Ireneusz Malik*, Małgorzata Wistuba*, Małgorzata Danek**, Tomasz Danek**, Marek Krąpiec***

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Ireneusz Malik*, Małgorzata Wistuba*, Małgorzata Danek**, Tomasz Danek**, Marek Krąpiec***"

Transkrypt

1 Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych nr 47, 2011 r. Ireneusz Malik*, Małgorzata Wistuba*, Małgorzata Danek**, Tomasz Danek**, Marek Krąpiec*** WPŁYW EMISJI ZANIECZYSZCZEŃ ATMOSFERYCZNYCH PRZEZ ZAKŁADY CHEMICZNE W TARNOWSKICH GÓRACH (PÓŁNOCNA CZĘŚĆ WYŻYNY ŚLĄSKIEJ) NA SZEROKOŚĆ PRZYROSTÓW ROCZNYCH SOSNY ZWYCZAJNEJ (PINUS SYLVESTRIS L.) THE INFLUENCE OF ATMOSPHERIC POLLUTION EMITTED BY THE CHEMICAL PLANTS IN TARNOWSKIE GÓRY (THE NORTHERN PART OF THE SILESIAN UPLAND) ON THE WIDTH OF SCOTS PINE TREE RINGS (PINUS SYLVESTRIS L.) Słowa kluczowe: zanieczyszczenia atmosfery, redukcje przyrostów rocznych drzew, wypadające przyrosty, Zakłady Chemiczne Tarnowskie Góry. Key words: air pollution, tree ring reductions, missing rings, Tarnowskie Góry Chemical Plants. Pines growing near the Chemical Plant Tarnowskie Góry have shown tree rings reductions in the periods: , , Comparison of tree ring curves developed from pines growing in the reference site and near the chemical plant reveals that tree ring reductions were caused by local factor. Inverse proportionality between the production volume of the chemical plant and tree ring width proves, that reductions were formed under influence of pollution emitted by the chemical plant. The beginning of chemical plant activity in 1922 and developing of new technologies occurred simultaneously with the period when pines reduced their tree rings width. The volume of production was the highest in when the number of reductions was extremely high and many missing rings * Dr hab. Ireneusz Malik, Małgorzata Wistuba Katedra Paleogeografii i Paleoekologii Czwartorzędu, Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski, ul. Będzińska 60, Sosnowiec; tel.: , ; irekgeo@wp.pl ** Dr Małgorzata Danek, dr Tomasz Danek, prof. dr hab. Marek Krąpiec Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo - Hutnicza, al. Mickiewicza 30, Kraków; tel.: ,

2 Ireneusz Malik i in. were identified in tree ring series. One could not exclude that extremely reduced rings in were caused by the effect of emission from the Upper Silesian Industrial District and located closely the Miasteczko Śląskie Zinc Foundry. Tree ring reductions disappeared gradually following a decrease of production volume in the chemical plant in After plant closure trees did not produce ring reductions till It is difficult to find the reason why tree ring reduction here recently occurred in some of investigated pines. 1. WPROWADZENIE Wpływ emisji zanieczyszczeń z punktowych źródeł na degradację drzewostanów był przedmiotem obserwacji i badań od dawna. Już pod koniec XIX wieku zauważono, że emisja do atmosfery zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych wpływa na degradację drzewostanów [Stoeckhardt 1871]. Początkowo efekt oddziaływania zanieczyszczeń do atmosfery oceniano wizualnie, badając jakość pnia, obecność deformacji w pniu, obecność grzybów w obrębie pnia i jakość aparatu asymilacyjnego. Obserwacje polegające na wizualnej ocenie kondycji drzew prowadzono w północnej części Wyżyny Śląskiej wykazały one dużą degradację drzewostanów pod wpływem przemysłu [Wójcik, Buczkowski 2002]. Obserwacje wpływu zanieczyszczeń atmosferycznych na kondycję lasów koncentrowały się na ocenie zmian szerokości przyrostu radialnego drzew w poszczególnych latach. Znając historię badanych zakładów przemysłowych można wyróżnić okresy, w których ich działalność powodowała dużą emisję zanieczyszczeń do atmosfery. Znajomość redukcji przyrostów rocznych drzew rosnących wokół zakładów pozwala powiązać wpływ szkodliwej emisji na degradację drzewostanów. Prowadzone w tym zakresie obserwacje w północnej części Wyżyny Śląskiej wykazały znaczną redukcję przyrostów drzew kojarzoną z intensyfikacją emisji zanieczyszczeń atmosferycznych [Orzeł 1996]. W ciągu ostatnich 20 lat prowadzono na świecie wiele obserwacji dotyczących wpływu punktowych źródeł zanieczyszczeń na degradację drzewostanów wyrażoną redukcją przyrostów rocznych w sąsiedztwie zakładów chemicznych w Oulu w Finlandii [Jämbäck i in. 1999], wokół huty metali nieżelaznych na półwyspie Kola [Nöjd i in. 1996], dookoła zakładu wydobycia i przetwórstwa metali w Norilsku w Rosji [Ivshin, Shiyatov 1995] oraz w pobliżu huty miedzi położnej w USA w stanie Utah [Kennedy-Sutherland, Martin 1990]. Oprócz oddziaływania punktowych źródeł emisji zanieczyszczeń do atmosfery, rozpatrywano również wpływ regionalnego zanieczyszczenia powietrza jako czynnika wpływającego na zamieranie drzewostanów [Cook, Iness 1989; Duchesne i in. 2002]. Obserwacje dotyczące degradacji drzewostanów wynikającej z działalności zakładów przemysłowych prowadzone były także w Polsce [Oleksyn 1988; Zielski 1990; Krąpiec, Szychowska-Krąpiec 2001]. Obserwacje takie prowadzono m.in. w północnej części Wyżyny Śląsko-Krakowskiej [Danek 2007]. W rozkładzie redukcji przyrostów rocznych sosen tego obszaru, 10

3 Wpływ emisji zanieczyszczeń atmosferycznych przez Zakłady Chemiczne... poza widoczną korelacją z wielkością i czasem emisji oraz odległością od lokalnych źródeł zanieczyszczeń, zauważono ogólny wzrost redukcji na całym obszarze w okresie , świadczący o regionalnym charakterze tego zjawiska [Danek 2007]. Jednym z czynników mających niewątpliwie wpływ na taki stan był transport zanieczyszczeń z Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). 2. OBSZAR BADAŃ Obserwacje i badania, których wyniki są przedmiotem rozważań w niniejszym opracowaniu prowadzono w obrębie Wyżyny Śląskiej, na północ od Konurbacji Śląskiej, gdzie jeszcze do niedawna funkcjonował przemysł skupiony w obrębie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (rys. 1). Średnie roczne opady wynoszą tu około 700 mm, wiatry mają głównie kierunek południowo-zachodni i zachodni. Badania prowadzono w obrębie płaskich powierzchni zbudowanych z piaszczystych pokryw, na których rozwinęły się gleby bielicowe. W obszarze badań dominuje bór mieszany świeży, który stanowi 36% w strukturze udziału siedlisk, 25 % zajmuje bór mieszany wilgotny [Wójcik, Buczkowski 2001]. Obserwacje prowadzono w 4 stanowiskach położonych w pobliżu będących w likwidacji Zakładów Chemicznych Tarnowskie Góry w miejscowości Tarnowskie Góry. Dwa stanowiska obserwacyjne położone są w bezpośrednim sąsiedztwie zakładów, kolejne dwa w odległości około 10 km na północny wschód (rys. 1). Wytypowano także stanowisko referencyjne, oddalone od zakładów około 60 km. W tym obszarze emisja zanieczyszczeń nie ma dużego wpływu na wzrost drzew. Rys. 1. Położenie terenu badań Fig. 1. Location of the study area 11

4 Ireneusz Malik i in. Cztery stanowiska badawcze położone są w strefie, w której mogły w przeszłości docierać zanieczyszczenia przemysłowe z GOP. Ponadto, w odległości 20 km na północny wschód od Zakładów Chemicznych Tarnowskie Góry znajduje się Huta Cynku Miasteczko Śląskie, która rozpoczęła swoją działalność w 1961 r. Huta ta w przeszłości emitowała znaczną ilość zanieczyszczeń do atmosfery. 3. METODY BADAŃ Z archiwum Zakładów Chemicznych Tarnowskie Góry otrzymano informacje o wielkości produkcji. Dane o emisji zanieczyszczeń do atmosfery były niedostępne. Uzyskane informacje o wielkości produkcji poszczególnych wyrobów konsultowano z pracownikami zakładu. Konsultacje te miały na celu określenie realnego zagrożenia dla drzew, jakie niesie ze sobą emisja poszczególnych związków chemicznych do atmosfery oraz zweryfikowanie wiarygodności dostępnych danych. Z sosen rosnących wokół zakładów chemicznych pobrano świdrem Presslera 80 prób, po 20 prób na każdym z 4 stanowisk. Pobrano także 20 rdzeni z sosen rosnących na stanowisku referencyjnym. Próby pobierano na wysokości pierśnicy, z sosen dominujących i współdominujacych, rosnących w borze świeżym, w wieku około 90 lat. Pobrane rdzenie wklejono w drewniane podstawki, a następnie ścięto nożem preparacyjnym lub aby lepiej uwidocznić strukturę słojów polerowano papierem ściernym o granulacji 100, 260, 500 i W następnej kolejności mierzono szerokości przyrostów rocznych, z dokładnością do ok. 0,01 mm, przy użyciu aparatury pomiarowej w Katedrze Paleogeografii i Paleoekologii Czwartorzędu Uniwersytetu Śląskiego w Sosnowcu. Sekwencje przyrostów rocznych z wszystkich sosen porównano ze sobą wizualnie, skorelowano i wydatowano z zastosowaniem programów TREE-RINGS [Krawczyk, Krąpiec 1995] oraz Quercus [Walanus 2002]. Na podstawie krzywych przyrostów rocznych drzew nawierconych w poszczególnych stanowiskach, utworzono chronologie stanowiskowe. Ponadto, uśredniając sekwencje przyrostowe wszystkich prób pobranych w okolicy Zakładów Chemicznych Tarnowskie Góry utworzono chronologię lokalną. Oprócz chronologii rzeczywistych, bazujących na rzeczywistej szerokości przyrostów rocznych wyrażonej w milimetrach, utworzono również chronologie standaryzowane w programie ARSTAN [Cook, Holmes 1999]. W pierwszym etapie standaryzacji do każdej z krzywych osobniczych dopasowuje się krzywą ekspotencjalną lub prostą, w zależności od charakteru obserwowanego trendu (aby usunąć fluktuacje związane ze starzeniem się drzewa). Kolejny etap to uzyskanie wartości indeksowanych poprzez dzielenie każdej z rzeczywistych wartości krzywej osobniczej przez odpowiadającą jej w danym punkcie wartość dopasowanej krzywej. Uzyskane tym sposobem chronologie porównano ze sobą. Przeprowadzono również analizę lat wskaźnikowych poszczególnych prób [Schweingruber i in. 1990], sku- 12

