polski wynikających z Konwencji klimatycznej. Ponadto, jak co roku, KOBiZE przygotowywał i wydawał comiesięczny biuletyn Raport z rynku CO 2, publikowany na stronie internetowej KOBiZE i dystrybuowany w formule newslettera, w którym prezentowane są informacje dotyczące uwarunkowań rynkowych mających wpływ na system EU ETS. Równolegle do wspomnianych działań Krajowego ośrodka odbywa się intensywna praca jego ekspertów, w tym ekspertów prawnych, którzy nie tylko brali udział w analizach i wspomaganiu bieżących prac legislacyjnych Ministerstwa Środowiska dotyczących poprawek w ustawach krajowych, ale także wykazali aktywność na polu prawodawstwa unijnego. Ponadto KOBiZE brał udział w wypracowywaniu rozwiązań i opiniował szereg projektów istotnych dokumentów rządowych związanych z polityką energetyczno-klimatyczną kraju, w tym strategii, mających kształtować ją w przyszłych dekadach. Ekspertyzy, analizy, opracowania, materiały wykonane jako wkłady do wielu dokumentów dawały resortowi istotną pomoc merytoryczną. Z pewnością nieocenionym walorem eksperckiego zaplecza dla strony rządowej jest rozwój w KOBiZE jego Centrum Analiz Klimatyczno-Energetycznych (CAKE), które opracowuje narzędzia analityczne i wykonuje kompleksowe analizy, mające przyczynić się do lepszego zarządzania i wdrażania celów polityki klimatycznej i energetycznej. CAKE dzięki wykorzystaniu i dalszemu doskonaleniu zbudowanych narzędzi analitycznych, rozwijaniu sieci powiązań i kanałów komunikacyjnych dostarcza wiedzę poprzedzającą proces podejmowania decyzji. Wspierając Ministra, eksperci KOBiZE brali aktywny udział w procesie uzgadniania unijnych regulacji prawnych na wszystkich etapach procedowania nad ich projektami, mającymi na celu wypracowanie nowych i zmienianych aktów prawnych regulujących funkcjonowanie polityki klimatycznej w Unii Europejskiej. Coraz ambitniejsza polityka klimatyczno-energetyczna nakłada na państwa członkowskie konieczność wzmożenia wysiłków redukcyjnych, dlatego ekspertyzy Krajowego ośrodka, analizy i opiniowanie unijnych dokumentów, w tym projektów rozporządzeń, uczestniczenie w grupach roboczych i posiedzeniach międzynarodowych, wkłady do stanowisk rządowych oraz zaangażowanie w polskie działania na rzecz ochrony klimatu dawało Ministrowi niezbędne zaplecze merytoryczne w tym zakresie. Ponadto przez cały rok eksperci KOBiZE brali udział w negocjacjach klimatycznych podczas przygotowań

27 52 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku III. DZIAŁALNOŚĆ INSTYTUTU MAJĄCA UMOCOWANIE W AKTACH PRAWNYCH do Konferencji COP25 i w trakcie samego szczytu w grudniu 2019 r. Dodatkowo KOBiZE jako jedyny polski podmiot był współorganizatorem dwóch wydarzeń towarzyszących (tzw. side-eventów) organizowanych w ramach Pawilonu Unii Europejskiej oraz Paryskiego Komitetu ds. Budowania Potencjału (PCCB). Tym samym utrwaliła się nieodzowna rola Krajowego ośrodka, wspierającego Ministra nie tylko na wspomnianym forum unijnym, ale i na polu Konwencji klimatycznej, ponieważ pracownicy KOBiZE byli zarówno członkami delegacji rządowej, co w 2019 r. wiązało się dodatkowo z realizacją zadań Prezydencji COP24, która była udziałem Polski od rozpoczęcia szczytu klimatycznego w Katowicach w grudniu 2018 r. do otwarcia COP25 w Madrycie w grudniu 2019 r., jak również należą do grup eksperckich unijnych i działających w ramach Konwencji klimatycznej i Protokołu z Kioto, w tym przewodnicząc takim ciałom międzynarodowym, jak Rada Wykonawcza Mechanizmu Czystego Rozwoju (CDM EB) i Paryski Komitet ds. Budowania Potencjału (PCCB). Przedstawiciele KOBiZE zaangażowani są we współpracę międzynarodową na poziomie Unii Europejskiej w zakresie implementacji EU ETS w obszarze monitorowania, raportowania, weryfikacji emisji i akredytacji weryfikatorów. Główny organ współpracy europejskiej odpowiadający za ten obszar tj. Komitet ds. Zmian Klimatu (CCC) oraz działająca w jego zakresie Grupa Robocza 3 (WG3) powołały Techniczną Grupę Roboczą ds. monitorowania, raportowania, weryfikacji i akredytacji (TWG MRVA). Prace tej grupy polegają na przygotowaniu materiałów pomocniczych (formularzy elektronicznych, przewodników, przykładów, często zadawanych pytań itp.) do rozporządzeń KE 600/2012 i 601/2012 oraz na przygotowaniu ewentualnych propozycji zmian do ww. rozporządzeń. Spotkania tej grupy odbywają się w Brukseli lub organizowane są za pośrednictwem telekonferencji, wideokonferencji lub prezentacji internetowych. Udział przedstawicieli KOBiZE w pracach grupy polega na analizie i opiniowaniu dokumentów, przygotowywaniu uwag i propozycji poszczególnych zapisów, zgłaszaniu problemów wynikających z zastosowania obecnych wymogów prawnych itp. Dodatkowo przedstawiciele KOBiZE cyklicznie przygotowują wkłady do instrukcji wyjazdowych dla przedstawicieli Ministerstwa Środowiska uczestniczących w spotkaniach grup CCC/WG3 w obszarze monitorowania, raportowania, weryfikacji i akredytacji. Ponadto KOBiZE współpracuje z KE odpowiadając na zapytania i wypełniając różnego rodzaju formularze i ankiety dotyczące monitorowania, raportowania i weryfikacji emisji w ramach systemu handlu uprawnieniami. Pracownicy KOBiZE uczestniczą również w pracach Compliance Forum tj. nieformalnej platformy współpracy przedstawicieli administracji państwowej odpowiedzialnej za implementację Dyrektywy EU ETS w obszarze monitorowania, raportowania i weryfikacji emisji. Przedstawiciel KOBiZE wraz z przedstawicielami Komisji Europejskiej, Holandii, Niemiec i Irlandii jest członkiem Komitetu Sterującego Compliance Forum odpowiadającego za wyznaczanie programów prac grup zadaniowych oraz organizację warsztatów i konferencji. Przedstawiciele KOBiZE w 2019 r. uczestniczyli w międzynarodowej konferencji zorganizowanej w ramach Compliance Forum pod nazwą: 10th EU ETS Compliance Conference and Compliance Forum Training Event. W zakresie wynikającym z zaangażowania Polski w negocjacje, prowadzone przez strony Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (Konwencja Klimatyczna, UNFCCC) eksperci KOBiZE uczestniczyli we wszystkich sesjach negocjacyjnych, które odbyły się w 2019 r. jako eksperci wspierający Ministerstwo Środowiska, a od listopada 2019 r. Ministerstwo Klimatu. Brali również udział w szeregu innych spotkań, w tym w spotkaniach grup eksperckich, warsztatach i konferencjach. Zaangażowanie ekspertów KOBiZE w negocjacje stron UNFCCC w 2019 r., podobnie jak w latach poprzednich, dotyczyło następujących obszarów tematycznych: system mierzenia, raportowania i weryfikacji emisji gazów cieplarnianych stron Konwencji, funkcjonowanie i tworzenie rozwiązań rynkowych i pozarynkowych w ramach Konwencji, mitygacja, przegląd ambicji działań w okresie przed 2020 r. oraz ambicji stron w ramach Porozumienia paryskiego, budowanie potencjału, adaptacja do zmian klimatu, emisje z transportu morskiego i lotnictwa, kwestie prawne, finanse międzynarodowe i inne tematy związane z monitorowaniem i analizowaniem decyzji stron Konwencji. Podczas obu sesji negocjacyjnych, w Bonn w czerwcu 2019 r. (SBI50/SBSTA50) oraz w Madrycie w grudniu 2019 r. (SBI51/SBSTA51, COP25/ CMP15 i CMA2) eksperci KOBiZE brali udział nie tylko w negocjacjach, zgodnie z zakresem tematycznym, w którym się specjalizują, ale także w roboczych spotkaniach unijnych grup eksperckich, codziennym spotkaniu ekspertów wiodących (ang. issue leaders) dla poszczególnych obszarów tematycznych, organizowanych ad hoc spotkaniach ekspertów z tzw. klastrów tematycznych oraz w szeregu wydarzeń towarzyszących organizowanych podczas COP. Eksperci KOBiZE uczestniczyli w pracach grup eksperckich, powołanych w ramach Grupy Roboczej ds. Międzynarodowych Aspektów Środowiska zmiany klimatu (WPIEI-cc) w Radzie Unii Europejskiej zarówno w trakcie sesji negocjacyjnych, jak i w okresie międzysesyjnym. W skład ww. grup eksperckich wchodzą przedstawiciele państw członkowskich UE. W 2019 r. koordynacja prac tych grup była zadaniem przewodniczącej Radzie UE w pierwszej połowie roku Rumunii, a w drugiej Finlandii. Pracownicy KOBiZE byli zaangażowani w prace następujących grup: IG MEX grupa ekspercka ds. mechanizmów elastycznych, dedykowana w szczególności aspektom mechanizmów rynkowych (udział w trzech spotkaniach w 2019 r. i kilku spotkaniach ad hoc podczas sesji); IG TRANSPARENCY grupa tematyczna ds. transparencji (dwa spotkania w 2019 r. oraz zdalny udział w spotkaniu dotyczącym zgłoszenia UE na temat przyszłych ram transparencji Enhanced Transparency Framework/ETF); IG pre2020 grupa tematyczna ds. działań przed 2020 r. (udział w czterech telekonferencjach w okresie międzysesyjnym i kilku spotkaniach ad hoc podczas sesji); EGI grupa ekspercka ds. środków wdrażania (udział w dwóch spotkaniach w 2019 r.); IG LEX grupa ekspercka ds. prawnych (udział w trzech spotkaniach w okresie międzysesyjnym oraz w kilku spotkaniach ad hoc podczas negocjacji). Pracownicy KOBiZE brali również udział w warsztatach tematycznych powiązanych z procesem UNFCCC, co wiązało się z realizacją zadań Prezydencji COP24, która była udziałem Polski od rozpoczęcia 24 szczytu klimatycznego w Katowicach do otwarcia COP25 w Madrycie i przejęcia Prezydencji COP przez Chile 2 grudnia 2019 r., w tym w tygodniu klimatycznym dla regionu Ameryki Łacińskiej i Karaibów (Latin America and Carribean Climate Week, LAC- CW) w Salvador de Bahia w Brazylii w sierpniu 2019 r. (1 osoba) i w tygodniu klimatycznym dla regionu Azji i Pacyfiku w Bangkoku w Tajlandii we wrześniu 2019 r. (Asia-Pacific Climate Week, APCW), w którym uczestniczyło dwoje ekspertów z KOBiZE w ramach pełnionych przez siebie funkcji w organach UNFCCC. Ekspert KOBiZE brała też aktywny udział w III Forum Standing Committee on Finance w Bejrucie (Liban), gdzie prowadziła dyskusję panelową na temat budowania potencjału i finansowania działań klimatycznych w miastach.

28 54 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku III. DZIAŁALNOŚĆ INSTYTUTU MAJĄCA UMOCOWANIE W AKTACH PRAWNYCH Poza ww. spotkaniami, w obszarze transparencji i budowania potencjału w tym zakresie pod Porozumieniem paryskim w marcu 2019 r. odbyły się dwudniowe warsztaty w Rzymie, zorganizowane przez GEF i UNFCCC, w których udział wzięła ekspert KOBiZE pełniąca funkcję przewodniczącej Paryskiego Komitetu ds. Budowania Potencjału (Paris Committee on Capacity Building, PCCB). Dwoje ekspertów KOBiZE uczestniczyło również w marcu 2019 r. w dwudniowych warsztatach Grupy eksperckiej ds. zmian klimatu (CCXG) funkcjonującej w ramach OECD, które odbyły się w Paryżu, w siedzibie OECD. W ramach przygotowań do COP25 i organizacji cyklu dni tematycznych w zakresie budowy potencjału podczas COP25 odbyły się dwa spotkania robocze zorganizowane przez Sekretariat UNFCCC i UNDP w Bonn w sierpniu 2019 r. oraz w Stambule w październiku 2019 r. W obu tych spotkaniach udział wzięła ekspert KOBiZE zajmująca się tematyką budowania potencjału. W 2019 r. odbyły się dwie sesje negocjacyjne UNFCCC, w których brali udział pracownicy KOBiZE. Pierwszym z tych spotkań była sesja ciał pomocniczych UNFCCC (Subsidiary Body on Implementation, SBI/Subsidiary Body on Scientific and Technological Advice, SBSTA), która odbyła się w czerwcu 2019 r. w Bonn. Podczas trzeciego posiedzenia komitetu PCCB, które odbyło się w trakcie tej sesji, ekspert KOBiZE została wybrana po raz drugi na roczną kadencję przewodniczącej PCCB, jako przedstawicielka państw rozwiniętych. Przed czerwcową sesją SBI/SBSTA odbyło się również posiedzenie CDM EB, w którym brał udział ekspert pełniący funkcję przewodniczącego CDM EB. Druga sesja negocjacyjna, stanowiąca jednocześnie 25 Konferencję Stron UNFCCC (szczyt klimatyczny COP25), łącznie z drugą sesją Stron Porozumienia paryskiego (CMA 2), odbyła się w grudniu 2019 r. w Madrycie. Poprzedziła ją sesja Rady Wykonawczej CDM, której przewodniczył ekspert KOBiZE. W dniu oficjalnego otwarcia konferencji Polska przekazała Prezydencję COP Chile, które będzie pełniło tę funkcję przez najbliższy rok. W trakcie COP25 eksperci KOBiZE brali nie tylko udział w negocjacjach, w ramach swoich grup eksperckich i klastrów tematycznych, ale i w wydarzeniach towarzyszących COP, prezentując m.in. projekt LIFE Climate CAKE PL (Centrum Analiz Klimatyczno-Energetycznych), realizowany przez KOBiZE podczas wydarzenia w pawilonie unijnym oraz w hubie PCCB. Wydarzenia, seminaria i warsztaty pod auspicjami PCCB (PCCB Capacity Building Hub) odbywały się w ramach COP25 po raz drugi. Ekspert KOBiZE, w ramach swojej działalności jako przewodnicząca PCCB, brała aktywny udział w przygotowaniu hubu oraz w poszczególnych wydarzeniach z nim związanych, a także w szeregu wydarzeń i prezentacji poza PCCB Hub, takich jak: techniczna faza przeglądu ambicji przed 2020 r., oficjalna prezentacja wspólnego biuletynu CTCN, Adaptation Committee i PCCB, nieformalne forum LCIPP, wspólne posiedzenie GCF i przewodniczących konstytucyjnych ciał konwencji, oficjalne wydarzenie towarzyszące PCCB (PCCB side event) na temat praw człowieka w budowaniu potencjału, spotkanie Zespołu Zadaniowego UCLG (United Cities and Local Governments of Africa Task Force) do spraw lokalnych wkładów na rzecz mitygacji i adaptacji w Afryce oraz inne wydarzenia i warsztaty, przedstawiając w trakcie tych spotkań i posiedzeń informacje o działalności PCCB i partnerów Komitetu. Eksperci KOBiZE pełnią szereg funkcji w ciałach i komitetach działających w ramach Konwencji i Protokołu z Kioto. Ekspert KOBiZE pełni funkcję przewodniczącego Rady Wykonawczej Mechanizmu Czystego Rozwoju (Clean Development Mechanism Executive Board, CDM EB). Od 2018 r. ekspert KOBiZE przewodniczy pracom Paryskiego Komitetu do spraw Budowania Potencjału (Paris Committee on Capacity Building, PCCB), jednego z konstytucyjnych ciał (ang. constituted bodies) Konwencji. Od grudnia 2019 r. decyzją COP25 PCCB jest również komitetem wspierającym działania Porozumienia paryskiego. Członkiem Komitetu Nadzorującego Mechanizm Wspólnych Wdrożeń (Joint Implementation Supervisory Committee, JISC) jest również ekspertka KOBiZE. Kolejny ekspert KOBiZE należy do ekspertów w zasobie UNFCCC (UNFCCC roster of experts). W ramach pełnienia tych funkcji, wymienieni eksperci uczestniczyli w warsztatach recenzentów wiodących (Lead Reviewers Meeting) w Bonn, w dniach marca 2019 r., w czterech spotkaniach Rady Wykonawczej Mechanizmu Czystego Rozwoju, CDM DNA Forum (Designated National Authorities Forum), w warsztatach z zakresu budowania potencjału zorganizowanych przez Komisję Europejską w lutym 2019 r., w warsztatach na temat Art. 6 Porozumienia Paryskiego w Glion (Szwjacaria) w marcu 2019 r., w regionalnych warsztatach dla państw Partnerstwa Wschodniego na temat przeglądu NDCs w 2020 r., które odbyły się w listopadzie 2019 r. w Tbilisi (Gruzja) oraz zdalnie w posiedzeniu JISC. Ekspert KOBiZE brał również udział w spotkaniu grupy roboczej Międzynarodowej Organizacji Morskiej (International Maritime Organisation, IMO) ds. ograniczania emisji gazów cieplarnianych ze statków. W ramach prac związanych z negocjacjami i wsparciem w tym zakresie dla Ministerstwa Środowiska, a od listopada 2019 r. dla Ministerstwa Klimatu eksperci KOBiZE przygotowali również szereg analiz dotyczących kwestii omawianych i negocjowanych w ramach UNFCCC oraz przygotowań do tych negocjacji na poziomie europejskim. Podsumowując funkcjonowanie Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami można stwierdzić, że w roku 2019 nastąpiło dalsze ugruntowanie istotnej pozycji KOBiZE, który łączy funkcję administratora systemu z kompetencjami ośrodka inwentaryzacyjnego, sprawozdawczego i analitycznego, wraz z ekspercką aktywnością wspierającą wysiłki Polski na rzecz ochrony powietrza i klimatu na forum krajowym, unijnym i światowym, wykonując profesjonalnie i terminowo swoje obowiązki, których zakres z roku na rok rozszerza się. 2. Zakład Modelowania Atmosfery i Klimatu Na mocy noweli do ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz.U t.j. z dnia ), Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy został zobowiązany do wykonywania zadań polegających na modelowaniu matematycznym transportu i przemian substancji w powietrzu oraz opracowywaniu analiz wyników tego modelowania na potrzeby wparcia działalności państwowego monitoringu środowiska oraz zadań powierzonych Głównemu Inspektoratowi Ochrony Środowiska. Główne zadania IOŚ-PIB obejmujące matematyczne modelowanie transportu i przemian substancji w powietrzu wymienione są w art. 88 ust. 6 ww. ustawy. Zasady, terminy i zakres przekazywania danych modelowych między IOŚ-PIB, a GIOŚ zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U poz. 1120) z dnia 6 czerwca 2018 roku. W 2019 roku matematyczne modelowanie wraz z jego analizą w postaci raportów wykonane przez ZMAiK IOŚ-PIB na potrzeby ww. ustawy i rozporządzenia uwzględniało następujące prace przekazane do GIOŚ we wskazanych w ustawie terminach:

29 56 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku III. DZIAŁALNOŚĆ INSTYTUTU MAJĄCA UMOCOWANIE W AKTACH PRAWNYCH Wykonanie oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref (Art. 89, Dz.U poz. 1396) Ustalenie odpowiedniego sposobu oceny jakości powietrza w poszczególnych strefach (Art. 88, ust. 2, Dz.U poz ) Określanie ryzyka przekroczeń poziomów dopuszczalnych albo przekroczeń poziomów docelowych lub dopuszczalnych, powiększonych o margines tolerancji, lub poziomów alarmowych oraz celów długoterminowych, spowodowanych przenoszeniem zanieczyszczeń z terytorium innego państwa (Art. 92a, ust. 1, Dz.U poz ) Określanie ryzyka wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu albo informacji o wystąpieniu przekroczenia poziomu alarmowego, dopuszczalnego lub docelowego substancji (Art. 93, ust. 1, Dz.U poz. 1396) Wyznaczania reprezentatywności stanowisk pomiarowych (Art. 90, ust. 3, Dz.U poz. 1396) Prognozowanie stężeń substancji w powietrzu na potrzeby opracowania krajowego programu ochrony powietrza (Art. 91c, Dz.U poz. 1396) Dodatkowo Zakład Modelowania Atmosfery i Klimatu w 2019 roku wspierał Ministerstwo Środowiska oraz Główny Inspektorat Ochrony Środowiska następującymi modelowymi analizami: Efektywność redukcji związanej z Programami Ochrony Powietrza w skali kraju Udział kategorii źródeł emisji w poziomach substancji w powietrzu na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza w 2019 roku Na potrzeby przygotowania się do wykonania tzw. zadań ustawowych, IOŚ-PIB pozyskał dotację na realizację Modelowania matematycznego transportu i przemian substancji w powietrzu oraz analizę wyników tego modelowania na potrzeby ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U poz. 799)" (umowa z NFOŚiGW nr. 574/2019/Wn07/MN-po/D), w ramach której rozbudowano i utrzymano infrastrukturę komputerową oraz zatrudniono kadrę wykwalifikowanych specjalistów. 3. Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka Na mocy zapisów aktu prawnego: Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata , który stanowi wypełnienie przepisu art. 23 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. z 2019 roku, poz.1355, z późn. zm.), Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka funkcjonująca w ramach Zakładu Zintegrowanego Monitoringu Środowiska realizuje następujące zadania: pomiary składu pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5, rtęci w stanie gazowym oraz depozycji metali ciężkich i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych na stacjach monitoringu tła regionalnego; (podsystem monitoringu jakości powietrza), monitoring tła zanieczyszczenia atmosfery na stacjach w Łebie, Jarczewie, Puszczy Boreckiej i na Śnieżce wg programów EMEP, GAW/WMO i COMBINE/HELCOM (podsystem monitoringu jakości powietrza), Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego (podsystem monitoringu przyrody), gdzie wykonywano pomiary dla kilkudziesięciu zanieczyszczeń, w ramach 16 programów pomiarowych: - Meteorologia, - Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, - Chemizm opadów atmosferycznych, - Chemizm opadu podkoronowego, - Chemizm spływu po pniach, - Metale ciężkie i siarka w porostach, - Chemizm roztworów glebowych, - Wody podziemne, - Chemizm opadu organicznego, - Wody powierzchniowe (jeziora), - Uszkodzenia drzew i drzewostanów, - Struktura i dynamika szaty roślinnej, - Epifity nadrzewne, - Hydrobiologia rzek makrofity i ocena hydromorfologiczna koryta rzecznego, - Gatunki inwazyjne obcego pochodzenia rośliny, - Zmiany pokrycia terenu i użytkowanie ziemi. 4. Opiniowanie oddziaływania nawozu na środowisko Od 2002 roku Instytut wydaje opinie dotyczące oddziaływania nawozu na środowisko. Obecnie, na mocy Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2008 roku (Dz. U. nr 119, poz. 765, z późn. zm.; Dz. U. 2009/224, poz. 1804), Instytut jest upoważniony do wydawania opinii w zakresie oddziaływania na środowisko nawozu organicznego i organiczno-mineralnego lub organicznego i organiczno-mineralnego środka wspomagającego uprawę roślin/poprawiającego właściwości gleby wytworzonego z surowców będących odpadami lub ubocznymi produktami zwierzęcymi lub z produktów uzyskanych z odpadów lub ubocznych produktów zwierzęcych, albo zawierającego w swoim składzie odpady lub

30 58 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku III. DZIAŁALNOŚĆ INSTYTUTU MAJĄCA UMOCOWANIE W AKTACH PRAWNYCH uboczne produkty zwierzęce lub produkty uzyskane z odpadów lub ubocznych produktów zwierzęcych, a także nawozu lub środka wspomagającego uprawę roślin/poprawiającego właściwości gleby, w których składzie chemicznym występuje substancja dotychczas nieznana lub nie stosowana w rolnictwie. Celem prac jest minimalizacja negatywnego oddziaływania na środowisko tych nawozów lub środków wspomagających uprawę roślin/poprawiających właściwości gleby. W 2019 roku wykonano 48 opinii dotyczących oddziaływania na środowisko organicznych i organiczno-mineralnych nawozów oraz środków wspomagających uprawę roślin/poprawiających właściwości gleby. Koordynatorem prac związanych z opiniowaniem oddziaływania nawozu, środka wspomagającego uprawę roślin/poprawiającego właściwości gleby na środowisko jest prof. dr hab. inż. Barbara Gworek. 5. Opiniowanie środków ochrony roślin Opinie dotyczące szkodliwości dla środowiska środków ochrony roślin przewidzianych do wprowadzenia do obrotu i stosowania w Polsce i UE są wykonywane w Instytucie od 1996 roku. Obecnie Instytut jest upoważniony do opracowywania ocen i raportów w procesie dopuszczania środków ochrony roślin do obrotu w pełnym zakresie, obejmującym: ich właściwości fizyczne, chemiczne i metody analityczne, oddziaływanie środka ochrony roślin na zdrowie człowieka i zwierząt oraz na zwalczane kręgowce (toksykologia), oddziaływanie środka ochrony roślin na zdrowie człowieka i zwierząt wynikające z pozostałości środka ochrony roślin w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na ich powierzchni (pozostałości), oddziaływanie na organizmy niebędące celem jego zastosowania (ekotoksykologii), los i zachowanie w środowisku, skuteczność działania z uwzględnieniem niekorzystnego działania na rośliny lub produkty roślinne (skuteczność) oraz istotności toksykologicznej metabolitów zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o ochronie roślin z dnia z dnia 8 marca 2013 r. (Dz.U.2013 poz. 455 z późn.zm.). Instytut jest wskazany przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w rejestrze podmiotów upoważnionych do opracowywania ocen i raportów w powyższym zakresie. W 2019 roku oceniono 2 projekty raportów substancji aktywnych, 68 projektów raportów środków ochrony roślin dla potrzeb rejestracji strefowej i krajowej, komentowano 5 projektów ocen substancji czynnych i 24 projekty raportów środków ochrony roślin. Oceniono także 3 dokumentacje dotyczące równoważności substancji aktywnych i opracowano 18 raportów w sprawie równoważności materiału technicznego substancji czynnych. Ponadto przeklasyfikowano 3 środki ochrony roślin. Koordynatorami prac związanych z opiniowaniem środków ochrony roślin są: prof. dr hab. inż. Barbara Gworek i mgr inż. Danuta Maciaszek. Czy wiesz, że...? W Europie wyrzuca się średnio ok. 179 kg żywności/osobę rocznie. Szacuje się, że w samej Polsce wynik ten wynosi aż 235 kg, gdzie do kosza najczęściej trafia aż 50% kupionego pieczywa oraz 1/3 warzyw i wędlin. Skutki takiego marnotrawstwa odbijają się nie tylko na domowym budżecie, ale mają również wymiar ekonomiczny, społeczny i ekologiczny. To, co kupujemy i w jakich ilościach, ma realny wpływ na otaczające nas środowisko oraz zmiany klimatu. Czy wiesz, że...? Twórca popularnych reklamówek, Sten Gustaf Thulin wierzył, że jego wynalazek pozwoli chronić środowisko, stanowiąc alternatywę dla papierowych toreb, których produkcja przyczynia się do wyrębu drzew. Niestety, aż 40% produkowanych foliówek używanych jest tylko raz.

31 Konferencja prasowa PROGNOZY JAKOŚCI POWIETRZA W POLSCE Wystawa z okazji 25-lecia PEC Geotermia Podhalańska Przystąpienie do IOŚ-PIB do partnerstwa na rzecz realizacji celów zrównoważonego rozwoju w Polsce

32 IV. WYKORZYSTANIE WYNIKÓW PRAC W PRAKTYCE

33 64 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku IV. WYKORZYSTANIE WYNIKÓW PRAC W PRAKTYCE IV. WYKORZYSTANIE WYNIKÓW PRAC W PRAKTYCE Wyniki prac Instytutu wykorzystywane są w bieżącej działalności Ministerstwa Środowiska/ Ministerstwa Klimatu i Inspekcji Ochrony Środowiska, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Polskiego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, Mnisterstwa Gospodarki Morskiej i Żeglugi Środlądowej, a także innych podmiotów krajowych. Stanowią także wypełnienie zobowiązań międzynarodowych Polski w zakresie ochrony środowiska. Poniżej podano tematy niektórych prac wykonanych w Instytucie w 2019 roku. 1. Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (BDO) zamawiający Ministerstwo Klimatu Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (BDO) jest systemem informatycznym, utworzonym na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach. Integralną częścią BDO jest Rejestr podmiotów wprowadzających produkty, produkty w opakowaniach i gospodarujących odpadami, który został uruchomiony 24 stycznia 2018 r. Na mocy porozumienia pomiędzy Ministerstwem Środowiska, obecnie Klimatu, a Instytutem Ochrony Środowiska-Państwowym Instytutem Badawczym z dnia 7 grudnia 2018 r., Instytut realizuje projekt, którego celem jest utworzenie kolejnych modułów systemu BDO. Projekt realizowany jest przy współpracy z Departamentem Gospodarki Odpadami Ministerstwa Klimatu. W 2019 roku dokonano integracji z funkcjonującym Rejestrem BDO, wdrożono moduł elektronicznych wniosków i zarządzania kontem oraz użytkownikami, moduł ewidencji oraz sprawozdawczości w zakresie składania sprawozdań podmiotów odbierających odpady komunalne, sprawozdań podmiotów prowadzących Punkt Selektywnego Zbierania Odpadów, sprawozdań podmiotów zbierających odpady komunalne. Uruchomiono i udostępniono również moduł rejestracji instytucji i organów administracji publicznej. Prace nad modułem ewidencji odpadów obejmowały również zorganizowanie pilotażowych uruchomień modułu ewidencji. Dodatkowo uruchomiony został pilotaż systemu dla pracowników Urzędów Marszałkowskich zajmujących się obsługą elektronicznych wniosków. Udostępnione zostało również API dla twórców oprogramowania, które umożliwia integrację oprogramowania zewnętrznego z systemem BDO. Dzięki integracji z BDO ewidencja odpadów może być prowadzona w dotychczas wykorzystywanym przez podmiot systemie, z jednoczesnym zapisem niezbędnych danych do systemu BDO. Na potrzeby zapewnienia wsparcia użytkowników pilotażu uruchomiono Contact Center służące jako kanał zgłaszania błędów, uwag i spostrzeżeń oraz do komunikacji z uczestnikami pilotażu. Dodatkowo wykonano szereg działań informacyjnych i edukacyjnych obejmujących między innymi: uruchomienie i prowadzenie strony informacyjnej nagranie i opublikowanie filmów instruktażowych dla użytkowników z zakresu działania systemu zorganizowanie stoiska promocyjnego na targach Pol-Eco System 2019 zorganizowanie i przeprowadzenie szkoleń dla ponad 9000 osób 2. Monitoring tła zanieczyszczenia atmosfery na Stacji "Puszcza Borecka" dla potrzeb EMEP, GAW/WMO i Komisji Europejskiej w latach EMEP (oraz ostatni etap poprzedniego projektu dotyczącego lat ) zleceniodawca Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Praca jest cyklicznie wykonywana na zlecenie Głownego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Celem zadania jest wypełnienie jednego ze zobowiązań Polski wynikających z Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości oraz Protokołu do tej Konwencji w sprawie finansowania EMEP, związanego z dostarczaniem informacji o stężeniach i strumieniach wybranych zanieczyszczeń docierających do podłoża i jednocześnie zapewnienie informacji podlegającej międzynarodowej wymianie w ramach programu GAW/WMO. Ponadto zgodnie z zapisami dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/107/WE w sprawie arsenu, kadmu, niklu, rtęci i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) w otaczającym powietrzu część badań programu pomiarowego ma na celu ocenę tła zanieczyszczenia powietrza metalami ciężkimi i WWA, natomiast - zgodnie z zapisami dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy część badań ma na celu dostarczanie informacji o stężeniu i składzie chemicznym pyłu PM2,5. Informacje wytworzone w ramach zadania będą wykorzystywane do oceny działań podejmowanych w Europie oraz w skali kraju na rzecz ochrony środowiska i zdrowia ludzkiego przed zakwaszającymi, utleniającymi i toksycznymi zanieczyszczeniami powietrza. Celem zadania jest również zapewnienie danych dla potrzeb krajowych systemów oceny jakości powietrza, a także zapewnienie informacji podlegającej międzynarodowej wymianie, zgodnie z wymogami dotyczącymi raportowania do europejskiej bazy danych (AIRBASE+). 3. Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 w latach w zakresie siedlisk przyrodniczych zleceniodawca Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych występujących w Polsce ma na celu gromadzenie danych dotyczących aktualnego stanu ich ochrony i jest prowadzony od 2006 roku. Podstawę prawną realizacji projektu stanowią: Dyrektywa Siedliskowa (Dyrektywa Rady

34 66 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku IV. WYKORZYSTANIE WYNIKÓW PRAC W PRAKTYCE Nr 92/43 z 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory), która nakłada obowiązek monitorowania stanu zachowania siedlisk przyrodniczych i gatunków z załącznika I, II, IV i V Dyrektywy), Konwencja o różnorodności biologicznej (Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r., Dz.U z dnia 6 listopada 2002 r.) oraz Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. ). Realizacja projektu jest koordynowana przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ) i finansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). W latach przeprowadzono badania monitoringowe (terenowe i studialne) na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ), w ramach prac Konsorcjum: Instytut Badawczy Leśnictwa (Lider), Instytut Ochrony Środowiska PIB, Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków i TAXUS IT Sp. z. o.o. Przez cały okres realizacji projektu prace IOŚ-PIB obejmowały nieleśne siedliska lądowe (zaroślowe, łąkowe i murawowe) oraz siedliska wodne i nawodne. Prace realizowane w 2019 obejmowały przygotowanie raportów podsumowujących wyniki monitoringu siedlisk badanych w poprzednim roku. Na podstawie danych, zebranych w terenie zgodnie z metodyką GIOŚ, opracowano opisy badanych siedlisk, uwzględniające wyniki oceny parametrów stanu ochrony danego siedliska i wskaźników jego specyficznej struktury i funkcji w trzech kategoriach (stan właściwy, niezadowalający, zły). W raportach/zestawieniach wyników przedstawiono informacje nt. stanu zachowania badanych siedlisk na każdym stanowisku wraz ze wskazaniem oddziaływań i zagrożeń oraz przedstawieniem rekomendacji w zakresie działań ochronnych. W opracowaniach umieszczono opisy zaobserwowanych zmian w stosunku do poprzedniego cyklu badań monitoringowych, przedstawiające informacje o zmianie ocen wskaźników/parametrów/stanu ochrony/oddziaływań/zagrożeń, jak również informacje na temat możliwych przyczyn tych zmian. Ponadto zgłoszono uwagi do obowiązującej metodyki monitoringu siedlisk, zwaloryzowano wskaźniki oraz przygotowano wskazania do dalszego monitoringu. Uzyskane dane terenowe zostały zapisane w postaci formularzy sprawozdawczych dla obszarów Natura 2000, które zostały przekazane Generalnej Dyrekcji Środowiska (GDOŚ) do wykorzystania w raportach dla Komisji Europejskiej (KE), przygotowywanych przez GIOŚ we współpracy z GDOŚ. Wyniki badań, przeprowadzonych na cennych siedliskach przyrodniczych w regionach geograficznych Polski (Kontynentalny i Alpejski), zostały uwzględnione w Projekcie Raportu dla Komisji Europejskiej, która na podstawie informacji zebranych z krajów UE, co 6 lat przygotowuje oceny skuteczności działań ochronnych stosowanych na poziomie kontynentu. Wyniki przeprowadzonego monitoringu będą mogły być wykorzystane przez podmioty krajowe (m.in. Parki Narodowe, RDOŚ, GDOŚ), np. przy opracowywaniu Planów Zadań Ochronnych, a także w wielu innych dokumentach, uwzględniających stan zachowania chronionych gatunków i siedlisk (np. Oceny oddziaływania na środowisko). Informacje/dane nt. występujących w Polsce cennych europejskich siedlisk przyrodniczych zostały wprowadzone do bazy danych GIOŚ/IOP oraz wykorzystane do przygotowania cyklicznej publikacji GIOŚ - Biuletynie Monitoringu Przyrody (19/2019/1). 4. Ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód wraz z opracowaniem rejestru wykazów obszarów chronionych zleceniodawca Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie Zadanie zostało zrealizowane na zamówienie Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wód Polskich w ramach Konsorcjum trzech firm: Instytut Ochrony Środowiska PIB (Lider Konsorcjum), Pectore-Eco Sp. z o.o., oraz Klubu Przyrodników Stowarzyszenia. Praca jest elementem projektu nr POIS /16 pn.: Opracowanie II aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy wraz z dokumentami planistycznymi stanowiącymi podstawę do ich opracowania, współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Funduszu Spójności i realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Zasadniczym celem pracy było ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) oraz jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) na potrzeby opracowania drugiej aktualizacji planów gospodarowania wodami na lata dla wszystkich obszarów dorzeczy w Polsce. Wymóg ten wynika z zapisów Dyrektywy 2000/60/ WE (Ramowej Dyrektywy Wodnej), w której zdefiniowanie celów środowiskowych dla jednolitych części wód jest jednym z kluczowych etapów w 6-letnim cyklu planistycznym. Ramowa Dyrektywa Wodna, ustanawiając ramy na rzecz ochrony śródlądowych wód powierzchniowych, wód przejściowych, wód przybrzeżnych oraz wód podziemnych, nakazała wszystkim państwom członkowskim UE dążenie do osiągnięcia celów środowiskowych dla jednolitych części wód poprzez wdrożenie działań mających zapewnić długookresowe, racjonalne gospodarowanie wodami oraz ochronę zasobów wodnych w myśl zasady zrównoważonego rozwoju. W art. 4 ust. 1 RDW określono ogólny cel, jaki ma być osiągnięty w odniesieniu do wszystkich części wód powierzchniowych i podziemnych, czyli dobry stan do 2015 roku, a także wprowadzono zasadę zapobiegania dalszemu pogorszeniu się ich stanu. Zdefiniowanie celów środowiskowych jest zatem procesem niezbędnym do dalszego planowania gospodarowania wodami, jak choćby wskazania jednolitych części wód zagrożonych nieosiągnięciem dobrego stanu czy określenia programów działań. W ramach realizacji pracy opracowano cele środowiskowe dla jednolitych części wód powierzchniowych w odniesieniu do wymagań określonych dla stanu lub potencjału ekologicznego i stanu chemicznego, dla jednolitych części wód podziemnych w odniesieniu do wymagań określonych dla stanu ilościowego i chemicznego oraz wymagań dotyczących wód dla obszarów chronionych, jak i dodatkowych celów środowiskowych wynikających ze szczegółowych wymagań dot. stanu wód, np. drożności cieków dla ryb dwuśrodowiskowych, przepływów środowiskowych. Wynikiem pracy jest zestawienie celów środowiskowych dla wszystkich jednolitych części wód w Polsce oraz rejestr wykazów obszarów chronionych dla potrzeb drugiej aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy na lata , zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej.

35 68 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku IV. WYKORZYSTANIE WYNIKÓW PRAC W PRAKTYCE 5. Weryfikacja danych i ocen z monitoringu jezior prowadzonego w latach oraz analiza przyczyn nieosiągnięcia dobrego stanu wód zleceniodawca Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Praca została zrealizowana na zamówienie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska i ma charakter pracy rutynowej, wykonywanej corocznie na puli aktualnych danych monitoringowych. W roku 2019 weryfikacji podlegały dane i oceny stanu wód jeziornych pozyskane przez Inspekcję Ochrony Środowiska w 2018 roku w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Praca obejmowała przeprowadzenie weryfikacji poprawności wyników i ocen stanu wód jeziornych w zakresie wskaźników oceny stanu ekologicznego i chemicznego wód w tym oceny na podstawie elementów biologicznych, fizykochemicznych, hydromorfologicznych oraz chemicznych, a także ogólnej oceny stanu wód zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2016 r., poz. 1187). Zakres prac obejmował również redakcję raportu na temat oceny stanu jezior, z uwzględnieniem klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego oraz oceny spełnienia warunków dodatkowych ustalonych dla obszarów chronionych, dla jcwp jeziornych, badanych w roku 2018 przez Inspekcję Ochrony Środowiska w ramach PMŚ. Oceny stanu wód w Polsce, weryfikowane i syntetyzowane corocznie w ramach zamówienia, są wykorzystywane w pracach planistycznych z zakresu gospodarki wodnej jako podstawa planów gospodarowania wodami w Polsce, projektowania sieci i programu monitoringu wód w Polsce, jak również są raportowane do KE w ramach wypełniania przez Polskę zobowiązań międzynarodowych. Efekty praktyczne pracy obejmują zapewnienie podmiotom korzystającym (PGW Wody Polskie, rzgw, GIOŚ, GDOŚ) narzędzia do racjonalnego gospodarowania wodami w Polsce. Praca odpowiada również na zapotrzebowanie społeczeństwa w stosunku do jakości wód oraz spełnia oczekiwania społeczne w zakresie dostępu do informacji o stanie środowiska. 6. Opracowanie metodyk wyboru reprezentatywnych jcwp do monitorowania, a także zapewnienia jakości monitorowania oraz szacowania wiarygodności pomiarów fizycznych, chemicznych i biologicznych, a także niepewności ocen poszczególnych wskaźników oraz niepewności oceny stanu lub potencjału ekologicznego i stanu chemicznego zleceniodawca Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Praca realizowana w całości w roku 2019 na zamówienie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska w ramach konsorcjum Instytutu Ochrony Środowiska PIB (Lider Konsorcjum), Europejskiego Regionalnego Centrum Ekohydrologii Polskiej Akademii Nauk oraz Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB we współpracy ze statystykami z Politechniki Warszawskiej. Celem pracy było opracowanie metodyk zapewnienia jakości monitorowania oraz szacowania wiarygodności pomiarów wskaźników fizycznych, chemicznych i biologicznych oraz szacowania niepewności ocen poszczególnych wskaźników jakości wód dla wszystkich kategorii wód. Zakres prac obejmował przygotowanie szeregu wytycznych i przewodników dla pracowników Inspekcji Ochrony Środowiska w zakresie: metodyki wyboru reprezentatywnych jednolitych części wód oraz reprezentatywnych ppk do monitorowania; metodyki zapewnienia jakości monitorowania oraz szacowania wiarygodności pomiarów wskaźników fizycznych, chemicznych i biologicznych; metodyki szacowania niepewności ocen poszczególnych wskaźników jakości wód; metodyki szacowania niepewności oceny stanu lub potencjału ekologicznego; metodyki szacowania niepewności oceny stanu chemicznego; przewodnika do wykonywania ocen stanu wód powierzchniowych Jednym z efektów pracy było również przygotowanie propozycji zmian do rozporządzenia monitoringowego i klasyfikacyjnego Ministra Gospodarki Morskiej i żeglugi Śródlądowej niezbędnych do wprowadzenia na skutek zaproponowanych rozwiązań metodycznych. Praca obejmowała również przygotowanie merytoryczne, redakcję i wydanie w formie publikacji syntezy z oceny stanu wód powierzchniowych wszystkich kategorii dla okresu Wyniki pracy są wykorzystywane bezpośrednio przez regionalne wydziały monitoringu środowiska GIOŚ w zakresie projektowania sieci monitoringu wód powierzchniowych oraz przez oddziały regionalne Centralnego Laboratorium Badawczego GIOŚ w zakresie zapewnienia jakości badań biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych na potrzeby klasyfikacji i oceny stanu wód w Polsce. Pośrednio wyniki pracy są wykorzystywane przez wszystkie jednostki i organy korzystające z wyników oceny wód w Polsce (praca służy zapewnieniu właściwej reprezentatywności sieci monitoringu wód oraz wysokiej jakości pozyskiwanych danych monitoringowych). Opublikowana synteza oceny stanu wód w latach jest dostępna publicznie w formie papierowej i elektronicznej i stanowi zapewnienie dostępu społeczeństwa do informacji na temat stanu środowiska w Polsce. 7. Opracowanie koncepcji rozszerzenia zakresu działania Krajowego Laboratorium Referencyjnego o problematykę monitoringu wód w zakresie wskaźników biologicznych - zleceniodawca: Uniwersytet Warszawski, Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych; główny zamawiający: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Praca realizowana w całości w roku 2019 na zamówienie Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych Uniwersytetu Warszawskiego działającego na zamówienie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Zadanie polegało na opracowaniu koncepcji organizacji Krajowego Laboratorium Referencyjnego do spraw jakości wód powierzchniowych. Obowiązek ustanowienia oraz zakres działalności Krajowego Laboratorium Referencyjnego reguluje art. 28g ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. 2019, poz. 1355). Punkt 1 artykułu stanowi, że W Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska działają krajowe laboratorium referencyjne do spraw jakości powietrza atmosferycznego oraz krajowe laboratorium referencyjne do spraw jakości wód powierzchniowych.

