Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH Nr 87 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2010

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH Nr 87 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2010 Sylwester Kozak Szko a G ówna Gospodarstwa Wiejskiego Trendy konsolidacyjne w bankowo ci spó dzielczej a struktura produktów i wyników dzia alno ci bankowej Consolidation trends in the cooperative banking and structure of products and banking income Streszczenie: Bankowo spó dzielcza stanowi istotn cz krajowego systemu bankowego, a w mniejszych miejscowo ciach jest cz sto podstawowym dostarczycielem us ug bankowych. Dla poprawy sytuacji finansowej i zakresu oferowanych us ug, a tak e konieczno ci podniesienia poziomu kapita ów w asnych banki spó dzielcze prowadzi y siln konsolidacj w latach W jej wyniku liczba banków obni y a si ponaddwukrotnie, tj. z do 576. Jednak z drugiej strony liczba placówek podnios a si o ponad 70%, tj. z do Konsolidacja by a jednym z czynników pozwalaj cych na rozszerzenie zakresu us ug dotychczas skoncentrowanego na dzia alno ci depozytowej i kredytowej. Przeprowadzone badania wskazuj, e konsolidacja bankowo ci spó dzielczej przyczyni a si do zwi kszania znaczenia przychodów nieodsetkowych w przychodach z dzia alno ci bankowej, na co pozytywny wp yw mia zwi kszaj cy si udzia obs ugi sektora niefinansowego, tj. wzrost udzia u nale no ci i zobowi za. Kontynuacja konsolidacji i wzrost kapita ów w asnych umo liwi bankom zwi kszenie geograficznego obszaru dzia ania i oferowania coraz szerszego zakresu us ug bankowych. Abstract: Cooperative banking is an important part of the banking system, and for smaller towns is often the primary provider of banking services. To improve the financial situation and the scope of services offered and also to raise equity, cooperative banks conducted a process of consolidation in the years As a result, the number of banks fell over twice, i.e. from to 576. However on the other hand the number of branches increased by more than 70%, i.e. from to Consolidation was one of the factors which enabled banks to extend the scope of services, at that time mainly concentrated on deposit and lending activities. Results of this research indicate that consolidation caused the higher share of noninterest income in the banking income, what was positively influenced by the growing banks` concentration on nonfinancial sector, i.e. increase of its loans and deposits. Continuation of the consolidation process and increase of capital will enable banks to increase the geographical area of operation and to offer an even wider range of banking services.

2 238 S. Kozak Wst p Oczekiwania co do uzyskania korzy ci skali i korzy ci zakresu motywuj banki w ostatnich dziesi cioleciach do prowadzenia konsolidacji. Proces ten zapocz tkowano w latach w Stanach Zjednoczonych doprowadzaj c do utworzenia banków o aktywach znacznie przekraczaj cych sum 1 biliona USD 1. Takim samym mechanizmem rozwoju pos uguj si równie mniejsze banki, dzia aj ce wy cznie na niewielkich lokalnych rynkach. Do podstawowych przyczyn przeprowadzania tak licznych fuzji i przej zaliczy mo na m.in.: redukcj kosztów dzia ania, zwi kszenie efektywno ci dzia ania, wykorzystanie korzy ci skali i korzy ci zakresu oferowanych produktów, a tak e popraw swej pozycji rynkowej oraz wej cie na nowe rynki [Kozak 2005]. Model rozwoju bankowo ci oparty na konsolidacji zosta zaimplementowany w Europie w latach W Polsce w wi kszym stopniu zacz to go wykorzystywa na prze omie lat i Prowadzono