5 Wpływ emisji zanieczyszczeń atmosferycznych przez Zakłady Chemiczne... piając się na negatywnych latach wskaźnikowych, których wystąpienie jest zwykle uwarunkowane klimatycznie [Zielski, Krąpiec 2004]. Lata negatywne to takie lata, w których większość drzew (rosnących zarówno w pobliżu zakładów chemicznych, jak i w obrębie stanowiska referencyjnego) wykształciła węższe przyrosty niż w roku poprzednim. Wyznaczono czasowe przedziały redukcji dotyczące wszystkich rzeczywistych sekwencji przyrostowych prób nawierconych w rejonie Zakładów Tarnowskie Góry. Redukcje wyznaczano w odniesieniu do gwałtownego spadku szerokości przyrostów rocznych występującego z roku na rok. Wielkość redukcji wyliczano ze stosunku sumy szerokości wszystkich przyrostów zaliczonych do okresu redukcji do sumy szerokości przyrostów takiej samej liczby słojów z okresu poprzedzającego redukcję szerokości przyrostów rocznych [Schweingruber i in. 1985]. Obliczone redukcje zaklasyfikowano do trzech grup: redukcje średnie od 30 do 50%, redukcje silne od 51 do 70% oraz redukcje bardzo silne (powyżej 70%). Nie brano pod uwagę redukcji poniżej 30% oraz trwających mniej niż trzy lata. Program Quercus posłużył do wyznaczenia okresów redukcji oraz obliczenia ich wartości [Walanus 2002]. 4. CHARAKTERYSTYKA ZAKŁADÓW CHEMICZNYCH TARNOWSKIE GÓRY Zakłady Chemiczne Tarnowskie Góry, dalej zwane też Zakładami, powstały w 1922 r. Funkcjonowały one na miejscu istniejącej wcześniej huty żelaza i papierni. Po rozruchu Zakładów produkcja ruszyła na dużą skalę w roku 1925, kiedy rozpoczęto produkcję siarczanu miedzi, siarczanu glinu i ałunu glinowo potasowego oraz chlorku baru uzyskiwanego przez redukcję w ręcznych piecach muflowych, czemu towarzyszyła znaczna emisja szkodliwych substancji do atmosfery. Rok później, t.j. w roku 1926, uruchomiono produkcję kwasu barowego i boraksu [Biernacki 1983]. Przed II wojną światową rocznie (dane za 1938 r.) produkowano w Zakładach 2,5 tys. ton siarczanu glinowego i 1,5 tony litoponu i ponad 4 tys. ton innych produktów. Niewiele wiadomo o zanieczyszczeniu atmosfery przez Zakłady w tamtym czasie. W roku 1954 zmodernizowano linie do produkcji siarczanu miedzi, której wydajność wzrosła z 0,6 do 1,4 ton rocznie. W roku 1958 otwarto nowy oddział soli barowej o zdolności produkcyjnej 3,5 ton rocznie, a także przekazano do eksploatacji oddział siarki elementarnej [Biernacki 1983]. Wzrost produkcji musiał wpływać negatywnie na środowisko, ponieważ produkcji towarzyszyła emisja oparów z reaktorów bezpośrednio do atmosfery. Opary zawierały spore ilości siarkowodoru, amoniaku, chlorowodoru, chlorku baru, żrącej sody, dwutlenku siarki, chlorków, siarczanu barowego, siarczanu cynkowego. 13

6 Ireneusz Malik i in. Na początku lat sześćdziesiątych w Zakładach Chemicznych Tarnowskie Góry wzrosła znacznie produkcja sadzy aktywnej. Według relacji pracowników był to okres szczególnie silnego zanieczyszczenia atmosfery przez Zakłady. Linię produkcyjną sadzy cechowała duża awaryjność. Emitowane w czasie tej produkcji dymy, zawierające naftalen i antracen, niekorzystnie wpłynęły na stan otaczających zakład drzewostanów, spowodowały wyginięcie wszystkich sosen rosnących w promieniu do 1 km już w latach sześćdziesiątych XX wieku (wiadomość ustna, pozyskana w Nadleśnictwie Świerklaniec ). W latach siedemdziesiątych XX w. władze podjęły próby nasadzenia roślin wokół Zakładów, tak aby degradacja drzewostanów nie była widoczna. Po wielu próbach okazało się, że jedynie oliwnik wąskolistny rozrósł się wokół Zakładów i można go tam spotkać do dzisiaj. W roku 1960 uruchomiono linię produkcyjną kwasu solnego. W latach siedemdziesiątych XX w. zwiększająca się produkcja osiągnęła najwyższy poziom w historii Zakładów, przy czym doszło do zmiany profilu produkcji zrezygnowano z produkcji komponentów nieorganicznych, w tym sadzy aktywnej, na rzecz produkcji nieorganicznej, głównie litoponu (rys. 2). Wytwarzaniu litoponu towarzyszyła emisja dużych ilości dwutlenku siarki i chlorowodoru do atmosfery. W latach osiemdziesiątych XX w. produkcja stopniowo malała, a po roku 1989 na zakłady nałożone zostały wysokie kary za szkodliwe oddziaływanie na środowisko. W roku 1994 Zakłady Chemiczne Tarnowskie Góry w Tarnowskich Górach wpisano na listę 80 największych trucicieli w Polsce [Raport zanieczyszczenia 2001]. W roku 1995 Zakłady Tarnowskie Góry postawiono w stan likwidacji. Rys. 2. Wielkość produkcji w Zakładach Chemicznych Tarnowskie Góry w latach Fig. 2. Production volume at the Chemical Plant Tarnowskie Góry in 1945 to

7 Wpływ emisji zanieczyszczeń atmosferycznych przez Zakłady Chemiczne ZAPIS ZANIECZYSZCZENIA ATMOSFERY PRZEZ ZAKŁADY CHEMICZNE TARNOWSKIE GÓRY W PRZYROSTACH ROCZNYCH SOSEN Wyróżniono kilkanaście negatywnych lat wskaźnikowych występujących zarówno w skali referencyjnej, jak i wśród drzew rosnących wokół Zakładów Chemicznych Tarnowskie Góry (rys. 3). Lata te nie są związane z zanieczyszczeniem atmosfery wynikającym z działalności zakładów chemicznych, wiele z nich ma uwarunkowania klimatyczne, np. rok 1940, w którym przyrosty sosen rosnących w Europie Środkowej były szczególnie wąskie, po srogiej zimie [Zielski, Krąpiec 2004]. Niektóre redukcje przyrostów stwierdzone w sosnach rosnących wokół Zakładów, mogą być częściowo wynikiem uwarunkowań klimatycznych, a częściowo wiązać się z emisją zanieczyszczeń do atmosfery, np. przyrosty w roku wskaźnikowym 1979 są efektem srogiej zimy w sezonie 1978/79 i emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Podobny efekt nakładania się zanieczyszczenia atmosfery i czynników klimatycznych na redukcję przyrostów obserwował Nash i in. [1975]. W przyrostach sosen rosnących wokół Zakładów zaobserwowano, w porównaniu do szerokości przyrostów rocznych sosen ze stanowiska referencyjnego, redukcję przyrostów rocznych w latach (rys. 3). Rys. 3. Chronologie reperowe i lokalna wraz z chronologiami skonstruowanymi na poszczególnych stanowiskach, dodatkowo wyróżniono negatywne lata wskaźnikowe Fig. 3. Reference, local and site chronologies, pointer years are also marked Oznacza to, że w tym okresie szerokość przyrostów rocznych sosen rosnących w sąsiedztwie Zakładów uległa zmniejszeniu w wyniku oddziaływania czynnika lokalnego. Biorąc po uwagę odwrotną proporcjonalność między wielkością produkcji w Zakładach Che- 15

8 Ireneusz Malik i in. micznych a szerokością przyrostów rocznych stwierdzono, że czynnikiem lokalnym ograniczającym przyrost sosen były zanieczyszczenia emitowane do atmosfery przez Zakłady Chemiczne Tarnowskie Góry (rys. 4). Rys. 4. Wykresy prezentujące odwrotną proporcjonalność pomiędzy szerokością przyrostów rocznych na stanowisku 4 a wielkością produkcji w Zakładach (czas w którym występuje odwrotna proporcjonalność zaznaczono szarym kolorem) Fig. 4. Graph showing inverse proportionality between the tree ring width and the volume of production in the Chemical Plants in site 4 (time with inverse proportionality was marked by grey) Porównując przebieg skali referencyjnej do skali utworzonej z drzew rosnących w sąsiedztwie Zakładów wyróżniono dodatkowo dwa okresy, w których u sosen rosnących w pobliżu Zakładów wystąpiły redukcje przyrostów rocznych: lata , oraz lata Pierwszy okres redukcji, zbiega się czasowo z początkiem funkcjonowania Zakładów Chemicznych Tarnowskie Góry. Rozruch linii produkcyjnych zwykle prowadził do zwiększonej emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Biorąc pod uwagę stosunkowo niewielki poziom produkcji w Zakładach na początku ich funkcjonowania, okres ten musiał cechować się bardzo silnym zanieczyszczeniem atmosfery. Funkcjonowały wtedy w Zakładzie niskie kominy, które nie rozpraszały zanieczyszczeń, dlatego w latach redukcje przyrostów zarejestrowano głównie na stanowiskach 3 i 4, położonych w sąsiedztwie Zakładów Chemicznych (rys. 5 i 6). 16