36 70 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku IV. WYKORZYSTANIE WYNIKÓW PRAC W PRAKTYCE Praca wykonywana przez IOŚ-PIB obejmowała opracowanie koncepcji KLR w zakresie wskaźników biologicznych, poprzez: opracowanie koncepcji kadrowej laboratorium w zakresie wskaźników biologicznych; opracowanie minimalnych wymagań infrastrukturalnych pracowni biologicznej i wyposażenia stanowisk pracy zgodnych z metodyką stosowaną przez Inspekcję Ochrony Środowiska przy ocenie stanu fitoplanktonu, fitobentosu, makrofitów, makroglonów, makrobezkręgowców bentosowych oraz ryb; opracowanie listy sprzętu niezbędnego do wykonywania zadań KLR z uwzględnieniem badań własnych KLR i organizowania przez KLR szkoleń, porównań międzylaboratoryjnych i badań biegłości; wskazanie potencjalnych kierunków zaawansowanych badań do wdrażania nowych metodyk; opracowanie wariantowej analizy organizacji krajowego laboratorium referencyjnego do spraw jakości wód powierzchniowych. Wyniki pracy zostaną wykorzystywane przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska na potrzeby utworzenia Krajowego Laboratorium Referencyjnego (KLR) do spraw jakości wód powierzchniowych, co stanowi spełnienie zapisów ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska. 8. Wytyczne dla administracji i innych interesariuszy z zakresu śladu węglowego oraz dobrych praktyk do stosowania LCA w prawie zamówień publicznych w tzw. zielonych zamówieniach publicznych zleceniodawca Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Przedsięwzięcie pn.: Wykonanie wytycznych dla administracji i innych interesariuszy z zakresu śladu węglowego oraz dobrych praktyk do stosowania LCA w prawie zamówień publicznych w tzw. zielonych zamówieniach publicznych zostało wykonane na podstawie umowy zawartej pomiędzy Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska, a Instytutem Ochrony Środowiska Państwowym Instytutem Badawczym. Praca stanowi pakiet opracowań wspierających działania Ministra właściwego ds. klimatu i wpisuje się w obszary ochrony powietrza i polityki energetyczno-klimatycznej. Celem opracowania było przybliżenie tematyki analizy cyklu istnienia i śladu węglowego w powiązaniu z zamówieniami publicznymi, przedstawicielom administracji publicznej zarówno centralnej jak i samorządowej, a także wszystkim zainteresowanym stronom, które biorą udział w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego. Ocena cyklu istnienia LCA (Life Cycle Assessment) ma na celu ilościowe określenie potencjalnego oddziaływania na środowisko danego wyrobu z uwzględnieniem wszystkich etapów jego umownego cyklu istnienia, obejmujących: pozyskanie surowców, wytwarzanie, eksploatację i zagospodarowanie po zużyciu. Dla każdego z tych etapów dokonuje się bilansu zużycia energii i materiałów, a także emisji zanieczyszczeń i generowanych odpadów, a następnie przypisuje się im określone zagrożenia dla środowiska. W ten sposób LCA umożliwia porównanie aspektów środowiskowych różnych wyrobów spełniających podobne funkcje i wybór tego, który charakteryzuje się najmniejszym wpływem na środowisko w ujęciu kompleksowym, a nie wyłącznie podczas użytkowania. W pierwszej części pracy, opracowane zostały wytyczne w zakresie zastosowania oceny cyklu istnienia (LCA) do porównania wpływu na środowisko pojazdów nabywanych w ramach zamówień publicznych pojazdy samochodowe o różnych właściwościach użytkowych, przede wszystkim o różnych rozwiązaniach konstrukcyjnych, m.in. rodzajach układów napędowych i paliwach. Ważnym elementem pracy jest przykład zastosowania oceny cyklu istnienia i śladu węglowego w transporcie drogowym, w którym przedstawiono wyniki analizy potencjalnego oddziaływania na środowisko samochodu elektrycznego oraz samochodów z silnikami spalinowymi, użytkowanych w Polsce. Jest to istotne z uwagi na fakt, iż w Polsce elektromobilność jest ważnym elementem Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, przyjętej w lutym 2017 roku. Jednym z głównych zadań zapisanych w tym dokumencie jest sukcesywne zwiększanie udziału pojazdów o napędzie elektrycznym w transporcie drogowym. Wyniki przeprowadzonej analizy uzasadniają promowanie elektromobilności w Polsce przy jednoczesnym podejmowaniu działań zmierzających do zwiększania udziału energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych. W drugiej części opracowania, wykonano analizę inwestycji budowlanej pod kątem możliwości ograniczenia negatywnego oddziaływania tego typu inwestycji na środowisko. Zidentyfikowano elementy budynku oraz infrastruktury towarzyszącej, które w zależności od zastosowanego rozwiązania technicznego/materiału budowlanego/instalacji mogą wywierać istotny wpływ na stan środowiska naturalnego, a także przedstawiono rozwiązania umożliwiające ograniczenie negatywnego oddziaływania ww. elementów na środowisko. Warto zaznaczy, iż praca ma charakter otwarty i stanowi elementy wyjściowy do opracowania w przyszłości narzędzia wspierającego proces decyzyjny w ramach zamówień publicznych. W dobie szybko postępujących niekorzystnych zmian stanu środowiska naturalnego i wynikających z nich konsekwencji i zagrożeń takich jak zmiany klimatu, wpływ na zdrowie ludzkie, ale też rosnące koszty walki ze skutkami degradacji środowiska coraz bardziej na znaczeniu zyskują wszelkie instrumenty, które mogą pomóc nie tylko ograniczyć negatywne oddziaływanie człowieka na przyrodę, ale też walczyć z jego skutkami. Jednym z takich instrumentów są zamówienia publiczne. 9. Realizacja zadań związanych wypełnianiem zobowiązań wynikających z Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powierza na dalekie odległości i jej protokołów (Konwencja LRTAP) zleceniodawca Ministerstwo Środowiska Praca powyższa wykonywana jest cyklicznie w Zakładzie Kształtowania Środowiska we współpracy z Zakładem Zintegrowanego Monitoringu Środowiska IOŚ-PIB na zlecenie Ministerstwa Środowiska (obecnie Ministerstwa Klimatu). W ramach realizacji etapu II zadań związanych z wypełnianiem zobowiązań wynikających z Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości i jej protokołów w 2019 r., przygotowując podstawy merytoryczne do udziału Polski we wdrażaniu tej Konwencji, dokonano ana-

37 72 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku IV. WYKORZYSTANIE WYNIKÓW PRAC W PRAKTYCE lizy ok. 400 dokumentów EKG ONZ oraz ponad 90 dokumentów roboczych Unii Europejskiej. Opracowany dwutomowy raport stanowi podsumowanie prac realizowanych w ciągu roku i obejmuje przegląd działalności poszczególnych organów głównych Konwencji wraz z podległymi im grupami zadaniowym działającymi na rzecz Międzynarodowych Programów Współpracy (ICP), jak również ośrodków naukowych EMEP. Część raportu poświęcono obchodom rocznicy 40-lecia Konwencji. W ramach pracy przygotowano również projekty stanowisk, opinii i instrukcji, jak również wystąpień dla delegatów Polski na spotkania w ramach EKG ONZ oraz UE, szczegółową analizę projektu planu pracy Konwencji na lata i wynikające z niego potencjalne zadania dla Polski, informacje na temat statusu protokołów i ich poprawek oraz o udziale ekspertów IOŚ-PIB w międzynarodowych i krajowych działaniach na rzecz Konwencji. Istotną część pracy stanowi szereg ekspertyz i raportów cząstkowych niezbędnych do przygotowywania instrukcji i stanowisk Polski, jak też wdrażania Konwencji w naszym kraju, w tym realizowanych w związku z pracami wybranych grup zadaniowych i międzynarodowych programów ICP. Wykonane opracowania eksperckie dotyczą: polityki i strategii ochrony powietrza w kontekście wybranych działań krajowych, w tym wdrażania Programu Ochrony Powietrza dla Aglomeracji Warszawskiej (raport w j. polskim i angielskim wraz z prezentacją); aktualizacji dokumentacji do uruchomienia procesu ratyfikacyjnego wybranych protokołów do Konwencji, w tym uwag i opinii dotyczących zagadnień proceduralnych; analizy scenariuszy redukcji emisji zanieczyszczeń powietrza i skutków ich wdrożenia dla Polski do roku 2030; zanieczyszczenia powietrza aerozolem węglowym w warunkach tłowych (case study EMEP/ ACTRIS); analizy danych ze stacji zintegrowanego monitoringu w zakresie azotu nieorganicznego w ramach programu ICP Monitoring Zintegrowany oraz danych z punktów monitoringu wód powierzchniowych w kontekście oddziaływania depozycji powietrza w ramach programu ICP Wody. Wyniki zadań realizowanych w ramach niniejszej pracy wykorzystywane są głównie przez Departament Ochrony Powietrza i Klimatu w Ministerstwie Klimatu. W oparciu o analizę działalności Konwencji LRTAP i prowadzone prace polskich ekspertów sformułowano obszerne uwagi i wnioski, jak też wskazano zadania dla Polski, potencjalne obszary zainteresowań oraz priorytetowe kierunki współpracy na 2020 r. 10. Wykonanie bazy danych urządzeń grzewczych w ramach wsparcia programu Czyste Powietrze zleceniodawca Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Przedsięwzięcie pn.: Wykonanie bazy danych urządzeń grzewczych w ramach wsparcia programu Czyste Powietrze. realizowane jest na podstawie umowy zawartej pomiędzy Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska, a Instytutem Ochrony Środowiska Państwowym Instytutem Badawczym i ma na celu wsparcie działań Ministra właściwego ds. klimatu w obszarze ochrony powietrza. Ponadto ma na celu wzmocnienie efektu ekologicznego, który wynika z założeń i realizacji: programów priorytetowych (Czyste Powietrze) oraz promowania energii ze źródeł odnawialnych. W ramach realizacji uruchomiona została baza urządzeń grzewczych spełniających wymagania programu priorytetowego Czyste Powietrze. Baza dostępna jest pod adresem: czyste-urzadzenia.ios.edu.pl W bazie udostępnione zostały dwa moduły. Pierwszy został przeznaczony dla producentów urządzeń grzewczych. Każdy producent lub krajowy przedstawiciel producenta może zarejestrować się na stronie, a następnie dodać swój produkt, który spełnia wymagania programu Czyste Powietrze. Po weryfikacji przez ekspertów, która polega na ocenie parametrów produktu z wymogami programu, urządzenie zostaje umieszone w niniejszej bazie, w odpowiedniej zakładce: kotły na paliwa stałe, kotły gazowe i olejowe kondensacyjne, kolektory słoneczne, panele fotowoltaiczne, pompy ciepła. Obecnie w bazie zarejestrowanych jest 100 producentów i 700 urządzeń grzewczych. Szacuje się, że docelowo liczba urządzeń wyniesie ponad Drugi moduł dotyczy beneficjentów, którzy mają ogólny dostęp do dodanych i zweryfikowanych urządzeń. Taka dostępność bazy ma na celu przyczynie się do podejmowanie świadomych (optymalnych) decyzji zakupowych przez konsumentów, poprzez łatwe porównanie parametrów energetyczno-emisyjnych urządzeń,. Przyczynia się to z kolei do zwiększenie udziału w rynku najlepszych urządzeń grzewczych, a tym samym stabilną i ciągłą poprawę jakości powietrza. Korzystanie ze strony zarówno przez producentów jaki i beneficjentów jest bezpłatne. W ramach utrzymania i funkcjonowania Bazy Urządzeń, na serwerach IOŚ-PIB gromadzone są wszystkie załączniki i dane przekazywane przez Producentów podczas procesu weryfikacji urządzeń, które będą dostępne przez cały okres funkcjonowania bazy i w okresie trwałości projektu. Ponadto w bazie na bieżąco wprowadzane są zmian, które wynikają ze zmiany Programu Czyste powietrze. 11. Kampania edukacyjno-informacyjna w zakresie przeciwdziałania zjawisku niskiej emisji, prowadzona wśród mieszkańców dzielnicy Wawer m. st. Warszawy zleceniodawca Miasto Stołeczne m.st. dzielnica Wawer Celem projektu było prowadzenie wśród mieszkańców dzielnicy Wawer m. st. Warszawy działań edukacyjno-informacyjnych w zakresie przeciwdziałania zjawisku niskiej emisji oraz poprawy jakości powietrza. Realizacja odbywała się w sposób dwutorowy, tj.: stanowisko stacjonarne i spotkania informacyjne dla mieszkańców dzielnicy Wawer. W ramach realizacja zadania zorganizowane zostało stanowisko w Urzędzie Dzielnicy Wawer m. st. Warszawy, gdzie osoby obsługujące, informowały mieszkańców o możliwości pozyskiwania środków zewnętrznych na działania ograniczające emisję zanieczyszczeń, pomagały wypełniać wnioski o dofinansowanie, informowały o procedurach dotyczących przyłączenia nieruchomości do sieci gazowej lub ciepłowniczej, a także wydawały materiały informacyjne dotyczące poszczególnych dofinansowań wraz z wnioskami. Mieszkańcy dzielnicy Wawer mogli również uzyskać informacje na temat ulgi termomodernizacyjnej, a także uchwały antysmogowej. Ponadto pracownicy IOŚ-PIB edukowali mieszkańców w zakresie ograniczenia niskiej emisji i metod efektywniejszego spalania węgla oraz drewna w kotłach, a także informowały o sposobach i korzyściach wynikających z oszczędności energii.

38 74 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku IV. WYKORZYSTANIE WYNIKÓW PRAC W PRAKTYCE Ponadto w ramach projektu odbyło się sześć spotkań informacyjnych dla mieszkańców w wybranych przez Zamawiającego osiedlach. Na spotkania prezentowano możliwości uzyskania dofinansowania z poszczególnych programów tj. Czyste Powietrze, Mój prąd oraz Dofinansowania realizacji inwestycji polegających na modernizacji kotłowni oraz wykorzystaniu lokalnych źródeł energii odnawialnych z Biura Ochrony Powietrza i Polityki Klimatycznej. Ponadto zostały poruszone tematy dotyczące m.in.: Krajowego Programu Ochrony Powietrza (KPOP) i działań z niego wynikających; Mazowieckiej Uchwały Antysmogowej oraz ulgi termomodernizacyjnej. Mieszkańcy zostali zaznajomieni z warunkami dofinansowania w programie Czyste Powietrze, rodzajami przedsięwzięć kwalifikowanych oraz maksymalnymi kosztami kwalifikowanymi, fazami realizacji z uwzględnieniem dokumentów wymaganych do wniosku oraz wysokością dofinansowania w zależności od uzyskanych dochodów. W ramach kampanii edukacyjno-informacyjnej w zakresie przeciwdziałania zjawisku niskiej emisji udzielono łącznie 1350 porad mieszkańcom 12 osiedli Dzielnicy Wawer. W spotkania informacyjnych przeprowadzonych na wybranych osiedlach uczestniczyło łącznie ok 300 osób. Prócz doradztwa w zakresie programu Czyste Powietrze oraz modernizacji kotłowni i wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej, udzielano informacji na temat ulgi termomodernizacyjnej oraz procedur dotyczących przyłączenia nieruchomości do sieci gazowej lub ciepłowniczej. Mieszkańcy często pytali o uchwałę antysmogową oraz normy wobec kominków rekreacyjnych. Coraz większym zainteresowaniem cieszą się odnawialne źródła energii (OZE).Przeprowadzone w ramach kampanii konsultacje indywidualne pokazały, że społeczeństwo ma coraz większą świadomość o konieczności ochrony powietrza oraz co za tym idzie, własnego zdrowia. 12. Wykonanie rozpoznania aktualnego stanu zbiornika Kozłowa Góra, zagospodarowania jego zlewni oraz przeprowadzenie w rejonie zbiornika i jego zlewni badań monitoringowych zleceniodawca Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów S.A. Praca wykonana została na zlecenie Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów S.A., będącego jednym z Partnerów w projekcie PROLINE-CE, którego głównym celem było przygotowanie uniwersalnych wytycznych dotyczących skutecznej ochrony zasobów wody pitnej. Tematem projektu PROLINE-CE były Skuteczne praktyki użytkowania gruntów integrujące ochronę zasobów wodnych, ochronę przeciwpowodziową i skutki łagodzenia powodzi. W jego realizacji, która trwała do czerwca 2019 roku, wzięło udział 13 partnerów z 8 krajów: Austrii, Słowenii, Węgier, Chorwacji, Polski, Niemiec, Włoch oraz 5 partnerów wspomagających m.in. Uniwersytet Śląski. W ramach projektu przygotowywane zostały ponadnarodowe wytyczne dla skutecznej ochrony zasobów wody pitnej, poprzez zrównoważone i odpowiedzialne zagospodarowanie gruntów oraz dla zarządzania środkami i narzędziami, które mają na celu łagodzenie skutków, a docelowo redukcję powodzi i suszy. Realizacja projektu wiązała się z prowadzeniem badań z zakresu oceny jakości wody i zasobów ilościowych środowiska wodnego. Niezwykle istotna była także identyfikacja i ocena źródeł zanieczyszczeń, w tym ocena wpływu nieodpowiedzialnie prowadzonej gospodarki gruntowo-wodnej w obszarze zlewni wód wykorzystywanych do produkcji wody do picia. Opracowane metody zostaną wdrożone i przetestowane w wyznaczonych obszarach pilotażowych. Jednym z nich jest, należący do GPW, zbiornik zaporowy Kozłowa Góra wraz ze zlewnią rzeki Brynicy. Ważnym elementem wdrażania rezultatów projektu były spotkania ze mieszkańcami terenów objętych badaniami i interesariuszami projektu w celu konsultacji zaproponowanych rozwiązań oraz w celu podniesienia świadomości i poszerzenia wiedzy społeczeństwa na temat wpływu działania człowieka na środowisko wodne. IOŚ-PIB w konsorcjum z firmą JARS odpowiedzialny był za wykonanie następujących analiz i raportów na rzecz projektu PROLINE-CE: Analiza zagospodarowania przestrzennego zlewni zbiornika Kozłowa Góra i jego wpływ na zbiornik wód pitnych. Dobre praktyki zarządzania zasobami wód pitnych i kontroli zdarzeń powodziowych. Charakterystyka zbiornika Kozłowa Góra. Identyfikacja i analiza presji mających wpływ na stan wód w zbiorniki Kozłowa Góra. Analiza stanu elementów biotycznych w wodach zbiornika Kozłowa Góra i jego zlewni. Identyfikacja zanieczyszczeń i określenie jakości wód w zbiorniku Kozłowa Góra jego zlewni. Analiza wpływu jakości wody surowej na efektywność technologii uzdatniania wody w SUW Kozłowa Góra. Propozycja ustanowienia stref ochronnych dla ujęcia wód pitnych. Przygotowanie raportu podsumowującego prace w rejonie zbiornika Kozłowa Góra. Budowa matematycznego modelu hydrologicznego, obejmującego zlewnie zbiornika i modelu ekologicznego zbiornika Kozłowa Góra. Integracja modeli zbudowanych dla zbiornika Kozłowa Góra. Ponadto praca objeła szereg działań związanych z rozpowszechnianiem informacji o projekcie oraz dialogiem z potencjalnymi odbiorcami produktów projektu, m.in. organizacja spotkań z interesariuszami i paneli dyskusyjnych, organizacja konferencji, wykonanie broszur, newsletterów, notatek prasowych oraz prezentacja wyników projektu na konferencjach. Projekt PROLINE-CE jest współfinansowany przez Unię Europejską, w ramach Programu dla Europy Środkowej (INTERREG CENTRAL EUROPE). 13. Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców zleceniodawca Ministerstwo Środowiska Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców, to projekt zrealizowany przez konsorcjum (IOŚ-PIB, IMGW, IETU, Arcadis), którego liderem był IOŚ-PIB. Partnerami projektu Wczujmy się w klimat były 44 miasta, które przystąpiły do projektu na podstawie porozumień zawartych z Ministerstwem Środowiska. Celem Projektu było zwiększenie odporności dużych miast polskich na zagrożenia związane ze zmianami klimatu, poprzez opracowanie planów adaptacji dla każdego z 44 miast. Plany Adaptacji wyznaczają strategię rozwoju miast do roku 2030, która uwzględnia obserwowane i prognozo-

39 76 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku IV. WYKORZYSTANIE WYNIKÓW PRAC W PRAKTYCE wane skutki zmian klimatu. Plany Adaptacji określają cele i działania adaptacyjne oraz zasady ich wdrażania harmonogram realizacji, podmioty odpowiedzialne i źródła finansowania. Plany Adaptacji zawierają działania takie jak: budowa błękitno-zielonej infrastruktury, modernizacja systemu odprowadzania i wykorzystania wód opadowych, budowa systemów informacji mieszkańców o zagrożeniach wsparcie dla służb kryzysowych, modernizacja systemu energetycznych i usprawnianie funkcjonowania transportu, kampanie i akcje edukacyjne. Działania te służą poprawie bezpieczeństwa mieszkańców dużych miast, poprawie warunków życia w mieście, przeciwdziałaniu stratom w wyniku zjawisk ekstremalnych, a także zmniejszeniu presji miasta na środowisko, w tym na klimat. Służą także zwiększeniu potencjału adaptacyjnego miasta poprzez zwiększenie świadomości mieszkańców o zmianach klimatu i potrzebie adaptacji do skutków tych zmian. Plany Adaptacji opracowane były z udziałem społeczności lokalnych, dzięki czemu projekt przyczynił się do zwiększania wiedzy mieszkańców miasta o zmianach klimatu i adaptacji oraz do akceptacji społecznej dla wdrażania działań adaptacyjnych. Zwiększenie odporności dużych miast na zmiany klimatu oznacza zwiększenie odporności gospodarki kraju i zmniejszenie jej wpływu na środowisko. Celem Projektu było opracowanie dla 44 miast - 44 Planów Adaptacji (wraz z przeprowadzeniem strategicznej oceny oddziaływania na środowisko), w których zostały zaplanowane działania: informacyjno-edukacyjne mające na celu budowanie współpracy, edukację i informację mieszkańców o zagrożeniach, planowanych i podjętych działaniach adaptacyjnych, o funkcjonujących systemach monitorowania i ostrzegania oraz propagowanie dobrych praktyk; organizacyjne wymuszające zmiany w planowaniu przestrzennym, organizacji przestrzeni publicznej, zmiany prawa miejscowego, stworzenie wytycznych postępowania w sytuacjach zagrożenia; techniczne o charakterze twardym/inwestycyjnym pozwalające w szybkim czasie uzyskać efekty adaptacji miasta do zmian klimatu. Celem pośrednim Projektu było także zwiększenie, poprzez prowadzenie różnego rodzaju działań edukacyjnych, wiedzy mieszkańców Polski (dorosłych i dzieci) o zmianach klimatu oraz o potrzebie i sposobach adaptacji do skutków tych zmian. Celem opracowania planu adaptacji w każdym mieście było także udzielenie odpowiedzi na pytania: do jakich zmian i w jaki sposób miasta powinny się przystosowywać? Jak długo i w jakim czasie powinny być wdrażane działania? Jakie będą koszty, a jakie korzyści z wdrażanych działań adaptacyjnych? Jak wykorzystać szanse wynikające z adaptacji dla poprawy jakości życia w miastach i podniesienie konkurencyjności miast? W wyniku Realizacji Projektu: A. opracowano 44 plany adaptacji dla 44 miast partnerskich; B. przeprowadzono 44 strategiczne oceny oddziaływania na środowisko; C. zaangażowano 450 ekspertów i ponad 700 pracowników urzędów miejskich i jednostek z nimi współpracujących; D. przeprowadzono 132 warsztaty, w których wzięło udział 2400 uczestników będących przedstawicielami organizacji społecznych i gospodarczych, stowarzyszeń oraz mieszkańców; E. odbyto ok 6000 godzin spotkań i uzgodnień. W 44 miastach przeprowadzono odpowiednie analizy i wybrano działania adaptacyjne. Oceniono ich efektywność, a także policzono wartość głównych działań inwestycyjnych, która w 44 miastach wyniesie ok. 30 mld zł do 2030 roku. Przeprowadzono działania edukacyjne: A. opublikowano 10 Testimoniali materiałów wideo; B. przygotowano i opublikowani E-learning o planach adaptacji; C. przygotowano 5 Quizów: - Konsekwencje zmian klimatu w Polsce i na świecie, - Zmiany klimatu zieleń naszym sojusznikiem, - Zmiany klimatu i adaptacja miejska perspektywa, - Adaptacja do zmian klimatu w Polsce, - Skutki zmian klimatu mnie dotyczą; D. 3 scenariusze zajęć lekcyjnych: - Ja i moje miasto czy klimat nam zagraża?, - Jak zmienia się klimat? Ekstremalne zjawiska pogodowe, - Inicjatywa dla uczniów; E. 6 Publikacji edukacyjnych: - NGO kluczowe ogniwo w przygotowaniu miasta do zmian klimatu, - Zmiany klimatu w naszym życiu, - Twój biznes a zmiany klimatu, - Aktywacja mieszkańców Liczy się pomysł!, - Infrastruktura komunalna zmiany klimatu wpływają na infrastrukturę miasta, - Architektura i budownictwo; F. 3 Publikacje samorządowe: - Przygotujmy się lepiej Ekstremalne zjawiska pogodowe w mieście, - Działania adaptacyjne w mieście szansa na rozwój, - Miejskie Plany Adaptacji przewodnik po ścieżce wdrożenia. Ponadto przygotowano konferencję w której udział wzięło 180 osób oraz debate ekspercką dot. zmian klimatu i działań adaptacyjnych.

40 78 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku IV. WYKORZYSTANIE WYNIKÓW PRAC W PRAKTYCE 14. Natura na pokolenia międzypokoleniowy program edukacji ekologicznej mieszkańców obszarów chronionych w województwach: śląskim, mazowieckim, dolnośląskim, wielkopolskim, pomorskim, warmińsko- mazurskim i lubelskim zleceniodawca Fundacja Ziemia i Ludzie Projekt "Natura na pokolenia, realizowany przez Fundację Ziemia i Ludzie w latach , w ramach II Osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko : Działanie 2.4 Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna (2.4.5c - Edukacja społeczności obszarów chronionych), obejmuje międzypokoleniowy program edukacji ekologicznej mieszkańców obszarów chronionych w województwach: śląskim, mazowieckim, dolnośląskim, wielkopolskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim i lubelskim. Celem projektu jest podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców obszarów cennych przyrodniczo w zakresie potrzeb i właściwych metod ochrony przyrody, jak również korzyści płynących z zachowanych walorów przyrodniczych i krajobrazu. Głównym efektem prac prowadzonych w 2019 roku przez IOŚ-PIB (Zakład Ochrony Przyrody), we współpracy z Fundacją Ziemia i Ludzie, było przygotowanie popularnonaukowych publikacji pod wspólnym tytułem:. Cenna przyroda w Twojej okolicy. Przewodnik po lokalnych obszarach chronionych. (Wydawca: Fundacja Ziemia i Ludzie 2019). W przewodnikach przedstawiono informacje o obszarach chronionych, szczególnie cennych dla mieszkańców w okolicach następujących miast: Bielsko Biała,, Łazy, Nowa Ruda, Sieraków, Stęszew, Śrem, Choczewo, Wejherowo, Iława i Puławy. Każda z lokalizacji to unikatowy region, na który składają się sąsiedzkie gminy obejmujące rożne formy ochrony przyrody. Na podstawie materiałów własnych przygotowano 10 przewodników, zawierających szereg zdjęć przedstawiających walory przyrodnicze opisywanych obszarów. Przewodniki pozwolą odbiorcom projektu, zarówno uczestnikom działań bezpośrednich w Projekcie (seniorom i młodzieży), jak również wszystkim mieszkańcom wybranej lokalizacji, na obszerne zapoznanie się z cennymi przyrodniczo obszarami w ich najbliższej okolicy - od Parków Narodowych po przykładowe pomniki przyrody. Jak ograniczać emisję CO 2? Aby zapobiegać zmianom klimatu, ogranicz emisję CO 2. Sprawdź, ile oszczędności CO 2 rocznie mogą przynieść te drobne czynności: -250 kg Zastąpienie 5 zwykłych żarówek energooszczędnymi -140 kg Wyłączenie urządzeń z trybu stand-by -3 kg Zakręcanie wody przy myciu zębów -300 kg Obniżenie ogrzewania o 1 C -230 kg Zainstalowanie drobnostrumieniowej słuchawki prysznicowej -25 kg Gotowanie w czajniku odpowiedniej ilości wody Czy wiesz, że...? -8 kg -1,9 t -1,7 t Pokonując 1000 km samotnie w dużym aucie, emitujecie aż 250 kg CO 2! Natomiast podróżując z 3 współpasażerami, zmniejszacie emisję do 50 kg CO 2 na osobę. Zastąpienie plastikowych toreb wielorazową Zrezygnowanie z wołowiny/jagnięciny Wprowadzenie diety wegetariańskiej Źródła: ekologia.pl poradnik opracowany został przez organizatorów XIV Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych (COP14) w sprawie zmian klimatu, w grudniu 2008 r. w Poznaniu.

41 Międzynarodowe Targi Ochrony Środowiska POL-ECO SYSTEM 2019 "Miasteczko resortu" Międzynarodowe Targi Ochrony Środowiska POL-ECO SYSTEM 2019 "Miasteczko resortu"

42 V. UPOWSZECHNIANIE WYNIKÓW PRAC INSTYTUTU

43 84 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku V. UPOWSZECHNIANIE WYNIKÓW PRAC INSTYTUTU V. UPOWSZECHNIANIE WYNIKÓW PRAC INSTYTUTU W 2019 roku, podobnie jak w latach ubiegłych, pracownicy Instytutu upowszechniali wyniki swoich badań w ramach licznych konferencji i seminariów oraz przez publikacje w czasopismach krajowych i zagranicznych. 1. Konferencje, seminaria, warsztaty Organizacja konferencji, seminariów czy warsztatów wpisuje się w działalność jednostek naukowych. Dzięki nim pracownicy naukowi, doktoranci oraz studenci mają możliwość prezentowania i dyskusji wyników swoich prac, a także nawiązywania kontaktów z pracownikami zajmującymi się badaniami w innych jednostkach. Spotkania takie często prowadzą do podjęcia współpracy naukowej oraz przygotowania wniosków na wspólne projekty. W 2019 roku Instytut był organizatorem lub współorganizatorem następujących spotkań: Konferencja podsumowująca realizację Projektu Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców (44MPA) z udziałem Prezydenta RP, Andrzeja Dudy. Konferencja FAIRMODE Modelowanie jakości powietrza w kontekście polityki lokalnej Warsztaty - dane dot. emisji Copernicus Climate Change Service (C3S) Szkolenie Adaptacja do zmian klimatu. Szkolenie z danych Copernicus/CDS Szkolenie Funkcjonowanie Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (zorganizowano 113 szkoleń na terenie całej Polski) Międzynarodowe Targi Ochrony Środowiska POL-ECO SYSTEM edycja Kongresu branży wodno-kanalizacyjnej ENVICON Water Innowacyjna Gmina 2019 Krajowe Forum Interesariuszy Agendy 2030 podpisanie partnerstwa na rzecz realizacji celów zrównoważonego rozwoju Międzynarodowa konferencja HARMO 2019 Śniadanie prasowe organizowane przez UOKIK w sprawie problemów na rynku odpadów Udział w panelu eksperckim organizowanym w związku z Forum Ekonomicznym w Krynicy IV Międzynarodowa Konferencja - Recykling pojazdów Impact mobility revolution 19 Konferencja naukowa "Od przepisu prawnego do czystego środowiska wokół mnie" EU Clean Air Forum zorganizowanym przez Komisję Europejską IV Kongres Polska Chemia XXII Forum Ciepłowników Polskich - PGE Energia Ciepła S.A. XVII Samorządowe Forum Kapitału i Finansów XIV Konferencja - Zielone Zamówienia Publiczne III Warsztaty Sekcji Makrofitowej PTH Makrofity w monitoringu ekosystemów wodnych potrzeba zmian? Warsztaty dla pracowników Inspekcji Ochrony Środowiska Zapewnienie jakości danych pomiarowych i ocen wskaźników fizycznych, chemicznych i biologicznych w monitoringu jezior Warsztaty nt. modelowania CGE w kontekście wyzwań polityki klimatyczno-energetycznej; Warsztaty nt. modelowania sektora transportu w kontekście wyzwań polityki klimatyczno-energetycznej Konferencja - Wyzwania transformacji gospodarczej w perspektywie realizacji celu neutralności klimatycznej do 2050 roku Challenges and Opportunities of achieving net zero emissions. How to manage the just and efficient transition?, side event organizowany w Pawilonie UE podczas COP25 w Madrycie Capacity-building Knowledge to Action Day Lessons Learned from Practice, side event organizowany w ramach II Paris Committee on Capacity-building Hub podczas COP25 w Madrycie. Ponadto pracownicy Instytutu uczestniczyli w konferencjach i warsztatach organizowanych przez instytucje krajowe i zagraniczne. Na wielu z nich wygłaszali referaty czy prezentowali postery z wynikami swoich prac. Wykaz konferencji, seminariów i warsztatów, w których pracownicy Instytutu brali czynny udział przedstawiono w załączniku Publikacje pracowników Pracownicy Instytutu publikują wynik swoich prac w wydawnictwach periodycznych i zwartych. W związku z wprowadzeniem nowej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz ustaw jej towarzyszących, w styczniu 2019 roku opublikowany został nowy wykaz wydawnictw publikujących recenzowane monografie naukowe, a z końcem lipca ukazał się wykaz czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych wraz z przypisaną liczbą punktów (zaktualizowany w grudniu 2019 roku).. Różni się on znacząco w kwestii punktacji od poprzedniego wykazu. Przede wszystkim, nie zawiera podziału na listę A i B, a liczba

44 86 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku V. UPOWSZECHNIANIE WYNIKÓW PRAC INSTYTUTU punktów przyznanych czasopismom wynosi 20, 40, 70, 100, 140 oraz 200 punktów. Czasopisma naukowe z poza wykazu mają przypisane 5 punktów. W 2019 roku ukazało się 86 publikacji autorstwa pracowników IOŚ-PIB, w tym 46 artykułów w czasopismach punktowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz dziesięć rozdziałów i trzy redakcje monografii. Wykaz wszystkich publikacji zamieszczono w drugiej części sprawozdania: Bibliografia prac Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego. Liczbę publikacji naukowych pracowników IOŚ-PIB w dziesięcioleciu przedstawiono w załączniku 4, a porównanie liczby publikacji z rokiem poprzednim przedstawiono na rysunku Publikacje z listy A i B (2018) oraz publikacje wg wykazu MNiSW z 2019 Rysunek 1. Zestawienie liczby publikacji za 2018 i 2019 rok 4 10 Monografie 1 3 Redakcja monografii Publikacje niepunktowane przez MNiSW Wydawnictwa własne Instytut prowadzi działalność wydawniczą. Wydawane są periodyki i wydawnictwa zwarte. W 2019 roku Instytut opublikował 3 tytuły (wydawnictwa zwarte i wydanie cyfrowe) o łącznej objętości 62 arkuszy wydawniczych oraz 4 numery periodyku, który ukazuje się w formie elektronicznej (czasopismo Environmental Protection and Natural Resources / Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych ). Kwartalnik Environmental Protection and Natural Resources/Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych (ISSN ) jest opracowywany i wydawany przez Instytut od 1990 roku. Recenzowane artykuły naukowe są publikowane w języku angielskim, on-line w modelu Open Access na platformie Sciendo należącej do De Gruyter Open. W latach czasopismo ukazywało się w formie drukowanej i na płytach CD, a od 2013 r. publikowane jest w formie elektronicznej. Na stronie internetowej oszn/oszn-overview.xml dostępne są nieodpłatnie pełne teksty publikowanych artykułów. Zgodnie z komunikatem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie wykazu czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych wraz z przypisaną liczbą punktów z dnia 31 lipca 2019, czasopismo IOŚ-PIB Environmental Protection and Natural Resources/Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych" zostało umieszczone na liście z liczbą punktów 20. Czasopismo jest także indeksowane w 40 bazach danych. Pełna lista baz znajduje się na stronie internetowej czasopisma w zakładce Abstracting & Indexing: content.sciendo.com/view/journals/oszn/oszn-overview.xml Decyzją MNiSW z dn r. czasopismo Environmental Protection and Natural Resources/Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych" zostało zakwalifikowane do finansowania w ramach programu Wsparcie dla czasopism naukowych. Prowadzenie elektronicznego systemu redakcyjnego czasopisma oraz publikacja artykułów w modelu Open Access poprzez świadczenie usług wydawniczych, marketingowych, dystrybucyjnych, konsultingowych dla czasopisma naukowego Environmental Protection and Natural Resources/Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych" to zadanie finansowane w ramach umowy nr 904/P-DUN/2019 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę. MNiSW ogłosiło w komunikacie z dnia 18 stycznia 2019 r. wykaz wydawnictw punktowanych funkcjonujący w polskim systemie ewaluacji nauki. Wydawnictwo Instytutu Ochrony Środowiska-Państwowego Instytutu Badawczego występuje w wykazie wydawnictw publikujących recenzowane monografie naukowe - POZIOM I - 80 punktów. Wydawnictwo prowadzi także sprzedaż książek wydanych w Instytucie. Kwota uzyskana ze sprzedaży w 2019 roku wyniosła 1340,37 zł. W tabeli 11 zaprezentowano wykaz tytułów wydanych przez wydawnictwo w 2019 roku.

45 88 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku V. UPOWSZECHNIANIE WYNIKÓW PRAC INSTYTUTU Tabela 11. Wykaz tytułów wydanych przez Instytut w 2019 roku Lp. Tytuł Typ Ark. wyd. Nakład 1. Environmental Protection and Natural Resources/Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych Vol. 30 No 1 (79) Periodyk 6 wersja elektroniczna 2. Environmental Protection and Natural Resources /Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych Vol. 30 No 2 (80) Periodyk 6,5 wersja elektroniczna 3. Environmental Protection and Natural Resources /Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych Vol. 30 No 3 (81) Periodyk 6 wersja elektroniczna 4. Environmental Protection and Natural Resources /Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych Vol. 30 No 4 (82) Periodyk 6,5 wersja elektroniczna Zdrowie w ujęciu środowiskowym, społecznym i edukacyjnym ISBN Środowisko współczesne dylematy ISBN Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku 2018 ISBN Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku 2018 ISBN Zwarte Zwarte Zwarte Wydanie cyfrowe Czy wiesz, że...? Jak podaje Komisja Europejska, ilość wytwarzanych odpadów w UE stale rośnie i wynosi aktualnie około 30 mld ton rocznie. Niestety tylko 40% odpadów pochodzących z gospodarstw domowych jest poddawanych recyklingowi lub ponownie wykorzystywanych.

46 Wystawa PIG-PIB podczas Targów POL-ECO System 2019 Wystawa WFOŚiGW podczas Targów POL-ECO System 2019 Wystawa NFOŚiGW podczas Targów POL-ECO System 2019 Wystawa PEC Geotermia Podhalańska podczas Targów POL-ECO System 2019

47 VI. POZOSTAŁE KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU

48 94 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku VI. POZOSTAŁE KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU VI. POZOSTAŁE KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU Każdego roku Instytut prowadzi działania związane z utrzymaniem posiadanych od kilkunastu lat certyfikatów akredytacji dla trzech laboratoriów: Centralnego Laboratorium Analiz Środowiskowych CentLab, Stacji Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka oraz Zakładu Akustyki Środowiska. Prace związane z akredytacją zakładów badawczych koordynuje Pełnomocnik Dyrektora ds. Systemu Zarządzania dr hab. Grażyna Porębska. Wiele zakładów oprócz badań prowadzi także działalność edukacyjną, w ramach której organizuje i prowadzi szkolenia dla szerokiego grona odbiorców, od pracowników GIOŚ, przez przedsiębiorców do studentów. 1. Akredytowane zakłady badawcze, system zarządzania jakością, Dobra Praktyka Laboratoryjna Certyfikaty akredytacji laboratorium badawczego potwierdzające spełnienie wymagań normy PN-EN ISO/IEC posiadają od dnia roku trzy zakłady badawcze Instytutu: Centralne Laboratorium Analiz Środowiskowych - CentLab (do dnia roku Laboratorium Monitoringu Środowiska) certyfikat Nr AB 336, Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka certyfikat Nr AB 337 oraz Zakład Akustyki Środowiska certyfikat Nr AB 338. W 2017 roku Polskie Centrum Akredytacji potwierdziło spełnienie wymagań normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 przez te zakłady i wydało nowe certyfikaty ważne do dnia roku z określonym zakresem akredytacji. W roku 2019 rozpoczęto prace nad nową dokumentacją systemu zarządzania, aby spełniała wymagania znowelizowanej normy PN-EN ISO/IEC 17025:2018. Potwierdzenie zgodności i wydanie nowych certyfikatów przez jednostkę oceniającą jest przewidziane w połowie 2020 r. Centralne Laboratorium Analiz Środowiskowych certyfikat Nr AB 336 zakres akredytacji: środowisko ogólne próbki powietrza atmosferycznego pobrane do rurek z sorbentem zawartość rtęci metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z techniką amalgamacji; wody, opady atmosferyczne stężenie chlorków, siarczanów oraz azotanów metodą elektroforezy kapilarnej z detekcją spektrofotometryczną; stężenie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detekcją fluorescencyjną (HPLC-FLD); stężenie rtęci metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z techniką amalgamacji; ph metodą potencjometryczną; stężenie glinu, arsenu, baru, wapnia, kadmu, chromu, miedzi, żelaza, potasu, magnezu, manganu, molibdenu, sodu, niklu, fosforu, ołowiu, antymonu, selenu i cynku metodą emisyjnej spektrometrii atomowej ze wzbudzeniem w plazmie sprzężonej indukcyjnie (ICP-OES); stężenie anionów (fluorków, chlorków, siarczanów, azotanów i fosforanów) metodą chromatografii jonowej; stężenie rtęci metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z techniką amalgamacji; stężenie azotu amonowego metodą spektrofotometryczną; stężenie arsenu, kadmu, ołowiu i niklu metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z atomizacją elektrotermiczną (ETAAS); opady atmosferyczne, ścieki stężenie cynku, miedzi, chromu, ołowiu, niklu i kadmu metodą płomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej (FAAS); wody biochemiczne zapotrzebowanie tlenu BZT5 metodą elektrochemiczną; wody, opady atmosferyczne, ścieki stężenie ogólnego węgla organicznego (OWO) i stężenie rozpuszczonego węgla organicznego (RWO) metodą spektrometrii w zakresie podczerwieni IR; zawiesiny ogólne metodą wagową; ścieki - stężenie anionów: fluorków, azotynów, chlorków, siarczanów, azotanów i fosforanów metodą chromatografii jonowej (IC); osady ściekowe, gleby, grunty, rośliny zawartość metali: cynku, miedzi, chromu, ołowiu, niklu i kadmu metodą płomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej (FAAS); gleby, grunty, osady, rośliny zawartość rtęci metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z techniką amalgamacji; gleby, grunty, osady zawartość węgla całkowitego oraz zawartość węgla organicznego metodą spektrometrii w zakresie podczerwieni IR; wyciągi wodne z gleb, osadów stężenie fluorków, chlorków i siarczanów metodą elektroforezy kapilarnej z detekcją spektrofotometryczną. Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka certyfikat Nr AB 337 zakres akredytacji: opad atmosferyczny pobieranie próbek do oznaczania stężenia jonów; depozycja mokra: chlorków, siarczanów, azotanów, azotu amonowego, fosforu, glinu, magnezu, manganu, potasu, sodu, wapnia i żelaza (z obliczeń); pobieranie próbek do oznaczania stężenia metali ciężkich; depozycja całkowita metali ciężkich: arsenu, kadmu, ołowiu i niklu (z obliczeń); pobieranie próbek do oznaczania stężenia WWA; depozycja całkowita węglowodorów (z obliczeń); opad atmosferyczny, woda ph metodą potencjometryczną; przewodność elektryczna właściwa metodą konduktometryczną; środowisko ogólne powietrze atmosferyczne pobieranie próbek do oznaczania stężeń związków nieorganicznych metodą aspiracyjną; stężenie związków: siarczanów, azotanów, azotu amonowego, kwasu azotowego i amoniaku (z obliczeń);

49 96 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku VI. POZOSTAŁE KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU pobieranie próbek do oznaczania stężenia rtęci metodą aspiracyjną; stężenie rtęci (z obliczeń); stężenie ozonu metodą fotometryczną UV. Zakład Akustyki Środowiska certyfikat Nr AB 338 zakres akredytacji: środowisko ogólne hałas pochodzący od dróg, linii kolejowych, linii tramwajowych równoważny poziom dźwięku A oraz ekspozycyjny poziom dźwięku A metodą pomiarową bezpośrednią; równoważny poziom dźwięku A dla czasu odniesienia T wyrażony wskaźnikami L AeqD i L AeqN (z obliczeń); środowisko ogólne hałas pochodzący od instalacji, urządzeń i zakładów przemysłowych równoważny poziom dźwięku A metodą pomiarową bezpośrednią; równoważny poziom dźwięku A dla czasu odniesienia T wyrażony wskaźnikami L AeqD i L AeqN (z obliczeń); metoda obliczeniowa; środowisko ogólne - hałas impulsowy pochodzący od instalacji i urządzeń równoważny poziom dźwięku A, maksymalny poziom dźwięku A i ekspozycyjny poziom dźwięku A metodą pomiarową bezpośrednią; równoważny poziom dźwięku A dla czasu odniesienia T wyrażony wskaźnikami L AeqD i L AeqN (z obliczeń); maszyny i urządzenia hałas poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową A metodą pomiarową bezpośrednią; poziom mocy akustycznej (z obliczeń); środowisko ogólne ekrany akustyczne in situ równoważny poziom dźwięku A metodą pomiarową bezpośrednią; skuteczność ekranów (z obliczeń). Zakład Weryfikacji Technologii Środowiskowych (od lipca Jednostka Weryfikacji Technologii Środowiskowych) spełnia wymagania normy PN-EN ISO/IEC 17020:2012: Ocena zgodności - Wymagania dotyczące działania różnych rodzajów jednostek przeprowadzających inspekcję. Certyfikat akredytacji jednostki inspekcyjnej Nr AK 020 wydany dnia roku przez Polskie Centrum Akredytacji, potwierdzający spełnienie wymagań normy PN/EN ISO/ IEC 17020:2012 jako jednostka inspekcyjna Typu A. W związku ze zmianami organizacyjnymi w Instytucie akredytacja AK 020 została zawieszona z dniem r. na okres 12 miesięcy. System zarządzania jakością zgodnie z wymaganiami normy PN-EN ISO 9001 funkcjonuje i jest ciągle doskonalony, od dnia roku, początkowo w Ośrodku Ochrony Ziemi i Gospodarki Odpadami, a od dnia roku w Zakładzie Chemii Środowiska i Oceny Ryzyka. W związku z nowym wydaniem normy PN-EN ISO 9001:2015 podjęto szereg działań mających na celu dostosowanie stosowanej w Zakładzie Chemii Środowiska i Oceny Ryzyka dokumentacji systemowej do nowych wymagań normy. Centrum Certyfikacji Jakości WAT przeprowadziło w grudniu 2018 roku audyt zewnętrzny potwierdzający spełnienie wymagań normy ISO 9001:2015 w zakresie opracowywania ocen, raportów i uwag dotyczących środków ochrony roślin i ich substancji czynnych oraz substancji chemicznych i ich mieszanin i nawozów na zlecenie klientów przed wprowadzeniem do obrotu. Wydany Certyfikat nr 788/S/2017 ważny jest do dnia roku. Dobra Praktyka Laboratoryjna (DPL) jest systemem zapewnienia jakości wymaganych prawem nieklinicznych badań laboratoryjnych, służącym ocenie właściwości substancji i preparatów chemicznych w zakresie bezpieczeństwa i zdrowia dla człowieka i środowiska. Zasady DPL zostały opracowane w celu zapewnienia wysokiego poziomu jakości i wiarygodności badań oraz wiarygodności uzyskiwanych wyników przez planowanie badań oraz standaryzowaną weryfikację. Zasady DPL obowiązują podczas badań substancji i preparatów nowych wykonywanych w celu ich rejestracji i wprowadzenia do obrotu towarowego. Zakład Ekotoksykologii po inspekcjach przeprowadzonych przez Biuro do spraw Substancji Chemicznych w 2014 i 2015 roku uzyskał pierwszy certyfikat DPL nr 7/2015/DPL potwierdzający spełnianie zasad Dobrej Praktyki Laboratoryjnej w zakresie badania toksyczności środowiskowej w odniesieniu do organizmów wodnych i lądowych. W lutym 2019 r. Biuro ds. Substancji Chemicznych przeprowadziło kolejną inspekcję i wydało nowy Certyfikat DPL nr 5/2019/DPL, ważny od dnia r. Zakres certyfikacji nie uległ zmianie. 2. Działalność biblioteczna Biblioteka Naukowa prowadzi działalność biblioteczno-informacyjną przede wszystkim na potrzeby pracowników naukowo-badawczych Instytutu. W roku 2019 działalność Biblioteki była finansowana z subwencji przyznanej Instytutowi przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Biblioteka Naukowa IOŚ-PIB w 2019 roku powiększyła swoje zasoby o 40 woluminów wydawnictw zwartych pochodzących z zakupu, darów i wymiany. Wyceniono je na kwotę 1484 zł. Wszystkie publikacje zostały opracowane i wraz ze słowami kluczowymi wprowadzone do bibliotecznego katalogu książek KOHA. W ramach swojej działalności Biblioteka Naukowa IOŚ-PIB prowadziła prenumeratę czasopism do zbiorów bibliotecznych oraz prenumeratę czasopism dla zespołów KOBIZE - finansowaną z ze środków KOBIZE. W 2019 roku zbiory biblioteczne, podobnie jak w latach poprzednich, były ogólnodostępne. Zarejestrowanym czytelnikom wypożyczono 59 książek i 68 numerów czasopism. Na miejscu udostępniono 12 książek i 60 egzemplarzy czasopism. W ramach wypożyczeń międzybibliotecznych do innych bibliotek w formie skanu przesłano 4 artykuły z archiwalnych czasopism zagranicznych. Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy w 2019r. miał dostęp do wszystkich baz danych finansowanych w całości przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w projekcie ICM/UW Wirtualna Biblioteka Nauki - posiadających licencje krajowe oraz do jednej bazy czasopism elektronicznych dofinansowanej w 50% ze środków MNiSW i posiadajacej licencję konsorcyjną. Dostęp pełnotekstowy do artykułów był możliwy w sieci wewnętrznej Instytutu, na podstawie IP komputerów. Wymagało to potwierdzania i aktualizacji kont administracyjnych na serwerach wydawców baz danych oraz na serwerach wydawców prenumerowanych przez IOŚ-PIB czasopism elektronicznych.

