Regulacje w zakresie organizacji przewozu osób niepełnosprawnych transportem lotniczym

Transkrypt

1 Ewelina Grandys-Więckowska Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Regulacje w zakresie organizacji przewozu osób niepełnosprawnych transportem lotniczym Wprowadzenie W ostatnich latach wzrasta liczba osób z niepełnosprawnością na terytorium UE, według szacunkowych danych wynosi ona około 40 milionów Europejczyków (w tym 5 milionów Polaków). Należy zauważyć, że niepełnosprawni stają się coraz bardziej mobilni. Ruch związany z aktywną rehabilitacją, edukacją, jak również determinacja zainteresowanych doprowadziły do tego, że osoby z ciężkimi ograniczeniami pragną uczestniczyć we wszystkich dziedzinach życia, uczyć się, studiować, podróżować. Zmieniło się również postrzeganie praw osób niepełnosprawnych w kontekście praw człowieka, tym samym oznacza to, że społeczeństwo mentalnie uznało, iż osoby niepełnosprawne mają te same fundamentalne prawa co osoby pełnosprawne. Pomimo rozwoju transportu jak również związanej z nim dostępności usług, niestety nie zauważa się równoczesnego wzrostu jakości obsługi i ułatwień w przewozach osób niepełnosprawnych. Warto zatem przyjrzeć się bliżej, czy osoby niepełnosprawne jako pasażerowie linii lotniczych mają zapewnione odpowiednie warunki aby mogli swobodnie podróżować tymi środkami transportu. Zaznaczyć należy, że w lotnictwie pasażerskim w porównaniu z innymi środkami transportu obowiązują najwyższe standardy dotyczące przewozu niepełnosprawnych pasażerów. Przewoźnicy i porty lotnicze mają obowiązek pomagać im w podróży bez dodatkowych opłat, w szczególności zapewnić im dotarcie do samolotu i jego opuszczenie. W analizach prawnych i opracowaniach naukowych, dotyczących różnych dziedzin życia i jednocześnie poświęconych niepełnosprawności, jak również mobilności tych osób, zauważyć można, że istnieje wiele powszechnie uznanych definicji niepełnosprawności i osoby niepełnosprawnej. W rozporządzeniu (WE) nr 1107/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 roku w sprawie praw osób niepełnosprawnych oraz osób o ograniczonej sprawności ruchowej podróżujących drogą lotniczą: osoba niepełnosprawna lub osoba o ograniczonej sprawności ruchowej oznacza każdą osobę, której możliwość poruszania się jest ograniczona podczas korzystania z transportu na skutek jakiejkolwiek niesprawności fizycznej (zmysłowej lub ruchowej, trwałej lub przejściowej), upośledzenia lub niesprawności umysłowej lub każdej innej przyczyny niepełnosprawności lub wieku i której sytuacja wymaga specjalnej uwagi oraz dostosowania usług dostępnych dla wszystkich pasażerów do szczególnych potrzeb takiej osoby. 3524

