Wybrane mo liwo ci i bariery w praktycznym wykorzystaniu Internetu w dzia alno ci gospodarczej

Transkrypt

1 Micha Duber Rafa Kania Naukowe Ko o Jako ci Instytut Zarz dzania Uniwersytet Zielonogórski Wybrane mo liwo ci i bariery w praktycznym wykorzystaniu Internetu w dzia alno ci gospodarczej Przez prawie trzydzie ci lat swego istnienia internet by niekomercyjn sieci komputerow utrzymywan przez rz d Stanów Zjednoczonych, która by a pomy lana jako nowoczesne narz dzie uatwiaj ce pracownikom akademickim kontakt przy przeprowadzaniu bada naukowych. W po owie lat 80. National Science Foundation stworzy a sie o bardzo szybkiej transmisji danych, co pozwoli o na pod czenie do internetu innych sieci, a nast pnie w 1991 roku na odst pienie od rygorystycznie dot d przestrzeganych za o e o niekomercyjno ci sieci. Doprowadzi o to do powstania olbrzymiej sieci, okre lanej jako World Wide Web. Szybko te dostrze ono olbrzymie, nowe mo liwo ci biznesowe tkwi ce w tak rozleg ej sieci i powsta y pomys y na ich wykorzystanie. Pojawi y si takie terminy jak: electronic business ebusiness, electronic commerce ecommerce, internet commerce icommerce, digital commerce, jako elektroniczne odmiany biznesu i handlu 1. Elektroniczny biznes to nie tylko moda, lecz tak e rewolucyjne zmiany w podejciu do robienia biznesu. Zmiany w sposobie korzystania z informacji, kontaktowaniu si z klientem, dostawc, a nawet pracownikiem, zmiany w marketingu i sposobie promocji itd. Media, reklama, popularna kultura, cyfrowe obrazy i d wi ki wszystko to dociera do nas codziennie w nasyceniu tak wielkim, e sk onni jeste my my le : nie ma odwrotu, komputeryzacja i post p techniczny opanowa y nas bez reszty. wiat rzeczywi cie zamieni si w globaln wiosk, przysz o nale y do cywilizacji informatycznej, a Internet b dzie podstawowym instrumentem komunikacji, wymiany handlowej etc. Wykorzystanie multimedialnych technologii stwarza nowe mo liwo ci, przez co np. reklama jest niezwykle efektowna, efektywna, tania i szeroko dost pna. To przynosi dla firmy same pozytywy, gdy przedsi biorstwo jest postrzegane jako nowoczesne i post powe. Na drugim biegunie mamy obiegowe opinie, e Internet to zabawka dla m o- dzie y i nowy sposób sp dzania czasu, czyli krótko mówi c rozrywka. To brzmi jak paradoks, ale czasami firmy intuicyjnie czuj, e Internet jest przysz o ci i jednoczenie zdaj sobie spraw z tego, e wiedz na jego temat ma o, e ich wyobra nia na 1 W. T. Bielecki, Informatyzacja zarz dzania, PTE, Warszawa 2001.

