ul. Ząbkowska; lata 70te; fot. Jerzy Woropiński; źródło materiały autora ~4~

Transkrypt

1 ~1~

2 FILM, FRAGMENT7A Fragment filmu Milion za Laurę z roku 1971, reżyseria Hieronim Przybył, scenariusz Jerzy Janicki, zdjęcia Jerzy Stawicki, handlarz Karol Bulak (Bogdan Baer) rozmawia ze znajomym handlarzem (Adam Mularczyk) na Bazarze Różyckiego, uczulony na muzykę Bulak płaci bazarowym muzykom, żeby jak najszybciej odeszli, Bulak dobija interes z chłopcami sprzedającymi stare przedmioty Źródło: Prawa autorskie posiada Studio Filmowe Kadr Gierek Pędziłem ulicami Pragi, wykrzykując tytuły z pierwszych stron gazet. Któregoś dnia wykrzyczałem: Gierek pierwszym sekretarzem! Przyszły nowe czasy, w sklepach pojawiła się Coca-Cola, w kioskach Malboro i guma do żucia, a ja odkryłem, że najlepiej jest robić to, czego zabrania Gierek. Dalej handlowałem gazetami, tylko że już nie Ekspresem, a Playboy em. Znalazłem swoje miejsce na świecie. Rozm. Piotr Kulesza, Niebieski syfon, rozdział Ferajna, str ~2~

3 ul.targowa; lata 70te; źródło pb / /?type=3&theater Poszukujemy dokładnego źródła tej fotografii. ~3~

4 ul. Ząbkowska; lata 70te; fot. Jerzy Woropiński; źródło materiały autora ~4~

5 ul. Brzeska, na zdjęciu Tadeusz Rolke; 1977; źródło Agencja Gazeta ~5~

6 Pani Katarzyna, mieszkaniec Pragi Na początku lat siedemdziesiątych w pobliżu bazaru, między ulicami Markowską, Ząbkowską i Kijowską postawiono kilka bloków, w tym najdłuższy wówczas budynek w Warszawie. Robotnicza Spółdzielnia mieszkaniowa Kijowska miała zmienić obraz Starej Pragi, wprowadzić nowych ludzi, którzy nie będą żyli z bazaru i może doprowadzą do jego zamknięcia. Na Markowską sprowadziłam się w czwartej klasie szkoły podstawowej. Wokół znajdowały się same stare kamienice. Dla nas, którzy przedtem mieszkaliśmy na Saskiej Kępie, to było jakby człowiek sprowadził się na inną planetę. Przede wszystkim domy tu były niskie, dwu-trzy piętrowe, nieotynkowane, z czerwonej cegły, wyglądały jakby za chwilę miały się rozpaść. Tylko że ja jako dziecko nie przywiązywałam do tego wagi, ale mama moja była nieszczęśliwa. Dla mnie to stało się ciekawe, bo tam znajdowało się mnóstwo fantastycznych podwórek. Kiedy się wchodziło w bramę na jednej ulicy, to można było wyjść klika przecznic dalej, idąc tylko przez bramy i podwórka; takie podwórka-studnie, na których najczęściej na środku stała kapliczka, a poza tym śmietnik i trzepak. Na niektórych podwórkach znajdowały się warsztaty, właściwie nawet nie warsztaty, małe kanciapki, gdzie ktoś coś robił. Na jednym z podwórek miał swój warsztat parasolnik, tam po raz pierwszy w życiu widziałam czerwone parasolki których jeszcze nigdy w Warszawie nie używano. W innym był warsztat naprawy sprzętu turystycznego i na całym podwórku stały krzesełka turystyczne, jakich używają rybacy, niskie bez oparcia. Pierwsze moje kontakty z bazarem to wyprawy z tatą po jarzyny. Mama nie lubiła tam chodzić, bała się, a ja uwielbiałam. U nas w klasie uczyły się głównie dzieciaki handlarek. Matki handlowały i cała rodzina dobrze żyła. Nas z Markowskiej koledzy traktowali inaczej. My byliśmy obcy bardzo długi czas. Na dobre zżyliśmy się dopiero w ósmej klasie. Nauczyciele traktowali nas lepiej, może dlatego, że wywodziliśmy się z rodzin, gdzie rodzice pracowali w biurach, urzędach, to była nobilitacja społeczna. Praga nas wchłonęła. Nam, dzieciom, przyszło łatwiej, bo mieliśmy kolegów, których matki handlowały na bazarze i nikt wśród nas ich nie uważał za coś gorszego. Przeciwnie zazdrościliśmy im, bo mieli rzeczy, których myśmy nie mieli. Oni byli kimś, bo mieli dojście do ludzi, którzy mogli coś załatwić. Rozm. Jakub Bielikowski, LR Marian Pręgowski, kupiec Pan Zdzisław, mieszkaniec Pragi Tuż przed moim urodzeniem hypnęło matkę tutaj na placu i ojciec wsadził ją w dorożkę, na Brzeskiej. Hop-siup, pojechała i już. A po fakcie mnie w kobiałkę, znaczy w wózek i normalnie na plac. Ja jestem bazarowe dziecko, ja się wychowałem na bazarze. Jak nie rodzice, to inni się mną zajmowali. Cały dzień na dworzu zahartowany byłem jak cholera. I ja tu sobie ganiałem, wszystko cacy, bo przedszkola przecież nie dało się załatwić, bo prywatna inicjatywa, wyzyskiwacz, krwiopijca, to jakim prawem. Miałem za to laleczkę, takie na głowie coś miała, ciągnęło ją się i ona tak sobie poiwaniała. Miałem wtedy z 6 lat. Nazywam się Zdzisiek, to znaczy na imię mam, i urodziłem się na Pradze w Ojciec mój był kolejrzem i zapieprzał okrutnie na pociągach. Cały Wileński miał w głowie, od rana do nocy. Tory konserwował. On po rytmie kół na szynach wiedzał, skąd któren jedzie i co wiezie. Matka handlowała na bazarze, bielizną luksusową zresztą. Weszła w spółkę z dwiemia szwaczkami, i one jej tam paradne dezabile szyły, gatki, gorsety, wyszczuplające albo nadymające, co tam było trzeba. Do mamy chodziliśmy prawie co dzień, niby to pomagać, a naprawdę szabrowaliśmy po innych jatkach, Cukierki ściągaliśmy od jednego gościa, a jak raz bratu przypierdolił, to naznosiliśmy mu psich gówien pod budę ~6~ Rozm. Joanna Wilczewska, Renata Sudoł, LR Rozm. Marta Fiszer, LR

