ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA REPREZENTANTA PODMIOTU ZBIOROWEGO

Transkrypt

1 ZARYS PRAWA ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA REPREZENTANTA PODMIOTU ZBIOROWEGO ROBERT ZAWŁOCKI

2 ZARYS PRAWA Odpowiedzialność karna reprezentanta podmiotu zbiorowego

3 Polecamy nasze publikacje z tej tematyki: M. Królikowski, R. Zawłocki (red.) KODEKS KARNY CZĘŚĆ OGÓLNA. TOM I i II Duże Komentarze Becka M. Królikowski, R. Zawłocki (red.) KODEKS KARNY CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA. TOM I i II Duże Komentarze Becka R. Dębski (red.) NAUKA O PRZESTĘPSTWIE. ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI. TOM 3 System Prawa Karnego R. Zawłocki (red.) PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO MIENIU I GOSPODARCZE. TOM 9 System Prawa Karnego R. Zawłocki (red.) PRAWO KARNE GOSPODARCZE. TOM 10 System Prawa Handlowego D. Czura-Kalinowska, R. Zawłocki ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA ZA DZIAŁANIE NA SZKODĘ SPÓŁKI Prawo Gospodarcze i Handlowe

4 ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA REPREZENTANTA PODMIOTU ZBIOROWEGO ROBERT ZAWŁOCKI WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2013

5 Propozycja cytowania: R. Zawłocki, Odpowiedzialność karna reprezentanta podmiotu zbiorowego, Warszawa 2013 Recenzja wydawnicza: Prof. dr hab. Andrzej J. Szwarc Wydawca: Dagna Kordyasz Wydawnictwo C. H. Beck 2013 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 Mojej żonie Ani

7

8 Spis treści Wykaz skrótów IX Bibliografia XIII Wprowadzenie Znaczenie tytułu Zakres tematyki Terminologia Problem badawczy Założenie badawcze Hipotezy badawcze Struktura analizy problemu badawczego Metoda badawcza Przyjęta filozofia prawa karnego i struktura przestępstwa Obowiązujący stan prawny Dorobek orzecznictwa Dorobek rodzimej nauki Doniosłość teoretyczna problemu (tematyki) Doniosłość praktyczna problemu (tematyki) Rozdział I. Reprezentacja jako problem karnoprawny Reprezentacja jako problem karnoprawny w Polsce Reprezentacja jako problem karnoprawny w państwach obcych Rozdział II. Ogólna charakterystyka karnoprawnie doniosłej reprezentacji Istota reprezentacji Reprezentacja a cywilnoprawne przedstawicielstwo Reprezentant jako osoba fizyczna o szczególnym statusie Odpowiedzialność karna reprezentanta jako odpowiedzialność. za własny czyn Odpowiedzialność reprezentanta a przestępstwa indywidualne. reprezentanta Reprezentacja jako ustawowe znamię okoliczności. (czynu zabronionego) Odpowiedzialność reprezentanta a posiłkowa odpowiedzialność. o charakterze karnym Odpowiedzialność reprezentanta a odpowiedzialność podmiotów. zbiorowych Rozdział III. Klauzule odpowiedzialności karnej reprezentanta w obowiązującym prawie Klauzule odpowiedzialności reprezentanta za przestępstwa VII

9 Spis treści 2. Klauzule odpowiedzialności reprezentanta za przestępstwa. i wykroczenia skarbowe Klauzule odpowiedzialności reprezentanta za wykroczenia Rodzaje klauzul odpowiedzialności karnej reprezentanta Rozdział IV. Elementy klauzuli odpowiedzialności karnej reprezentanta Uwagi wstępne Podmiot czynu (reprezentant) Strona przedmiotowa czynu (reprezentacja) Strona podmiotowa czynu reprezentanta Zagrożenie sankcją karnoprawną Rozdział V. Karnoprawna istota czynu zabronionego reprezentanta Uwagi wstępne Reprezentant jako gwarant realizacji obowiązku nadzoru Czyn reprezentanta jako zaniechanie obowiązku nadzoru Czyn reprezentanta a sprawstwo czynu zabronionego Społeczne niebezpieczeństwo czynu reprezentanta jako podstawa. przypisania mu czynu zabronionego Rozdział VI. Kwalifikacja i przestępność czynu reprezentanta Uwagi wstępne Kwalifikacja czynu zabronionego reprezentanta Formy stadialne Formy zjawiskowe Jedność i wielość czynów Przestępność czynu zabronionego reprezentanta Bezprawność czynu zabronionego Karygodność czynu zabronionego Zawinienie reprezentanta Zakończenie Podsumowanie Postulaty de lege lata i de lege ferenda Summary Kurzfassung Indeks rzeczowy VIII