2 294 Micha Duber, Rafa Kania temat wp ywu Internetu na kondycj firmy nie pozwala dostatecznie szeroko i wszechstronnie oceni wszystkich korzy ci. Co tam jednak wiedz, gdzie ju s yszeli o tym, e to si op aca, sprawdza powiedzia im kolega, kto z bran y przyzna, e poprawi y mu si wyniki, zwi kszy zysk. Jednym sowem internet jest ju dzisiaj wr cz niezb dny do prowadzenia dzia alno ci gospodarczej. 1. Najistotniejsze mo liwo ci zastosowania sieci 1.1 Zastosowanie Internetu w firmach typowo internetowych Najlepszym przyk adem (cho oczywi cie nie jedynym) wykorzystania drzemi - cych w internecie ogromnych mo liwo ci jest dzia anie sklepu internetowego. Spróbujmy wi c za o y taki sklep: niepotrzebny nam b dzie specjalny lokal ze sprzedawcami w rodku, sklep nie musi by w centrum miasta. Przecie w sieci nie ma centrum, ani peryferii, sklep otwarty b dzie non-stop, rynek potencjalnych klientów obejmie wszystkich u ytkowników sieci WWW na ca ym wiecie, w sklepie oczywi cie nie b dzie kolejek, p atno ci b d realizowane z wykorzystaniem opcji bezgotówkowych. Potrzebujemy tylko: komputera typu internet ready, wykona wirtualn witryn sklepu z opracowanym sposobem dokonywania zakupu, zarejestrowa w asn domen i umie ci tam utworzon witryn, zawrze umow na elektroniczn obs ug bezgotówkow. Koszty z tytu u rozpocz cia i prowadzenia rocznej dzia alno ci sklepu wirtualnego s nieporównywalnie mniejsze i oscyluj wokó kilkunastu procent nak adów inwestycyjnych poniesionych na otwarcie i utrzymanie porównywalnego tradycyjnego sklepu. Oczywi cie taki tradycyjny sklep nie ma nawet szans obj swoim zasi giem tak wielkiej populacji potencjalnych klientów. Takie mo liwo ci daje tylko wykorzystanie sieci WWW Zastosowania Internetu w firmach okre lanych mianem przedsi biorstw tradycyjnych atwo i szybko komunikowania si rozproszonych oddzia ów firmy, która ju nie musi posiada scentralizowanej siedziby. Teraz ka dy pracownik mo e siedzie w zaciszu swojego pokoju i pracowa dla firmy niezale nie od po o enia geograficznego pozosta ych jej cz ci. Wielu specjalistów firm komputerowych ju dzisiaj widzi swojego szefa tylko podczas rozmowy kwalifikacyjnej. Pracownik otrzymuje wynagrodzenie przelewem, a swoje prace wysy a i konsultuje poprzez sie. Jednym z najlepszych sposobów na podejmowanie decyzji lub na wyrobienie sobie opinii na jaki temat jest przedyskutowanie problemu ze wspó pracownikami b d

3 Wybrane mo liwo ci i bariery w praktycznym wykorzystaniu Internetu ekspertami. Jednak cz sto zdarza si, e umówienie na spotkanie paru osób w tym samym miejscu i o tym samym czasie jest niezwykle trudne. Wykorzystuj c sie mo emy kontaktowa si z partnerami niezale nie od miejsca, w którym przebywaj. Istniej ju warunki do prowadzenia wideokonferencji 2. Umo liwia ona jednoczesne komunikowanie si wielu osób. Mo na wi c w czy do dyskusji cz owieka, znajduj cego si w dowolnym miejscu. Nieograniczony dost p do informacji dla indywidualnych uytkowników sieci pozwala na np.: atwe przegl danie trudno dost pnych zbiorów bibliotecznych. Ka da encyklopedia, muzeum stoi otworem przed internaut o ile tylko jest udost pniona w sieci. Dla firm oznacza to o wiele wi cej. W ci gu kilku minut mo emy sprawdzi dane i ofert firm konkurencyjnych. Mo liwe jest przeprowadzanie bada rynkowych wykorzystuj c lub umieszczaj c ankiety bezpo rednio na stronie. Wszelkie akty prawne s powszechnie i atwo dost pne. Najwi ksz zalet jest jednak mo liwo bie cej aktualizacji danych, przez co staj si one niezwykle cenne. 