9 Wpływ emisji zanieczyszczeń atmosferycznych przez Zakłady Chemiczne... Rys. 5. Standaryzowane chronologie skonstruowane z rdzeni pobranych z sosen rosnących na poszczególnych stanowiskach Fig. 5. Standarized chronologies developed from pines growing on individual sampling sites Rys. 6. Redukcje przyrostów rocznych wyznaczone dla sosen rosnących na poszczególnych stanowiskach Fig. 6. Tree ring reduction for pines growing on studied sampling sites 17

10 Ireneusz Malik i in. W latach Zakłady Chemiczne już nie funkcjonowały, co oznacza, że inne przyczyny zadecydowały o redukcjach przyrostów rocznych sosen rosnących wokół Zakładów. Zaznaczyć trzeba, że redukcja przyrostów dotknęła mniejszej liczby drzew niż w okresie intensywnego funkcjonowania Zakładu (rys. 6). Biorąc pod uwagę brak uciążliwej działalności przemysłowej zlokalizowanej w pobliżu drzewostanów sosnowych rosnących w sąsiedztwie niedziałających już Zakładów, należy przyjąć, że do redukcji ich przyrostów mogły przyczynić się np. zanieczyszczenia komunikacyjne, związane ze zwiększającą się liczbą samochodów. Identyfikacja czynników odpowiedzialnych za redukcję szerokości słojów wykształcanych przez sosny w ostatnich latach wymaga jednak podjęcia dodatkowych badań. Redukcje przyrostów rocznych sosen są szczególnie duże w latach (rys. 5, 6). Wydaje się, że w tym czasie wpływ na szerokość przyrostów rocznych wywarło kilka nakładających się czynników. Na pewno emisja zanieczyszczeń z Zakładów przyczyniła się do tej redukcji. Na stanowiskach 2, 3 i 4 redukcje rozpoczęły się już w latach pięćdziesiątych XX w., a na stanowisku 1 nawet w Ma to z dużym prawdopodobieństwem związek ze wzrostem produkcji komponentów organicznych w Zakładach Chemicznych Tarnowskie Góry, w szczególności sadzy aktywnej. Od początku lat sześćdziesiątych XX w. redukcje przyrostów sosen stają się szczególnie duże. W tym czasie Zakłady przekształcają swój profil produkcji, wprowadzając technologie do wytwarzania komponentów nieorganicznych, o bardzo dużych możliwościach produkcyjnych. Uruchomiona zostaje także szkodliwa dla środowiska linia produkcji kwasu solnego. W roku 1960 zostaje uruchomiona także Huta Cynku Miasteczko Śląskie, która emitowała do atmosfery znaczne ilości dwutlenku siarki niszczącego aparat asymilacyjny drzew i w konsekwencji prowadzącego do redukcji ich przyrostów rocznych [Orzeł 1996; Malik i in. 2010; Malik i in. 2009]. Ponadto w latach wystąpiła duża emisja zanieczyszczeń atmosferycznych w całym Górnośląskim Okręgu Przemysłowym. Wcześniejsze badania wykazały, że sosny rosnące na stanowiskach położonych w odległości km od Zakładów nie posiadają tak dużych redukcji, jak te rosnące w bezpośrednim ich sąsiedztwie [Malik i in. 2009]. Oznacza to, że z pewnością redukcje przyrostów w latach są efektem oddziaływania czynnika lokalnego, jednak nie wiadomo, w jakim stopniu o redukcjach zadecydowała emisja z Zakładów Chemicznych Tarnowskie Góry, a w jakim stopniu z Huty Cynku Miasteczko Śląskie. Od roku 1980 wraz ze zmniejszeniem wielkości produkcji w Zakładach Chemicznych Tarnowskie Góry zmniejsza się liczba redukcji obserwowanych w przyrostach rocznych sosen. Od roku 1990 Zakłady zaczynają stopniowo podupadać, by w 1995 r. zostać zamknięte. Od tego czasu do 2002 r. nie stwierdzono redukcji przyrostów rocznych w badanych drzewach. Jednocześnie leśnicy z Nadleśnictwa Świerklaniec i okoliczni mieszkańcy zauważyli, że las sosnowy po zamknięciu Zakładów zaczął się regenerować (informacje ustne). Wydaje się zatem, że Zakłady Chemiczne Tarnowskie Góry w dużym stopniu przyczynia- 18

11 Wpływ emisji zanieczyszczeń atmosferycznych przez Zakłady Chemiczne... ły się do redukcji przyrostów rocznych zaobserwowanych u sosen rosnących wokół Zakładów. Należy jednak wziąć pod uwagę, że w latach dziewięćdziesiątych XX w. zlikwidowano wiele zakładów w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym i w ciągu ostatnich 30 lat do atmosfery emitowanych było znacznie mniej zanieczyszczeń niż wcześniej. 5. WNIOSKI Przedstawione informacje i ich analiza pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków: 1. Sosny rosnące wokół Zakładów Chemicznych Tarnowskie Góry wykształciły zredukowane przyrosty roczne w latach , i Z porównania przebiegu krzywych dendrochronologicznych skonstruowanych dla sosen na stanowisku referencyjnym i dla sosen rosnących w sąsiedztwie Zakładów wynika, że o redukcjach sosen rosnących w pobliżu Zakładów zadecydował czynnik lokalny. Biorąc pod uwagę odwrotną proporcjonalność pomiędzy wielkością produkcji w Zakładach a szerokością przyrostów rocznych sosen stwierdzono, że redukcje te są wywołane w znacznym stopniu poprzez emisję zanieczyszczeń atmosferycznych z Zakładów Chemicznych. 2. Rozpoczęcie działalności Zakładów w 1922 r. i wdrażanie nowych technologii zbiegło się z okresem redukcji przyrostów rocznych obserwowanych u sosen rosnących w ich sąsiedztwie. Produkcja była największa w latach , wtedy sosny wykształciły najsilniej zredukowane przyrosty. Nie można wykluczyć, że na wielkość redukcji przyrostów w latach wpłynęła emisja z GOP oraz z znajdującej się stosunkowo blisko Huty Cynku Miasteczko Śląskie. 3. W latach stopniowo obniża się wielkość produkcji w Zakładach Chemicznych Tarnowskie Góry, zmniejszyła się wtedy liczba sosen, u których zaobserwowano redukcję przyrostów rocznych. Po likwidacji Zakładów w 1995 r., u sosen nie zaobserwowano już redukcji przyrostów. Pojawiły się one ponownie u części drzew po 2002 r., jednak na obecnym etapie badań trudno ustalić przyczynę redukcji obecnych w przyrostach rocznych sosen w ostatnim czasie. Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach jako projekt badawczy Nr N N PIŚMIENNICTWO BIERNACKI W lat Zakładów Chemicznych Tarnowskie Góry. Zakłady Chemiczne Tarnowskie Góry. Tarnowskie Góry: COOK E. R., HOLMES R. L User manual for Program ARSTAN. Laboratory of Tree- Ring Research, University of Arizona. Tucson. Arizona. USA. 19

12 Ireneusz Malik i in. COOK E., INNES J Tree ring analysis as an aid to evaluating the effects of air pollution on tree growth. W: G.M. Woodwell, (red.) Biologic Markers of Air-Pollution Stress and Damage in Forests. National Academy Press, Washington. DANEK M The influence of industry on scots pine stands in the south-eastern part of the Silesia Kraków Upland (Poland) on the basis of dendrochronological analysis. Water, Air and Soil Pollution 185: DUCHESNE L., OUIMET R., HOULE D Basal area growth of sugar maple in relation to acid deposition, stand health, and soil nutrients. Journal of Environmental Quality 31: IVSHIN A. P., SHIYTOV S. G The assessment of subtundra forest degradation by dendrochronological methods in the Norilsk industrial area. Dendrochronologia 13: JÄMBÄCK J., HEIKKINEN O., TUOVINEN M., AUTIO J The effect of air-borne pollutants on the growth of Pinus sylvestris in the City of Oulu, Finland. Fennia 177: KENNEDY-SUTHERLAND E., MARTIN B Growth response o Pseudotsuga menziesii to air pollution from cooper smelting. Canadian Journal of Forest Research 20: KRĄPIEC M., SZYCHOWSKA-KRĄPIEC E Tree-ring estimation of the effect of industrial pollution on pine (Pinus sylvestris) and fir (Abies alba) in the Ojców National Park (Southern Poland). Nature Conservation 58: KRAWCZYK A., KRĄPIEC M Dendrochronologiczna baza danych. Materiały II Krajowej Konferencji: Komputerowe wspomaganie badań naukowych. Wrocław. MALIK I., DANEK M., DANEK T., KRĄPIEC M., WISTUBA M Zanieczyszczenie atmosfery przez zakłady przemysłowe położone w północnej części Wyżyny Śląskiej zapisane w przyrostach rocznych sosny zwyczajnej. Czasopismo Geograficzne 80: MALIK I., DANEK M., KRĄPIEC M Air pollution recorded in Scots Pine growing near a chemical plant, preliminary results and perspective (Upper Silesia, southern Poland). TRACE Tree Rings in Archaeology Climatology and Ecology 8: NASH T.H., FRITTS H.C., STOKES M.A A technique for examining nonclimatic variation in widths of annual tree rings with special reference to air pollution. Tree-Ring Bulletin 35: NÖJD P., MIKKOLA K., SARANPÄÄ P History of forest damage in Monchegorsk, Kola; a retrospective analysis based on tree rings. Canadian Journal of Forest Research 26: OLEKSYN J High growth of different European Scots pine provenances in a heavy polluted and control environment. Environmental Pollution 55: ORZEŁ S Dynamika przyrostu grubości drzewostanów sosnowych położonych w zasięgu emisji zakładów przemysłu metali kolorowych. Sylwan 140: Raport zanieczyszczenia gruntu oraz wód powierzchniowych i podziemnych wokół Zakładów Chemicznych Tarnowskie Góry Tarnowskie Góry. 20