7 i pod mieszkanie, na wycieraczkę. Całe wakacje na bazarze siedzieliśmy, wszystkich znałem. Raz byliśmy na wakacjach w Tłuszczu, bo tam dziadkowie mieszkali. Ale matka trzy dni bez roboty wytrzymała. Na czarty pirzgła wszystko i pojechała do swoich gaci. Bazar była jak wóda wciągał, kurwa. A propos wódy. Na flaszkach tośmy za gnoja nieźle zarabiali. Zbieraliśmy, zbieraliśmy i na melinę. Tam pani Krysia z Helą dawały po 15 groszy, a zimą to i herbatką z rumem częstowały, bo stary Kryśki, marynarz, jej czasem przywiózł. Starsi popili i szli świat zbawiać, a rano gołodupce. A my pany, szlachta, tylko trzeźwa. No, jak mawiają, coś za coś. A w 1967 skończyłem podstawówkę. Potem wyuczyłem się ślusarza, zacny fach. Trochę pracowałem w zajezdni tramwajowej, ale zaraz ściągnęli mnie do woja. W marynarce na Helu byłem. Ja żem zobaczył morze po raz pierwszy, tak się żem wzruszył, że przez pierwszy tydzień spierdalełem po ciemoku z koszarów, żeby na plaży spać. Takie to było piękne. Na przepustkach jeździłem do Trójmiasta. Statki oglądałem, Stocznię. Na dziwki nie, nie na dziwki. Mnie to się pieniądz zawsze bardziej trzymał, niż uciekał. Widać ten matczyny handel, do gorsza szacunek we krwi był, bom nie przepieprzał forsy. I ta forsa chyba do cinkciarzy mnie przyciągała. W porcie było ich pełno. Obracali walutą, kalkulatory w głowach mieli, znajomości. Goście! Też tak chciałem. W Peweksach pachniało dalekim wielkim światem, na Różyckim trochę pyzą i wódą, a światem już nie tak bardzo. To się zawziąłem i w miesiąc wkręciłem się w towarzystwo. I tak zacząłem dolarami handlować. Po wojsku wróciłem do Warszawy. Tam to już byłem pan: dolary, marki, znajomości w RFN-ie. Midas czasem mnie wołali, bo rękę do interesów żem miał, alem miał! W latach siedemdziesiątych bazar kwitł, tyle towarów! Kupowali wszyscy, wszystko i dużo. ~7~

8 Jerzy Woropiński autoportret; lata 70te; Jerzy Woropiński, fotoreporter Mieszkałem na Pradze od urodzenia, od 1948 roku, ale przez 20 lat na Różycu w ogóle nie zaglądałem. Nie chodziłem tam, bo potwornie się bałem. Mój tatuś, inżynier, nie mógł ścierpieć, że ma w domu artystę, i wmawiał we mnie, że do niczego się nie nadaję i ja przez długi czas rzeczywiście byłem do niczego. Dopiero mając 22 lata, gdy zacząłem pracować w Inter-pressie, zacząłem coś z tym robić. Wybrałem się na bazar, by zdobyć dziennikarskie ostrogi. To miał być mój poligon. Wiedziałem, że jeśli wejdę tam i wyjdę cało, to będę fotoreporterem. Jeśli nie przezwyciężę strachu i tego odium do niczego się nie nadajesz, gówno z Ciebie będzie, to nic z tego. Zdjęcia z bazaru chciałem zrobić wyłącznie dla siebie. W tamtych czasach nikt specjalnie nie interesował się tym tematem. A nawet jeśli, to nikomu się to nie udawało, bo jeśli ktoś normalnie wszedł z aparatem, i próbował zacząć fotografować, to po kilku metrach od bramy był zatrzymywany. Przypadki pobić raczej się nie zdarzały, ale ludzie tracili sprzęt. Po raz pierwszy na bazar wybrałem się w 1970 roku, ale i potem każda wyprawa wymagała pscychicznego przygotowania. No musisz pójść! Tak, znowu! Idź! tak sobie powtarzałem. Kiedy się zdecydowałem, ubierałem się jak chłopak z Pragi, bez żadnej elegancji, zwyczajnie ot, wypchane portki, podkoszulek. Podwieszałem na wysokości brzycha dobry, ale tani aparat, Pentax Spotmatic. Obwiązywałem plastrem obiektyw tak, by uzyskać dobrą głębię ostrości pakowałem się i jechałem. Wchodziłem na bazar i zaczynałem sprzedawać ten mój aparat. Za taką cenę, żeby nikt nie zechciał go kupić. ~8~ Rozm. Michał Amieleńczuk, LR

