Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim

Transkrypt

1 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Raport końcowy Zamawiający: Województwo Łódzkie Wykonawca: IBC GROUP Central Europe Holding S.A Wydawca: Województwo Łódzkie Urząd Marszałkowski w Łodzi al. Józefa Piłsudskiego Łódź e-mai: info@lodzkie.pl Departament ds. Przedsiębiorczości ul. Traugutta 25, 90-3 Łódź, X piętro tel.: fax: przedsiembiorczosc@lodzkie.pl

2 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Warszawa, listopad 200 Spis treści WYKAZ SKRÓTÓW I NAZW OBCYCH... 5 WPROWADZENIE... 6 REKOMENDACJE... 7 I. Planowanie strategiczne... 7 II. Wsparcie innowacyjności przedsiębiorstw... 8 III. Rozwój potencjału badawczo-rozwojowego regionu... 9 IV. Monitorowanie i ewaluacja GŁÓWNE ZAŁOŻENIA I CELE BADANIA....2 SKRÓT METODOLOGII Założenia Metody gromadzenia danych Jednostki obserwacji i rozkład prób Metodologia pomiaru CATI Identyfikacja operatu badania ilościowego oraz schemat doboru próby Operacyjne określenie zbiorowości badanej Implementacja operatu badania Poziom responsywności badania ANALIZA SEKTORA MŚP NA TERENIE WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Badanie gabinetowe Określenie trendów i kierunków rozwoju sektora MŚP na terenie województwa łódzkiego Struktura przedsiębiorstw według sekcji PKD i form własności oraz zmiany tej struktury Rentowność przedsiębiorstw wg sekcji PKD i form własności Identyfikacja zasobów i potencjału sektora MŚP Wykorzystanie technologii ICT w przedsiębiorstwach Innowacyjność MŚP w województwie łódzkim Współpraca pomiędzy MŚP a sferą B+R Zatrudnienie w sektorze B+R Ochrona własności intelektualnej MŚP Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

3 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Kapitał ludzki województwa łódzkiego i identyfikacja wolnych zasobów pracy pod potrzeby MŚP Liczba ludności i prognoza populacji Aktywność zawodowa mieszkańców województwa i struktura rynku pracy Poziom wykształcenia mieszkańców województwa Zawody deficytowe i nadwyżkowe, w tym podaż (zarejestrowani bezrobotni) i popyt (ogłoszenia o pracę) zawodów specjalistycznych Badanie jakościowe IDI Działalność monitoringowa przedsiębiorstw Rozpoznanie branż wiodących Rozpoznanie branż perspektywicznych Firmy innowacyjne Działalność badawczo-rozwojowa Relacje JBR-MŚP Badanie ilościowe CATI Wyniki badania analiza i interpretacja ANALIZA ZASOBÓW I KOMPETENCJI NAUKOWO - BADAWCZYCH W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM Badanie gabinetowe Polska na tle krajów europejskich Społeczne determinanty działalności jednostek B+R Przyczyny niskiego poziomu współpracy między jednostki B+R a przedsiębiorstwami w oczach pracowników Województwo łódzkie na tle Polski Przedsiębiorczość i innowacyjność w szkoła wyższych Spółki spin off Centra Zaawansowanych Technologii Platforma Transferu Wiedzy Badanie jakościowe Zainteresowanie działalnością innowacyjną Potrzeby Zaspokojenie potrzeb Zakres zmian Dostępność informacji Działania promocyjne Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

4 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Budowa systemu informacyjnego Rola administracji publicznej Oferta JBR Promocja oferty JBR Kooperacja międzynarodowa... 0 IV.3 Badanie ilościowe Forma działalności JBR w województwie IV.3.2 Obszary działalności JBR IV.3.3 Finansowanie JBR IV.3.4 Kooperacja JBR IV.3.5 Ewaluacja działalności JBR IV.3.6 Personel JBR IV.3.7 Ocena zaplecza B+R BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKI Struktura próby badania CATI według PKD Narzędzia badawcze Rozkłady częstości i liczebności Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

5 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim WYKAZ SKRÓTÓW I NAZW OBCYCH B+R Badania i rozwój najczęściej odnoszone do działalności badawczo rozwojowej BDR Bank Danych Regionalnych CAPI Wywiad indywidualny wspomagany komputerowo (Computer Assisted Personal Interview) CATI Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (Computer Assister Telephone Interview) EPC Ekwiwalent Pełnego Czasu Pracy GUS Główny Urząd Statystyczny IDI Indywidualny wywiad pogłębiony IOB Instytucja otoczenia biznesu JBR Jednostka badawczo-rozwojowa JST Jednostka samorządu terytorialnego MŚP Sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw NUTS Nomenclature of Units for Territorial Statistics Nomenklatura jednostek terytorialnych do celów statystycznych PŁ Politechnika Łódzka PPS Probability Proportional to Size proporcjonalne do wielkości (częstości) Sektor I Sektor gospodarczy obejmujacy leśnictwo, łowiectwo, rolnictwo rybactwo (sekcje A i B Polskiej Klasyfikacji Działalności) Sektor II Sektor gospodarczy obejmujacy górnictwo, przetwórstwo przemysłowe, zaopatrzenie w energię, gaz i wodę, budownictwo (sekcje C,D,E i F) Sektor III Sektor gospodarczy obejmujacy handel hurtowy i detaliczny, hotele i restauracje, transport, pośrednictwo finansowe, obsługa finansowa, administracja publiczna i obrona narodowa, edukacja, ochrona zdrowia i opieka społeczna (sekcje G,H, I, J, K, L, M, N, O, P) SIWZ Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia Spółki Podmioty (przedsiębiorstwa) tworzone zarówno przez pracowników uczelni, jak i Prawdopodobieństwo (wylosowania) 5 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

6 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Spin-off jej absolwentów, blisko współpracujące z JBR UE Unia Europejska WPROWADZENIE Od zaledwie dekady nowe podejście do ekonomii zakłada szersze i głębsze skupienie się na innowacyjności, jako determinancie rozwoju gospodarczego. Kraj, który rozwija infrastrukturę oraz połączenia w oraz pomiędzy firmami, uniwersytetami oraz rządem zyskuje przewagę konkurencyjna dzięki szybszej dyfuzji informacji i szybszemu rozwojowi technologii 2. Inaczej mówiąc, w tym paradygmacie ekonomii, najważniejsze dla efektywności gospodarki staje się intensywność i skuteczność powiązań pomiędzy podmiotami najsilniej zaangażowanymi dla tworzenie i rozprzestrzenianie wiedzy. Opracowanie nowego paradygmatu utrzymało jednak w mocy klasyczne dla ekonomii pytania, a udzielone odpowiedzi doprowadziły do niepożądanych uproszczeń. Najbardziej częste z nich to stawianie na równi uniwersytetów z badaniami finansowanymi z funduszy publicznych, a dalej - tego typu badań z nauką, innowacją i technologiami chronionymi prawnie oraz zakładanie linearnej zależności pomiędzy nauką a innowacyjnością. Takie modele nie oddają wiernie sposobów funkcjonowania sieci współpracy, ani mechanizmów, w wyniku których powstają innowacje. Nowoczesne teorie innowacyjności w ślad za naukami społecznymi, rozpatrują innowacje wraz z dynamiką systemu, który doprowadził do ich powstania, nie zaś wyłącznie, jako statyczny produkt. Wiąże się to z koniecznością prowadzenia wielopoziomowych analiz ilekroć zachodzi potrzeba rozpoznania innowacyjności danego regionu. Ponadto, potrzeba ta istnieje zawsze, gdy celem badań jest celowa ingerencja w życie zbiorowe mówiąc wprost planowanie zasad polityki. Raport powstał jako wynik badan zamówionych przez Urząd Marszałkowski w Łodzi w ramach prac nad aktualizacją Regionalnej Strategii Innowacji. patrz: A New Economy? The Changing Role of Innovation and Information Technology in Growth; OECD 2000; Paryż 2 US Council of Competitiveness Going Global. The New Shape of American Innovation ; 998 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl 6

7 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim REKOMENDACJE I. Planowanie strategiczne. Określenie strategicznych celów polityki rozwoju innowacyjności lokalnej gospodarki innowacyjność, ale jaka? Planowanie strategiczne rozwoju innowacyjności lokalnej gospodarki może ze względu na obecną sytuację województwa podążać w jednym z dwóch kierunków. Nadrzędnym celem pierwszego jest wspieranie instytucji w branżach wysokiej technologii, gdzie przewagę konkurencyjna stanowi wdrażanie nowych - na skalę kraju i kontynentu - rozwiązań technologicznych. Różnego rodzaju kapitały lokowane są w tym przypadku w niewielkiej ilości przedsiębiorstw oraz JBR, które podejmują konkurencję w na rynkach europejskich i światowych. Druga ścieżka rozwoju innowacyjności zakłada powszechne wspieranie instytucji zogniskowane na podnoszenie jej efektywności ekonomicznej niezależnie od branży w której funkcjonuje. Innowacje w ten sposób wdrażane są nowościami w skali jednostki oraz rynku lokalnego. Ze względu na sytuację województwa łódzkiego, a w szczególności ze względu na: I. bardzo niski relatywny stopień innowacyjności przedsiębiorstw II. bardzo niskie relatywne finansowanie działalności innowacyjnej III. brak wystandaryzowanych procedur kooperacji JBR i przedsiębiorstw IV. relatywnie niską liczba JBR oferujących woje usługi na wolnym rynku, wraz z niedostatecznym dostosowaniem oferty do potrzeb i możliwości przedsiębiorstw V. wysokie zapotrzebowanie sektora MSP na innowacje technologiczne, produktowe oraz organizacyjne VI. relatywnie wysoką skłonność przedsiębiorców do podejmowania ryzyka rekomendowana jest druga ścieżka rozwoju innowacyjności. Zgodnie z nią należy zogniskować politykę wsparcia na powszechne wspieranie przedsiębiorstw we wdrażaniu innowacji technologicznych, produktowych i organizacyjnych nisko i średnio zaawansowanych. Wsparcie powinno objąć: I. zagregowanie i udostępnienie informacji lub źródeł informacji o istniejących możliwościach technologicznych oraz rekomendowanych usprawnieniach organizacyjnych II. zwiększenie zdolności przedsiębiorstw do rozpoznawania istniejących możliwości technologicznych i organizacyjnych odpowiadających ich specjalizacji działalności III. minimalizację ryzyk związanych z prowadzeniem działalności innowacyjnej, w tym najważniejsza minimalizacja ryzyka finansowego 7 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

8 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim IV. kształtowanie postaw przedsiębiorczych II. Wsparcie innowacyjności przedsiębiorstw O podjęciu działalności innowacyjnej decyduje skłonność do podejmowania ryzyka oraz możliwości jego minimalizacji. W obu tych obszarach możliwa jest interwencja administracji samorządowej.. Skłonność do podejmowania ryzyka Skłonność do podejmowania ryzyka jest ważnym elementem składowym przedsiębiorczości jako postawy. Również wśród przedsiębiorców występują postawy nieprzedsiębiorcze. W tym przypadku oznacza to niechęć do podejmowania ryzyka związanego z wprowadzaniem zmian technologicznych lub organizacyjnych nawet jeżeli dysponuje się wystarczającymi do tego środkami. Mimo, że nie można kształtować postaw jako takich, możliwe jest kształtowanie warunków brzegowych, które na te postawy wpływają. Rekomenduje się przeprowadzenie działań wpływających na postawy przedsiębiorcze kierowników firm działających w województwie łódzkim. W pierwszym rzędzie powinny one być skierowane na uruchomienie bezpłatnych lub tanich studiów podyplomowych z zakresu zarządzania rozwojem technologicznym i organizacyjnym przedsiębiorstw, którego program w szczególności obejmie: I. Strategiczne planowanie rozwoju gospodarczego przedsiębiorstwa w sytuacji rozwoju i zastoju II. Wykorzystywanie istniejących źródeł informacji wpierających podejmowanie decyzji strategicznych III. Standardy prowadzenia działalności innowacyjnej IV. Zarządzanie projektami wdrożeniowymi Studia powinny być prowadzone metodą e-learning3 i oferować bezpłatny dostęp do elektronicznych czasopism branżowych. 2. Minimalizacja ryzyka działalności innowacyjnej 3 Nauczanie z wykorzystaniem sieci komputerowych i Internetu. Oznacza wspomaganie dydaktyki za pomocą komputerów osobistych, nośników danych i Internetu. Pozwala na ukończenie kursu bez konieczności fizycznej obecności w sali wykładowej. Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl 8