2. Najistotniejsze bariery hamuj ce pe ne wykorzystanie mo liwo ci, jakie daje sie 2.1. Trudno ci w jednoznacznej identyfikacji osoby (jednostki) w sieci Sk adane w ubieg ym roku ze strony rz du deklaracje szybkiego uchwalenia ustawy o podpisie elektronicznym, który Unia zalegalizowa a w zesz ym roku, nie zosta y dot d urzeczywistnione. Podpis elektroniczny ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia rozwoju ebusinessu. System prawny musi bowiem uznawa podpis cyfrowy na równi z podpisem w asnor cznym. Bardzo istotn konsekwencj stosowania podpisu elektronicznego, b dzie mo liwo wiarygodnego potwierdzenia autentyczno ci nadawcy, poniewa nikt, cznie z odbiorc, nie ma mo liwo ci podrobienia podpisu cyfrowego. Co wi cej, weryfikacja przez odbiorc takiego podpisu, pozwoli ustali, czy tre dokumentu nie zosta a zmieniona w czasie transmisji. Zastosowanie zatem tego rozwi zania w bardzo du ym stopniu wp ynie na popraw bezpiecze stwa wysyanej przez nas informacji, chroni c j przed niepo danym dost pem. Brak podpisu elektronicznego nie oznacza, e nie mo na obecnie bezpiecznie zawiera transakcji w sieci. W tym celu nale y korzysta z mechanizmów opartych na zaawansowanej kryptografii, pos uguj c si m.in. protoko em SSL (Secure Socket Layer), umo liwiaj cym szyfrowan wymian informacji mi dzy klientem i serwerem. Gdyby nie SSL, informacje z portalu biznesowego trafia yby do odbiorcy jako zwyk y tekst, który atwo przechwyci i odczyta. Nawi zanie bezpiecznego po czenia, jest sygnalizowane przez przegl dark internetow. W przypadku braku komunikatu podawanie np. numeru karty kredytowej jest wysoce ryzykowne. 2 Robert Karwowski, Wideokonferencje: jak zorganizowa konferencj pomi dzy ró nymi miastami, Chip nr 3/2000.

4 296 Micha Duber, Rafa Kania 2.2. Zapewnienie poufno ci informacji przesy anych poprzez sie Systemy zabezpiecze podobne do podpisu elektronicznego, stosowane s przez banki oferuj ce us ug prowadzenia elektronicznego konta. U ytkownik takiego e- konta, mo e dokonywa wszelkich czynno ci bankowych za po rednictwem Internetu. Daje to niesamowit wygod w obs udze rachunku, jednak e przed podj ciem decyzji o za o eniu takiego konta, trzeba zdawa sobie spraw, jakiego rodzaju zabezpieczenia powinien gwarantowa bank. Z punktu widzenia u ytkownika konta, istotne jest bezpieczne przesy anie danych, bez mo liwo ci dost pu do nich osób trzecich. Bank natomiast musi mie pewno, e u ytkownikiem jest osoba uprawniona oraz e nie wyprze si dokonanej transakcji. Do dobrym zabezpieczeniem stosowanym w niektórych bankach jest system cz cy 3 elementy: identyfikator u ytkownika (jego nazw ), has o oraz tzw. token. Token jest urz dzeniem elektronicznym, wspieraj cym sprz towo proces uwierzytelniania u ytkownika konta, przypisanym do konkretnego rachunku bankowego. Po wprowadzeniu kodu PIN przez u ytkownika, generuje on ci g cyfr, b d cy swoistym kluczem do naszego konta. Wykorzystanie takiego systemu dobrze zabezpiecza u ytkownika przed podszywaniem si przez osob nieupowa nion, cho nie daje 100% gwarancji integralno ci przesy anych danych. W zwi zku z tym wy ania si problem odpowiedzialno ci za ryzyko zniekszta cenia transmisji przez osob niepo - dan (np. przez hakera). Dzia alno wszelkiego rodzaju sklepów internetowych wymaga zaufania klientów, gdy dokonanie zakupu czy si zazwyczaj z podaniem numeru karty kredytowej. Ta oczywi cie niesie ze sob ryzyko podejrzenia tych danych przez hakerów 3. Dzisiaj dokonywanie zakupu w sklepie wirtualnym wygl da nast puj co: Rysunek 1. Tradycyjna procedura rozliczania transakcji 4 Klient 1 Sprzedawca 4 2 Bank 3 Bank po rednicz cy 3 4 K. Sosnowska, Bezpieczny e-biznes, Euro Fakty nr 1(7)/2001. M. Pawlak, Karty kredytowe a Internet: sieciowe zakupy za pomoc plastikowych pieni dzy nie zawsze s bezpieczne, Chip nr 5/2000.