9 Nie wołałem nic. Wystarczyło, że chodziłem z tym aparatem. Tam jedni handlarze wołoali, drudzy nie, trzeci byli tacy senni, coś sobie trzymali. I ja należałem do tych sennych. No, a mimo to parę osób brało mój aparat w ręce Strach mnie wtedy ogarniał. Pytają Czemu ten plaster? to ja mówię: A, bo trochę obluzowane, a ci zaraz To co mi pan tutaj wciska?!. A przepraszam, taki znalazłem. Albo ktoś pyta Za ile to? No, za 500 zł mówię. Za 500 zł?! Za 500 zł to Zenita można mieć! No tak, ale to po babci. I tak sobie sprzedawałem. Pstrykanie wyglądało tak [p.woropiński pokazuje brzuch na wysokości pępka, zaczyna iść przez pokój rozglądając się na wszystkie strony przyp. M.A.] Tu wisi aparat i idę. Nie zatrzymuję się, w żadnym razie się nie zatrzymuję! Wręcz przeciwnie, nieraz patrzę w jedna stronę, a aparat wycelowany mam gdzie indziej. Szeroki kąt, nie zniekształcający! I idę przez bazar i pstrykam z biodra. Gdyby ludzie wiedzieli, że pstrykam zdjęcia, to bym nie zrobił ani jednego zdjęcia, nie ma mowy. To był wybieg, to było polowanie. Ale gdy zaczynałem czuć, że to ja jestem zwierzyną, to zaraz uciekałem. Niektórzy może nawet mieli podejrzenia, że fotografuję, ale nie wierzyli tak się zdjęć przecież nie robi! Ale strach cały czas był. Oczywiście, mnóstwo robionych w ten sposób zdjeć się nie nadawało, do niczego, to były śmieci. Ile to razy celowałem, żeby złapać w kadr ciekawą osobę, po czym przychodziłem do domu i klops. No nic, następnym razem ją złapię mówiłem sobie. Wiele powstawało jednak ciekawych obrazków np. ta zakonnica przyglądajaca się skórzanym kurtkom. Ale nie zatrzymywałem się, nie przyglądałem, nie rozmawiałem. Cały czas szedłem. I pstrykałem, to było właśnie najważniejsze rejestrowanie. Bazar Różyckiego; lata 70; fot. Jerzy Woropiński; źródło własne materiały autora ~9~

10 Uważam, że na wszelkie fotograficzne poezje jest czas kiedy indziej. Na bazarze sytuacja jest zbyt nagła, a umysł tak skoncentrowany i zarazem wyćwiczony, że sam wyłapuje kadry. Pamiętam ten moment, któregoś lata skrzyżowanie alejek, a na samym środku stoi facet. Niczym się nie wyróżnia, ot, menel w brudnym podkoszulku. Co chwilę podlatuje do niego chłopak i coś mu podaje. On zbierał ukradzione rzeczy! Do niego od czasu do czasu podchodził kolejny facet i to wszystko przejmował. Miałem aparat, stanąłem naprzeciwko i on na mnie popatrzył. Face to face. I ja nie miałem odwagi nacisnąć spustu. Patrzyliśmy na siebie i ani drgnąłem. Wiedziałem jeden mój fałszywy ruch i nie wyjdę stamtąd. W najlepszym wypadku groziło mi morodbicie i utrata sprzętu. Bo to, co ja robiłem, to była kronika policyjna. Jeżeli z życiem się uszło, to bardzo dobrze. Tak, najpiękniejsze są te zdjęcia, których nie zrobiliśmy. *** RADIO, FRAGMENT 15 PODPIS: Piosenka Na Różyckiego wyk. Jarema Stępowski, Zespół instr. pod dyrekcją Tadeusza Klimonda, nagranie z 1975 roku, Archiwum PR Nr sygnatury L 3165 RADIO, FRAGMENT 16 PODPIS: Piosenka Kto na Pragę wyk. Jarema Stępowski, Orkiestra p/d Tadeusza Suchockiego, nagranie z 1969 roku, Archiwum PR Nr sygnatury L 191/63 ~10~

11 RADIO, FRAGMENT 17 PODPIS: Piosenka Kłaniaj się Pradze wyk. Jarema Stępowski (jedna ze zwrotek dotyczy Bazaru Różyckiego), Orkiestra pod dyr. Tadeusza Suchockiego, nagranie z 1971 roku, Archiwum PR Nr sygnatury L 1908 Piotr Łąka, mieszkaniec Pragi Przyjeżdżali na Dworzec Wschodni albo na Warszawa Wileńska. No i ten potok szedł na bazar. Najwięcej ludzi przyjeżdżało z Marek, Zielonki, z Ząbek Przyjeżdżali pociągiem. Pociąg do Tłuszcza peron opuszcza. To był pociąg podmiejski do Małkinii, do Tłuszcza. Cała Targowa, aż do Dworca Wschodniego była miejscem handlu. Wszędzie handlowano. Rozm. Oliwia Kalinowska, LR ~11~