10 Wykaz skrótów 1. Źródła prawne GG... Grundgesetz KC... ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KK... ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KK z 1932 r.... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm. akt uchylony) KKS... ustawa z r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 186) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) KPC... ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KRO... ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.) KSH... ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz ze zm.) KW... ustawa z r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 482 ze zm.) OrdPU... ustawa z r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U r. poz. 749 ze zm.) PPU... ustawa z r. o przedsiębiorstwach państwowych (t.j. z 2002 r. Dz.U. Nr 112, poz. 981 ze zm.) PrSpółdz... ustawa z r. Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz ze zm.) PrUpN... ustawy z r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) StGB... Strafgesetzbuch 2. Organy, instytucje i organizacje BGH... Niemiecki Federalny Sąd Najwyższy (Bundesgerichtshof) SN... Sąd Najwyższy WSA... Wojewódzki Sąd Administracyjny 3. Publikatory i czasopisma AUWr... Acta Universitatis Wratislaviensis IX

11 Wykaz skrótów CzPKiNP... Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dz.U.... Dziennik Ustaw Dz.Urz.... Dziennik Urzędowy GSP... Gdańskie Studia Prawnicze KSP... Krakowskie Studia Prawnicze MoP... Monitor Prawniczy MP... Monitor Podatkowy MPH... Monitor Prawa Handlowego NKPK... Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego OSA/Kat.... Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Katowicach OSG... Orzecznictwo w Sprawach Gospodarczych OSNC... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNCK... Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna i Izba Karna OSNKW... Orzecznictwo Izby Karnej i Wojskowej Sądu Najwyższego OSNwSK... Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych Pal.... Palestra PCD... Prawo Co Dnia (dodatek do Rzeczypospolitej) PiP... Państwo i Prawo PP... Przegląd Podatkowy PPiA... Przegląd Prawa i Administracji PPK... Przegląd Prawa Konstytucyjnego Prace Prawnicze UŚ.. Prace Prawnicze Uniwersytetu Śląskiego Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo Pr. Sp.... Prawo Spółek PS... Przegląd Sądowy PUG... Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Rej.... Rejent RPEiS... Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny R. Pr.... Radca Prawny SI... Studia Iuridica SP... Studia Prawnicze WPP... Wojskowy Przegląd Prawniczy Zeszyty Naukowe WSSM... Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Suwalsko-Mazurskiej ZNUMK... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 4. Inne skróty art.... artykuł m.in.... między innymi nast.... następny (-a, -e) np.... na przykład Nr... numer orz.... orzeczenie por.... porównaj X

12 Wykaz skrótów post.... postanowienie poz.... pozycja r.... rok s.... strona t.... tom t.j.... tekst jednolity tj.... to jest uchw.... uchwała ust.... ustęp w zw. z... w związku z ww.... wyżej wymieniony (-a, -e) wyr.... wyrok zd.... zdanie ze zm.... ze zmianami zob.... zobacz XI