9 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Najistotniejszym ryzykiem jakie wiąże się z podejmowaniem działalności innowacyjnej jest możliwość niepowodzenie całej inwestycji i utrata poniesionych nakładów, co w skrajnych przypadkach może zagrozić dalszej działalności przedsiębiorstwa. Jak wskazują badania przedsiębiorcy prowadzący działalność w województwie bardzo wyróżniają się na tle kraju pod względem finansowania działalności innowacyjnej. W o wiele niższym stopniu w porównaniu z resztą kraju wykorzystywane są środki własne przedsiębiorstw i w o wiele wyższym kredyty bankowe. Oznacza to, że znacznej ilości przedsiębiorstw nie stać na podjęcie działalności innowacyjnej lub kalkulacja ryzyka powoduje zaniechanie takiej działalności. Dlatego tez rekomenduje sie dofinansowanie lokalnych instytucji poręczeniowych zwiększające możliwości w przedsiębiorstw w dostępie do kredytów. Wsparciem powinny zostać objęte nie tylko instytucje podległe Urzędowi Marszałkowskiemu (ŁARR), ale także zakładane przez inne organy samorządowe (Łódzki Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o.) lub działające samodzielnie. Dofinansowanie to powinno objąć rozwój samych instytucji, ich profesjonalizację oraz siec kooperacyjną z bankami ale także należy zwiększyć środki przeznaczane na świadczenie oferowanych przez nie usług. III. Rozwój potencjału badawczo-rozwojowego regionu Struktura JBR w województwie łódzkim, które w zdecydowanej większości podległe są administracji centralnej oraz PAN ogranicza możliwości ich wspierania przez administrację lokalną. Możliwe i pożądane jest jednak kształtowanie sytuacji w obszarze współpracy JBR i przedsiębiorstw. Przeprowadzone badani wskazują, że należy skupić się na: Obniżenie kosztów współpracy przedsiębiorstw z JBR. Kosztochłonność współpracy z JBR jest drugim, po finansowym czynnikiem ograniczającym działalność innowacyjną przedsiębiorstw. Koszty te są przede wszystkim związane z dostępnością do wszystkich potrzebnych informacji o ofercie JBR i procedurach realizacji projektów szczególnie na początkowych etapach kooperacji oraz dużą odległością JBR od przedsiębiorstw. Dlatego rekomenduje się: I. Opracowanie i kolportaż publikacji zawierającej oferty JBR z określeniem wszystkich wymogów formalnych oraz opisem procedur współpracy z JBR i dostępnych możliwości finansowania działalności innowacyjnej. Publikacja ta powinna zostać opracowana w wersji klasycznej oraz elektronicznej. II. Utworzenie ośrodka (lub samodzielnego stanowiska) pośredniczącego w kooperacji pomiędzy JBR a przedsiębiorstwem. Ośrodek ten powinien mieć możliwość reprezentowania stron w dopełnianiu kwestii formalnych oraz pełnić rolę negocjatora warunków kooperacji. Wsparcie dostosowania oferty regionalnych JBR do potrzeb przedsiębiorców. Oferty JBR konstruowane są podażowo, a nie popytowo, a ponadto instytucje te nie wykorzystują w pełni swojego potencjału. Konieczne jest sprofilowanie rynkowego potencjału JBR, odpowiednio do potrzeb przedsiębiorstw i ustalenie stałego dla danej jednostki wachlarza usług. Wymaga to przeprowadzenia odpowiedniej procedury konsultacji trójstronnych: JBR - przedsiębiorstwa z odpowiadającej branży przy moderacji Urzędu Marszałkowskiego. 9 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

10 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim IV. Monitorowanie i ewaluacja. Stały monitoring polityki wsparcia innowacyjności regionu oraz program ewaluacji ex-ante i expost Prowadzenie skutecznej polityki wymaga dysponowania zobiektywizowaną wiedzą i dowodami w obszarze, w którym dokonuje się regulacji i interwencji celowych. Wyniki przeprowadzonych badań oraz trudności na jakie napotkano w realizacji procedur badawczych wskazują, że konieczne jest: I. Opracowanie i wdrożenie systemu stałego monitorowania projektów mających na celu podnoszenie poziomu innowacyjności gospodarki lokalnej. System ten, aby był sprawny musi:. Funkcjonować niezależnie od systemów monitoringowych funduszy, z których zostało przyznane dofinansowanie projektu, 2. Zostać oparty o spójny system wskaźników, poddany testowaniu logicznemu raz pod kątem zdolności do statystycznego wykrywania zależności pomiędzy monitorowanymi zjawiskami 3. Być nadzorowany przez specjalistów w dziedzinie badań społecznych i rozwoju regionalnego 4. Być nasycany danymi empirycznymi i zastanymi w cyklu co najmniej rocznym 5. Obejmować dane, które nie są ujmowane w statutowej działalności instytucji odpowiedzialnych za prowadzenie statystyki publicznej. Dotyczy to głównie kapitału ludzkiego, w tym podaży i popytu wysoko wykwalifikowanych specjalistów II. Objęcie ewaluacją ex-ante i ex-post każdego przedsięwzięcia realizowanego w ramach polityki wsparcia innowacyjności lokalnej gospodarki. Bez tych czynności wprowadzane rozwiązania nie będą przynosiły pożądanych efektów oraz nie będzie możliwe określenie czy i w jakim stopni należy wprowadzać modyfikacje interwencji celowych w życie zbiorowe. 0 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

11 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim. GŁÓWNE ZAŁOŻENIA I CELE BADANIA Projekt badawczy został podzielony na dwa obszary eksploracji. Pierwszy z nich obejmował analizy dokonywane na sektorze mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (dalej w dokumencie analizy MSP ), drugi zaś na jednostkach badawczo rozwojowych (dalej w dokumencie analizy JBR ). Oba obszary zawierały także elementy wspólne dotyczące kooperacji wymienionych podmiotów. Poniżej wymienione zostały główne cele badacze, które postawiono w ramach pierwszego i drugiego obszaru badawczego: W ramach analiz sektora MŚP W szczególności, wyniki przeprowadzonego badania pozwolą na:. Określenie trendów i kierunków rozwoju sektora MŚP na terenie województwa łódzkiego oraz wypracowanie programu ewaluacji (wskaźników monitorowania zmian) w sektorze MŚP, które mogą być wykorzystane w kolejnych latach. 2. Identyfikację zasobów i potencjału sektora MŚP w obszarach: innowacyjność, wpływ i rola MŚP na rynek pracy, czynniki wpływające na rozwój MŚP, konkurencyjność i kierunki rozwoju MŚP, współpraca między 3. MŚP a systemem edukacji i szkolnictwem wyższym, upowszechnianie i wymiana informacji na temat MŚP. 4. Identyfikację wolnych zasobów pracy (bezrobotni, poszukujący pracy, bierni zawodowo, inni) pod potrzeby MŚP w kontekście aktualnego i pożądanego potencjału. 5. Identyfikację udziału w rynku podmiotów MŚP, które wprowadziły nowe produkty lub nowe procesy w latach Identyfikacja charakteru wprowadzanych innowacji (w tym: patenty, wzory przemysłowe, wzory użytkowe, znaki towarowe, nowe produkty, nowe procesy technologiczne, uzyskane certyfikaty, nowe maszyny i urządzenia, etc., etc.) w podmiotach sektora MSP, w okresie Rozpoznanie charakteru procesów B+R w przedsiębiorstwach sektora MSP regionu łódzkiego, które w latach wprowadziły jakieś innowacje. W ramach analizy zasobów i kompetencji naukowo-badawczych:. Dokonanie pełnej ewidencji i analizy zasobów badawczo rozwojowych (B+R) na obszarze województwa łódzkiego. 2. Określenie potencjału instytucji sektora B+R, ze szczególnym uwzględnieniem potencjału nakierowanego na segment małych i średnich firm. 3. Udział w dochodach sektora B+R wynikający z realizacji projektów skierowanych do sektora małych i średnich firm wraz z określeniem, czy w skali ostatnich 2 3 lat następują zmiany w tym zakresie. Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

12 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim 4. Wysokość i obszary koncentracji środków na finansowanie innowacji i pomysłów generowanych przez sektor B+R. Wykorzystanie Funduszy Unii Europejskiej przeznaczonych na transformację i rozwój sektora B+R. 5. Atrakcyjność oferty sektora B+R skierowanej do segmentu małych i średnich firm i kierunki zmian w ofercie. 6. Zakupy, dzierżawy, najem środków trwałych, nowych oraz używanych, niezbędnych do prawidłowej działalności zaplecza B+R zrealizowane w 2009 w tym: zakup wartości niematerialnych i prawnych związanych z działalnością B+R. 7. Zrealizowane działania promocyjne i informacyjne związanych z prowadzoną działalnością B+R, w tym skierowane do sektora małych i średnich firm. 8. Określenie zachęt motywujących do rozwijania współpracy między sektorem B+R a sektorem MŚP. 9. Określenie potrzeb w zakresie sprawnego i efektywnego systemu komunikacji i wymiany informacji pomiędzy segmentem MŚP a sektorem B+R oraz w zakresie infrastruktury informacyjnej i informatycznej oraz zasobów cyfrowych służących do rejestracji potrzeb przedsiębiorców z sektora MŚP na prace B+R. 0. Efektywność podmiotów sektora B+R województwa łódzkiego poprzez liczbę opracowanych (zgłoszone i uzyskane) w latach patentów, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych oraz poprzez liczbę wdrożeń w przemyśle (ze szczególnym uwzględnieniem sektora MSP) opracowań autorstwa badanych jednostek B+R.. Rozpoznanie zakresu współpracy podmiotów sektora B+R województwa łódzkiego z innymi krajowymi i zagranicznymi podmiotami sektora B+R. Udział podmiotów sektora B+R w międzynarodowych sieciach współpracy podmiot ów sektora B+R oraz w międzynarodowych programach badawczych (w tym współfinansowanych przez UE). 2. Identyfikacja barier ograniczających współpracę podmiotów sektora B+R z przedsiębiorstwami sektora MSP, w podziale na ogólne (dotyczące całego kraju) oraz charakterystyczne dla województwa łódzkiego. 2 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

13 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim.2 SKRÓT METODOLOGII W ramach prac nad realizacją projektu badawczego, na jego wstępie opracowano raport metodologiczny zawierający całokształt procedur gromadzenia, przetwarzania i analizy danych. W poniższym rozdziale umieszczono skrót przyjętej metodologii zawierający informacje najbardziej istotne dla późniejszej analizy danych. 2.. Założenia Dla każdego z obszarów eksploracji, wchodzących w skład niniejszego projektu badawczego zostało zaproponowane odrębne podejście badawcze, obejmujące specyficzne dla każdego obszaru zastosowane metody i techniki badawcze, próby, dobór respondentów, sposób analizy zgromadzonych danych i ich wzajemnej weryfikacji. Jednocześnie zaproponowana metodologia miała na celu zapewnienie, że uzyskane wyniki badania będą wzajemnie spójne, komplementarne i pozwolą na uzyskanie jednorodnego, koherentnego obrazu sektora MSP oraz sektora B+R województwa łódzkiego, oraz ich współpracy i wzajemnego oddziaływania. W realizowanym badaniu przyjęto klasyczny dla nauk społecznych nomotetyczny model wyjaśniania. Zatem zgodnie z teorią4 zostaną zastosowane trzy kryteria nomotetycznej zależności przyczynowej:. zmienne muszą być skorelowane, 2. przyczyna występuje przed skutkiem, 3. nie występuje pozorność współzależności badanych zjawisk. Aby można było zastosować zaproponowany tutaj model wyjaśniania i wnioskowania niezbędne jest zgromadzenie odpowiednich, wiarygodnych, rzetelnych i odpowiadających swym zakresem przedmiotowi badania danych i informacji. W badaniu wykorzystaniu wykorzystano metodę triangulacji technik badawczych i źródeł danych, co zagwarantuje otrzymanie wiarygodnych danych i wyczerpujących wyników, a co za tym idzie sformułowania wniosków poprawnych pod względem logicznym i metodologicznym. Zakładane cele badania i szeroki zakres obszarów badawczych wymagają, by triangulacja odbywała się na kilku poziomach równocześnie: Na poziomie metod zbierania danych zbieranie informacji od różnych grup respondentów w celu zgromadzenia różnorodnych informacji na dany temat od osób, które potencjalnie mogą prezentować różny punkt widzenia na badaną kwestię i/lub mają specyficzny zakres informacji (np. przedsiębiorcy sektora MSP, przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu, przedstawiciele Jednostek Badawczo-Rozwojowych i uczelni wyższych, przedstawiciele samorządu, eksperci z zakresu funkcjonowania sektora MSP, etc.). 4 Por. np. E.Babbie, Podstawy badań społecznych, PWN, 2008, s.0. 3 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