50 98 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku VI. POZOSTAŁE KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU Ogółem w ciągu 2019 roku pobrano publikacji pełnotekstowych tj. artykułów z czasopism i rozdziałów z książek. Szczegółowa statystyka wykorzystania licencjonowanych baz danych i prenumerowanych on- -line czasopism zagranicznych przez pracowników IOŚ-PIB w ubiegłym roku przedstawia się następująco: Elsevier (on-line, Ebooks, Infona) - pobrano 6440 pełnych tekstów; Springer (on-line, Ebooks, Infona) - pobrano 4821 pełnych tekstów; Wiley online Library (on-line, ebooks, Infona) - pobrano 1082 pełnych tekstów; ACS pobrano 414 pełnych tekstów; EBSCO (z różnych baz) pobrano 52 pełnych tekstów; Taylor and Francis pobrano 189 pełnych tekstów (z trzech prenumerowanych czasopism i Open Access); Freshwater Science pobrano 18 artykuły; Journal of Environmental Quality pobrano 20 artykułów; Science pobrano 102 pełnych tekstów; Web of Science wykonano 568 przeszukań w czasie 134 sesji; Scopus/Elsevier wykonano 618 przeszukań. W 2019 roku Instytut uzyskał bezpłatny dostęp testowy do dwóch platform publikacji naukowych, z których można było pobierać teksty wyszukanych materiałów. - BioOne - od 21 lutego do 18 maja 2019 r. (pobrano 22 pełnych tekstów). - Oxford University Press - od 18 czerwca do 15 sierpnia 2019 r. Instytut do 2016 roku był uprawniony do wydawania aprobat technicznych na urządzenia do oczyszczania ścieków i przeróbki osadów ściekowych. W 2019 roku, tak jak w latach poprzednich, Biblioteka prowadziła sprzedaż aprobat zgłaszającym się firmom. 3. Działalność edukacyjna Zakłady IOŚ-PIB organizują także szkolenia szkolenia o zróżnicowanej tematyce. W tabeli 12 przedstawiono wykaz szkoleń zorganizowanych w 2019 roku. Tabela 12. Wykaz szkoleń zorganizowanych przez zakłady IOŚ-PIB Nazwa szkolenia Szkolenie dla pracowników Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska w zakresie wykonania pięcioletniej oceny jakości powietrza za lata XXVIII SYMPOZJUM Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego, Funkcjonowanie geoekosystemów pod presją zanieczyszczenia atmosfery i zmian klimatu Usługa szkoleniowa z modelowania SWAT dla użytkowników początkujących Usługa szkoleniowa z modelowania SWAT dla użytkowników zaawansowanych Szkolenie z wykorzystania narzędzia QGIS Kurs dotyczący oceny toksyczności wykonany testem Micotox. Kurs oceny mutagenności wykonany testem Ames MPF Kurs oceny aktywności hormonalnej substancji wykonany testem mikropłytkowym XenoScreen XL YES/YAS Kurs oceny genotoksyczności wykonany testem mikropłytkowym SOS Chromotest. Zasady dobrej praktyki laboratoryjnej Zasady dobrej praktyki laboratoryjnej aktualne wymagania III Warsztaty Sekcji Makrofitowej PTH Makrofity w monitoringu ekosystemów wodnych potrzeba zmian? Zakład Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Centrum Konferencyjno- Apartamentowe Mrówka, Hotel Helena, Jeziorowskie Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, r r r r. Zakład Modelowania Atmosfery i Klimatu KOBiZE, Zakład Ekotoksykologii IOŚ-PIB, IOŚ-PIB, IOŚ-PIB, IOŚ-PIB, IOŚ-PIB, IOŚ-PIB, Zakład Ochrony Wód 21, r r r r r r r. IOŚ-PIB r. pracownicy GIOŚ, RWMŚ pracownicy GIOŚ, ZMŚP, naukowcy, praktycy pracownicy Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego pracownicy Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego pracownicy KOBiZE pracownicy Ośrodka Ochrony Ziemi pracownicy Ośrodka Ochrony Ziemi pracownicy Ośrodka Ochrony Ziemi pracownicy Ośrodka Ochrony Ziemi pracownicy zakładu Ekotoksykologii pracownicy zakładu Ekotoksykologii Członkowie Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego, Sekcji Makrofitowej, pracownicy instytutów badawczych, jednostek naukowych i naukowo-badawczych, jednostek administracji państwowej (GIOŚ), NGOs zaangażowane w ochronę gatunków i siedlisk przyrodniczych

51 100 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku VI. POZOSTAŁE KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU Warsztaty dla pracowników Inspekcji Ochrony Środowiska Zapewnienie jakości danych pomiarowych i ocen wskaźników fizycznych, chemicznych i biologicznych w monitoringu jezior Badania biegłości dla akustyków zajmujących się pomiarami hałasu w środowiskubadania komercyjne wraz z konwersatorium dla akredytowanych laboratoriów biorących udział w badaniach pn. Zmiana wymagań w ocenie kompetencji laboratoriów wykonujących badania akustyczne w środowisku ogólnym, wynikających z nowego wydania normy PN-EN ISO/IEC 17025: Warsztaty dla akustyków GIOŚ z wykonywania map akustycznych Badania biegłości dla akustyków zajmujących się pomiarami hałasu w środowiskubadania komercyjne Badania biegłości dla akustyków GIOŚ zajmujących się pomiarami hałasu wraz z bezpłatnym konwersatorium dla akredytowanych laboratoriów biorących udział w badaniach pn. Zmiana wymagań w ocenie kompetencji laboratoriów wykonujących badania akustyczne w środowisku ogólnym, wynikających z nowego wydania normy PN-EN ISO/IEC 17025: Europie Szkolenie z zakresu sporządzania i wprowadzania raportu do Krajowej bazy o emisjach gazów cieplarnianych i innych substancji oraz sporządzania wykazu opłatowego na podstawie informacji zawartych w raporcie IOŚ-PIB r. Zakład Akustyki Środowiska IOŚ-PIB, CKA Mrówka, IOŚ-PIB, Hotel Pan Tadeusz, Serock Krajowy Ośrodek Bilansu i Zarządzania Emisjami KOBiZE, r. Pracownicy Centralnego Laboratorium Badawczego GIOŚ oraz regionalnych wydziałów monitoringu środowiska GIOŚ Laboratoria akustyczne- firmy komercyjne Pracownicy GIOŚ Laboratoria akustyczne- firmy komercyjne Pracownicy GIOŚ Powszechny Zakład Ubezpieczeń Spółka Akcyjna (PZU SA/ PZU ŻYCIE SA), podmioty korzystające ze środowiska zarejestrowane w systemie krajowej bazy o emisjach gazów cieplarnianych i innych substancji, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. Warsztaty dla prowadzących instalacje w związku z wejściem w życie rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2019/331 z dnia 19 grudnia 2018 r. w sprawie ustanowienia przejściowych zasad dotyczących zharmonizowanego przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji w całej Unii na podstawie art.10a dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady. Prezentacja funkcjonalności generowania wykazu opłatowego w systemie Krajowej bazy Wykorzystanie danych pozyskanych od PKP PLK S.A. w szacowaniu emisji liniowej z kolei na potrzeby modelowania matematycznego transportu i przemian substancji w powietrzu oraz problematyka przygotowania wykazu opłatowego na podstawie danych raportowanych do Krajowej bazy Warsztaty nt. modelowania CGE w kontekście wyzwań polityki klimatyczno-energetycznej Warsztaty nt. modelowania sektora transportu w kontekście wyzwań polityki klimatyczno-energetycznej Konferencja Wyzwania transformacji gospodarczej w perspektywie realizacji celu neutralności klimatycznej do 2050 roku Challenges and Opportunities of achieving net zero emissions. How to manage the just and efficient transition? LIFE Climate CAKE PL side event organizowany w Pawilonie UE podczas COP25 w Madrycie Capacity-building Knowledge to Action Day Lessons Learned from Practice. LIFE Climate CAKE PL PL side event w ramach II Paris Committee on Capacity-building Hub podczas COP25 w Madrycie Ministerstwo Środowiska, KOBiZE, KOBiZE, KOBiZE, KOBiZE, Klub Bankowca, COP25, Madryt, Hiszpania COP25, Madryt, Hiszpania r r r r r r r r. Prowadzący instalacje objęte systemem EU ETS Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego PKP Polskie Linie Kolejowe Pracownicy IOŚ-PIB/KOBiZE, IBS, WWF, NBP, ING, UŁ, Min. Fin., JRC Pracownicy IOŚ-PIB/KOBiZE, Fundacja Promocji Pojazdów Elektrycznych, Polskie Stowarzyszenie Paliw Alternatywnych, Centrum Unijnych Projektów Transportowych Pracownicy IOŚ-PIB/KOBiZE; ministerstwa, administracji samorządowej, prasa, NGO, sektor energetyki i przemysłu, KE, banki, NFOŚiGW i inni IOŚ-PIB/KOBiZE, JRC, Komisja Europejska, CAN Europe IOŚ-PIB/KOBiZE, World Meteorological Organization (WMO), Integrated Research and Action for Development (IRADe), United Nations University (UNU), Caribbean Climate Change Community (CCCC), The New Humanism Project

52 102 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku VI. POZOSTAŁE KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU Funkcjonowanie Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami Zakład Monitorowania i Gospodarki Odpadami Olsztyn Łódź Lublin Rzeszów Katowice Kielce Lubań Kraków Białystok Toruń Gdańsk Zielona Góra Wrocław Opole Poznań Olsztyn Szczecin Ustroń Połaniec Tarnów 4. Działalność promocyjna r. Przedsiębiorcy, podmioty korzystające z BDO Pracownicy Urzędu Marszałkowskiego Pracownicy Głównego oraz Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska Działania informacyjno-promocyjne Instytutu w roku 2019 były prowadzone zgodnie ze Strategią Rozwoju IOŚ-PIB w latach z perspektywą do roku Ich głównym celem było promowanie ochrony środowiska i kształtowanie proekologicznych postaw społeczeństwa, a także budowanie marki Instytutu jako nowoczesnego, rozwijającego się ośrodka europejskiego, z wysoko wyspecjalizowaną kadrą. Rok 2019 zdominowały zagadnienia związane z gospodarką odpadami, adaptacją do zmian klimatu i polityką klimatyczną, a także ograniczaniem marnotrawienia żywności. Działania w wyżej wymienionych obszarach podejmowane były zarówno w ramach prowadzonych przez IOŚ-PIB projektów: LIFE Climate CAKE PL tj. System dostarczania i wymiany informacji w celu strategicznego wspierania wdrażania polityki klimatyczno-energetycznej ; Klimada 2.0 tj. Baza wiedzy o zmianach klimatu i adaptacji do ich skutków oraz kanałów jej upowszechniania w kontekście zwiększania odporności gospodarki, środowiska i społeczeństwa na zmiany klimatu oraz przeciwdziałania i minimalizowania skutków nadzwyczajnych zagrożeń ; BDO tj. Baza danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami ; PROM tj. Opracowanie systemu monitorowania marnowanej żywności i efektywnego programu racjonalizacji strat i ograniczania marnotrawstwa żywności ; jak również w ramach działalności ogólnej. Dotarcie do szerokiego grona odbiorców zapewniły regularne i kompleksowe działania marketingowe obejmujące różnorodne narzędzia i kanały komunikacji. szkolenia i warsztaty działania w wyszukiwarce Google reklama banerowa w internecie newsletter gadżety social media konferencje prasowe wywiady promocja IOŚ-PIB direct mailing strona www komentarze eksperckie cykliczne informacje prasowe konkursy na facebook u akcje społeczne wysyłki kreatywne do dziennikarzy współpraca z influencerami udział w wydarzeniach branżowych Do najważniejszych wydarzeń zorganizowanych przez Instytut w 2019 roku należą: Konferencja podsumowująca realizację Projektu Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców (44MPA) z udziałem Prezydenta RP, Andrzeja Dudy. Konferencja FAIRMODE Modelowanie jakości powietrza w kontekście polityki lokalnej Warsztaty - Dane dotyczące emisji Współorganizacja wydarzenia Copernicus Climate Change Service (C3S) Szkolenie Adaptacja do zmian klimatu. Szkolenie z danych Copernicus/CDS Szkolenie Funkcjonowanie Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (zorganizowano 113 szkoleń na terenie całej Polski)

53 104 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku VI. POZOSTAŁE KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU Z inicjatywy Ministerstwa Środowiska (obecnie Klimatu) IOŚ-PIB zorganizował konkurs Lider Ochrony Środowiska, mający na celu uhonorowanie i promowanie jednostek, które przyczyniają się do zachowania i poprawy stanu środowiska naturalnego Polski. W konkursie zostały wyróżnione najlepsze firmy, instytucje oraz samorządy przyczyniające się do zachowania i poprawy stanu środowiska w Polsce, podwyższając tym samym jakość życia obecnych oraz przyszłych pokoleń. Dodatkowo konkurs upowszechniał pozytywne wzorce oraz metody osiągania sukcesów gospodarczych poprzez zastosowane w praktyce i wdrożone przedsięwzięcia służące ochronie środowiska, a w szczególności nowatorskie i wysoce efektywne ekologicznie oraz ekonomicznie rozwiązania technologiczne i organizacyjne, jak również projekty edukacyjne. Konkurs został zorganizowany w następujących kategoriach: firma, produkt/usługa, jednostka samorządu terytorialnego, organizacja pozarządowa oraz nagroda specjalna Ministra Środowiska za całokształt działalności na rzecz ochrony środowiska. Gala rozdania nagród miała miejsce podczas Międzynarodowych Targów POL-ECO SYSTEM rok był obfity w wydarzenia branżowe, w których przedstawiciele IOŚ-PIB brali aktywny udział stając się najlepszą wizytówką naszej jednostki, należą do nich m.in.: Międzynarodowe Targi Ochrony Środowiska POL-ECO SYSTEM 2019 edycja Kongresu branży wodno-kanalizacyjnej ENVICON Water Innowacyjna Gmina 2019 Krajowe Forum Interesariuszy Agendy 2030 podpisanie partnerstwa na rzecz realizacji celów zrównoważonego rozwoju Międzynarodowa konferencja HARMO 2019 Śniadanie prasowe organizowane przez UOKIK w sprawie problemów na rynku odpadów Udział w panelu eksperckim organizowanym w związku z Forum Ekonomicznym w Krynicy IV Międzynarodowa Konferencja - Recykling pojazdów Impact mobility revolution 19 Konferencja naukowa "Od przepisu prawnego do czystego środowiska wokół mnie" EU Clean Air Forum zorganizowanym przez Komisję Europejską IV Kongres Polska Chemia XXII Forum Ciepłowników Polskich - PGE Energia Ciepła S.A. XVII Samorządowe Forum Kapitału i Finansów XIV Konferencja - Zielone Zamówienia Publiczne Dziesięć z nich Instytut objął również patronatem: XIX Ogólnopolski Kongres Energetyczno-Ciepłowniczy POWERPOL XIV Konferencję Naukowo-Technicznej Ochrona Środowiska. Energetyka. Ciepłownictwo. Przemysł Międzynarodowe Targi Ochrony Środowiska POL-ECO SYSTEM IV Edycję Międzynarodowego Kongresu ENVICON Water Konkursu TOPTEN Kotły na paliwa stałe Kampanię społeczno edukacyjną NIE dla Smogu! V edycję Ogólnopolskiego Szczytu Gospodarczego OSG 2019 VII edycji przedsięwzięcia Emission and Energy Trading Summit III edycji Konferencji Naukowo-Technicznej Innowacje w Przemyśle Chemicznym Na uwagę zasługuje również przystąpienie Instytutu do partnerstwa na rzecz realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju (SDGs). Jako Instytut Ochrony Środowiska mamy pełną świadomość, że na współczesnym świecie spoczywa ogromna odpowiedzialność za przyszłość cywilizacji i stan naszej planety a zrównoważony rozwój nie może być tylko pustym hasłem. Jednym z najpoważniejszych problemów XXI wieku są zmiany klimatu, dlatego poza złożeniem podpisu pod treścią deklaracji, IOŚ-PIB złożył również indywidualne zobowiązanie potwierdzające realizację konkretnych działań, które wpisują się w osiąganie 13 Celu SDG, tj. Podjąć pilne działania w celu przeciwdziałania zmianom klimatu i ich skutkom. Wypełnienie zobowiązania będzie realizowane poprzez projekt Klimada 2.0. W bieżącym roku IOŚ-PIB będzie kontynuował działania mające na celu promowanie ochrony środowiska i kształtowanie proekologicznych postaw społeczeństwa, a także umacnianie wizerunku Instytutu jako wiodącej jednostki naukowo-badawczej. 5. Udział w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego W roku 2019 r. Dział Projektów obsłużył ubieganie się Instytutu o udzielenie zamówienia publicznego w 42 procedurach, w tym 8 procedur o wartości równej lub przekraczającej tzw. progi unijne. W procedurach o udzielenie zamówienia oferty składały następujące komórki organizacyjne Instytutu: Zakład Ocen Środowiskowych, Ochrony Przyrody i Krajobrazu 14 procedur, Zakład Strategii Środowiskowych 9 procedur, Zakład Technologii Ścieków 8 procedur, Zakład Ochrony Wód 5 procedur, Zakład Akustyki Środowiska 2 procedury, Samodzielne Stanowisko ds. Organizacji i Promocji 1 procedura, Centralne Laboratorium Analiz Środowiskowych CentLab 1 procedura, Zakład Zintegrowanego Monitoringu Środowiska 1 procedura, Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami 1 procedura, W ww. procedurach (poza procedurą szacowania) złożono oferty na łączną wartość ok. 14 mln zł brutto.

54 106 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku VI. POZOSTAŁE KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU Zakłady w 2019 r. brały udział w procedurach zakupowych m.in. takich zamawiających/zlecających jak: Centrum Unijnych Projektów Transportowych, Gas Storage Poland Sp. z o.o., Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Grupa Azoty Zakłady Chemiczne "Police" S.A., Ministerstwo Środowiska, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska, PGE Energia Cieplna, Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, Urząd Zamówień Publicznych, Ww. procedury zostały rozstrzygnięte następująco: procedury wygrane przez Instytut 11 procedury przegrane 16 procedury unieważnione lub zamknięte 9 Oferta Instytutu została wybrana jako najkorzystniejsza w 11 procedurach o łącznej wartości ponad 4 mln zł brutto. Czy wiesz, że...? Czerwona Lista zagrożonych gatunków na świecie, publikowana przez Światową Unię Ochrony Przyrody (IUCN), obejmuje obecnie 31 tys. zagrożonych wyginięciem gatunków występujących na naszym globie, w tym na granicy przetrwania jest: 33% gatunków tworzących rafy koralowe, 27% - skorupiaków, 41% - płazów, 30 % - rekinów i płaszczek, 14% - ptaków i 25% gatunków ssaków. Wiele gatunków umieszczonych na tej liście to powszechnie znane zwierzęta, takie jak nosorożec, hipopotam, niedźwiedź polarny, gazela, żyrafa czy papuga.

55 VII. FINANSE INSTYTUTU

56 110 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku VII. FINANSE INSTYTUTU VII. FINANSE INSTYTUTU Całkowite przychody Instytutu w 2019 roku wyniosły 58,8 mln zł i były wyższe od przychodów osiągniętych w 2018 roku o 13,5 mln zł, co stanowi wzrost o 30 %. Wartość przychodów ze sprzedaży prac wyniosła 56,9 mln zł i była wyższa o 13,8 mln zł (32%) w porównaniu z przychodami z roku poprzedniego. W porównaniu do roku wzrost całkowitych przychodów był blisko dwukrotny (w 2015 r. wartość przychodów wyniosła 29,6 mln zł). Nie bez znaczenia dla tego stanu jest zmiana w strukturach zarządzania Instytutem, która dokonała się w 2016 r. Dzięki ww. zmianie od kilku lat sytuacja finansowa IOŚ-PIB wykazuje się dużą stabilnością i umożliwia dalszy rozwój Instytutu. Największe przychody w 2019 r. IOŚ-PIB uzyskał z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) z tytułu realizacji zadań ustawowych (prowadzenia KOBiZE) - wyniosły one 17,5 mln zł i były niższe od przychodów uzyskanych w 2018 roku o 0,8 mln zł. Jednym z głównych źródeł przychodów Instytutu w 2019 roku była również realizacja projektów finansowanych ze środków zagranicznych. Przychody z tego tytułu wyniosły 5,9 mln zł (w 2018 roku ww. przychody kształtowały się na poziomie 3,5 mln zł). Znaczny udział przychodów Instytutu stanowiły również przychody z tytułu realizacji projektów na zlecenie obecnego Ministerstwa Klimatu (poprzednio - Ministerstwo Środowiska), w tym projektu pn.: Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców. Projekt ten realizowany był w latach W roku 2019 Instytut osiągnął przychód w ramach ww. projektu w wysokości 10,6 mln zł. Łącznie ze środków zagranicznych, ze środków NFOŚiGW (poza finansowaniem KOBIZE), Ministerstwa Klimatu, Narodowego Centrum Nauki i Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w 2019 r. IOŚ-PIB realizował 26 projektów. W 2018 r. liczba projektów realizowanych z udziałem środków z ww. źródeł wyniosła 16. Wzrostowi liczby projektów finansowanych ze źródeł zewnętrznych (z dofinansowaniem w formie dotacji) towarzyszył blisko dwukrotny wzrost przychodów IOŚ-PIB z tego tytułu (wartość przychodów ze wspomnianych źródeł w 2018 r. wyniosła 14,8 mln zł, w 2019 r. - 27,7 mln zł) oraz wzrost udziału ww. źródeł w ogólnej strukturze przychodów Instytutu. Tabela 13. Zestawienie przychodów Instytutu w 2018 i 2019 roku Lp. Wyszczególnienie Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy 2018 [zł] 2019 [zł] Udział % w przychodach NFOŚiGW (finansowanie KOBiZE) , ,77 29,7% 2. Ministerstwo Klimatu , ,13 19,6% 3. NFOŚiGW , ,47 13,6% 4. Środki zagraniczne , ,66 10,1% 5. GIOŚ , ,42 4,1% 6. NCBiR , ,89 3,9% 7. Subwencja MNiSzW , ,01 3,9% 8. NCN+SPUB , ,87 1,7% 9. Administracja terenowa , ,61 0,7% 10. Inne* , ,70 9,4% 11. [mln zł] 20 W 2019 roku Instytut realizował również zadania statutowe. Łączne koszty realizacji tych 4 zadań wyniosły blisko 2,3 mln zł (kwota rozliczenia subwencji). 2 Razem przychody ze sprzedaży prac , ,53 96,7% Pozostałe przychody operacyjne i finansowe , ,09 3,30% OGÓŁEM PRZYCHODY , ,62 100,00% NFOŚiGW (finansowanie KOBiZE) Ministerstwo Klimatu NFOŚiGW Środki zagraniczne * głównie realizacja zleceń przekazanych z MRiRW Rysunek 2. Porównanie przychodów w latach 2018 i 2019 na podstawie danych z tabeli 13 GIOŚ NCBiR Subwencja MNiSW NCN+SPUB Administracja terenowa Inne*

57 112 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku VII. FINANSE INSTYTUTU 3,3% pozostałe przychody 9,4% Inne* 29,7% NFOŚiGW (finansowanie KOBiZE) 0,7% Administracja terenowa 4,1% GIOŚ Rysunek 3. Udział procentowy poszczególnych przychodów w 2019 roku 3,9% Subwencja MNiSzW 1,7% NCN+SPUB 3,9% NCBiR 13,6% NFOŚiGW 19,6% Ministerstwo Klimatu 10,1% Środki zagraniczne Wynik finansowy za 2019 rok zamknął się kwotą 2,47 mln zł (zysk netto) i był blisko dwukrotnie wyższy od wyniku za rok 2018 (1,25 mln zł). Szczegóły dotyczące sytuacji majątkowej i finansowej Instytutu zostały przedstawione w Sprawozdaniu Finansowym za 2019 rok. Rentowność sprzedaży netto (obciążenie przychodów ze sprzedaży netto wszystkimi kosztami działalności) wyniosła w 2019 roku 4,35 % (w 2018 roku było to 2,91 %), co wskazuje na bardzo dobrą relację wielkości osiąganych przychodów do ponoszonych kosztów i zwiększenie konkurencyjności IOŚ-PIB na rynku usług związanych z ochroną środowiska. Pomimo wzrostu liczby rozliczanych projektów, finansowanych w formule dotacyjnej (są to najczęściej duże, często wieloletnie projekty, których realizacja i obsługa jest stosunkowo skomplikowana) w ogólnej liczbie tematów realizowanych przez IOŚ-PIB, udało się utrzymać koszty ogólnego zarządu na zakładanym poziomie %. Zauważyć należy, że w ostatnich latach rosną obciążenia IOŚ-PIB różnego rodzaju zobowiązaniami wynikającymi z przepisów prawa lub wymogów administracyjnych (związane między innymi z wprowadzeniem przepisów o ochronie danych osobowych, koniecznością prowadzenia kancelarii tajnej, zadaniami zlecanymi przez Ministerstwo Klimatu, zamówieniami publicznymi itp.). Powyższe okoliczności, połączone między innymi z koniecznością obsługi nowych zadań i projektów, wskazują na potrzebę ponoszenia odpowiedniego poziomu kosztów ogólnego zarządu. Rozwój Instytutu wyraża się nie tylko w rosnących przychodach z tytułu prowadzonej działalności, za czym stoi poszukiwanie między innymi nowych źródeł przychodów, ale odbywa się również poprzez dywersyfikację zakresu działalności i rozwój obszarów rynkowych. Między innymi w celu poszerzenia obszarów działania, w kwietniu 2019 roku IOŚ-PIB zawiązał spółkę Instytut Badań nad Środowiskiem Sp. z o.o., której przedmiotem działalności jest komercjalizacja badań naukowych i prac rozwojowych w dziedzinie nauk przyrodniczych i technicznych, w tym: przystosowywanie wyników badań naukowych i prac rozwojowych do potrzeb praktyki, wdrażanie wyników badań naukowych i prac rozwojowych, wykonywanie badań i analiz oraz opracowywanie opinii i ekspertyz w zakresie prowadzonych badań naukowych i prac rozwojowych. W ostatnich latach dokonano też szeregu modernizacji i zakupów sprzętu na potrzeby prowadzenia badań, realizacji zadań wynikających z podpisanym umów i porozumień, jak również bieżącego funkcjonowania IOŚ-PIB. Na koniec 2015 roku wartość brutto majątku (bez pomniejszenia o amortyzację) wynosiła 28,1 mln zł, a na koniec 2019 roku - 35,9 mln zł, co stanowi wzrost o 7,8 mln zł pomimo tego, żę w ciągu ostatnich czterech lat dokonano likwidacji zbędnego, przestarzałego lub niesprawnego majątku (oraz takiego, którego naprawa była ekonomicznie nieopłacalna) o wartości 2,3 mln zł. Wartość majątku nabytego w latach wyniosła ponad 10 mln zł (w tym w 2019 roku 3,9 mln zł), co uwzględniając wartość majątku zlikwidowanego, oznacza wzrost o 40 %. Majątek ten został sfinansowany głównie ze źródeł zewnętrznych, celem zapewnienia możliwości długoterminowego rozwoju IOŚ-PIB (zakupiony i wytworzony sprzęt oraz wyposażenie to często majątek innowacyjny, najnowszej generacji, zapewniający możliwość prowadzenia szerokiego zakresu badań i wysoką ich jakość). Stałe doposażanie i wymiana zużytego sprzętu jest niezbędnym elementem rozwoju IOŚ-PIB, gdyż jest warunkiem utrzymania wysokiej jakości usług i działań prowadzonych przez IOŚ-PIB w różnych obszarach badawczych. O szybkości zużywania się składników majątku Instytutu świadczyć może wysokość amortyzacji, która w samym tylko 2019 roku wyniosła ponad 2 mln zł. Dla utrzymania bieżącego stanu majątku IOŚ-PIB niezbędne jest jego odnawianie co 5-7 lat. Dobra sytuacja finansowa IOŚ-PIB umożliwia również zasilanie Funduszu Badań Własnych poprzez wypracowany zysk, na koniec 2019 roku wartość ww. funduszu wyniosła blisko 2 mln zł. Środki te mogą być przeznaczane na dalsze inwestycje, finansowanie działalności badawczej lub stanowić zabezpieczenie finansowe Instytutu na przyszłość.

58 ZAŁĄCZNIKI

59 116 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI ZAŁĄCZNIK 1. Schemat Organizacyjny IOŚ-PIB RADA NAUKOWA DYREKTOR KOLEGIUM Z-CA DYREKTORA Główny K ds. Zarządzania E P Księgowy Emisjami Z-CA DYREKTORA ds. Ekonomiczno - Administracyjnych Z ZS Pełnomocnik Dyrektora ds. Naukowych Sekretariat Naukowy EF EE Dział Finansowo - Księgowy Dział Projektów PA PZ Dział Administracyjny Kancelaria Dział Zamówień Publicznych DM ZW Wydawnictwo i Biblioteka Naukowa Pełnomocnik Dyrektora ds. Współpracy Międzynarodowej PI Dział Informatyki BB Pełnomocnik Dyrektora ds. Systemu Zarządzania DI DA Inspektor Ochrony Danych - IOD Kontrola Wewnętrzna Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami Ośrodek Ochrony Atmosfery Ośrodek Zrównoważonego Rozwoju KO OM OR OZ Ośrodek Ochrony Ziemi WR Zakład Technologii Ścieków DO DR DC DB DN Dział Kadr i Płac Radcowie Prawni Sam. St. ds. Organizacji i Promocji Sam. St. ds. bezpieczeństwa i higieny pracy Dział Ochrony Informacji Niejawnych - Pełnomocnik ds. Ochrony Informacji Niejawnych DE DT Kancelaria Tajna Stanowisko ds. Obronności i Zarządzania Kryzysowego KD KE KI KU KP KW KR KS KB KK Zespół Administracyjny Zespół Inwentaryzacji i Raportowania Emisji Zespół Systemów Informatycznych Zespół Rozdziału Uprawnień Zespół Prawny Zespół Monitorowania i Weryfikacji Emisji Zespół Rejestrów Zespół Strategii, Analiz i Aukcji Zespół Zarządzania Krajową Bazą Zespół Instrumentów Polityki Klimatycznej BH BA BL BN BJ BE Zakład Akustyki Środowiska Zakład Modelowania Atmosfery i Klimatu Centralne Laboratorium Analiz Środowiskowych - CentLab Zakład Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka Zakład Ochrony Wód Zakład Kształtowania Środowiska BM BK BS Zakład Ocen Środowiskowych Ochrony Przyrody i Krajobrazu Zakład Monitoringu i Prognozowania w Gospodarce Odpadami Jednostka Weryfikacji Technologii Środowiskowych Zakład Strategii Środowiskowych BT BI Zakład Ekotoksykologii Zakład Chemii Środowiska i Oceny Ryzyka Komórki objęte systemami zarządzania jakością Zakład stosujący Dobrą Praktykę Laboratoryjną KZ Zespół Programów Redukcji Emisji

60 118 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI ZAŁĄCZNIK 2. Opisy projektów badawczych realizowanych w 2019 roku PRACE NAUKOWO-BADAWCZE I ROZWOJOWE 1. FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW MINISTERSTWA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO W RAMACH DOTACJI PODMIOTOWEJ Polityka Ekologiczna 1. Wykorzystanie polityki przestrzennej gmin górskich w adaptacji do zmian klimatu dr Zdzisław Cichocki Ogólnym celem realizacji zadania badawczego było rozpoznanie możliwości wykorzystania polityki przestrzennej gmin górskich w adaptacji do zmian klimatu i związanych z tymi zmianami zagrożeń. Zidentyfikowane wstępnie w I etapie niniejszego zadania badawczego zagrożenia klimatyczne w obszarach górskich, związane ze zmianami klimatu, zostały poddane dalszej analizie pod względem wpływu na funkcjonowanie gmin położonych w dwóch różnych obszarach górskich Sudetach i Karpatach. W gminie Duszniki Zdrój, w badanym okresie dominowały zagrożenia wynikające z silnego wiatru oraz odnotowywano niebezpieczne zjawiska powodowane przez intensywne opady deszczu i gwałtowne przybory wód. Silne podmuchy wiatru mogą zagrażać życiu ludzi, powodować uszkodzenia lub zniszczenia obszarów leśnych, budynków, infrastruktury elektroenergetycznej oraz stanowić utrudnienia w komunikacji. W gminie Jeleśnia największe niebezpieczeństwo stanowiły głównie krótkotrwałe i długotrwałe intensywne opady deszczu, mogące być przyczyną wezbrań wód, a także osuwisk ziemnych. Częściej także występują groźne sytuacje związane z wystąpieniem silnego wiatru, przy jednoczesnym pojawieniu się epizodów intensywnego opadu śniegu stwarzającego zagrożenie dla infrastruktury i środowiska przyrodniczego. W obszarach górskich jednym z największych zagrożeń są również ruchy masowe ziemi wywoływane, poza budową geologiczną i rzeźbą terenu, głównie przez intensywne i długotrwałe deszcze i działalność człowieka. W gminie Jeleśnia znaczna część terenów jest zagrożona ruchami masowymi ziemi, a aktywność procesów osuwiskowych może się zwiększać na terenie tej gminy wraz z nasileniem ekstremalnych opadów atmosferycznych. W badaniach zagrożeń środowiskowych dla gminy Duszniki Zdrój także wskazano miejsca, gdzie następuje osuwanie się mas ziemnych, konfrontując je z planowanymi kierunkami zagospodarowania przestrzennego zapisanymi w studium tej gminy. Warunki klimatyczne w regionach górskich są specyficzne, podobnie jak pozostałe uwarunkowania wynikające ze środowiska przyrodniczego (piętrowość roślinna, zróżnicowanie topoklimatyczne, silniej zaznaczone niektóre ekstrema klimatyczne). Te szczególne uwarunkowania środowiska przesądziły też o strukturze gospodarczej gmin górskich, specyfice usług ekologicznych pełnionych przez górskie ekosystemy, a także o charakterze zagospodarowania przestrzennego układów funkcjonalno-przestrzennych. Analiza struktury gospodarczej bazy ekonomicznej badanych gmin w kontekście zmian klimatu została przedstawiona w raporcie z I etapu realizacji niniejszego zadania. W etapie II skoncentrowano się na ocenie wpływu stresorów (zagrożeń) klimatycznych na funkcjonowanie usług ekologicznych pełnionych przez górskie ekosystemy oraz finalnie na formy zagospodarowania przestrzennego gmin górskich. Wskazano przy tym na istotne powiązania pomiędzy bazą ekonomiczną gmin a usługami ekologicznymi pełnionymi przez ich górskie ekosystemy, następnie określono wpływ obu tych układów na struktury przestrzenne. Wskazano na odmienność wag kryteriów oceny wrażliwości elementów poszczególnych systemów. Analizy (z zastosowaniem macierzy) ujawniły, że największy negatywny wpływ na sektory gospodarcze, usługi ekologiczne oraz elementy zagospodarowania przestrzennego (układów funkcjonalno-przestrzennych) mają nawalne opady, które w związku ze zmianami klimatu mogą się nasilać (wzrost ich częstości i natężenia). Przy z reguły niewielkiej pojemności retencyjnej górskiego podłoża, największym wyzwaniem jest stworzenie systemów umożliwiających zatrzymanie i magazynowanie nagle pojawiającej się znacznej nadwyżki wód oraz ich wykorzystanie w okresach deficytów. W planowaniu zagospodarowania przestrzennego należy więc wskazać przestrzenne możliwości dla zrealizowania takich systemów. Kompleksowe Badania Środowiska 2. Analiza składu i przestrzennego zróżnicowania odpadu (odpady z czyszczenia ulic i placów) zebranego z wybranych ulic m.st. Warszawy mgr Anita Matracka Spodziewając się pylenia wtórnego przy obecnym sposobie zamiatania ulic, Centralne Laboratorium Analiz Środowiskowych CentLab na etapie realizacji drugiego etapu zadania badawczego skupiło swoje działania na próbie sprawdzenia efektywności usuwania przez zamiatarki frakcji odpadu o średnicy < 0,063 mm. Próbki odpadu zbierane były za pomocą odkurzacza plecakowego z czterech wybranych ulic m.st. Warszawy. Ponadto, z miejsc sąsiadujących z miejscami poboru odpadu pobrane były próbki gleb z trawników przyulicznych. Próbki analizowano pod względem zawartości ołowiu, kadmu, niklu, chromu, miedzi, cynku, manganu, żelaza. Dodatkowo przebadano zawartość fosforu ogólnego, skład granulometryczny, zawartość węgla organicznego, azotu Kjeldahla, WWA oraz węglowodorów ropopochodnych. Na podstawie otrzymanych wyników analiz stwierdzono we frakcji < 0,063 mm kilkukrotnie wyższe stężenia metali oraz WWA w porównaniu z frakcją < 2 mm. W próbkach zmiotek zebranych za pomocą odkurzacza wykazano większą zawartość frakcji < 0,063 mm w porównaniu z próbkami zbieranymi przez zamiatarki. Nie wykazano jednoznacznych powiązań pomiędzy wzrostem stężenia metali w pyłach a wzrostem natężenia ruchu samochodowego. Uwidoczniono za to związek pomiędzy zawartością WWA w pyle a natężeniem ruchu samochodowego. Różnice w wynikach stężeń metali między próbkami pobranymi przez zamiatarki a pobranymi za pomocą odkurzacza nie zawsze wskazywały na wyższą efektywność odkurzacza. Uzyskane wyższe stężenia benzo(a)pirenu, benzo(g,h,i)perylenu i chryzenu w próbkach pobranych za pomocą odkurzacza w porównaniu z poborem przez zamiatarkę wskazały na wyższą efektywność odkurzacza. Pozostałe WWA nie wykazywały znaczących różnic między jednym a drugim poborem. Nie wykazano wpływu natężenia ruchu samochodowego oraz obecności infrastruktury tramwajowej na stężenie węglowodorów ro-

61 120 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI Zarówno doniesienie literaturowe, jak i sama norma wskazują na możliwości zastosowania różnych kombinacji metod ekstrakcji i stosowanych rozpuszczalników. W celu realizacji zadania wybrano dla porównania trzy metody: Soxhleta (akredytowana metoda stosowana w lapopochodnych, a wartości stężeń dla frakcji węglowodorów C12-C35 między poszczególnymi ulicami były do siebie zbliżone. Wyniki analizy próbek gleb pobranych z trawników sąsiadujących z wybranymi ulicami nie wskazały na przekroczenie dopuszczalnych poziomów stężeń zanieczyszczeń określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska. 3. Opracowanie systemu zintegrowanej oceny procesów przyrodniczych z wykorzystaniem metod numerycznych mgr inż. Rafał Ulańczyk Głównym celem realizacji zadania było opracowanie i wdrożenie systemu umożliwiającego wykonanie zintegrowanych ocen procesów przyrodniczych zachodzących na określonym, zweryfikowanym i spójnym metodycznie obszarze (najczęściej zlewni) z wykorzystaniem metod numerycznych i modeli matematycznych. Głównym celem etapu trzeciego było uzupełnienie systemu o model transportu zanieczyszczeń powietrza oraz depozycji siarki i azotu. Zakres zrealizowanej pracy obejmował: pozyskanie modeli matematycznych (transportu zanieczyszczeń w atmosferze i depozycji ładunków do podłoża), instalacja i ich sprawdzenie oraz dostosowanie warunków pracy (w tym skali czasowych i przestrzennych); opracowanie algorytmów wymiany danych pomiędzy modelami aplikowanymi w 2019 roku i modelami wdrożonymi już w poprzednich etapach pracy, tj. modelem bilansu wodnego zlewni i transportu zanieczyszczeń, modelem hydrodynamiki jeziora oraz modelem przepływu i jakości wód podziemnych; zgromadzenie i przetworzenie niezbędnych danych do uruchomienia modelu transportu zanieczyszczeń powietrza, umożliwiającego oszacowanie wpływu wielkości depozycji na wybrany ekosystem, przeprowadzenie symulacji numerycznych; uruchomienie modelu transportu zanieczyszczeń powietrza oraz depozycji siarki i azotu dla wybranej do badań zlewni Stacji Puszcza Borecka ; analiza i ocena rezultatów modelowania transportu zanieczyszczeń powietrza, walidacja i kalibracja modelu, opracowanie i analiza merytoryczna; uruchomienie symulacji pełnego układu krążenia wód i wybranych substancji chemicznych dla wybranej zlewni; ocena uzyskanych rezultatów systemu modelowania zintegrowanego, opracowanie i analiza merytoryczna wyników; ocena możliwości zastosowania opracowanego systemu dla innych ekosystemów i zlewni. Polityka Ekologiczna 4. Wpływ metody ekstrakcji na zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w próbkach pyłu zawieszonego mgr Ewa Żyfka-Zagrodzińska Ekstrakcja jest procesem polegającym na przenikaniu pożądanego analitu z badanego materiału do fazy ciekłej, którą stanowi wybrany, charakteryzujący się określonymi właściwościami rozpuszczalnik. Z mieszaniny analitów można w sposób fizyczny wydzielić grupę związków o podobnych właściwościach fizykochemicznych. Sam proces ekstrakcji odbywa się z użyciem rozpuszczalnika i wspomaga się go różnymi technikami. Trzema wybranymi na potrzeby opisywanego zadania badawczego technikami są: ekstrakcja wspomagana ultradźwiękami, ekstrakcja wspomagana wytrząsaniem oraz ekstrakcja w aparacie Soxhleta. Wykorzystanie ostatniej z wymienionych technik obejmuje przeprowadzenie procesu ekstrakcji w specjalnie przygotowanym aparacie, gdzie wspomaganie opiera się na poddaniu próbki i rozpuszczalnika działaniu wysokiej temperatury, która ułatwia przenikanie analitu do rozpuszczalnika. Związki można ekstrahować zarówno z próbek w fazie stałej, jak i ciekłej. W Centralnym Laboratorium Analiz Środowiskowych CentLab jednym z zadań w ramach współpracy z klientami zewnętrznymi jest określenie ilościowej zawartości wybranych wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w próbach pyłu zawieszonego pobranego na filtr oraz w opadach atmosferycznych. Zarówno przygotowanie filtrów w celu pobrania na nie pyłu, pobieranie próbek z użyciem poborników, jak i proces oznaczania są opisane w dokumentach odniesienia, jakimi są międzynarodowe normy badawcze. Normą badawczą, na podstawie której CentLab opracowało akredytowaną metodę, jest norma PN-EN 15549:2011 Jakość powietrza: Standardowa metoda oznaczania stężenia benzo(a)pirenu w powietrzu atmosferycznym. Dokument ten, w części laboratoryjnej, wskazuje możliwość zastosowania dwóch technik badawczych: HPLC-FLD oraz GC-MS/MS. W przypadku procesu ekstrakcji wymagania są zdecydowanie mniej doprecyzowane. Norma wskazuje szereg rozpuszczalników, które można wykorzystać do ekstrakcji, oraz technik wspomagających. W gestii laboratorium jest odpowiednie dobranie ekstrahenta, techniki wspomagającej, czasu ekstrakcji, temperatury ekstrakcji i ilości rozpuszczalnika wspomagającego proces. Norma wskazuje również jakie wartości metrologiczne powinny zostać zachowane dla opracowanej metody w tym akceptowalny przedział odzysku dla Nist URBAN DUST 1649, wartości odchyleń dla próbek powtórzonych oraz wskazania kontroli jakości. Metodami ekstrakcji, wskazanymi w normie oraz przykładami ich warunków eksperymentalnych są: ekstrakcja pod chłodnicą zwrotną, ekstrakcja w aparacie Soxhleta, ekstrakcja mikrofalowa, przyspieszona ekstrakcja rozpuszczalnikiem, ekstrakcja ultradźwiękowa.