go niemal równolegle w dwóch obszarach [Kornasiewicz 2001]. Z jednej strony du e, najcz ciej sprywatyzowane w tym czasie banki komercyjne przejmowa y mniejsze podmioty, funkcjonuj ce w ramach tej samej grupy kapita owej 2. W niektórych wypadkach przejmowano równie banki znajduj ce si w s abszej sytuacji finansowej. Drugim obszarem konsolidacji by a bankowo spó dzielcza, gdzie najcz ciej przej ciom podlega y stabilnie funkcjonuj ce banki konkuruj ce na lokalnych rynkach, a tak e na s siednich, na które zamierza y wej agresywnie rozwijaj ce si jednostki. Mia a te miejsce konsolidacja sanacyjna, gdy banki, wspierane rodkami pomocowymi z instytucji nadzorach przejmowa y zagro one upad o ci banki spó dzielcze. Innym istotnym czynnikiem przyspieszaj cym czenie si banków spó dzielczych by a konieczno osi gni cia przez nie minimalnego, wymaganego ustawowo kapita u w asnego. Konsolidacja przynios a obni enie liczby funkcjonuj cych banków spó dzielczych z w 1997 r. do 576 w 2009 r. Jakie znaczenie mia a konsolidacja dla bankowo ci spó dzielczej, czy poprawi a ich sytuacj finansow i zmieni a model prowadzenia dzia alno ci i oferowanych produktów? Analiza danych prezentowanych w rocznych sprawozdaniach Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego, a od roku 2008 Urz du Komisji Nadzoru Finansowego wskazuje, e silna konsolidacja obni y a liczb banków spó dzielczych i przyczyni a si do wzrostu dochodowo ci banków. Poprawiaj ce si wyniki i podwy szone kapita y w asne stanowi y dla banków podstaw do wkraczania na rynki nowych produktów. 1 Bank of America Corporation: 2,34 bln USD; JPMorgan Chase & Co.: 2,14 bln USD; Citigroup Inc.: 2,00 bln USD; Wells Fargo & Co.: 1,22 bln USD dane na koniec 2009 r. z Federal Financial Institutions Examination Council (FFIEC) ( 2 M.in.: w 2001 r. fuzje: WBK SA i BZ SA, których wi kszo ciowym akcjonariuszem jest irlandzki Allied Irish Banks; Bank l ski SA i ING Oddzia w Polsce wi kszo ciowy akcjonariusz holenderski ING Group; Bank Handlowy SA i Citibank (Poland) S.A. wi kszo ciowy akcjonariusz Citigroup. Seria: Administracja i Zarz dzanie (14)2010 ZN nr 87

3 Trendy konsolidacyjne w bankowo ci spó dzielczej 239 Stopniowo zdywersyfikowa o to wyniki z dzia alno ci bankowej ze wzgl du na zwi kszenie udzia u przychodów nieodsetkowych. Pozosta a cz artyku u sformu owana jest w nast puj cy sposób. Pierwszy rozdzia przedstawia specyfik funkcjonowania bankowo ci spó dzielczej w Polsce, drugi koncentruje si na procesie konsolidacji banków w okresie podlegaj cym analizie, a trzeci omawia ród a danych, metod analizy i omawia jej wyniki. Ca o analizy podsumowano we wnioskach. Bankowo spó dzielcza w Polsce Bankowo spó dzielcza pojawi a si w Polsce na szersz skal w dziewi tnastym wieku i w szybkim tempie sta a si istotnym elementem systemu finansowego. W tym okresie w Wielkopolsce powstawa y pierwsze spó dzielnie oszcz dno ciowo-po yczkowe maj ce za zadanie finansowanie dzia alno ci drobnych przedsi biorców i rolników 3. Rozwój banków wynika równie z braku mo liwo ci finansowania si tych podmiotów za pomoc kredytu bankowego. Organizowane spó dzielnie mia y charakter samofinansuj cych si stowarzysze, nie nastawionych na generowanie zysków. Wewn trzna akumulacja zysków pozwala a na obni enie wysoko ci oprocentowania kredytów i zwi kszenie jego dost pno ci [Orzeszko 1998]. W kolejnych latach banki spó dzielcze rozpowszechni y si na terenach zaboru austriackiego, a nast pnie rosyjskiego. Rozwój tych nowych instytucji finansowych cechowa si siln dynamik a do I wojny wiatowej. W efekcie w 1913 