2 Dokumenty dotyczące transportu lotniczego osób niepełnosprawnych Pasażerowie PRM (z ang. Person with Reduced Mobility) aby mogli korzystać z przysługujących im praw, muszą o nich wiedzieć, dlatego istotny jest przekaz informacji. European Civil Aviation Conference (ECAC) to dokument, który jest formą ścisłych instrukcji postępowania z pasażerami PRM dla Linii Lotniczych i Portów Lotniczych. Jest również zbiorem ułatwień dla osób ze zmniejszoną mobilnością w transporcie lotniczym. Po części nawiązuje do Aneksu 9 Konwencji o Międzynarodowym Lotnictwie Cywilnym (ICAO) Ułatwienia oraz Rozporządzenia (WE) nr 1107/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie praw osób niepełnosprawnych oraz osób o ograniczonej sprawności ruchowej podróżujących drogą lotniczą. Główne postanowienia dokumentu mówią, by zwrócić szczególną uwagę na coraz to większą liczbę pasażerów niepełnosprawnych korzystających z usług pasażerskiego transportu lotniczego, za tym idzie zagwarantowanie im jak najlepszych warunków podróży i pozbawienie ich dodatkowych kosztów za dodatkowe usługi. Uważa się również, że wszystkie kraje powinny gwarantować tę samą jakość wszelkich usług, przede wszystkim tych przeznaczonych dla osób z niepełnosprawnością oraz winny mieć te same oznaczenia i kody w celu ułatwienia przekazu informacji. Zwraca się uwagę na wykwalifikowany personel, który zrozumie i udzieli każdej osobie niepełnosprawnej pomocy, na szybki przekaz informacji między portami i liniami lotniczymi o niepełnosprawnościach pasażera tak by jego podróż była jak najmniej inwazyjna, męcząca i przebiegała sprawnie. Taki pasażer ma prawo pierwszeństwa wejścia na pokład statku powietrznego i opuszcza go jako ostatni. Linie lotnicze powinny oferować upusty cenowe dla osoby towarzyszącej w czasie lotu, zwłaszcza kiedy jest konieczność zapewnienia pasażerowi z niepełnosprawnością dodatkowej opieki. Zważa się również na przekaz informacji pasażerowi w czasie trwania całej podróży, o etapach jej przebiegu, informacja powinna być przekazywana w co najmniej dwóch językach i dodatkowo zrozumiała dla osób z problemami wzroku bądź słuchu. Dokumenty te poruszają kwestię dodatkowych miejsc parkingowych, wyposażonych w systemy interkom w celu ułatwienia zgłoszeń o przybyciu, odpowiednio oznaczonych. Zakłada się by wszystkie punkty ogólnego dostępu dla pasażerów, były również dostępne i dostosowane do PRM, a dedykowane tylko do ich dyspozycji odpowiednio oznaczone. W sprawie pasażerów poruszających się na wózkach inwalidzkich, daje się im prawo do korzystania z własnego wózka do momentu wejścia na pokład samolotu. Pasażerowie wymagający dodatkowej opieki mają ją zagwarantowaną w czasie lotu przez obsługę samolotu. Dość dokładnie jest omówiona liczba wózków inwalidzkich jakie powinny być na pokładzie, w zależności od ilości miejsc w samolocie. Zwraca się uwagę na kolor wnętrza kabiny, jak również kontrastów, oświetlenia jakie powinny być wykorzystywane na pokładach statków powietrznych. Przewoźnicy powinni zagwarantować pasażerom niewidomym i innym PRM, którzy korzystają z pomocy psów przewodników możliwość towarzyszenia im cały czas, także w trakcie trwania lotu. Transport lotniczy w celu klasyfikacji rodzaju niepełnosprawności posługuje się specjalnym jednym z 10 - kodów, nadawanym każdorazowo przed podróżą, do których zalicza się: 3525

3 WCHC - wheelchair cabin pasażer, który nie jest w stanie chodzić, tym samym nie może wychodzić i schodzić po schodach, ani poruszać się po pokładzie samolotu. WCHP - pasażer potrzebujący asysty. WCHR pasażer, który jest w stanie wchodzić po schodach i schodzić z nich a także może poruszać się w kabinie pasażerskiej, potrzebuje jednak wózek inwalidzki lub inny środek pomocniczy do przewozu między samolotem i halą odlotów, w samej hali lotniskowej, między miejscem przylotu i odlotu w hali lotniskowej i w miejscu docelowym. WCHS wheelchair steps pasażer, który nie jest w stanie wchodzić i schodzić po schodach, może poruszać się samodzielnie w kabinie pasażerskiej, jednakże potrzebuje wózek inwalidzki do przewozu między samolotem i halą odlotów, w samej hali lotniskowej i między miejscem przylotu i odlotu w hali lotniskowej. BLIND pasażer niewidomy, niedowidzący. DEAF pasażer niesłyszący, niedosłyszący. BLIND / DEAF pasażer niedosłyszący / głuchoniemy lub niedowidzący / niewidomy, który poruszać się może tylko w towarzystwie opiekuna. STCR strecher pasażer, który podczas lotu leży na noszach, wiąże się z dodatkową opieką medyczną w trakcie lotu. MAAS meet and assist wszyscy inni pasażerowie, którzy potrzebują szczególnej opieki, m.in. osoby upośledzone psychicznie. MEDA medical assistance pasażer, którego możliwość poruszania się jest ograniczona chorobą, w celu odbycia podróży wymaga się od niego zaświadczenia lekarskiego. Odpowiedzialność jednostek w transporcie osób niepełnosprawnych Pomoc osobom niepełnosprawnym i osobom o ograniczonej sprawności ruchowej, o której mowa w rozporządzeniu (WE) nr 1107/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 roku, została podzielona na 2 zakresy odpowiedzialności prawnej przez wykonawstwo organów zarządzających portami lotniczymi i przewoźników lotniczych. W trakcie toku czynności związanych z podróżą, pasażerowie PRM powinni mieć zapewnioną pomoc w godzinach pracy lotniska, w każdej strefie terminalu. Kształtując tym samym pewne standardy obsługi. Każda osoba, której tyczy się niniejsze rozporządzenie i która uzna, że doszło do jego naruszenia ma prawo zgłosić to organowi zarządzającemu portem lotniczym, przewoźnikowi lotniczemu. Jeśli osoba poszkodowana nie uzyska w ten sposób odszkodowania powinna mieć możliwość złożenia zażalenia do organu, wyznaczonego przez właściwie państwo członkowskie. W przypadku skarg dotyczących pomocy udzielanej w porcie lotniczym, wnosi się je do organów wyznaczonych przez Państwo Członkowskie, pomocy udzielanej przez przewoźnika lotniczego do organów wyznaczonych przez Państwo Członkowskie, które wydało licencje na prowadzenie działalności temu przewoźnikowi. Logistyka 1/