62 122 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI boratorium), ultrasonifikacji oraz ekstrakcji wspomaganej wytrząsaniem.. 5. Ocena relacji pomiędzy umieralnością mieszkańców a ekstremalnymi zjawiskami termicznymi w wybranych miastach Polski mgr Anna Romańczak Warunki termiczne są jednym z istotnych czynników środowiskowych wpływających pośrednio lub bezpośrednio na samopoczucie i stan zdrowia człowieka. Sytuacje wyjątkowe, ekstremalne pod względem temperatury, nazywane falami ciepła i falami chłodu, mogą stanowić duże obciążenie cieplne dla organizmu człowieka, szczególnie wrażliwych grup populacji predysponowanych z powodu wieku, stanu zdrowotnego i uwarunkowania społeczno-ekonomicznego. Większość badań naukowych dotyczących wpływu warunków termicznych na organizm człowieka koncentrowała się na skutkach zdrowotnych związanych z ciepłymi warunkami, a tylko w nielicznych oceniano składową przypisywaną wpływowi niskich wartości temperatury. W badaniach przeważnie ograniczano się do populacji w pojedynczym mieście, cześć dotyczyła kilku miast, prowadzono także oceny odnoszące się do obszaru kraju. Można już wskazać przykład badań przeprowadzonych w ostatnich latach, które dostarczyły kompleksowej oceny populacji narażonych na różne warunki klimatyczne przy użyciu spójnych podejść statystycznych. W badaniach wieloletnich wpływu warunków termicznych na umieralność w Polsce prowadzonych przez środowiska epidemiologów i klimatologów, stwierdzono zróżnicowanie sezonowe i przestrzenne umieralności spowodowanej wartością temperatury, intensywnością przebiegu, czasem trwania i powtarzalnością zjawisk ekstremalnych termicznie. W analizach przyczyn różnej odpowiedzi na ekspozycję na niskie lub wysokie wartości temperatury, określanej przez ryzyko wystąpienia zgonu wyższego od poziomu przeciętnego w danym okresie, zwraca się uwagę na cechy populacji, aspekty ekonomiczne oraz zdolności adaptacyjne do takich wyjątkowych zdarzeń. Złożoność tego zagadnienia bardzo komplikuje kwestię przypisania skutków zdrowotnych do warunków klimatycznych, ponieważ poza interakcją zjawisk termicznych należy rozważyć możliwe modyfikacje innych czynników, takich jak przygotowanie opieki zdrowotnej czy warunki społeczno-ekonomiczne. W celu przeprowadzenia oceny zagrożenia zdrowotnego związanego z występowaniem dużego stresu zimna oraz dużego stresu ciepła wynikającego z lokalnych ekstremalnych zjawisk klimatycznych w obszarze miejskim w I etapie pracy dokonano wyboru obiektów badawczych 7 miast położonych w środkowym pasie nizinnym Polski: Zielona Góra, Gorzów Wielkopolski, Kalisz, Poznań, Płock, Siedlce i Białystok. Wybrane miasta należą do dwóch regionów bioklimatycznych: centralnego (IV) i północno-wschodniego (III). W ramach przygotowań do II etapu zebrano dane meteorologiczne ze stacji synoptycznych zlokalizowanych w pobliżu wytypowanych miast oraz zgromadzono dane o zgonach mieszkańców z okresu Na tej podstawie określono wskaźniki klimatyczne i wskaźniki zdrowotne na potrzeby przyszłej analizy zagrożenia zdrowotnego. Ochrona powietrza atmosferycznego 6. Ocena działań dostosowawczych najlepszych dostępnych technik (BAT) w odniesieniu do dużych obiektów energetycznego spalania w obszarze ochrony powietrza mgr inż. Krzysztof Melka/ mgr inż. Piotr Zacharski Celem realizacji zadania było przeprowadzenie oceny działań, do których zostali zobowiązani operatorzy dużych instalacji energetycznego spalania LCP przez Komisję Europejską (Decyzja Komisji Wykonawczej (UE) 2017/1442 z dnia 31 lipca 2017). Przedmiotowa ocena ma pokazać na przykładzie wybranej instalacji LCP jak działania dostosowawcze, wynikające z Konkluzji BAT, opublikowanych dnia 17 sierpnia 2017 r., wpłyną na wzajemne powiązania pomiędzy różnymi komponentami środowiska ( cross-media effects ). Ponadto, ocena ma potwierdzić czy założenia określone w Konkluzjach BAT przyniosą zamierzone korzyści środowiskowe i będą adekwatne do poniesionych kosztów dostosowania. Zakres pracy w etapie I w 2019 roku obejmował: 1. Analizę krajowych i europejskich dokumentów strategicznych oraz polityk sektorowych pod kątem spójności zawartych w nich działań związanych z redukcją emisji zanieczyszczeń do powietrza i jakością środowiska oraz wskazanie ewentualnych miejsc niespójnych. 2. Przegląd doniesień naukowych oraz raportów krajowych i międzynarodowych z zakresu działań związanych z wprowadzeniem Konkluzji BAT LCP w powiązaniu z działaniami w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego. 3. Przeprowadzenie szczegółowej analizy dla jednego z wytypowanych dużych obiektów energetycznego spalania pod kątem wymogów wynikających z lokalnych dokumentów oraz spójności z dokumentami krajowymi i unijnymi. 4. Analizę potencjału redukcji emisji w krajowych obiektach LCP w kontekście wymogów Konkluzji BAT LCP oraz oszacowanie wskaźników emisji. Na podstawie uzyskanych wyników wyciągnięto następujące wnioski: przyjęcie Dyrektywy IED znacząco wzmocniło rolę najlepszych dostępnych technik i dokumentów BREF wprowadzając tzw. Konkluzje BAT; proces powstawania Konkluzji BAT jest niezwykle czasochłonny, pozwala też na wymianę informacji między ekspertami z danej branży, krajów członkowskich, organizacji pozarządowych; obecnie brakuje opracowań oceniających wpływ Konkluzji BAT dla LCP; Komisja Europejska jest zobowiązana przeprowadzić ocenę implementacji Konkluzji BAT dla LCP, aczkolwiek mając na uwadze czas na dostosowanie instalacji (do r., a w niektórych przypadkach nawet do końca 2023 roku ze względu na derogacje od Dyrektywy IED) należy spodziewać się takiej analizy dopiero po 2021 roku; przeanalizowane dokumenty w zależności od interesariusza prezentują inne podejście do szacowania kosztów dostosowania w odniesieniu do korzyści środowiskowych; z analizy redukcji emisji wynika, że w wyniku dostosowania do konkluzji BAT emisje, poszczególnych substancji zmniejszą się: SO 2 ok. 80 tys. Mg (50%), NOx ok. 50 tys. Mg (35%), pyłu ok. 6 tys. Mg (55%);

63 124 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI Ochrona przed hałasem i wibracjami 7. Porównania modeli oceny hałasu w środowisku i ich weryfikacja pomiarowa mgr inż. Patrycja Chacińska Praca jest kontynuacją prac rozpoczętych w 2018 roku (dot. badania hałasu drogowego). W ciągu ostatniego 10-lecia Komisja Europejska uruchomiła badania mające na celu opracowania ujednoliconych, wspólnych metod oceny hałasu w środowisku, które w założeniu miałyby być wykorzystywane przede wszystkim do realizacji map akustycznych. Jednakże rzeczywiste znaczenie nowych metod wykracza zdecydowanie poza powyższą tematykę. W ramach podejmowanego zadania badawczego przewidziano wykonanie porównawczych badań hałasu dot. hałasu kolejowego: metodą dotychczasową oraz nową metodą ujednoliconą, metodami obliczeniowymi (modelowymi) w porównaniu z wynikami terenowych pomiarów parametrów akustycznych środowiska. Podejmowane badania miały w dużym stopniu charakter badań walidujących ww. metody. Wyniki badań określiły możliwości oraz ewentualne ograniczenia stosowania omawianych metod do modelowania warunków akustycznych środowiska w wymiarze szerszym niż tylko opracowanie tzw. strategicznych map akustycznych. Przedmiotem pracy była weryfikacja proponowanych, nowych europejskich metod oceny hałasu (akronim: CNOSSOS) w środowisku w zastosowaniu ich w warunkach polskich. W pracy podjęto próbę określenia potrzeby zastosowania niezbędnych krajowych korekt i rozszerzeń do nowych modeli oceny hałasu zgodnie z wymaganiami Dyrektywy 2015/996 (wprowadzającej nowy algorytm obliczeń hałasu) oraz próbę ich opracowania wykorzystując dostępne biblioteki oprogramowania CadnaA i dostępne wyniki badań hałasu kolejowego. Praca ta jest próbą sprecyzowania warunków brzegowych stosowania w warunkach polskich nowych ujednoliconych metod oceny hałasu w środowisku wraz ze wskazaniem istniejących ograniczeń w odniesieniu do hałasu kolejowego. Określone w niej zostały zakres, forma i warunki stosowania poprawek w procesach obliczeniowych (zarówno korekty liczbowe, jak i poprawki o charakterze funkcyjnym złożonym). Oceniono w niej możliwości zastosowania modeli rozprzestrzeniania się dźwięku w środowisku, z próbą określenia ich dokładności (precyzja, niepewność itp.). Ochrona krajobrazu i żywych zasobów przyrody 8. Prowadzenie i uzupełnianie tekstowej i graficznej bazy danych o obszarach chronionych w Polsce mgr inż. Małgorzata Walczak Baza danych Obszary chronione w Polsce jest projektem prowadzonym w IOŚ-PIB od 1998 roku. W wyniku regularnie prowadzonych, wieloletnich prac zawartość bazy jest poszerzana merytorycznie, wzbogacana o cenne dane przyrodnicze, a także modernizowana technicznie. Baza jest ważnym źródłem informacji, a także nowoczesnym i przyjaznym dla użytkownika narzędziem, stwarzającym wiele możliwości, w tym prowadzenia analiz sieci obszarów chronionych i zmian w nich zachodzących na przestrzeni lat. Stanowi istotne narzędzie edukacji ekologicznej. Umożliwia poznawanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych, cechujących obszary chronione w skali całego kraju i w skali lokalnej, co może przełożyć się na pozytywne zmiany zachowań ludzi wobec przyrody. Podniesienie poziomu wiedzy o ważnych z przyrodniczego punktu widzenia obszarach jest podstawowym warunkiem zwiększenia skuteczności działań na rzecz zapobiegania negatywnym skutkom degradacji środowiska. Prace wykonane w 2019 roku obejmowały aktualizację zawartości merytorycznej bazy, w tym: wprowadzenie danych o nowych obiektach, aktualizacja danych o istniejących obszarach, aktualizacja warstw graficznych (metadane GDOŚ), obsługę informatyczną bazy danych. Opracowana i funkcjonująca na stronie internetowej IOŚ-PIB przeglądarka do bazy danych Obszary chronione w Polsce pozwala udostępnić zgromadzone dane szerokiemu gronu użytkowników. Narzędzia udostępnione przy bazie pozwalają na wyszukiwanie informacji według różnych kryteriów, co wyróżnia ją na tle innych dostępnych rejestrów/baz danych przyrodniczych. Dane zawarte w bazie pozwalają uznać ją za wiarygodne źródło informacji o obszarach chronionych, które mogą być wykorzystywane przez m.in. decydentów i specjalistów w procesie planowania i gospodarowania przestrzenią. 9. Ocena wartości świadczeń przyrodniczych (usług ekosystemowych) Puszczy Boreckiej - dr Jadwiga Sienkiewicz, dr Bożena Kornatowska Realizowane zadanie badawcze jest związane z poszukiwaniem mierników zrównoważonego rozwoju, które umożliwiałyby włączenie oceny stanu ekosystemów do mierzenia poziomu dobrostanu ekologicznego regionu/kraju. Celem prac była wycena ekonomiczna niektórych priorytetowych usług ekosystemowych Puszczy Boreckiej. Uzyskane metodą oceny eksperckiej wartości świadczeń przyrodniczych Puszczy dowodzą przede wszystkim cenności jej funkcji hydrologicznych, których wartość przewyższa wielokrotnie wartość lasów (ok. 1,31 mld PLN) jako zasobów gruntów i drzewostanów, obliczoną metodami stosowanymi w ekonomice leśnictwa. Przeprowadzone analizy wykazały, że, w zależności od przyjętych wartości bazowych, szacunkowa wartość potencjału świadczeń hydrologicznych lasów Puszczy Boreckiej wynosi ok. 2,48-24,16 mld PLN. Jako siedliskowy i ptasi obszar Natura 2000 Puszcza Borecka jest terenem o wyjątkowych wartościach przyrodniczych (naturalność drzewostanów, liczne chronione siedliska przyrodnicze, rzadkie gatunki) zarówno w skali krajowej, jak i europejskiej, co powoduje, że bardzo istotna staje się społeczna i rekreacyjna wartość tego kompleksu leśnego. Wśród pozaprodukcyjnych świadczeń lasów Puszczy Boreckiej bardzo ważne miejsce zajmuje jej potencjał turystyczny, związany z możliwościami obserwacji i pogłębiania wiedzy na temat cennych ekosystemów i siedlisk, a także bytujących tu rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Głównym celem prac podjętych w 2019 roku było przedstawienie wartości usług ekosystemów Puszczy Boreckiej (z uwzględnieniem wieku i kategorii drzewostanów, typów siedliskowych oraz ich statusu ochronnego) dla turystyki jako jednej z wiodących form działalności pozarynkowej Lasów Państwowych. Otrzymane wyniki będą mogły być wykorzystane do doskonalenia strategii monitoringu środowiska oraz procedur ocen świadczeń przyrodniczych ekosystemów (np. leśnych obszarów Natura 2000), a także w waloryzacji obszarów leśnych w kontekście potrzeb ochrony.

64 126 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI 10. Bioróżnorodność a zawartość węgla organicznego w systemach polno-leśnych dr inż. Katarzyna Szyszko-Podgórska Celem badań było określenie składu gatunkowego motyli dziennych oraz średniej biomasy osobniczej chrząszczy z rodziny biegaczowatych w krajobrazach polno-leśnych w zależności od zawartości węgla organicznego w glebie. Dodatkowo badania miały na celu określenie wpływu użytkowania terenu na zawartość węgla organicznego oraz występowanie ww. grup taksonomicznych zwierząt. Czas trwania projektu założono na 3 lata. Teren badań obejmował 2 obiekty położone w województwie zachodniopomorskim: obiekt leśny Martew oraz obiekt terenów otwartych Krzywda. Zakres prac objął badania glebowe oraz badania nad fauną chrząszczy Carabidae oraz motyli dziennych Rhopalocera. W ramach badań założono 10 transektów na terenach różnie użytkowanych gospodarczo: ugory koszone z wywożoną biomasą, ugory koszone bez wywożonej biomasy, ugory niekoszone, łąki koszone, łąki niekoszone, tereny przejściowe oraz lasy. Na każdym transekcie pobierane były próby glebowe w celu określenia parametrów fizyko-chemicznych i biologicznych. Na podstawie historii użytkowania powierzchnie zostały zakwalifikowane do odpowiednich stopni zaawansowania sukcesji. Na każdym transekcie założono żywo łowne pułapki na faunę epigeiczną, a motyle dzienne odławiano za pomocą siatki entomologicznej. Analizie poddano: skład gatunkowy motyli dziennych, ich liczebność oraz podobieństwo dominacji zgrupowań motyli dziennych, a także występowanie ilościowe chrząszczy z rodziny biegaczowatych oraz średnią biomasę osobniczą względem form użytkowania terenu, stopnia zaawansowania sukcesji oraz zapasu węgla organicznego w glebie. Dodatkowo badania miały na celu określenie wpływu pośredniego lub bezpośredniego takich wskaźników jak: biologiczny indeks żyzności gleb, siedliskowy indeks glebowy czy enzymatyczny indeks glebowy na zgrupowanie owadów. W trakcie dwóch lat badań, zebrano ponad 300 prób glebowych, zbadano 22 parametry, uzyskano około 6000 wyników. Ponadto odłowiono prawie 2000 osobników motyli dziennych z 32 gatunków, w 388 próbach i ponad 3215 osobników chrząszczy z rodziny biegaczowatych. Badania wykazały dużą zależność występowania motyli dziennych i chrząszczy zarówno od historii użytkowania terenu, jak i form użytkowania. Wstępne wyniki upoważniają do stwierdzenia, że celową działalnością człowieka w przestrzeni można wpływać na skład gatunkowy i występowanie ilościowe motyli dziennych oraz chrząszczy z rodziny biegaczowatych, a także na zawartość węgla organicznego w glebie. 11. Podział fizyczno-geograficzny wybranego obszaru warmińsko-mazurskiego na mikroregiony i jednostki krajobrazowe dla potrzeb audytu krajobrazowego dr Jan Borzyszkowski Celem zadania było opracowanie przestrzennego podziału wybranego obszaru warmińsko- -mazurskiego na mikroregiony jednolite części fizycznogeograficzne. Podziału dokonano na podstawie wyróżnionych kryteriów morfogenetycznych. Ponadto celem było rozpoznanie charakterystycznych struktur przestrzennych w jednostkach regionalnych i krajobrazowych, istotnych dla metody opracowania audytu krajobrazowego obszaru niżowego Polski. Temat realizowany był w latach W 2019 roku w ramach III etapu dokonano uszczegółowienia podziału mezoregionów Pojezierze Olsztyńskie i Wysoczyzna Jeziorańsko-Bisztynecka. Regiony zostały podzielone na mniejsze jednostki przestrzenne po dwa odróżniające się mikroregiony. Kolejnym działaniem było opracowanie charakterystyk każdego mikroregionu i mezoregionu m.in. na podsta- wie dostępnych danych geologicznych, geomorfologicznych oraz hydrograficznych. W tym celu wykonano analizy numerycznego modelu terenu wykorzystujące podstawowe oraz złożone parametry. W ramach trzyletnich prac wszystkie mezoregiony obszaru Warmii poddano analizie jednorodności przestrzennej i dokonano ich podziału na mikroregiony. W 8 mezoregionach wyróżniono 23 mikroregiony fizycznogeograficzne. Część z nich to wyraźnie wyróżniające się fragmenty mezoregionu, jak np. mikrolob morenowy Oświna, podobny północnogórowski z jez. Głębockim, a także równinne ujście Pasłęki i Baudy. Dużą część mikroregionów wyróżniono po szczegółowej analizie rzeźby, budowy powierzchniowych warstw oraz udolinnienia. Ich granice są mniej wyraźne, jednak możliwe do wyznaczenia. 12. Analiza możliwości wzmocnienia ochrony krajobrazu poprzez audyt krajobrazowy w systemie planowania przestrzennego gminy mgr Izabela Grzegorczyk Polityka przestrzenna gminy, wyrażona w dokumentach planistycznych (studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego), ma uwzględniać walory krajobrazowe obszaru jako immanentnego elementu ładu przestrzennego. W celu wzmocnienia ochrony krajobrazu wprowadzono do polskiego systemu prawnego instytucję audytu krajobrazowego (Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, Dz. U poz. 774 z późn. zm.). Przepisy ustawy wskazują, że rekomendacje i wnioski zawarte w audycie krajobrazowym powinny zostać uwzględnione w polityce przestrzennej gminy. Celem zadania było wypracowanie syntezy dotyczącej funkcjonowania dotychczasowych sposobów ochrony krajobrazu w planowaniu przestrzennym na poziomie lokalnym w kontekście możliwości włączenia zapisów audytu krajobrazowego w system planowania przestrzennego gminy. W ramach zadania przeprowadzono analizę aktów prawnych oraz zebranych materiałów literaturowych. Przeanalizowano istniejące powiązania audytu krajobrazowego z dokumentami planistycznymi, a także z przepisami dotyczącymi ochrony przyrody oraz zabytków i opieki nad zabytkami. Przeprowadzono analizę dokumentów planistycznych dwóch wybranych gmin Krypno i Kościelisko. Dobór gmin pozwolił na porównanie różnego podejścia do kwestii zarządzania przestrzenią i dbałości o ochronę i jakość krajobrazu. Przeprowadzone analizy pozwoliły na sformułowanie wniosków na temat dotychczasowej ochrony krajobrazu w gminach, a także na wskazanie możliwości wzmocnienia ochrony krajobrazu poprzez wykorzystywanie wyników audytu krajobrazowego w systemie planowania przestrzennego gmin. 13. Zasady określania ustaleń dotyczących dokumentów planowania przestrzennego w planach ochrony przyrody mgr inż. Małgorzata Hajto Planowanie ochrony przyrody wymaga rozpoznania planowanego zagospodarowania przestrzennego gmin, w których położony jest obszar chroniony, pod kątem ewentualnego zagrożenia, jakie to zagospodarowanie może stanowić dla obszaru chronionego. Przeciwdziałaniu tym zagrożeniom powinny służyć odpowiednie zapisy planów ochrony przyrody. Celem zadania jest ocena ustaleń zawartych w planach ochrony przyrody dotyczących wskazań do pla-

65 128 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI Wprowadzenie do gleb dopuszczalnej dawki gnojowicy (zgodnie z Dyrektywą Azotanonów zagospodarowania przestrzennego i wypracowanie zasad w przedmiotowym zakresie służących racjonalnemu skoordynowaniu planowania ochrony przyrody i planowania przestrzennego. Zapisy planów ochrony przyrody powinny spełniać kryteria zasadności (być uzasadnione występowaniem zagrożenia), adekwatności (być sformułowane ze szczegółowością odpowiadającą szczegółowości planu zagospodarowania przestrzennego), precyzji (być sformułowane w sposób czytelny, zrozumiały, dokładny) i przydatne (dla decydentów, urbanistów, inwestorów, mieszkańców). Kryteria te wykorzystano do analizy planów ochrony przyrody (łącznie 50 planów ochrony i planów zadań ochronnych) odnoszących się do poprawności formułowania zapisów planów ochrony przyrody dotyczących planów zagospodarowania przestrzennego. Poddanie analizie konkretnych zapisów pozwoliło na pozyskanie wiedzy na temat rozwiązań stosowanych przez różnych ekspertów. Plany ochrony przyrody są bowiem opracowywane przez zespoły eksperckie na zasadzie komercyjnej, a zagadnienia planowania przestrzennego w planach ochrony przyrody są traktowane w sposób bardzo zróżnicowany. Różne jest także podejście organów ustanawiających plany ochrony przyrody. Wiedza na temat stosowanych rozwiązań pozwala wybrać, rozwijać i ugruntowywać w praktyce te, które są poprawne oraz unikać błędnych nieskutecznych zapisów. W 2019 roku zrealizowano I etap zadania. Wyniki zadania pozwolą na ocenę jakości planów ochrony przyrody pod kątem wprowadzanych w nich zapisów dotyczących planów zagospodarowania przestrzennego. W II etapie wskazane zostaną problemy na styku planowania przestrzennego i planowania ochrony przyrody oraz opracowane będą rekomendacje właściwego ujmowania kwestii zagospodarowania przestrzennego w planach z zakresu ochrony przyrody. Ochrona i odnowa biologicznie czynnej powierzchni ziemi 14. Ocena ryzyka ekologicznego i zdrowotnego obszarów narażonych na stosowanie naturalnych nawozów organicznych prof. dr hab. Barbara Gworek Celem pracy jest ocena zagrożenia ekosystemów wraz z oceną ryzyka zdrowotnego na obszarach narażonych na stosowanie naturalnych nawozów organicznych gnojowica - z uwzględnieniem lokalnych warunków środowiskowych i lokalnych warunków narażenia. Hipotezę badawczą postawiono na podstawie wcześniejszych wyników badań wskazujących na obecność farmaceutyków zarówno w osadach ściekowych, jaki i w roślinach, gdy do ich nawożenia zastosowano komunalne osady ściekowe. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że w gnojowicy pochodzącej z ferm bydła będzie można zidentyfikować obecność pozostałości farmaceutyków. Z uwagi na przyrodnicze, w tym rolnicze wykorzystanie tych nawozów, będzie można ocenić ryzyko ekologiczne i zdrowotne. W II etapie pracy w 2019 roku pobrano próbki gnojowicy z 10 gospodarstw zlokalizowanych na terenie województwa mazowieckiego. W próbkach tych oznaczono wybrane substancje aktywne farmaceutyków: naproksen, diklofenak, ketoprofen, propranolol, metoprolol, atenolol, sulfametoksazol, progesteron, fluoksetyna, mianseryna, furosemid, ibruprofen, loratadyna, karbamazepina oraz 173-estradiol (E-2) i 17a-etynyloestradiol (EE2), 173-estradiol (E-2) i 17a-etynyloestradiol (EE2). Dwa ostanie związki zostały dodane przez KE do wykazu substancji priorytetowych ws. ograniczenia zagrożeń związanych z zanieczyszczeniem wody. Przeprowadzone analizy pozwoliły na postawienie następujących wniosków: W aktach wykonawczych do Ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (z późn. zm.) substancji aktywnych farmaceutyków nie zaliczono do substancji powodujących ryzyko, szczególnie istotne dla ochrony powierzchni ziemi, a zatem nie istnieją dopuszczalne ich zawartości w glebie i ziemi. Ponadto, wśród rodzajów działalności stanowiących wybrane rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko nie wymieniono działalności jaką jest rolnictwo. Zatem do tego rodzaju działalności nie przypisano konkretnych zanieczyszczeń. Zgodnie z zapisami Ustawy o nawozach i nawożeniu (z 10 lipca 2007 r. z późn. zm.) wprowadzanie do środowiska nawozów naturalnych, w tym obornika, gnojówki i gnojowicy nie wymaga wiedzy w zakresie zawartości jakichkolwiek zanieczyszczeń chemicznych i biologicznych, które mogłyby stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz środowiska. Najnowszym dokumentem ws. strategicznego podejścia Unii Europejskiej do produktów farmaceutycznych w środowisku jest Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego ( ). W dokumencie tym podkreślono, że uwalnianie leków weterynaryjnych do środowiska pochodzi zwykle z rozproszonych źródeł, takich jak nawożenie obornikiem, wypasanie zwierząt gospodarskich (leczonych) i leczenie zwierząt domowych. Analiza gnojowicy pobranej z dziesięciu gospodarstw zlokalizowanych w województwie mazowieckim (powiat siedlecki) wykazała obecność następujących substancji (szereg wg zmniejszającej zawartości): kwas salicylowy > 17-α-etynyloestradiol > estradiol > ibuprofen > progesteron > atenol > ketoprofen > mianseryna > naproksen > metroprolol > diklofenak. Spośród analizowanych substancji czynnych farmaceutyków w gnojowicy bydlęcej odnotowano największą ilość kwasu salicylowego, co jest wynikiem jego stosowania w chowie bydła w celach zarówno prewencyjnych, jak i leczniczych zapalenia skóry palców. Stosowanie kwasu salicylowego powoduje szybsze wyleczenie i mniejszą liczbę powrotów zakażenia niż po terapii antybiotykami. Znaczące ilości estradioli w gnojowicy są wynikiem stosowania terapii hormonalnej związanej z zaburzeniami rozrodu bydła. Obecność w bydlęcej gnojowicy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) - ibuprofenu, diklofenaku, ketoprofenu związana jest z ich stosowaniem w celu zmniejszenia stanów zapalnych i bólu związanego z poporodowymi zaburzeniami układu mięśniowo-szkieletowego oraz ostrych zapaleń gruczołu mlekowego. Leki hipotensyjne - metoprolol i propranolol - zostały wykryte w gnojowicy pobranej z siedmiu gospodarstw, w tym pochodzącej z sześciu gospodarstw w stężeniu poniżej LOQ. Leki farmaceutyczne, których substancjami czynnymi są propranolol lub metoprolol, wykazują dodatni wpływ na motorykę macicy, przebieg okresu poporodowego i poprawę płodności krów.

66 130 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI Przedmiotem pracy było matematyczne modelowanie procesu fermentacji metanowej z wykorzystaniem modelu ADM1 (Anaerobic Digestion Model 1). Praca została zrealizowana dwuetapowo w latach W pierwszym etapie przedstawiono najważniejsze zagadnienia z zakresu matematycznego modelowania procesów beztlenowych. Omówiono między innymi podstawy struktury modeli matematycznych oraz ich funkcjonowanie, a także szczegółowo opisano wymagania dotyczące danych wejściowych danych opisujących skład jakościowy i ilościowy substratu, którego biochemiczny rozkład do biogazu ma być modelowany. Zasadniczym wynikiem realizacji pierwszego etapu było opracowanie metody wyznaczania tych danych na podstawie interpretacji krzywej produkcji biogazu uzyskanej w wyniku przeprowadzenia testu potencjału biometanowego. Poprawne wyznaczenie składu danego substrawą) będzie skutkować wniesieniem od 15,1 do 0,001 g badanych substancji czynnych farmaceutyków na 1 ha. Przy czym należy pamiętać, że materiał do analiz pochodził z małych i średnich gospodarstw rolnych a nie z ferm przemysłowych/wielkotowarowych (stąd można spodziewać się znacznie większego zarówno zakresu rodzaju farmaceutyków, jak i ich ilości). Ochrona i odnowa wód 15. Zróżnicowanie siedliskowe fauny bezkręgowej litoralu jezior poddanych presji rolniczej w kontekście oceny stanu ekologicznego mgr Aleksandra Bielczyńska Makrofauna bezkręgowa zasiedlająca litoral jezior wykazuje znaczną zmienność przestrzenną ze względu na różnorodność siedliskową tego środowiska. Wybiórczość siedliskowa makrozoobentosu litoralnego jest utrudnieniem w stosowaniu tej grupy organizmów jako wskaźnika stanu ekologicznego, ponieważ zespoły makrozoobentosu z różnych siedlisk charakteryzują się zróżnicowaną wrażliwością na antropopresję. Praca miała na celu rozpoznanie zmienności makrozoobentosu litoralnego w zależności od typu podłoża z uwzględnieniem zmienności związanej z trofią jeziora i typem zagospodarowania linii brzegowej w obrębie stanowiska oraz ocenę możliwości ograniczenia liczby podłoży do poboru próbek w stosunku do stosowanego obecnie reżimu poboru na cele oceny stanu ekologicznego. W pracy przebadano makrozoobentos z litoralu z dwunastu jezior reprezentujących gradient troficzny. Stanowiska badawcze zlokalizowane były przy terenach rolnych. Próbki pobierano osobo z makrofitów wynurzonych, z podłoża piaszczystego oraz próbki zintegrowane ze wszystkich siedlisk obecnych na stanowisku. Stwierdzono, że pomiędzy zespołami fauny bezkręgowej z jezior o różnym nasileniu trofii, poddanych presji rolniczej, istnieją różnice w zakresie liczebności, różnorodności i składu gatunkowego. Szczególnie próbki z podłoża piaszczystego są mniej liczne i mniej różnorodne od pozostałych. W grupie próbek zintegrowanych znacznie więcej metriksów (wskaźników jakości wód opartych na faunie bezkręgowej) wykazuje istotną statystycznie korelację z parametrami presji antropogenicznej. Siła tych związków również jest większa niż w obrębie próbek z makrofitów wynurzonych i próbek z podłoża piaszczystego. Wśród jezior poddanych presji rolniczej próbki zintegrowane lepiej sprawdzają się w ocenie jakości wód niż próbki z pojedynczych podłoży. 16. Moczarka delikatna - nowy gatunek inwazyjny w wodach polskich: tempo inwazji i wpływ na stan ekologiczny ekosystemów wodnych dr hab. Agnieszka Kolada Moczarka delikatna (Elodea nuttallii Planch H. St. John) jest gatunkiem rośliny wodnej występującej w naturalnych i sztucznych zbiornikach. Gatunek pochodzi z Ameryki Północnej, do Europy trafił najprawdopodobniej dopiero w XX wieku. Na terenie Polski moczarka delikatna została zidentyfikowana po raz pierwszy w latach w starorzeczu Biebrzy koło Goniądza i od tego czasu rozprzestrzenia się na terenie kraju, głównie w dolinach dużych rzek: Wisły, ujściu Odry i sporadycznie Warty. Obecność E. nuttallii wykazano jak dotąd w kilku jeziorach, m.in. Ryńskim, Mikołajskim, Probarskim czy Kuc. Doniesienia naukowe na temat zachowania gatunku w kraju są bardzo ograniczone i jest ich niewiele. Moczarka delikatna u nas dopiero wchodzi w fazę ekspansji, a badania z terenu Polski mają nadal charakter pionierski. Zadanie badawcze miało na celu przeprowadzenie wstępnych badań nad wpływem moczarki delikatnej na funkcjonowanie ekosystemów jeziornych w Polsce na przykładzie jednego zainfekowanego obiektu oraz rozpoznanie tempa inwazji, potencjalnego zagrożenia dla rodzimej flory wodnej oraz wpływu tego obcego gatunku na stan ekologiczny i funkcjonowanie ekosystemu wodnego. Praca zaplanowana została do realizacji w ciągu dwóch kolejnych lat (2019 i 2020), obejmujących dwa pełne sezony wegetacyjne. Do badań wyznaczono jezioro Probarskie, w przypadku którego dostępne dane monitoringowe potwierdziły występowanie i stopniową ekspansję moczarki delikatnej. W pierwszym etapie badań (2019 rok) prace terenowe przeprowadzono w sierpniu i wrześniu. Zakres prac obejmował badania zespołu makrofitów, pobór próbek wody na oznaczanie wskaźników fizykochemicznych jakości wód i oznaczeń fitoplanktonu na stanowiskach zasiedlonych przez moczarkę, niezasiedlonych przez ten gatunek oraz z pelagialu (łącznie 9 stanowisk), a także pobór próbek makrozoobentosu litoralnego (z 2 stanowisk, zasiedlonych przez moczarkę oraz bez jej dominacji). Badania laboratoryjne przeprowadzone późnym latem i jesienią 2019 roku obejmowały przeprowadzenie oznaczeń wskaźników jakości wód oraz identyfikację taksonomiczną i oszacowanie biomasy fitoplanktonu. Oznaczenia taksonomiczne i szacowanie liczebności zoobentosu prowadzone są nadal. Prace studialne objęły zestawienie i analizę wstępnych wyników. Porównanie wyników badań z danymi archiwalnymi z Państwowego Monitoringu Środowiska z lat 2011 i 2017 wskazują na systematyczny wzrost udziału moczarki delikatnej w litoralu jeziora. W sierpniu 2019 roku stwierdzono zdecydowaną dominację moczarki delikatnej w zespole makrofitów oraz dominację sinicy Lyngbya hieronymusii Lemmermann 1905 w zespole fitoplanktonu (gatunek rzadki w Europie, spotykany w strefach klimatu tropikalnego). Może to sugerować warunki sprzyjające koegzystencji tych dwóch rzadkich i obcych dla terenu Polski gatunków. Uzyskane wyniki mają charakter wstępnych. Przeprowadzenie pełnych analiz statystycznych oraz wnioskowania na ich podstawie będzie możliwe po przeprowadzeniu powtórnej kampanii terenowej w 2020 roku. Powtórne badania pozwolą również na uzyskanie większej liczby powtórzeń badań wskaźników oceny stanu wód (biologicznych i fizykochemicznych) oraz rozpoznanie zmienności jakości wód i kondycji zespołów biologicznych z roku na rok. Pozwolą również na weryfikację obserwacji z 2019 roku oraz stwierdzenie czy obserwowane współwystępowanie tych dwóch gatunków jest stałe, czy było incydentalne. 17. Przegląd i charakterystyka matematycznych modeli fermentacji metanowej, wraz z próbą kalibracji modelu ADM dla wybranej instalacji technicznej - mgr inż. Łukasz Krawczyk

67 132 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI tu jest bowiem pierwszym etapem przystosowania modelu matematycznego do symulacji działania rzeczywistego obiektu technicznego. Natomiast cała procedura przygotowawcza nazywana jest kalibracją i również została opisana w pierwszym etapie pracy statutowej. Drugi etap stanowił praktyczne sprawdzenie wypracowanych procedur. W celu jego realizacji zakupiono oprogramowanie symulacyjne Simba#Biogas, w którym zaimplementowany jest model ADM1. Postanowiono jednak, że prace będą prowadzone z wykorzystaniem zmodyfikowanej wersji podstawowego modelu, która stanowi jego rozwinięcie i w praktyce wymaga bardziej złożonego podejścia do parametryzacji substratu, dzięki czemu pozwala na precyzyjniejsze modelowanie wszystkich etapów biochemicznego rozkładu związków organicznych do biogazu. W pracy wykorzystano więc modyfikację o nazwie ADM1da. Pierwszym zadaniem w drugim etapie był wybór substratu, który może być wykorzystywany jako ko-substrat w procesie fermentacji metanowej. Wybrano wycierkę ziemniaczaną, którą pozyskano od Przedsiębiorstwa Przemysłu Ziemniaczanego Niechlów S.A. Następnie przystąpiono do jej parametryzacji, czyli wyznaczania stężeń jej składników zgodnie z wymaganiami jakościowymi modelu ADM1da. Do wykonania charakterystyki wykorzystano tradycyjnie stosowane procedury analityczne oraz metodę analizy krzywej produkcji biogazu w fermentacyjnym teście wsadowym, którą opracowano w pierwszym etapie. Wykorzystana metoda okazała się być skuteczna i dzięki niej wyznaczono stężenia wszystkich frakcji substratu wymaganych przez model ADM1da. Jako że w programie Simba#Biogas znajduje się baza danych substratów wykorzystywanych w biogazowniach, a wśród nich wycierka ziemniaczana, przeprowadzono analizę porównawczą empirycznie uzyskanych wartości poszczególnych frakcji z wartościami domyślnymi zaimplementowanymi w programie. Analiza ta wykazała znaczne różnice w składzie jakościowym, w związku z czym przedstawiono hipotezę, że chcąc symulować działanie rzeczywistego obiektu, na którym odbywa się proces fermentacji wycierki ziemniaczanej, nie można opierać się na domyślnych wartościach zaimplementowanych w programie oraz że stwarza to ryzyko uzyskania niemiarodajnych wyników. Przypuszczenie to potwierdzono w następnym zadaniu, które polegało na przeprowadzeniu symulacji działania rzeczywistego obiektu. W tym celu w programie wybudowano schemat linii technologicznej wykorzystując funkcjonującą komorę fermentacyjną na oczyszczalni ścieków w Brzegu (woj. dolnośląskie). Na obiekcie prowadzona jest fermentacja metanowa komunalnych osadów ściekowych z dodatkiem niewielkiej ilości ko-substratu (zwykle odpadów tłuszczowych). Sprawdzono więc jak obiekt zachowa się gdy jako ko-substrat zostanie wykorzystana wycierka ziemniaczana. W tym celu zastosowano dwa zestawy danych wejściowych parametry domyślne wycierki ziemniaczanej oraz te wyznaczone na drodze analiz i badań laboratoryjnych. Dla obu zestawów danych uzyskano drastycznie różniące się od siebie wyniki symulacji pod względem stabilności pracy komory oraz ilości i jakości wytwarzanego biogazu. Potwierdzono więc wcześniej wysuniętą hipotezę oraz stwierdzono, że model matematyczny ADM1da wykazuje wysoką wrażliwość na jakość wprowadzanych danych wejściowych. Potwierdzono ponadto, że do kontroli działania rzeczywistych obiektów nie może być wykorzystywany model nieskalibrowany bazujący na domyślnych parametrach substratów. Podczas realizacji pracy największą trudność stanowił etap parametryzacji. Model wymaga bowiem, aby stężenia poszczególnych frakcji substratu opisywane były przez jednostkę chemicznego zapotrzebowania na tlen. Jest to parametr, którego zwykle nie stosuje się w tradycyjnej analizie substratów przyjmujących formę stałą, lecz dla substancji ciekłych. Znacznym uproszczeniem byłoby wprowadzenie możliwości opisu frakcji substratu, poprzez podanie ich udziału w suchej masie organicznej, a więc zastosowanie podejścia wagowego. Należy mieć natomiast na uwadze, że w drugiej ważnej rodzinie modeli matematycznych modelach ASM, które opisują przebieg biologicznego oczyszczania ścieków, wskaźnik ChZT jest jednostką wiodącą. Zastosowane więc podejście w modelach ADM to niewątpliwie krok ku stworzeniu modeli zintegrowanych, pozwalających na jednoczesną symulację działania ciągu osadowego i ściekowego. 18. Przegląd rozwiązań technicznych oczyszczalni ścieków w miejscach obsługi podróżnych (MOP). Analiza problemów eksploatacyjnych. Rekomendacje rozwiązań technicznych dr inż. Krzysztof Iskra Geneza podjęcia tematu pracy ma swoje uzasadnienie w szybkim rozwoju infrastruktury transportowej w kraju. W 2018 roku Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oddała do użytku 321,4 km nowych tras, a w 2019 roku oddano do ruchu rekordową km, długość dróg szybkiego ruchu i obwodnic miast. Docelowo długość dróg szybkiego ruchu liczyć będzie ok km. Budowa dróg to nie tylko upłynnienie ruchu, ale również umożliwienie bezpiecznego zatrzymania się i postoju kierowców, a co za tym idzie budowy miejsc obsługi podróżnych (MOP). Jednym z niezbędnych elementów MOP-ów są toalety i sanitariaty, w których generowane są znaczne ilości ścieków. Celem pracy był przegląd i ocena funkcjonowania lokalnych oczyszczalni ścieków obsługujących miejsca obsługi podróżnych (tzw. MOP-y) usytuowanych przy trasach szybkiego ruchu w Polsce, a także rekomendacje prawidłowych rozwiązań technicznych dla takich obiektów. Według dostępnych danych w kraju funkcjonuje nieco ponad 280 takich punktów o zróżnicowanej infrastrukturze. Blisko 250 z nich może posiadać lokalne oczyszczalnie ścieków. Analiza danych uzyskanych z poszczególnych oddziałów GDDKiA pokazuje, że jednym z najczęściej wykorzystywanych rozwiązań jest technologia bazująca na zanurzonym złożu biologicznym poprzedzonym osadnikiem wstępnym. Innym spotykanym rozwiązaniem jest technologia wykorzystująca reaktor biologiczny pracujący cyklicznie, tzw. SBR + osadnik wstępny. W I etapie pracy przeanalizowano rozwiązania służące do oczyszczania ścieków oraz ich efekty pracy w miejscach obsługi podróżnych zlokalizowanych w Dobieszowicach, Knurowie oraz Mokrzyskach/Bagnie. Są to MOP-y o funkcji wypoczynkowej, wyposażone w sanitariaty i toalety. Z uwagi na małe rozmiary i stosunkowo niewielką wydajność tych oczyszczalni w ściekach oczyszczonych są normowane jedynie wskaźniki: ChZT, BZT5 oraz zawiesiny ogólne. Niemniej, z uwagi na istotne stężenia azotu w ściekach z MOP-ów oczyszczalnie powinny obejmować metody eliminacji azotu z tych ścieków. Analiza prób ścieków surowych pochodzących z poszczególnych MOP-ów pokazała, że ścieki te charakteryzują się raczej niską biodegradowalnością, tj. relacja wskaźnika ChZT do BZT5 wynosiła od 1,82 do 4,2. Wartość ilorazu ChZT/BZT5 powyżej 2,5 wskazuje na powolny rozkład i dużą zawartość substancji trudno biodegradowalnych, natomiast wartość ilorazu poniżej 1,8 wskazuje na podatność zanieczyszczeń na rozkład biologiczny. Podobnie sytuacja wygląda z relacją wskaźnika BZT5 do azotu ogólnego, która wahała się w zakresie od 0,70 do 1,67. Efektywny przebieg procesów biologicznych zachodzi, jeżeli relacja BZT5/Nog. wynosi ok. 4,0. Zaobserwowany efekt ekologiczny pokazuje, że tego typu oczyszczalnie (< 2000 RLM) borykają się z problemami w osiągnięciu podstawowych wskaźników zanieczyszczeń, tj. ChZT i BZT5. Dobrze działający system biologicznego oczyszczania ścieków powinien gwarantować efekty redukcji substancji organicznych co najmniej ze skutecznością 90%. W przeprowadzonych badaniach przekroczenia tych parametrów zdarzały się częściej niż incydentalnie.