13 Wpływ emisji zanieczyszczeń atmosferycznych przez Zakłady Chemiczne... SCHWEINGRUBER F. H., KONTIC R., NIEDERER M., NIPPEL C.A., WINKLER-SEIFERT A Diagnosis and distribution of conifer decay in the Swiss Rhone Valley a dendrochronological study. W: H. Turner, W. Tranquillini (red.). Establishment and Tendingof Subalpine Forest. Eidg. Anst. Forstl. Versuchsswes, Berno. SCHWEINGRUBER F.H., ECKSTEIN D., SERRE-BACHET F., BRÄKER O.U Identification, presentation and interpretation of event years and pointer years in dendrochronology. Dendrochronologia 8: STOECKHARDT J.A Untersuchungen uber die schadliche Einwirkung des Huttenund Steinkohlenrauches auf das Wachsthum der Pflanzen, insbesondere der Fichte und Tanne. Tharandter forstliches Jahrbuch 21: WALANUS A Program Quercus. Instrukcja obsługi. Kraków. WÓJCIK R., BUCZKOWSKI R., Analiza przestrzenna rozmieszczenia uszkodzeń drzewostanów powodowanych przez przemysł w Nadleśnictwie Świerklaniec. W: R. Siwicki (red.). Reakcje biologiczne drzew na zanieczyszczenia przemysłowe, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań. ZIELSKI A Straty na przyroście radialnym drewna u sosen rosnących w sąsiedztwie Zakładów Celulozy i Papieru (ZCP) w Kwidzynie w świetle badań dendrochronologicznych W: Taktyka adaptacyjna populacji i biocenoz poddanych antropopresji. Wyd. SGGW-AR, Warszawa. ZIELSKI A., KRĄPIEC M Dendrochronologia. PWN, Warszawa. 21

Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych nr 54, 2012 r. Słowa kluczowe: zanieczyszczenie powietrza, redukcje przyrostów rocznych, śmiertelność

Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych nr 54, 2012 r. Słowa kluczowe: zanieczyszczenie powietrza, redukcje przyrostów rocznych, śmiertelność Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych nr 54, 2012 r. Ireneusz Malik*, Małgorzata Danek**, Ewa Marchwińska-Wyrwał***, Tomasz Danek****, Małgorzata Wistuba*****, Marek Krąpiec******, Beata Woskowicz-Ślęzak*******

Bardziej szczegółowo

OCHRONA ŚRODOWISKA I ZASOBÓW NATURALNYCH

OCHRONA ŚRODOWISKA I ZASOBÓW NATURALNYCH OCHRONA ŚRODOWISKA I ZASOBÓW NATURALNYCH nr 47 INSTYTUT OCHRONY ŚRODOWISKA PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY Warszawa 2011 KOMITET WYDAWNICZY INSTYTUTU OCHRONY ŚRODOWISKA PAŃSTWOWEGO INSTYTUTU BADAWCZEGO Prof.

Bardziej szczegółowo

Porównanie sekwencji przyrostowych jesionu wyniosłego i olszy czarnej rosnących w bliskim sąsiedztwie

Porównanie sekwencji przyrostowych jesionu wyniosłego i olszy czarnej rosnących w bliskim sąsiedztwie Porównanie sekwencji przyrostowych jesionu wyniosłego i olszy czarnej rosnących w bliskim sąsiedztwie Rafał Wojtan, Robert Tomusiak ARTYKUŁY / ARTICLES Abstrakt. W pracy podjęto próbę określenia czy drzewa

Bardziej szczegółowo

Redukcje przyrostów rocznych świerka pospolitego... tle zmian zanieczyszczenia powietrza w relacji do liczby zachorowań ludzi przykład z Zakopanego

Redukcje przyrostów rocznych świerka pospolitego... tle zmian zanieczyszczenia powietrza w relacji do liczby zachorowań ludzi przykład z Zakopanego Redukcje przyrostów rocznych świerka pospolitego na tle zmian zanieczyszczenia powietrza w relacji do liczby zachorowań ludzi przykład z Zakopanego Paweł Rutkiewicz, Ireneusz Malik, Małgorzata Wistuba

Bardziej szczegółowo

The impact of the atmospheric pollu on on pine tree-stands in marshy forests of the Orawa Nowy Targ peat bogs

The impact of the atmospheric pollu on on pine tree-stands in marshy forests of the Orawa Nowy Targ peat bogs ARTYKUŁY Chrońmy Przyr. Ojcz. 65 (6): 423 430, 2009. Wpływ zanieczyszczeń atmosferycznych na drzewostany sosnowe borów bagiennych torfowisk orawsko-nowotarskich The impact of the atmospheric pollu on on

Bardziej szczegółowo

Strukturalne właściwości drewna sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) w zależności od strony świata wstępne wyniki badań

Strukturalne właściwości drewna sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) w zależności od strony świata wstępne wyniki badań Strukturalne właściwości drewna sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) w zależności od strony świata wstępne wyniki badań Paulina Rola, Paweł Staniszewski, Robert Tomusiak, Paweł Sekrecki, Natalia Wysocka

Bardziej szczegółowo

Exposure assessment of mercury emissions

Exposure assessment of mercury emissions Monitoring and Analityka Zanieczyszczen Srodowiska Substance Flow of Mercury in Europe Prof. dr hab. inz. Jozef PACYNA M.Sc. Kyrre SUNDSETH Perform a litterature review on natural and anthropogenic emission

Bardziej szczegółowo

Warszawa, dnia 30 lipca 2015 r. Poz. 1070 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 13 lipca 2015 r.

Warszawa, dnia 30 lipca 2015 r. Poz. 1070 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 13 lipca 2015 r. DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 30 lipca 2015 r. Poz. 1070 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 13 lipca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad

Bardziej szczegółowo

Tajemnice drzewostanu sosnowego jednego z najstarszych poligonów w Europie Poligonu Drawskiego

Tajemnice drzewostanu sosnowego jednego z najstarszych poligonów w Europie Poligonu Drawskiego Tajemnice drzewostanu sosnowego jednego z najstarszych poligonów w Europie Poligonu Drawskiego ARTYKUŁY / ARTICLES Abstrakt. Na terenie Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych (Poligonu Drawskiego) występuje

Bardziej szczegółowo

Dendrochronologiczna analiza przyrostów rocznych jodły pospolitej (Abies alba Mill.) na Pojezierzu Olsztyńskim (Nadleśnictwo Wichrowo)

Dendrochronologiczna analiza przyrostów rocznych jodły pospolitej (Abies alba Mill.) na Pojezierzu Olsztyńskim (Nadleśnictwo Wichrowo) sylwan nr 11: 35 40, 2007 Dendrochronologiczna analiza przyrostów rocznych jodły pospolitej (Abies alba Mill.) na Pojezierzu Olsztyńskim (Nadleśnictwo Wichrowo) Dendrochronological analysis of silver fir

Bardziej szczegółowo

NAPRĘŻENIA ŚCISKAJĄCE PRZY 10% ODKSZTAŁCENIU WZGLĘDNYM PRÓBEK NORMOWYCH POBRANYCH Z PŁYT EPS O RÓŻNEJ GRUBOŚCI

NAPRĘŻENIA ŚCISKAJĄCE PRZY 10% ODKSZTAŁCENIU WZGLĘDNYM PRÓBEK NORMOWYCH POBRANYCH Z PŁYT EPS O RÓŻNEJ GRUBOŚCI PRACE INSTYTUTU TECHNIKI BUDOWLANEJ - KWARTALNIK 1 (145) 2008 BUILDING RESEARCH INSTITUTE - QUARTERLY No 1 (145) 2008 Zbigniew Owczarek* NAPRĘŻENIA ŚCISKAJĄCE PRZY 10% ODKSZTAŁCENIU WZGLĘDNYM PRÓBEK NORMOWYCH

Bardziej szczegółowo

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA GEOGRAPIDCA PHYSICA 3, 1998 Grzegorz Szalach, Grzegorz Żarnowiecki KONSEKWENCJE ZMIANY LOKALIZACJI STACJI METEOROLOGICZNEJ W KIELCACH THE CONSEQUENCES OF THE TRANSFER

Bardziej szczegółowo

Nauka o produkcyjności lasu

Nauka o produkcyjności lasu Nauka o produkcyjności lasu Wykład 4 Studia I Stopnia, kierunek leśnictwo Treść Podstawy dendrologii, dendroklimatologii i zagadnień pokrewnych Wzrost drzew pierwotny wydłuŝanie dzięki merystemom apikalnym

Bardziej szczegółowo

Wpływ warunków klimatycznych na szerokość przyrostów rocznych modrzewia (Larix decidua Mill.) rosnącego w północnej części województwa małopolskiego*

Wpływ warunków klimatycznych na szerokość przyrostów rocznych modrzewia (Larix decidua Mill.) rosnącego w północnej części województwa małopolskiego* sylwan 153 (11): 768 776, 2009 Wpływ warunków klimatycznych na szerokość przyrostów rocznych modrzewia (Larix decidua Mill.) rosnącego w północnej części województwa małopolskiego* The influence of climate

Bardziej szczegółowo

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS KSZTAŁTOWANIE SIĘ WIELKOŚCI OPADÓW NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA MIEJSKIEGO KRAKOWSKIEGO

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS KSZTAŁTOWANIE SIĘ WIELKOŚCI OPADÓW NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA MIEJSKIEGO KRAKOWSKIEGO ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA GEOGRAPHICA PHYSICA 3, 1998 Elżbieta Cebulak KSZTAŁTOWANIE SIĘ WIELKOŚCI OPADÓW NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA MIEJSKIEGO KRAKOWSKIEGO THE PRECIPITATION ON THE AREA OF CRACOW

Bardziej szczegółowo

Katedra Łowiectwa i Ochrony Lasu, Wydział Leśny, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Katedra Łowiectwa i Ochrony Lasu, Wydział Leśny, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu LOGO Wpływ podszytu bukowego (Fagus sylvatica L.) na chemizm opadu podkoronowego w monokulturach sosnowych (Pinus sylvestris L.) na gruntach porolnych w Nadleśnictwie Tuczno Influence of beach undergrowth

Bardziej szczegółowo

Zanieczyszczenie atmosfery i terenu wpływa pośrednio na rozwój lasu. Naruszona bowiem zostaje równowaga chemiczna i zmieniony odczyn ph w środowisku

Zanieczyszczenie atmosfery i terenu wpływa pośrednio na rozwój lasu. Naruszona bowiem zostaje równowaga chemiczna i zmieniony odczyn ph w środowisku Ochrona lasów Zanieczyszczenie atmosfery i terenu wpływa pośrednio na rozwój lasu. Naruszona bowiem zostaje równowaga chemiczna i zmieniony odczyn ph w środowisku glebowym. Działanie bezpośrednie, jak