13

14 Bibliografia A. Adamski, Prawo karne komputerowe, Warszawa 2000 M. Allerhand, Kodeks handlowy, Lwów 1933 H. Alwart, Zurechnung und verurteilen, Stuttgart 1998 K. Ambos, Tatherrschaft durch Willensherrschaft kraft organisatorischer Machtapparate, Goltdammer s Archiv für Strafrecht, 1998 K. Ambos, w: O. Triffterer (red.), Commentary on the Rome Statue of the International Court Observers Notes, Article by Article, München 2008 I. Andrejew, Podstawowe pojęcia nauki o przestępstwie, Warszawa 1998 I. Andrejew, Polskie prawo karne w zarysie, Warszawa 1983 I. Andrejew, Sprawstwo według polskiego prawa karnego, SP 1988, Nr 1 2 I. Andrejew, Ustawowe znamiona czynu, Warszawa 1978 I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973 G. Artymiak, Problematyka odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, Prokurator 2003, Nr 3/4 A. Ashworth, Principles of Criminal Law, Oxford 2008 I. Bafia, K. Miodulski, M. Siewierski, Kodeks karny komentarz, Warszawa 1971 E. Bagińska, Odpowiedzialność odszkodowawcza za wykonywanie władzy publicznej, Warszawa 2006 Z. Banaszczyk, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2002 Z. Banaszyk, Komentarz do k.c., w: K. Pietrzykowski (red.), t. 1, Warszawa 1997 J. Bardach, w: J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak (red.), Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1993 J. Barta, P. Fajgielski, R. Markiewicz, Ochrona danych osobowych. Komentarz, Kraków 2004 A. Bartosiewicz, Kodeks karny skarbowy. Przestępstwa i wykroczenia podatkowe oraz dewizowe, Warszawa 2005 A. Bartosiewicz, Przesłanki odpowiedzialności podmiotu zbiorowego aspekty praktyczne, PPH 2004, Nr 2 A. Bartosiewicz, R. Kubacki, Leksykon prawa karnego skarbowego, Wrocław 2003 A. Bartosiewicz, R. Kubacki, Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych. Ale od kiedy?, Rzeczpospolita z r A. Bartosiewicz, R. Kubacki, Płatnik jako podmiot odpowiedzialności karnej skarbowej, MoP 2002, Nr W Bibliografii umieszczono całą literaturę wykorzystaną w niniejszym opracowaniu, nie tylko przywołaną wprost w przypisach. XIII

15 Bibliografia A. Bartosiewicz, Spółki osobowe a odpowiedzialność podmiotów zbiorowych, PPH 2003, Nr 9 J. Bartoszewski, L. Gardocki, Z. Gostyński, S.M. Przyjemski, R.A. Stefański, S. Zabłocki, Kodeks postępowania karnego, t. III, Warszawa 1998 K. Bączyk-Rozwadowska, Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone przy leczeniu, Toruń 2007 M. Bednarek, Mienie, komentarz do art k.c., Kraków 1997 M. Bednarek, Przemiany własności w Polsce, Warszawa 1994 L. Bełza, Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w ramach czynów niedozwolonych przy wykonaniu powierzonej czynności w świetle teorii związku przyczynowego, PS 1995, Nr 7 A. Berger, Współsprawstwo (Uwagi do nieistniejącego w k.k. z 1932 r. przepisu), Lublin 1934 K.O. Bergmann, H. Schumacher, Die Kommunalhaftung, Köln Berlin Bonn 1991 BGH, Monatsschrift für Deutsches Recht, 1996 BGH, Neue Juristische Wochenschrift, 1973 M. Bielski, Naruszenie reguł ostrożności czy nadmierna ryzykowność zachowania jako właściwe kryterium prawnokarnego przypisania skutku, CzPKiNP 2004, Nr 1 M. Bielski, Obiektywne przypisanie skutku przestępnego w przypadku kolizji odpowiedzialności za skutek, PiP 2005, Nr 10 M. Bielski, Prawnokarne przypisanie skutku w postaci konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo Uwagi na marginesie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2004 r., V KK 37/04, PS 2005, Nr 4 G. Bieniek, w: G. Bieniek (red.), Komentarz do Kodeksu cywilnego, Warszawa 2003 S. Biernat, Prywatyzacja zadań publicznych. Problematyka prawna, Warszawa. Kraków 1994 W. Błaszczyk, Jak zarządzać przedsiębiorstwem w gospodarce rynkowej, w: Z. Mikołajczak (red.), Warszawa 1993 J. Boć, Prawo administracyjne, Wrocław 1998 G. Bogdan, A. Nita, J. Raglewski, A.R. Światłowski, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Gdańsk 2007 G. Bogdan, A. Nita, Z. Radzikowska, A.R. Światłowski, Kodeks karny skarbowy z komentarzem, Gdańsk 2000 T. Bojarski, Nowe środki karne i formy załatwiania spraw karnych, uwagi na tle nowego prawa karnego, w: T. Nowak (red.), Nowe prawo karne procesowe. Zagadnienia wybrane. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Wiesława Daszkiewicza, Poznań 1999 T. Bojarski, Polskie prawo karne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2002 T. Bojarski, Uwagi o dalszych projektowanych zmianach części ogólnej kodeksu karnego, w: T. Bojarski, E. Skrętowicz (red.), Nowe prawo karne po zmianach, Lublin 2002 M. Bojarski, W. Radecki, Pozakodeksowe prawo karne. Tom I. Przestępstwa przeciwko pamięci narodowej, obronności, bezpieczeństwa osób i mienia, zdrowiu. Komentarz, Warszawa 2002 XIV