12 Bazar Różyckiego; lata 70; fot. Jerzy Woropiński; źródło własne materiały autora ~12~

13 Bazar Różyckiego; lata 70; fot. Jacek Sielski; źródło Agencja Forum ~13~

14 Marta Ćwiek, wiek 41 lat, ekonomista UWAGA!!! JEST ZDJĘCIE Z SATU- RATOREM!!! Przed wejściem na bazar, przy Targowej, stała kobieta z białym wózkiem, który miał zainstalowany saturator i miejsce do umycia szklanki pod ciśnieniem. Miała tych szklanek tylko kilka, a chętnych do wypicia wody w upalne dni było dużo więcej. Cały więc dzień na przemian nalewała wodę sodową i naciskając na dno odwróconej szklanki płukała ją. To była tzw. gruźliczanka. Rozm. Karolina Cwiek, 17 lat, uczennica II klasy LO. Bazar Rozyckiego w Warszawie. Na zdjeciu: saturator; r.; fot. Danuta B. Łomaczewska; źródło East News Bazar Rozyckiego w Warszawie. Na zdjeciu: saturator; r.; fot. Danuta B. Łomaczewska; źródło East News ~14~

15 Pani Z., szyje suknie ślubne na bazar, kupiec Bazar Różyckiego był obszerny. Zaczynał się od Brzeskiej, była pierwsza brama i druga brama. Pierwsza brama to była główna, którą wchodziło się na plac. Po prawej stronie był budynek handlowy, w którym mieściły się sklepy i były komisy, sklepy papiernicze, sklepy z firankami. W okresie świąt Bożego Narodzenia na środku Bazaru Różyckiego, jak się wchodziło od strony Brzeskiej, na placu stała piękna duża choinka. Taka 4-5 metrów z pięknymi ozdobami. Na bramach wisiały piękne lampiony, różnokolorowe. Przy stoiskach z bombkami i z różnymi ozdobami stał Mikołaj i zachęcał dzieci i matki, które przychodziły z dziećmi, do zakupów. Rozm. Karolina Kubiak, uczennica II klasy LO Wejście na Bazar Różyckiego; lata 70te; fot. Jerzy Woropiński; źródło materiały własne autora ~15~

16 Wejście na Bazar Różyckiego; lata 70te; fot. Jerzy Woropiński; źródło materiały własne autora Wejście na Bazar Różyckiego; lata 70te; fot. Jerzy Woropiński; źródło materiały własne autora ~16~

17 Aleja na Bazarze Różyckiego; źródło AN Poszukujemy dokładnego źródła tej fotografii Aleja na Bazarze Różyckiego; 1974; fot. Krzysztof Kuczyk; Poszukujemy dokładnego źródła tej fotografii ~17~

18 Bazar Różyckiego; lata 70; fot. Jacek Sielski; źródło Agencja Forum ~18~

19 Buraki - handel na Różycu; lata 70te; fot. Jerzy Woropiński; źródło materiały własne autora ~19~

20 Handel naręczny Bazar Różyckiego; lata 70te; fot. Jerzy Woropiński; źródło materiały własne autora Bazar Różyckiego handel naręczny; lata 70; fot. Jacek Sielski; źródło Agencja Forum ~20~

21 Bazar Różyckiego; lata 70; fot. Jerzy Woropiński; źródło materiały własne autora ~21~

22 Bazar Różyckiego; lata 70te; fot. Jerzy Woropiński; źródło materiały własne autora ~22~

23 Poszukujemy źródła tej fotografii. olej na płótnie tytuł: Bazar Różyckiego, rok powstania 2012, autor: Krzysztof Radziewicz ~23~