68 134 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI 19. Analiza efektów stabilizacji i metanizacji komunalnych osadów ściekowych w zależności od reżimu eksploatacji komory fermentacyjnej mgr inż. Jan Miodoński Celem pracy była analiza porównawcza przebiegu metanizacji komunalnego osadu ściekowego i efektu stabilizacji osadu, przy różnych reżymach zasilania WKF - na podstawie analizy wyników eksploatacji rzeczywistych obiektów oraz wyników badań w skali wielkolaboratoryjnej, symulujących eksploatację WKF. W związku z dynamicznym rozwojem instalacji do fermentacji KOŚ, coraz częściej w skojarzeniu z substratami zewnętrznymi, istotna staje się wieloaspektowa optymalizacja eksploatacji tych instalacji. Te aspekty to m.in. Intensyfikacja produkcji biogazu z jednostki substratu, lecz także Zarządzanie produkcją energii zależnie od potrzeb eksploatacyjnych oczyszczalni, zwykle zmiennych w skali doby, Przyjęto, że jednym z kierunków optymizacji może być sposób eksploatacji WKF, rozumiany jako sposób zasilania procesu substratem (osadem surowym). Intuicyjnie, najwyższe i stabilne efekty produkcji biogazu powinny być uzyskiwane w warunkach zasilania ciągłego lub porcjowego z dużą częstotliwością. Z punktu widzenia zmiennych w dobie potrzeb energetycznych oczyszczalni korzystne może okazać się zróżnicowanie zasilania WKF, celem dostosowania produkcji energii własnej do zmienności zapotrzebowania na tę energię. Liczba eksploatowanych w kraju instalacji z komorami fermentacyjnymi osadów ściekowych (WKF) i odzyskiem biogazu wynosi obecnie 148, w tym 112 posiada wysokoprężne agregaty kogeneracyjne lub turbiny z odzyskiem ciepła i produkcją własnej energii elektrycznej. Łączna moc generatorów elektrycznych wynosi 67 MWE. Ilość wytwarzanej energii elektrycznej z tych instalacji łącznie wynosi GWh/rok, co stanowi istotny % zapotrzebowania tych oczyszczalni na energię i zwykle gwarantuje samowystarczalność cieplną procesu stabilizacji. Lokalizację obiektów pokazano w Raporcie na tle mapy Polski Instalacje w regionie wrocławskim lub w rozsądnej odległości od Wrocławia, mogące potencjalnie być przedmiotem analizy technicznej, to 20 oczyszczalni komunalnych, w których łącznie w eksploatacji jest ponad 30 komór fermentacyjnych. Spośród tych obiektów dane udało się pozyskać z siedmiu instalacji: Brzeg, Strzegom, Bolesławiec, Bielawa, Bogatynia, Opole, Kalisz. Istotnym powodem braku danych z większej liczby obiektów, był brak odpowiedniego opomiarowania biogazu. Większość z przeanalizowanych instalacji realizowała ciągły sposób zasilania komór osadem lub zasilanie w wielu porcjach w dobie. Z tego powodu nie udało się zaobserwować wyraźnej, godzinowej zmienności produkcji biogazu zależnie od podaży substratu do WKF, na rzeczywistych obiektach. Przeprowadzone testy laboratoryjne także nie potwierdziły hipotezy postawionej w założeniach pracy badawczej. Bezwładność produkcji biogazu z pojedynczego wsadu do reaktora okazała się na tyle rozciągnięta w czasie, że nie rokuje to możliwości zastosowania badanej metody zarządzania podażą biogazu w praktyce, w celach, którym powinna służyć. Gospodarka odpadami i substancjami chemicznymi w środowisku 20. Zastosowanie biosorpcji w procesie usuwania metali ciężkich z zanieczyszczonych wód dr Aleksandra Bogusz W ramach zaproponowanego zadania badawczego zrealizowano pierwszy etap oceny zdolności biosorpcyjnych jedno- i wielokomórkowych roślin wodnych (Lemna minor, Pseudokirchneriella subcapitata, Navicula pelliculosa) w stosunku do wybranych metali ciężkich (kadm, ołów) jako metody oczyszczania wód zanieczyszczonych jonami metali ciężkich. Pierwszy etap prac został podzielony na dwie części. W części pierwszej dokonano oceny toksyczności roztworów Cd oraz Pb (single component) w formie azotanów o różnym stężeniu w warunkach testu Lemna sp. Growth Inhibition Test (OECD 221) z zastosowaniem gatunku Lemna minor oraz Freshwater Alga and Cyanobacteria, Growth Inhibition Test (OECD 201) z zastosowaniem gatunków Pseudokirchneriella subcapitata oraz Navicula pelliculosa. Na podstawie uzyskanych punktów końcowych wyznaczono zakresy tolerancji dla poszczególnych gatunków roślin. W związku z sugestią Członków Komisji podczas przeglądów śródokresowych oceniono także wpływ azotanów (w postaci azotanu amonu) na wzrost badanych organizmów. Natomiast w drugiej części dokonano optymalizacji warunków biosorpcji metali ciężkich (Cd, Pb) przez Lemna minor, Pseudokirchneriella subcapitata i Navicula pelliculosa. W ramach zadania wyznaczono optymalne ph procesu biosorpcji metali ciężkich oraz optymalne stężenie biomasy roślinnej w roztworze. W badaniach wykluczono wpływ azotanów(v) w postaci azotanu(v) amonu na wzrost liczby komórek Navicula pelliculosa oraz liczby liści Lemna minor. Potwierdzono tym samym, że do dalszych badań mogą zostać zastosowane azotany badanych metali. Na podstawie wyznaczonych wartości efektywnego stężenia niewywołującego negatywnych efektów (NOEC) stwierdzono, że organizmem najbardziej wrażliwym na obecność jonów metali ciężkich Cd(II) oraz Pb(II) w roztworze jest glon Navicula pelliculosa. Ponadto, na podstawie obliczonych wartości tego parametru wyznaczono stężenia, dla których można prowadzić badania dotyczące biosorpcji, bez obserwowania efektów toksycznych w stosunku do badanych organizmów testowych. Dla Cd(II) wynosiły one 0,04 mg/l dla P. subcapitata, 0,002 mg/l dla N. pelliculosa oraz 0,08 mg/l dla L. minor. Z kolei dla Pb(II) wartości te kształtowały się następująco 0,008 mg/l dla P. subcapitata, 0,002 mg/l dla N. pelliculosa oraz 2 mg/l dla L. minor. Badania nad optymalizacją procesu biosorpcji pozwoliły na określenie masy biosorbentu, umożliwiającej uzyskanie maksymalnej pojemności biosorpcyjnej, która wynosiła 1,25 g/l dla glonów oraz 5 g/l dla L. minor, niezależnie od rodzaju badanego metalu. Określono ponadto wpływ ph wyjściowego na wielkość biosorpcji. Niezależnie od rodzaju metalu i rodzaju biosorbentu najwyższą wartość biosorpcji uzyskano dla ph w zakresie 7-7, Wpływ nanocząstek węglowych na przemiany węgla i azotu w glebie dr Marlena Szumska Celem pracy była ocena wpływu wybranych nanocząstek węglowych (tlenku grafenu) na przemiany azotu w glebie zgodnie z wytyczną OECD No. 216: Soil Microorganisms: Nitrogen Transformation Test. Dodatkowo wykonano walidację oraz wdrożenie do warunków laboratoryjnych zalecanej przez OECD metody badawczej.

69 136 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI Roztwór tlenku grafenu Delta-1 o stężeniu 2 g/l wprowadzano do gleby piaszczysto-gliniastej RefeSOL 01-A-05 (Fraunhofer IME, Niemcy), która wcześniej wzbogacona została substratem azotowym w postaci sproszkowanej lucerny (Alfa alfa w ilości 5 g/kg s.m. gleby) zawierającym odpowiedni stosunek C/N wynoszący 15,2/1. Zastosowano pięć stężeń materiału badanego: 126,36; 63,18; 31,59; 15,795; 7,8975 mg/kg s.m. gleby, każde w trzech powtórzeniach oraz glebę kontrolną. Próbki inkubowano przez 28 dni w ciemności w temperaturze 20±2 C. W terminach T0, T7, T14 i T28 dni, pobierano reprezentatywne próbki gleby, ekstrahowano w 0,1 M roztworze KCl, a następnie dokonywano spektroforometrycznego pomiaru azotanów z zastosowaniem testów kuwetowych LCK 339 (HACH LANGE). Wyniki badań przeliczano metodami statystycznymi z wykorzystaniem programu ToxRat Professional (wersja 3.2.1). Początkowa średnia zawartość azotanów w glebie kształtowała się na poziomie pomiędzy 14,40 (C1) a 21,65 (C5) mg/kg s.m. gleby, natomiast w kontroli na poziomie 15,38 mg/kg s.m. gleby. Po czasie 28 dni średnia zawartość azotanów w glebie kontrolnej wzrosła do 28,73 mg/kg s.m. gleby. Średnia zawartość azotanów w badanych stężeniach natomiast kształtowała się na poziomie od 27,17 (C4) do 30,67 (C5) i była lekko wyższa niż w glebie kontrolnej. Średni dobowy poziom formowania azotanów dla 28 dniowego okresu inkubacji wynosił 0,48 mg NO3 /kg s.m gleby/dzień dla gleby kontrolnej oraz pomiędzy 0,39 (C5) a 0,56 (C1) mg NO3 /kg s.m gleby/dzień dla gleb traktowanych odpowiednimi stężeniami materiału badanego. Średni dobowy poziom formowania azotanów dla 28-dniowego okresu inkubacji wynosił 0,48 mg NO3 /kg s.m gleby/dzień dla gleby kontrolnej oraz pomiędzy 0,39 (C5) a 0,56 (C1) mg NO3 /kg s.m gleby/dzień dla gleb traktowanych odpowiednimi stężeniami materiału badanego. Analiza statystyczna nie wykazała istotnego wpływu tlenku grafenu GO zarówno na zawartość azotanów w glebie traktowanej, jak i na dobowy poziom ich formowania. Oznacza to, że w żadnym z badanych stężeń nie wykazano istotnego toksycznego wpływu tlenku grafenu na przemiany azotu w glebie, o czym świadczą wartości EC50 powyżej najwyższego badanego stężenia 126,36 mg/kg s.m. gleby. Może to wynikać z protekcyjnego działania kompleksu sorpcyjnego lub stymulującego działania cząstek węglowych na mikroorganizmy glebowe. 22. Ocena wpływu wybranych parabenów na pierwotniaki osadu czynnego mgr Radosław Walkowiak Przedmiotem badań była ocena wpływu trzech parabenów: metylo-, etylo- i propyloparabenu na aktywność fagocytarną pierwotniaków osadu czynnego. Test wykonany został z wykorzystaniem metodyki OECD 244 Protozoan Activated Sludge Inhibition Test (Adopted: 9 October 2017). Pierwszym etapem testu była opieka nad biologicznym systemem badawczym, jakim jest osad czynny hodowany w laboratorium ekotoksykologicznym IOŚ-PIB. W drugiej części badań wykonano test właściwy mający na celu ustalić toksyczność badanych parabenów wobec pierwotniaków osadu czynnego. W ramach obsługi hodowli codziennie po sedymentacji odbierano 2 l ścieków oczyszczonych i dolewano tyle samo ścieków syntetycznych. Ponadto, wykonywano badania kontrolne opadalności osadu, wartości odczynu ścieków oczyszczonych oraz pomiaru stężenia tlenu rozpuszczonego w komorze. Oprócz wymienionych czynności codziennie pobierano próbkę do badania mikroskopowego, aby ustalić kondycję osadu czynnego. W teście zastosowano 5 malejących stężeń (C1-C5) badanych parabenów: 100 mg/l; 10 mg/l; 1 mg/l; 0,1 mg/l; 0,01 mg/l. Test prowadzony był w 3 powtórzeniach dla każdego stężenia materiału badanego i 6 kontrolach (niezawierających materiału badanego). Równolegle prowadzona była seria z digitoniną D+ (stężenie 200 mg/l w naczyniach testowych) również w 3 powtórzeniach i 6 kontrolach. Digitonina jest odczynnikiem o znanym działaniu biobójczym na Eucariota, eliminującym wybiórczo pierwotniaki. Na początku do każdej probówki testowej dodano po 1,6 ml przygotowanych wcześniej roztworów badanego parabenu. Następnie, aby zaszczepić fiolki testowe wymaganą objętością osadu czynnego (0,9±0,1 g/l suchej masy), z komory napowietrzania pobrano 0,36 ml zawiesiny osadu czynnego o suchej masie wynoszącej 5,6 g/l i dodano do naczyń testowych. W kolejnym etapie do każdej probówki z serii kontrolnej D+ dodano 40 µl roztworu digitoniny o stężeniu 10g/L uzyskując w ten sposób wymaganą objętość tej substancji w roztworach testowych. Testy rozpoczęto przez dodanie 40 µl zawiesiny E. coli o stężeniu 20 mg/ml suchej masy, uzyskując objętość końcową w każdej probówce równą 2 ml. Po napełnieniu naczyń testowych ustawiono je na wytrząsarce w kontrolowanych warunkach na czas 2 h. Po tym czasie dokonano pierwszego odczytu gęstości optycznej (OD) przy pomocy spektrofotometru. Następnie naczynia umieszczono ponownie na wytrząsarce i poddano inkubacji przez kolejne 20 h, a po upływie tego czasu dokonano drugiego pomiaru OD. Mierzonym parametrem była zmiana gęstości zawiesiny bakteryjnej w próbkach w czasie trwania testu (22 h). Najbardziej toksyczny okazał się propyloparaben, który w najwyższym stężeniu (100 mg/l) spowodował inhibicję aktywności fagocytarnej na poziomie 76%. Znacznie niższą wartość inhibicji wykazał etyloparaben, wartość ta wyniosła 28%. Najmniej toksyczny okazał się być metyloparaben, w przypadku którego wartość inhibicji aktywności fagocytarnej w najwyższym stężeniu wyniosła 9%. 23. Inwentaryzacja i ocena ryzyka dla wybranych nowo pojawiających się zanieczyszczeń, objętych lub planowanych do objęcia zapisami Konwencji Sztokholmskiej mgr inż. Aleksandra Hajduk/ mgr Anna Bojanowicz-Bablok Celem pracy była analiza i ocena ryzyka środowiskowego pochodzącego od wybranych nowo pojawiających się zanieczyszczeń polibromowanych eterów difenylowych (PBDE) i sulfonianów perfluorooktanu (PFOS). W realizacji tematu wykorzystano wyniki badań prac I i II etapu oraz model EUSES (ang. European Union System for the Evaluation of Substances). Model został opracowany w celu szacowania poziomów narażenia środowiskowego od chemikaliów przemysłowych i substancji biobójczych. Jest wykorzystywany m.in. do oceny i sprawozdawczości w zakresie bezpieczeństwa chemicznego. W ramach przeprowadzonych badań: zgromadzono dane wejściowe niezbędne do przeprowadzenia analizy w modelu, m.in. dotyczące właściwości fizycznych i chemicznych badanych związków, ich zachowania, trwałości i dostępności w środowisku, przewidywanych stężeń w środowisku, wartości granicznych, poniżej których nie wykazują szkodliwego działania, oraz stężeń i dawek potrzebnych do oceny toksyczności dla organizmów żywych; w modelu dokonano modyfikacji parametrów tak aby odzwierciedlały warunki krajowe;

70 138 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI do analizy wykorzystano dane dotyczące poziomów zanieczyszczeń oznaczone w oczyszczalni ścieków Czajka oraz Grupowej Oczyszczalni Ścieków we Włocławku (worst-case scenario); przeprowadzono analizę ryzyka dla środowiska i organizmów żywych pochodzące od pentabde i PFOS oraz dokonano walidacji modelu wykorzystując dane dotyczące poziomów pentabde i PFOS w środowisku Polski pozyskane w I etapie; opracowano materiały na stronę internetową ( odnośnie do nowo pojawiających się zanieczyszczeń, w szczególności PFOS i PBDE. Wnioski: Na podstawie zebranych danych oszacowano uwolnienia pentabde na 450 kg/rok, PFOS na 150 kg/rok i te wartości wykorzystano w modelowaniu. Dla pentabde wartości PEC uzyskane w wyniku modelowania dla poszczególnych komponentów środowiska są zgodne z wartościami stężeń oznaczonymi w przeszłości dla wód rzecznych, wód morskich, gruntów przemysłowych, osadów rzecznych i ryb słodkowodnych; jedynie dla osadów morskich oraz ryb morskich wyniki stężeń pentab- DE w środowisku są niższe niż oszacowania modelu. Wyniki analizy ryzyka wartości współczynników RCR dla poszczególnych komponentów środowiska dla skali regionalnej wskazują na brak ryzyka od uwolnień pentabde z produktów obecnych w Polsce oraz od emisji z oczyszczalni ścieków. Dla PFOS wartości PECs uzyskane z modelu dla poszczególnych komponentów środowiska są znacząco niższe niż wartości stężeń oznaczane w przeszłości w środowisku Polski. Różnice spowodowane są najprawdopodobniej brakiem wiarygodnych danych dotyczących ilości PFOS w produktach znajdujących się w użyciu w Polsce. Szeroka gama możliwych zastosowań PFOS utrudnia zarówno zebranie jak i oszacowanie ilości PFOS w Polsce. Wartości współczynników RCR dla poszczególnych komponentów środowiska dla skali regionalnej wskazują na brak ryzyka od uwolnień PFOS z produktów obecnych w Polsce oraz od emisji z oczyszczalni ścieków. 24. Oczyszczalnie ścieków jako źródła uwalniania farmaceutyków do środowiska prof. dr hab. inż. Barbara Gworek Celem pracy była ocena obecności substancji aktywnych wybranych farmaceutyków, ze szczególnym uwzględnieniem ich trwałości w ściekach surowych, osadach ściekowych i ściekach oczyszczonych przygotowanych do zrzutu do zbiorników wodnych. Została przeprowadzona ocena emisji tych związków do środowiska i ocena ewentualnego ryzyka ekologicznego na podstawie stężenia farmaceutyków w ściekach oczyszczonych. Dodatkowo została przeprowadzona ocena efektywności usuwania tych związków w procesie oczyszczania ścieków dla oczyszczalni mechaniczno-biologicznych z dwoma różnymi systemami oczyszczania biologicznego. W trzecim etapie pracy (2019 rok) przeprowadzono badania ścieków surowych, oczyszczonych i osadów ściekowych z oczyszczalni mechaniczno biologicznych obsługujących poniżej mieszkańców z dwoma różnymi systemami oczyszczania biologicznego. Pierwszy wybrany system oczyszczania to biologiczne oczyszczanie ścieków przeprowadzane typową metodą osadu czynnego (CAS), polegający na trójfazowym procesie (defosfatacji, denitryfikacji nitryfikacji) realizowanym w trzech kolejnych strefach przepływowych: beztlenowej, niedotlenionej i tlenowej. Drugim wybranym systemem oczyszczania biologicznego jest technologia bioreaktorów membranowych (MBR) polegająca na połączeniu biologicznego oczyszczania metodą osadu czynnego z ciśnieniowymi technikami membranowymi (UF lub MF). Do badań wybrano 3 oczyszczalnie z systemem MBR: oczyszczalnia Garwolin, Mikołajki i Czaplinek oraz 3 oczyszczalnie niezawierające w procesie oczyszczanie technik MBR: oczyszczalnia Pułtusk, Wałcz i Chodzież. Z każdej z wybranych oczyszczalni pobrano próbki ścieków surowych, ścieków oczyszczonych i osadów ściekowych, w których oznaczono zawartość wybranych farmaceutyków: naproksen, diklofenak, ketoprofen, propranolol, metoprolol, atenolol, sulfametoksazol, progesteron, fluoksetyna, mianseryna, furosemid, ibruprofen, loratadyna, karbamazepina oraz 173-estradiol (E-2) i 17a-etynyloestradiol (EE2). Podsumowanie badań: We wszystkich analizowanych ściekach surowych wykryto następujące substancje czynne farmaceutyków: naproksen, diklofenak, ketoprofen, propranolol, metoprolol, atenolol, sulfametoksazol, progesteron, fluoksetyna, mianseryna, furosemid, ibruprofen, karbamazepina, 17-a-etynyloestradiol i estradiol. Nie wykryto związku o nazwie loratadyna. Jest to lek antyhistaminowy stosowany wiosną i jesienią. Próbki ścieków były pobierane w sezonie letnim, co jest przyczyną jego nieobecności w analizowanych ściekach. Ładunek farmaceutyków w ściekach surowych i w ściekach oczyszczonych jest zbliżony w oczyszczalniach MBR i CAS; - ładunek farmaceutyków w ściekach surowych oczyszczalni typu: MBR wynosił średnio 1071 g/dobę, CAS wynosił średnio 980 g/dobę, - ładunek farmaceutyków w ściekach oczyszczonych oczyszczalni typu: MBR wynosił średnio 296 g/dobę, CAS wynosił średnio 355 g/dobę. Odnotowano wyraźną różnicę w ładunku farmaceutyków w osadach ściekowych badanych oczyszczalni. W osadzie z oczyszczalni typu CAS ładunek farmaceutyków w osadzie wynosił średnio 16 g/dobę, a z oczyszczalni typu MBR 2 g/dobę. Natomiast nie odnotowano znacznych różnic w udziale poszczególnych farmaceutyków w ich ładunkach masowych pomiędzy badanymi typami oczyszczalni. Udział procentowy propranolu i ibuprofenu w ściekach oczyszczonych jest średnio o 30% i 10% mniejszy w oczyszczalniach MBR, a udział procentowy związków metoprololu i furosemidu jest o 10% i 20% wyższy w ściekach oczyszczonych w oczyszczalniach MBR. Procentowy udział w osadzie ibuprofenu, propranololu, miaseryny i progesteronu jest dwukrotnie większy w oczyszczalniach MBR w porównaniu z oczyszczalniami typu CAS. Natomiast w osadach ściekowych procentowy udział pozostałych związków był 2-3 krotnie mniejszy w oczyszczalniach MBR w porównaniu z osadami pochodzącymi z oczyszczalni typu CAS.

71 140 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI W procesie oczyszczania, niezależnie od typu oczyszczalni, najlepiej usuwane były następujące związki: naproksen, ketoprofen, kwas sylicylowy, estradiol i progesteron. Efektywność oczyszczania wahała się od 60 do 100%. Znaczne różnice w efektywności oczyszczania dla badanych typów oczyszczalni zanotowano dla związków sulfametoksazolu, fluoksetyny i 17-α-etynyloestradiolu. Efektywność oczyszczania wahała się od wartości ujemnych do odpowiednio 30, 50 i 96%. Oczyszczalnie ścieków z sulfametoksazolu i fluoksetyny było efektywniejsze w oczyszczalniach z systemem MBR w porównaniu z oczyszczalnią z systemem CAS i wynosiło odpowiednio: 70%/38% i 96%/56%. Ładunek masowy farmaceutyków wpływających do oczyszczalni na 1000 mieszkańców jest większy w stosunku do emisji farmaceutyków do środowiska. Oznacza to, że część farmaceutyków jest usuwana w procesach oczyszczania ścieków. Ilość farmaceutyków emitowanych do środowiska wynosi powyżej 10 g na dobę na 1000 mieszkańców. Biorąc pod uwagę, że każda z oczyszczalni w przybliżeniu obsługuje ponad mieszkańców, to zrzut dobowy z każdej oczyszczalni wynosi 70 kg rocznie, niezależnie od typu oczyszczalni. Spośród badanych związków największy ładunek masowy emisji do środowiska stwierdzono dla 17-α-etynyloestradiolu, co jest związane z ładunkiem tego związku jaki wpływa do oczyszczalni ścieków. Udział tego związku w ściekach surowych, w stosunku do wszystkich badanych substancji, wahał się od 50 do 85%, podobnie jak w ilości uwalnianej do środowiska. W następnej kolejności jest estradiol, którego procentowy udział w ładunku farmaceutyków wpływających do oczyszczalni i uwalniany do środowiska wynosił odpowiednio 10 do 40% i 4 do 25%. W ładunku masowym procentowy udział pozostałych badanych farmaceutyków wpływających do oczyszczalni wynosił dla kwasu salicylowego do 6%, karbamazepiny - do 2%, diklofenaku i ibuprofenu < 1%, a uwalnianych do środowiska odpowiednio: do 0,6, 11, 6, do 4%. Największe zagrożenie ekotoksykologiczne wykazały: sulfametoksazol dla glonów, fluoksetyna dla glonów i dafnii, 17-α-etynyloestradiol i estradiol dla glonów, dafnii i ryb. Średnie ryzyko ekotoksykologiczne wykazały: ibuprofen dla wszystkich trzech ww. organizmów, diklofenak dla glonów i dafni, metoprolol dla glonów, karbamazepina i kwas salicylowy dla ryb. Dotacja na utrzymanie Specjalnego Urządzenia Badawczego SPUB 1. Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka", SPUB - mgr inż. Krzysztof Skotak Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka jest zlokalizowana w województwie warmińsko-mazurskim, z dala od obszarów zurbanizowanych w północno- -wschodniej części Polski na terenie Mazur Garbatych (stanowiących część Pojezierza Ełckiego), na zachodnim skraju Puszczy Boreckiej, która wraz z otuliną jest obszarem projektowanego parku krajobrazowego. Stacja położona jest na obszarze Europejskiej Sieci Ekologicznej obszarów ochrony Natura 2000 (obszarze specjalnej ochrony ptaków OSO - PLB oraz specjalnym obszarze ochrony siedlisk SOO - PLH280016). Działania zrealizowane w celu utrzymania Stacji obejmowały: 1. Realizację zobowiązań krajowych i międzynarodowych w ramach podpisanych umów na prowadzenie badań z Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska, Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza bądź zleceń w ramach działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego. Prowadzone były prace na rzecz Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ), Cooperative programme for monitoring and evaluation of long-range transmission of air pollutants (EMEP) w ramach Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, Global Atmosphere Watch (GAW) nadzorowanego przez Światową Organizację Meteorologiczną (WMO), Komisji Europejskiej. Aktywny udział pracowników Stacji KMŚ Puszcza Borecka w pracach międzynarodowych grup roboczych, z których najważniejsze to powołane przez Europejską Komisję Gospodarczą Organizacji Narodów Zjednoczonych: Grupa Robocza ds. Oddziaływań (Working Group on Effects), Grupa Robocza ds. Pomiarów i Modelowania (Cooperative programme for monitoring and evaluation of long-range transmission of air pollutants in Europe, Task Force on Measurements and Modelling) Organ Sterujący EMEP (Cooperative programme for monitoring and evaluation of longrange transmission of air pollutants in Europe, EMEP Steering Body) Wspólna Grupa Robocza EKG i Światowej Organizacji Zdrowia ds. Zdrowotnych Aspektów Zanieczyszczenia Powietrza (The Joint Convention/WHO Task Force on Health Aspects of Long-range Transboundary Air Pollution) 2. Nawiązanie współpracy i zainicjowanie studium przypadku poświęconego ocenie zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem. Jest to przedsięwzięcie realizowane pod auspicjami Grupy Zadaniowej ds. Pomiarów i Modelowania EMEP w celu przeprowadzenia kompleksowej analizy zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem z wykorzystaniem danych dotyczących emisji, wyników pomiarów i rezultatów modelowania. 3. Upowszechnianie uzyskanych danych w formie opracowań naukowych, raportów, zestawień danych. Działania te zakończyły się publikacją raportów (24 raportów i opracowań krajowych i międzynarodowych, w których umieszczone zostały dane ze Stacji) i przekazaniem wyników do 7 baz danych w kraju i za granicą, wskazanych w dalszej części sprawozdania. W 2019 roku ( ) na Stacji KMŚ Puszcza Borecka, w ramach upowszechniania wyników prowadzonych badań, zorganizowano XXVIII Sympozjum Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego pn. Funkcjonowanie geoekosystemów pod presją zanieczyszczenia atmosfery i zmian klimatu, w którym wzięło udział 50 uczestników 4. Wdrożenie procedury zakupu automatycznego analizatora rtęci gazowej, pracującego zgodnie z metodą referencyjną, co umożliwi prowadzenie badań rtęci zgodnie z wymaganiami obowiązującymi w obszarze badań regulowanym prawnie. Dotychczas pomiary stężenia rtęci gazowej w powietrzu są prowadzone metodą manualną, która jest dopuszczona w sieci Programu

72 142 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI The European Monitoring and Evaluation Programme (EMEP), ale nie jest metodą referencyjną wg polskiego prawa (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu. Dz. U. z 2018 r. poz. 1119). W 2019 r. uruchomiono procedurę zakupu analizatora rtęci gazowej, spełniającego wymagania i pracującego metodą referencyjną. 5. Prace związane z doskonaleniem systemu zapewnienia jakości wyników i dostosowaniem systemu zarządzania do wymagań normy PN-EN ISO/IEC: 17025:2018. Stacja KMŚ Puszcza Borecka posiada akredytację Polskiego Centrum Akredytacji - certyfikat nr AB 337 na pobieranie próbek zanieczyszczeń powietrza i opadów atmosferycznych, pomiar ph, przewodności wód, pomiar stężenia ozonu. Ze względu na zmianę normy, zgodnie z którą udzielana jest akredytacja laboratoriom badawczym, przeprowadzono aktualizację dokumentacji systemu zarządzania i dokumentacji badawczej, dostosowując ją do wymagań normy. 6. Zapewnienie jakości uzyskiwanych danych pomiarowych poprzez udział w badaniach biegłości i porównaniach międzylaboratoryjnych organizowanych przez jednostki krajowe i międzynarodowe. W 2019 roku miały miejsce następujące badania biegłości i porównania międzylaboratoryjne, w których wzięła udział Stacja KMŚ Puszcza Borecka i Centralne Laboratorium Analiz Środowiskowych CentLab: 60 i 61 badania biegłości w ramach GAW dla opadów atmosferycznych, 1731 badania biegłości zorganizowane przez NIVA dla wód rzecznych, 37 badania biegłości w ramach EMEP dla opadów atmosferycznych i zanieczyszczeń powietrza, badania biegłości (międzylaboratoryjne) w zakresie pomiarów stężeń tlenków azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla i ozonu w Krajowym Laboratorium Referencyjnym ds. jakości powietrza atmosferycznego Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie. 7. Utrzymanie urządzeń pomiarowych, wyposażenia pomocniczego w stanie gwarantującym uzyskiwanie danych wysokiej jakości serwis, wzorcowanie/kalibracja, konserwacja, niezbędne naprawy sprzętu, w tym mierników (analizatorów automatycznych) i poborników (pyłu, aerozolu, opadów na otwartej przestrzeni i na leśnych powierzchniach badawczych) oraz urządzeń pomocniczych. Prowadzono przewidziane w harmonogramie kalibracje oraz konserwacje i serwis. Przeglądy i konserwacje oraz przeprowadzanie okresowych kalibracji i wzorcowania urządzeń znajdujących się na Stacji KMŚ Puszcza Borecka w wielu przypadkach były wykonywane poza IOŚ-PIB (nawet poza granicami Polski) przez wyspecjalizowane jednostki, posiadające zarówno doświadczenie, niezbędne kwalifikacje jak i często wymagane certyfikaty oraz uprawnienia do ich nadawania (szczególnie jednostki wzorcujące). W przypadku awarii, które można usunąć własnymi siłami, prowadzono również naprawy własnymi siłami pracowników Stacji. Te działania, które wymagają wiedzy specjalistycznej, potwierdzonej odpowiednimi certyfikatami, były realizowane przez specjalistyczne jednostki serwisowe. Wykonywanie napraw i podstawowej konserwacji aparatury Stacji wymagało zakupu wielu materiałów eksploatacyjnych i drobnych części zamiennych do wielu urządzeń pomiarowych pracujących na Stacji. Część mierników pracujących na otwartej przestrzeni (na powierzchniach badawczych), wymagała znacznie częstszych przeglądów i kontroli, niż w przypadku aparatury pracującej w kontenerach pomiarowych czy laboratorium Stacji. 8. Zapewnienie odpowiedniego transportu materiałów do pobierania próbek oraz próbek zebranych w terenie do laboratoriów. Zapewniony został cykliczny transport materiałów (z laboratorium na Stację) i próbek (ze Stacji do laboratorium) z wykorzystaniem usług kurierskich dzięki wyłonionej profesjonalnej firmie kurierskiej, zapewniającej możliwość śledzenia transportu próbek i gwarantującej terminowość dostaw. Większość specjalistycznych oznaczeń wykonywana była w akredytowanym laboratorium IOŚ-PIB w Warszawie (zlokalizowanym ponad 350 km od Stacji w Diablej Górze), co wymuszało konieczność cyklicznego (przynajmniej w trybie tygodniowym) przesyłania materiałów do poboru prób w odpowiednich warunkach. Podobnie było w przypadku pobranych na stacji próbek środowiskowych (np. próbek wód opadowych, wód z jeziora, cieków wodnych i z ujęcia głębinowego, materiału zebranego na różnego rodzaju filtrach, próbnikach pasywnych i w chemicznych roztworach pochłaniających z powietrza atmosferycznego, czy biotycznych elementów środowiska). Musiały one być przekazane do laboratorium w Warszawie w relatywnie krótkim czasie i stabilnych warunkach (temperatura), w sposób uniemożliwiający ich zniszczenie i/lub uszkodzenie. Część próbek była wysyłana w ramach współpracy do innych laboratoriów do Sopotu, Zabrza, Krakowa, Kielc. 2. PMCOST Premia na Horyzoncie - mgr inż. Tomasz Pecka Premia na Horyzoncie 2 jest wynikiem realizacji zawartej umowu pomiędzy Skarbem Państwa - Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego a Instytutem Ochrony Środowiska Państwowym Instytutem Badawczym i stanowi wsparcie finansowe dla jednostek realizujących projekty w ramach Programu ramowego UE w zakresie badań naukowych i innowacji HORY- ZONT Instytut realizuje taki projekt pn.: Źródła i skład chemiczny pyłu zawieszonego w Polsce i strategie jego kontroli na podstawie umowy nr PMCOST. 2. FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO CENTRUM BADAŃ I ROZWOJU 1. Wsparcie rolnictwa niskoemisyjnego zdolnego do adaptacji do zmian klimatu obecnie oraz w perspektywie lat 2030 i 2050 (LCAgri). Program BIOSTRATEG - ze strony IOŚ-PIB - prof. dr hab. Maciej Sadowski Celem projektu LCAgri była poprawa wydajności wykorzystywania zasobów przez wdrożenie innowacyjnych niskowęglowych praktyk rolniczych oraz promocję zrównoważonego stosowania mineralnych nawozów przez gospodarstwa rolne w Polsce. Przeprowadzona została ocena zastosowania efektywnych technicznie i ekonomicznie praktyk rolniczych (zmodyfikowanych technologii) obecnie oraz z uwzględnieniem prognozowanych zmian klimatycznych w perspektywie 2030 i 2050 roku. W ramach projektu została przeprowadzona analiza emisyjności stosowania nawozów od poziomu ich wytwarzania przez Grupę Azoty Zakłady Azotowe w Puławach, przez ocenę emisyjności obecnych praktyk rolniczych w reprezentatywnej grupie gospodarstw w Polsce, weryfikację metod szacunków emisji dla najbardziej obiecujących praktyk mitygacyjnych z uwzględnieniem pomiarów polowych i ocenę efektywności technicznej i ekonomicznej tych praktyk metodą LCA z uwzględnieniem potrzeby adaptacji gospodarstw do zmieniających się

73 144 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI Projekt jest wspólnym przedsięwzięciem urzędu administracji rządowej, jednostek naukowo badawczych oraz stowarzyszenia, działających wspólnie na rzecz poprawy jakości powietrza w Polsce. W skład konsorcjum wchodzą: Ministerstwo Rozwoju (MR), Instytut Łączwarunków klimatycznych. Istotnym elementem projektu jest zastosowanie najbardziej efektywnych praktyk mitygacyjnych w eksperymentach polowych w 8 gospodarstwach doświadczalnych zlokalizowanych w różnych regionach Polski. Przeprowadzone badania stanowiły podstawą opracowania dla Grupy Azoty Zakłady Azotowe w Puławach certyfikatów na zastosowania nawozów, prowadzące do zmniejszenia śladu węglowego (emisji gazów cieplarnianych). Wyniki przeprowadzonych prac zostaną wykorzystane w programowaniu działań polityki rolnej Polski w zakresie działań klimatycznych oraz doskonalenia metod szacowania emisji z rolnictwa w Krajowym Systemie Inwentaryzacji i Szacowania Emisji. Głównym przedmiotem badań jednego z zadań było utworzenie nowych scenariuszy klimatycznych uwzględniając nowe scenariusze globalnej emisji RCP. Wymagało to utworzenia zbiorów danych historycznych oraz symulacji do roku Zbiór danych symulacyjnych został przygotowany w dwóch wariantach: w pierwszym przygotowane zostały zbiory dla regionów, w których zlokalizowanych jest 9 Rolniczych Zakładów Doświadczalnych IUNG-PIB. Drugi natomiast został dodatkowo obliczony dla rejonów, w których działa ok. 190 gospodarstw rolnych współpracujących z IUNG-PIB i wykraczający poza harmonogram projektu. Wyniki regionalnych symulacji klimatycznych wskazały na ocieplenie klimatu Polski w przyszłości. Wzrost temperatury w stosunku do okresu referencyjnego jest bardzo wyraźny w trzydziestoleciach oraz Większe różnice występują zimą w przypadku scenariusza RCP8.5. Długość okresu wegetacyjnego dla progu temperatury 5o dla scenariusza RCP8.5 we wszystkich regionach ulega wydłużeniu. Symulacje wskazują na wzrost opadów we wszystkich porach roku, szczególnie sum średnich i maksymalnych, jednocześnie nie zapowiadają istotnych zmian w przypadku okresów bezopadowych. Ze względu na rozproszenie gospodarstw, dla potrzeb dalszych analiz LCA wyniki symulacji zostały podzielone na 6 regionów obejmujących cały kraj. We wszystkich regionach należy spodziewać się stopniowego wzrostu ryzyka wystąpienia wysokich opadów. Najwyższe ryzyko występuje we wszystkich okresach w regionie centralnej i południowo-zachodniej Polski. Prognozę plonów dla roślin uprawianych w ankietowanych gospodarstwach i emisję gazów cieplarnianych w 2030 i 2050 roku oszacowano dla wyodrębnionych 6 regionów klimatycznych wyznaczonych metodą klastrów. Do obliczenia prognozowanych plonów i ich emisyjności w odniesieniu do roku 2016 zastosowano scenariusz RCP 8,5 zakładający globalny wzrost emisji w granicach %. Dla prognozy plonów i emisji GHG w 2030 r. w odniesieniu do 2016 r. prognozowany jest wzrost plonów dla jęczmienia jarego i ozimego w granicach 7-14%, pszenicy jarej 8-34 %, ziemniaków o ok.4 % i kukurydzy o 38 %. Prognozy wskazują, że plony pszenicy ozimej zmniejszą się o ok.6% i kukurydzy w regionie północno-wschodnim o ok. 5 %. Wraz ze wzrostem plonów prognozowane jest zmniejszenie emisji GHG, w skali kraju, w granicach 4-15%, w zależności od rośliny. Dla prognozy plonów i emisji GHG w 2050 r. w odniesieniu do 2016 r. prognozowany, w skali kraju, jest wzrost plonów jęczmienia jarego o 16%, ozimego o 18%, pszenicy jarej w granicach %, pszenicy ozimej o 30%, i ziemniaków o ok.2%. Natomiast prognozowane jest obniżenie plonu kukurydzy średnio o 5%. Prognozowana emisja GHG, w skali kraju, zmniejszy się z uprawy jęczmienia jarego o 16%, jęczmienia ozimego o 18%, pszenicy ozimej o 6%, ziemniaków o 11%. Natomiast emisja z uprawy kukurydzy zwiększy o ok.5%.. Obliczono emisję GHG w kg eq CO 2 / 1 kg produktu w skali kraju. Obliczona emisja gazów cieplarnianych z konwencjonalnej uprawy rzepaku ozimego, w skali kraju, wynosi 1,25 kg eq CO 2 /1 kg produktu. Najniższą emisję GHG z uprawy rzepaku ozimego odnotowano stosując agrotechnikę konwencjonalną, następnie siew pasowy, a najwyższą w przypadku siewu uproszczonego. Emisja gazów cieplarnianych z uprawy pszenicy ozimej wyniosła 0,29 kg eq CO 2 //1 kg produktu GHG. Zastosowanie siewu pasowego pszenicy ozimej spowodowało niższą emisją gazów cieplarnianych o 10% w porównaniu do uprawy uproszczonej a procentowy udział podstawowych GHG był zbliżony. Średnia emisja gazów cieplarnianych, w skali kraju, z uprawy ziemniaków wyniosła 0,07 kg eq CO 2 /1 kg produktu Analiza LCA wykazała, że chów zwierząt, niezależnie od gatunku i ich przeznaczenia, stanowi największe obciążenie dla środowiska, w następnej kolejności negatywnie oddziałuje na zdrowie ludzi, a w najmniejszym stopniu wpływa na zużycie zasobów naturalnych. Chów macior z prosiętami najbardziej obciąża tzw punkty końcowe (środowisko, zdrowie człowieka i zasoby naturalne), następnie chów tuczników a najmniej produkcja mleka bydło opasowe. Analiza LCA dla roślin wykazała, że spośród analizowanych roślin, uprawa rzepaku oraz roślin bobowatych (łubin, soja i groch) stanowi największe obciążenie dla środowiska w następnej kolejności negatywnie oddziałuje na zdrowie ludzi, a najmniejszy wpływ ma na zużycie zasobów naturalnych- analogicznie jak w przypadku chowu zwierząt Najmniejsze obciążenie na środowisko oraz pozostałe punkty końcowe (zdrowie ludzi i zużycie zasobów naturalnych) miała wpływ uprawa kukurydzy na kiszonkę, trwałe użytki zielone oraz rośliny okopowe (buraki i ziemniaki) Analiza wykazała, że uprawa pasowa rzepaku ozimego i pszenicy ozimej mniej obciąża środowisko, wywiera mniejsze negatywne oddziaływanie na zdrowie ludzi jak również powoduje mniejsze zużycie zasobów wodnych oraz paliw kopalnych w porównaniu do ich uprawy uproszczonej. Produkcja zwierzęca wywiera zdecydowanie większy wpływ na jakość środowiska w porównaniu do produkcji roślinnej, najbardziej obciążający jest chów macior z następnie tuczników, a najmniej produkcja mleka. Negatywny efekt środowiskowy (tzw. szkody środowiskowe) powodowany przez uprawę roślin będzie największym stopniu przyczyniał się do eutofizacji i ekotoksyczności wód śródlądowych i morskich, a najmniejszym stopniu wpływał na zakwaszenie i ekotoksyczność lądową. Natomiast w przypadku chowu zwierząt ekotoksyczność lądowa jest na pierwszy miejscu, a następnej kolejności eutrofizacja wód,zakwaszenie lądu i ekotoksyczność wód. Wśród procesów jednostkowych największy udział w całkowitym oddziaływaniu na ekosystemy ma stosowanie nawozów azotowych w następnej kolejności zużycie paliwa, nawozy fosforowe i potasowe a najmniej obornik. 2. Zintegrowany system wsparcia polityki i programów ograniczenia niskiej emisji (ZONE) - Program GOSPOSTRATEG - ze strony IOŚ-PIB mgr inż. Krzysztof Skotak

74 146 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI Wyniki zadania posłużą do opracowania adekwatnego modelu monitorowania strat i marnotrawstwa żywności na poszczególnych etapach łańcucha rolno-żywnościowego oraz stworzenia systemu pozyskiwania i raportowania danych w tym zakresie na potrzeby statystyki publicznej, administracji rządowej (resort rolnictwa i środowiska) i Komisji Europejskiej (Euroności Państwowy Instytut Badawczy (IŁ-PIB), Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy (IOŚ-PIB), Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla (IChPW) oraz Stowarzyszenie Krakowski Alarm Smogowy. Ministerstwo Rozwoju jest predystynowanym liderem dla przygotowania i wdrożenia zintegrowanego, kompleksowego programu ograniczania niskich emisji. Celem projektu Zintegrowany system wsparcia polityk i programów Ograniczenia Niskiej Emisji (ZONE) jest wypracowanie i przetestowanie koncepcji zintegrowanego systemu wspierającego działania ograniczające niską emisję. Celem praktycznym tego projektu jest wypracowanie założeń, przygotowanie prototypu i przetestowanie narzędzia informatycznego - zintegrowanego systemu inwentaryzacji źródeł niskiej emisji w Polsce wraz z Bazą wiedzy - pozwalającego na przełamanie bariery dostępu do informacji kluczowych dla potrzeb podejmowania decyzji przez poszczególne agendy i administrację publiczną różnych szczebli o kształcie i intensywności polityk i programów wspierających walkę z niską emisją sektora komunalno-bytowego w Polsce. Celem jest również przygotowanie projektów stosownych regulacji prawnych osadzających istnienie systemu wsparcia polityk i programów ograniczenia niskiej emisji w przepisach prawa, definiujących poszczególnych interesariuszy w tym dostawców danych do systemu i zapewniających jednocześnie systematyczną aktualizację danych zbieranych do systemu, co pozwoli na utworzenie Zintegrowanego systemu wsparcia polityk i programów Ograniczenia Niskiej Emisji. Realizacja projektu przyczyni się do zwiększenia wiedzy nt. źródeł niskiej emisji, rzeczywistych emisji zanieczyszczeń z poszczególnych rodzajów źródeł grzewczych, ich oddziaływania na jakość powietrza czy wpływu na zdrowie, a co za tym idzie generowane koszty zewnętrzne. Pozwoli zidentyfikować źródła niskiej emisji w gospodarstwach domowych, oszacować zewnętrzne koszty zdrowotne na konkretnych obszarach, określić optymalną interwencję mającą na celu likwidację źródeł niskiej emisji, a także efektywnie zarządzać programami nakierowanymi na zmniejszanie ubóstwa energetycznego. Projektowany system będzie też mógł stanowić podstawowe narzędzie do prowadzenia kontroli przestrzegania przepisów prawnych służących ochronie powietrza. Ponadto zintegrowany system wspierający politykę na rzecz ograniczenia niskiej emisji może stanowić narzędzie do lepszego planowania i realizacji inwestycji w infrastrukturę energetyczną, w dłuższej perspektywie zaś stanowić przykład w jaki sposób big data pozwalają zwiększyć skuteczność prowadzonych polityk. W ramach projektu przewidziano pilotaż na wybranych gminach, który pozwoli przetestować narzędzie powstałe w wyniku realizacji wcześniejszych etapów niniejszego projektu. Tym samym będzie możliwość weryfikacji w praktyce wykorzystania tego systemu jako instrumentu wsparcia. Ponadto, jego wdrożenie przyczyni się do realizacji zadań wyznaczonych w Programie Czyste Powietrze (działania związane z podłączaniem do sieci ciepłowniczej, włączenia pracowników socjalnych ośrodków pomocy społecznej w działania informacyjne w ramach pracy socjalnej w zakresie efektywnego wykorzystywania energii w domu/mieszkaniu, możliwości pozyskania środków na wymianę kotłów, uzyskanie dodatków energetycznych czy środków pieniężnych na dofinasowanie ogrzania domu/mieszkania w ramach dodatków mieszkaniowych oraz wytycznych do polityki publicznej zapewniającej optymalną ochronę wrażliwych grup społecznych przed ubóstwem energetycznym ). W ramach projektu w roku 2019 wykonano szereg działań. Do najważniejszych zaliczyć należy: 1. Opracowanie koncepcji oraz prototypu zintegrowanego systemu inwentaryzacji źródeł niskiej emisji w Polsce, w tym algorytmów szacowania emisji i uproszczonego auditu energetycznego 2. Opracowanie koncepcji modelu kontroli emisji i akwizycji danych ze źródeł niskiej emisji 3. Opracowanie koncepcji szacowanie kosztów zewnętrznych (zdrowotnych) zanieczyszczenia powietrza 4. Opracowanie modelu przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu 5. Opracowanie koncepcji wykorzystana systemu zintegrowanego do oceny udziału niskiej emisji w zanieczyszczeniu powietrza w małej skali 6. Przygotowanie propozycji regulacji prawnych pod Centralną Bazę Emisyjności Budynków. Wszystkie analizy i produkty były testowane w ramach badań pilotażowych z wieloma różnego rodzaju interesariuszami (zarówno szczebla krajowego, regionalnego jak i lokalnego). Przeprowadzono dziesiątki konsultacji oraz warsztatów. Więcej informacji na stronie 3. Opracowanie systemu monitorowania marnowanej żywności i efektywnego programu racjonalizacji strat i ograniczania marnotrawstwa żywności, Program GOSPOSTRATEG - ze strony IOŚ-PIB - mgr inż. Robert Łaba Celem projektu jest wsparcie instytucji publicznych przez dostarczenie wiarygodnych danych dotyczących strat i marnotrawstwa żywności i utworzenie systemu monitoringu, który pozwoli trafnie ocenić skalę tego zjawiska oraz proponować adekwatne rozwiązania, w tym także regulacje prawne. Wynikiem projektu będą m.in. działania wdrożeniowe w formie rozwiązań informatycznych oraz procedur przyczyniających się do ograniczenia marnotrawstwa żywności. Wszystkie te działania można określić mianem Efektywnego Programu Racjonalizacji Strat i Ograniczania Marnotrawstwa Żywności. W projekcie Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy realizuje dwa zadania nr 1 i nr 6. Celem zadania nr 1 pt. Oszacowanie strat i marnotrawstwa żywności oraz opracowanie systemu ich monitorowania", realizowanego w dużej części w 2019 roku jest: opracowanie metodyk oraz narzędzi badawczych pomiaru strat i marnotrawstwa w siedmiu sektorach łańcucha rolno-żywnościowego: produkcji mięsa (drobiowego, wieprzowego, wołowego), mleka, ryb, zbóż, warzyw i owoców, wyrobów piekarsko-cukierniczych, nasion oleistych rzepaku i rzepiku - z wykorzystaniem metod ilościowych i jakościowych; oszacowanie poziomu strat i marnotrawstwa żywności na etapie produkcji podstawowej (rolnictwa) oraz przetwórstwa i logistyki (transportu i dystrybucji); publikacja artykułów naukowych i branżowych, opracowania monograficznego i poradników dobrych praktyk w zakresie szacowania strat i marnotrawstwa żywności, identyfikacji ich przyczyn oraz im zapobiegania i przeciwdziałania.