14 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Na poziomie konstruowania próby badawczej próba obejmie pracowników MSP oraz sektora B+R woj. łódzkiego. Pozwoli to na uzyskanie pogłębionej wiedzy na temat struktury i kondycji sektora MSP oraz umożliwi ocenę potencjału, zasobów i kompetencji naukowo-badawczych w woj. łódzkim. Multiplikacja źródeł informacji umożliwi uzyskanie informacji na dany temat od osób, które potencjalnie mogą prezentować różny punkt widzenia a także umożliwi opracowanie logicznych wniosków i praktycznych (operacyjnych) rekomendacji. Na poziomie perspektyw badawczych badanie realizowane będzie przez kompetentny zespół badawczy składający się z ekspertów reprezentujących różne dziedziny i podejścia badawcze, co pozwoli zminimalizować wpływ badacza na osiągane wyniki poprzez wzajemną kontrolę realizacji, a także weryfikację i konfrontację dokonywanych analiz i formułowanych wniosków. Multiplikacja technik ma na celu zebranie jak najpełniejszych i wzajemnie weryfikujących się informacji oraz uwzględnienie punktów widzenia różnych grup zaangażowanych w realizację innowacyjnych projektów na terenie województwa łódzkiego. Zgromadzone dane ilościowe zostaną poddane analizie statystycznej, zaś dane jakościowe analizie poprzecznej i podłużnej w celu analizy cech specyficznych i zintersubiektywizowanych. Dane ilościowe i jakościowe zostaną potraktowane jako komplementarne, wzajemnie się weryfikujące i uzupełniające. Dzięki tak zastosowanej triangulacji możliwe będzie uzyskanie pełnego obrazu ewaluowanego przedmiotu. Na podstawie przeanalizowanych danych ilościowych i jakościowych zostaną sformułowane wyczerpujące i poparte dowodami empirycznymi odpowiedzi na postawione pytania badawcze Metody gromadzenia danych W celu uzyskania pełnej i wiarygodnej odpowiedzi na postawione pytania badawcze, zostaną wykorzystanie zarówno jakościowe, jak i ilościowe metody badawcze, których analiza odbędzie się na zasadach właściwych dla każdej z kategorii danych, a ich integracja na opisanych powyżej zasadach triangulacji. Tabela. Zbiorcze zestawienie wykorzystywanych w badaniu metod badawczych. Metoda badawcza Typ badania Próba Analiza desk research Jakościowe - Pogłębione wywiady indywidualne (IDI) Jakościowe 20 Wywiady kwestionariuszowe (CAPI) Ilościowe 20 Wywiady kwestionariuszowe (CATI) Ilościowe 000 Zogniskowane wywiady grupowe (FGI) Jakościowe Panel ekspercki Jakościowe 2 Eksperckie panele dyskusyjne Jakościowe 4 4 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

15 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Zaproponowane odrębne podejście badawcze i wykorzystanie specyficznych dla każdego Zadania metod i technik badawczych, powoduje konieczność wyszczególnienia jednostek obserwacji objętych badaniem, przedstawienia wielkości prób i metodologii konstruowania ich doboru. W badaniu wyróżniono pięć głównych jednostek obserwacji: Tabela 2. Kategorie respondentów objęte badaniem. Kategoria Opis doboru próby Respondenci Kadra zarządzająca Przedstawiciele sektora mikro, małych i przedsiębiorstw średnich przedsiębiorstw prowadzący (właściciele, dyrektorzy, działalność (mający siedzibę) na terenie osoby pełniące kluczową województwa łódzkiego rolę w podejmowaniu decyzji strategicznych) Sektor MŚP Zgodnie z definicją GUS będą to jednostki naukowe i badawczo-rozwojowe (instytuty naukowo-badawcze, centralne laboratoria, ośrodki badawczo-rozwojowe, jednostki PAN, uczelnie wyższe itp.). Kadra naukowa i zarządzająca (dyrektorzy, koordynatorzy projektów itp.) reprezentanci wskazani przez daną jednostkę IOB - Instytucje otoczenia Instytucje otoczenia biznesu oraz biznesu stowarzyszenia i organizacje pracodawców Eksperci wskazani przez daną jednostkę, posiadający wiedzę w danym obszarze tematycznym JBR - Jednostki badawczorozwojowe Jednostki administracji państwowej samorządowej, na szczeblu lokalnym i Sektor instytucji rządowych i Eksperci wskazani przez centralnym np. Urząd Patentowy, Urząd samorządowych (JST) daną jednostkę Marszałkowski; instytucji rynku pracy np. WUP, PUP Eksperci Grupy ekspertów wyspecjalizowanych w tematyce (wykaz organizacji zamieszczono poniżej): a) Rynku pracy, MŚP, analiz społecznogospodarczych dotyczących przedsiębiorstw Eksperci wskazani przez b) Innowacyjności przedsiębiorstw - teorii daną jednostkę innowacji i budowania instytucjonalnej infrastruktury dla rozwoju innowacji technologicznych w gospodarce, regionalnych strategii innowacji. 5 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

16 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim 2.3. Jednostki obserwacji i rozkład prób Poniżej zaprezentowano stosowane w badaniu metody badawcze z podziałem na kategorie jednostek obserwacji objęte badaniem: Tabela 3. Stosowane w badaniu metody badawcze z podziałem na grupy respondentów. IDI CATI CAPI FGI Przedsiębiorcy 4 w ramach analiz MSP 000 w ramach IA (w tym maks. 50 posiadających patenty) 70 w ramach analiz MSP w ramach analiz JBR IOB 2 w ramach analiz MSP Panel ekspertów Dyskusje panelowe w ramach analiz JBR w ramach analiz JBR 2 w ramach analiz JBR Stowarzyszenia I przedsiębiorców zrzeszenia 2 w ramach analiz MSP Urząd Marszałkowski w ramach analiz MSP WUP w ramach analiz MSP JBR 5 w ramach analiz JBR Urząd Patentowy w ramach analiz JBR Ośrodek Informacji Patentowej 2 w ramach analiz JBR Eksperci (środowiska naukowe zaangażowane we współpracę z gospodarką, osoby zajmujące się badaniem i stymulowaniem innowacyjności gospodarki, oraz z zakresu współpracy MSP i sektora B+R) w ramach analiz JBR 70 w ramach analiz JBR w ramach analiz JBR 6 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

17 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim IDI CATI CAPI Eksperci (z zakresu funkcjonowania przedsiębiorstw sektora MSP; wdrażania innowacji w przedsiębiorstwach, przedstawiciele sektora B+R) FGI Panel ekspertów Dyskusje panelowe w ramach analiz MSP Eksperci (funkcjonowania przedsiębiorstw sektora MSP; działalności sektora B+R; innowacyjnej gospodarki w sektorze MSP; współpracy sektora B+R z sektorem MSP Eksperci (funkcjonowania sektora MSP; funkcjonowania sektora B+R; metodologii badań z zastosowaniem wielokryterialnego wspomagania decyzji i stosowania metod analizy hierarchii) Poniższa tabela zawiera listę jednostek obserwacji w ramach badań IDI w podziale na poszczególne kategorie: Kategoria Jednostka obserwacji Przedsiębiorcy sektora LIW care technology Sp. z o.o Łódź, ul. Piłsudskiego 4 MSP tel Dział Konstrukcyjno-Wdrożeniowy P.P.U.B. Inkomet ul. Dolna Radomsko tel Suwary Spółka Akcyjna Pabianice, ulica Piotra Skargi 45/47 tel. (42) S.Z.T.K. "TAPS" - Maciej Kowalski Łódź, ul. Solec 3/5 tel.: +48 (42) ; Fabryka Osprzętu Samochodowego POLMO ŁÓDŹ S.A. ul. Przybyszewskiego Łódź tel Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

18 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Instytucje Biznesu Otoczenia Łódzka Agencja Rozwoju Regionalnego Łódź ul. Tuwima 22/26 Instytut Badań nad Przedsiębiorczością i Rozwojem Ekonomicznym EEDRI przy SWSPiZ ul. Gdańska Łódź Bełchatowsko Kleszczowski Park Przemysłowo Technologiczny Sp. z o.o. ul. Przemysłowa Bełchatów Centrum Obsługi Przedsiębiorcy ul. Roosevelta Łódź Tel.: (042) Stowarzyszenia zrzeszenia przedsiębiorców i Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A. Departament Rozwoju i Sterategii ul. Ks. Tymienieckiego 22/ Łódź Łódzki Regionalny Park Naukowo-Technologiczny Sp. z o.o. ul. Dubois 4/ Łódź Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi Przedstawiciel Wojewódzkiego Urzędu Wydział Informacji, badań i analiz Pracy ul. Wólczańska Łódź Jednostki Badawczo- Centrum Transferu Technologii Uniwersytetu Łódzkiego Łódź, ul. J. Matejki 22/26, Wydział Zarządzania, Rozwojowe Dział Transferu Technologii Politechniki Łódzkiej ul. Ks. I. Skorupki 6/ Łódź Centralny Ośrodek Badawczo Rozwojowy Maszyn Włókienniczych POLMATEX-CENARO Łódź, ul. Wólczańska 55/59 Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Ekologii Miast OBREM Łódź ul. Lipowa 73 8 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

19 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Centrala: tel. (+48 42) , Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pieniążka ul. Pomologiczna 8, SKIERNIEWICE tel.: , Instytut Technologii Bezpieczeństwa MORATEX ul. Marii Skłodowskiej-Curie Łódź ORAM 93-2 Łódź, ul. Częstochowska 38/52 Prezes Zarządu dr inż. Andrzej Holi 42/ Ośrodki Informacji Patentowej w Łodzi Ośrodek Informacji Patentowej pod patronatem Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej działający w Bibliotece Politechniki Łódzkiej w Łodzi, ul. Wólczańska 223, tel. (48) Metodologia pomiaru CATI Rozdział zawiera prezentację logiki zadań badania empirycznego oraz analizę zbioru danych zgromadzonych przy pomocy techniki CATI w ramach realizacji Projektu pt. Przeprowadzenie badań i ekspertyz w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w województwie łódzkim, w układzie tematycznym odzwierciedlającym główne zagadnienia. W szczególności synteza obejmuje kluczowe interpretacje danych, dla których też przytoczono adekwatne wizualizacje w postaci wykresów, tabel częstości empirycznej wskazań oraz tabel kontyngencji, sformułowane z perspektywy celów Projektu, reguł metodologii empirycznej i praktyki badawczej wykonawców. Do celów szczegółowych projektu objętych pomiarem za pomocą techniki CATI zaliczono:. Identyfikację zasobów i potencjału MŚP w obszarach: innowacyjność, wpływ i rola MŚP na rynek pracy, czynniki wpływające na rozwój MŚP, konkurencyjność i kierunki rozwoju MŚP, współpraca między MŚP a systemem edukacji i szkolnictwem wyższym, upowszechnianie i wymiana informacji na temat MŚP. 2. Identyfikację wolnych zasobów pracy (bezrobotni, poszukujący pracy, bierni zawodowo i inni) pod potrzeby MŚP w kontekście aktualnego i pożądanego potencjału. 3. Identyfikację udziału w rynku podmiotów MŚP, które wprowadziły nowe produkty lub nowe procesy Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

20 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim 4. Identyfikację wprowadzanych nowych produktów lub nowych procesów, w tym: patenty, wzory przemysłowe, wzory użytkowe, znaki towarowe, nowe produkty, nowe procesy technologiczne, uzyskane certyfikaty, nowe maszyny i urządzenia etc. 5. Atrakcyjność oferty sektora B+R skierowanej do segmentu MŚP oraz wektory zmian w ofercie. 6. Zrealizowane działania promocyjne i informacyjne związane z prowadzoną działalnością B+R, w tym skierowane MŚP. 7. Określenie potrzeb w zakresie sprawnego i efektywnego systemu komunikacji i wymiany informacji między segmentem MŚP a sektorem B+R oraz w zakresie infrastruktury informacyjnej i informatycznej oraz zasobów cyfrowych służących do rejestracji potrzeb przedsiębiorców z sektora MŚP na prace B+R. 8. Identyfikację barier ograniczających współpracę podmiotów sektora B+R z przedsiębiorstwami sektora MŚP, w podziale na ogólne oraz charakterystyczne dla województwa łódzkiego Identyfikacja operatu badania ilościowego oraz schemat doboru próby Rekomendacja metody badania ilościowego bazowała na założeniu, iż metoda pomiaru powinna dostarczać informacji o takim zakresie, aby zgromadzone dane udzielały odpowiedzi na pytania wymagające szacunków i konstrukcji modeli probabilistycznych. Z drugiej strony, celem badania było uzyskanie wieloczynnikowych charakterystyk statystycznych pozwalających na eksplorację, opis i wyjaśnienie problemu w parametryczno-wskaźnikowej analizie danych. Zatem zakłada się, że metoda i utworzone narzędzie były kompatybilne wskaźnikowo z porównywanymi zbiorami danych oraz stanowią wskaźnikowo mocną metodę gromadzenia informacji. Formalnej podstawy dla rozwiązań w tej materii dostarczyła metodologia stosowana w statystyce publicznej, której zasadniczym celem jest standaryzacja procedur badawczych na każdym poziomie realizacji badania. Przesłanki leżące u podstaw nowoczesnej statystyki publicznej były wprowadzane w badaniu CATI. Wszystkie istotne dla potrzeb poprawności badania elementy postępowania badawczego budowa operatu badania oraz projektowanie narzędzi i dobór procedur zbierania danych podlegały 20 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