24 Czesław Soszczyński, kupiec Budka stała przy budce. Przejść przez bazar Różyckiego było ciężko, zwłaszcza w okolicach świąt. Ludzie chodzili w jedną stronę, naokoło, albo musieli czekać, żeby jeden drugiego przepuścił. Początkowo moja budka znajdowała się po środku bazaru. Początkowo dostarczałem garnitury z własnego zakładu krawieckiego, później zająłem się już tylko handlem. Zrezygnowałem z pracowni, bo wiedziałem, że chcąc coś robić dobrze człowiek się nie może rozdrabniać. Trzeba przypilnować, bo właściciel, szef musi na wszystko zwracać uwagę, musi wykonywać swoją pracę jak najlepiej, bo ludzie to widzą i cenią. Garnitury gotowe z Bytomia czy innej fabryki były za drogie. Sam szyłem, bo to było dużo taniej. U mnie garnitur do 250 zł, taki najdroższy, a taki z Bytomia i Bydgoszczy to kosztował 800, 1200 zł. To jest ogromna różnica. Taki bogaty to u nas nie kupił, bo musiał mieć markowe. Taki, co nie ma pieniędzy, to przyjdzie do nas i też dobry towar dostanie. A na snobów nie ma rady. A jak materiałów w sklepach nie było, to kruponiarki do Łodzi jeździły do fabryk i z stamtąd przywoziły. Myśmy je tak nazywali: kruponiarki. To też byli ludzi związani z bazarem. Przywozili bele materiału, cięli na kupony i rozprowadzali. Jestem rodem z poznańskiego, koło Turka. Jak wojska ruskie nadeszły, to poszedłem do szkoły i zarazem do pracowni uczyć się krawiectwa. A później otworzyłem pierwszą pracownię. Córka w Zielonce ma swój dom. Prowadzi interesy. Akcesoria końskie do Szwecji wysyła. A syn prowadzi sklep spożywczy w Warszawie. Cała moja rodzina w handlu pracuje. Rozm. Renata Fabiańska, LR Gierek Playboyami handlowałem z Mańkiem. Strasznie nas ganiali. Ale mieliśmy swoje układy. Wiedzieliśmy kiedy nalot, kiedy akcja. Wszyscy brali. Każdy żył. Złodzieje, hurtownicy, milicjanci, wszyscy. Przyszło wezwanie do wojska. Poszedłem do Kaznunia na sapera. Na sapera detoniera. Ale długo tam nie posiedziałem. Szkołę symulki przeszedłem na bazarze. Zwolnili mnie po roku. Z etatowej roboty szybko zrezygnowałem, wolałem stać na bazarze. Co dzień był świeży pieniądz. Kiedyś, gdy tak stałem, podbiegł do mnie mały chłopiec z Ekspresem w wyciągniętej ręce. Na pierwszej stronie widniał tytuł: OTWARTA GRANICA, a pod spodem zdjęcie Edwarda Gierka i Ericha Honeckera jak tę granicę otwierają. W ten właśnie sposób Gierek otworzył dla mnie nowe możliwości. Wtedy, żeby wyjechać do NRD, potrzebna była pieczątka w dowodzie. Jedni ją dostawali, inni nie. Tak więc gdy dostałem, to z tego szczęścia upiłem się z kumplami w trupa, a jak się obudziłem, to jechałem już w pociągu do Berlina. A nade mną pochylał się celnik. I coś tam szwargocze, czegoś się drze. Ausweiss bitte! Szukam. Łeb mi pęka od kaca. Kuglarz śpi na półce na bagaże. Memot pomaga mi szukać, a reszta chłopaków się śmieje. W końcu znajdujemy ten dowód, był wkręcony jako korek w butelce od wódki. Do Niemiaszków woziliśmy głównie szminki, cienie do oczu, smoczki, torby reklamowe. Tam jechaliśmy na ruskie osiedla. Rosjanie brali wszystko. Od nich kupowaliśmy złoto. Wracaliśmy do Polski i spychaliśmy towar, braliśmy alpagi, dziewczyny i robiliśmy jazdy. Tadzio grał na harmonii. Zdrowo się piło. Trzy dni i znowu w kurs. I tak na okrągło. Jak kasy brakowało na towar, to jechaliśmy na wędkę. Szliśmy parami. Wchodzimy. Spokojnie. Każdy obcinał swoją stronę, jak nie było przypału, to zaczynaliśmy ładować. Najczęściej braliśmy buty, albo skóry. Potem w pociągu wkręcaliśmy to wszystko w dach, w Warszawie na bazar do hurtowników i balanga. Trzy dni i znowu kurs. To było życie! Co bym dał, żeby wróciły te czasy! Rozm. Piotr Kulesza, Niebieski syfon, rozdział Ferajna, str ~24~

25 Pan Franciszek, sprzedaje na bazarze wyroby z mosiądzu, rzeźby, ozdobne figury, posągi, wojskowe buty, spodnie, a tekże obrazy i ramy do obrazów, od ponad 30 lat w tej samej branży To były piękne czasy, ale i człowiek był młody. Całe dni się handlowało, a nocą z drugim kolega po Warszawie w tango. Głupi człowiek, ale teraz nawet nie żal tych pieniędzy, choć stówa uderzyła wtedy do głowy. Wyobraź pan sobie nas, młodych chłopaków, z taką ilością pieniędzy, że z marynarek się wysypywało. A koledze nawet nie chciało się schylać, to dzieciaki na Ząbkowskiej, po tej dziurawej ulicy za nami całą zgrają lecieli i tylko czekali aż skapnie. Szybko zbierali, żeby kto inny nie pochwycił, żeby tym błotem się nie upaprało, a jak upaprało to dmuchali, czyścili rękawem. I pamiętam tak prosili, aby im dać na coca-colę, czy gumę do żucia, bo już wtedy można było kupić. Czasem dawaliśmy. Pamiętam taką noc, chyba w grudniu 1976 albo 1975 roku. Całą noc po wszystkich najlepszych lokalach taryfami jeździliśmy. W jednej taryfie my, w drugiej wódka, a w trzeciej nasze marynarki. Ludzie patrzyli jak na idiotów, bo wiedzieli, że władza zaraz się nam dobierze do dupy. Ale nie dobrała. Chcieli, ale mieliśmy układy. Smarowaliśmy tym, co trzeba i z milicją był spokój. Wcześniej wiedzieliśmy, że będzie kontrol. Tak robliśmy, że wszystko było na tip-top i było cacy. Gdy przychodziła na bazar milicja wszystko, co nielegalne mieliśmy schowane po kanciapach, żeby nie znaleźli. Zresztą po to się płaciło, żeby nie szukali głęboko. Wchodził taki do budy. Sprawdzał papiery, pieczątki. Przeszukał zaplecze. Mówił głośno, żeby dookoła było słychać, że wszystko się zgadza i wychodził. Za każdym razem był strach, bo to kryminał. I nikomu nie można ufać, ale to działało wiele lat. Wszyscy na tym zarabiali. I my i oni. Było dobrze, bo bazar to jak ktoś miał łeb na karku to ocalał. Eldorado. Wszystko można było kupić, sprzedać, nawet ludzi. Dla niekórych bardziej od człowieka liczył się pieniądz. Rozm. Michał Szymaniak, LR Pijak na Bazarze Różyckiego; lata 70; fot. Magdalena Hajnosz; materiały własne autora ~25~