Bardziej szczegółowo

Rola wskaźnika NAO w kształtowaniu przyrostów rocznych sosny zwyczajnej

Rola wskaźnika NAO w kształtowaniu przyrostów rocznych sosny zwyczajnej K. Piotrowicz, R. Twardosz (red.) Wahania klimatu w różnych skalach przestrzennych i czasowych Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Jagielloński Kraków, 2007, 323-330 Rola wskaźnika

Bardziej szczegółowo

Charakterystyka dendrochronologiczna drzew rosnących na wydmach nadmorskich

Charakterystyka dendrochronologiczna drzew rosnących na wydmach nadmorskich Charakterystyka dendrochronologiczna drzew rosnących na wydmach nadmorskich Adrian Olesiak, Robert Tomusiak, Wojciech Kędziora, Rafał Wojtan ARTYKUŁY / ARTICLES Abstrakt. Specyficzną cechą wydm nadmorskich

Bardziej szczegółowo

Przyrosty roczne i stan zdrowotny drzewostanu sosnowego na strzelnicy Jaworze na Poligonie Drawskim

Przyrosty roczne i stan zdrowotny drzewostanu sosnowego na strzelnicy Jaworze na Poligonie Drawskim Przyrosty roczne i stan zdrowotny drzewostanu sosnowego na strzelnicy Jaworze na Poligonie Drawskim ARTYKUŁY / ARTICLES Abstrakt. Poligon Drawski to jeden z największych ośrodków militarnych zarówno w

Bardziej szczegółowo

PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA Prądnik. Prace Muz. Szafera

PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA Prądnik. Prace Muz. Szafera PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA Prądnik. Prace Muz. Szafera 19 219 230 2009 Magdalena Opała Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, Katedra Klimatologii ul. Będzińska 60,

Bardziej szczegółowo

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND

Bardziej szczegółowo

Wpływ działalności przemysłowej na drzewostany sosnowe w rejonie Tarnobrzega w świetle analizy dendrochronologicznej*

Wpływ działalności przemysłowej na drzewostany sosnowe w rejonie Tarnobrzega w świetle analizy dendrochronologicznej* sylwan 153 (12): 825 835, 2009 Wpływ działalności przemysłowej na drzewostany sosnowe w rejonie Tarnobrzega w świetle analizy dendrochronologicznej* The influence of industry on Scots pine stands in the

Bardziej szczegółowo

Ostateczna postać długotrwałych zmian w określonych warunkach klimatyczno-geologicznych to:

Ostateczna postać długotrwałych zmian w określonych warunkach klimatyczno-geologicznych to: WYDZIAŁ: GEOLOGII, GEOFIZYKI I OCHRONY ŚRODOWISKA KIERUNEK STUDIÓW: OCHRONA ŚRODOWISKA RODZAJ STUDIÓW: STACJONARNE I STOPNIA ROK AKADEMICKI 2014/2015 WYKAZ PRZEDMIOTÓW EGZAMINACYJNYCH: I. Ekologia II.

Bardziej szczegółowo

Zapis zanieczyszczenia powietrza w przyrostach rocznych drzew

Zapis zanieczyszczenia powietrza w przyrostach rocznych drzew Przegląd Geograficzny, 2014, 86, 3, s. 317-338 PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY 2014, 86, 3, s. 317-338 Zapis zanieczyszczenia powietrza w przyrostach rocznych drzew The record of air pollution in tree rings FILIP

Bardziej szczegółowo

CURRICULUM VITAE. Karol Bronisz Dr inż.

CURRICULUM VITAE. Karol Bronisz Dr inż. CURRICULUM VITAE PODSTAWOWE INFORMACJE Karol Bronisz Dr inż. Adres Ul. Nowoursynowska 159 Bud. 34 Samodzielna Pracownia Dendrometrii i Nauki o Produkcyjności Lasu Wydział Leśny, SGGW 02 776 Warszawa Telefon

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI / INDEX OGRÓD GARDEN WYPOSAŻENIE DOMU HOUSEHOLD PRZECHOWYWANIE WINA WINE STORAGE SKRZYNKI BOXES

SPIS TREŚCI / INDEX OGRÓD GARDEN WYPOSAŻENIE DOMU HOUSEHOLD PRZECHOWYWANIE WINA WINE STORAGE SKRZYNKI BOXES KATALOG 2016 CATALOGUE 2016 SPIS TREŚCI / INDEX WYPOSAŻENIE DOMU HOUSEHOLD OGRÓD GARDEN PRZECHOWYWANIE WINA WINE STORAGE 31-38 21-30 4-20 SKRZYNKI BOXES 39-65 3 WYPOSAŻENIE DOMU HOUSEHOLD 4 WYPOSAŻENIE

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie z wyjazdu badawczo-szkoleniowego do Syczuanu (Chiny) Chengdu listopad 2015 r.

Sprawozdanie z wyjazdu badawczo-szkoleniowego do Syczuanu (Chiny) Chengdu listopad 2015 r. Sprawozdanie z wyjazdu badawczo-szkoleniowego do Syczuanu (Chiny) Chengdu - 05-25 listopad 2015 r. W dniach 5-25 listopada 2015 roku odbył się wyjazd badawczo-szkoleniowy do Chin, w ramach współpracy z

Bardziej szczegółowo

Sygnał klimatyczny w przyrostach rocznych buka zwyczajnego (Fagus sylvatica L.) w Bieszczadach

Sygnał klimatyczny w przyrostach rocznych buka zwyczajnego (Fagus sylvatica L.) w Bieszczadach Sygnał klimatyczny w przyrostach rocznych buka zwyczajnego (Fagus sylvatica L.) w Bieszczadach Longina Chojnacka-Ożga, Wojciech Ożga ARTYKUŁY / ARTICLES Abstrakt. Badania przeprowadzono w 8 starych drzewostanach

Bardziej szczegółowo

Akademia Morska w Szczecinie. Wydział Mechaniczny

Akademia Morska w Szczecinie. Wydział Mechaniczny Akademia Morska w Szczecinie Wydział Mechaniczny ROZPRAWA DOKTORSKA mgr inż. Marcin Kołodziejski Analiza metody obsługiwania zarządzanego niezawodnością pędników azymutalnych platformy pływającej Promotor:

Bardziej szczegółowo

Budowa drewna iglastego

Budowa drewna iglastego Drzewo naturalny zapis warunków środowiskowych i zdarzeń losowych Literatura: Zielski A., Krąpiec M. 2004. Dendrochronologia. PWN. DEFINICJE: Co to jest dendrochronologia? Dendrochronologia to nauka (i

Bardziej szczegółowo

Uwzględniono. W uzasadnieniu do Programu dodano zapisy dotyczące energii wiatrowej.

Uwzględniono. W uzasadnieniu do Programu dodano zapisy dotyczące energii wiatrowej. Szczegółowe zestawienie wszystkich uwag i wniosków do projektu uchwały Sejmiku Województwa Mazowieckiego w sprawie określenia programu ochrony powietrza dla strefy mazowieckiej, w której został przekroczony

Bardziej szczegółowo

Streszczenie Programu ochrony powietrza dla strefy miasto Zielona Góra ze względu na przekroczenie wartości docelowej benzo(a)pirenu w pyle PM10

Streszczenie Programu ochrony powietrza dla strefy miasto Zielona Góra ze względu na przekroczenie wartości docelowej benzo(a)pirenu w pyle PM10 Streszczenie Programu ochrony powietrza dla strefy miasto Zielona Góra ze względu na przekroczenie wartości docelowej benzo(a)pirenu w pyle PM10 Zielona Góra, październik 2015r. Streszczenie Programu ochrony

Bardziej szczegółowo

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Władimir Bożiłow 1, Małgorzata Roślak 2, Henryk Stolarczyk 2 1 Akademia Medyczna, Bydgoszcz 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ

Bardziej szczegółowo

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS. WIELOLETNIA ZMIENNOŚĆ WYSTĘPOWANIA BURZ W SZCZECINIE, ŁODZI, KRAKOWIE I NA KASPROWYM WIERCHU W LATAm

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS. WIELOLETNIA ZMIENNOŚĆ WYSTĘPOWANIA BURZ W SZCZECINIE, ŁODZI, KRAKOWIE I NA KASPROWYM WIERCHU W LATAm ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA GEOGRAPHICA PHYSICA 3, 1998 Zuzanna Bielec WIELOLETNIA ZMIENNOŚĆ WYSTĘPOWANIA BURZ W SZCZECINIE, ŁODZI, KRAKOWIE I NA KASPROWYM WIERCHU W LATAm 1954-1993 LONG-TERM VARIABILITY

Bardziej szczegółowo

2. Wyposażenie bazy sprzętu przeciwpożarowego stanowi w szczególności:

2. Wyposażenie bazy sprzętu przeciwpożarowego stanowi w szczególności: Dziennik Ustaw Nr 73-3950- Poz. 824 10. 1. Zabezpieczeniu przeciwpożarowemu lasów służą pasy przeciwpożarowe w lasach położonych przy obiektach mogących stanowić zagrożenie pożarowe lasu. 2. Wyróżnia się

Bardziej szczegółowo

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND

Bardziej szczegółowo

KATOWICE SPECIAL ECONOMIC ZONE GLIWICE SUBZONE and its influence on local economy KATOWICE SPECIAL ECONOMIC ZONE - GLIWICE SUBZONE

KATOWICE SPECIAL ECONOMIC ZONE GLIWICE SUBZONE and its influence on local economy KATOWICE SPECIAL ECONOMIC ZONE - GLIWICE SUBZONE KATOWICE SPECIAL ECONOMIC ZONE GLIWICE SUBZONE and its influence on local economy Definition: WHAT DOES THE SPECIAL ECONOMIC ZONE MEAN? THE SPECIAL ECONOMIC ZONE IS THE SEPERATED AREA WITH ATTRACTIVE TAX

Bardziej szczegółowo

ANALIZA DENDROCHRONOLOGICZNA KOŚCIOŁA p.w. Przemienienia Pańskiego w ŻUKOWIE (woj. mazowieckie, pow. grodziski)

ANALIZA DENDROCHRONOLOGICZNA KOŚCIOŁA p.w. Przemienienia Pańskiego w ŻUKOWIE (woj. mazowieckie, pow. grodziski) Prof. dr hab. Tomasz Ważny Uniwersytet Mikołaja Kopernika Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Pracownia Badań Dendrochronologicznych Ul. Sienkiewicza 30/32 87-100 Toruń twazny@uni.torun.pl Toruń,