75 148 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI stat). Rezultaty projektu przydatne będą także dla podmiotów zaangażowanych w tworzenie systemu monitorowania marnotrawstwa żywności w Polsce - instytucji publicznych i organizacji pozarządowych. Zostaną one wykorzystanie w tworzeniu strategii ograniczania strat i marnotrawstwa żywności w Polsce i w opracowaniu rozwiązań prawnych temu służących. Zgodnie z przyjętym harmonogramem badań w okresie sprawozdawczym obejmującym 2019 rok zespół badawczy opracował metodyki badawczej dla sektora mięsnego (dla produkcji podstawowej i przetwórstwa) jako wzorcowej, która została wysłana do konsultacji wewnętrznych (konsorcjanci) i zewnętrznych (eksperci z MŚ, MRiRW, KE), a następnie zatwierdzona przez komitet sterujący projektu. W projekcie przyjęto dwustopniową procedurę postępowania w doborze metodyki badawczej. W pierwszym etapie przeprowadzono analizę dostępnych dokumentów oraz propozycji Komisji Europejskiej dotyczących zbierania danych oraz monitorowania i raportowania marnotrawstwa żywności. W drugim etapie opracowano metodykę badania skali i przyczyn strat w ogniwach łańcucha żywnościowego z wykorzystaniem badań ilościowych i jakościowych. Badania ilościowe dotyczące oszacowania strat i marnotrawstwa żywności w produkcji podstawowej oraz przetwórstwie były przeprowadzone za pomocą wywiadów bezpośrednich oraz ankiet elektronicznych. W związku z ryzykiem niewystarczającego zwrotu ankiet, badania ilościowe zostały uzupełnione analizą danych opartą na danych statystycznych oraz szacunkami z wykorzystaniem bilansu masowego. Na podstawie metodyki wzorcowej opracowano metodyki dla pozostałych sektorów: owocowo-warzywnego, piekarsko-cukierniczego, mleczarskiego, rybnego, zbożowego, rzepaku i rzepiku. W 2019 roku przygotowane zostały ankiety w formie papierowej do badań w produkcji podstawowej (rolniczej) oraz w formie elektronicznej do badań w przetwórstwie. Dobrana została próba badawcza w obydwu ogniwach. Celem prowadzonych badań w produkcji podstawowej - rolniczej było oszacowanie strat i marnotrawstwa żywności w tym ogniwie. Zakres badań obejmował także ustalenie przyczyn powstawania strat oraz kierunków ich zagospodarowania. Badania w produkcji podstawowej prowadzono w okresie III-V 2019 roku w całej Polsce. Łącznie ankietyzacji poddano 1378 gospodarstw z sześciu sektorów. Kwestionariusze ankiety w wersji papierowej zostały wprowadzone do bazy, wyniki zagregowano i przeprowadzono analizę statystyczną. Z badań powstało 7 raportów, 6 sektorowych i jeden podsumowujący. W ogniwie przetwórstwa przeprowadzono badania w 7 sektorach za pośrednictwem systemu elektronicznego LimeSurvey. Zostało wysłanych ponad 2500 ankiet w kilku powtórzeniach. Badania w przetwórstwie były realizowane w okresie VII-XII 2019 roku. Po zakończeniu badań ankietowych, wyniki zostały wygenerowane z systemu do bazy, trwa ich weryfikacja, analiza i opracowanie statystyczne. Łącznie w badaniu ankietowym wzięło udział 250 zakładów. W związku z niewystarczającym odsetkiem uzyskanych odpowiedzi z badań ankietowych podjęto próbę oszacowania strat i marnotrawstwa żywności w przetwórstwie w 7 sektorach metodą bilansu masowego. W tym celu została dobrana grupa ekspertów/specjalistów dla poszczególnych sektorów. Uzupełnieniem badań ilościowych jest przeprowadzona analiza jakościowa dotyczącą głównie określenia przyczyn marnotrawstwa żywności oraz analizę procesów i miejsc powstawania strat. Dla wszystkich 7 sektorów oraz 3 ogniw (produkcja podstawowa, przetwórstwo, transport i magazynowanie) są opracowywane ekspertyzy na podstawie uzyskanych wyników badań, dostępnych danych wtórnych oraz literatury oraz doświadczenia i wiedzy ekspertów. Badania w sektorze logistyki (transport i magazynowanie) zostały zrealizowane wieloetapowo. Pozyskano dane pierwotne z jednostek zajmujących się transportem i magazynowaniem zarówno surowców, jak i produktów spożywczych. Badania ilościowe prowadzone były metodą ankietową oraz wywiadów kwestionariuszowych. Drugim etapem, realizowanym równolegle, były badania jakościowe. Miały one charakter ustrukturyzowanych wywiadów eksperckich, przeprowadzonych metodą delficką. Wspólnie z zespołem SGGW zostały opracowane ankiety dla handlu i gastronomii. Przy wsparciu Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji były prowadzone rozmowy i działania w celu pozyskania danych z dużych sieci handlowych. W ramach upowszechniania wyników badań oraz realizacji kamieni milowych zostały opublikowane cztery artykuły naukowe, dwa w języku polskim i dwa w języku angielskim. Zespół badawczy IOŚ-PIB uczestniczył w jednej konferencji zagranicznej (Valencia, Hiszpania), dwóch konferencjach międzynarodowych w Polsce i jednym sympozjum naukowym w Kirach k. Zakopanego. Instytut prezentował także wyniki badań na Światowym Dniu Żywności organizowanym przez Banki Żywności ( ) oraz na posiedzeniu Rady ds. racjonalnego gospodarowania żywnością. 4. Innowacyjne rozwiązania w zakresie ochrony ludzi i budynków przed drganiami od ruchu kolejowego, Program POIR - ze strony IOŚ-PIB mgr inż. Patrycja Chacińska W ramach realizowanego projektu przewidziano opracowanie czterech wyrobów, przeznaczonych do podsypkowych konstrukcji nawierzchni kolejowej (maty wibroizolacyjne podtłuczniowe i podkładki podpodkładowe) oraz bezpodsypkowych (maty wibroizolacyjne podpłytowe i system blokowych podpór szynowych w otulinie). Dodatkowym celem badań jest opracowanie wytycznych stosowania urządzeń ograniczających drgania powstające w następstwie ruchu kolejowego, określających ich skuteczność oraz zakres stosowania. W trakcie projektu, składającego się z dziesięciu etapów, zespół opracuje i przebada kompleksowo w warunkach laboratoryjnych prototypowe urządzenia oraz przetestuje je w warunkach operacyjnych. W etapach 1-3 zostaną opracowane innowacyjne rozwiązania będące wynikiem optymalizacji materiałowej, geometrycznej i symulacji komputerowych. Zostaną one przebadane w warunkach laboratoryjnych pod kątem skuteczności tłumienia drgań, trwałości i odporności na warunki atmosferyczne. Następnie (etapy 4 i 5) urządzenia zostaną prototypowo wyprodukowane przez firmę TINES oraz zabudowane przez firmę BUDIMEX na poligonie badawczym toru doświadczalnego Instytutu Kolejnictwa w Żmigrodzie. Badania wyrobów prowadzone przez Wydział Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej mają na celu ocenę skuteczności opracowanych rozwiązań w ograniczeniu drgań o niskiej częstotliwości (wibracji). Ich miarą będzie tłumienie dodane, tzn. stosunek poziomu drgań układu konstrukcji nawierzchni kolejowej z wibroizolatorem w odniesieniu do układu referencyjnego (bez wibroizolatora). Dodatkowo, wyroby zostaną przebadane przez Instytut Ochrony Środowiska pod kątem skuteczności ograniczania drgań w zakresie wysokich częstotliwości rozprzestrzeniających się drogą powietrzną, tzn. hałasu. Wyniki badań polowych (etapy 6, 7 i 8) posłużą dopracowaniu i kalibracji obliczeniowych modeli prognozowania poziomu drgań (etap 9) oraz do opracowania wytycznych ograniczania drgań od ruchu kolejowego (etap 10).

76 150 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI 5. Innowacyjne rozwiązania w zakresie ochrony ludzi i budynków przed hałasem od ruchu kolejowego, Program POIR - ze strony IOŚ-PIB mgr inż. Patrycja Chacińska Przedmiotem projektu jest opracowanie innowacyjnych rozwiązań w zakresie ochrony ludzi i środowiska przed hałasem od ruchu kolejowego. W ramach prac przewiduje się opracowanie dwóch typów urządzeń (tłumiki przyszynowe i tłumiki torowe po trzy warianty). Dodatkowym celem będzie opracowanie wytycznych stosowania urządzeń ograniczających hałas na liniach kolejowych. Urządzenia zostaną zaprojektowane, opracowane i przetestowane w warunkach operacyjnych w ramach projektu składającego się z sześciu etapów. W 2019 roku podjęto działania mające na celu opracowanie innowacyjnych rozwiązań, dzięki analizie mechanizmów powstawania i ograniczania hałasu oraz symulacjom komputerowym odwzorowującym działanie projektowanych urządzeń. W kolejnym etapie rozwiązania zostaną dopracowane pod względem technicznym i wykonane przez firmę TINES. Następnie urządzenia zostaną zainstalowane w warunkach rzeczywistych na poligonie doświadczalnym przez firmę BUDIMEX. Wstępne badanie tłumików przyszynowych prowadzone przez Wydział Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej ma na celu ocenę ich skuteczności w ograniczeniu drgań szyn o wysokiej częstotliwości ( Hz), które są źródłem hałasu. Miarą skuteczności ograniczenia drgań wysokiej częstotliwości będzie zwiększenie dekrementu tłumienia toru (Track Decay Rate TDR). Jest to parametr odwzorowujący charakterystykę dynamiczną toru, związany z prędkością zanikania drgań wzdłuż szyny. Następnie wszystkie typy urządzeń zostaną przebadane przez Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy pod kątem skuteczności ograniczania hałasu. Wyniki badań w warunkach terenowych posłużą walidacji modeli numerycznych, poprawieniu prototypów oraz opisów do zgłoszeń patentowych urządzeń, a także do opracowania wytycznych ograniczania hałasu na liniach kolejowych. 3. FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO CENTRUM NAUKI 1. Rozpoznanie składu chemicznego frakcji organicznej pyłu PM1, PM2,5 i PM10 na obszarach pozamiejskich w aspekcie identyfikacji źródeł pochodzenia tego zawieszonego pyłu oraz implikowanych zagrożeń środowiskowych i zdrowotnych, program Opus 8 - ze strony IOŚ-PIB - mgr inż. Krzysztof Skotak Celem badań było jakościowe i ilościowe oznaczenie znanych i dotychczas nieznanych składników frakcji organicznej pyłu zawieszonego w obszarach pozamiejskich Polski Północnej rozdzielonego pod względem rozmiaru cząstek (frakcje PM1, PM2,5 i PM10). Realizacja badań miała na celu weryfikację dwóch hipotez: część organiczna pyłu zawieszonego w obszarach pozamiejskich, zwłaszcza zawarta we frakcjach respirabilnych PM1 i PM2,5 zawiera nierozpoznane dotychczas związki organiczne niebezpieczne dla środowiska i zdrowia człowieka, część organiczna pyłu zawieszonego w obszarach pozamiejskich, zwłaszcza zawarta we frakcjach PM1 i PM2,5 zawiera nierozpoznane dotychczas związki organiczne markery umożliwiające wskazywanie źródeł pochodzenia pyłów. Obszary wybrane do badań stanowiły tło regionalne, jako wzorzec, do którego odnoszone były obszary miejskie i uprzemysłowione. Przyjęta w projekcie metodyka badawcza polegała na pobraniu próbek pyłu zawieszonego, podzielonego na frakcje PM1, PM2,5 i PM10 (aerodynamiczny rozmiar cząstek 1 μm, 2,5 μm i 10 μm) osobno w dzień i osobno w nocy, pod- czas letnich i zimowych kampanii terenowych przeprowadzonych na stacjach monitoringu tła regionalnego Diabla Góra i Zielonka. W celu umożliwienia interpretacji wyników pozyskiwano dane z Państwowego Monitoringu Środowiska dotyczące warunków meteorologicznych oraz stężeń zanieczyszczeń powietrza. Próbki w postaci filtrów kwarcowych z osadzonym pyłem poddano analizie chemicznej w celu określenia zawartości węgla organicznego i pierwiastkowego oraz możliwie największej liczby składników organicznych. Zastosowano termooptyczną analizę węgla organicznego, ekstrakcję rozpuszczalnikową składników organicznych pyłu oraz analizę jakościowa i ilościową uzyskanych ekstraktów przy użyciu zaawansowanych metod chromatografii cieczowej i gazowej sprzężonych ze spektrometrią mas. Przeprowadzono analizy porównawcze i korelacyjne względnych ilości węgla organicznego i wybranych markerów w poszczególnych frakcjach rozmiarowych pyłu. Określono źródła aerozoli w obszarach przeprowadzonych kampanii oraz wiek aerozoli. Przeprowadzono ocenę potencjalnych zagrożeń środowiskowych i zdrowotnych powodowanych przez zidentyfikowane w projekcie organiczne składniki aerozoli. 2. Wpływ procesu starzenia oraz obecności zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych na ekotoksyczność mikroplastików. Program Preludium - dr Aleksandra Bogusz Projekt Preludium, finansowany w ramach środków Narodowego Centrum Nauki, dotyczy wpływu procesu starzenia oraz obecności zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych na ekotoksyczność mikroplastików. Projekt realizowany jest w ramach konsorcjum naukowego zawartego między Instytutem Ochrony Środowiska - Państwowym Instytutem Badawczym a Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Nadrzędnym celem niniejszego projektu jest określenie ekotoksyczności w stosunku do organizmów żywych odpadowych tworzyw sztucznych, które mogą pełnić rolę nośnika zanieczyszczeń zarówno organicznych, jak i nieorganicznych w środowisku wodnym. Poznanie siły oddziaływań zanieczyszczeń nieorganicznych oraz organicznych z odpadowymi tworzywami sztucznymi i zakresu tych interakcji pozwoli nie tyko na poznanie mechanizmów i czynników wpływających na ten proces, ale także umożliwi oszacowanie ryzyka związanego z przemieszczaniem się tego typu zanieczyszczeń dla organizmów wodnych i człowieka. Badania zostaną wykonane w trzech etapach. W pierwszym etapie tworzywa sztuczne (TS) zostały poddane procesom starzenia. Starzenie ma na celu symulację warunków naturalnych zachodzących w środowisku, co pozwoli na odtworzenie realnych procesów, jakim polimery wchodzące w skład TS mogą podlegać. Degradacja tworzyw sztucznych realizowana jest na drodze termooksydacji (starzenie w podwyższonej temperaturze 50 C), fotooksydacji (pod wpływem lamp fitotronowych), starzenia w wodach naturalnych o różnej charakterystyce (woda pobrana z Wisły na wysokości Warszawy oraz z jeziora Firlej) oraz starzenia w symulowanym żołądku. Kontrolą zostaną objęte różne parametry, m.in. temperatura (termooksydacja), natężenie promieniowania z zakresu UV (fotooksydacja) oraz czas ekspozycji na czynniki zewnętrzne. W drugim etapie przeprowadzone zostaną badania modelowe nad określeniem siły wiązania zanieczyszczeń przez tworzywa sztuczne poddane różnym metodom starzenia. Zastosowanie zróżnicowanych warunków starzenia pozwoli na uzyskanie informacji o udziale poszczególnych procesów w starzeniu się tworzyw w kontekście sorpcji zanieczyszczeń. O ile problem ten szeroko rozpatrywany był w badaniach związanych z chemią polimerów, o tyle w odniesieniu do procesów sorpcyjnych nie był dotychczas realizowany. Ponadto, istotnym etapem projektu będzie określenie potencjalnego ryzyka transferu zanieczyszczeń z powierzchni

77 152 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI tworzyw sztucznych do organizmów. W tym celu zostanie zastosowany płyn symulujący sok żołądkowy. Oznaczenie w nim stężenia zanieczyszczeń po procesie desorpcji pozwoli na określenie potencjalnych zagrożeń. Dane uzyskane w pierwszym etapie w połączeniu z danymi z drugiego etapu pozwolą na otrzymanie kompleksowych informacji na temat roli poużytkowych tworzyw sztucznych w przenoszeniu zanieczyszczeń, a także ich negatywnego oddziaływania na organizmy. Siła wiązania zanieczyszczeń określona za pomocą stopnia desorpcji umożliwi oszacowanie ryzyka związanego z wtórnym przedostaniem się zanieczyszczeń do środowiska naturalnego. 4. PROJEKTY BADAWCZE FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW ZAGRANICZNYCH 1. Baza wiedzy o zmianach klimatu i adaptacji do ich skutków oraz kanałów jej upowszechniania w kontekście zwiększenia odporności gospodarki, środowiska i społeczeństwa na zmiany klimatu oraz przeciwdziałania i minimalizowania skutków nadzwyczajnych zagrożeń Głównym celem projektu jest dostarczenie niezbędnej wiedzy w zakresie zmian klimatu i oceny ich skutków na rzecz poprawy skuteczności oraz efektywności działań adaptacyjnych w sektorach wrażliwych na zmiany klimatu. W wyniku przeprowadzanych w ramach 15 zadań prac, powstaje nowatorskie narządzie Klimada2.0 ( dostępne dla szerokiej grupy odbiorców. Na stronie przygotowanej platformy informatycznej Klimada2.0 zamieszczane są wypracowane i wytworzone przez zespól specjalistów materiały. Strona podlega stałemu rozwojowi, optymalizacji oraz wypełnianiu treścią. prace związane z Centralną Bazą Emisyjną, w tym: opracowanie mechanizmów importujących dane niezbędne do obliczenia emisji i weryfikację poprawności; podnoszenie jakości danych, aktualizację i testowanie metodyk; optymalizację algorytmów oraz modyfikację struktury danych w celu zapewnienia importu danych do obliczeń emisji na 2017 r. opracowano metodyki pobierania i przetwarzania danych obserwacyjnych i scenariuszy EuroCORDEX, downscalingu statystycznego i przetwarzania wyników oraz przygotowano projekcje zmian temperatury i opadu w Polsce do roku 2100, które zostały zaprezentowane na uruchomionym portalu pozyskano dane wejściowe do modelu SWAT oraz częściowe dane o stratach i wydatkach spowodowanych przez klęski żywiołowe okresu niezbędne do oceny skutków i kosztów działań adaptacyjnych. W ramach opracowywania katalogu dobrych praktyk adaptacyjnych przygotowano 12 przykładów, w tym 4 po obróbce graficznej zostały zamieszczone na tronie Klimada2.0. (Konserwacja rowów melioracyjnych, Ochronne pasy zadrzewień śródpolnych, Zrównoważone zarządzanie wodami opadowymi, Dachy zielone). Scenariusze klimatyczne W ramach realizacji projektu w 2019 roku wykonano między innymi: szereg działań w ramach opracowania zasad funkcjonowania modułu opłatowego w Krajowej Bazie w tym wykonano moduł sprawozdawczy w zakresie odpadów i moduł w zakresie powietrza. Ponadto uruchomiona została w systemie Krajowej bazy zakładka Opłaty czyli funkcjonalność pozwalająca na wygenerowanie wykazu opłatowego (powietrze + odpady) w systemie Kb. Liczba wygenerowanych wykazów w zakładce Opłaty w 2019 to ok 9,5 tys. wykazów. W ramach Centrum Studiów Prawno-Klimatycznych (CSPK) uruchomione zostały na stronie Klimada2.0 zakładki akty prawne i orzeczenia sądów i trybunałów które na bieżąco uzupełniane są treścią. Ponadto trwały prace nad analizą przepisów o zasięgu krajowym i lokalnym pod kątem ich skuteczności i efektywności w osiąganiu celów polityki klimatycznej i adaptacji do zmian klimatu, propozycją zmian przepisów, propozycją regulacji dotyczących przeciwdziałania skutkom klęsk żywiołowych na obszarach narażonych na ich występowanie, min:

78 154 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI 1. Opracowano i złożono do MŚ projekt przepisów transponujących unijne przepisy rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2019/331 w zakresie procedury składania wniosku o przydział uprawnień do emisji, kontroli planów metodyki monitorowania, informowania o połączeniu lub podziale instalacji, 2. Opracowano i złożono do MŚ projekt przepisów transponujących unijne przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/410, 3. Przygotowano i złożono do MK opracowanie: FUNDUSZ MODERNIZACYJNY. KON- CEPCJA ZAŁOŻEŃ FUNKCJONOWANIA W POLSCE I PROPOZYCJA PRZEPISÓW 4. Przygotowano i złożono do MK: uwagi i komentarze do opracowanego przez NFOŚi- GW projektu przepisów wdrażających art. 10d Dyrektywy 2003/87/WE 5. Przygotowano i złożono do MK: przepisy wdrażające do polskiego porządku prawnego rozporządzenie 2018/842 (tzw. rozporządzenie ESR) Centrum Studiów prawno-klimatycznych Dobre praktyki wykonano Metodę uwzględniania zmian klimatu i potrzeb adaptacji w ocenach oddziaływania na środowisko (OOŚ), a po dokładnej analizie treści programowych dla szkół średnich oraz podstawowych, przeglądzie informacji źródłowej polskich i anglojęzycznych platform e-learning pod kątem zaimplementowania wybranych funkcji i treści oraz ewidencji i analizie polskich portali edukacyjnych dot. klimatu pod kątem zamieszczenia wybranych treści w platformie rozpoczęto prace nad scenariuszami lekcji.

79 156 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI 2. System dostarczania i wymiany informacji w celu strategicznego wspierania wdrażania polityki klimatyczno-energetycznej, program LIFE - mgr Robert Jeszke Podstawowym celem projektu jest budowa trwałego i kompleksowego systemu tworzenia oraz wymiany informacji i wiedzy, wspomagającego opracowywanie przekrojowych analiz skutków różnych rozwiązań w zakresie polityki klimatyczno-energetycznej. Taki system i powstałe analizy posłużą do wsparcia procesu podejmowania decyzji i zwiększenia potencjału wiedzy oraz umiejętności wewnątrz administracji zajmującej się zagadnieniami polityki energetyczno-klimatycznej, w szczególności redukcją emisji gazów cieplarnianych i transformacją polskiej gospodarki w kierunku niskoemisyjnej. W ramach projektu powstaje warsztat analityczny, składający się z globalnego modelu równowagi ogólnej typu CGE (d-place) oraz współpracujących z nim modeli sektorowych energii (MEESA), rolnictwa (EPICA) i transportu (TR3E), czyli sektorów mających istotne znaczenie z punktu widzenia transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej w Polsce. Realizacja projektu obejmuje ponadto przygotowanie analiz na potrzeby administracji rządowej. Cele projektu wpisują się we wspieranie realizacji unijnej polityki przeciwdziałania zmianom klimatu, wspomagają wdrażanie pakietu energetyczno-klimatycznego 2020 i ram polityki klimatycznej UE do 2030 r. oraz dostarczają wiedzy w dyskusji o kształcie i parametrach strategii długookresowej do 2050 r. Działania w ramach projektu przyczyniają się do lepszego zarządzania w zakresie polityki klimatycznej, w tym rozwoju jej narzędzi oraz lepszego wdrażania regulacji zwłaszcza w odniesieniu do celów, w tym związanych z utworzeniem unii energetycznej. Przez cały rok bardzo intensywnie prowadzona była także kampania społeczna (strona www, FB, prasa) polegająca nie tylko na promowaniu projektu ale przede wszystkim na podnoszeniu świadomości i pokazywaniu problemu związanego ze zmianami klimatu. Na stronie Klimada2.0 promowany jest baner z hasłem: Szczyt klimatyczny COP25 w Madrycie Aby zwiększyć dotarcie do odbiorców, prowadzona była intensywna współpraca z Ambasadorem kampanii (Tomasz Michniewicz podróżnik, dziennikarz), a także Influencerami i dziennikarzami m.in. przez cykliczne przekazywanie informacji prasowych, czy wysyłki kreatywne. W ramach realizacji projektu w 2019 r. opracowane i opublikowane zostały następujące analizy, które stanowią istotny element dostarczający niezbędnej wiedzy w procesie podejmowania decyzji dotyczących przyszłości i ukierunkowania przyszłości polityki klimatyczno energetycznej zarówno dla administracji i innych interesariuszy: Ryzyko ucieczki emisji w kontekście zwiększenia celu redukcji emisji gazów cieplarnianych UE. Analiza przygotowana została przy zastosowaniu modelu d-place. Bezpośrednim celem przeprowadzonej analizy była ocena możliwej skali ucieczki emisji przy użyciu różnych założeń i scenariuszy politycznych, w tym wpływu na wielkości emisji, PKB

80 158 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI Projekt koncentruje się wokół zagadnień dotyczących redukcji zawartości aktywnych substancji aktywnych oraz ich pozostałości w zlewni Morza Bałtyckiego. W ramach pakietów roboczych dokonywana jest ocena zawartości wybranych APIs (80 substancji) w próbkach pobranych z rzek, mających ujście do Morza Bałtyckiego. Badania screeningowe szerokiej gamy API przeprowadzane będą w sześciu obszarach zlewiska Morza Bałtyckiego w celu uzyskania pełniejszego obrazu źródeł, emisji i stężenia API w środowisku. Na podstawie danych z analiz próbek pobranych z poszczególnych obszarów i literatury, dokonana zostanie ocena całkowitej emisja API i ich wpływu na środowisko w regionie Morza Bałtyckiego (BSR). Ponadto, na tej podstawie dokonywane jest szacowanie ryzyka środowiskowego. Kolejny pakiet roboczy koncentruje się na ocenie skuteczności próbnych technologii oczyszczania ścieków wdrożonych w modelowych oczyszczalniach w Niemczech, Danii i Szwecji. Ocena jest dokooraz funkcjonowanie sektorów gospodarki. Scenariusze niskoemisyjnego sektora energii w Polsce i UE w perspektywie roku Analiza dotycząca scenariuszy rozwoju sektora energii została przygotowana w oparciu o zbudowany w ramach LIFE Climate CAKE PL liniowy model optymalizacyjny o nazwie MEESA, który umożliwia znalezienie najkorzystniejszego sposobu pokrycia zapotrzebowania na energię elektryczną i ciepło sieciowe w UE28 przy zadanych ograniczeniach emisyjnych, oraz innych celach, wyznaczanych przez politykę klimatyczno-energetyczną UE. Potencjał redukcji emisji CO 2 w sektorze transportu w Polsce i UE w perspektywie roku W analizie podjęto próbę przedstawienia różnych ścieżek redukcji emisji w sektorze transportu w Polsce i UE w perspektywie 2050 r. W 2015 r. sektor transportu był odpowiedzialny za prawie jedną czwartą emisji CO 2 w Polsce dlatego znaczące ograniczenie emisji bez podejmowania działań w ramach tego sektora jest praktycznie niemożliwe. Bilateralne warsztaty eksperckie w zakresie modelowania pomiędzy CAKE a Komisją Europejską w Sewilli Efektem podjętych w 2019 r. jest powstanie warsztatu analitycznego, czyli zintegrowanego zestawu modeli, które zostały zbudowane dzięki wysokiej klasie specjalistów i w efekcie realizacji całego przedsięwzięcia tworzą kompleksowy i trwały zespół, zdolny do stałego wspierania grupy docelowej i interesariuszy projektu. Całość funkcjonuje obecnie jako Centrum Analiz Klimatyczno-Energetycznych (CAKE). Konferencja pt.: Wyzwania transformacji gospodarczej w perspektywie realizacji celu neutralności klimatycznej do 2050 r. Jakość tworzonych narzędzi modelowych oraz analiz została pozytywnie oceniona podczas warsztatów analitycznych, które odbyły się m.in. we wspólnym Centrum Badawczym KE (JRC) w Sewilli z ekspertami Komisji Europejskiej. Ponadto IOŚ-PIB/KOBiZE/CAKE był organizatorem konferencji międzynarodowej pt. Wyzwania transformacji gospodarczej w perspektywie realizacji celu neutralności klimatycznej do 2050 roku, która odbyła się w listopadzie 2019 r. w Warszawie i zgromadziła szereg prelegentów i gości z najwyższego szczebla administracji państwowej, jak również przedstawicieli Komisji Europejskiej. W 2019 r. IOŚ-PIB oraz Zespół LIFE Climate CAKE PL był również współorganizatorem dwóch wydarzeń tzw. side eventów organizowanych podczas Konferencji Stron Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu COP25, która odbywała się w Madrycie. Wyniki projektu były aktywnie promowane w 2019 r. i dotarły do szerokiego grona odbiorców poprzez zamieszczanie niezbędnych informacji na stronie internetowej oraz na koncie na twitterze, dzięki czemu zwiększono świadomość interesariuszy o kwestiach polityki klimatyczno energetycznej. 3. Czysta woda bez farmaceutyków, program Interreg dr inż. Radosław Kalinowski / dr Aleksandra Bogusz Aktywne składniki farmaceutyczne (API) mają korzystny wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt, ale ich niepożądane występowanie w środowisku naturalnym i niekorzystny wpływ na środowisko staje się globalnym problemem. Ramowa dyrektywa wodna UE(WFD) (2000/60/Y) uznaje zanieczyszczenie wody pozostałościami API za nowy, a jednocześnie palący problem środowiskowy. Warto podkreślić, że pozostałości np. hormonów, środków przeciwzapalnych i przeciwbólowych, a także antybiotyków zidentyfikowano w wodach lub rybach zamieszkujących wody Morza Bałtyckiego, lecz ich losy w środowisku i zagrożenie dla fauny i flory są nadal słabo poznane. Projekt CWPharma zrzesza 15 partnerów i 17 stowarzyszonych organizacji z 7 krajów nadbałtyckich (obejmujących większość obszaru zlewiska Morza Bałtyckiego) i jedną stowarzyszoną organizację z Białorusi. CWPharma ma dostarczyć informacji na temat sposobów ograniczenia emisji aktywnych składników farmaceutycznych (API) w regionie Morza Bałtyckiego. Projekt koncentruje się na wypełnianiu luk wiedzy zidentyfikowanych w raporcie komisji HELCOM na temat farmaceutyków w Morzu Bałtyckim (projekt 2016) i dąży do zwiększenia świadomości na temat obecności API w regionie Morza Bałtyckiego, a także wdrożenia działań mających na celu redukcję emisji tych substancji.

81 160 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy jest członkiem międzynaronywana na podstawie baterii testów ekotoksykologicznych wykonywanych na próbkach pobranych z różnych punktów procesu oczyszczania. W ramach następnego pakietu roboczego dokonywany jest przegląd prawodawstwa, dotyczącego odpadów medycznych, ich uwalniania oraz procedur oczyszczania ścieków. Ostatni pakiet zajmuje się opracowaniem zaleceń m.in. dla operatorów oczyszczalni ścieków. Obecnie istnieją ogromne luki w danych dotyczących konsumpcji i koncentracji ludzkich API w środowisku z krajów bałtyckich i Polski, oraz w danych dotyczących konsumpcji i emisji weterynaryjnych API w rolnictwie i akwakulturze we wszystkich regionach. W CWPharmie porównuje się różne metody, narzędzia, a najlepsze z nich są udostępniane i rekomendowane do wdrożenia we wszystkich krajach. Wiedza na temat np. optymalizacji procesu oczyszczania ścieków zostanie rozdystrybuowana między krajami partnerskimi - zarówno w przypadku prowadzenia konwencjonalnej oczyszczalni ścieków, jak i zaawansowanych metod post-treatment, w zależności od potrzeb w każdym kraju. Informacje uzyskane w wyniku realizacji projektu obejmują oszacowanie obecnych emisji API dla regionu Morza Bałtyckiego, opracowanie wytycznych dotyczących zaawansowanego oczyszczania ścieków, zaleceń dotyczące praktyk o niskiej technologii. Wszystkie działania mają na celu kontrolę i zmniejszenie emisji API, a także wdrożenie ogólnego plan działania bazującego na najlepszych środkach redukcji emisji tych substancji. Wyniki zostaną udostępnione za pośrednictwem szkoleń i rekomendacji dla grup docelowych w krajach partnerskich podczas realizacji projektu oraz na konferencji podsumowującej, która ma zapewnić efektywne wykorzystanie i powielenie wyników. Wyniki projektu pomogą dużej liczbie interesariuszy, od operatorów oczyszczalni ścieków, lekarzy, po władze regionalne, krajowe, a nawet unijne w aspekcie zmniejszenia emisji API do środowiska naturalnego. 4. Nowe podejście do wykorzystania odpadów wielkogabarytowych z obszarów miejskich w produkcji produktów o wysokiej wartości dodanej, program Horyzont mgr Anna Bojanowicz Bablok/ mgr Marta Gabryszewska Celem projektu jest wdrożenie ekoinnowacyjnego, zintegrowanego systemu zagospodarowania odpadów wielkogabarytowych i wykazanie jego skuteczności w różnych regionach Europy: północnym, śródziemnomorskim, wschodnim i południowo-wschodnim, reprezentowanych przez Hiszpanię, Belgię, Polskę i Turcję. Konsorcjum projektu składa się z 21 organizacji, w tym 2 dużych przedsiębiorstw przemysłowych, 7 MŚP, a także instytucje publiczne i NGO. W ramach projektu partnerzy przemysłowi, przy wsparciu partnerów R&D, opracowali technologie separacji odpadów wielkogabarytowych na następujące strumienie materiałowe: tworzywa sztuczne (PP, PE), pianki (w tym lateksowe i poliuretanowe), tekstylia, drewno. Strumienie te zostały następnie wykorzystane w produkcji następujących produktów (demonstratorów): polioli (z odpadowych pianek PU), które mogą być wykorzystane w produkcji nowych pianek PU oraz w produkcji klejów, pojemników oraz nóg do krzeseł z kompozytów drewno-plastikowych, pojemników oraz kubełków z tworzyw sztucznych wzmacnianych tekstyliami, paneli izolacyjnych (z odpadowych tekstyliów), materacy (z wykorzystaniem ok. 90% materiałów z odpadów), metylalu, który może być wykorzystywany w przemyśle chemicznym lub jako dodatek do paliw. Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy, jako lider jednego z pakietów roboczych, był odpowiedzialny za przeprowadzenie analiz cyklu życia dla poszczególnych produktów oraz dla systemów gospodarki odpadami wielkogabarytowymi w 4 regionach (Warszawie, Flandrii, Walencji oraz Bornowie). Ponadto w ramach projektu powstały wytyczne dotyczące ekoprojektowania, rekomendacje dotyczące polityki i prawa oraz programy edukacyjne. Po ukończeniu analiz zostanie sporządzony końcowy raport dla zadania realizowanego przez IOŚ - PIB. 5. NeuroSmog: wpływ zanieczyszczeń powietrza na rozwijający się mózg POIR - mgr inż. Krzysztof Skotak Projekt NeuroSmog realizowany jest przez konsorcjum trzech jednostek: Instytut Psychologii i Instytut Psychologii Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie. Celem projektu jest analiza wpływu zanieczyszczeń powietrza pyłem zawieszonym na mózg, w tym na zaburzenia takie jak autyzm i ADHD. W projekcie do badań zastosowano najnowocześniejsze metody: neuroobrazowania MRI, oceny psychologicznej, oceny narażenia i epidemiologię środowiskową. W ramach projektu utworzono cztery zespoły naukowe w dziedzinach zanieczyszczenia powietrza, psychologii dziecka, neuroobrazowania i epidemiologii środowiskowej, wokół wspólnego celu polegającego na określeniu wpływu zanieczyszczenia powietrza na rozwijający się mózg u dzieci w wieku szkolnym. Dwa zespoły mają siedzibę w Instytucie Psychologii UJ, jeden w Instytucie Psychologii Stosowanej UJ (psychologia dziecka) oraz jeden w Instytucie Ochrony Środowiska - Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie. Nad poprawnością merytoryczną prowadzonych badań i analiz czuwa powołany doradczy Komitet Naukowo- -Gospodarczy projektu, w którym zasiadają wybitni epidemiolodzy środowiskowi i neuronaukowcy z kraju i zagranicy. Dwóch ekspertów zaangażowanych w realizację projektu, Michał Krzyżanowski oraz Krzysztof Skotak, jest członkami grupy eksperckiej ds. zanieczyszczenia powietrza powołanej przez Ministerstwo Zdrowia. 6. CAMS 50 regionalne prognozy jakości powietrza dla Europy, ECMWF dr hab. inż. Jacek Kamiński

82 162 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI dowego konsorcjum 10 instytucji realizujących projekt Copernicus Atmosphere Monitoring Services CAMS-50 regionalne prognozy jakości powietrza. Liderem konsorcjum jest Meteo France, natomiast głównym finansującym jest Europejskie Centrum Prognoz Średnioterminowych (ECMWF). Regionalne prognozy jakości powietrza wykonywane w ramach projektu Copernicus Atmosphere Monitoring Services CAMS-50 obejmują swoim zasięgiem całą Europę i zrzeszają 10 wiodących, europejskich instytucji w dziedzinie matematycznego transportu i przemian substancji w powietrzu. W ramach projektu każda z instytucji zapewnia codzienną prognozę zanieczyszczeń powietrza (CO, NO 2, SO 2, O 3, PM10 i PM2,5) oraz pyłków roślinnych. Wszystkie prognozy wykonywane są na tej samej siatce o rozdzielczości 10x10 km, w 72 godzinnym horyzoncie czasowym, z uwzględnieniem jednakowych emisji oraz warunków początkowych i brzegowych dla modelu (w tym uwzględnienie emisji z pożarów i docelowe zapewnienie asymilacji danych pomiarów ze zdjęć satelitarnych). Na podstawie wyników poszczególnych modeli obliczany jest tzw. CAMS ensemble model będący medianą wszystkich wyników. Celem projektu, poza codziennymi prognozami, jest również zapewnienie spójnej reanalizy (modelowej oceny jakości powietrza) dla obszaru całej Europy. CAMS jest wiodącym, ogólnodostępnym serwisem europejskim w dziedzinie ochrony powietrza i analiz z nim związanych, udostępniającym wszystkie dane bez opłaty. Prognoza oraz pozostałe produkty wykonywane w ramach projektu można znaleźć pod linkiem: 7. Rada ds. Kompetencji w Sektorze Gospodarki Wodno-Ściekowej i Rekultywacji Europejski Fundusz Społeczny mgr Barbara Rajkowska Gospodarka Wodno-Ściekowa i Rekultywacja Celem Projektu (Rady Sektorowej) jest identyfikacja obecnych i przyszłych potrzeb kwalifikacyjno-zawodowych w sektorze i jak najlepsze dostosowanie oferty edukacji formalnej (na poziomie szkół branżowych i szkolnictwa wyższego) oraz pozaformalnej do faktycznych potrzeb sektora. Do głównych zadań Rady ds. Kompetencji w Sektorze Gospodarki Wodno-Ściekowej i Rekultywacji należy: Rekomendowanie rozwiązań w zakresie koniecznych zmian w obowiązujących regulacjach prawnych w obszarze edukacji pod kątem ich ujednolicenia, aktualizacji oraz dostosowania do potrzeb sektora, w tym zmian mogących wpłynąć na poprawę sytuacji osób o ograniczonych możliwościach konkurowania na rynku pracy (m.in. pracownicy powyżej 50 roku życia, pracownicy o niskich kwalifikacjach, pracownicy z niepełnosprawnościami i młodzież rozpoczynająca pracę zawodową). Zainicjowanie współpracy w zakresie tworzenia porozumień edukacyjnych pomiędzy przedsiębiorstwami a instytucjami edukacyjnymi, w tym opracowanie porozumień edukacyjnych i zasad ich funkcjonowania na podstawie znanych rozwiązań europejskich i krajowych jako formy włączenia pracodawców w zintegrowane działania edukacyjne. Określenie obszarów badawczych, badania i monitorowanie zapotrzebowania na kom- petencje w sektorze. Udział w realizacji cyklu badań branżowego bilansu kapitału ludzkiego (BBKL), odnoszących się do kompetencji w sektorze, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji pracowników znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy, tj. osób powyżej 50 roku życia lub o niskich kwalifikacjach lub absolwentów rozpoczynających pracę. Identyfikacja potrzeb sektora gospodarki wodno-ściekowej i rekultywacji w obszarze kwalifikacji i rozwoju Sektorowej Ramy Kwalifikacji. Przekazywanie informacji na temat zapotrzebowania na kompetencje do instytucji edukacyjnych, instytucji rynku pracy, w tym agencji zatrudnienia oraz powiatowych urzędów pracy, co w efekcie powinno wpłynąć na wzrost skuteczności działań z zakresu pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego. Współpraca z ministerstwami właściwymi ds. gospodarki, edukacji, szkolnictwa wyższego, gospodarki wodno-ściekowej i rekultywacji oraz instytucjami, działającymi na rzecz zapewniania i doskonalenia jakości kształcenia. Rada będzie realizowała swoje zadania m.in. na podstawie zaplanowanych w ramach projektu badań i analiz, których wyniki będą istotnym źródłem wiedzy dla członków Rady na temat sektora i jego potrzeb w zakresie kwalifikacji. W skład Rady ds. Kompetencji w Sektorze Gospodarki Wodno-Ściekowej i Rekultywacji wchodzą eksperci będący przedstawicielami następujących typów instytucji: przedsiębiorstw działających w sektorze i organizacji branżowych sektora, instytucie edukacji formalnej i pozaformalnej, instytucji pełniących rolę regulatora lub nadzoru dla sektora, Rady Rynku Pracy, związków zawodowych zrzeszające pracowników sektora, innych podmiotów ważnych z punktu widzenia działalności Rady instytucje naukowe, odbiorcy usług i organizacje działające na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Rada będzie realizowała swój cel przez dialog i wymianę doświadczeń ekspertów reprezentujących poszczególne instytucje, a także przez współpracę z interesariuszami sektora. Więcej informacji na stronie Rady: 8. Rada Sektorowa ds. Kompetencji Sektora Odzysku Materiałowego Surowców - Europejski Fundusz Społeczny mgr Barbara Rajkowska Partnerami realizującymi projekt są Krajowa Izba Gospodarcza (lider projektu) oraz Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy (partner projektu). Głównym celem projektu jest zwiększenie wpływu przedsiębiorców sektora gospodarki odpadami na instytucje edukacyjne (zarówno z obszaru edukacji formalnej, jak i pozaformalnej), aby zdobywane kwalifikacje były dostosowane do realnych potrzeb pracodawców sektora.