26 Czesław Soszczyński, kupiec Kupiec Kupcowa W latach siedemdziesiątych można było podróżować, gdzie się chciało, ale wtedy nie można było pokazywać, że się ma pieniądze. Bo polityczne nastawienie funkcjonowało takie, że kto ma, to mu trzeba zabrać. I nawet jak się miało parę złotych to należało to zakamuflować, bo jak by się urząd skarbowy dorwał, to by puścił człowieka bez skarpetek. W latach siedemdziesiątych powoli zaczęły pojawiać się w handlu towary z importu, przybywało nowych wytwórców, poszerzała się oferta produkowanych przez rzemiosło wyrobów coraz trudniejsze jednak stawało się zdobywanie zamówień na nasze towary. Należało pilnie szukać innych artykułów do produkcji. Początkowo naszą pracę traktowałem jako konieczność życiową. Z czasem dobre prowadzenie warsztatu, jego rozwój, stało się dla mnie wyzwaniem: nie pozwolić się zniszczyć, nie dać się zrujnować. Tajniaków zrobiło się tyle Wszędzie się kręcili. Podłsuchiwali, podglądali, kto czym handluje. Nie można było iść ulicą z torbą, bo ona już była podejrzana. Kontrolowano, co człowiek niesie, co wyjmuje z samochodu, co ma w bagażniku. Na Targowej łapali ludzi. Ci milicjanci właśnie z tego żyli, łapali ludzi, którzy przywozili towar z prowincji. Jak się nie opłacili, to towar przepadał. Przeprowadzano fikcyjne zakupy, żeby sprawdzić, czy rejestruje się sprzedaż. Robiono rewizje w domach. Ciągle szukano sposobu, jak nas tu stłamsić. Wszystko podstępem, znienacka. Wpadali, zabierali towar, oddawali jego połowę, przetrzymywali godzinami na komendzie. Byli bardzo aroganccy, ludzie bali się choćby pisnąć. Jak kogoś złapali, to dawali potężne kary, domiary, że często człowiek był skończony. Urzędy skarbowe doliczały nawet z trzech lat wstecz. Za co? Nikt nie wiedział. Myśmy Boga prosili, żeby oni powiedzieli nam: tyle i tyle musicie płacić i macie spokój, możecie spokojnie handlować, ale oni ciagle coś wymyślali. Pamiętam taką kontrolę. Rzucał wszystko na brudną podłogę. I co wygrzebał, to mi zabierał. Bo to jest podejrzane, że to towar pochodzenia zagranicznego!!! Ale jaki los był dla mnie łaskawy dzień wcześniej miałam dwa palta dziecięce, których nie miałam w papierach, i dałam je darmo szkole, dla biednych dzieci. Pieniądze szły z bazaru niesamowite, cała masa urzędników z niego żyła. Milicjanci, którzy tu pracowali, to fortuny pozbijali. Tak samo ci kontrolerzy. A ci wszyscy kierowcy, którym za przyznanie miejsc trzeba było coś dać, a panie w urzędach skarbowych, a panowie od koncesji Rozm. Renata Fabiańska, LR Prywaciarze ( ), s. 70 Rozm. Piotr Kulesza, Niebieski syfon, rozdział Ferajna, str. 108 ~26~

27 Milicjant na Bazarze Różyckiego; 1977; fot. Tadeusz Rolke; źródło Agencja Gazeta Marian Pręgowski, kupiec Kiedyś świeży milicjant przyleciał, bo chciał sobie zarobić. No i jak dziś pamiętam, to było tak na jesieni, wnosiłem po parę sztuk jesionek na sobie, ale się rozleniwiłem i jedną bramą wszedłem. Samochód parkowałem w kółko w jednym miejscu. No i namierzył mnie. Zastavę wtedy miałem, Zastavę 1100, bardzo dobre samochody. Wysiadłem, kapotę na siebie, zamykam samochód, wychodzę. Na co on pokazuje blachę i słyszę: poproszę dokumenty miał prawo sprawdzić czy ma się koło zapasowe, lewarek, klucze Nie miał prawa mi otworzyć bezpośrednio bagażnika, bo nic na mnie nie miał, więc mówi: Koło zapasowe, lewarek, klucze, proszę pokazać! Czyli de facto myślał, że ja otworzę bagażnik i wyciągnę to wszystko, ale się naciął. Dlatego że Zastava miała to wszystko z przodu, przy silniku. No to ja łup do samochodu: No, proszę, jest! Wreszcie się ulitowałem nad nim, mówię: Bagażnik otworzyć? On: Tak, proszę bardzo. Jak by tam coś było, to oczywiście bym mu nic nie pokazywał, ale że pusto było, to otworzyłem. No, panie mówi Uważaj pan, bo pan tu raz w kożuszku, raz w jesionce, raz w futrze, tak pan latasz tutaj. Ja mówię: Proszę pana, jeszcze mam dwa kożuchy w innym kolorze, ale dziękuję za ostrzeżenie. Jechałem sobie któregoś dnia swoją zastawką do kuśnierza, przez Most Gdański. To było jakoś na jesieni i ślisko było. No i na rozjeździe patrzę, korek. Ledwo wyhamowałem. Samochodu przede mną wcale nie było widać. A za mną, słyszę, hamuje ktoś. W lusterko zerkłem, syrenka, jak dzisiaj pamiętam, syrenka. I już mnie nie interesowało, że on mi samochód uszkodzi, tylko myślę: jak on mi przyłoży w kuper, jak mi się otworzy bagażnik, to dopiero się będę tłumaczył gęsto często skąd ja to mam. No, ale jakoś go tam wykręciło, i mnie odeszło, uff. Na Brzeskiej, tu gdzie teraz jest sklep ~27~ Rozm. Joanna Wilczewska, Renata Sudoł, LR