Bardziej szczegółowo

Stan zdrowotny drzewostanów sosnowych w Leśnym Zakładzie Doświadczalnym Murowana Goślina w latach

Stan zdrowotny drzewostanów sosnowych w Leśnym Zakładzie Doświadczalnym Murowana Goślina w latach sylwan 153 (8): 528 533, 2009 Cezary Beker Stan zdrowotny drzewostanów sosnowych w Leśnym Zakładzie Doświadczalnym Murowana Goślina w latach 1992 2006 Health condition of Scots pine stands in Murowana

Bardziej szczegółowo

Dendrochronologiczna ocena przyrostu grubości jodły pospolitej (Abies alba Mill.) w Polskich Karpatach

Dendrochronologiczna ocena przyrostu grubości jodły pospolitej (Abies alba Mill.) w Polskich Karpatach Dendrochronologiczna ocena przyrostu grubości jodły pospolitej (Abies alba Mill.) w Polskich Karpatach Bogdan Wertz, Sławomir Wilczyński, Elżbieta Muter ARTYKUŁY / ARTICLES Abstrakt. W pracy analizowano

Bardziej szczegółowo

Dendrochronologia Tworzenie chronologii

Dendrochronologia Tworzenie chronologii Dendrochronologia Dendrochronologia jes nauką wykorzysującą słoje przyrosu rocznego drzew do określania wieku (daowania) obieków drewnianych (budynki, przedmioy). Analizy różnych paramerów słojów przyrosu

Bardziej szczegółowo

Porównanie przyrostów radialnych dębu czerwonego i szypułkowego rosnących w bliskim sąsiedztwie

Porównanie przyrostów radialnych dębu czerwonego i szypułkowego rosnących w bliskim sąsiedztwie Porównanie przyrostów radialnych dębu czerwonego i szypułkowego rosnących w bliskim sąsiedztwie Robert Tomusiak, Rafał Wojtan, Wioleta Arasim ARTYKUŁY / ARTICLES Abstrakt. Gatunki drzew obcego pochodzenia

Bardziej szczegółowo

JAKOŚĆ POWIETRZA W WARSZAWIE

JAKOŚĆ POWIETRZA W WARSZAWIE JAKOŚĆ POWIETRZA W WARSZAWIE Badania przeprowadzone w Warszawie wykazały, że w latach 1990-2007 w mieście stołecznym nastąpił wzrost emisji całkowitej gazów cieplarnianych o około 18%, co przekłada się

Bardziej szczegółowo

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND

Bardziej szczegółowo

Dendrochronologiczna analiza przyrostów rocznych buka zwyczajnego (Fagus sylvatica L.) w Nadleśnictwie Iława

Dendrochronologiczna analiza przyrostów rocznych buka zwyczajnego (Fagus sylvatica L.) w Nadleśnictwie Iława sylwan nr 5: 44 50, 2006 Dendrochronologiczna analiza przyrostów rocznych buka zwyczajnego (Fagus sylvatica L.) w Nadleśnictwie Iława Dendrochronological analysis of European beech (Fagus sylvatica L.)

Bardziej szczegółowo

Zagrożenia środowiskowe na terenach górniczych

Zagrożenia środowiskowe na terenach górniczych Zagrożenia środowiskowe na terenach górniczych dr inż. Henryk KLETA WYDZIAŁ GÓRNICTWA I GEOLOGII POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ Katedra Geomechaniki, Budownictwa Podziemnego i Zarządzania Ochroną Powierzchni Analiza

Bardziej szczegółowo

POMIAR BIOKONCENTRACJI ZANIECZYSZCZEŃ W OCENIE SKAŻENIA ŚRODOWISKA, NARAŻENIA ORGANIZMÓW ORAZ PROGNOZOWANIU EKOLOGICZNYCH EFEKTÓW ZANIECZYSZCZEŃ

POMIAR BIOKONCENTRACJI ZANIECZYSZCZEŃ W OCENIE SKAŻENIA ŚRODOWISKA, NARAŻENIA ORGANIZMÓW ORAZ PROGNOZOWANIU EKOLOGICZNYCH EFEKTÓW ZANIECZYSZCZEŃ Ekonomia i Środowisko 2 (49) 2014 Elżbieta Bonda-Ostaszewska POMIAR BIOKONCENTRACJI ZANIECZYSZCZEŃ W OCENIE SKAŻENIA ŚRODOWISKA, NARAŻENIA ORGANIZMÓW ORAZ PROGNOZOWANIU EKOLOGICZNYCH EFEKTÓW ZANIECZYSZCZEŃ

Bardziej szczegółowo

WPŁYW TECHNICZNEGO UZBROJENIA PROCESU PRACY NA NADWYŻKĘ BEZPOŚREDNIĄ W GOSPODARSTWACH RODZINNYCH

WPŁYW TECHNICZNEGO UZBROJENIA PROCESU PRACY NA NADWYŻKĘ BEZPOŚREDNIĄ W GOSPODARSTWACH RODZINNYCH Inżynieria Rolnicza 4(102)/2008 WPŁYW TECHNICZNEGO UZBROJENIA PROCESU PRACY NA NADWYŻKĘ BEZPOŚREDNIĄ W GOSPODARSTWACH RODZINNYCH Sławomir Kocira Katedra Eksploatacji Maszyn i Zarządzania w Inżynierii Rolniczej,

Bardziej szczegółowo

WSTĘPNE DATOWANIE DENDROCHRONOLOGICZNE DOMU NAROŻNEGO PRZY RYNKU W KÓRNIKU

WSTĘPNE DATOWANIE DENDROCHRONOLOGICZNE DOMU NAROŻNEGO PRZY RYNKU W KÓRNIKU KRZYSZTOF UFNALSKI INSTYTUT DENDROLOGII PAN WSTĘPNE DATOWANIE DENDROCHRONOLOGICZNE DOMU NAROŻNEGO PRZY RYNKU W KÓRNIKU W związku z trwającą dyskusją, dotyczącą wyburzenia domu narożnego przy rynku (plac

Bardziej szczegółowo

Wojciech oleś TeNDeNcje ZMiAN STANU SANiTARNeGo PoWieTRZA ReGioNU GÓRNoślĄSKieGo W ostatnim DWUDZieSToleciU Wstęp

Wojciech oleś TeNDeNcje ZMiAN STANU SANiTARNeGo PoWieTRZA ReGioNU GÓRNoślĄSKieGo W ostatnim DWUDZieSToleciU Wstęp Wojciech Oleś TENDENCJE ZMIAN STANU SANITARNEGO POWIETRZA REGIONU GÓRNOŚLĄSKIEGO W OSTATNIM DWUDZIESTOLECIU Wstęp Region Górnośląski, obejmujący po ostatnich zmianach administracyjnych Polski centralną

Bardziej szczegółowo

VI. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA

VI. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA VI. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA Monitoring of rainfall chemistry and of the deposition of pollutants to the ground Przygotowano w oparciu o zlecone

Bardziej szczegółowo

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND

Bardziej szczegółowo

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA GEOGRAPHICA PHYSICA 3, 1998 Danuta Limanówka ZMIENNOŚĆ WARUNKÓW TERMICZNYCH WYBRANYCH MIAST POLSKI CHANGES OF THE THERMAL CONDmONS IN THE SELECTED POLISH CITIES Opracowanie

Bardziej szczegółowo

ANEKS 5 Ocena poprawności analiz próbek wody

ANEKS 5 Ocena poprawności analiz próbek wody ANEKS 5 Ocena poprawności analiz próbek wody Bilans jonów Zasady ogólne Kontroli jakości danych dokonuje się wykonując bilans jonów. Bilans jonów jest podstawowym testem poprawności wyników analiz chemicznych

Bardziej szczegółowo

WPŁYW ODWODNIENIA NA PRZYROST DRZEW NA TORFOWISKU WILCZE BAGNO W PUSZCZY AUGUSTOWSKIEJ

WPŁYW ODWODNIENIA NA PRZYROST DRZEW NA TORFOWISKU WILCZE BAGNO W PUSZCZY AUGUSTOWSKIEJ ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2008 z. 528: 335-340 WPŁYW ODWODNIENIA NA PRZYROST DRZEW NA TORFOWISKU WILCZE BAGNO W PUSZCZY AUGUSTOWSKIEJ Michał Wróbel Pracownia Gospodarki Wodnej, Zakład

Bardziej szczegółowo

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO ANALIZA ZBIEŻNOŚCI STRUKTUR ZATRUDNIENIA W WYBRANYCH KRAJACH WYSOKOROZWINIĘTYCH

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO ANALIZA ZBIEŻNOŚCI STRUKTUR ZATRUDNIENIA W WYBRANYCH KRAJACH WYSOKOROZWINIĘTYCH ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 32 PRACE KATEDRY EKONOMETRII I STATYSTYKI NR 11 21 BARBARA BATÓG JACEK BATÓG Uniwersytet Szczeciński Katedra Ekonometrii i Statystyki ANALIZA ZBIEŻNOŚCI STRUKTUR

Bardziej szczegółowo

Dendrochronologiczna ocena wpływu imisji przemysłowych na główne gatunki drzew iglastych z Wyżyny Kieleckiej

Dendrochronologiczna ocena wpływu imisji przemysłowych na główne gatunki drzew iglastych z Wyżyny Kieleckiej sylwan 156 (5): 379 390, 2012 Dendrochronologiczna ocena wpływu imisji przemysłowych na główne gatunki drzew iglastych z Wyżyny Kieleckiej Dendrochronological evaluation of the impact of industrial imissions

Bardziej szczegółowo

Ładunek zanieczyszczeń odprowadzonych do Zatoki Gdańskiej, za pośrednictwem cieków i kolektorów ścieków, z terenu Gminy Gdańsk w roku 2010

Ładunek zanieczyszczeń odprowadzonych do Zatoki Gdańskiej, za pośrednictwem cieków i kolektorów ścieków, z terenu Gminy Gdańsk w roku 2010 Zleceniodawca: Gmina Miasta Gdańsk - Wydział Środowiska Wykonawca: Gdański Uniwersytet Medyczny Międzywydziałowy Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej - Zakład Ochrony Środowiska i Higieny Transportu

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie. Małgorzata KLENIEWSKA. nawet już przy stosunkowo niewielkim stężeniu tego gazu w powietrzu atmosferycznym.