83 164 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI W tym celu założono powołanie Sektorowej Rady ds. Kompetencji Sektora Odzysku Materiałowego Surowców, która będzie dostarczać wiarygodnych informacji o obecnych i przyszłych potrzebach kwalifikacyjno-zawodowych w sektorze. Umożliwi to lepsze dostosowanie kwalifikacji absolwentów uczelni wyższych i szkół zawodowych oraz uczestników kursów i szkoleń do faktycznych potrzeb sektora. Cel główny zostanie zrealizowany poprzez realizację celów szczegółowych (zadań): 1. Powołanie i funkcjonowanie Rady Sektorowej. 2. Inicjowanie i realizacja stałej współpracy w zakresie zapotrzebowania na kompetencje oraz bieżącego dokształcania pomiędzy instytucjami edukacyjnymi i przedsiębiorstwami. 3. Identyfikacja obszarów badawczych, badania i monitorowanie zapotrzebowania na kompetencje w sektorze. 4. Identyfikacja potrzeb tworzenia sektorowej ramy kwalifikacji oraz kwalifikacji rynkowych. 5. Opracowanie rekomendacji zapotrzebowania oraz zmian i rozwiązań w obszarze edukacji dla sektora. 6. Przeprowadzenie kampanii informacyjnej dla instytucji edukacyjnych, rynku pracy i partnerów społecznych w zakresie potrzeb edukacyjnych sektora. IOŚ-PIB jako partner odpowiada za realizację zadania 2, 3, 4 i Źródła i skład chemiczny pyłu zawieszonego w Polsce i strategie jego kontroli Horyzont 2020 mgr inż. Krzysztof Skotak Projekt jest realizowany przez Uniwersytet Wrocławski (Polska - lider), Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy (Polska - Zakład BN), Centre for Ecology and Hydrology, Edynburg (Wlk. Brytania), Imperial College London (Wlk. Brytania) oraz Norwegian Meteorological Institute (Norwegia). Celem projektu, zgodnie z zasadami projektów bliźniaczych (twinningu), jest transfer wiedzy, polegający na przeszkoleniu wskazanych w projekcie specjalistów polskich, w tym przypadku Uniwersytetu Wrocławskiego i Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytut Badawczego (Zakład BN) w zakresie technik modelowania zintegrowanego, szacowania emisji na potrzeby modelowania zintegrowanego, zastosowania w modelach zintegrowanych zasad oddziaływania zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzi i środowisko oraz zastosowania technik tworzenia i optymalizacji scenariuszy emisji w zaawansowanych systemach wspomagania podejmowania decyzji w polityce poprawy jakości powietrza. Zakres projektu ogranicza się do procedur związanych z pyłem zawieszonym oraz metalami ciężkimi w nim zawartymi i oparty jest na elementach modelowania zintegrowanego wykonywanego w ramach Konwencji LRTAP oraz zgodny z zakresem realizowanych prac dla potrzeb konwencji wykonywanych w IOŚ-PIB w Zakładzie BN. W ramach projektu przewidywane jest testowanie różnych technik obliczeniowych, danych emisyjnych oraz scenariuszy emisyjnych stosowanych w procesach podejmowania decyzji z uwzględnieniem szacowania niepewności. W ramach projektu przewidziane są wyjazdy szkoleniowe pracowników IOŚ-PIB (Zakład BN) do Wielkiej Brytanii i Norwegii oraz warsztaty w Polsce. Produktem projektu, poza transferem wiedzy, będą opracowane algorytmy i procedury obliczeniowe (narzędzia), przetestowanie na danych krajowych i w warunkach polskich, możliwe do zastosowania w potencjalnie tworzonych systemach wspomagania decyzji w skali regionalnej i lokalnej (na poziomie wojewódzkim i miejskim). Z tego powodu zasadne jest uzyskanie listów poparcia dla projektu wyrażających zainteresowanie potencjalnych odbiorców. 10. European Social Economy Network, Erasmus+ - dr inż. Paweł Wowkonowicz Projekt ESEN Europejska Sieć Ekonomii Społecznej (European Social Economy Network) ma na celu wsparcie rozwoju przedsiębiorstw społecznych w Europie, poprzez dzielenie się wiedzą oraz zapewnienie wysokiej jakości szkoleń. Głównymi problemami, z którymi borykają się przedsiębiorstwa społeczne, są zawiłe ustawodawstwo, zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim, a przez to utrudniony dostęp do rynku, oraz brak odpowiedniego przeszkolenia i współpracy pomiędzy zainteresowanymi stronami z różnych regionów/krajów. Celem projektu Europejska Sieć Ekonomii Społecznej (ESEN) jest stać się katalizatorem dla szybko rozwijającego się ruchu przedsiębiorstw społecznych w UE, zapewniając im zasoby potrzebne do odniesienia sukcesu, jednocześnie wspierając i rozwijając ideę przedsiębiorczości społecznej. Główne cele projektu ESEN: pomoc w budowaniu i wspieraniu istniejących sieci przedsiębiorstw społecznych oraz zwiększaniu interakcji między nimi, podnoszenie świadomości na temat przedsiębiorczości społecznej jako sposobu tworzenia miejsc pracy, zmniejszania ubóstwa i przyczynianie się do tworzenia lepszego świata, promowanie istniejących przedsiębiorstw społecznych w ramach ruchu ekonomii społecznej, szerzenie wiedzy na temat przedsiębiorstw społecznych, m.in. poprzez stworzenie internetowego Centrum Wiedzy ESEN. Grupę docelową projektu stanowią funkcjonujące przedsiębiorstwa społeczne (spółdzielnie socjalne, organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą, spółki non-profit), osoby zainteresowane prowadzeniem działalności społecznej, facylitatorzy, naukowcy, konsultanci i decydenci z dziedziny przedsiębiorczości społecznej oraz organizacje gospodarcze szukające możliwości interakcji i współpracy na poziomie UE. Główne działania, które zostaną przeprowadzone w ramach projektu: 1. Przygotowanie międzynarodowego raportu zwierającego historie sukcesu funkcjonujących przedsiębiorstw społecznych i rekomendacje dotyczące rozwoju przedsiębior-

84 166 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI Makrofauna odgrywa bardzo dużą rolę w funkcjonowaniu środowiska przyrodniczego, m.in. w rozkładzie materii organicznej poprzez rozdrabnianie i mieszanie jej w glebie. Odchody bezkręgowców wpływają na rozwój mikroorganizmów, a ich martwe ciała stymulują proces mineralizacji gleby. Wpływają również na procesy humifikacji materii organicznej. Celem pracy było określenie wpływu makrofauny glebowej na procesy zachodzące w glebie wybranych powierzchni leśnych. Badania posłużyły do poznania relacji rozmieszczenia ilościowego makrofauny w profilu glebowym z wielkością biomasy i jej produkcji oraz zawartością węgla organicznego w ściółce, glebie mineralnej i drzewostanie. Głównym celem pracy badawczej była ocena zasobów przyrodniczych wybranych ekosystemów leśnych wraz z określeniem wpływu gleb w ich funkcjonowaniu. Analizie poddano relację między biomasą i jej produkcją a ilością węgla organicznego w drzewostanie, w ściółce i glebie mineralnej; rolę zwierząt w funkcjonowaniu ekosystemów oraz zależność ich występowania; skład gatunkowy i występowanie ilościowe roślin w zależności od parametrów glebowych i użytkowania gospodarczego drzewostanów. Badania wykazały istotny wpływ tej grupy zwierząt na procesy zachodzące w glebie. Zaobserwowano znaczące korelacje między zawartością węgla organicznego w ściółce i w glebie, aktywnością makrofauny z rozkładem ściółki oraz jej wpływem na akumulację węczości społecznej. 2. Opracowanie programu szkoleniowego i sylabusa, które umożliwią wsparcie w rozwoju funkcjonujących już przedsiębiorstw społecznych oraz będą pomocne dla potencjalnych przyszłych przedsiębiorców społecznych, mających pomysł na nową działalność. 3. Utworzenie platformy e-learningowej, podnoszącej wiedzę i doskonalącej kompetencje około 100 osób uczestniczących w przewidywanych w każdym kraju partnerskim szkoleniach pilotażowych. 4. Stworzenie bazy wiedzy, która będzie swoistą siecią kontaktów dla przedsiębiorców społecznych, organizacji ekonomii społecznej, facylitatorów, aniołów biznesu, mentorów, trenerów, studentów i wszystkich zainteresowanych ekonomią społeczną. Projekt realizowany jest w grupie 6 partnerów z Polski, Grecji, Cypru, Włoch oraz Wielkiej Brytanii w ramach Programu Erasmus+. 5. FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW FUNDUSZU BADAŃ WŁASNYCH 1. Zastosowanie obserwacji satelitarnych z Sentinel 5p (S5p) do analizy zanieczyszczenia powietrza nad obszarem Polski i weryfikacji inwentaryzacji emisji dr hab. Jacek Kamiński W projekcie podjęto pierwszą w Polsce próbę zastosowania zobrazowań pochodzących z satelity Sentinel-5P do analizy rozkładu przestrzennego stężenia dwutlenku azotu nad obszarem Polski. Satelitarne zobrazowanie zawartości NO 2 w kolumnie troposferycznej potencjalnie może stanowić niezależne od pomiarów naziemnych i modelowania źródło informacji o stanie jakości powietrza. Informacja ta mogłaby zostać wykorzystana do weryfikacji wyników modelu jakości powietrza, wykorzystywanego w operacyjnej prognozie wykonywanej w IOŚ-PIB. Na podstawie wstępnej analizy rozkładu zawartości NO 2 w kolumnie troposferycznej z sensora TROPOMI satelity Sentinel-5P oraz jego porównania z wynikami modelu GEM-AQ można sformułować następujące wnioski: wyniki modelu wydają się być przeszacowane w okresie zimowym, przeszacowanie to jest większe na obszarach w pobliżu dużych emitorów, co prawdopodobnie ma związek z użytymi w modelu emisjami, np. chwilową wielkością emisji lub profilem czasowym, wydają się również istnieć pewne różnice w przeszacowaniu w zależności od typu emisji (przemysłowa/energetyka związana z ciepłownictwem/energetyką bez ciepłownictwa). Wyniki satelitarnych zobrazowań posłużyły również do korekty błędnie przypisanych w bazie emisyjnej lokalizacji emitorów (Elektrownia Połaniec) oraz zwróciły uwagę na okresy przestoju w Elektrowni Ostrołęka. W ciągu najbliższych lat (do 2022 roku) na orbicie zostaną umieszczone kolejne satelity (Sentinel-4 oraz Sentinel-5), których możliwości pomiarowe będą rozwinięciem doświadczeń zdobytych w trakcie misji Sentinel-5P. Pozwoli to na pozyskiwanie zobrazowań zawartości NO 2 w kolumnie troposferycznej z większą rozdzielczością przestrzenną oraz z większą częstotliwością (planowany jest cogodzinny pomiar przez satelitę Sentinel-4). Z przeprowadzonego porównania nasuwa się wniosek o potrzebie weryfikacji emisji, uwzględ- nianych w procesie modelowania ze względu na przeszacowanie w wynikach modelu w porównaniu z zobrazowaniami satelitarnymi. Ponadto, w ramach niniejszego projektu dokonano również weryfikacji rocznego profilu emisji oraz lokalizacji największych emitorów NO 2 na obszarze Polski. 2. Udoskonalenie metody oznaczania WWA w próbkach środowiskowych mgr Ewa Żyfka- Zagrodzińska Celem projektu było udoskonalenie metod oznaczania WWA poprzez zastosowanie nowej kolumny chromatograficznej, dedykowanej do oznaczeń wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, a następnie wykonanie procesu pełnej walidacji metod oznaczania WWA w pyle zawieszonym, wodach oraz opadach atmosferycznych. Stale rosnące wymagania poprawy jakości i doskonalenia systemu jakości w IOŚ-PIB powodują, że CentLab dąży do stosowania możliwie najlepszych, komercyjnie dostępnych materiałów, które mogą poprawić jakość wyników i skrócić czas analizy badanego parametru. CentLab w tym projekcie zaplanował zastosowanie nowej kolumny chromatograficznej, która wg doniesień literaturowych oraz producenta nie tylko usprawni analizę WWA w próbkach środowiskowych, ale i ułatwi rozdział mieszaniny oraz skróci czas pracy aparatu. Potwierdzenie możliwości zastosowania nowej kolumny pozwala na przeprowadzenie pełnej walidacji metod badawczych, w tym, jakże istotnej, analizy pyłu zawieszonego na zawartość WWA. Walidacja metody jest procesem złożonym i wieloetapowym, który pozwala w sposób jednoznaczny potwierdzić statystycznie czy dana metoda nadaje się do użytku w danym laboratorium. Nie każda możliwość pracy z kolumną, potwierdzona analizą wzorca, odzwierciedla badania próbek rzeczywistych. Każda z próbek ma złożoną matrycę, co powoduje, że powstałe w procesie ekstrakcji interferenty mogą uniemożliwić analizę próbek. Laboratorium wykazało, że zakupiona kolumna chromatograficzna pozwala na skrócenie czasu analiz próbek analizowanych w CentLab. 3. Rola makrofauny glebowej w funkcjonowaniu ekosystemów leśnych dr inż. Katarzyna Szyszko-Podgórska

85 168 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI gla organicznego. 4. Emisja CO 2 z gleby miejskiej jako składowa emisji z obszarów zurbanizowanych mgr Mirosław Cimoch Gleby miejskie są naturalnym źródłem dwutlenku węgla (CO 2 ) pochodzącego z rozkładu materii organicznej i oddychania systemu korzeniowego. Dotychczas niewiele wiadomo o zmienność czasowej i przestrzennej oraz czynnikach determinujących poziom emisji CO 2 z gleb w obszarach miejskich. Przy wzroście temperatury w obszarach miejskich, tzw. wyspach ciepła, i wymuszonym nawadnianiem obszarów zadarnionych oraz jednoczesnym dopływie materii organicznej (kompostu/nawozów organicznych) dochodzi do zwiększonej emisji CO 2 z gleb. W skali lokalnej miasta, w obszarach przepuszczalnych źródło CO 2 pochodzące z oddychania gleb może stanowić dominujący element budżetu miejskiej emisji CO 2. Celem naszych badań było ilościowe oznaczenie zapasów węgla organicznego i poziomu emisji CO 2 z gleb miejskich w 3 wybranych systemach użytkowania. Projekt miał za zadanie pilotażowego rozeznania tematyki emisji CO 2 z gleb miejskich na przykładzie Warszawy. Podstawowym elementem projektu był pomiar emisji CO 2 oraz rozeznanie tematyki w 3 wybranych systemach użytkowania gleby (trawniki: ogródków działkowych, osiedlowe, w parkach miejskich, pola uprawne, tereny zalewowe - trawiaste Wisły), przy wykorzystaniu zautomatyzowanego miernika wraz z komorą respiracyjną oraz sondą temperatury i wilgotności do kompensacji wpływu temperatury i wilgotności na pomiar CO Ocena wrażliwości drapieżnego roztocza - dobroczynka gruszowego (Typhlodromus pyri Scheuten, Acari: Phytoseiidae) na działanie wybranych środków ochrony roślin dr Anna Dworak Środki ochrony roślin mogą oddziaływać na środowisko, dlatego też niezbędne jest wykazanie, że wykorzystywanie ich w celu zwalczania organizmów szkodliwych nie stanowi ryzyka dla organizmów niedocelowych. Badania rejestracyjne preparatów czy substancji aktywnych muszą zawierać dane dotyczące toksyczności w stosunku do organizmów, które mogą być narażone na kontakt z substancją chemiczną. Przy rejestracji nowych środków ochrony roślin, jeśli istnieje ryzyko narażenia na nie niedocelowych stawonogów, badania dla dwóch gatunków są obligatoryjne: dla drapieżnego roztocza Typhlodromus pyri oraz dla pasożytniczej błonkówki Aphidius rhopalosiphi. Zgodnie z wytycznymi SANCO Guidance Document on Terrestrial Ecotoxicology Under Council Directive 91/414/EEC (SANCO/10329/2002 rev. 2 final, 17 October 2002) ocena ryzyka dla niedocelowych stawonogów innych niż pszczoły powinna być prowadzona zgodnie z zaleceniami ustanowionymi przez grupę roboczą ESCORT 2 (Candolfi i in. 2001). Dobroczynek gruszowy z rodziny dobroczynkowatych (Phytoseiidae) jest bardzo efektywnym drapieżcą i najbardziej przydatnym w sadach w praktycznym zastosowaniu walki biologicznej z przędziorkami i szpecielami. Dobroczynek gruszowy ma zdolność do budowania odporności na pestycydy, nawet na preparaty z grupy pyretroidów czy fosforoorganicznych, które powodują wysoką śmiertelność tego gatunku. Z drugiej strony jest wiele przykładów o szkodliwym działaniu pestycydów na T. pyri, takich jak wzrost śmiertelności różnych stadiów rozwojowych czy obniżenie płodności samic. W niniejszej pracy zostanie dokonana ocena wpływu wybranych środków ochrony roślin (insektycydów i/lub akarycydów i/lub fungicydów), dopuszczonych do stosowania w sa- dach jabłoniowych, na przeżywalność i rozrodczość dobroczynka gruszowego. Osobniki T. pyri zostaną pozyskane do badań z hodowli prowadzonej przez Zakład Ochrony Roślin przed Szkodnikami w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach. Masowa hodowla będzie prowadzona w komorach fitotronowych na roślinach fasoli zasiedlonych przez przędziorka chmielowca, stanowiącego pokarm dla drapieżcy. Zostanie przeprowadzony test I poziomu (Tier 1), w którym zsynchronizowane protonimfy będą narażane na kontakt bezpośredni z różnymi stężeniami preparatu. W pierwszej kolejności zostanie przeprowadzony test referencyjny przy zastosowaniu preparatu z grupy toksycznych, który pozwoli ocenić prawidłową odpowiedź badanych roztoczy. Po uzyskaniu satysfakcjonujących wyników metoda badawcza zostanie wprowadzona do oferty Zakładu Ekotoksykologii. 6. Wdrożenie sprzętu ICP-TOF-MS do Monitoringu Środowiska jako metody referencyjnej (kontynuacja tematu nr 55 z dnia ) oraz sprawdzenia możliwości zastosowania filtrów QM-H w analizie śladowej metali w pyle zawieszonym mgr Ewa Żyfka-Zagrodzińska Celem pracy niniejszego projektu jest kontynuowanie prac związanych z realizacją projektu Sprawdzenie możliwości zastosowania i wdrożenie sprzężenia ICP-TOF-MS do Monitoringu Środowiska jako metody referencyjnej. Z uwagi na awaryjność sprzętu i bardzo ciężki dostęp do fachowca (w Polsce aktualnie zajmuje się tym tylko jedna osoba) prace nie zostały całkowicie wykonane zgodnie z zamierzeniem. Prowadzenie dalszych badań pozwala na zoptymalizowanie warunków oznaczania niektórych metali oraz wyeliminowanie z procesu przygotowania próbki potężnych interferentów widocznych w widmie masowym. Jednym z podstawowych problemów, opisanych w sprawozdaniu z projektu, jest jakość aktualnie stosowanych filtrów do analizy ultraśladowych ilości metali ciężkich. Rodzaj i nazwa stosowanych filtrów jest wskazana przez GIOŚ, jako zlecającego badania. CentLab, z uwagi na zaobserwowane problemy ze stosowanymi filtrami, zaplanował sprawdzenie możliwość zastosowania filtrów o wyższej czystości i przedstawienia wyników organom decyzyjnym, co powinno znacznie poprawić jakość wyników badań. Spośród kilku rodzajów próbek monitoringowych, dostarczanych do CentLab ze współpracujących z laboratorium stacji monitoringowych, dwa rodzaje próbek ze Stacji Puszcza Borecka są analizowane z użyciem techniki GF-AAS na zawartość 7 pierwiastków śladowych i ultraśladowych (As, Cd, Cr, Cu, Ni, Pb, Zn). Są to próbki zbiorcze (tygodniowe) filtrów z pyłem atmosferycznym oraz próbki zbiorcze (miesięczne) opadu mokrego całkowitego. Do pobierania pyłu zawieszonego PM10 stosowane są, narzucone przez sieć, filtry Whatman QM-A. W czasie trwania tematu badawczego dotyczącego możliwości zastosowania ICP-TOF-MS do oznaczeń wyniknęło, iż narzucony rodzaj filtrów jest prawdopodobnie nieodpowiedni do oznaczeń stężeń występujących na stacjach tłowych (nie tyczy się to stacji miejskich, na których stężenie bywają ponad 1000 krotnie większe). Dlatego zespół CentLab wraz ze specjalistami ze Stacji Puszcza Borecka zaplanował wykorzystanie dodatkowego pobornika pyłu PM10 i sprawdzenie jakości filtrów QM-H (bądź innych, wskazanych jako superczyste) oraz możliwości ich stosowania. Dodatkowo, w ramach współpracy z CENT3 jest planowane wykonanie mapy rozkładu pierwiastków na próbce pyłu zawieszonego na filtrze. CENT3 dysponuje aparaturą LA-ICP-MS, która przy użyciu odpowiedniej wiąski lasera określa skład badanego miejsca powierzchniowo, co pozwoli w sposób jednoznaczny potwierdzić homogeniczny rozkład zanieczyszczeń na pyle. Jest to jedno z ważniejszych potwierdzeń, gdyż do tej pory do analizy składu pyłów nie były stosowane metody badań powierzchniowych.

86 170 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI 7. Wyznaczanie składowych budżetu niepewności wraz z wyznaczeniem wartości niepewności dla procesu wyznaczania stężeń masowych frakcji pyłu PM10 i PM2,5 w oparciu o normę PN-EN 12341: dr Anna Degórska/ mgr Mirosław Cimoch Określenie wartości niepewności danego procesu jest bardzo istotne w przypadku szacowania przekroczeń stężenia pyłu w powietrzu atmosferycznym. Ten pracochłonny proces pozwoli na otrzymanie dokumentów, które w przyszłości mogą być podstawą do starania się o rozszerzenie zakresu akredytacji o pomiar stężenia pyłu. Pierwszy etap będzie dotyczył wytypowania składowych budżetu niepewności mających wpływ na wyznaczanie stężenia frakcji pyły PM10 i PM2,5. Proces identyfikacji błędów w czasie pomiaru masy jest dość skomplikowany i wiele z czynników jest niezależnych od człowieka. Prawidłowe zidentyfikowanie źródeł niepewności jest kluczowym etapem, którego produktem jest budżet niepewności dla danej metody badawczej. Następnie podjęte zostały kroki do oszacowania jaka jest wartość bezwzględna wkładu danego kroku w całkowity błąd metody. Szacowanie tych wielkości polega na czasochłonnym procesie powtarzania danej czynności do uzyskania statystycznie istotnej liczby wyników (powyżej 10). W tym etapie laboratorium planuje wypożyczenia wagi z działką elementarną 0,001 oraz zakup wzorców masy klasy E2 (wraz ze wzorcowaniem). Do oszacowania wielkości składowych budżetu niezbędne będzie równoległe pobierania próbek w dwóch pobornikach dostępnych na Stacji Puszcza Borecka. Pobieranie próbek będzie odbywać się w okresie letnim i zimowym. 9. Ocena udziału emisji glebowej CO 2 jako składowej powietrza atmosferycznego w obszarach naturalnych Puszczy Boreckiej mgr Mirosław Cimoch/ mgr inż. Zdzisław Prządka W dotychczas prowadzonych pomiarach stężenia CO 2 w powietrzu atmosferycznym w Stacji Puszcza Borecka, obserwuje się nie tylko sezonowe czy antropogeniczne zmiany stężenia CO 2, wartości wahają się także w rozkładzie dobowym. W ciągu dnia obserwuje się spadek stężenia, natomiast w godzinach nocnych - wzrost do najwyższych dobowych wartości, a następnie, w godzinach porannych ponowny spadek (Prządka 1998). Rozkład ten w okresie wegetacyjnym przyjmuje zależność sinusoidalną. Podobne zjawiska obserwuje się w ekosystemach naturalnych. W porze dziennej odbywa się pochłanianie dwutlenku węgla w procesie fotosyntezy, która ustaje w porze nocnej, co obserwowane jest przy pomocy ekstremów stężeń CO 2 w powietrzu atmosferycznym. Celem podjęcia pracy badawczej jest skorelowanie udziału i zależności dobowej emisji CO 2 z gleb oraz gruntów zadarnionych z wynikami pomiaru stężeń uzyskanymi na Stacji monitoringowej Puszcza Borecka. Pomiary prowadzone będą w okresie zimowym (grudzień, styczeń, luty) z częstością 1 pomiar na miesiąc. W okresie wegetacyjnych (marzec listopad) z częstością 2 pomiarów w miesiącu, z uwzględnieniem 3 pomiarów w miesiącu dla miesięcy maj-czerwiec, sierpień-wrzesień. Zwiększenie liczby pomiarów we wskazanych miesiącach wynika z doniesień literaturowych wskazujących na wyższy poziom emisji we wskazanych miesiącach, będącej rezultatem odpowiednich warunków przyspieszających rozkład materii organicznej. 8. Badanie zawartości mikroplastików zatrzymywanych na filtrach pyłomierzy grawimetrycznych mgr Marcin Sarzycki Na potrzeby niniejszego badania przyjęto, że analizowane będą próby dobowe pyłu pobrane na filtry pyłomierza typu HVS. Następnie wyeksponowane filtry zostaną poddane analizie metodą mikroskopii stereoskopowej w odbitym świetle widzialnym. W celu zobrazowania zmienności zanieczyszczenia powietrza cząstkami plastiku założono dwie serie pomiarowe: w środowisku miejskim i pozamiejskim o możliwie małej antropopresji. Ze względu na napotkane problemy w zmodyfikowanym podejściu przyjęto, że analizowane będą próby dobowe pyłu pobrane na filtry teflonowe pyłomierzem Palas FIDAS 200, zainstalowanym na mobilnej stacji pomiarów jakości powietrza. Przedmiotowy pyłomierz optyczny jest dodatkowo wyposażony w komorę umożliwiającą instalację filtra grawimetrycznego o średnicy 47 mm. Przepływ powietrza w przedmiotowym pyłomierzu jest zdecydowanie niższy niż w pobornikach typu HVS czy LVS i wynosi 4 l/min. Przeprowadzone badania wykazały, że mikroplastiki są obecne w powietrzu w znacznych ilościach. Zanieczyszczenie zidentyfikowano zarówno w formie zawieszonej w powietrzu, jak i wypłukiwanej wraz z opadem. Ze względu na rosnącą produkcję i niewystarczający odzysk należy się spodziewać rosnącego zanieczyszczenia powietrza drobnymi cząstkami polimerów syntetycznych. Dodatkowo, na skutek procesów degradacji, cząstki te będą ulegały dalszej fragmentacji. Ze względu na znikomość procesów biodegradacji należy zakładać, że plastiki w formie nanocząsteczek będą akumulowane w środowisku. 10. Metody biologiczno-chemiczne w ocenie narażenia na WWA występujące w środowisku dr Marta Kijeńska Celem pracy będzie ocena możliwości wykorzystania nowej metody do oszacowania narażenia wybranych organizmów na WWA występujące w środowisku. Do oceny będą wykorzystane osobiste kolektory zanieczyszczeń w postaci odpowiednio spreparowanych bransoletek silikonowych. Bransoletki będą noszone przez ochotników w ciągu zaplanowanego czasu (7-30 dni) przez całą dobę. Po upłynięciu czasu ekspozycji będą transportowane w odpowiednich warunkach do laboratorium, gdzie będą wykonane analizy ilościowe wybranych zanieczyszczeń z wykorzystaniem metod chromatograficznych. 11. Ocena ekotoksyczności nowych nanomateriałów (nanozeolitów) do celów inaktywacji ksenobiotyków w środowisku dr Justyna Wrzosek Celem projektu jest synteza nowych typów nanozeolitów oraz ocena ich ekotoksyczności w stosunku do organizmów z różnych poziomów troficznych (producenci, destruenci i konsumenci). Rezultatami projektu będzie synteza nowych nanomateriałów (nanozeolitów), które mogą być wykorzystywane do inaktywacji różnych ksenobiotyków w środowisku oraz określenie ekotoksyczności nanozeolitów w stosunku do zeolitów naturalnych występujących w środowisku. Hipotezę badawczą oparto na znanych fizycznych i chemicznych właściwościach zeolitów, wynikających z ich specyficznej budowy krystalicznej (m. in. unikalny układ kanałów i komór o ściśle określonej średnicy, duża powierzchnia właściwa zeolitów, porowatość oraz ich zdolności sorpcyjne i katalityczne).

87 172 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI W ostatnim dziesięcioleciu zostało opracowanych wiele metod syntezy zeolitów o rozmiarach nanometrowych o różnych strukturach i właściwościach. W tym projekcie założono, iż nowo zsyntetyzowane nanozeolity do celów inaktywacji wybranych ksenobiotyków będą jednocześnie bezpieczne dla środowiska. W celu weryfikacji hipotezy badawczej przeprowadzone zostaną testy przy użyciu standardowych metod badawczych stosowanych w ocenie ekotoksyczności substancji chemicznych. Ocena ekotoksyczności nanozeolitów zostanie wykonana w odniesieniu do naturalnych zeolitów. Okres realizacji projektu to 3 czerwiec 2019r. 2 czerwiec 2020r. Selektywne właściwości zeolitów, w tym nanozeolitów określa obecność w ich strukturze systemu kanałów i komór. W procesach sorpcji rozmiary i układ kanałów, a pośrednio powierzchnia wewnętrzna i zewnętrzna zeolitów będzie miała istotne znaczenie. Ze względu na swoje specyficzne zdolności, zeolity naturalne (glinokrzemiany) i syntetyczne, znalazły zastosowanie w oczyszczaniu środowiska wodnego i glebowego z wybranych ksenobiotyków. Wśród wielu praktycznych zastosowań glinokrzemianów szczególnie interesujące jest ich zastosowanie w ochronie środowiska do inaktywacji substancji czynnych środków ochrony roślin wykazujących działanie neurotoksyczne i zaburzające gospodarkę hormonalną. Zakres projektu obejmuje zadania związane z syntezą nowych nanomateriałów (nanozeolitów), które będzie można wykorzystać do oczyszczania środowiska z w/w zanieczyszczeń oraz ocena ich ekotoksyczności w stosunku do organizmów z różnych poziomów troficznych. W pierwszym etapie (rok 2019) zostały zsyntetyzowane nanozeolity - EMT i FAU. Następnie zostały zbadane wybrane właściwości zsyntetyzowanych materiałów za pomocą odpowiednich technik analitycznych, m.in., takich jak: XRD, FTIR, SEM, DLS. Dodatkowo została wykonana analiza jakościowa i ilościowa składu pierwiastkowego nanozeolitu EMT oraz naturalnej skały zeolitonośnej przed i po ich modyfikacji za pomocą techniki ICP. Charakterystyka naturalnej skały zeolitonośnej przed i po wykonaniu jej modyfikacji (wymiana jonowa z Fe, Mn and Mg) dotyczyła takich technik analitycznych jak XRD, SEM, analiza termograwimetryczna. Charakterystyka została wykonana w Laboratorium Katalizy i Spektrochemii w Caen (Francja). Wykonane zostały również pierwsze pilotowe doświadczenia związane z oceną ekotoksyczności nowych materiałów (nanozeolitów) do celów inaktywacji ksenobiotyków w środowisku w Zakładzie Ekotoksykologii IOŚ-PIB (m.in. ocena toksyczności nanozeolitu EMT na bezkręgowce wodne (Daphnia magna) oraz bakterie Pseudomonas putida). Prace związane z oceną ekotoksyczności nanomateriałów będą kontynuowane w dalszym etapie realizacji projektu. Jak ograniczyć zużycie papieru? Nie drukuj, jeśli nie musisz. Drukuj dwustronnie, używaj mniejszej czcionki lub drukuj kilka stron na jednej kartce. Załatwiaj sprawy urzędowe on-line. Wybieraj rachunki oraz faktury w wersji elektronicznej i opłacaj je przez internet. Czytaj książki i gazety w wersji elektronicznej. Wysyłaj e, zdjęcia i SMS-y zamiast kartek z podróży. Zbieraj makulaturę. Nie bierz ulotek na ulicy i proś o niewrzucanie ich do skrzynek pocztowych. Do robienia notatek wykorzystuj zadrukowane strony, stare zeszyty i kalendarze. Używaj bawełnianych ściereczek zamiast ręczników papierowych (w kuchni i przy sprzątaniu). Wykorzystuj wielokrotnie opakowania.

88 IOŚ-PIB w mediach

89 Akcja społeczna #Podnieś5 zrealizowana z okazji Dnia Ziemi w ramach projektu Klimada 2.0 Akcja społeczna #Podnieś5 zrealizowana z okazji Dnia Ziemi w ramach projektu Klimada 2.0

90 178 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI ZAŁĄCZNIK 3. Wykaz konferencji, seminariów i warsztatów, na których pracownicy IOŚ-PIB wygłaszali referaty w 2019 roku 6. 3RD CAMS POLICY USER WORKSHOP Meteo France Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy Paweł Durka Grzegorz Jeleniewicz Paweł Czapski Michał Korycki Jacek Kamiński Joanna Strużewska Aneta Gienibor Paulina Jagiełło Prezentacja: Jacek Kamiński; Anintegrated platform for air quality forecasting, assessment and policy user support in Poland LP Nazwa konferencji, sympozjum, seminarium, warsztatów Wczujmy się w klimat! Miejskie plany adaptacji do zmian klimatu konferencja podsumowująca MPA Seminarium nt. elektromobilność Wczujmy się w klimat! Miejskie plany adaptacji do zmian klimatu konferencja podsumowująca Spotkanie warsztatowe partnerów projektu URBANREC i EC review Spotkanie plenarne FAIRMODE Termin i miejscowość Bruksela Organizator Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy, Arcadis sp. z o.o. Polski Fundusz Rozwoju S.A Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy, Arcadis sp. z o.o. Aimplas Joint Research Center EU Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy Imię i nazwisko uczestnika Krystian Szczepański Krystian Szczepański Barbara Rajkowska Marta Gabryszewska Justyna Wrzosek Paweł Durka Grzegorz Jeleniewicz Paweł Czapski Michał Korycki Jacek Kamiński Joanna Strużewska Aneta Gienibor Paulina Jagiełło Tytuł referatu/posteru Prezentacja: Polskie miasta a zmiany klimatu zbiorcza prezentacja wyników analiz i prac w ramach projektu 44MPA. Moderator panelu dyskusyjnego - Miejskie Plany Adaptacji co udało się wypracować? Jak wdrażać MPA? Udział w dyskusji : Co to znaczy: Polska liderem elektromobilności? Jakie konkretne inicjatywy mamy podjąć w najbliższych latach? Czy w celu wsparcia rozwoju elektromobilności należy podjąć nowe inicjatywy regulacyjne? Czy należy zintensyfikować lub ściślej ukierunkować finansowanie? Jeśli tak to na jakie działania? Prezentacja: Rezultaty i wnioski z projektu 44MPA. Prowadzenie konferencji. Prezentacja wyników zadania WP4 Prezentacja: Joanna Strużewska: Pilot region Malopolska wg3 and wg3 work Modelowanie jakości powietrza w Polsce Third meeting of the Technical Dialogue (TD3) w ramach Climate Recon 2050 Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców (44MPA) Konferencja Learn a lesson Współczesne problemy klimatu Polski 11. Konferencja prasowa MŚ Kopenhaga Wilga Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy Ecologic Institute Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy Instytut Meteorologii I Gospodarki Wodnej Ministerstwo Środowiska Paweł Durka Grzegorz Jeleniewicz Paweł Czapski Michał Korycki Jacek Kamiński Joanna Strużewska Aneta Gienibor Paulina Jagiełło Robert Jeszke Przemysław Sikora Barbara Rajkowska Joanna Strużewska Maciej Jefimow Paulina Jagiełło Maria Kłeczek Krystian Szczepański Prezentacje: Jacek Kamiński: Krajowy system modelowania jakości powietrza dla zadań ustawowych POŚ Joanna Strużewska: Efektywność redukcji emisji w skali kraju -implementacja dyrektywy NEC i wojewódzkich Programów Ochrony Powietrza; Paweł Durka Prognozy jakości powietrza w Małopolsce; Jacek Kamiński Udział w europejskiej prognozie jakości powietrza -CAMS-50 Udział w dyskusji Prezentacja: Doświadczenia z miast. Prowadzenie konferencji. Prezentacje: Maciej Jefimow: Ocena niepewności projekcji klimatycznych na podstawie statystycznego downscalingu wyników Euro- CORDEX dla obszaru Polski Maria Kłeczek: Analiza porównawcza obserwacji ze stacji synoptycznych, danych meteorologicznych uzgodnionych do siatki oraz wyników modeli klimatu z repozytorium EuroCordex dla klimatu bieżącego, pod kątem metod downscalingu, Paulina Jagiełło: Analiza zmienności narażenia na wysokie temperatury w Polsce w horyzoncie do 2100 w oparciu o wyniki projekcji klimatycznych z wykorzystaniem EuroCORDEX Konferencja prasowa w związku z nowelizacją ustawy Prawo Ochrony Środowiska, której przepisy nałożyły obowiązek modelowania matematycznego na potrzeby opracowania krótkoterminowych prognoz oraz rocznych ocen jakości powietrza na IOŚ-PIB

91 180 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI VII Forum BioGIS System Informacji Przestrzennej w badaniach różnorodności biologicznej Gloream Workshop 2019 XXIV Seminarium krajobrazowe pt.: KRAJOBRAZY MIEJSKIE PRZESTRZENIE METROPOLITALNE 15. EGU general assembly Opracowanie Miejskich Planów Adaptacji do zmian klimatu IX Krajowa Konferencja Bioindykacyjna Praktyczne wykorzystanie systemów bioindykacyjnych do oceny jakości i toksyczności środowiska i substancji chemicznych Miasta i gminy liderami działań na rzecz klimatu i energii II cz. konferencji naukowej "Od przepisu prawnego do czystego środowiska wokół mnie" Warsztaty Mitigation of Climate Change by CO 2 Absorption by land Ecosystems and Development of Renewable Energy Resources zorganizowane w ramach współpracy polsko-chińskiej pod egidą Politechniki Lubelskiej Poznań Norrkoping Chorzów Wiedeń Poznań Serock Lublin Wydziały Biologii oraz Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM i Esri Swedish Meteorological and Hydrological Institute Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Polskie Towarzystwo Geograficzne Oddział Katowicki EGU Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej TIGRET Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć Energie Cités Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie Politechnika Lubelska Aleksandra Bielczyńska Marcin Kawka Małgorzata Hajto, Izabela Grzegorczyk Joanna Strużewska Małgorzata Hajto Agnieszka Kuśmierz Marlena Szumska Aleksandra Bogusz Radosław Kalinowski Robert Jeszke Marta Rosłaniec Maciej Cygler Krystian Szczepański Bożena Kornatowska Poster: Aleksandra Bielczyńska: Automatyzacja procesu oceny ekspozycji na wiatr strefy przybrzeżnej jezior z wykorzystaniem aplikacji Model Builder z elementami kodu Python Prezentacja: Application of landuse data for assimilation of air quality measurements Prezentacja: Kierunek przemian krajobrazu miasta w kontekście wdrażania planów adaptacji do zmian klimatu Prezentacja: Climate change scenarios for Poland based on EuroCORDEX ensemble general concept Prezentacja: Metoda opracowania miejskiego planu adaptacji do zmian klimatu Prezentacja: Marlena Szumska: Ocena podatności na biodegradację farmaceutyków oraz toksyczność powstałych metabolitów Aleksandra Bogusz Problem mikroplastików w środowisku naturalnym Radosław Kalinowski Emisja farmaceutyków do Bałtyku Wisła case study Prezentacja: LIFE Climate CAKE PL - Praktyczne wykorzystanie wyników modelowania na szczeblu lokalnym Udział w panelu dyskusyjnym pt. Od teorii do praktyki efektywność energetyczna w ocenie samorządu. udział w dyskusjach Chinese-Polish Workshop on Mitigation of Climate Change III spotkanie koordynacyjne globalnej platformy CBIT (Capacity Building Initiative for Transparency) Planning for 2050 EU experience with long term climate strategies (Climate Recon 2050) SETAC Europe 29th Annual Meeting Bilateralne warsztaty eksperckie w zakresie modelowania pomiędzy LIFE Climate CAKE PL, a Komisją Europejską 19 thinternational Conference on Harmonisation within Atmospheric Dispersion Modelling for Regulatory Purposes IV Kongres Polska Chemia Forum Unii Metropolii Polskich Spotkanie warsztatowe partnerów projektu URBANREC Lublin Rzym Bruksela Helsinki Sewilla Bruges Płock , Politechnika Lubelska GEF/UNDP Europejskie thinkthanki i instytuty naukowe SETAC JRC, KE VITO Belgia PIPC Unia Metropolii Polskich, Miasto Instytut na rzecz Ekorozwoju Instytut Ochrony Środowiska-Państwowy Instytut Badawczy, Urząd Miasta Stołecznego., IZNAB Maciej Cygler Marzena Chodor Robert Jeszke Radosław Kalinowski Robert Jeszke Maciej Pyrka Przemysław Sikora, Wojciech Rabiega, Igor Tatarewicz, Michał Lewarski, Jan Gąska Paweł Durka Grzegorz Jeleniewicz Krystian Szczepański Małgorzata Hajto Agnieszka Kuśmierz Marta Gabryszewska Anna Bojanowicz-Bablok Paweł Wowkonowicz Prezentacja: LIFE Climate CAKE PL project. Developing analytical capacity for climate policy impact assessment Prezentacja: The Paris Committee on Capacity Building and CBIT. Potential Collaboration Opportunities. Udział w dyskusji panelowej na temat unijnej perspektywa możliwości budowania zeroemisyjnej gospodarki Poster: Estimation of annual active pharmaceutical ingredients emission from small municipal waste water treatment plant in Poland Prezentacje: - LIFE Climate CAKE PL project. System of providing and disseminating information in order to support the strategic implementation of climate policy - LIFE Climate CAKE PL project. The risk of carbon leakage in the context of increasing the EU greenhouse gas emission reduction target - LIFE Climate CAKE PL project. Energy sector modelling - LIFE Climate CAKE PL project. Transport sector modelling Prezentacja: Grzegorz Jeleniewicz: Impact of the NEC Directive on Air Quality in Poland Paweł Durka: Air Quality in Malopolska region and Krakow contribution to FAIRMODE Pilot Region activity Udział w debacie strategicznej pt. Nowe surowce rozwiązania dla plastics ban" Prezentacja: Czego nauczyliśmy się w procesie tworzenia MPA? Prezentacja wyników zadania WP4 Marta Gabryszewska i Paweł Wowkonowicz

92 182 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI XI Konferencja Naukowo-Techniczna Ochrona i Rekultywacja Jezior 4. edycji Kongresu branży wod-kan ENVICON Water VIII International Congress on Combustion Engines. 22nd Annual Conference on Global Economic Analysis: Challenges to Global, Social, and Economic Growth 34. PCCB Konferencja 21st International AGRO Conference Behaviour of Pesticides in Air, Soil and Water Konferencja COLLEC- TORS Societal acceptance of waste management system Usługi ekosystemowe gleb- wskaźniki i metody oceny , Grudziądz Kraków Bonn Mainz Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział Toruń Abrys Polskie Towarzystwo Naukowe Silników Spalinowych. Politechnika Krakowska. Center for Global Trade Analysis Sekretariat UNFCCC Die Akademie Fresenius Urząd M. St. Krajowa Platforma Glebowa, Ministerstwo Rolnictwa I Rozwoju Wsi, Instytut Uprawy Nawożenia I Gleboznawstwa Agnieszka Kolada, Agnieszka Pasztaleniec, Aleksandra Bielczyńska, Sebastian Kutyła Krystian Szczepański Zdzisław Chłopek Katarzyna Bebkiewicz Krystian Szczepański Magdalena Zimakowska- Laskowska Maciej Pyrka Robert Jeszke Jan Gąska Marzena Chodor Igor Kondzielski Marta Gabryszewska Paweł Wowkonowicz Barbara Gworek Prezentacja: Agnieszka Kolada i wsp. (Nie) umocowanie formalno-prawne rekultywacji jezior w planach gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy. Prezentacja: Pasztaleniec A. i wsp. Obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych nowe działanie dla zapewnienia dobrego stanu wód. Udział w panelu dyskusyjnym Czy branża jest gotowa przyjąć nowe rozporządzenie dotyczące ponownego wykorzystania wody? Czy zaproponowany sposób wykorzystania ścieków jest powszechny i czy nowa regulacja będzie miała zastosowanie w rolnictwie? Prezentacja: Inventory of pollutant emission from motor vehicles in Poland using the COPERT 5 software. Characteristics of pollutant emission from motor vehicles for the purposes of the Central Emission Database in Poland. Emission of pollutants from motor vehicles in Poland comparing to pollutant emissions in the European Union. Prezentacja: LIFE Climate CAKE PL project. The risk of carbon leakage in the context of increasing the EU greenhouse gas emission reduction target Prezentacja: Awareness Rising, Knowledge and Information-Sharing udział w dyskusji Marta Gabryszewska Paweł Wowkonowicz udział w panelu dyskusyjnym bulky waste management prowadzenie panelu dyskusyjnego th Symposium for European Freshwater Sciences 6th National Platform Meeting of LIFE Projects Latin America & Carribean Climate Week (LACCW) Warsztaty nt. modelowania CGE w kontekście wyzwań polityki klimatycznoenergetycznej Asia-Pacific Climate Week 30 Kongres Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego III Warsztaty Sekcji Makrofitowej PTH Makrofity w monitoringu ekosystemów wodnych potrzeba zmian? 15th International Conference on Ecology and Management of Alien Plant invasions Szkolenie dla beneficjentów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 13. Konferencja: Metody zagospodarowania osadów ściekowych Zagrzeb Janów Lubelski Salvador de Bahia Bangkok Lublin Praga Ołtarzew , Władysławowo European Federation for Freshwater Sciences, Croatian Association of Freshwater Ecologists RDOŚ w Lublinie Sekretariat UNFCCC KOBiZE Sekretariat UNFCCC PTG,IUNG, UMCS, UP Sekcja Makrofitowa Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego, Instytut Ochrony Środowiska PIB NFOŚiGW ABRYS Sp. z o.o. Agnieszka Kolada Agnieszka Pasztaleniec Maciej Cygler Marzena Chodor IOŚ-PIB/KOBiZE, IBS, WWF, NBP, ING, UŁ, Min. Fin., JRC Piotr Dombrowicki, Marzena Chodor Barbara Gworek Agnieszka Kolada Agnieszka Kolada Małgorzata Hajto Jan Miodoński Poster: Agnieszka Kolada Poster: Agnieszka Pasztaleniec, Agnieszka Ochocka, Algal-based assessments of deep lakes - does the metalimnion matter? Prezenatcja LIFE Climate CAKE PL - Informacyjne wsparcie wdrażania polityki klimatyczno-energetycznej. Wyzwania w formułowaniu i wdrażaniu projektu Prezentacja: Capacity-Building Knowledge to Action Day Prezentcja: System of providing and disseminating information in order to support the strategic implementation of climate policy. CGE modeling in the context of challenges of energy-climate policy Prezentacja: Capacity-Building Knowledge to Action Day poster: Paulina Chaber, Barbara Gworek Osady ściekowe źródłem uwalniania farmaceutyków do środowiska. Prezentacja: Monitoring siedlisk wodnych w sieci Natura2000 w ramach PMŚ doświadczenia z realizacji projektu Poster: Tokarska-Guzik B. i wsp. (+ 60 autorów) Evaluation of invasive plant species in Poland: methods adopted and results of their application as a basis for practical action Prezentacja: Praktyczne aspekty przygotowania planów adaptacji do zmian klimatu Prezentacja: Stabilizować czy spalać? Charakterystyka opałowa osadów komunalnych przed i po stabilizacji