28 Policjant K. z zabawkami, to był sklep z materiałami, dodatkami itd. i z watoliną. A watolinę, żeby kupić na jesieni, to było coś. Kolega krawiec kupił taką wielką belę watoliny, miał ją zawieźć na Dworzec Wschodni i go złapali z tą watoliną. Poprosili o dokumenty, a on był zameldowany w małej wiosce pod Warszawą, pytają się: A po co to panu?, a on: Jak to po co? Kupiłem stodołę, obłożę watoliną, krowom będzie ciepło. Zaczęli się śmiać, że chłop to zawsze kombinuje i jeszcze go na wschodni zawieźli, kulturalne chłopaki. W latach siedemdziesiątych to był maksymalny top. Ci handlarze przynosili znajomym milicjantom różne frykasy, ananasy. A my sterczeliśmy w ogonkach po zwyczajną. Każdy chciał tam do nich trafić. To była elita. Pamietam, na pierwszy patrol poszedłem z facetem, co miał ksywkę Krwawy Olo. Lekko tłusty, czerwona gęba. Nikt z nim nie chciał chodzić. To był rok siedemdziesiąty piaty. Byłem młodym, niedoświadczonym milicjantem. Mówi do mnie tak: Masz iść trzy metry za mną! I nie podchodź mi bliżej! No to idę trzy metry za nim. A on szedł tak... Facet wstaje od stołu i idzie przez gabinet, żeby mi pokazać, jak Krwawy Olo chodził. Brzuch wypięty, ręce w kieszeniach, głowa zadarta, krok pewny, zamaszysty. Tak mógł chodzić dziedzic po swoim folwarku. Wchodzimy na bazar ciągle dalej i on, ten Olo, podchodzi od jakiejś baby, przystaje, to ja też przystaję w tej odległości trzech metrów, gada chwilę i dzie dalej, znowu do kogoś podchodzi, przystaje, gada i dalej. W końcu podchodzi do jakiejś kobiety i widzę, jak wyciąga bloczek z mandatami. Wybiera jeden, drugi, trzeci, piąty, dziesiąty. Daje jej te wszystkie mandaty, kobiecina gdzieś znika, a my idziemy dalej. Zanim dochodzimy do wyjścia, ta kobiecina dobiega do niego i daje mu podpisane mandaty i plik kasy. On nawet ich nie ganiał. Musiał mieć jakiś wynik z patrolu i oni sami musieli ustalić, kto wpada i kto płaci. Tam nie było wtedy jakiejś określonej podziemnej struktury. Ale bazar był podzielony jakby na kasty. Na szczycie stali ci od futer, kożuchów i ci od złota, na dole naręczniacy. Naręczniak to było dla tych z góry mniej niż gówno. Było tam paru gości, którzy mieli specjalny szacunek, Wynikało to głównie z kasy, którą robili, a co za tym idzie z układów, które mieli. Przecież na bazar przychodzili wtedy wszyscy. Politycy, aktorzy, dziennikarze I oni ich wszystkich znali. Mieli układy na milicji, mieli układy w różnych urzędach, szpitalach wszędzie. Potrzeba, żeby córka zdała egzamin na studia nie ma sprawy, potrzebne zwolnienie lekarskie, miejsce w sanatorium, na wczasach, przydział na samochód nie ma sprawy. Wszędzie układy. Oni byli na topie. Domy, samochody. Bawili się w najdroższych knajpach. Forsę nosili w grubych rulonach owiniętych gumką. Taki szpan. Kiedyś żona poprosiła, żebym kupił parę ziarenek gorczycy. No, ale gdzie ja tam będę szukał tej gorczycy nawet nie wiem jak to wygląda. Stoję, rozmyślam. A tu podchodzi Kazio. Malownicza postać. Dzielnicowy na bazarze. Niezła oliwa. Potrafił wypić szklankę wódki duszkiem i nie było nawet od niego czuć. Kazio skinął ręką i nim przypaliłem papierosa, ktoś przynosi mi tę gorczycę cały worek! Lata siedemdziesiąte to były czasy, kiedy był tam i benkiel, i kiedy były kieszonki, i paserzy, i były miejsca na bazarze, w które wiadomo było, że nie należy zaglądać. Można było dostać kosę, a w najlepszym razie stracić zęby. Rozm. Piotr Kulesza, Niebieski syfon, rozdział Ferajna, str. 17 ~28~