r. na terenach polskich funkcjonowa o spó dzielni oszcz dno ciowo- po yczkowych skupiaj cych tys. cz onków. W okresie mi dzywojennym banki spó dzielcze kontynuowa y swój dynamiczny rozwój. Dla zwi kszenia mo liwo ci obs ugi swych cz onków w 1934 r. utworzono instytucj zrzeszaj c, tj. Zwi zek Spó dzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych RP. W 1937 r. funkcjonowa o ju spó dzielni bankowych o funduszach w asnych wynosz cych 102 mln z oraz skupiaj cych tys. cz onków i 450 tys. wk adców. czna warto wk adów oszcz dno ciowych wynosi a 148 mln z, a udzielonych po yczek 217 mln z [Pi tka 1995]. Po zako czeniu II wojny wiatowej banki spó dzielcze natychmiast reaktywowa y sw dzia alno w 1944 r. i zrzeszy y si w Zwi zku Rewizyjnym Spó dzielni RP w Lublinie. Funkcj central finansowych pe ni y dla nich: Centralna Kasa Spó ek Rolniczych i Bank Spó dzielczy Spo em, które w grudniu 1945 r. zosta y po czone w ramach Banku Gospodarstwa Spó dzielczego. Reforma bankowa 4 oraz wydane na jej podstawie zarz dzenie Ministra Skarbu z 1950 przekszta ci y cz spó dzielni oszcz dno ciowopo yczkowych w Gminnych Kas Spó dzielczych oraz zlikwidowa y 3 Za najstarsze polskie banki spó dzielcze uznaje si : Spó dzielczy Bank Ludowy w remie (1859 r.), Towarzystwo dla Przemys owców Miasta Poznania (1861 r.), Towarzystwo Po yczkowe w Brodnicy i Go ubiu (1862 r.) oraz Spó dzielni Kredytow w rodzie Wielkopolskiej (1864 r.). 4 Dekret z dnia 25 pa dziernika 1948 r. o reformie bankowej (Dz.U. z dnia 11 lipca 1951 r.). ZN nr 87 Seria: Administracja i Zarz dzanie (14)2010

4 240 S. Kozak Spó dzielnie Oszcz dno ciowo-po yczkowe (rzemie lnicze) i Bank Gospodarstwa Spó dzielczego. Regulacje te pozbawi y banki spó dzielcze samodzielno ci i samorz dno ci i podporz dkowa y je Bankowi Rolnemu. Istotnym momentem w rozwoju bankowo ci spó dzielczej by o uchwalenie w dniu 12 czerwca 1975 r. ustawy Prawo bankowe (Dz.U nr 20 poz. 108), w której zdefiniowano zakres czynno ci i organizacj dzia ania banków, a tak e nakazano stosowanie terminu bank spó dzielczy. Na jej podstawie po czono Centralny Zwi zek Spó dzielni Oszcz dno ciowo- Po yczkowych i Bank Rolny tworz c pa stwowo-spó dzielczy Bank Gospodarki ywno ciowej (BG ) 5. BG, w stosunku do nadzorowanych Spó dzielni Oszcz dno ciowo-po yczkowych, pe ni funkcj finansow i rewizyjn oraz reprezentowa je w relacjach z Narodowym Bankiem Polskim. Na podstawie uchwalonych ustaw 6 : Prawo bankowe z 1989 r. oraz o zmianach organizacji i dzia alno ci spó dzielczo ci z 1990 r. w I po owie lat dokonano silnej restrukturyzacji bankowo ci spó dzielczej. W jej konsekwencji BG przesta pe ni funkcj centralnego zwi zku spó dzielczego i centrali organizacyjnej i rewizyjnej. Jednak sytuacja finansowa bankowo ci spó dzielczej w I po owie lat uleg a istotnemu pogorszeniu i w jej efekcie w 1994 r. ponad 300 z dzia aj cych banków spó dzielczych kwalifikowa o si do og oszenia upad o ci lub likwidacji. W konsekwencji og oszono upad o 33 banków spó dzielczych w latach i 57 w 1995 r. Przeci tny wspó czynnik wyp acalno ci w 1994 r. wynosi 2,2%, a wspó czynnik powy ej minimalnego poziomu 8% posiada o tylko 424 banki. Przeci tne fundusze w asne banku wynosi y 39,4 tys. z a udzia nale no ci zagro onych w nale no ciach ogó em osi gn poziom 21,3% [KNB 2006]. Dzi ki pomocy ze strony Skarbu Pa stwa oraz Narodowy Bank Polski i Bankowy Fundusz Gwarancyjny, szczególnie w latach , banki spó dzielcze znacznie poprawi y swoj sytuacj finansow. Skarb Pa stwa zaniecha pobierania podatku dochodowego od banków spó dzielczych za lata , co spowodowa