16 Bibliografia M. Bojarski, W. Radecki, Pozakodeksowe prawo karne. Tom II. Przestępstwa gospodarcze oraz przeciwko środowisku. Komentarz, Warszawa 2003 M. Bojarski, W. Radecki, Prawo wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2000 T. Bojarski, w: T. Bojarski (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2009 P. Bonk, Kommentar zum BGB, München 1996 M. Borkowski, Glosa do postanowienia SN z r., IV KK 427/08, Lex/el W. Borysiak, Glosa do wyroku SN z r., III CK 430/03, PS 2008 J. Brol, M. Safjan (red.), Prawo wobec zjawisk patologicznych w gospodarce propozycje rozwiązań, PUG 1992, Nr 7 9 M. Bryła, Sprawstwo a formy stadialne popełnienia przestępstwa, Prok. i Pr. 2002, Nr 2 M. Bryła, Sprawstwo kierownicze i sprawstwo polecające, Prok. i Pr. 2000, Nr 1 B. Brzeziński, Dyskusyjne elementy statusu prawnego płatnika, MP 1999, Nr 2 B. Brzeziński, M. Kalinowski, M. Masternak, A. Olesińska, Ordynacja podatkowa. Komentarz, Toruń 2002 B. Brzeziński, W. Nykiel, Stan prawa podatkowego w Polsce. Raport 2000, Kwartalnik Prawa Podatkowego 2000, Nr 1 K. Buchała, Prawo karne materialne, Warszawa 1989 K. Buchała, A. Zoll, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz do k.k., t. 1, Kraków 1998 K. Buchała, A. Zoll, Polskie prawo karne, Warszawa 1995 K. Buchała, L. Kubicki, Sprawstwo pośrednie w polskiej nauce prawa karnego i orzecznictwie sądowym, SP 1988, Nr 1 2 K. Buchała, Przypisanie skutku stanowiącego znamię nieumyślnego deliktu w polskim prawie karnym, w: Teoretyczne problemy odpowiedzialności karnej w polskim oraz niemieckim prawie karnym, Wrocław 1990 K. Buchała, Wybrane zagadnienia ustawy o ochronie obrotu gospodarczego, PiP 1994, Nr 12 J. Budziszewski, Postacie sprawstwa na gruncie Kodeksu karnego skarbowego, Doradca Podatkowy 2007, Nr 2 R. Busch, Grundfragen der Strafrechtlichen Verantwortlichkeit der Verbände, Leipzig 1993 A. Cader, Ł. Jabłoński, Prawnomaterialne i procesowe problemy odpowiedzialności podmiotu zobowiązanego do zwrotu korzyści majątkowej na podstawie art. 52 k.k., NKPK 2003, t. XIII A. Casesse, International Criminal Law, Oxford 2008 W. Cieślak, Kierowanie wykonaniem czynu zabronionego jako istota sprawstwa kierowniczego, PiP 1992, Nr 7 M. Cieślak, O węzłowych pojęciach związanych z sensem kary, NP 1969, Nr 2 M. Cieślak, Polskie prawo karne. Zarys systemowego ujęcia, Warszawa 1994 C.M.V. Clarkson, Kicking Corporate Bodies and Damning Their Souls, The Modern Law Review 1996, Nr 59 J.C. Coffee, Jr., No Soul to Damn: No Body to Kick: An Unscandalized Inquiry Into The Problem of Corporate Punishment, 79, Michigan Law Review 1981, Nr 386, w: A.H. Loewy (red.), A Criminal Law Anthology, Anderson Publishing Co Council of Europe, Nr R/88/18, Strasburg 1990 XV