29 Pan Wojtek, mieszkaniec Pragi W moim domu, na ścianie, na macie wisiały dwie maczety do ścinania trzciny cukrowej. Fajnie się prezentowały, ale pary razy zleciały na podłogę. Więc mama poprosiła, alby się ich pozbyć, bo maczeta spadając utnie komuś głowe. Wziąłem maczetę, owinąłem w Trybunę Ludu i tramwajem szóstką pojechałem na Bazar Różyckiego. Weszłem tyłem ulicy Ząbkowskiej i odwinąłem maczetę z gazety. Miałem niefart, bo akurat walkę toczyło dwóch worychów (tak się wtedy nazywali hersztowie bandy). Chłopy chyba ze dwa metry każdy. Ubrani w modne wtedy białe, długie kożuchy. Otoczeni ciasnym wianuszkiem gapiów. Walka nie na żarty, ale na śmierć i życie. Nagle jeden z nich podszedł do mnie i spytał: Po ile ta maczeta? Nie zdąrzyłem odpowiedzieć, wsadził mi w dłoń chyba 50 zł (nie pamiętam) i zaatakował tą maczetą przeciwnika. Co było dalej nie wiem, bo natychmiast uciekłem. Zatrzymałem się dopiero przy zoo. Potem dowiedziałem się, że milicja szukała tego, co sprzedał tę maczetę. A to ciekawe, czy odważyłby się ktoś nie sprzedać czegokolwiek temu hersztowi? Trzeba było uciekać, nie musiałeś mu jej sprzedawać mówili niektórzy. Tak, kurwa, nie musiałem. Mogłem odpowiedzieć Nie, dziękuję, ona nie jest na sprzedaż, tak? Takiego (Wojtek w podirytowaniu pokazuje gest Kozakiewicza ). Zajebali by mnie obaj tą maczetą. Drugą przygodę mrożącą krew w żyłach miałem w słynnym barze Oaza prz Targowej. Wracałem z pracy z Grochowa, wpadłem na setkę do Oazy i trochę się zasiedziałem. Nagle pada piącha i facet obok mnie leży na ziemi. No to ja ruszyłem mu na pomoc, bo już byłem na niezłym dopingu. Na trzeźwo bym nigdy tego nie zrobił! Potem się okazało, że ja przewróciłem herszta bandy, czyli worychę. Wzięli mnie za jakiegoś innego herszta, bo wszyscy byli już nieźle naładowani. I jak tylko wytrzeźwiałem to dopiero się przestraszyłem i pieszo poleciałem na Żoliborz. A mój teść był milicjantem też raz się pożądnie pobiliśmy. On to miał piękne opowieści z Pragi, ale już niestety nie żyje. Kiedyś opowiadał, że przykuł kajdankami raz do kaloryferów takiego herszta na dołku na Cyryla i Metodego, a on wyrwał ten kaloryfer, wybiegł z komendy i razem z nim biegł Targową zanim go nie złapali. Bazar Różyckiego, tekst z bloga Życia nie można powtórzyć pod adresem: warsawman.bloog. pl/id, ,- title,bazar-rozyckiego,index. html?smoybbtticaid=6145a6, autor bloga ma nick: Vojtek Sobta, LR Piotr Łąka, mieszkaniec Pragi Jerzy Woropiński, fotoreporter Jeden z moich wujków był milicjantem na Cyryla. Czasem patrolował bazar. Po czterech chodzili wtedy. I kontrolowali co sprzedawano i co się tam działo. Łapali drobnych złodziejaszków, oszustów. Zgarniali tych ludzi. Przeważnie było tak, że szli ulicą targową do Cyryla. Tam był komisariat za cerkwią. Mówili: Jak poznasz Cyryla to poznasz jego metody, czyli nie było bezpiecznie na tym komisariacie. Niemniej, nie było chyba człowieka, który by nie trafił do niesławego budynku na Cyryla i Metodego. To byłby kiedyś budynki cerkwi, zakonnicy tam mieszkali, a zaraz po wojnie mieściło się tam NKWD. Sam kiedyś tam przypadkiem zawędrowałem. Na komendzie pracowała pani, która rejestrowała prawa jazdy na rower i sprzedawała w tym celu specjalne znaczki. Któregoś razu przyszło do domu wezwanie na komendę. Matka, przerażona, wzięła mnie za chabety i tam zaciągnęła. Okazało się, że spredająca znaczki pani brała przyjmowane pieniądze do kieszeni zamiast zdawać je do kasy. Dobrze to pokazuje, jak działała cała praska polcija. Swoją drogą, przypomina mi się historia, którą swego czasu żyli moi rówieśnicy na Pradze. Na Cyryla i Metodego zabrano naszego kolegę, bo wdał się w bijatykę. Przewiziono go suką i zaprowadzono do środka, a tam, na drzwiach, była wizytówka płk Dupek. Chłopak wchodzi do ~29~ Rozm. Oliwia Kalinowska, LR Rozm. Michał Amieleńczuk, LR