Wprowadzenie. Małgorzata KLENIEWSKA. nawet już przy stosunkowo niewielkim stężeniu tego gazu w powietrzu atmosferycznym. Małgorzata KLENIEWSKA Katedra Inżynierii Wodnej i Rekultywacji Środowiska SGGW Zakład Meteorologii i Klimatologii Department of Hydraulic Engineering and Environmental Restoration WAU Division of Meteorology

Bardziej szczegółowo

BADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI

BADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI 14 BADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI 14.1 WSTĘP Ogólne wymagania prawne dotyczące przy pracy określają m.in. przepisy

Bardziej szczegółowo

Leśnictwo. Lesistość według kontynentów 2016-04-13. Poziom rozszerzony

Leśnictwo. Lesistość według kontynentów 2016-04-13. Poziom rozszerzony Leśnictwo Poziom rozszerzony Funkcje przyrodnicze lasów Pochłanianie dwutlenku węgla i produkcja tlenu w procesie fotosyntezy (wpływ na wartość efektu cieplarnianego) Redukcja zanieczyszczeń gazowych i

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów Dz.U.06.58.405 2006-05-16 sprost. Dz.U.2006.82.573 ogólne 2010-08-13 zm. Dz.U.2010.137.923 1 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego

Bardziej szczegółowo

DENDROCHRONOLOGICZNE DATOWANIE WĘGLI DRZEWNYCH Z WCZESNOŚREDNIOWIECZNEGO WAŁU NA WAWELU

DENDROCHRONOLOGICZNE DATOWANIE WĘGLI DRZEWNYCH Z WCZESNOŚREDNIOWIECZNEGO WAŁU NA WAWELU Sprawozdania Archeologiczne, t. 50, 1998 PL ISSN 0081-3834 MAREK KRĄPIEC DENDROCHRONOLOGICZNE DATOWANIE WĘGLI DRZEWNYCH Z WCZESNOŚREDNIOWIECZNEGO WAŁU NA WAWELU Podczas prac związanych z wymianą instalacji

Bardziej szczegółowo

Paweł Kapusta Barbara Godzik Grażyna Szarek-Łukaszewska Małgorzata Stanek. Instytut Botaniki im. W. Szafera Polska Akademia Nauk Kraków

Paweł Kapusta Barbara Godzik Grażyna Szarek-Łukaszewska Małgorzata Stanek. Instytut Botaniki im. W. Szafera Polska Akademia Nauk Kraków Czasowo-przestrzenna zmienność depozycji metali ciężkich w Puszczy Niepołomickiej wyniki długookresowego biomonitoringu z użyciem mchu Pleurozium schreberi Paweł Kapusta Barbara Godzik Grażyna Szarek-Łukaszewska

Bardziej szczegółowo

KSZTAŁTOWANIE MIKROKLIMATU W STREFIE PRZEBYWANIA LUDZI W OBIEKTACH SAKRALNYCH

KSZTAŁTOWANIE MIKROKLIMATU W STREFIE PRZEBYWANIA LUDZI W OBIEKTACH SAKRALNYCH KSZTAŁTOWANIE MIKROKLIMATU W STREFIE PRZEBYWANIA LUDZI W OBIEKTACH SAKRALNYCH WOLSKI Leszek 1 JELEC Paweł 2 1,2 Zakład Instalacji Budowlanych i Fizyki Budowli, Politechnika Warszawska ABSTRACT This script

Bardziej szczegółowo

Bernard Palowski, Ryszard Ciepał,

Bernard Palowski, Ryszard Ciepał, Bernard Palowski, Ryszard Ciepał, Iwona Łukasik, Michał Moczurad OCENA STANU EKOSYSTEMÓW WYBRANYCH REZERWATÓW PRZYRODY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO (NA PODSTAWIE BADAŃ BIOINDYKACYJNYCH) Wstęp Środowisko przyrodnicze

Bardziej szczegółowo

DIVERSITY OF NEEDLES OF THE SCOTS PINE (Pinus sylvestris L.)

DIVERSITY OF NEEDLES OF THE SCOTS PINE (Pinus sylvestris L.) Proceedings of ECOpole DOI: 10.2429/proc.2012.6(2)074 2012;6(2) Monika SPOREK 1 DIVERSITY OF NEEDLES OF THE SCOTS PINE (Pinus sylvestris L.) ZRÓŻNICOWANIE IGLIWIA SOSNY ZWYCZAJNEJ (Pinus sylvestris L.)

Bardziej szczegółowo

PERSPEKTYWY ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU TRANSPORTU DROGOWEGO W POLSCE DO 2030 ROKU

PERSPEKTYWY ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU TRANSPORTU DROGOWEGO W POLSCE DO 2030 ROKU Ekonomia i Środowisko 2 (49) 2014 Tadeusz Pindór Mariusz Trela PERSPEKTYWY ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU TRANSPORTU DROGOWEGO W POLSCE DO 2030 ROKU Tadeusz Pindór, dr hab. inż. Akademia Górniczo-Hutnicza Mariusz

Bardziej szczegółowo

PRAKTYCZNE ASPEKTY WDRAŻANIA BAT W SEKTORZE PRODUKCJI

PRAKTYCZNE ASPEKTY WDRAŻANIA BAT W SEKTORZE PRODUKCJI Seminarium Informacyjno-promocyjne projektu: Propagowanie wzorców produkcji i konsumpcji sprzyjających promocji zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju. PRAKTYCZNE ASPEKTY WDRAŻANIA BAT W SEKTORZE PRODUKCJI

Bardziej szczegółowo

Korzystanie ze środowiska wynikające z eksploatacji inwestycji przedsięwzięć mogących znacząco oddziałowywać na środowisko

Korzystanie ze środowiska wynikające z eksploatacji inwestycji przedsięwzięć mogących znacząco oddziałowywać na środowisko URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO WYDZIAŁ OCHRONY ŚRODOWISKA Katowice, dnia 8 grudnia 2014 r. Korzystanie ze środowiska wynikające z eksploatacji inwestycji przedsięwzięć mogących znacząco oddziałowywać

Bardziej szczegółowo

w gruntach w zasięgu oddziaływania elektrociepłowni owni Czechnica w Siechnicach.

w gruntach w zasięgu oddziaływania elektrociepłowni owni Czechnica w Siechnicach. Rtęć w gruntach w zasięgu oddziaływania elektrociepłowni owni Czechnica w Siechnicach. Ludmiła Polechońska Małgorzata Polechońska CEL BADAŃ rozpoznanie zawartości rtęci w przypowierzchniowej warstwie gleby

Bardziej szczegółowo

Wpływ czynników meteorologicznych na wielkość przyrostów radialnych sosny wejmutki z Płaskowyżu Rybnickiego

Wpływ czynników meteorologicznych na wielkość przyrostów radialnych sosny wejmutki z Płaskowyżu Rybnickiego Wpływ czynników meteorologicznych na wielkość przyrostów radialnych sosny wejmutki z Płaskowyżu Rybnickiego Abstrakt. Sosna wejmutka (Pinus strobus L.) jest gatunkiem drzewa rosnącym naturalnie na wschodnim

Bardziej szczegółowo

Logistyka - nauka. Polski sektor TSL w latach Diagnoza stanu

Logistyka - nauka. Polski sektor TSL w latach Diagnoza stanu Adiunkt/dr Joanna Brózda Akademia Morska w Szczecinie, Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny Transportu, Instytut Zarządzania Transportem, Zakład Organizacji i Zarządzania Polski sektor TSL w latach 2007-2012.

Bardziej szczegółowo

ORGANIZACJA PROCESÓW DYSTRYBUCJI W DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW PRODUKCYJNYCH, HANDLOWYCH I USŁUGOWYCH

ORGANIZACJA PROCESÓW DYSTRYBUCJI W DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW PRODUKCYJNYCH, HANDLOWYCH I USŁUGOWYCH Systemy Logistyczne Wojsk nr 41/2014 ORGANIZACJA PROCESÓW DYSTRYBUCJI W DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW PRODUKCYJNYCH, HANDLOWYCH I USŁUGOWYCH ORGANIZATION OF DISTRIBUTION PROCESSES IN PRODUCTIVE, TRADE AND

Bardziej szczegółowo

Dr hab. Paweł Rutkowski Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział Leśny. Zmiany klimatyczne w nauce, leśnictwie i praktyce

Dr hab. Paweł Rutkowski Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział Leśny. Zmiany klimatyczne w nauce, leśnictwie i praktyce Dr hab. Paweł Rutkowski Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział Leśny Zmiany klimatyczne w nauce, leśnictwie i praktyce Zmiany klimatyczne (Zmiany klimatu - 1 800 000) - 380 000 wyników Climate change

Bardziej szczegółowo

VI. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA

VI. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA VI. MONITORING CHEMIZMU OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH I DEPOZYCJI ZANIECZYSZCZEŃ DO PODŁOŻA Monitoring of rainfall chemistry and of the deposition of pollutants to the ground Przygotowano w oparciu o zlecone

Bardziej szczegółowo

Menu. Badania temperatury i wilgotności atmosfery

Menu. Badania temperatury i wilgotności atmosfery Menu Badania temperatury i wilgotności atmosfery Wilgotność W powietrzu atmosferycznym podstawową rolę odgrywa woda w postaci pary wodnej. Przedostaje się ona do atmosfery w wyniku parowania z powieszchni

Bardziej szczegółowo

CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW METEOROLOGICZNYCH W REJONIE DOŚWIADCZEŃ ŁĄKOWYCH W FALENTACH

CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW METEOROLOGICZNYCH W REJONIE DOŚWIADCZEŃ ŁĄKOWYCH W FALENTACH WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2006: t. 6 z. specj. (17) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s. 15 22 www.imuz.edu.pl Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, 2006 CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW METEOROLOGICZNYCH

Bardziej szczegółowo

Wyliczanie efektu ekologicznego uzyskanego w wyniku zastosowania oleju Ecotruck w silnikach wysokoprężnych.