17 Bibliografia T. Cyprian, J. Sawicki, Prawo norymberskie. Bilans i perspektywy, Warszawa. Kraków 1949 D. Czajka, Przestępstwa menedżerskie, Warszawa 2000 M. Czajkowski, Odpowiedzialność członków zarządu za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, MPH 2013, Nr 2 M. Czyżak, Karnoadministracyjne, karnoskarbowe i quasi-karne formy odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, WPP 2004, Nr 1 Z. Ćwiąkalski, Błąd co do bezprawności czynu w polskim prawie karnym, Kraków 1991 K. Daszkiewicz, O zbrodniach i przestępczości zorganizowanej, Rzeczpospolita, Nr 93 W. Daszkiewicz, Odpowiedzialność karna z powodu cudzych czynów (de lege lata i de lege ferenda), w: Węzłowe zagadnienia procedury karnej. Księga ku czci Profesora Andrzeja Murzynowskiego, SI 1997, Nr XXXIII W. Daszkiewicz, Zobowiązanie do zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej wskutek przestępstwa popełnionego przez inną osobę, w: Nowa Kodyfikacja Karna. Kodeks postępowania karnego. Krótkie komentarze, Warszawa 1998, Nr 16 K. Dąbek-Krajewska, Pojęcie reprezentacji w spółce cywilnej, Rej. 1998, Nr 6 J. Dąbrowa, Odpowiedzialność deliktowa osoby prawnej za winę własną i cudzą, Studia Cywilistyczne 1970, t. XVI J. Dąbrowa, Zdolność deliktowa osoby prawnej, PPiA 1972, Nr 1 A. Dąbrowski, D. Malinowski, Grzywna w kodeksie karnym skarbowym polemika, MP 2000, Nr 10 F. Dencker, Kausalität und Gesamttat, Berlin 1996 J. Dębski, O działaniu na szkodę, dopuszczeniu do zabronionego skutku i zasadzie ustawowej określoności czynu, w: Ł. Pohl (red.), Aktualne problemy prawa karnego. Księga pamiątkowa z okazji Jubileuszu 70. Urodzin Profesora Andrzeja J. Szwarca, Poznań 2009 R. Dębski, O konstytucyjnym ujęciu zasady nullum crimen sine lege, PiP 1992, Nr 5 R. Dębski, O odpowiedzialności karnej osób prawnych (podmiotów kolektywnych), Studia Prawno-Ekonomiczne 1997, t. LV R. Dębski, O teoretycznych podstawach regulacji współdziałania przestępnego w kodeksie karnym z 1997 r., Studia Prawno-Ekonomiczne 1998, Nr 58 J. Dine, J. Gobert, W. Wilson, Cases & Materials on Criminal Law, Oxford 2010 B. DiTata, Proof of knowledge under RCRA and use of responsible corporate officer doctrine, Fordham Environmental Law Review 2011, vol. 3 W. Doroszewski (red.), Słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa 1995 E. Dreher, H. Tröndle, Strafgesetzbuch und Nebengesetze. 46 neubearbeitete Aufl. des von O. Schwarz begründeten Werkes, München 1993 A. Drozd, Ustawa o ochronie danych osobowych. Komentarz. Wzory pism i przepisy, Warszawa 2004 U. Drozdowska, Problematyka podstaw odpowiedzialności cywilnej zakładów opieki zdrowotnej wybrane zagadnienia, R. Pr. 2002, Nr 3 T. Dukiet-Nagórska (red.), Prawo karne. Część ogólna, szczególna i wojskowa, Warszawa 2008 XVI