21 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim weryfikacji, z punktu widzenia dwóch dopełniających się kryteriów. Po pierwsze, metodologicznej poprawności procesu badawczego, gwarantującej jego adekwatność wobec założonych celów badania. Po drugie, organizacyjno-logistycznej charakterystyki zadań i wyboru najlepszej spośród alternatywnych wersji działań gwarantującej realizację badania zgodnie z zaprojektowaną strategią postępowania. Opis metodologii procesu badawczego stanowi syntezę prezentującą działania wykonane w ramach procedury terenowo-operacyjnej projektu, obejmującej przygotowanie i pilotaż narzędzi badawczych (formularza skryptowego CATI) wraz z konstruowaniem operatu badania i schematem doboru próby. Wykonane w ramach procesu badawczego zadania stanowią podstawę określenia efektywności implementacji schematu badania. Oznacza to, iż wyniki poszczególnych czynności badawczych oraz wyprowadzone z nich wnioski i rekomendacje w zakresie wszystkich elementów badania - narzędzi i procedur polowych (fieldwork) oraz operatu badania składają się na instrumentarium metodologiczne wymagane dla uzyskania danych dedykowanych do analitycznej składowej Raportu Końcowego Operacyjne określenie zbiorowości badanej Podstawowym celem badania było dostarczenie statystycznego opisu struktury i kondycji sektora MŚP na terenie województwa łódzkiego (Zadania A oraz B: por. Raport metodologiczny). W tym aspekcie, badanie stanowiło podstawę dla oszacowań charakteru (w sensie przyjętej typologii badanych podmiotów), jak też posiadających formalny status prawno-organizacyjny (w tym identyfikator statystyczny/regon) jednostek typu instytucjonalnego. Do zbioru podmiotów obserwacji zaliczono jednostki, których kwalifikacja potwierdzona została przynależnością do odpowiedniej bazy danych lub indywidualną deklaracją statusu. Ze zbioru wykluczono jako niemożliwe do zweryfikowania powyższego kryterium podmioty, których dane teleadresowe zawarte w bazie były nieaktualne oraz podmioty, które nie przeszły pozytywnie selekcji w postaci filtrów pytań aranżujących (screening questions). Kryterium operacyjnym populacji celowej i podstawą zaliczenia danej jednostki do zbioru jednostek badania (JB) były atrybuty, jakie winna spełniać jednostka klasyfikowana zgodnie z sekwencją odpowiedzi udzielanych w ramach adekwatnych modułów narzędzi badawczych. Ze względu na konieczność strukturalnej integracji baz danych dostarczonych w różnych formatach i na różnych nośnikach operat uzupełniano danymi z baz pomocniczych, zawierających jednostki objęte rejestracją, bądź inną sprawozdawczością (np. związaną z wymogami statystyki publicznej), przydatną dla badań empirycznych. Badanie określonych w specyfikacji Zamówienia grup docelowych ujawniło problem definicji operacyjnej populacji celowej, w tym, kompletnego określenia i weryfikacji jednostek należących do badanej populacji. Przyjmując za punkt wyjścia wskazania grup docelowych przez Zamawiającego w specyfikacji celów projektu, za jednostki obserwacji badania techniką CATI uznano podmioty gospodarcze sektora MŚP. Sektor MŚP to obszar działalności mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw. Art. 2 Załącznika do zalecenia Komisji Europejskiej nr 2003/36/WE standaryzuje klasyfikację MŚP wyznaczając kryteria podstawowe delimitacji: na kategorię mikroprzedsiębiorstw 2 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

22 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim oraz małych i średnich przedsiębiorstw składają się przedsiębiorstwa, które zatrudniają mniej niż 250 pracowników i których roczny obrót nie przekracza 50 milionów euro, i/lub całkowity bilans roczny nie przekracza 43 milionów euro. W sensie operacyjnym badaniu podlegali respondenci reprezentujący poszczególne podmioty badania, dysponujący wiedzą kompetencyjną w zakresie pól problemowych wyznaczonych przez Zleceniodawcę Implementacja operatu badania Akceptacja podziałów terytorialnych zawarta w Nomenklaturze Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS) umożliwiła geograficzne ograniczenie próby i wybór obszarów sugerowanych przez Zamawiającego, tzn. powiatów województwa łódzkiego (Schemat ). Zakres terytorialny badania obejmował zatem wyróżnione powiaty z równą intensyfikacją doboru prób. Graniczne przedziały liczbowe dotyczące zbiorów losowanych podmiotów zostały określone w specyfikacji Zamówienia (próba CATI n=000). Margines błędu przy poziomie ufności 95%, n=000 oraz N= (dane GUS 2007) wynosi 3,09% gdzie n - wielkość próby, E - margines błędu, N - wielkość populacji (domyślnie, r - frakcja odpowiedzi, którymi jesteś zainteresowany(a), Z(c/00) - wartość krytyczna dla poziomu ufności c. Obliczenia bazują na rozkładzie normalnym i zakładają próbę n> 30. W procesie badawczym zrealizowano łącznie 009 wywiadów. Metodologicznym uzasadnieniem akceptacji liczebności próby było zastosowanie scenariusza badania w analizie modułu SPSS/PASW SamplePower. Zastosowano jeden z modeli losowania z prawdopodobieństwem proporcjonalnym do wielkości (PPS - ProbabilityProportional to Size) Zastosowanie techniki wymaga posiadania informacji o wielkości (liczebności) wszystkich elementów składających się na populację 5. Po określeniu miary wielkości (MW) dokonano losowania z nierównymi wartościami dla warstw dla stałej wielkości liczebności próby. Zgodnie ze standardami statystyki publicznej użyto schematu losowania Hartleya-Rao. Potencjalne występowanie kategorii unit non-response, czyli podmiotów stanowiących składową operatu, a odmawiających akcesu do badania redukowano przez liczebność baz. 5 Glosariusz terminów dotyczących kontroli i audytu w administracji publicznej, NIK, Kancelaria Prezesa RM, MF, MSWiA, Warszawa, lipiec Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

23 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Metodologicznym i analitycznym oknem obserwacji podmiotu badania MSP był powiat. Ramowym układem odniesienia dla wyróżnionych jednostek badania, były obiekty analogiczne do jednostki terytorialnej w Nomenklaturze Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych na poziomie powiatów NUTS3 (Tabela 4). Tabela 4. Struktura próby MSP według klasyfikacji terytorialnej NUTS3. Powiat Kategorie n % Bełchatów 35 3,5 Brzeziny 2,2 Kutno 24 2,4 Łask 8,8 Łęczyca 5,5 Łowicz 33 3,3 Łódź ,4 Łódź Wschód 36 3,6 Opoczno 3,3 Pabianice 67 6,6 Pajęczno 3,3 Piotrków Tryb. 52 5,2 Poddębice, Radomsko 33 3,3 Rawa Maz. 4,4 Sieradz 4 4, Skierniewice 36 3,6 Tomaszów Maz. 34 3,4 Wieluń 26 2,6 Wieruszów 3,3 Zduńska Wola 26 2,6 23 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

24 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Zgierz 90 8,9 Ogółem ,0 Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Jako zmiennych dyferencjujących próbę pracodawców użyto dodatkowo kategoryzacji według wielkości przedsiębiorstwa w oparciu o podział na mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa. Podstawą klasyfikacji była sumaryczna liczba zatrudnionych pracowników zgodna z kategoryzacją GUS. Wydaje się, że za pominięciem innych demarkatorów wielkości przedsiębiorstwa przemawiają względy praxis badawczego, a przede wszystkim wiarygodność danych bazowych GUS. Na obszarze województwa łódzkiego dominują mikroprzedsiębiorstwa, natomiast małe oraz średnie przedsiębiorstwa stanowią frakcje statystyczne, które liczebnie nie przekraczają krytycznej wartości poprawności stosowania podstawowych testów statystycznych. W badaniu zastosowano klasyfikację warstwy przez symetryczne nadreprezentowanie małych i średnich przedsiębiorstw, zaś na poziomie analizy statystycznej wprowadzono wagi analityczne zapewniające kompletność struktury próby. Tabela 5. Klasyfikacja pracodawców ze względu na liczbę zatrudnionych pracowników (województwo łódzkie) z proponowaną liczebnością frakcji próby. Liczba zatrudnionych pracowników n % Wielkość frakcji Dedykowana frakcji Od do 9 osób , Od 0 do 49 osób Od 50 do 249 osób 966 0, Ogółem , wielkość Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Tabela 6. Struktura próby według liczby zatrudnionych pracowników (województwo łódzkie). Liczba zatrudnionych pracowników n % Kategorie Od do 9 osób ,9 Od 0 do 49 osób 99 9,8 Od 50 do 249 osób 04 0,3 Ogółem ,0 Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. 24 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

25 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Procedura warstwowania próby przebiegała zgodnie z wykazem sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności 2007 udostępnionej przez GUS. Tabela 7. Struktura PKD SPOSÓB ZAPISU SYMBOLI GRUPOWAŃ OGÓLNE NAZWY GRUPOWAŃ LICZEBNOŚĆ GRUPOWAŃ A sekcje 2 AA podsekcje - XX działy XXX grupy XXXX klasy XXXX.A podklasy PKD Źródło: Główny Urząd Statystyczny. Jako zmiennych dyferencjujących próbę pracodawców użyto dodatkowo kategoryzacji metryczkowej podziału według lat funkcjonowania podmiotu gospodarczego na rynku (Tabela 8). Tabela 8. Struktura próby według lat funkcjonowania podmiotu na rynku. Lata Kategorie Braki danych n % przed 945, , , , ,2 Ogółem ,0 Systemowe braki danych 0 Ogółem 009 Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. 25 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

26 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Dla sprawdzenia poprawności losowania przyjęliśmy parametryczny test istotności próby, weryfikujący hipotezę zerową precyzującą wartość parametru w ustalonym typie rozkładu populacji generalnej oraz nieparametryczny test istotności dla hipotezy zerowej precyzującej ogólny typ, postać rozkładu. Testy T oraz Kołmogorowa-Smirnowa ujawniły, iż wylosowana próba, jest zgodna z populacją generalną oraz zbliżona rozkładem do rozkładu normalnego Poziom responsywności badania Problemem podstawowym wiarygodności wnioskowań z danych gromadzonych w ramach operatu badania jest jakość, w tym aktualność i dokładność operatu. Stanowi to element kontroli w fazie terenowo-operacyjnej pomiaru oraz w fazie walidacji zbiorów danych. Zastosowany proces walidacji zbioru danych CATI bazował na wyszukiwaniu w macierzy danych SPSS alogicznych obserwacji i wartości zmiennych, wzorów i trendów braków danych, a także na analizie rozkładów zmiennych. Do identyfikacji anomalii, czyli obserwacji odstających użyto techniki komputerowej analizy zbiorów. Dodatkowo przeprowadzono proceduralną analizę pokrycia, w celu określenia skali i przyczyn odpowiednio, undercoverage - kompletności operatu, tzn. jednostek spełniających kryteria wyodrębnione przez Zamawiającego (które powinny się znaleźć w operacie), ale nie zostały nim objęte, tworząc efekt braku pokrycia oraz overcoverage - wystarczalności operatu, tzn. jednostki, które nie powinny znaleźć się w operacie z punktu widzenia kryteriów kwalifikacji, ale jednak znalazły się w nim. Podstawowym zidentyfikowanym problemem operacyjnym okazała się kompletność operatu badania. Kompletność operatu została zapewniona przez konstrukcję bazy rekordów, zawierającą rozszerzony operat bazowy. Zagwarantowało to kompletność operatu i jego wystarczalność, a także możliwość substytuowania jednostek. Błąd związany z wysokim odsetkiem jednostek niedostępnych, czyli błąd braku odpowiedzi występuje, gdy wybrana do badania jednostka jest niedostępna dla badacza (unit nonresponse). Z kolei nie udzielenie przez respondenta odpowiedzi na pojedyncze pytanie (itemnonresponse) występuje, gdy brakuje nam pojedynczego wskaźnika odpowiedzi. Odsetek realizowalności próby (responserate) w swojej najogólniejszej i najczęściej spotykanej postaci charakteryzuje skuteczność realizacji próby. W badaniu pracodawców zrealizowano 009 wywiadów CATI na 000 zakładanych. Wartość parametru informuje nas, jaką część całkowitej liczebności próby stanowią wywiady/ankiety zrealizowane. Przez n oznaczmy całkowitą liczebność próby. Niech n oznacza liczbę zrealizowanych wywiadów lub ankiet, zaś n0 liczbę przypadków, które okazały się niedostępne, tak aby n = n0 + n. Wówczas odsetek realizowalności próby oblicza się zgodnie z równością: RR= n/ n =dla próby pracodawców Dopełnieniem odsetka realizowalności próby jest wskaźnik frakcji jednostek niedostępnych (nonresponserate), który zdaje sprawę z tego, jaka część założonej próby okazała się niedostępna: NR= n 0 / n = 0 dla próby pracodawców 26 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

27 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Parametry te mogą przyjmować wartości z przedziału zamkniętego od 0 do i zachodzi pomiędzy nimi związek funkcyjny: RR + NR =, ponieważ: n 0 + n = n. W przypadku badania pracodawców mamy do czynienia z realizacją nieco większych prób niż zakładane. Zmiana ta nie skutkuje wyraźną zmianą marginesu błędu. W razie sytuacji niedoreprezentowania prób CATI opracowano warianty dopasowania struktury próby zrealizowanej do struktury badanej zbiorowości ze względu na kilka cech społecznodemograficznych celem redukcji obciążenia wynikającego z istnienia braków odpowiedzi. Statystyczne techniki doważania przez wyliczanie wartości wag dla każdej jednostki w zbiorze danych okazały się zbędne. Także procedura wielokrotnego uzupełniania (multipleimputation) polegająca na zastąpieniu brakujących danych konkretnymi wartościami w celu uzyskania kompletnego zbioru danych okazała się niepotrzebna. Analiza itemnonresponse została przeprowadzona w oparciu o MVA Missing Values Analysis (Schemat ). Schemat. Układy braków danych. Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Otrzymane układy danych pozwoliły na przedstawienie braków danych i obserwacji ekstremalnych dla wszystkich obserwacji i wszystkich zmiennych (z uwzględnieniem systemowych braków danych i zdefiniowanych braków danych), a także na uzyskanie wzorów brakujących wartości dla obserwacji, zestawień analogicznych układów braków danych oraz określenia stopnia powiązania braków danych jednej zmiennej z brakami danych innej zmiennej. Graficzne macierze układu danych opracowane dla zbioru pracodawców pozwoliły oszacować zakres braków danych, typy braków danych i wartości 27 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