o podniesienie ich kapita ów w asnych o 104,2 mln z. Z kolei pomoc NBP polega a na udzieleniu bankom w latach preferencyjnych kredytów wekslowych o cznej kwocie 125 mln z, a tak e na zwolnieniu z obowi zku odprowadzania rezerwy obowi zkowej, z czego skorzysta o 240 banków, których kwota zwolnionych rodków wynios a 210,8 mln z. BFG udzieli bankom spó dzielczym pomocy w formie: preferencyjnych po yczek, gwarancji i por cze oraz skupu wierzytelno ci na wsparcie restrukturyzacji polegaj cej na: samodzielnej realizacji programu naprawczego banku, przej ciu i w czeniu do w asnych struktur banku o zagro onej wyp acalno ci. 5 Skarb Pa stwa posiada 54% udzia ów, natomiast banki spó dzielcze 46%. 6 Ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. Prawo bankowe (Dz.U. 1989, nr 4, poz. 21); Ustawa z dnia 20 stycznia 1990 o zmianach w organizacji i dzia alno ci spó dzielczo ci (Dz.U. 1990, nr 6, poz. 36). Seria: Administracja i Zarz dzanie (14)2010 ZN nr 87

5 Trendy konsolidacyjne w bankowo ci spó dzielczej 241 W latach BFG udzieli 183 mln z po yczek na samodzieln sanacj oraz 245 mln z przej cie przez inny bank spó dzielczy lub komercyjny [KNB 2006]. Po stosunkowo licznych upad o ciach banków spó dzielczych w latach od roku 1998 rozpocz si dla nich okres wi kszej stabilno ci. Jednak pomimo poprawy sytuacji finansowej banki nie podnios y swych kapita ów w asnych na tyle, aby spe nia wymogi wdro onej w Polsce unijnych regulacji o minimalnym poziomie kapita ów za o ycielskich. Tylko 439 na dzia aj cych banków spó dzielczych posiada o fundusze w asne w kwocie wy szej ni 100 tys. euro. Uchwalona w 2000 r. ustawa o funkcjonowaniu banków spó dzielczych 7 zwi ksza a niezale no banków spó dzielczych co do zrzeszania si w bankach regionalnych i spowodowa o, e banki zrzeszy y si 3 bankach regionalnych, tj. w Banku Polskiej Spó dzielczo ci SA, Mazowieckim Banku Regionalnym SA i Gospodarczym Banku Wielkopolskim SA. Ustawa wprowadzi a równie terminy na podniesienie kapita ów w asnych banków i uzale ni a obszar dzia ania banku od warto ci jego funduszy w asnych. Banki zosta y zobowi zane do podniesienia kapita- ów do poziomu: 300 tys. euro do ko ca 2001 r., 500 tys. euro do ko ca 2005 r., 1 mln euro do ko ca 2010 r. Ponadto banki o funduszach w asnych ni szych ni 1 mln euro mog prowadzi dzia alno wy cznie na terenie powiatu, w którym maj siedzib, a za zgod banku zrzeszaj cego na obszarze s siaduj cych powiatów. Kapita w asny w wysoko ci 1 mln euro upowa nia bank do dzia ania na terenie macierzystego województwa, a 5 mln euro na obszarze ca ego kraju. Ponadto banki spó dzielcze o funduszach ni szych ni 5 mln euro nie maj prawa do otwierania oddzia ów i prowadzenia dzia alno ci poza terytorium Polski. Bardzo niskie poziomy kapita ów w asnych wywo a y w latach wywo a y fal konsolidacyjn licz c blisko siedmiuset fuzji i przej banków (zob. rys. 1). Celem stawianym przed konsolidacj by a nie tylko potrzeba wype nienia wymogów kapita owych, ale przygotowanie ich do mo liwo ci konkurowania z bankami komercyjnymi obecnymi poprzez sie oddzia ów i filii w mniejszych miejscowo ciach zdominowanych dotychczas przez banki spó dzielcze. 7 Ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spó dzielczych, ich zrzeszaniu si i bankach zrzeszaj cych (Dz.U. 2000, nr 119, poz. 1252). ZN nr 87 Seria: Administracja i Zarz dzanie (14)2010