5 Wybrane mo liwo ci i bariery w praktycznym wykorzystaniu Internetu Klient dokonuje zakupu w sklepie internetowym 2. Sprzedawca otrzymuje pieni dze od banku po rednicz cego w transakcji 3. Bank po rednicz cy rozlicza si z innymi bankami 4. Bank obci a konto klienta W przypadku reklamacji ca a procedura przebiega w odwrotnym kierunku: klient otrzymuje pieniadze od banku, ten rozlicza si si z bankiem po rednicz cym a bank po rednicz cy obci a wszystkimi kosztami sklep internetowy, je li to z jego winy wyst pi a reklamacja. Dokonywanie p atno ci jest tak wa ne, e nawet najwi ksi wystawcy kart p atniczych i koncerny informatyczne (VISA, Eurocard/Mastercard, IBM, Microsoft i Netscape) zakopa y topór wojenny i opracowa y nowy standard obs ugi zamówie i p atno ci w internecie SET (Secure Electronic Transaction). Rysunek 2. Schemat przeprowadzania bezpiecznej transakcji w systemie SET 5 7. Obci enie konta Klient 1. Zamówienie 4. Dostawa towaru Sie bankowa 6. Wyp ata nale no ci Sprzedawca 5. Zlecenie p atno ci Instytucja obs uguj ca karty kredytowe 3. Potwierdzenie 2. Zapytanie o autoryzacj 5 M. Pawlak, Karty kredytowe a Internet: sieciowe zakupy za pomoc plastikowych pieni dzy nie zawsze s bezpieczne, Chip nr 5/2000.

6 298 Micha Duber, Rafa Kania SET popierany jest przez wi kszo kredytodawców, poniewa zapewnia obecnie najwy szy poziom bezpiecze stwa dla klientów i sprzedawców. Najwa niejsz zalet tego systemu jest to, e pozwala on na realizacj transakcji z u yciem kart kredytowych bez potrzeby podawania numeru karty. Poza tym zarówno sprzedawcy, jak i kupuj cy musz by zarejestrowani i mie certyfikat, dzi ki któremu przestaj by anonimowi. Aby mo liwe by o korzystanie z systemu, nale y wcze niej wykona odpowiednie czynno ci. Podobnie jak w przypadku kart kredytowych, równie u ytkownicy SET musz wcze niej podpisa odpowiedni umow. Nast pnie klient otrzymuje ze swojego banku oprogramowanie, które instaluje na komputerze. Obecnie jest to program na p ycie CD-ROM o wielko ci od 3 do 7 MB, w przysz o ci do tego celu b d wykorzystywane równie karty chipowe. Ka dy u ytkownik ma na swoim komputerze tzw. wallet, czyli elektroniczn portmonetk, która pozwala zarz dza nawet kilkoma kartami kredytowymi. W czasie dokonywania zakupów, zamiast podawa numer karty, wystarczy wskaza w programie w a ciw kart. Poza danymi dotycz cymi zamówienia przesy any jest jeszcze certyfikat klienta, czyli elektroniczny podpis. Asymetryczne szyfrowanie dzia aj ce na bazie kluczy publicznego i prywatnego zapewnia identyfikacj u ytkownika i zabezpiecza przesyane informacje przed rozszyfrowaniem. Do sklepu internetowego nigdy nie jest przesy any numer karty kredytowej, gdy bank potwierdza wiarygodno osoby sk adaj cej zamówienie i bierze na siebie pe n odpowiedzialno. Jako dodatkowe zabezpieczenie u ytkownik musi wprowadzi kilkucyfrowy kod znany tylko sobie. Kod ten razem z certyfikatem tworzy dwucz onowy klucz, dzia aj cy podobnie jak kombinacja karta/kod PIN w tradycyjnych systemach bankomatowych. Równie sklep