28 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim odstające. Poziom itemnonresponse w analizowanych zbiorach danych charakteryzował się znaczną integralnością danych z identyfikacją układów braków danych będącą rezultatem konstrukcji formularzy badawczych. System pytań filtrujących, stosowanie kafeterii rangowych oraz kafeterii wielokrotnego wyboru odzwierciedliły się w układach braków danych. W niewielkim stopniu rzutowało to na możliwości analizy statystycznej i merytorycznej zgromadzonego materiału. 28 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

29 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim.3 ANALIZA SEKTORA MŚP NA TERENIE WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO 3.. Badanie gabinetowe 3... Określenie trendów i kierunków rozwoju sektora MŚP na terenie województwa łódzkiego Przeciętna pozycja gospodarczo-ekonomiczna województwa łódzkiego związana jest m.in. z niekorzystnymi tendencjami populacyjnymi (starzejące się społeczeństwo, ujemne saldo migracji), trudnościami w restrukturyzacji branży przemysłowej czy z rozwojem sektora usług. Gospodarka regionu musiała ulec silnym przeobrażeniom, aby sprostać wyzwaniom transformacji gospodarczej oraz dostosować się do warunków współczesnej gospodarki globalnej. W największy stopniu restrukturyzacji musiała ulec branża przemysłowa, choć nadal dominuje w niej przemysł tradycyjny. Wraz z restrukturyzacją i rozwojem sektora przedsiębiorstw województwo staje się coraz bardziej atrakcyjne dla inwestorów i nowych gałęzi biznesu świadczy o tym np. zainteresowanie działalnością typu business process offshoring. Mimo małego udziału wysokich technologii (zazwyczaj wydajniejszych od tradycyjnych) i dominacji tradycyjnego przemysłu w strukturze przedsiębiorstw, firmy województwa łódzkiego charakteryzuje jeden z najbardziej korzystnych bilansów ekonomicznych należą do najbardziej rentownych w kraju i są w pierwszej trójce pod względem niższego niż przeciętnie poziomu kosztów z całokształtu działalności. Jednak biorąc pod uwagę wskaźniki innowacyjności można postawić hipotezę, iż niższy poziom kosztów może być efektem np. niższej skłonności do inwestycji w innowacje Struktura przedsiębiorstw według sekcji PKD i form własności oraz zmiany tej struktury Przeciętna jest pozycja gospodarczo-ekonomiczna województwa łódzkiego pomimo istotnego potencjału ustępuje ono miejsca liderom, m.in.: województwu mazowieckiemu, dolnośląskiemu, śląskiemu, wielkopolskiemu i pomorskiemu. Jest to efekt niekorzystnych tendencji populacyjnych (starzenie się społeczeństwa oraz ujemne saldo migracji) oraz zaszłości jeszcze sprzed okresu transformacji gospodarczej. W ostatnich latach silnej restrukturyzacji uległa branża przemysłu województwa (m.in. wzrost udziału poligrafii, produkcji materiałów budowlanych, urządzeń do ochrony środowiska, sprzętu AGD, opakowań, materiałów izolacyjnych, napojów chłodzących, płytek ceramicznych przetwórstwa artykułów spożywczych oraz przemysłu meblarskiego). Przemysł lekki, 29 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

30 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim z którego przez lata słynął region, nieco stracił na znaczeniu, choć nadal pełni istotną rolę w kształtowaniu rynku pracy. To przemysły tradycyjne nadal odgrywają w województwie najistotniejszą rolę. W regionie, zwłaszcza w aglomeracji łódzkiej zanotowano w ostatnim czasie zainteresowanie inwestorów zagranicznych m.in. działalnością typu business process offshoring (BPO), ale także inwestycjami w branży AGD. Struktura przedsiębiorstw w województwie łódzkim według PKD jest zbliżona do struktury podmiotów gospodarczych w całym kraju. W 2009 niemal jedną trzecią wszystkich zarejestrowanych przedsiębiorstw stanowiły podmioty z sekcji G (Handel i naprawy), 4% należy do Sekcji K (Obsługa nieruchomości) zaś 3% do Sekcji D (Przetwórstwo przemysłowe). W sekcjach tych obserwowano największą fluktuację. W województwie wzrasta udział sektora I (rolnictwo) i sektora II (przemysł) w wytwarzaniu wartości dodanej brutto podczas gdy na poziomie kraju obserwowane są tendencje odwrotne. Województwo łódzkie pod względem potencjału ekonomiczno-gospodarczego plasuje się na jednym ze średnich miejsc w kraju (pod pewnymi względami jest to jednak jeden z najbardziej dynamicznie rozwijających się regionów np. rentowność przedsiębiorstw). Choć Łódź jest trzecim, co do liczby mieszkańców miastem Polski i wraz z otaczającymi je miejscowościami tworzy aglomerację podobną do wrocławskiej, poznańskiej czy trójmiejskiej, to pod względem kryteriów rozwoju gospodarczego (m.in. PKB per capita) województwo łódzkie wypada z grona liderów, do których należą województwa mazowieckie, dolnośląskie, śląskie, wielkopolskie i pomorskie (por. Rozwój Regionalny w Polsce, Raport 2009, MRR, Warszawa 2009, s. 27). Wynika to między innymi z niekorzystnej struktury ludności (największy udział grupy w wieku poprodukcyjnym, bardzo wysoki współczynnik feminizacji), ale także z zaszłości sprzed okresu transformacji silnie uprzemysłowiona gospodarka musiała ulec znacznym przeobrażeniom po przejściu do gospodarki rynkowej. W ostatnich latach silnej restrukturyzacji uległa branża przemysłu województwa (m.in. wzrost udziału poligrafii, produkcji materiałów budowlanych, urządzeń do ochrony środowiska, sprzętu AGD, opakowań, materiałów izolacyjnych, napojów chłodzących, płytek ceramicznych przetwórstwa artykułów spożywczych oraz przemysłu meblarskiego). Przemysł lekki, z którego przez lata słynął region, nieco stracił na znaczeniu, choć nadal pełni istotną rolę w kształtowaniu rynku pracy (produkcja odzieży) sytuacja tego przemysłu związana jest z międzynarodową konkurencją, głównie ze strony rynków dalekowschodnich. Dla konkurencyjności tej branży niezbędna jest restrukturyzacja i inwestycje w nowe technologie. To przemysły tradycyjne nadal odgrywają w województwie najistotniejszą rolę stąd duża waga wprowadzania do gospodarki technik i technologii innowacyjnych. Co ciekawe, w regionie, zwłaszcza w aglomeracji łódzkiej zanotowano w ostatnim czasie zainteresowanie inwestorów zagranicznych m.in. działalnością typu business process offshoring (BPO), ale także inwestycjami w branży AGD (RPO WŁ , s. 8-9). W 2009 roku w województwie łódzkim działało podmiotów gospodarczych to wzrost o niemal 50% w stosunku do roku 995, kiedy zarejestrowanych było podmiotów. Najwięcej firm (niemal 249,5 tys.) działało w regionie łódzkim w roku 2005 i od tego czasu notowany jest spadek ich liczby, przy jednoczesnym wzroście zarówno liczby podmiotów noworejestrowanych, 30 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

31 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim jak i likwidowanych. Największy udział nowych podmiotów zanotowano w sekcjach E (energia), F (budownictwo), G (handel), H (hotele i restauracje), K (obsługa nieruchomości). Zanotowano także znacznie większy, niż na poziomie kraju wzrost udziału nowych przedsiębiorstw w sektorze B (Rybactwo). Struktura przedsiębiorstw w województwie łódzkim według PKD jest zbliżona do struktury podmiotów gospodarczych w całym kraju. W 2009 roku niemal jedną trzecią wszystkich zarejestrowanych przedsiębiorstw stanowiły podmioty z sekcji G (Handel i naprawy). Następne w kolejności najliczniej reprezentowanych branż są Sekcja K (Obsługa nieruchomości) 4% podmiotów oraz sekcja D (Przetwórstwo przemysłowe) 3%. W sekcjach tych obserwowano największą fluktuację zarówno pojawiło się najwięcej firm nowych, jak i najwięcej firm zlikwidowano. 0% firm to przedsiębiorstwa z sekcji F (Budownictwo). W tej sekcji pojawiło się relatywnie dużo firm nowych. Pozostałe branże mają mniej, niż 0% udziału w strukturze przedsiębiorstw. Nieco wyższy, niż na poziomie kraju jest udział sekcji D oraz G, mniejszy zaś sekcji K. W stosunku do roku 995 zarówno na poziomie kraju, jak i w samym województwie łódzkim zmalał udział przedsiębiorstw z sekcji G (w woj. łódzkim z 4% do 3%), a także z sekcji D (w woj. łódzkim z 2% do 3%). Zwiększył się wyraźnie udział przedsiębiorstw z sekcji K (z 0% do 4% w Łódzkiem), a także w sekcji O (z 4% do 8% w woj. łódzkim). Udział przedsiębiorstw z sektora prywatnego w ogóle podmiotów gospodarczych wyniósł w 2009 roku 97% (tyle samo, co na poziomie kraju). W latach odsetek ten ulegał bardzo małym wahaniom, ale oscylował wokół poziomu 97% (w 995 wyniósł 97,6%). Województwo łódzkie na tle kraju wyróżnia się nieco większym odsetkiem firm małych, zatrudniających od 0 do 49 osób (5,0% w porównaniu do 4,3% w skali kraju), nieco mniej zaś jest w stosunku do ogółu kraju firm mikro o zatrudnieniu do 9 osób (94% w stosunku do 94,8% w skali kraju). Udział firm średnich i dużych w strukturze przedsiębiorstw w województwie łódzkim jest zbliżony do poziomu krajowego. W stosunku do roku 2002 w województwie łódzkim wzrósł udział firm małych. Tabela 9. Struktura przedsiębiorstw według liczby zatrudnionych, sekcji PKD (2004) i form własności w Polsce i w województwie łódzkim w 2009 roku. POLSKA Wielkość firmy Sekcja PKD ŁÓDZKIE N % N % Mikro ,8% ,0% Małe ,3% 046 5,0% Średnie ,8% 966 0,9% Duże ,% 274 0,% Sekcja A - Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo % % Sekcja B - Rybactwo % 25 0% Sekcja C - Górnictwo % 200 0% Sekcja D - Przetwórstwo przemysłowe % % 3 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

32 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Sektor Sekcja E - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę % 28 0% Sekcja F - Budownictwo % % Sekcja G - Handel i naprawy % % Sekcja H - Hotele i restauracje % % Sekcja I - Transport, gospodarka magazynowa i łączność % % Sekcja J - Pośrednictwo finansowe % % Sekcja K - Obsługa nieruchomości % % Sekcja L - Administracja publiczna i obrona narodowa; ubezpieczenia społeczne i zdrowotne % 2 23 % Sekcja M - Edukacja % % Sekcja N - Ochrona zdrowia i pomoc społeczna % % Sekcja O - Działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała % % Sekcja P - Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników 3 0% 0% Sekcja Q - Organizacje i zespoły eksterytorialne 29 0% 2 0% Sektor publiczny ,2% ,0% Sektor prywatny ,8% ,0% % % Ogółem Źródło: Bank Danych Regionalnych. Struktura przedsiębiorstw w województwie łódzkim w porównaniu z poziomem kraju charakteryzuje się większym, niż przeciętnie udziałem podmiotów z sektora II (przemysł). Choć gospodarka uległa znacznym przeobrażeniom w wyniku transformacji ustrojowej, udział tego sektora w Łódzkiem nadal jest na relatywnie wysokim poziomie. Co ciekawe, w województwie łódzkim, inaczej, niż na poziomie kraju (i w większości województw), udział sektora I oraz II w wartości dodanej brutto, po początkowym spadku pod koniec lat 90. powoli, ale systematycznie rośnie, spada natomiast udział sektora II. Na poziomie kraju obserwujemy trendy odwrotne (Rozwój Regionalny w Polsce, Raport 2009, s. 33) wzrasta udział sektora III, natomiast pierwszych dwóch maleje ten kierunek jest związany z przeobrażeniami gospodarki typowymi dla etapu poprzemysłowego (odejście od gospodarki przemysłowej w kierunku gospodarki informacyjnej, z dominującym sektorem usług). 32 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