6 242 S. Kozak Banki Placówki Fuzje Rys. 1. Liczba banków spó dzielczych i ich placówek (lewa o ) oraz przeprowadzonych fuzji (prawa o ) w latach Fig. 1. Number of cooperative banks and their branches (left-hand side axis) and bank mergers (right-hand side axis) in the years ród o: KNF, NBP. Source: KNF, NBP. Konsolidacja a zmiana struktury produktów i wyników dzia alno ci bankowej Silna konsolidacja prowadzona w ród banków spó dzielczych w latach zosta a skierowana przede wszystkim na podniesienie kapita ów w asnych. Jednak jej dodatkowym efektem by o obni enie kosztów dzia ania banków, likwidacja zarz dów przejmowanych banków, czy zwi kszanie skali kredytowania (wielko ta jest w znacznym stopniu uzale niona od poziomu kapita ów). W latach w bankowo ci spó dzielczej poprawi a si istotnie efektywno kosztowa a warto wska nika efektywno ci C/I obni y- a si z 75,64% do 69,29% (zob. rys. 2). Oznacza o to, e procent wyniku dzia alno ci bankowej przeznaczonego na pokrycie sta ych kosztów, tj. kosztów dzia ania i amortyzacji obni y si w tym czasie o ponad 6 pkt. proc. W kolejnych latach nie zauwa a si tak znacznych spadków tego wska nika. Jednak mo e to cz ciowo wynika z obni enia si poziomu zysków z dzia- alno ci bankowej, a nie koniecznie z podniesienia kosztów dzia ania w banku, co w szczególno ci odnosi si to do 2003 r. Kolejnym efektem konsolidacji jest zwi kszenie produktywno ci banków mierzonych kwot aktywów zarz dzanych przez jeden bank. W tym wzgl dzie równie najwi ksze zmiany dokonywa y si w latach gdy przyrost tego wska nika zmienia si w tempie bliskim 50% rocznie Seria: Administracja i Zarz dzanie (14)2010 ZN nr 87

7 Trendy konsolidacyjne w bankowo ci spó dzielczej 243 (zob. rys. 2) Fakt ten wiadczy o silnym konsolidowaniu si banków i ich d - eniu do uzyskania korzy ci skali oraz zdobywania jak najkorzystniejszej pozycji na lokalnym rynku bankowym. Dzi ki zwi kszeniu skali dzia ania banki mog y wej na rynki nowych produktów i zastosowa nowe technologie obs ugi klientów. Drugim dzia aniem zwi zanym z konsolidacj jest rozbudowa sieci placówek. W pierwszych latach konsolidacji przyrost, liczby placówek wynika cz ciowo z zamiany central przejmowanych banków na oddzia y operacyjne. Jednak najwi kszy wzrost liczby placówek przypada na lata i wynosi rednio oko o 200 placówek rocznie (zob. rys. 1). Taka strategia funkcjonowania banków by a jedn z przyczyn obni enia si poziomu kosztów dzia ania i poprawy efektywno ci. mln z 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 78% 76% 74% 72% 70% 68% 66% 64% 62% 0, Aktywa / 1 bank Aktywa / 1 placówka C/I 60% Rys. 2. Suma aktywów przypadaj ca na 1 bank i 1 placówk (lewa o ) oraz efektywno kosztowa banków (prawa o ) w latach Fig. 1. Assets on 1 bank and 1 branch (left-hand side axis) and cost efficiency of banks (right-hand side axis) in the years ród o: KNF, NBP. Source: KNF, NBP. Konsolidacja i wzrost mo liwo ci oferowania us ug bankowych skutkowa y zmianami strategii funkcjonowania potencja u bankowego. Rozszerzona sie placówek pozwala a bankom spó dzielczym na pozyskiwanie nowych klientów spo ród rolników i osób prywatnych, a tak e ma ym i rednich firm prowadz cych dzia alno gospodarcz na rynku lokalnym. Banki spó dzielcze stopniowo odchodzi y od wspó pracy z bankiem zrzeszaj cym, obarczonej co prawda niskim ryzykiem kredytowym, ale przynosz cej ni sze ZN nr 87 Seria: Administracja i Zarz dzanie (14)2010