internetowy musi mie certyfikat SET i korzysta ze specjalnego oprogramowania. Obecnie podstawowym mankamentem SET-u jest jego ma e rozpowszechnienie w ród sprzedawców. Z tego powodu klienci rzadko maj okazj p aci za zakupy za pomoc elektronicznej portmonetki. Wprawdzie SET ma sta si standardem mi dzynarodowym, jednak na razie certyfikowane sklepy znale mo na g ównie w Niemczech, Skandynawii i Szwajcarii Zabezpieczenie danych przechowywanych na komputerach Omówione wy ej sposoby zabezpieczaj transmisj poufnych danych. Oprócz tego, bardzo wa ne z punktu widzenia przedsi biorstwa, które cz sto b d stale korzysta z Internetu, jest zabezpieczenie informacji archiwizowanych w komputerach. W tym celu nale y przede wszystkim kupi dobry program zabezpieczaj cy twarde dyski przed niepo danym dost pem. Niejednokrotnie bardzo dobre programy tego typu s dost pne za darmo w Internecie. Poza tym szalenie istotne jest zaanga o- wanie wszystkich pracowników w system bezpiecze stwa firmy poprzez u wiadomienie podstawowych zasad korzystania z poczty elektronicznej. Sprowadza si to mi dzy innymi do wprowadzenia obowi zku cz stego zmieniania has a dost pu, unikania przyjmowania podejrzanych plików oferowanych nachalnie przez nieznane osoby (nieotwieranie za czników!), jak równie ograniczanie ci gania plików z niewiadomych róde. Najgro niejsze dotychczas wirusy ukrywa y si w za cznikach, po

7 Wybrane mo liwo ci i bariery w praktycznym wykorzystaniu Internetu otwarciu których zawarto twardego dysku komputera by a zwyczajnie kasowana. Dodatkowo wirus sam rozsy a si na wszystkie adresy zgromadzone w poczcie. Wa - ne jest zatem stosowanie zasady ograniczonego zaufania i zwyk ego zdrowego rozs d- ku Utrudnienia technologiczne i finansowe W Polsce wci dzia a monopol Telekomunikacji Polskiej S. A. Bior c pod uwag dochody Polaków, mamy jeden z najdro szych dost pów do sieci (przed nami jest tylko Japonia!) korzystaj c z us ug TP S. A. na wiecie. Korzystanie z po czenia modemowego jest (jak powszechnie wiadomo) wolne i drogie. Natomiast u ycie sta ego cza podnosi jako us ugi, lecz jest zbyt drogie dla przeci tnego Kowalskiego lub jego firmy. Inni operatorzy telekomunikacyjni (Netia, Dialog i inne) oferuj znacznie korzystniejsze warunki, lecz nie docieraj do wszystkich ch tnych. Tak e jako czy TP S. A. pozostawia wiele do yczenia przez co skutecznie odstrasza potencjalnych internautów. Unia Europejska w swoich planach zak ada stworzenie szybszego internetu dla naukowców i studentów. W Polsce internet rozwin si m.in. dzi ki rodowiskom naukowym. Komitet Bada Naukowych kosztem 465 mln z zrealizowa z sukcesem program, dzi ki któremu powsta y m.in. dwie ogólnopolskie sieci komputerowe, w tym s ynny NASK. Nowy pi cioletni program KBN ma inspirowa nowe wykorzystanie technologii informatycznych w badaniach naukowych, edukacji a nawet telemedycynie. W planach jest te budowa sieci przysz o ci, czyli Polskiego Internetu Optycznego, znacznie szybszego sposobu komunikacji w porównaniu z dzisiejszym Brak