33 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim Rentowność przedsiębiorstw wg sekcji PKD i form własności Przedsiębiorstwa zarejestrowane w województwie łódzkim należą do najbardziej rentownych w kraju pod względem wskaźnika rentowności obrotu netto oraz poziomu kosztów z całokształtu działalności. Jednak biorąc pod uwagę wskaźniki innowacyjności można postawić hipotezę, iż niższy poziom kosztów może być efektem np. niższej skłonności do inwestycji w innowacje. Bilanse przedsiębiorstw sektora prywatnego są bardziej korzystne 78,7% podmiotów prywatnych zakończyło rok 2008 z dodatnim wynikiem finansowym netto, w porównaniu z 66,5% podmiotów w sektorze publicznym. Jednocześnie jednak wskaźniki poziomu kosztów i, co za tym idzie wskaźniki rentowności obrotu wskazują na lepszą kondycję sektora publicznego. W 2008 roku najwyższe przychody zanotowały branże przemysłowa i handlowonaprawcza. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego w województwie łódzkim wykazują się większą rentownością, niż ogół spółek na poziomie kraju. Wskaźnik rentowności w 2008 roku wyniósł dla tych spółek w regionie łódzkim 4,%, podczas gdy na poziomie kraju kształtował się na poziomie 3%. Przedsiębiorstwa zarejestrowane w województwie łódzkim znajdują się w grupie najbardziej rentownych w kraju województwo pod względem wskaźnika rentowności obrotu (zarówno netto, jak i brutto) znalazło się na trzecim miejscu (wskaźnik rentowności netto 4,7%), ustępując jedynie opolskiemu (5,9%) oraz świętokrzyskiemu (7,9%). Województwa te znajdują się także w czołówce pod względem wskaźnika poziomu kosztów z całokształtu działalności (odpowiednio opolskie 90,4%, świętokrzyskie 92,7% oraz łódzkie 94,4%). Jednak porównując te dane ze wskaźnikami innowacyjności należy wskazać, iż to właśnie te województwa należą do najmniej innowacyjnych zatem niższy poziom kosztów wynikać może z mniejszych funduszy przeznaczanych na inwestycje i innowacje. Tabela 0. Wskaźniki rentowności przedsiębiorstw w 2008 roku (w %). Wskaźnik poziomu kosztów całokształtu działalności z Wskaźnik rentowności obrotu brutto Wskaźnik netto Łódzkie 94,4 5,6 4,7 Polska 95,9 4, 3,3 rentowności obrotu Źródło: Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w 2008 roku, GUS 2009, tablica 30. Od roku 2000 znacząco (niemal dwukrotnie) wzrosły przychody z całokształtu działalności przedsiębiorstw województwa łódzkiego (2000 r.: 5 065, 2 mln zł, 2008 r.: ,5 mln zł). Jednocześnie znacząco poprawiły się też wyniki finansowe netto (2000 r: zaledwie 208,8 mln zł, Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

34 Badania i ekspertyzy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw oraz w obszarze B+R w Województwie Łódzkim r: 4 559,6 mln zł). Warto jednak zaznaczyć, iż choć pomiędzy rokiem 2007 a 2008 wzrosły przychody z działalności, to jednak wynik finansowy netto zmalał o ponad 500 mln zł. W 2008 roku sektor publiczny zanotował przychody w wysokości 5 324,6 mln i wynik finansowy netto rzędu 62, mln zł, zaś sektor prywatny zanotował przychody w wysokości 8 672,9 oraz wynik finansowy netto 3 397,5 mln zł. Bilanse przedsiębiorstw sektora prywatnego są bardziej korzystne 78,7% podmiotów prywatnych zakończyło rok 2008 z dodatnim wynikiem finansowym netto, w porównaniu z 66,5% podmiotów w sektorze publicznym. Jednocześnie jednak wskaźniki poziomu kosztów i, co za tym idzie wskaźniki rentowności obrotu wskazują na lepszą kondycję sektora publicznego. Poziom kosztów w sektorze publicznym to 9,2%, w prywatnym 95%, zaś wskaźnik rentowności obrotu netto to odpowiednio 7,6% oraz 4,2%. Warto zauważyć, iż sektor publiczny, mimo, iż liczy znacznie mniej podmiotów gospodarczych (jedynie około 3%), to wypracowuje blisko 6% przychodu z całokształtu działalności oraz blisko 25% wyniku finansowego netto. Jednak wyższa rentowność tego sektora jest związana przede wszystkim, z niższymi kosztami nie jest on wcale bardziej efektywny, zważywszy na wysoki odsetek podmiotów z ujemnym wynikiem finansowym (33%). 34 Projekt Aktualizacja RSI Badania i Monitoring tel , fax , przedsiebiorczosc@lodzkie.pl

35 Tabela. Finanse przedsiębiorstw w województwie łódzkim w latach 2000, 2007, 2008, według sektora własności oraz wybranych sekcji PKD. przychody z całokształtu działalności koszty uzyskania przychodów z całokształtu działalności wynik finansowy netto w mln zł z wynikiem finansowym netto dodatnim ujemnym zerowym wskaźnik poziomu kosztów6 wskaźnik rentowności obrotu brutto7 wskaźnik rentowności obrotu netto8 W procentach , ,0 208,80 64,2% 33,6% 2,2% 99%,2% 0,4% , , ,90 82,5% 6,3%,2% 93% 0,% 5,6% , , ,60 78,0% 2,3% 0,7% 94% 5,6% 4,7% sektor publiczny 5 324, ,90 62,0 66,5% 33,0% 0,5% 9% 8,8% 7,6% sektor prywatny 8 672, , ,50 78,7% 20,6% 0,7% 95% 5,0% 4,2% Sekcja A - Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 270,50 258,80 0,50 67,3% 32,7% 0,0% 95,7% 4,4% 3,9% Sekcja D - Przetwórstwo przemysłowe , , ,30 74,3% 25,5% 0,2% 93,3% 6,7% 5,6% Sekcja F - Budownictwo 5 402, ,80 558,90 9,2% 8,8% 0,0% 89,7% 0,3% 8,9% Sekcja G - Handel i naprawa , ,0 482,70 8,2% 8,3% 0,5% 96,7% 3,3% 2,8% 6 Wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności jest to relacja kosztów uzyskania przychodów z całokształtu działalności do przychodów z całokształtu działalności, wyrażona w procentach 7 Wskaźnik rentowności obrotu brutto jest to relacja wyniku finansowego brutto do przychodów z całokształtu działalności, wyrażona w procentach 8 Wskaźnik rentowności obrotu netto jest to relacja wyniku finansowego netto do przychodów z całokształtu działalności, wyrażona w procentach

36 Sekcja H - Hotele i restauracje 30,0 282,80 23,30 68,7% 3,3% 0,0% 9,2% 8,8% 7,5% 2 934, ,90 43,40 64,2% 35,9% 0,0% 97,8% 2,2%,5% Sekcja J - Pośrednictwo finansowe 288,60 269,60 5,50 83,3% 6,7% 0,0% 93,4% 6,6% 5,4% Sekcja K - Obsługa nieruchomości 7 530, ,80 265,30 77,0%,9%,% 95,5% 4,5% 3,5% Sekcja N - Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 66,70 45,50 9,00 90,9% 9,% 0,0% 87,3% 2,7%,4% Sekcja O - Działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała 797,00 745,30 4,20 84,0% 6,0% 0,0% 93,5% 6,5% 5,2% Sekcja I - Transport, magazynowa i łączność gospodarka Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Łódzkiego 2009, Finanse przedsiębiorstw, Tablice (23), 2 (232), 3 (233), 4 (234).

37 W 2008 roku najwyższe przychody zanotowały dominujące w strukturze branże przemysłowa (ponad 49 mld zł) i handlowo-naprawcza (niemal 30 mld zł). Branże te zanotowały także najlepsze wyniki finansowe netto (odpowiednio 2 780,3 mln zł oraz 88,2 mln zł). Jednak pod względem całokształtu branży najlepiej wypadają sekcje budowlana, ochrony zdrowia, działalności usługowej, pośrednictwa finansowego oraz handlu i napraw w tych sektorach ponad 80% podmiotów zanotowało w 2008 roku dodatni wynik finansowy netto. Najwyższy udział kosztów w przychodach wykazały w 2008 roku branże transportowa, handlu i napraw, rolnicza oraz obsługi nieruchomości udział kosztów w całokształcie przychodów przekroczył w tych sekcjach 95%. Najbardziej rentowne wedle wskaźnika rentowności obrotu netto okazały się branże ochrony zdrowia (,4%), budowlana (8,9%) oraz hotelarsko-restauracyjna (7,5%). Branże te zanotowały jednak relatywnie najniższe koszty (odpowiednio 87,3%, 89,7% oraz 9,2%), stąd ich wysoka rentowność. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego w województwie łódzkim wykazują się większą rentownością, niż ogół spółek na poziomie kraju. Wskaźnik rentowności w 2008 roku wyniósł dla tych spółek w regionie łódzkim 4,%, podczas gdy na poziomie kraju kształtował się na poziomie 3%. Jednocześnie w stosunku do 2003 obserwujemy wzrost liczby spółek z kapitałem zagranicznym, a co za tym idzie wzrost przychodów i kosztów z całokształtu działalności. 28% spółek z kapitałem zagranicznym w województwie łódzkim w 2008 roku wykazało zysk netto. Warto także zauważyć, iż choć liczba jednostek wzrosła w tym okresie o nieco więcej, niż 200 (czyli nieco ponad /3), to zarówno przychody, jak i koszty zwiększyły się ponad dwukrotnie, zaś wynik finansowy blisko czterokrotnie. Tabela 2. Finanse spółek z udziałem kapitału zagranicznego w województwie łódzkim w latach 2003 i POLSKA 2003 POLSKA 2008 ŁÓDZKIE 2003 ŁÓDZKIE 2008 liczba jednostek liczba jednostek wykazujących zysk netto przychody z całokształtu działalności (w mln zł) , , , ,6 koszty z całokształtu działalności (w mln zł) , ,0 978, ,7 wynik finansowy netto (w mln zł) 0 076, ,3 273,5 02,4 wskaźnik rentowności obrotu netto (w proc.),9% 3,0% 2,2% 4,% Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych.

38 3..4. Identyfikacja zasobów i potencjału sektora MŚP Rozwój i konkurencyjność przedsiębiorstwa na rynku jest efektem oddziaływania wielu mechanizmów oraz czynników wewnętrznych, tkwiących w przedsiębiorstwie i zewnętrznych, istniejących w otoczeniu firmy (Raport o stanie sektora MŚP w Polsce w latach , PARP). Najważniejsze z nich to m.in.: zdolność do rozwoju, zdolność do osiągania korzyści i zysków, zdolność do osiągania przewagi konkurencyjnej. Wedle analiz PARP polskie małe i średnie przedsiębiorstwa systematycznie poprawiają swą konkurencyjność świadczy o tym np. wzrost znaczenia jakości produktów i usług przy spadku wagi konkurencji cenowej. Na poprawę konkurencyjności wskazuje również dynamika przychodów ze sprzedaży, jakie wykazują polskie małe i średnie przedsiębiorstwa ponad połowa z nich zanotowała wzrost przychodów w ostatnich latach. Również w województwie łódzkim sektor MŚP systematycznie podnosi swoją rentowność oraz rozwija się w kierunku nowoczesnej gospodarki. Można tu przywołać chociażby dane dotyczące struktury produkcji sprzedanej przetwórstwa przemysłowego w latach 2000 i 2007 według poziomu techniki województw (Rozwój Regionalny w Polsce, Raport 2009, MRR, s. 88). Województwo łódzkie zanotowało w tym okresie największy postęp w zakresie zmian struktury produkcji przemysłowej: udział działów wysokiej i średnio-wysokiej techniki zwiększył się o 7,4 pkt. proc. (do poziomu 25,%). Wedle analiz eksperckich województwo łódzkie należy do grupy regionów o stosunkowo dużym potencjale i dynamice przemian społeczno-gospodarczych, zaś jego zasoby są dobrą podstawą do uruchamiania mechanizmów generowania i absorpcji innowacji (Innowacje i przedsiębiorczość dla przyszłości, Annual 2006). Jednak nadal w wielu sferach obserwowane jest zacofanie technologiczne i innowacyjne, nie tylko w odniesieniu do gospodarek zachodnich, ale także do liderów w rankingu województw w Polsce (np. mazowieckie, dolnośląskie). W województwie łódzkim obserwujemy te same tendencje, co na poziomie całego kraju (T. Bordzicki i in. 2007): Relatywnie niskie jest wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w przedsiębiorstwach województwo wypada pod względem podstawowych technologii najgorzej wśród regionów. W strukturze przedsiębiorstw dominują podmioty nieinnowacyjne województwo łódzkie należy do regionów o najmniejszym udziale przedsiębiorstw wprowadzających innowacje i ponoszących nakłady na innowacje. Źródła innowacji w przedsiębiorstwach mają w większości charakter zewnętrzny zakup maszyn, technologii, licencji, przepływ wykwalifikowanej siły roboczej. O zacofaniu innowacyjnym regionu świadczy także bardzo duży udział nakładów inwestycyjnych na środki trwałe oraz maszyny i urządzenia techniczne w nakładach na innowacje udział tych wydatków stanowi w województwie łódzkim 96% (w kraju 9%).