8 244 S. Kozak przychody, zarówno z odsetek, jak i z prowizji i op at. Efektem takiej strategii by o zwi kszenie si udzia u nale no ci od sektora niefinansowego w sumie bilansowej banków spó dzielczych, przy jednoczesnym zmniejszaniu si udzia u nale no ci od sektora finansowego, przede wszystkim depozytów dokonywanych w bankach zrzeszaj cych (zob. rys. 3). Udzia papierów warto ciowych, g ównie obligacji Skarbu Pa stwa systematycznie zmniejsza si w bilansach banków spó dzielczych. Post powa o to wraz z obni aniem si ich oprocentowania i pogarszaniem si ich atrakcyjno ci inwestycyjnej. Zwi kszona wspó praca banków z klientami z sektora niefinansowego prowadzi a równie do zwi kszenia kwoty przyjmowanych od nich depozytów, co podnosi o udzia zobowi za wobec tego sektora w sumie bilansowej (zob. rys. 3). Dodatkowym czynnikiem zwi kszaj cym warto depozytów by fakt przyst pienia Polski do Unii Europejskiej, z czym wi za o si utrzymywanie znacznych kwot depozytów sektora niefinansowego, pochodz cych g ównie z wyp at z funduszy UE dla rolnictwa. Wed ug KNB [2007] by to czynnik silnie stymuluj cy wzrost aktywów banków spó dzielczych. Rys. 3. Struktura aktywów (lewy panel) i zobowi za banków spó dzielczych (prawy panel) w odniesieniu do liczby banków w latach Fig. 3. Structure of assets (left-hand side panel) and liabilities of cooperative banks (right-hand side panel) with comparison to the bank number in the years ród o: KNF, NBP. Source: KNF, NBP. Konsolidacja, rozszerzenie sieci placówek obs ugi klientów, a tak e zmiana strategii oferowanych produktów bankowych przyczyni y si równie do zmiany struktury przychodów banków. Wi kszy udzia us ug skierowanych do klientów z sektora niefinansowego podniós wk ad dochodów nieodsetkowych, g ównie przychodów z prowizji do ca kowitych dochodów banków (zob. rys. 3). Banki osi ga y to dzi ki cz stszej wspó pracy z rolnikami, osobami prywatnymi, ma ymi przedsi biorstwami i samorz dami lokalnymi. Seria: Administracja i Zarz dzanie (14)2010 ZN nr 87

9 Trendy konsolidacyjne w bankowo ci spó dzielczej 245 Dzi ki korzy ciom skali mo liwe by o zastosowanie najnowszych technologii i oferowanie klientom bardziej kompleksowej obs ugi. Rys. 3. Udzia wyniku z odsetek oraz wyniku z prowizji w wyniku dzia alno ci bankowej (lewa o ) i liczba banków (prawa o ) w latach Fig. 3. Share of interest income and fee-income in the banking income (left-hand side axis) and the number of banks (right-hand side axis) in the years Metoda badania i analiza wyników ród o: KNF, NBP. Source: KNF, NBP. Analiz wp ywu konsolidacji banków na struktur produktów i dochodów generowanych przez banki spó dzielcze w latach przeprowadzono na podstawie danych z raportów o sytuacji sektora bankowego w Polsce za ten okres publikowanych przez Komisj Nadzoru Bankowego, a w ostatnich latach Komisj Nadzoru Finansowego. Dane makroekonomiczne pobrano z raportów Rachunki narodowe zamieszczonych na stronie internetowej G ównego Urz du Statystycznego ( Do oceny zmiany struktury dochodów dokonuj cej si w efekcie konsolidacji i zmiany struktury aktywów i pasywów banków spó dzielczych zastosowano analiz regresji, dla której zmiennymi obja nianymi s : W.prow./W.dz.b. zmienna charakteryzuj ca struktur dochodów, b d ca udzia em wyniku z prowizji w wyniku dzia alno ci bankowej, ZN nr 87 Seria: Administracja i Zarz dzanie (14)2010

10 246 S. Kozak W.ods./W.dz.b. zmienna charakteryzuj ca struktur dochodów, b d ca udzia em wyniku z odsetek w wyniku dzia alno ci bankowej. Zmienne obja niaj ce zastosowane w analizie regresji nale do dwóch kategorii: mikrobankowych i makroekonomicznych. Dla scharakteryzowania procesu konsolidacji i wynikaj cej z niego zmiany struktury bilansu zastosowano nast puj ce zmienne: Banki - zmienna charakteryzuj ca przebieg konsolidacji b d ca liczb banków, Aktywa / 1 placówka zmienna charakteryzuj ca skal rozwoju sieci placówek bankowych, okre lana jako kwota aktywów