4 Zarządzający portem lotniczym odpowiedzialny jest za całą infrastrukturę terminalu, tym samym za prawa, ich przestrzeganie, podróżujących jak również pasażerów niepełnosprawnych przebywających na jego terenie. Zatem pomoc i uzgodnienia niezbędne do umożliwienia osobom niepełnosprawnym i osobom o ograniczonej sprawności ruchowej dotyczą zgłoszeń przybycia do portu lotniczego, żądań otrzymania pomocy w wyznaczonych punktach na zewnątrz jak i wewnątrz terminalu. Niepełnosprawny pasażer ma prawo do skorzystania z niezbędnego sprzętu do poruszania się po terminalu, na czas załatwienia wszystkich niezbędnych formalności związanych z podróżą w towarzystwie asysty, pod warunkiem powiadomienia z 48 godzinnym wyprzedzeniem ( a minimum 36 godzinnym). Z kolei przewoźnik lotniczy zapewnia pomoc w przypadku przewozu certyfikowanych psów przewodników w kabinie, z zastrzeżeniem przepisów krajowych. Oprócz sprzętu medycznego, osoba niepełnosprawna lub osoba o ograniczonej sprawności ruchowej może mieć nie więcej niż dwa urządzenia do poruszania się, w tym elektryczny wózek inwalidzki, pod warunkiem, że powiadomi przewoźnika o tym na 48 godzin przed odlotem. Przewoźnik lotniczy zobowiązany jest do przekazywania w dostępnych formach niezbędnych informacji o locie, rozdysponowaniu miejsc siedzących, tak aby sprostać potrzebom osób niepełnosprawnych zgodnie z prośbą i z zastrzeżeniem zachowania wymogów bezpieczeństwa i dostępności, pomocy w przemieszczaniu się do toalet. W przypadku gdy osobie niepełnosprawnej w trakcie podróży pomaga osoba towarzysząca, przewoźnik powinien zapewnić tym osobom miejsca obok siebie. Proces transportu lotniczego obejmuje kilka etapów, do których można zaliczyć: 1. Proces rezerwacji miejsca 2. Odprawa biletowo bagażowa check-in 3. Kontrola bezpieczeństwa 4. Kontrola paszportowa, celna 5. Pomoc w salach odlotowych 6. Boarding / wejście na pokład 7. Podróż 8. Przylot, transfer 9. Wyjście z samolotu i odbiór bagażu 1. Zgłoszenie o niepełnosprawności i proces rezerwacji miejsca Wcześniejsze zgłoszenie potrzeby pomocy dla PRM jest konieczne celem zapewnienia właściwej pomocy na lotnisku i w samolocie. Takie zgłoszenie powinno nastąpić z wyprzedzeniem, przy pomocy wszelkich powszechnych i dostępnych środków przekazu, jakim jest Internet, jak również podczas zakupu biletu osobiście, bądź telefonicznie. Podróżujący zobowiązany jest do wypełnienia właściwego formularza informującego szczegółowo o jego potrzebach w zakresie obsługi. Jeżeli jednak podróżny nie zgłosi podczas rezerwacji kupna biletu swoich dodatkowych potrzeb, a ma on problem z poruszaniem się, może powiadomić obsługę zaraz po przybyciu na teren lotniska, z takich miejsc jak postój taxi, 3527