39 Przedsiębiorstwa przeznaczają na działalność B+R bardzo niskie nakłady, sfera ta jest wysoce uzależniona od funduszy publicznych. Środki na działalność B+R choć w porównaniu z innymi województwami dość znaczne bardzo rzadko trafiają do sektora przedsiębiorstw (najczęściej do szkół wyższych). Słaba jest współpraca MŚP z sektorem badawczo-rozwojowym jedynie niektóre branże (np. chemiczna) nawiązują ścisłą współpracę z sektorem B+R. Według przedsiębiorców wynika to z braku dostępności do informacji na temat możliwości współpracy, ale też z jej wysokich kosztów. O słabości powiązań między sektorami świadczy też niski udział środków na działalność B+R dedykowaną przemysłowi oraz niski udział przedsiębiorstw w finansowaniu takiej działalności. Brakuje wiedzy i praktyki odnośnie ochrony swojej własności intelektualnej choć województwo pod tym względem wypada korzystnie na tle kraju, to z pewnością wiedza ta nie jest powszechna. Mniejsze, niż na poziomie kraju jest zatrudnienie w sektorze B+R. Co więcej, struktura wykształcenia pracowników tego sektora (wzrost udziału osób ze stopniami naukowymi i tytułami profesorskimi), może być świadectwem starzenia się zasobów pracy w tej sferze Wykorzystanie technologii ICT w przedsiębiorstwach Przedsiębiorstwa w województwie łódzkim pod względem wykorzystania nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych należą do najbardziej zacofanych w kraju niskie jest zwłaszcza wykorzystanie Internetu. Region pod każdym względem wypada gorzej, niż większość województw (m.in. pod względem wykorzystania komputera i Internetu, sieci LAN, posiadania Intranetu, kontaktów z administracją). W polskiej gospodarce w porównaniu do krajów zachodnich (wysoko rozwiniętych) wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych jest znacznie niższe, poza niemal już powszechnym dostępem do komputera. Województwo łódzkie pod tym względem wypada najgorzej wśród regionów (Rozwój Regionalny w Polsce, Raport 2009, MRR, s. 92). 9% przedsiębiorstw w regionie wykorzystuje komputer, zaś niemal 87% - Internet, choć jedynie 49,8% dysponuje Internetem szerokopasmowym. Ponad połowa posiada własną stronę internetową, choć jedynie nieco ponad 40% prezentuje tam swoje wyroby, katalogi lub cenniki (dla pozostałych strona internetowa często oznacza wizytówkę z danymi kontaktowymi). Zwraca uwagę także relatywnie niski odsetek firm wykorzystujących Internet do dokonywania transakcji czy w kontaktach z administracją publiczną. Tabela 3. Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach w 2008 roku. Przedsiębiorstwa: POLSKA ŁÓDZKIE

40 wykorzystujące komputery 94,9% 9,4% korzystające z wewnętrznej sieci komputerowej LAN 57,9% 48,% posiadające dostęp do Internetu 92,6% 86,7% posiadające Intranet 26,% 8,5% posiadające własną stronę internetową 56,5% 53,0% dla których strona internetowa spełniała funkcje prezentacji katalogów, wyrobów lub cenników 43,3% 4,3% otrzymujące zamówienia na towary i usługi poprzez sieci komputerowe z wyjątkiem zamówień otrzymywanych pocztą elektroniczną 4,9% 4,3% składające zamówienia na towary i usługi przez sieci komputerowe,9% 8,8% wykorzystujące Internet w kontaktach z administracja publiczną 60,6% 55,% Źródło: Bank Danych Regionalnych Innowacyjność MŚP w województwie łódzkim W porównaniu z poziomem kraju województwo łódzkie wypada niekorzystnie pod względem innowacyjności przedsiębiorstw. Bardzo niski (niemal dwukrotnie niższy niż w kraju) jest odsetek firm, które w 2008 wprowadziły dowolne innowacje (8,5% w porównaniu z 5,6% dla Polski). Również odsetek firm ponoszących wydatki na działania innowacyjne jest w regionie niższy, niż na poziomie kraju w sektorze przemysłu to jedynie,% w porównaniu z 6,9%. Nakłady na działalność innowacyjną w województwie w sektorze przemysłu są na bardzo małym poziomie: kwota przeznaczona na innowacje w regionie to zaledwie 3% nakładów krajowych. Z kolei w sektorze usług udział nakładów województwa wynosi już 0% nakładów w kraju. W strukturze wydatków na innowacje uwidacznia się zacofanie regionu: przedsiębiorstwa w pierwszej kolejności inwestują w środki trwałe i park maszynowy (zewnętrzne źródła innowacji) ponad 90% nakładów, ponieważ posiadane zasoby odziedziczone po poprzednim systemie są przestarzałe i niekonkurencyjne. W województwie co trzecie przedsiębiorstwo przemysłowe i usługowe korzysta z kredytów bankowych przy finansowaniu innowacji. Tymczasem na poziomie kraju taki sposób finansowania wykorzystuje tylko co piąta firma w przemyśle i co dwunaste przedsiębiorstwo sektora usług. Udział przedsiębiorstw innowacyjnych w strukturze podmiotów

41 Województwo łódzkie należy do regionów o najmniejszym udziale przedsiębiorstw innowacyjnych, obok zachodniopomorskiego, podlaskiego i opolskiego (Nauka i Technika 2008, s. 47). W rozumieniu wprowadzenia innowacji w firmie udział przedsiębiorstw innowacyjnych w sektorze usług w województwie łódzkim to zaledwie 8,5% (w porównaniu z 5,6% w skali kraju), zaś w sektorze przemysłowym jedynie 4,8% (w porównaniu do 2,3% w skali kraju). Najczęściej wprowadzane w firmach były nowe lub ulepszone produkty i procesy. Tabela 4. Przedsiębiorstwa innowacyjne wg rodzajów wprowadzonych innowacji w 2008 r. (w %). przedsiębiorstwa z sektora usług przedsiębiorstwa przemysłowe POLSKA ŁÓDZKIE POLSKA ŁÓDZKIE nowe lub istotnie ulepszone produkty 0,3% 6,7% 5,5%,7% nowe lub istotnie ulepszone dla rynku produkty 6,3% 4,6% 9,3% 6,2% nowe lub istotnie ulepszone procesy 2,3% 6,7% 7,0%,2% ogółem 5,6% 8,5% 2,3% 4,8% Źródło: Bank Danych Regionalnych. W rozumieniu ponoszenia nakładów na innowacje w firmie (w zakresie procesowym lub produktowym) udział przedsiębiorstw innowacyjnych w sektorze przemysłowym, to jedynie,% w porównaniu z 6,9% w skali kraju, zaś w sektorze usług 7,2% w porównaniu z 2,6% w skali kraju (Nauka i Technika 2008, s ). Nakłady na działalność innowacyjną Na zacofanie innowacyjne gospodarki polskiej, a w stosunku do niej także gospodarki regionu łódzkiego wskazuje struktura nakładów na działalność innowacyjną. Dominują w niej nakłady inwestycyjne na środki trwałe oraz maszyny i urządzenia techniczne wydatki te stanowią w sumie ogromną część nakładów na innowacje w przedsiębiorstwach przemysłowych na poziomie kraju to 9% środków, a w województwie łódzkim 96%, natomiast w przedsiębiorstwach usługowych to odpowiednio 84% na poziomie kraju i 92% w Łódzkiem. Daleko na trzecim miejscu znalazły się wydatki związane z zakupem oprogramowania oraz z działalnością badawczo-rozwojową. Pozostałe kategorie wydatków są minimalne. Taka struktura wydatków na innowacje związana jest z koniecznością dostosowywania poziomu technologicznego gospodarki po etapie transformacji gospodarczej do potrzeb globalnego rynku aby dogonić kraje rozwinięte, przedsiębiorstwa w pierwszej kolejności inwestują w środki trwałe i park maszynowy (zewnętrzne źródła innowacji), ponieważ posiadane zasoby odziedziczone po poprzednim systemie są przestarzałe i niekonkurencyjne.

42 Tabela 5. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach wg rodzajów działalności innowacyjnej (w %). przedsiębiorstwa z sektora usług przedsiębiorstwa przemysłowe POLSKA ŁÓDZKIE POLSKA ŁÓDZKIE działalność badawczo rozwojowa (B+R) 5% 3% 5% 2% zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych % % % 0% zakup oprogramowania 8% 3% % 0% nakłady inwestycyjne na środki trwałe ogółem 50% 6% 54% 59% maszyny i urządzenia techniczne ogółem 33% 3% 37% 37% szkolenia personelu związane bezpośrednio z wprowadzaniem innowacji produktowych lub procesowych 0% 0% % 0% marketing związany z wprowadzeniem nowych lub istotnie ulepszonych produktów 2% % 2% % Ogółem (w tys. zł) Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych. W województwie łódzkim zdecydowanie mniej korzystna, niż w skali kraju jest struktura źródeł finansowania działalności innowacyjnej aż 32% środków w przedsiębiorstwach sektora usług oraz 35% w sektorze przemysłu pochodzi z kredytów bankowych. Poza kredytami oraz środkami własnymi w zasadzie nie wykorzystuje się innych źródeł finansowania. Warto podkreślić, iż na poziomie kraju wykorzystanie kredytowania działalności innowacyjnej pozostaje na znacznie niższym poziomie (8% w przypadku przedsiębiorstw sektora usług i 2% w przypadku przedsiębiorstw sektora przemysłowego). Tabela 6. Nakłady na dział. innowacyjną w przedsiębiorstwach wg źródeł finansowania działalności innowacyjnej. przedsiębiorstwa z sektora usług POLSKA ŁÓDZKIE W tys. zł POLSKA przedsiębiorstwa przemysłowe ŁÓDZKIE W proc. POLSKA ŁÓDZKIE W tys. zł POLSKA ŁÓDZKIE W proc. środki własne % 67% % 63% środki budżetowe % 0% % % środki pozyskane z zagranicy % 0% % %

43 kredyty bankowe % 32% % 35% ogółem % 00% % 00% Źródło: Bank Danych Regionalnych Współpraca pomiędzy MŚP a sferą B+R W regionie nieliczna jest grupa przedsiębiorstw, które współpracują lub kontaktują się z podmiotami sfery badawczo-rozwojowej. W 2004 roku było to nieco ponad 20%. Kontakty takie zależą od specyfiki branży bardzo ściśle ze sferą B+R współpracowała branża chemiczna, ale już np. przemysł spożywczy czy firmy sektora usług niemal zupełnie nie nawiązywały takiej współpracy. Przedsiębiorstwa rzadko współpracują z B+R również ze względu na wysokie koszty współpracy i ryzyko związane z finansowaniem działań badawczo-rozwojowych w pierwszych etapach. Niskie nakłady na działalność B+R w województwie wynikają m.in. z braku zasobów firm, które można przeznaczyć na tę działalność (środki na innowacje konsumowane są w formie środków trwałych i parku maszynowego), braku wiedzy o możliwościach współpracy i przekonania o bardzo wysokich kosztach, niekorzystnych uwarunkowań administracyjnoprawnych (np. regulacji podatkowych, które czynią te nakłady ryzykownymi). Choć ogółem pod względem wysokości nakładów na działalność B+R województwo łódzkie znajduje się powyżej średniej krajowej (na 6 pozycji), to jednak pod względem udziału sektora przedsiębiorstw w strukturze nakładów jest jednym z najdalszych w rankingu zaledwie 7% nakładów na badania i rozwój jest lokowana w sektorze przedsiębiorstw. Jedynie 3% nakładów na działalność B+R (to środki pochodzące od przedsiębiorstw w porównaniu z 7,5% w skali kraju. Kontakty MŚP ze sferą B+R W województwie łódzkim niski jest odsetek firm, które utrzymują kontakty z instytucjami sfery B+R. Wedle analizy potrzeb innowacyjnych przedsiębiorstw dokonanej na potrzeby Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Łódzkiego w 2004 roku prawie 80% firm w Łódzkiem nie kontaktowało się ze sferą B+R, zdecydowanie częściej były to firmy z małych miejscowości i terenów wiejskich 9. Kontakty z instytucjami sfery badawczo-rozwojowej najczęściej utrzymywały firmy średnie, zlokalizowane w aglomeracji łódzkiej i większych miastach. Kontakty takie były też silnie uzależnione od specyfiki 9 Podobne wyniki uzyskano także w badaniach Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości z 2005 roku jedynie 8,9% badanych przedsiębiorstw z sektora MSP współpracowało z JBR, wyższymi uczelniami czy też centrami transferu technologii (T. Bordzicki i in. 2007).