przypadaj ca na 1 placówk bankow, C/I zmienna okre laj ca efektywno kosztow banków, b d ca relacj kosztów dzia ania powi kszonych o amortyzacj do wyniku dzia alno ci bankowej, Nal.SNF/A zmienna charakteryzuj ca struktur aktywów banku, b d ca relacj nale no ci od sektora niefinansowego do sumy bilansowej, Zob.SNF/A zmienna charakteryzuj ca struktur pasywów banku, b d c relacj zobowi za wobec sektora niefinansowego do sumy bilansowej. Stan otoczenia gospodarczego, w którym dzia a y banki spó dzielcze zosta scharakteryzowany poprzez zmienn : dynpkb(-1) roczny przyrost PKB, do bada zastosowano opó nienie o 1 rok ze wzgl du na przesuni cie czasowe mi dzy stanem sektora realnego a reakcj na niego banków. Warto ci zmian wielko ci u ytych w badaniu (zob. tab. 1) wskazuj na istotne zmiany maj ce miejsce zarówno w systemie prowadzenia dzia alno- ci bankowej przez banki spó dzielcze, jak równie w ich otoczeniu makroekonomicznym. W tym okresie warto minimalna dynamiki wzrostu gospodarczego by a kilkukrotnie ni sza od jej warto ci maksymalnej. Istotnym zmianom ulega a równie liczba banków spó dzielczych, a tak e charakterystyka dzia ania banków, tj. ich poziom efektywno ci, struktura aktywów i pasywów portfela kredytowego. Jednak przebieg tych zmian by ju znacznie agodniejszy. Wyniki analizy regresji wskazuj, e konsolidacja mia a istotny wp yw na sposób funkcjonowania bankowo ci spó dzielczej i dywersyfikacj dochodów: Konsolidacja i spadek liczby banków przyczyni y si do zwi kszenia udzia dochodów z prowizji w wyniku z dzia alno ci bankowej; Wzrosty udzia ów kredytów i depozytów sektora niefinansowego oraz poprawa efektywno ci kosztowej, b d ce prawdopodobnym wynikiem procesów konsolidacyjnych, równie wp ywa y pozytywnie na przyrost udzia u dochodów z prowizji, Seria: Administracja i Zarz dzanie (14)2010 ZN nr 87

11 Trendy konsolidacyjne w bankowo ci spó dzielczej 247 Tabela 1. Statystyki opisowe zmiennych charakteryzuj cych banki spó dzielcze i otoczenie makroekonomiczne Table 1. Descriptive statistics of variables characterizing cooperative banks and macroeconomic situation rednia Mediana Minimum Maksimum W.ods./W.dz.b. 72,47% 72,22% 65,02% 80,48% W.prow./W.dz.b. 26,65% 26,74% 18,97% 34,72% Banki A / 1 Placowka 8,80 8,12 4,41 14,02 C/I 71,72% 71,79% 66,37% 75,64% Nal.SNF/A 56,26% 56,74% 46,67% 62,25% Zob.SNF/A 80,50% 84,14% 69,30% 85,49% dynpkb(-1) 4,98% 5,00% 1,10% 7,11% ród o: opracowanie w asne na podstawie bada. Source: own study on the basis of the research. Rozwój sieci placówek, jaki zazwyczaj towarzyszy konsolidacji i spadek kwoty aktywów przypadaj cych na 1 placówk wp yn pozytywnie na wzrost udzia u wyniku z prowizji; zale no taka wynika m.in. z faktu, e bank zwi kszaj c swoj dost pno dla klientów gospodarstw domowych i przedsi biorstw pozyskuje wi ksz kwot depozytów i udziela wi cej kredytów, osi gaj c jednocze nie dodatkowo dochody z oferowania innych us ug finansowych. Tabela 2. Wp yw czynników wewn trznych i zewn trznych na dochodowo banków i stabilno banków Table 2. The influence of internal and outiside factors on the profitability and the stability of banks W.prow./W.dz.b. W.ods./W.dz.b. Banki -0,00007* (-1,91) (1.38) A / 1 Placowka -0, ,00753*** (-3,52) (3.94) C/I *** *** (3.85) (-4.93) Nal.SNF/A 0,484752** -0,41369*** (2,96) (-2,40) Zob.SNF/A 0,387628** -0,51981*** (2,66) (-5.26) dynpkb(-1) ** (-0.58) (3.13) Sta a *** *** (-3.83) (15.42) R2 0, ,98479 ród o: opracowanie w asne na podstawie bada. Source: own study on the basis of the research. Uwaga: W nawiasach podano warto ci statystyki t; *, **, *** oznaczaj istotno wyników na poziomie, odpowiednio, 10%, 5% i 1%. ZN nr 87 Seria: Administracja i Zarz dzanie (14)2010