Wyliczanie efektu ekologicznego uzyskanego w wyniku zastosowania oleju Ecotruck w silnikach wysokoprężnych. Wyliczanie efektu ekologicznego uzyskanego w wyniku zastosowania oleju Ecotruck w silnikach wysokoprężnych. 1. Stan istniejący przy stosowaniu oleju silnikowego Fuchs. Jednym z negatywnych skutków wpływu

Bardziej szczegółowo

IDENTYFIKACJA OBSZARÓW O NISKIEJ ZDROWOTNOSCI DRZEWOSTANÓW

IDENTYFIKACJA OBSZARÓW O NISKIEJ ZDROWOTNOSCI DRZEWOSTANÓW IDENTYFIKACJA OBSZARÓW O NISKIEJ ZDROWOTNOSCI DRZEWOSTANÓW W ŚWIETLE WYNIKÓW MONITORINGU LASÓW Z LAT 2000-2014 Paweł Lech Jadwiga Małachowska Robert Hildebrand Zakład Zarządzania Zasobami Leśnymi Instytut

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z MONITORINGU JAKOŚCI POWIETRZA W 2009 ROKU

SPRAWOZDANIE Z MONITORINGU JAKOŚCI POWIETRZA W 2009 ROKU WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W RZESZOWIE DELEGATURA W JAŚLE SPRAWOZDANIE Z MONITORINGU JAKOŚCI POWIETRZA W 2009 ROKU Stanowisko pomiarowe: ŻYDOWSKIE Jasło, luty 2010 r. 1. Położenie i najbliższe

Bardziej szczegółowo

Hodowlane i genetyczne uwarunkowania adaptacji drzew leśnych do zmian w środowisku Opis projektu i tło podjęcia badań

Hodowlane i genetyczne uwarunkowania adaptacji drzew leśnych do zmian w środowisku Opis projektu i tło podjęcia badań Hodowlane i genetyczne uwarunkowania adaptacji drzew leśnych do zmian w środowisku Opis projektu i tło podjęcia badań Jan Kowalczyk Zakład Hodowli Lasu i Genetyki Drzew Leśnych Instytut Badawczy Leśnictwa

Bardziej szczegółowo

WYBÓR PUNKTÓW POMIAROWYCH

WYBÓR PUNKTÓW POMIAROWYCH Scientific Bulletin of Che lm Section of Technical Sciences No. 1/2008 WYBÓR PUNKTÓW POMIAROWYCH WE WSPÓŁRZĘDNOŚCIOWEJ TECHNICE POMIAROWEJ MAREK MAGDZIAK Katedra Technik Wytwarzania i Automatyzacji, Politechnika

Bardziej szczegółowo

BADANIA PODATNOŚCI ŚCIEKÓW Z ZAKŁADU CUKIERNICZEGO NA OCZYSZCZANIE METODĄ OSADU CZYNNEGO

BADANIA PODATNOŚCI ŚCIEKÓW Z ZAKŁADU CUKIERNICZEGO NA OCZYSZCZANIE METODĄ OSADU CZYNNEGO oczyszczanie, ścieki przemysłowe, przemysł cukierniczy Katarzyna RUCKA, Piotr BALBIERZ, Michał MAŃCZAK** BADANIA PODATNOŚCI ŚCIEKÓW Z ZAKŁADU CUKIERNICZEGO NA OCZYSZCZANIE METODĄ OSADU CZYNNEGO Przedstawiono

Bardziej szczegółowo

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 4-5. Dynamiczny model DAD/DAS, część 3. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 4-5. Dynamiczny model DAD/DAS, część 3. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak MAKROEKONOMIA 2 Wykład 4-5. Dynamiczny model DAD/DAS, część 3 Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak 2 Plan wykładu Zakłócenia w modelu DAD/DAS: Wzrost produkcji potencjalnej; Zakłócenie podażowe

Bardziej szczegółowo

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 4-5. Dynamiczny model DAD/DAS, część 3. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak

MAKROEKONOMIA 2. Wykład 4-5. Dynamiczny model DAD/DAS, część 3. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak MAKROEKONOMIA 2 Wykład 4-5. Dynamiczny model DAD/DAS, część 3 Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak 2 Plan wykładu Zakłócenia w modelu DAD/DAS: Wzrost produkcji potencjalnej; Zakłócenie podażowe

Bardziej szczegółowo

PALIWA FORMOWANE. Co to są paliwa formowane? Definicja i nazewnictwo.

PALIWA FORMOWANE. Co to są paliwa formowane? Definicja i nazewnictwo. PALIWA FORMOWANE W dobie zwiększającej się produkcji odpadów, zarówno w przemyśle, jak i w gospodarstwach domowych, coraz większego znaczenia nabiera problem ich składowania czy utylizacji. Dodatkowo,

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie z badań jakości powietrza wykonanych ambulansem pomiarowym w Tarnowskich Górach w dzielnicy Osada Jana w dniach

Sprawozdanie z badań jakości powietrza wykonanych ambulansem pomiarowym w Tarnowskich Górach w dzielnicy Osada Jana w dniach WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W KATOWICACH DELEGATURA W CZĘSTOCHOWIE ul. Rząsawska 24/28 tel. (34) 369 41 20, (34) 364-35-12 42-200 Częstochowa tel./fax (34) 360-42-80 e-mail: czestochowa@katowice.wios.gov.pl

Bardziej szczegółowo

ANALIZA ODDZIAŁYWANIA SYSTEMU ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ NA STABILIZACJĘ WYBRANYCH WŁAŚCIWOŚCI WALCÓW HUTNICZYCH

ANALIZA ODDZIAŁYWANIA SYSTEMU ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ NA STABILIZACJĘ WYBRANYCH WŁAŚCIWOŚCI WALCÓW HUTNICZYCH 54/19 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2006, Rocznik 6, Nr 19 Archives of Foundry Year 2006, Volume 6, Book 19 PAN - Katowice PL ISSN 1642-5308 ANALIZA ODDZIAŁYWANIA SYSTEMU ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ NA STABILIZACJĘ

Bardziej szczegółowo

Has the heat wave frequency or intensity changed in Poland since 1950?

Has the heat wave frequency or intensity changed in Poland since 1950? Has the heat wave frequency or intensity changed in Poland since 1950? Joanna Wibig Department of Meteorology and Climatology, University of Lodz, Poland OUTLINE: Motivation Data Heat wave frequency measures

Bardziej szczegółowo

METODA OGÓLNEJ OCENY STANU ŚRODO- WISKA OBSZARÓW WIEJSKICH NA PODSTAWIE INFORMACJI Z BANKU DANYCH REGIONALNYCH GUS I OSZACOWAŃ PROGRAMU EMEP

METODA OGÓLNEJ OCENY STANU ŚRODO- WISKA OBSZARÓW WIEJSKICH NA PODSTAWIE INFORMACJI Z BANKU DANYCH REGIONALNYCH GUS I OSZACOWAŃ PROGRAMU EMEP Ekonomia i Środowisko 2 (49) 2014 Jan Cetner Kazimierz Dyguś Marta Ogonowska Jerzy Wojtatowicz METODA OGÓLNEJ OCENY STANU ŚRODO- WISKA OBSZARÓW WIEJSKICH NA PODSTAWIE INFORMACJI Z BANKU DANYCH REGIONALNYCH

Bardziej szczegółowo

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 17 stycznia 2003 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 17 stycznia 2003 r. Dz.U.03.18.164 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 17 stycznia 2003 r. w sprawie rodzajów wyników pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją dróg, linii kolejowych, linii tramwajowych, lotnisk

Bardziej szczegółowo

European Monitoring and Evaluation Programme (EMEP) cele, zadania, zobowiązania krajów członkowskich

European Monitoring and Evaluation Programme (EMEP) cele, zadania, zobowiązania krajów członkowskich European Monitoring and Evaluation Programme (EMEP) cele, zadania, zobowiązania krajów członkowskich dr inż. Grażyna Mitosek Instytut Ochrony Środowiska PIB IOŚ-PIB, Warszawa 21 marca 2011 1 Cele programu

Bardziej szczegółowo

Zasoby leśne Polski funkcje lasów / zadrzewień

Zasoby leśne Polski funkcje lasów / zadrzewień Zasoby leśne Polski funkcje lasów / zadrzewień czym jest las? Las (biocenoza leśna) kompleks roślinności swoistej dla danego regionu geograficznego, charakteryzujący się dużym udziałem drzew rosnących

Bardziej szczegółowo

WPŁYW CHROPOWATOŚCI POWIERZCHNI MATERIAŁU NA GRUBOŚĆ POWŁOKI PO ALFINOWANIU

WPŁYW CHROPOWATOŚCI POWIERZCHNI MATERIAŁU NA GRUBOŚĆ POWŁOKI PO ALFINOWANIU 51/17 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2005, Rocznik 5, Nr 17 Archives of Foundry Year 2005, Volume 5, Book 17 PAN - Katowice PL ISSN 1642-5308 WPŁYW CHROPOWATOŚCI POWIERZCHNI MATERIAŁU NA GRUBOŚĆ POWŁOKI PO ALFINOWANIU

Bardziej szczegółowo

Pomiary hydrometryczne w zlewni rzek

Pomiary hydrometryczne w zlewni rzek Pomiary hydrometryczne w zlewni rzek Zagożdżonka onka i Zwoleńka Hydrometric measurements in Zwoleńka & Zagożdżonka onka catchments Anna Sikorska, Kazimierz Banasik, Anna Nestorowicz, Jacek Gładecki Szkoła

Bardziej szczegółowo

ORGANIZACJA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO - LISTA PYTAŃ KONTROLNYCH

ORGANIZACJA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO - LISTA PYTAŃ KONTROLNYCH ORGANIZACJA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO - LISTA PYTAŃ KONTROLNYCH Przedstawiona lista dotyczy podstawowych zagadnień związanych z oceną ryzyka zawodowego. Odpowiedź tak oznacza, że przyjęte

Bardziej szczegółowo

BADANIE CIEPLNE LAMINATÓW EPOKSYDOWO-SZKLANYCH STARZONYCH W WODZIE THERMAL RESERACH OF GLASS/EPOXY LAMINATED AGING IN WATER

BADANIE CIEPLNE LAMINATÓW EPOKSYDOWO-SZKLANYCH STARZONYCH W WODZIE THERMAL RESERACH OF GLASS/EPOXY LAMINATED AGING IN WATER Andrzej PUSZ, Łukasz WIERZBICKI, Krzysztof PAWLIK Politechnika Śląska Instytut Materiałów InŜynierskich i Biomedycznych E-mail: lukasz.wierzbicki@polsl.pl BADANIE CIEPLNE LAMINATÓW EPOKSYDOWO-SZKLANYCH

Bardziej szczegółowo