zaufania i akceptacji ludzi dla nowych technologii informatycznych Ogromnym problemem wci pozostaje brak edukacji internetowej, co poci ga za sob nisk wiadomo mo liwo ci praktycznego wykorzystania zasobów wirtualnego wiata. To sprawia, e cz sto spotykamy si z pomijaniem nowych technologii i terminów w naszym spo ecze stwie. Takim zjawiskiem w niektórych grupach spo ecznych jest jeszcze Internet. Powstaje pytanie jak wyt umaczy ludziom, e np. pieni dze przechowywane w wirtualnym banku s identyczne i równie bezpieczne jak lokata na koncie w tradycyjnym banku? Rozwi zaniem tego problemu ma by program odpowiedniego szkolenia m o- dych ludzi w poruszaniu si w internetowym wiecie. Tylko szeroki i nielimitowany dost p do komputerów i nauczanie z ich wykorzystaniem nie tylko informatyki, ale i innych przedmiotów jest w stanie pomóc ludziom w yciu z sieci. Powinni my pomy le tak e o ludziach starszych, którzy potrzebuj d ugotrwaych szkole, by w czy si do elektronicznego wiata. Takich ludzi trzeba jeszcze ci gle przekonywa do sieci.

8 300 Micha Duber, Rafa Kania 3. Podsumowanie Rozwój rozmaitych form elektronicznego biznesu bez w tpienia przyczyni si do przy pieszenia globalizacji gospodarki wiatowej jako ca o ci, a szczególnie globalizacji handlu. Oparte na sieci Internet np. olbrzymie sklepy wielobran owe, operuj ce na ca ym wiecie, przyjmuj zamówienia i wysy aj towar praktycznie w ka dy zak - tek kuli ziemskiej. Ka dy u ytkownik sieci staje si uczestnikiem globalnego rynku. Procesy globalizacji zostan znacznie przyspieszone, gdy b dzie stworzony spójny uniwersalny system funkcjonowania w tym nowym elektronicznym rodowisku. System ten b dzie musia obj regulacj wszystkie aspekty ycia i funkcjonowania spo e- cze stwa: ekonomiczne, prawne, finansowe, podatkowe, bezpiecze stwa, odpowiedzialno ci, ochrony w asno ci itp. Zawsze b d jednak istnieli klienci o specyficznych potrzebach, wynikaj cych np. z tradycji, w jakiej zostali wychowani. Satysfakcjonuj - ce zaspokojenie ich potrzeb przez olbrzymie sklepy operuj ce si rzeczy standardowymi rozwiazaniami nie b dzie mo liwe. W pracy przedstawiono celowo tylko wybrane zagadnienia, które zdaniem autorów poruszaj najistotniejsze mo liwo ci i problemy zwi zane z wykorzystaniem i funkcjonowaniem Internetu, szczególnie w przedsi biorstwach. Takie uj cie tematu ma na celu skierowanie uwagi na zasygnalizowane zagadnienia. Istotne tematy rozwini to szerzej uznaj c je jako bardziej przydatne dla studentów, jak i pracowników naukowych zainteresowanych yciem gospodarczym. Bibliografia 1. Bielecki W. T., Informatyzacja zarz dzania, PTE, Warszawa Cydejko G., Biznes w internecie, Euro Fakty nr 3/4/ Karwowski R., Wideokonferencje: jak zorganizowa konferencj pomi dzy ró nymi miastami, Chip nr 3/ Martin J., Cybercorp. The New Business Revolution, Amacom, New York Pawlak M., Karty kredytowe a Internet: sieciowe zakupy za pomoc plastikowych pieni dzy nie zawsze s bezpieczne, Chip nr 5/ Raport e-europe Sosnowska K., Bezpieczny e-biznes, Euro Fakty nr 1(7)/