5 parking, przystanki komunikacji publicznej przy pomocy specjalnych telefonów umieszczonych w tych miejscach lub bezpośrednio przy stanowisku check in. Miejsca w samolocie, o ile to możliwe, powinny być rezerwowane na zasadzie first come, first served. W sytuacji braku wcześniejszego zgłoszenia winno się dołożyć wszelkich możliwych starań w celu właściwej akomodacji pasażera PRM. W wypadkach, kiedy PRM potrzebuje dwóch miejsc siedzących w samolocie przewoźnik powinien zaoferować drugie miejsce ze zniżką. 2. Odprawa biletowo bagażowa check-in Przy stanowisku odprawy biletowo bagażowej, w pierwszej kolejności obsługa lub personel agenta handlingowego, sprawdza wszystkie wcześniejsze rezerwacje dla pasażera PRM. Jeśli nie ma takiego zgłoszenia w systemie, personel ma obowiązek zapytać takiego pasażera o konieczną dla niego pomoc i taką zorganizować. W obowiązku personelu agenta handlingowego jest również udzielenie informacji o odległościach do sali odlotowej (z ang. gate), jak również o czasie potrzebnym na dotarcie tam osobom niepełnosprawnym bez problemów. Personel powinien bez problemów móc porozumieć się z osobami z dysfunkcją słuchu bądź wzroku. Zalecane jest by przy stanowisku odprawy self-service pomóc pasażerowi przy obsłudze jego bagażu. Ten etap odprawy pasażer niepełnosprawny może ominąć, jeżeli zgłosił wcześniej potrzebę asysty i dokonał odprawy on-line, wówczas nie musi podchodzić do odprawy biletowo bagażowej, tylko czeka na asystę we wcześniej umówionym miejscu. 3. Kontrola bezpieczeństwa Odpowiednie oznaczenia winny wskazywać ścieżkę dla pasażerów przez odprawę paszportową i celną. Wszystkie osoby niepełnosprawne podlegają takiej samej kontroli bezpieczeństwa, paszportowej i celnej jak inni pasażerowie, ale wymagają szczególnego traktowania i troski. Pasażer poruszający się na wózku inwalidzkim może przekraczać kontrole bezpieczeństwa na swoim wózku (i poruszać się nim aż do gate, następnie osoba asystująca odpowiedzialna jest za umieszczenie wózka w luku bagażowym). 4. Kontrola paszportowa, celna Kontrolę paszportowo celną pasażer niepełnosprawny przechodzi z asystą więc wszelkiego rodzaju pomoc powinien otrzymać od personelu. Jeżeli jednak taka osoba przechodzi kontrolę sama, czego wykluczyć nie można, personel dokonujący takiej kontroli powinien zapewnić wszelkie dostępne udogodnienia. 5. Pomoc w salach odlotowych Personel obsługujący pasażerów w hali odlotów (gate), powinien wiedzieć czy wśród pasażerów znajdują się osoby niepełnosprawne, dodatkowo powinien zwrócić uwagę na pasażerów z dysfunkcją słuchu lub wzroku, by byli na bieżąco informowani o etapach procedury odprawy. Osoby, które mają osobistą asystę wszelkiego typu informacje i pomoc w trakcie pobytu w hali odlotów uzyskują właśnie od niej, jest to pomoc w trakcie zakupów, w toalecie, w pozyskaniu informacji. 3528

6 6. Boarding / wejście na pokład Boarding rozpoczyna się już w hali odlotów i polega ostatnim sprawdzeniu dokumentów. Jeżeli lotnisko jest w posiadaniu rękawów, prowadzących bezpośrednio z terminala do samolotu to pasażerowie PRM dowożeni są bezpośrednio tą drogą do samolotu. Jeżeli terminal nie jest w posiadaniu rękawów pasażerowie niepełnosprawni przewożeni są z pozostałymi pasażerami autobusami niskopodłogowymi. Jeśli osoba niepełnosprawna wymaga full lift on/lift - osobę taką należy obsłużyć jako pre-board oznacza to, że transport takiej osoby odbywa się przy pomocy specjalnej platformy zwanej ambulift-em. Wszystkie osoby niepełnosprawne, które wymagają asysty powinny być odprawione jako pierwsze i jako ostatnie powinny opuścić pokład samolotu. Asystent pomaga pasażerowi zająć miejsce wyznaczone przez załogę. Miejsce powinno być zlokalizowane blisko toalet, z większą przestrzenią, ale za wyjątkiem miejsc usytuowanych przy wyjściu ewakuacyjnym. Dalszą pomocą pasażerowi służy załoga samolotu. Ostatnim zadaniem firmy handlingowej jest wysłanie zgłoszenia na lotnisko, do którego udaje się pasażer, by tam zaraz po wylądowaniu samolotu czekała na niego asysta. 7. Podróż Tę część ściśle reguluje Załącznik nr 2 do Rozporządzenia WE 1107/2006 oraz Doc. ECAC 30. W trakcie jej trwania opiekę nad osobą niepełnosprawną sprawuje personel przewoźnika lotniczego, powinien pomóc w przemieszczaniu się do toalet, zapewnić w dostępnych formach przekaz niezbędnych informacji o locie. Załoga nie jest uprawniona do specjalnej medycznej opieki nad pojedynczymi pasażerami, która mogłaby ograniczać obsługę innych współpasażerów. Jest ona przeszkolona w zakresie udzielania pierwszej pomocy i nie jest uprawniona do wykonywania zastrzyków czy też podawania leków. Dlatego jeśli taki pasażer wymaga dodatkowej opieki, w jego zakresie jest jej zapewnienie. Linia lotnicza winna zezwolić osobie niewidomej również na przewóz na pokładzie psa przewodnika (wymagane jest przy tym posiadanie smyczy, kagańca, potwierdzenia o tresurze). Opłaty za sprzęt medyczny, jeśli istnieją, pokrywane są przez tego pasażera, którego dotyczy usługa dodatkowa. 8. Przylot, transfer Zgodnie z Aneksem 9, w takim przypadku winno stosować się autoryzację bezpośredniego transferu z jednego samolotu do drugiego. Linie lotnicze i zarządzający lotniskiem powinni być pewni, że jest możliwa asysta i odpowiednia akomodacja w przypadku transferu. 9. Wyjście z samolotu i odbiór bagażu Pasażer niepełnosprawny wysiada jako ostatni, pomaga mu w tym asysta, jak również towarzyszy mu przy kontroli paszportowej i celnej. Asystujący personel zobowiązany jest do pomocy przy odbiorze, transporcie i załadunku bagażu do samochodu lub innego środka transportu, którym pasażer PRM kontynuuje podróż. 3529