93 184 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI XXVIII SYMPOZJUM Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego pod patronatem Głównego Inspektora Ochrony Środowiska FUNKCJONOWANIE GEOEKOSYSTE- MÓW POD PRESJĄ ZANIECZYSZCZENIA ATMOSFERY I ZMIAN KLIMATU PRAS Pesticide Peer- -Review 15 Fate and Behaviour XXII Forum Ciepłowników Polskich - PGE Energia Ciepła S.A Kruklanki Parma Międzyzdroje IOŚ-PIB Ewa Żyfka-Zagrodzińska Mirosław Cimoch Prezentacja: Ewa Żyfka-Zagrodzińska, Mateusz Jackowiak, Anna Degórska, Jakub Bratkowski, Adam Olszewski, Ewa Bulska: Zanieczyszczenia opadów atmosferycznych wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi w wybranych lokalizacjach EFSA, PRAS Igor Kondzielski udział w dyskusji PGE Energia Ciepła S.A. Krystian Szczepański Udział w panelu dyskusyjnym "Rola ciepłownictwa w ekosystemie miejskim - wyzwania infrastrukturalne, społeczne i środowiskowe" XVII Samorządowe Forum Kapitału i Finansów Warsztaty Pracy Projektanta Instalacji I Ogólnopolska Konferencja Badania podwodne metody, monitoring, edukacja Wdrożenie Innowacji w Procesach w Administracji - Wyzwania dla Administracji Katowice Ślesin Municipium SA Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Podkomisja Naukowa KDP ZG PTTK, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu AKCELERATOR EDTECH HUB Barbara Rajkowska Małgorzata Hajto Krystian Szczepański Agnieszka Kolada Piotr Zacharski Moderowanie panelu Adaptacja do zmian klimatu Adaptacja do zmian klimatu - panelistka Udział w Warsztatach panelowych Ewolucja czy Rewolucja 100 lat projekcji i określania trendów i standardów w gospodarce wodno ściekowej w Polsce. Prezentacja: Agnieszka Kolada. Biologiczne metody oceny stanu ekologicznego wód możliwości wykorzystania badań podwodnych (płetwonurkowania) Udział w Panelu dyskusyjnym Narzędzia informatyczne na rzecz poprawy jakości powietrza Zeroemisyjna Polska 2050: szansa dla gospodarki i klimatu oraz Grupa Robocza Transport Warsztaty nt. modelowania sektora transportu w kontekście wyzwań polityki klimatyczno-energetycznej Warsztaty German Polish networks for the Environment innovative projects for the future Udział w konferencji naukowej 23rd international scientific conference TRANSPORT MEANS 2019 XVII Samorządowego Forum Kapitału i Finansów 56. Green Gas Poland Palanga Katowice WWF Polska IOŚ-PIB/KOBiZE, Fundacja Promocji Pojazdów Elektrycznych, Polskie Stowarzyszenie Paliw Alternatywnych, Centrum Unijnych Projektów Federal Ministry of Education and Research Politechnika Kowieńska Municipium SA UPEBI Robert Jeszke Wojciech Rabiega Igor Tatarewicz Marta Rosłaniec Jan Witajewski - Baltvilks Michał Lewarski Robert Jeszke Barbara Gworek Marta Gabryszewska Damian Zasina Krystian Szczepański Izabela Samson-Brek Barbara Gworek Emisje GHG z transportu w Polsce - Trendy emisyjne 1. LIFE Climate CAKE PL project. System of providing and disseminating information in order to support the strategic implementation of climate policy 2. System of providing and disseminating information in order to support the strategic implementation of climate policy. 3. Potencjał redukcyjny CO 2 w sektorze transportu w Polsce i Unii Europejskiej udział w dyskusji Taking into account the cold start engine conditions in national emission inventory of NO X and NMVOCs Udział w panelu dyskusyjnym Ryzyko osiągnięcia poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia frakcji odpadów komunalnych. Gospodarka w obiegu zamkniętym. Dyrektywa plastikowa. Prezentacja: Redukcja emisji CO 2 w procesie produkcji biogazu Spotkanie Techniczne FAIRMODE Warsztaty Climate Recon 2050 PMCOST kick-off Meeting Sustainable Economy Summit Seminarium Zeroemisyjna Polska 2050: szansa dla gospodarki i klimatu oraz pierwsze spotkanie Grupy Roboczej Energetyka Research Network on Energy Workforce Transitions (ReNEWT) Seminarium Zeroemisyjna Polska 2050: szansa dla gospodarki i klimatu oraz drugie spotkanie Grupy Roboczej Rolnictwo i leśnictwo Konferencja Results of URBANREC and the future challenges of circular economy Klimat dla metropolii Metropolie dla klimatu Madryt Berlin Wrocław Bilbao Bruksela Gdańsk CIEMAT Madrid Ecologic Institute Uniwersytet Wrocławski Executive Club WWF Polska Basque Centre for Climate Change WWF Polska ACR+ Obszar Metropolitalny Gdańsk Gdynia Sopot Paweł Durka, Grzegorz Jeleniewicz, Aleksander Norowski Robert Jeszke, Przemysław Sikora Tomasz Pecka Joanna Hausner Anna Degórska Krzysztof Skotak Piotr Zacharski Monika Sekuła, Michał Lewarski, Igor Tatarewicz Robert Jeszke, Jan Witajewski-Baltvilks Maciej Cygler Anna Bojanowicz-Bablok Marta Gabryszewska Izabela Samson-Bręk Barbara Rajkowska Prezentacja: Durka Paweł; Forecast DELTA Tool Udział w dyskusji Emissions in Poland Current Status & Developing the Training Plan Udział w panelu dyskusyjnym pt. EcoMiasto Przyszłości. Udział w dyskusji (bez referatu/prezentacji) 1. Poland actions and challenges in the future climate perspective 2. Cost of transition from the workers perspective Udział w dyskusji (bez referatu/prezentacji) Anna Bojanowicz-Bablok URBANREC results. WP4 - societal issues, environmental, social & economic feasibility 1. Wykład wprowadzający MPA, 2. Facilitacja warsztatu Współpraca Regionalna

94 186 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI Copernicus Sentinel-5 Precursor Validation Team Workshop Kongres Polityki Miejskiej Warsztaty regionalne EaP na temat przygotowania NDCs Frascati Kielce Tbilisi ESA/ESRIN Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju Marcin Kawka Małgorzata Hajto Application of Sentinel-5P observations for estimation of NO2 fluxes from power plants in Poland Prezentacja wyników prac Grupy eksperckiej Kongresu Polityki Miejskiej ds. ŚRODOWISKA I ADAPTACJI DO ZMIAN KLIMATU UNDP/ DG Clima Marzena Chodor Climate Finance Śniadanie eksperckie - działania jakość powietrza. Warsztaty dziennikarskie Quo vadis medicina. Zeroemisyjna Polska 2050: szansa dla gospodarki i klimatu oraz Grupa Robocza Transport Przedsiębiorcy dla Wawra. Stowarzyszenia Dziennikarze dla Zdrowia WWF Polska Piotr Zacharski Krystian Szczepański Robert Jeszke, Wojciech Rabiega, Przemysław Sikora Udział w Panelu dyskusyjnym Działania na rzecz ochrony środowiska w Dzielnicy Wawer. Prelekcja - materiał pt. Działania IOŚ-PIB na rzecz poprawy jakości powietrza. Potencjał redukcji emisji CO 2 w sektorze transportu w Polsce i Unii Europejskiej do 2050 r. 73. Pomorskie Eko Forum Gdańsk EkoForum Barbara Rajkowska Adaptacja gmin do zmian klimatu wykład wprowadzający 74. Konferencja (LIFE Climate CAKE PL) pn. Wyzwania transformacji gospodarczej w perspektywie realizacji celu neutralności klimatycznej do 2050 roku IOŚ-PIB Krystian Szczepański Udział - przedstawienie projektu LIFE Climate CAKE PL 75. Challenges and Opportunities of achieving net zero emissions. How to manage the just and efficient transition? LIFE Climate CAKE PL side event organizowany w Pawilonie UE podczas COP25 w Madrycie Madryt IOŚ-PIB/KOBiZE, JRC, Komisja Europejska, CAN Europe Robert Jeszke, Maciej Pyrka, Maciej Cygler, Jan Witajewski-Baltvilks Socio-economic consequences of transition in Poland 76. XXVII Sympozjum Naukowe "Motoryzacyjne Problemy Ochrony Środowiska" Zdzisław Chłopek Katarzyna Bebkiewicz Krystian Szczepański Magdalena Zimakowska-Laskowska Dependence of pollutant emission from motor vehicles on traffic conditions based on the results of inventory of pollutant emissions in Poland. Vehicle particulate matter emission characteristics determined using the pseudo random method 77. XXVII Sympozjum Naukowe "Motoryzacyjne Problemy Ochrony Środowiska" Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych Politechnika Warszawska Damian Zasina Magdalena Zimakowska-Laskowska Internal combustion engines: the process of determining the characteristics of emissions of pollutants into the air from point to one-dimensional characteristics. Applying of splines in determination of the engines emission characteristics. 78. Capacity-building Knowledge to Action Day Lessons Learned from Practice. LIFE Climate CAKE PL PL side event w ramach II Paris Committee on Capacity-building Hub podczas COP25 w Madrycie Madryt IOŚ-PIB/KOBiZE, World Meteorological Organization (WMO), Integrated Research and Action for Development (IRADe), United Nations University (UNU), Caribbean Climate Change Community (CCCC), The New Humanism Project Maciej Cygler, Robert Jeszke CAKE-KOBIZE LIFE Climate CAKE PL project. Building the system approach to creating and addressing knowledge for the climate policy implementation

95 188 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI ZAŁĄCZNIK 4. Liczba publikacji naukowych pracowników IOŚ-PIB w dziesięcioleciu PUBLIKACJE Publikacje w czasopismach naukowych i recenzowanych materiałach z konferencji międzynarodowych (Wykaz obowiązujący od 2019 roku) Publikacje w czasopismach zawierających liczbę punktów przyznanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego posiadających i nieposiadających współczynnika wpływu IF (Lista A i B do 2018 roku) Autorstwo monografii naukowej w języku angielskim Autorstwo monografii naukowej w języku polskim Autorstwo rozdziału w monografii w języku angielskim Autorstwo rozdziału w monografii naukowej w języku polskim Redakcja naukowa monografii wieloautorskiej Publikacje punktowane przez MNiSW ogółem Publikacje niepunktowane przez MNiSW Publikacje ogółem Bibliografia W bibliografii przedstawiono publikacje z 2019 roku autorstwa pracowników Instytutu Ochrony Środowiska - Państwowego Instytutu Badawczego oraz publikacje z afiliacją do IOŚ-PIB osób niebędących pracownikami Instytutu. Publikacje przedstawiono w trzech działach: 1. publikacje w czasopismach naukowych 2. monografie naukowe 3. inne publikacje W dziale pierwszym zamieszczono opisy bibliograficzne artykułów opublikowanych w czasopismach punktowanych wg wykazu czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych opublikowanego w komunikacie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 grudnia 2019 roku. Przy każdej notce podano w nawiasie kwadratowym liczbą punktów, jaką otrzymuje publikacja wg w/w wykazu. W dziale drugim zamieszczono rozdziały w monografiach oraz redakcje naukowe wydawnictw wieloautorskich. Dział trzeci Bibliografii zawiera wszystkie inne publikacje z afiliacją IOŚ-PIB (niepunktowane przez MNiSW) w tym: raporty opublikowane w internecie i dostępne on-line, publikacje w materiałach konferencyjnych, opracowania popularnonaukowe itp. Nazwiska autorów z afiliacją IOŚ-PIB wyróżniono czcionką półgrubą. Dane dotyczące publikacji zawierają tytuły czasopism, serie wydawnicze, numery ISBN i DOI oraz informacje o konferencjach. 1. PUBLIKACJE W CZASOPISMACH RECENZOWANYCH 1. Bąk-Badowska Jolanta, Żeber-Dzikowska Ilona, Gworek Barbara, Kacprzyk Wanda, Chmielewski Jarosław, The role and significance of stingless bees (Hymenoptera: Apiformes: Meliponini) in the natural environment, Environmental Protection and Natural Resources, 2019, vol. 30, iss. 2, s DOI: /oszn , [MNiSW 20 pkt.] 2. Bebkiewicz Katarzyna, Chłopek Zdzisław, Szczepański Krystian, Zimakowska Laskowska Magdalena, Emission of pollutants from motor vehicles in Poland comparing to pollutant emission in the European Union, COMBUSTION ENGINES, 2019, vol. 178, iss. 3, s DOI: /CE , [MNiSW 20 pkt.] 3. Bebkiewicz Katarzyna, Chłopek Zdzisław, Lasocki Jakub, Szczepański Krystian, Zimakowska Laskowska Magdalena, Inventory of pollutant emission from motor vehicles in Poland using the COPERT 5 software, COMBUSTION ENGINES, 2019, vol. 178, iss. 3, s DOI: /CE , [MNiSW 20 pkt.] 4. Bebkiewicz Katarzyna, Chłopek Zdzisław, Lasocki Jakub, Szczepański Krystian, Zima-

96 190 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI kowska Laskowska Magdalena. Characteristics of pollutant emission from motor vehicles for the purposes of the Central Emission Database in Poland, COMBUSTION ENGINES, 2019, vol. 177, iss. 2, s DOI: /CE , [MNiSW 20 pkt.] 5. Bielczyńska Aleksandra. Wind exposure as a factor influencing the littoral macrozoobenthic community: a methodological approach and preliminary findings, Limnological Review, 2019, vol. 3 iss. 19, s DOI: /limre ; [MNiSW 20 pkt.] 6. Bogusz Aleksandra, Oleszczuk Piotr. Effect of biochar addition to sewage sludge on the speciation of Cd, Cu and Pb in sewage sludge-amended soil, Chemosphere 2019, vol. 239, DOI: /j.chemosphere [MNiSW 100 pkt.] 7. Budhiraja Bakul, Gawuć Lech, Agrawal Girish. Seasonality of Surface Urban Heat Island in Delhi City Region Measured by Local Climate Zones and Conventional Indicators, IEEE Journal of Selected Topics in Applied Earth Observations and Remote Sensing, 2019, vol. 12, iss. 12, s DOI: /JSTARS [MNiSW 140 pkt.] 8. Bukowska Joanna, Świat Piotr, Cooperation Between Institutions of the European Union and Its Member States in the Creation of Climate Protection Policy, Review of European and Comparative Law, 2019, vol. 38, iss. 3, s , DOI: recl.4791 [MNiSW 40 pkt.] 9. Chmielewski Jarosław. Nicienie jako wskaźnik zanieczyszczenia gleb ołowiem na terenach uprzemysłowionych, Przemysł Chemiczny, 2019, vol. 6, iss. 98, s DOI: / [MNiSW 40 pkt.] 10. Chmielewski Jarosław, Rutkowski Arkadiusz, Wójtowicz Bożena, Żeber-Dzikowska Ilona, Szpringer Monika, Czarny Działak Małgorzata, Gworek Barbara, Florek - Łuszczki Magdalena, Dziechciarz Małgorzata. Uwalnianie ftalanów do środowiska i związane z tym zagrożenia zdrowotne. Relealise of phthalates to the environment and connected health risk, Przemysł Chemiczny, 2019, vol. 98, iss. 1, s DOI: / [MNiSW 40 pkt.] 11. Chmielewski Jarosław, Walosik Alicja, Żeber-Dzikowska Ilona, Wójtowicz Bożena, Florek- Łuszczki Magdalena, Czarny Działak Małgorzata, Szpringer Monika, Dziechciarz Małgorzata, Gworek Barbara, Szpringer Monika. Oleje odpadowe jako źródło zagrożeń środowiskowych i zdrowotnych. Waste oils as a source of environmental and heath risks, Przemysł Chemiczny, 2019, vol. 98, iss. 8, s DOI: / [MNiSW 40 pkt.] 12. Dmuchowski Wojciech, Brągoszewska Paulina, Gozdowski Dariusz, Baczewska-Dabrowska Aneta, Chojnacki Tadeusz, Jozwiak Adam, Swiezewska Ewa, Gworek Barbara, Suwara Irena. Strategy of Ginkgo biloba L. in the mitigation of salt stress in the urban environment, Urban Forestry & Urban Greening. 2019, Vol. 38, s DOI: /j.ufug [MNiSW-100 pkt.] 13. Gąska Jan, Pyrka Maciej, Jeszke Robert, Rabiega Wojciech, Sekuła Monika. Carbon Leakage in the context of increasing the EU greenhouse gas emission reduction targets the ways the EU and global emission behave and what influences its scale, Environmental Protection and Natural Resources, 2019, vol. 30, iss.2, s DOI: /oszn [MNiSW 20 pkt.] 14. Gworek Barbara, Kijeńska Marta, Zaborowska Magdalena, Wrzosek Justyna, Tokarz Lidia, Chmielewski Jarosław. Pharmaceuticals in aquatic environment. Fate and behaviour, ecotoxicology and risk assessment A review, Acta Poloniae Pharmaceutica 2019, vol. 76 iss. 3, s DOI: /appdr/ [MNiSW 40 pkt.] 15. Gworek Barbara, Krygier Krzysztof. Zastosowanie analizy cyklu życia (LCA) do obliczania śladu środowiskowego- działania UE a przemysł spożywczy, Przemysł Spożywczy, 2019, vol. 73, iss. 8, s DOI: / [MNiSW 5 pkt.] 16. Hajduk Aleksandra, Bojanowicz-Bablok Anna. Polybrominated Diphenyl Ethers as the Emerging Contaminants in the Polish Environment, Rocznik Ochrona Środowiska. 2019, vol. 21, s [MNiSW 40 pkt.] 17. Kamińska-Dwórznicka Anna, Gondek Ewa, Łaba Sylwia, Jakubczyk Ewa, Samborska Katarzyna. Characteristics of instrumental methods to describe and assess the recrystallization process in Ice cream systems, Journal of Ecological Engineering, 2019, vol. 4, iss. 8. DOI: /foods , [MNiSW 40 pkt.] 18. Kamińska Dwórznicka Anna, Janczewska Dupczyk Agnieszka, Kot Anna, Łaba Sylwia, Samborska Katarzyna. The impact of ι and κ carrageenan addition on freezing process and ice crystals structure of strawberry sorbet frozen by various methods, Journal of Food Science, 2019 vol. 85, iss. 1, s DOI: / [MNiSW 70 pkt.] 19. Kamińska-Dwórznicka Anna, Samborska Katarzyna, Gondek Ewa, Łaba Sylwia, Jakubczyk Ewa, Characteristics of Instrumental Methods to Describe and Assess the Recrystallization Process in Ice Cream Systems, Foods, 2019, vol. 8, iss. 4, s DOI: / foods [MNiSW 70 pkt.] 20. Kargulewicz Iwona, Zasina Damian. The electricity production in Poland compared to selected European countries, Environmental Protection and Natural Resources, 2019, vol. 30, iss.4, s DOI: /oszn [MNiSW 20 pkt.] 21. Kocharov Sergey, Panosyan Henry, Chmielewski Jarosław, Gworek Barbara, Łuszczki Jarogniew, Synthesis and anticonvulsant properties of some n-aryl and n-arylaminomethyl derivativwes of 3-p-isopropoxyphenylpyrrolidine-2,5-dione, Acta Poloniae Pharmaceutica Drug Research, 2019, vol. 76, iss. 2, s DOI: /appdr/97323 [MNiSW 40 pkt.] 22. Krajewski Karol, Niedek Mikołaj, Łaba Sylwia, Szczepański Krystian, Borkowski Bolesław. Methodological barriers of monitoring 1and research of foodlosses and waste (FLW), Quantitative Methods in Economics / Metody Ilościowe w Badaniach Ekonomicznych. Vol. 20, No. 1: DOI: /MIBE [MNiSW 5 pkt] 23. Król Karol, Iskra Krzysztof, Ferens Wiesław, Miodoński Jan. Testing properties of sewage sludge for energy use, Environmental Protection Engineering, 2019, Vol. 45, iss. 4,s DOI: /epe [MNiSW 70 pkt.] 24. Kucharski Leszek, Kloss Marek, Sienkiewicz Jadwiga, Liszewska Małgorzata, Kiełtyk Piotr. Impact of climate change on ivy (Hedera helix L.) expansion in forests of Central Poland, Folia Forestalia Polonica, Series A Forestry. 2019, vol. 61, iss. 3, s DOI: /ffp [MNiSW 40 pkt.]

97 192 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI 25. Łaba Sylwia, Szczepański Krystian, Borkowski Bolesław, Krajewski Karol, Niedek Mikołaj. Methodological barriers of monitoring and research of food losses and waste (FLW), Quantitative methods in economics, 2019, vol.1 iss. 20, s DOI: / MIBE [MNiSW 5 pkt.] 26. Łaba Sylwia, Niedek Mikołaj, Łaba Robert, Szczepański Krystian, Kamińska-Dwórznicka Anna. Regulation of the food waste measuring in the EU in the light of the need of counteracting the food wastage, Environmental Protection and Natural Resources / Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych. 2019, Vol. 30, iss. 4, s DOI: /oszn [MNiSW 20 pkt.] 27. Marcinkowska Małgorzata, Puchała Agnieszka, Matuska -Łyżwa Joanna, Żeber-Dzikowska Ilona, Wójtowicz Bożena, Gworek Barbara, Chmielewski Jarosław. Zasady zielonej chemii w preparatyce eterów 4,4 -bifenolu. Green chemistry metrics for etherification of 4,4 - biphenol, Przemysł Chemiczny, 2019, vol. 98, iss. 4, s DOI: / [MNiSW 40 pkt.] 28. Mzyk Paweł, Rembisz Marek, Świat Piotr. Status prawny Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami, Studia Iuridica Toruniensia, 2019, vol. 24, s DOI: /SIT , [MNiSW 20 pkt] 29. Niedek Mikołaj, Łaba Sylwia, Szczepański Krystian, Krajewski Karol. Metody ilościowe w badaniu strat i marnotrawstwa żywności w sektorze produkcji pierwotnej, Quantitative Methods in Economics / Metody Ilościowe w Badaniach Ekonomicznych vol. 20, iss. 4, s DOI: /MIBE [MNiSW 5 pkt.] 30. Niedek Mikołaj, Łaba Sylwia, Kamińska-Dwórznicka Anna, Krajewski Karol, Szczepański Krystian. Definiowanie strat i marnotrawstwa żywności, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość. 2019, vol. 26, iss. 4(121), s DOI: /zntj/2019/121/309 [MNiSW 20 pkt.] 31. Oleszczuk Patryk, Czech Bożena, Kończak Magdalena, Bogusz Aleksandra, Godlewska Paulina, Wiesner Marek. Impact of ZnO and ZnS nanoparticles in sewage sludge-amended soil on bacteria, plant and invertebrates, Chemosphere, 2019, vol. 237, DOI: /j.chemosphere [MNiSW 100 pkt.] 32. Pietrasz Krzysztof, Chodkiewicz Tomasz, Sikora Dawid, Ślęzak Magdalena, Woźniak Bartłomiej. Keystone role of Eurasian beaver Castor fiber in creating the suitable habitat over the core breeding range for forest specialist species the three-toed woodpecker Picoides tridactylus, Baltic Forestry. 2019, vol. 25, iss. 2, s [MNiSW 70 pkt.] 33. Pisoni Enrico, Guerreiro Christina, Lopez-Aparicio Susana, Guevara Marc, Tarrason Leonor, Janssen Stijn, Thunis Philippe, Pfäfflin Florian, Piersanti Antonio, Briganti Gino, Cappellettif Andrea,.D'Elia Ilaria, Mircea Mihaela, Villani Maria, Vitali Lina, Matavž L, Rus Marco, Žabkar Rahela, Mari Kauhaniemi, Karppinen Ari, Kousa Anu, Väkevä O., Enerot Kristina, Stortini Michele, Delaney Kevin, Strużewska Joanna, Durka Paweł, Kamiński Jacek W., Krmpotic S, Vidic Sonja, Belavic Martin, Brzoja D, Milic V., Assimakopoulos Vasiliki, Fameli Sandy, Polimerova T, Stoyneva E., Hristova Y, Sokolovski Evgeni, Cuvelier Cournelius; Supporting the improvement of air quality management practices: The FAIRMODE pilot activity, Journal of Environmental Management, 2019, vol. 245, s DOI: /j.jenvman [MNiSW-100 pkt] 34. Rąkowski Grzegorz, Czarnocki Krzysztof. Breeding avifauna of the forest interior and forest edge in the Borki Forest, Leśne Prace Badawcze, 2019, vol. 80, iss. 1, s DOI: /frp , [MNiSW 20 pkt.] 35. Rutkowski Arkadiusz, Karkowska Dorota, Czarny-Działak Małgorzata, Król Halina, Szpringer Monika, Bielski Karol, Kondzielski Igor, Gworek Barbara, Chmielewski Jarosław. Emisja amoniaku do atmosfery. Przyczyny, zagrożenia zdrowotne, procedury ratownicze, Przemysł Chemiczny, 2019, vol. 98, iss. 10, s DOI: / [MNiSW 20 pkt.] 36. Sienkiewicz Jadwiga, Porębska Grażyna, Ostrowska Apolonia, Gozdowski Dariusz. Indicators of peat Soil degradation in the Biebrza Valley, Poland, Environmental Protection and Natural Resources / Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, 2019, vol. 2 iss. 30, s DOI: /oszn ; [MNiSW 20 pkt.] 37. Siwior Przemysław. Ramy prawne sporządzania oceny skutków regulacji i jej znaczenie dla kontroli realizacji zasady proporcjonalności w prawie UE (perspektywa orzecznicza TS UE). Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego, 2019, vol. 17, s DOI: /ttg2-cz51; [MNiSW 20 pkt.] 38. Sówka Izabela, Kobus Dominik, Skotak Krzysztof, Zathey Maciej, Merenda Beata, Paciorek Małgorzata. Assessment of the Health Risk Related to Air Pollution in Selected Polish Health Resorts, Journal of Ecological Engineering, 2019, vol. 20, iss. 10, s DOI: / /113142, [MNiSW 40 pkt.] 39. Świerczyński Krzysztof, Gościnna Katarzyna, Pobereżny Jarosław, Wszelaczyńska Elżbieta, Łaba Sylwia. Projektowanie funkcjonalnych piw rzemieślniczych o właściwościach prozdrowotnych, Przemysł Spożywczy, 2019, vol. 73, iss. 8, s DOI: / [MNiSW - 5 pkt] 40. Szpringer Monika, Kaczmarczyk Justyna, Bomba Dominika, Laurman-Jarząbek Edyta, Chmielewski Jarosław, Florek-Łuszczki Magdalena, Łuszczki Jarogniew. Life satisfaction in women after mastectomy a pilot study, Health Problems of Civilization, 2019, vol. 13, iss. 2, s DOI: /hpc [MNiSW 20 pkt.] 41. Wach Paulina, Spólnik Grzegorz, Rudziński Krzysztof, Skotak Krzysztof, Claeys Magda, Danikiewicz Witold, Szmigielski Rafał. Radical oxidation of methyl vinyl ketone and methacrolein in aqueous droplets: Characterization of organosulfates and atmospheric implications, Chemosphere. 2019, vol. 214, s DOI: /j.chemosphere [MNiSW 100 pkt.] 42. Walczak Małgorzata, Leszczyński Mirosław. Database Protected areas in Poland and possibilities of its use in education and raising environmental awareness of the socjety - Environmental Protection and Natural Resources/ Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, 2019, vol. 30, iss. 1, s DOI /oszn [MNiSW 20 pkt.] 43. Wojdan Dariusz, Żeber-Dzikowska Ilona, Gworek Barbara, Rymwid - Mickiewicz Katarzyna, Chmielewski Jarosław. Protected areas of the Świętokrzyskie Voivodeship, Environmental Protection and Natural Resources/ Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, 2019, vol.30, iss. 3, s DOI: /oszn [MNiSW 20 pkt.]

98 194 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI 44. Wojdan Dariusz, Żeber-Dzikowska Ilona, Gworek Barbara, Lisowska-Mieszkowska Ewa, Chmielewski Jarosław. Herpetofauna of the Kozubów Landscape Park, Environmental Protection and Natural Resources/ Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, 2019, vol. 30, iss. 3, s DOI: /oszn [MNiSW 20 pkt.] 45. Wojdan Dariusz, Żeber-Dzikowska Ilona, Gworek Barbara, Pastuszko Agnieszka, Chmielewski Jarosław. Herpetofauna of the Podkielecki Landscape Protection Area, Environmental Protection and Natural Resources/Ochrona Środowiska I Zasobów Naturalnych 2019, vol. 30, iss 2, s DOI: /oszn [MNiSW 20 pkt.] 46. Załuska Katarzyna, Marzęda Paweł, Bojar Hubert, Walczak Aleksandra, Chmielewski Jarosław, Wróblewska-Łuczka Paula, Łuszczki Jarogniew. Additive suppression of tonic-clonic seizures in mice receiving the combination of carbamazepine, phenobarbital and valproate. Journal of Pre-Clinical and Clinical Research, 2019, vol. 13, iss. 2, s DOI: /jpccr/109381, [MNiSW-20 pkt.] 2. MONOGRAFIE NAUKOWE 2.1. AUTORSTWO ROZDZIAŁU W MONOGRAFII NAUKOWEJ 1. Samson-Bręk Izabela, Gabryszewska Marta, Wrzosek Justyna, Gworek Barbara. Life Cycle Assessment as a Tool to Implement Sustainable Development in the Bioeconomy and Circular Economy, Elements of Bioeconomy, 2019, IntechOpen. DOI: / intechopen Siuta Jan, Żukowski Bogusław, Scalanie Gruntów, W: System ochrony i odnowy biologicznie czynnej powierzchni ziemi w Polsce s Siuta Jan, Żukowski Bogusław, Zalesianie nieużytków I nieefektywnych gruntów rolnych niezbędne w ochronie I odnowie biologicznie czynnej powierzchni ziemi w Polsce. W: System ochrony i odnowy biologicznie czynnej powierzchni ziemi w Polsce s Siuta Jan, Fenomen degradacji środowiska naturalnego, technicznej i biologicznej rekultywacji gruntów przekształconych oraz wielofunkcyjne ich zagospodarowania w Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów W: System ochrony i odnowy biologicznie czynnej powierzchni ziemi w Polsce s Sienkiewicz Jadwiga, Dyguś Kazimierz Henryk. Rola roślinności spontanicznej i wspomaganej i wspomaganej w rekultywacji nieużytków poprzemysłowych szlamy posodowe. W: System ochrony i odnowy biologicznie czynnej powierzchni ziemi w Polsce s Siuta Jan Chemiczne i fizyczne właściwości złóż wapna posodowego w Janikowie warunkują wzrost oraz strukturę przestrzenną samosiewnej roślinności. W: System ochrony i odnowy biologicznie czynnej powierzchni ziemi w Polsce s Siuta Jan Transformacja ekosystemu łąkowego (koszonego) do antropogenicznego użytku ekologicznego przyrody chronionej na zrekultywowanym gruncie składowiska odpadów Janikosody. W: System ochrony i odnowy biologicznie czynnej powierzchni ziemi w Polsce s Siuta Jan Pryzmowy sposób biologicznej sanitacji ziemi zaolejonej, W: System ochrony i odnowy biologicznie czynnej powierzchni ziemi w Polsce s Siuta Jan Przetwarzanie komunalnych osadów ściekowych oraz roślinnych i zwierzęcych odpadów na nawozy agroekologicznej użyteczności jako przyrodniczo-gospodarcza, sanitarna i cywilizacyjna konieczność. W: System ochrony i odnowy biologicznie czynnej powierzchni ziemi w Polsce s Wójtowicz Bożena, Żeber Dzikowska Ilona, Chmielewski Jarosław, Gworek Barbara. Edukacja ekologiczna jako jedna z form oddziaływania na zmniejszenie emisji pyłu PM1. W. Środowisko- współczesne dylematy s REDAKCJA NAUKOWA MONOGRAFII WIELOAUTORSKIEJ 1. Siuta Jan. System ochrony i odnowy biologicznie czynnej powierzchni ziemi w Polsce ISBN: Żeber-Dzikowska Ilona, Chmielewski Jarosław. Środowisko współczesne dylematy ISBN: Chmielewski Jarosław, Żeber-Dzikowska Ilona: Zdrowie w ujęciu Środowiskowym, społecznym i edukacyjnym: ISBN INNE PUBLIKACJE 1. Babiak Tomasz, Bajerowski Wojciech, Cieśla Adam, Kolada Agnieszka, Gawryś Radosław, Korzeniak Joanna, Kowalczyk Tomasz, Lewczuk Mariusz, Małecki Bartłomiej, Parkoła Radosław, Perzanowska Joanna, Stelmach Roman, Ziarnek Krzysztof, Typy siedlisk przyrodniczych. [W:] Cieśla Adam, Mionskowski Maciej, Kornatowska Bożena, Müller Iwona, Zajączkowska Monika, (red.), Monitoring siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w latach Biuletyn monitoringu przyrody 19,1: Biblioteka Monitoringu Środowiska GIOŚ, ISSN Chmielewski Jarosław, Lęk Napadowy z zespołem hiperwentylacji w praktyce Zespołu Ratownictwa Medycznego, Na Ratunek, 2019, vol. 1, s Gąska Jan, Pyrka Maciej, Jeszke Robert, Mraz Marian, Rabiega Wojciech, Sekuła Monika. The risk of carbon leakage in the context of increasing the EU greenhouse gas emission reduction targets. Institute of Environmental Protection - National Research Institute / National Centre for Emissions Management (KOBiZE), Warsaw Gebler Daniel, Kolada Agnieszka, Szoszkiewicz Krzysztof, Modelling of ecological status of lakes using artificial neural networks. W: Sertić Perić M., Miliša M., Gračan R., Ivković M., Buj I., Mičetić Stanković V. (eds) SEFS11 Abstract book. Croatian

99 196 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku ZAŁĄCZNIKI Association of Freshwater Ecologists, Zagreb, Croatia. p Kolada Agnieszka, Charophytes in a eutrophic world: variability, performance, potential for bioindication. W: Sertić Perić M., Miliša M., Gračan R., Ivković M., Buj I., Mičetić Stanković V. (eds) SEFS11 Abstract book. Croatian Association of Freshwater Ecologists, Zagreb, Croatia. p Kolada Agnieszka, Pasztaleniec Agnieszka, Bielczyńska Aleksandra, Ochocka Agnieszka, Kutyła Sebastian, Izydorczyk Katarzyna, Krauze Kinga, Biernacki Mariusz, Zalewska Tamara, Kraśniewski Wojciech, Ocena stanu rzek, jezior, wód przejściowych i przybrzeżnych w latach Biblioteka Monitoringu Środowiska,, 2019, ISBN Kolada Agnieszka, Pasztaleniec Agnieszka, Kutyła Sebastian, Bielczyńska Aleksandra, (Nie)umocowanie formalno-prawne rekultywacji jezior w Planach gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy. Materiały z XI Konferencji Naukowo-Technicznej "Ochrona i rekultywacja jezior", Grudziądz, Lizak Sebastian, Tylka Aneta, Smol Eugeniusz, Pyrka Maciej, Rosłaniec Marta, Jeszke Robert, Zborowska Izabela, Gałan Agnieszka, Sekuła Monika Raport z rynku CO 2 Miesięcznik KOBiZE, nr 82, styczeń 2019 r. materialy/materialy_do_pobrania/raport_co2/2019/kobize_analiza_rynku_co2_ styczen_2019.pdf 9. Lizak Sebastian, Tylka Aneta, Smol Eugeniusz, Rosłaniec Marta, Sikora Przemysław, Jeszke Robert, Lewarski Michał, Gałan Agnieszka, Patoka Janowska Agnieszka, Zborowska Izabela, Sekuła Monika Raport z rynku CO 2 Miesięcznik KOBiZE, nr 83, luty 2019 r. co2/2019/kobize_analiza_rynku_co2_luty_2019.pdf 10. Lizak Sebastian, Tylka Aneta, Smol Eugeniusz, Pyrka Maciej, Jeszke Robert, Zborowska Izabela, Gałan Agnieszka, Lipka Piotr, Patoka-Janowska Agnieszka, Sekuła Monika Raport z rynku CO 2 Miesięcznik KOBiZE, nr 84, marzec 2019 r. KOBiZE_Analiza_rynku_CO2_marzec_2019.pdf 11. Lizak Sebastian, Tylka Aneta, Smol Eugeniusz, Rosłaniec Marta, Jeszke Robert, Zborowska Izabela, Gałan Agnieszka, Patoka-Janowska Agnieszka, Sekuła Monika Raport z rynku CO 2 Miesięcznik KOBiZE, nr 85, kwiecień 2019 r. KOBiZE_Analiza_rynku_CO2_kwiecien_2019.pdf 12. Lizak Sebastian, Tylka Aneta, Smol Eugeniusz, Pyrka Maciej, Jeszke Robert, Zborowska Izabela, Gałan Agnieszka, Sekuła Monika Raport z rynku CO 2 Miesięcznik KOBiZE, nr 86, maj 2019 r. pobrania/raport_co2/2019/kobize_analiza_rynku_co2_maj_2019.pdf 13. Lizak Sebastian, Tylka Aneta, Smol Eugeniusz, Rosłaniec Marta, Jeszke Robert, Zborowska Izabela, Sekuła Monika, Mzyk Paweł. Raport z rynku CO 2 Miesięcznik KO- BiZE, nr 87, czerwiec 2019 r. pobrania/raport_co2/2019/kobize_analiza_rynku_co2_czerwiec_2019.pdf 14. Lizak Sebastian, Tylka Aneta, Smol Eugeniusz, Janota-Bzowski Jerzy, Gałan Agnieszka, Świat Piotr, Sosnowska Anna, Jeszke Robert, Mzyk Paweł. Raport z rynku CO 2 Miesięcznik KOBiZE, nr 88, lipiec 2019 r. materialy_do_pobrania/raport_co2/2019/kobize_analiza_rynku_co2_lipiec_2019.pdf 15. Lizak Sebastian, Tylka Aneta, Smol Eugeniusz, Pyrka Maciej, Janota-Bzowski Jerzy, Gałan Agnieszka, Tobiasz Izabela, Chodor Marzena, Jeszke Robert, Sekuła Monika Raport z rynku CO 2 Miesięcznik KOBiZE, nr 89, sierpień 2019 r. KOBiZE_Analiza_rynku_CO2_sierpien_2019.pdf 16. Lizak Sebastian, Tylka Aneta, Smol Eugeniusz, Jeszke Robert, Gałan Agnieszka, Łuczak Konrad, Bukowska Joanna, Zborowska Izabela, Chodor Marzena, Sekuła Monika Raport z rynku CO 2 Miesięcznik KOBiZE, nr 90, wrzesień 2019 r. KOBiZE_Analiza_rynku_CO2_wrzesien_2019.pdf 17. Lizak Sebastian, Tylka Aneta, Smol Eugeniusz, Jeszke Robert, Zborowska Izabela, Chodor Marzena, Sekuła Monika Raport z rynku CO 2 Miesięcznik KOBiZE, nr 91, październik 2019 r. raport_co2/2019/kobize_analiza_rynku_co2_pazdziernik_2019.pdf 18. Lizak Sebastian, Tylka Aneta, Smol Eugeniusz, Jeszke Robert, Pisarski Zbyszko, Zborowska Izabela, Sekuła Monika Raport z rynku CO 2 Miesięcznik KOBiZE, nr 92, listopad 2019 r. raport_co2/2019/kobize_analiza_rynku_co2_listopad_2019.pdf 19. Lizak Sebastian, Tylka Aneta, Smol Eugeniusz, Pyrka Maciej, Rosłaniec Marta, Sikora Przemysław, Jeszke Robert, Pisarski Zbyszko, Zborowska Izabela, Sekuła Monika Raport z rynku CO 2 Miesięcznik KOBiZE, nr 93, grudzień 2019 r. KOBiZE_Analiza_rynku_CO2_grudzien_2019.pdf 20. Łozowski Bartosz, Ulańczyk Rafał, Kolada Agnieszka, Absalon Damian, Woźnica Andrzej. Modele matematyczne ekosystemów zbiorników wodnych jako narzędzia wspomagające zarządzanie środowiskiem - przykłady zastosowań. Materiały z XI Konferencji Naukowo-Technicznej "Ochrona i rekultywacja jezior", Grudziądz, 2019, s Makomaska-Juchiewicz Małgorzata, Cierlik Grzegorz, Bonk Maciej, Król Wiesław, Zięcik Anna, Gatunki zwierząt. [W:] Cieśla Adam, Mionskowski Marcin, Kornatowska Bożena, Müller Iwona., Zajączkowska Monika, (red.), Monitoring siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w latach Biuletyn monitoringu przyrody 19,1: Biblioteka Monitoringu Środowiska GIOŚ,. ISSN Mzyk Paweł, Rosłaniec Marta, Pyrka Maciej, Lizak Sebastian, Jeszke Robert. Szansa na pozyskanie środków na transformację energetyczną możliwości, potencjał oraz kierunki działań redukcyjnych w ramach Europejskiego Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji (EU ETS). Polish Energy Brief. 2019, vol. 2 iss. 2, s Poland s Informative Inventory Report Submission under the UNECE Convention on Long-range Transboundary Air Pollution and the Directive (EU) 2016/2284.

100 198 Sprawozdanie z działalności Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego w roku 2019 Warsaw Reporting entity: National Centre for Emission Management (KOBiZE) at the Institute of Environmental Protection National Research Institute Poland s National Inventory Report Greenhouse Gas Inventory. Submission under the UN Framework Convention on Climate Change and its Kyoto Protocol. Warsaw Reporting entity: National Centre for Emission Management (KOBiZE) at the Institute of Environmental Protection National Research Institute. process-and-meetings/transparency-and-reporting/reporting-and-review-under-the- -convention/greenhouse-gas-inventories-annex-i-parties/national-inventory-submissions Pasztaleniec Agnieszka, Kolada Agnieszka, Kutyła Sebastian, Bielczyńska Aleksandra, Hobot A., Obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych - nowe działanie dla zapewnienia dobrego stanu wód. Prezentacja na XI Konferencji Naukowo-Technicznej "Ochrona i rekultywacja jezior", Grudziądz, 2019, 26. Sienkiewicz Jadwiga, Rąkowski Grzegorz, Walczak Małgorzata, Kornatowska Bożena, Skoczeń E Poznaj obszary chronione w Twojej okolicy (10 przewodników po obszarach chronionych dla społeczności lokalnych) 27. Tokarska-Guzik et al. (+60 autorów, w tym Agnieszka Kolada). Evaluation of invasive plant species in Poand - methods adopted and results of their application as a basis for practical action. W: Pysek P., Pergl J., Moodley D. (ed.) th Ecology and Management of Alien Plant Invasions (EMAPi) book of abstracts: Integrating research, management and policy. Institute of Botany, Czech Academy of Science, Praga, Czechy, , s. 69. Dzięki wykorzystaniu papierów Cocoon Silk zamiast papierów niemakulaturowych negatywny wpływ na środowisko został zmniejszony o: 90 kg mniej odpadów 21 kg mniej gazów cieplarnianych 221 km krótsza podróż samochodem średniej klasy europejskiej 400 litrów mniej zużytej wody 240 kwh mniej zużytej energii 245 kg mniej zużytego drewna Źródło: Ślad węglowy oszacowany przez Labelia Conseil zgodnie z metodologią Bilan Carbone. Obliczenia oparte na porównaniu papieru z odzysku i papieru ze ścieru drzewnego zawartym w najaktualniejszych europejskich danych BREF dla papieru ze ścieru drzewnego. Wyniki uzyskane zgodnie z informacjami technicznymi mogą ulec zmianie.

101 ISBN