18 Bibliografia H. Dwulat, Odpowiedzialność karna administratora danych z art. 51 ustawy o ochronie danych osobowych, R. Pr. 2003, Nr 5 H. Dzwonkowski (red.), Ordynacja podatkowa. Rok Komentarz, Warszawa 2008 H. Egli, Grundformen der Wirtschaftskriminalität. Fallanalysen aus der Schweiz und Bundesrepublik Deutschland, Heidelberg 1985 A. Ehlers, Grundlagen und Leitprinzipen des neuen Rechts der Staatshaftung, Hamburg 1983 A. Ehrhardt, Unternehmensdelinquenz und Unternehmensstrafe, Berlin 1994 A. Eser, Individual Criminal Responsibility, w: A. Cassese, P. Gaeta, J.R.W.D. Jones (red.), The Rome Statute of the International Criminal Court: A Commentary, t. 1, Oxford 2001 A. Fichtelberg, Conspiracy and international Criminal justice, Criminal Law Forum 2006, Nr 17 S. Field, N. Jörg, Corporate Liability and Manslaughter: should we be going Dutch?, Criminal Law Review 1991 M. Filar, Nowy kodeks karny Federacji Rosyjskiej. Zasady odpowiedzialności, Prok. i Pr. 1997, Nr 6 M. Filar, Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, w: A. Marek (red.), System Prawa Karnego. Tom 1. Zagadnienia ogólne, Warszawa 2010 M. Filar, Postacie zjawiskowe przestępstwa w projektach nowego polskiego kodeksu karnego lat , PPK 1992, Nr 6 M. Filar, Uzasadnienie wyroku sygn. akt K 18/03, Prok. i Pr. 2005, Nr 2 M. Filar, w: M. Filar (red.), Komentarz do ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, Toruń 2006 M. Filar, w: M. Filar, Z. Kwaśniewski, D. Kala (red.), Komentarz do ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, Toruń 2003 M. Filar, Zasady odpowiedzialności w projekcie kodeksu karnego, PiP 1991, Nr 4 J. Filipek, Sankcja prawna w prawie administracyjnym, PiP 1963, Nr 12 C.H. Finn, The responsible corporate officer, criminal liability, and mens rea: limitations on the RCO doctrine, The American University Law Review, vol. 46 P.J. Fitzgerald, Criminal Law and Punishment, Oxford 1962 G.P. Fletcher, Is Conspiracy Unique to the Common Law?, American Journal of Comparative Law 1995, Nr 43 T. Florek, Czy sprawstwo kierownicze stanowi okoliczność kwalifikującą, PiP 1974, Nr 3 L. Florek, T. Zieliński, Prawo pracy, Warszawa 1999 F. Foglia Manzillo, La responsibilitŕ penale delle persone giuridiche alla luce dei prinzipi costituzionali, na stronie internetowej S. Frankowski, Przestępstwa kierunkowe w teorii i praktyce, Warszawa 1970 S. Frankowski, w: M. Filar, S. Frankowski, K. Poklewski-Koziełł, A. Spotowski, A. Wąsek, Prawo karne niektórych państw Europy Zachodniej, Warszawa 1982 S. Frankowski, Wina i kara w angielskim prawie karnym, Warszawa 1976 XVII

19 Bibliografia I. Gabrysiak, Czy spółka może być przestępcą, Rzeczpospolita z r W. Gallas, Die moderne Entwicklung der begriffe Täterschaft und Teilnahme im Strafrecht, Deutsche Beiträge zum 7 Internationalen Strafrechtskongress in Athen 1957 M. Gałązka, w: A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2012 J. Garder, Rationality and the Rules of Law in Offences Against the Person, Cambridge Law Journal 1995, Nr 53 L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2006 L. Gardocki, Subsydiarność prawa karnego oraz in dubio pro libertate jako zasady kryminalizacji, PiP 1989, Nr 12 J. Garus-Ryba, Osoba prawna jako podmiot przestępstwa model odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych, Prok. i Pr. 2003, Nr 2 P.M. Gaudemet, J. Molinie, Finanse publiczne, Warszawa 2000 J. Geneuss, On the Application of a theory of Indirect Participation ia Al. Bashir: German Doctrine at The Hague?, Journal of International Criminal Justice 2008, Nr 6 J. Giezek, Sprawstwo polecające między kierowaniem czynem zabronionym a nakłanianiem do jego popełnienia, w: V. Konarska-Wrzosek i inni (red.), Węzłowe problemy prawa karnego, kryminologii i polityki kryminalnej. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Markowi, Warszawa 2010 J. Giezek, P. Kardas, Przepisy karne Kodeksu spółek handlowych, Komentarze, Kraków 2003 J. Giezek, Przyczynowość hipotetyczna a prawnokarne przypisanie skutku, PPK 1992, Nr 7 J. Giezek, Przyczynowość oraz przypisanie skutku w prawie karnym, Wrocław 1994 M. Gintowt-Jankowicz, Odpowiedzialność podatkowa w obowiązującym prawie polskim, SP 1973, Nr 35 P. Glazebrook, Situational Liability, w: P. Glazebrook (red.), Reshaping the Criminal Law, London 1982 Al. Goldstejn, Odpowiedzialność karna przedsiębiorstw, PUG 1960, Nr 1 A. Gomułowicz, J. Małecki, Podatki i prawo podatkowe, Warszawa 2002 Z. Gordon, Rażące niedbalstwo doradcy podatkowego, PP 2006, Nr 9 Z. Gostyński, Komentarz do kodeksu karnego skarbowego, Warszawa 2000 Z. Gostyński, Nowe instytucje prawa karnego nawiązujące do prawa karnego skarbowego, Prok. i Pr. 1998, Nr 10 Z. Gostyński, Obowiązek naprawienia szkody w prawie karnym, Warszawa 1999 R. Góral, Kodeks karny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, Warszawa 2005 O. Górniok, Przestępczość przedsiębiorstw i karanie jej sprawców, Warszawa 1995 O. Górniok, Die strafrechtliche Verantwortlichkeit der Kollektivpersonen im polnischen Strafrecht, w: A. Eser, A. Zoll (red.), Prawo karne a problem zmiany ustroju politycznego, Kraków 1998 O. Górniok, Koncepcja przestępstw gospodarczych w doktrynie niemieckiej a polityka kryminalna, PiP 1993, Nr 1 XVIII