7 Podsumowanie W ciągu ostatniej dekady możliwość przemieszczania się osób niepełnosprawnych za pomocą samolotu i związanej z tym pomocy uległa znacznej poprawie dzięki regulacjom prawnym określonym m.in. przez Parlament Europejski. Przepisy zmusiły przewoźników lotniczych i porty lotnicze do dostosowania infrastruktury do potrzeb osób z niepełnosprawnością. W dużej mierze wszelkie niedogodności rozwiązywane są dzięki pomocy specjalnie wyszkolonych asystentów. Dzięki ww. zmianom, które łamią bariery przemieszczania się dalekodystansowego, społeczeństwa zmieniają swoje nastawienie do często nieświadomej dyskryminacji osób z niepełnosprawnością, traktując ich jako osoby w pełni mobilne. Streszczenie W artykule zostało przedstawione zagadnienie podróży osób niepełnosprawnych transportem lotniczym. Niepełnosprawność, dysfunkcje ruchu, słuchu lub mowy nadal dla wielu osób są barierą do równoprawnego funkcjonowania w społeczeństwie. Transport lotniczy z pośród wielu innych rodzajów nadal jest jednym z najlepiej przystosowanym do szczególnych potrzeb, osób z dysfunkcjami. Jest tak dzięki jednoznacznym i ujednoliconym przepisom w Unii Europejskiej, które rygorystycznie regulują prawa pasażerów. W niniejszym artykule omówiono poszczególne etapy podróży pasażera niepełnosprawnego transportem lotniczym i obowiązki osób odpowiedzialnych za organizację tej podróży. The regulations regarding the organization of the transport of disabled persons by air Abstrakt In the article has been mentioned issues of air travels for people with disabilities. Disability, motor, hearing or speech disfunctiones still for many people are a barrier to equal role in society. Aviation among many other types of transport continues to be one of the best adapted to the specific needs of people with disabilities. This is due to the unique and harmonized rules in the European Union which rigorously against carriers and airport terminals regulate the passengers rights. From the article reader learns primarily how a disfunctioned passengers journeys look like on every step and what rights are available to them before, after and during the trip and what type of help they can count on. 3530

8 Literatura [1]. Rozporządzenie (WE) nr 1107/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie praw osób niepełnosprawnych oraz osób o ograniczonej sprawności ruchowej podróżujących drogą lotniczą. [2]. European Civil Aviation Conference (ECAC) Doc. 30, sekcja 5 wraz z aneksami: a. Annex E: Guidance leaflet for persons with reduced mobility who may be infrequent, or first time, flyers b. Annex F: Guidance material for security staff Key points for checks of PRMs Annex J: Code of Good Conduct in ground handling for persons a. with reduced mobility b. Annex K: Guidelines on ground handling for persons with reduced mobility c. Annex N: Guidelines on awareness and disability equality for all airport and airline personnel dealing with the travelling public [3]. Aneks 9 do Konwencji o Międzynarodowym Lotnictwie Cywilnym (ICAO) Ułatwienia. 3531