12 248 S. Kozak Dla sprawdzenia prawid owo ci uzyskanych wyników przeprowadzono dodatkow analiz, w której jako zmienn obja nian przyj to udzia wyniku z odsetek w wyniku dzia alno ci bankowej. Poniewa wynik z odsetek oraz wynik z prowizji s najwa niejszymi sk adnikami dochodów banków, to wzrost udzia u dochodów z prowizji jest równoznaczny ze spadkiem udzia u dochodów z odsetek. Przeprowadzaj c to badanie oczekiwano, e wska niki regresji powinny mie dok adnie przeciwne znaki (zob. tab. 2). Fakt ten zosta potwierdzony w badaniach, co potwierdza prawid owo uzyskanych wyników na temat udzia u dochodów z prowizji w dochodach dzia alno ci bankowej. Podsumowanie Proces konsolidacji banków spó dzielczych zosta w du ej mierze wywo any potrzeb poprawy ich sytuacji finansowej oraz podniesienia kapita- ów w asnych, co wynika o z konieczno ci dostosowania si do wymogów unijnych. Najsilniej proces ten przebiega w okresie , w którym przeprowadzono blisko siedemset fuzji i przej. Konsolidacja, szczególnie w okresie jej nasilenia, umo liwi a bankom obni enie poziomu kosztów dzia ania i popraw efektywno ci. Ponadto umo liwi a bankom wykorzystanie efektu skali i zwi kszenie sieci placówek. Zwi kszy o to grup obs ugiwanych klientów i przyczyni o si do stopniowego zmniejszania si znaczenia wspó pracy z bankami zrzeszaj cymi na korzy wspó pracy z klientami z sektora niefinansowego. Wi ksza koncentracja dzia ania na podmiotach sektora niefinansowego spowodowa a zwi kszenie udzia u w sumie bilansowej, zarówno kredytów, jak i depozytów z tego sektora. Ponadto silniejsze wi zi wspó pracy przyczyni y si do wzrostu przychodów z innych nieodsetkowych us ug, co w istotny sposób zmieni o struktur dochodów banków w kierunku dochodów z prowizji i op at. Bibliografia Komisja Nadzoru Bankowego, 2003: Sytuacja finansowa banków w 2002 r. Synteza, NBP Komisja Nadzoru Bankowego, Warszawa. Komisja Nadzoru Bankowego, 2004: Sytuacja finansowa banków w 2003 r. Synteza, NBP Komisja Nadzoru Bankowego, Warszawa. Komisja Nadzoru Bankowego, 2005: Sytuacja finansowa banków w 2004 r. Synteza, NBP Komisja Nadzoru Bankowego, Warszawa. Komisja Nadzoru Bankowego, 2006: Banki spó dzielcze w Polsce, Komisja Nadzoru Bankowego, Warszawa. Komisja Nadzoru Bankowego, 2007: Sytuacja finansowa banków w 2006 r. Synteza, NBP Komisja Nadzoru Bankowego, Warszawa. Komisja Nadzoru Finansowego, 2009: Raport o sytuacji banków w 2008 r., UKNF, Warszawa. Seria: Administracja i Zarz dzanie (14)2010 ZN nr 87

13 Trendy konsolidacyjne w bankowo ci spó dzielczej 249 Komisja Nadzoru Finansowego, 2010: Raport o sytuacji banków w 2009 r., UKNF, Warszawa. Kornasiewicz A., 2001: Polski sektor bankowy Osi gni cia i niepowodzenia. Zeszyty BRE Bank CASE, nr 52, Kozak S., 2005: Konsolidacja sektora bankowego w USA. Wydawnictwo CedeWu. Warszawa. Orzeszko T., 1998: Banki Spó dzielcze w Polsce. Ekonomiczne i finansowe warunki rozwoju. Wydawnictwo Wy szej Szko y Bankowej. Pozna. Piech K., 2009: Integracja rynków finansowych a gospodarka i jej wzrost, w Integracja rynków finansowych w Unii Europejskiej od A do Z, Narodowy Bank Polski, 2009, Warszawa. Pi tka J., 1995: Krótki zarys historii polskiej spó dzielczo ci bankowej, Bank Spó dzielczy, Warszawa, nr lipiec/1995. Zabielski K., 2009: Finanse mi dzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. ZN nr 87 Seria: Administracja i Zarz dzanie (14)2010

14 250 S. Kozak Seria: Administracja i Zarz dzanie (14)2010 ZN nr 87