20 Bibliografia O. Górniok, O trzech wariantach prawnokarnej ochrony obrotu gospodarczego, PS 1993, Nr 9 O. Górniok, Ocena prawno-karna oszukańczych bankructw, Prok. i Pr. 2002, Nr 1 O. Górniok, Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione przy wykonywaniu działalności przedsiębiorstw, PUG 1993, Nr 11 O. Górniok, Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione przy wykonywaniu działalności przedsiębiorstw, w: Z. Ćwiąkalski, M. Szewczyk, S. Waltoś, A. Zoll (red.), Problemy odpowiedzialności karnej. Księga ku czci Profesora Kazimierza Buchały, Kraków 1994 O. Górniok, Prawo karne gospodarcze. Komentarz, Toruń 1997 O. Górniok, Problemy przestępczości gospodarczej w świetle zaleceń Rady Europy, PiP 1991, Nr 9 O. Górniok, Przestępczość gospodarcza i jej zwalczanie, Warszawa 1994 O. Górniok, Przestępczość przedsiębiorstw i karanie jej sprawców, Warszawa 1995 O. Górniok, Przestępstwa gospodarcze. Rozdział XXXVI i XXXVII kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 2000 O. Górniok, w: O. Górniok, S. Hoc, S.M. Przyjemski, Kodeks karny. Komentarz. Tom III (art ), Gdańsk 1999 O. Górniok, w: R. Góral, O. Górniok, Przestępstwa przeciwko instytucjom państwowym i wymiarowi sprawiedliwości. Rozdział XXIX i XXX kodeksu karnego, Warszawa 2000 O. Górniok, Wybrane problemy prawa gospodarczego, PPK 1994, Nr 10 O. Górniok, Z problematyki odpowiedzialności karnej członków rady nadzorczej spółki akcyjnej, PUG 2001, Nr 6, s. 2 6 O. Górniok, Z problematyki przestępstw popełnionych w działalności spółek kapitałowych, Prok. i Pr. 2001, Nr 4, s A. Grabowska, Przedsiębiorcy boją się kar, Rzeczpospolita z r P. Granecki, Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną działaniem swojego funkcjonariusza, Pal. 2000, Nr 7 8 R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami (przekł. M. Rusiński), Warszawa 2004 M. Grudziński (red.), Prawo na co dzień, Warszawa 1961 T. Grzegorczyk, Doradca podatkowy jako szczególny podmiot odpowiedzialności karnej skarbowej, cz. I, Fiskus 2006, Nr 22 T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 1999 T. Grzegorczyk, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2009 T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków 2003 T. Grzegorczyk, Nowa kodyfikacja karna. Kodeks karny skarbowy. Tytuł II i III. Krótkie komentarze, Nr 29, Warszawa 2000 T. Grzegorczyk, Odpowiedzialność posiłkowa w obecnym prawie karnym skarbowym i przyszłej UKS, Pal. 1997, Nr 1 2 T. Grzegorczyk, Podmiot zbiorowy jako quasi-strona postępowania karnego i karnego skarbowego, PS 2007, Nr 2 T. Grzegorczyk, Sytuacja prawna podmiotu odpowiedzialnego za zwrot korzyści uzyskanej z przestępstwa innej osoby, w procesie karnym, w: NKPK. Kodeks Postępowania Karnego. Krótkie Komentarze, Nr 1, Warszawa 1997 XIX