44 branży najczęściej z taką aktywnością spotykano się w sektorze chemicznym, zaś w sektorach usługowym i branży spożywczej przypadki takie były niezwykle rzadkie (E. Stawasz i in. 2004, s. 60). Jako przyczynę tak niskiej współpracy ze sferą B+R przedsiębiorcy wskazują zbyt małą ich zdaniem liczbę jednostek B+R w województwie, brak informacji o ich funkcjonowaniu, a także wysokie koszty tego typu współpracy. Brak udanej współpracy sektora B+R z przedsiębiorstwami, zwłaszcza małymi i średnimi wynika także z braku konkretnych i jasnych zasad kooperacji tych dwóch sfer. Ponadto istnieje silna niechęć do ponoszenia kosztów początkowych prac badawczych (np. eksploracji w celu poznania możliwych kierunków rozwoju danego produktu), ponieważ są one obarczone największym ryzykiem a brak jest środków publicznych na takie badania, projekty dofinansowywane z budżetu mają zazwyczaj charakter celowy0 (Bąk M. i in. 2004, s. 33). Wydatki MŚP na działalność badawczo-rozwojową W województwie łódzkim z jednej strony nikłe są kontakty pomiędzy MŚP a sferą badawczorozwojową, z drugiej niski jest poziom wydatków na działalność B+R. Zidentyfikowano szereg przyczyn takiego stanu: Małą ilość wolnych środków, które można by przeznaczyć na działalność B+R, ponieważ większą część kapitału przedsiębiorstw na innowacje konsumują inwestycje w środki trwałe i park maszynowy. Brak wiedzy odnośnie możliwości współpracy ze sferą badawczo-rozwojową lub jej stereotypowy charakter (m.in. oczekiwanie bardzo wysokich cen). Niekorzystne uregulowania prawno-administracyjne (m.in. podatkowe) zniechęcają firmy do podejmowania działań lub wydatków w sferze innowacyjności i B+R, zwłaszcza w pierwszych, najbardziej kosztownych i ryzykownych etapach procesów badawczych. Przedsiębiorstwa rezygnują np. z możliwych ulg w podatku, ze względu na skomplikowane i miejscami anachroniczne przepisy podatkowe: polskie przepisy prawne zniechęcają do podejmowania ryzyka w zakresie działalności B+R poprzez opodatkowanie prac nieskomercjalizowanych, o trudnym do przewidzenia efekcie, koncepcyjnych, we wczesnej fazie rozwojowej oraz alternatywnych rozwiązań problemu, z których do zastosowania wybiera się najlepsze (Bąk M. i in. 2004, s 24). 0 Statutowa pomoc z budżetu dla JBR wynosi średnio jedynie 20%, podczas gdy w USA instytuty badawcze są finansowane w 00% przez rząd federalny. W rezultacie przedsiębiorstwa (te, które stać) chętniej kupują gotową technologię lub licencje za granicą, niż prowadzą badania na własną rękę w kraju. (Bąk M. i in. 2004, s.34) Przepisy umożliwiają odliczenie kosztów podatkowych w przypadku produktów i technologii, nie mówią natomiast nic o projektowaniu usług, procesów, rozwiązań organizacyjnych lub innych twórczych działań związanych z tworzeniem własności intelektualnej. Przepisy praktycznie uniemożliwiają potraktowanie kosztów prac badawczych jako kosztu podatkowego, chyba, że prowadzenie działalności naukowej jest celem statutowym jednostki wówczas funkcjonuje zwolnienie przedmiotowe.

45 Przy takich uwarunkowaniach samodzielne prowadzenie prac badawczo-rozwojowych (np. w kierunku nowych rozwiązań technologicznych lub produktowych) może być uznane za obarczone dużym ryzykiem (w przypadku niepowodzenia) stąd niechęć do podejmowania takiej aktywności (T. Bordzicki i in. 2007, s. 40). Eksperci zwracają także uwagę, iż ze względu na niekorzystne regulacje możemy mieć do czynienia z zaniżaniem przez przedsiębiorstwa w Polsce oficjalnych wskaźników nakładów na B+R i kamuflowanie tych wydatków np. jako typowej działalności eksploatacyjnej 2. Choć ogółem pod względem wysokości nakładów na działalność B+R województwo łódzkie znajduje się powyżej średniej krajowej (na 6 pozycji), to jednak pod względem udziału sektora przedsiębiorstw w strukturze nakładów jest jednym z najdalszych w rankingu zaledwie 7% nakładów na badania i rozwój jest lokowana w sektorze przedsiębiorstw w 2008 roku była to kwota około 62 mln zł. W regionie dominuje sektor szkolnictwa wyższego, w którym lokuje się ponad 56% środków (237,2 mln zł) oraz sektor rządowy z 26% nakładów (08,3 mln zł). Co więcej, jedynie 3% nakładów na działalność B+R (nieco ponad 2,3 mln zł) to środki pochodzące od przedsiębiorstw w porównaniu z 7,5% w skali kraju3. Tabela 7. Struktura nakładów na działalność B+R w 2008 roku. Nakłady ogółem (w mln zł) W sektorze przedsiębiorstw w sektorze rządowym w sektorze szkolnictwa wyższego POLSKA 7 706,2 3% 35% 34% ŁÓDZKIE 424,7 9% 26% 56% Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych Zatrudnienie w sektorze B+R W 2008 roku pod względem udziału zatrudnionych w sferze B+R w ludności aktywnej zawodowo województwo łódzkie znalazło się na 9 pozycji wśród województw z wynikiem 0,5%. To zdecydowanie mniej, niż średnia dla kraju (0,7%). Zarówno w województwie, jak i w całym kraju zatrudnienie w sektorze B+R na przestrzeni lat systematycznie malało. Liczebnie rosła jedynie grupa pracowników naukowobadawczych, stanowiąca obecnie 86% pracowników sektora B+R w województwie łódzkim. 2 W laboratorium kontroli jakości można zarówno prowadzić kontrolę jakości, jak również opracowywać nowe receptury produktu. W dziale projektowania można zarówno opracowywać projekty nowych wersji istniejącego produktu, jak i projektować zupełnie nowe produkty i technologie. (Bąk M. i in. 2004, s.25) 3 Bank Danych Regionalnych: Nakłady w sektorze przedsiębiorstw na działalność B+R wg źródeł finansowania

46 Tak znaczny udział pracowników naukowo-badawczych w ogólnej liczbie zatrudnionych w działalności B+R jest charakterystyczny dla krajów słabiej rozwiniętych. Zmianie uległa też struktura wykształcenia pracowników B+R zwiększył się udział osób z tytułem naukowym profesora, a także pracowników ze stopniem naukowym, co może być efektem awansów zawodowych (i jednocześnie świadectwem starzenia się kadr). Zmalało również zatrudnienie w sektorze B+R mierzone w EPC, co implikuje spadek ilości czasu poświęcanej wyłącznie działalności badawczo-rozwojowej. Zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw stanowi około 8% zatrudnienia w sferze B+R (w EPC). Istotnym z punktu widzenia gospodarki opartej na wiedzy zasobem jest także liczba pracowników sfery badawczo-rozwojowej i jej dynamika. W 2008 roku w województwie łódzkim w sektorze działalności badawczej i rozwojowej zatrudnionych było w sumie nieco ponad 7 tys. osób w tym 86% na stanowiskach pracowników naukowo-badawczych, 6% na stanowiskach techników i pracowników równorzędnych oraz 8% pozostałego personelu. W porównaniu z poziomiem kraju w regionie łódzkim większy jest udział grupy pracowników naukowo-badawczych w zatrudnieniu B+R. Zarówno w województwie, jak i w całym kraju zatrudnienie w sektorze B+R na przestrzeni lat systematycznie malało. Liczebnie rosła jedynie grupa pracowników naukowo-badawczych, stanowiąca obecnie 86% pracowników sektora B+R w województwie łódzkim, pozostałe kategorie techników i pracowników równorzędnych oraz pozostałego personelu w analizowanym okresie zmniejszały się liczebnie. Tabela 8. Struktura zatrudnienia w sektorze B+R według stanowisk pracy (w %). POLSKA ŁÓDZKIE pracownicy naukowo-badawczy 69% 74% 79% 8% 65% 7% 77% 86% technicy i pracownicy równorzędni 7% 4% % 0% 9% 4% % 6% pozostały personel 4% 2% 9% 9% 6% 4% 2% 8% Ogółem (w osobach) Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych. Pomiędzy rokiem 2004 a 2008 w zauważalny sposób zmianie uległa struktura wykształcenia osób zatrudnionych w sferze B+R zwiększył się udział osób z tytułem naukowym profesora, a także pracowników ze stopniem naukowym. Zmiany te w województwie łódzkim są większe, niż na

47 poziomie kraju. W 2008 roku ponad 9% zatrudnionych w działalności B+R posiadało tytuł profesora (w porównaniu z 8% w skali kraju, oraz z 7,6% w województwie łódzkim w 2004 roku). Zwiększył się także udział doktorów habilitowanych (z 8% do niemal %) oraz doktorów (z 32% do 40%). Tak znaczny udział pracowników naukowo-badawczych w ogólnej liczbie zatrudnionych w działalności B+R jest charakterystyczny dla krajów słabiej rozwiniętych. Dla porównania w krajach Unii Europejskiej (EU-5) udział ten w latach oscylował na poziomie około 53% ogólnej liczby zatrudnionych (w EPC), podczas gdy w Portugalii osiągnął poziom 75% (Potencjał innowacyjny przedsiębiorstw w województwie łódzkim, 2005, s. 23) W 2008 roku pod względem udziału zatrudnionych w sferze B+R w ludności aktywnej zawodowo województwo łódzkie znalazło się na 9 pozycji wśród województw z wynikiem 0,5%. To zdecydowanie mniej, niż średnia dla kraju (0,7%). Dla porównania najwyższą wartość wskaźnika zarejestrowano w województwa mazowieckim (,25), małopolskim (0,97) oraz wielkopolskim (0,92). Po okresie wzrostu zanotowanym w latach w 2008 zatrudnienie w sektorze B+R w województwie łódzkim mierzone w EPC4 spadło poniżej poziomu zarejestrowanego w roku 2002 do wartości 4 20,. Oznacza to, iż obok spadku liczebnego kategorii pracowników sektora B+R i pomimo wzrostu liczebnego grupy pracowników naukowo-badawczych, spada ilość czasu poświęcana wyłącznie działalności badawczo-rozwojowej. Tabela 9. Zatrudnienie w sektorze B+R (w EPC) POLSKA 76 24, , , , , , ,8 ŁÓDZKIE 4 269, , , ,0 4 34, ,9 4 20, Źródło: Bank Danych Regionalnych. Eksperci zwracają uwagę, iż z jednostek badawczo-rozwojowych odpływają specjaliści wysokiej klasy (w średnim wieku, z doświadczeniem i chęcią do pracy), coraz mniej osób jest w stanie pracować na poziomie dorównującym standardom światowym. Ponieważ rozwój nowych technologii, to głównie wiedza, którą posiadają ludzie, odpływ tych specjalistów jest tym bardziej dotkliwy w JBR-ach pozostają naukowcy w wieku przedemerytalnym oraz młodzi ambitni pracownicy, ale bez doświadczenia. Powstała więc luka pokoleniowa, którą istniejące warunki finansowe i prawne powiększają (Bąk M i in. 2004, s. 34). O prawdziwości powyższej hipotezy w województwie łódzkim mogą świadczyć zmiany w strukturze wykształcenia pracowników B+R: wzrost udziału osób ze 4 EPC: Ekwiwalenty pełnego czasu pracy. Jednostki przeliczeniowe służące do ustalania faktycznego zatrudnienia w działalności B+R. Jeden ekwiwalent pełnego czasu pracy (w skrócie EPC) oznacza jeden osoborok poświęcony wyłącznie na działalność B+R. Zatrudnienie w działalności B+R w ekwiwalentach pełnego czasu pracy ustala się na podstawie proporcji czasu przepracowanego przez poszczególnych pracowników w ciągu roku sprawozdawczego przy pracach B+R w stosunku do pełnego czasu pracy obowiązującego w danej instytucji na danym stanowisku pracy (źródło: GUS).

48 stopniami naukowymi i tytułami profesorskimi może być świadectwem starzenia się zasobów pracy w tej sferze. Zatrudnienie w B+R w sektorze przedsiębiorstw W strukturze zatrudnienia w działalności badawczo-rozwojowej, podobnie jak w strukturze nakładów w województwie łódzkim dominuje sektor szkolnictwa wyższego jego udział w strukturze jest znacznie wyższy, niż w skali kraju. Zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw stanowi około 8% zatrudnienia w sferze B+R (w EPC). Tabela 20. Struktura zatrudnienia w B+R w roku 2008 (w %). Zatrudnienie ogółem (w EPC) W sektorze przedsiębiorstw w sektorze rządowym w sektorze szkolnictwa wyższego POLSKA ,8 7% 24% 58% ŁÓDZKIE 4 20, 8% 8% 64% Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych Ochrona własności intelektualnej MŚP W obszarze zgłoszeń patentowych i dotyczących wzorów użytkowych województwo łódzkie wyróżnia się pozytywnie na tle innych województw. Wyższa, niż w skali kraju jest też skuteczność wniosków patentowych. Korzystniejszy, niż na poziomie kraju jest stosunek liczby uzyskanych patentów przypadających na tys. pracowników sfery B+R. Województwo łódzkie znajduje się na 6 miejscu wśród regionów pod względem liczb zgłoszonych patentów i pod względem liczby zgłoszonych wzorów użytkowych. W 2008 zgłoszono 57 wynalazków, z czego uzyskano 99 patentów (63%) to skuteczność wyższa, niż w skali kraju (58%). Spośród 4 zgłoszonych wzorów użytkowych udzielono praw ochronnych na 33 (80%) to mniej, niż w skali kraju (92%). W województwie łódzkim współczynnik wynalazczości (mierzony liczbą zgłoszeń patentowych na 00 tys. ludności5 jest niższy, niż w skali kraju, za to korzystniejszy niż w kraju jest stosunek liczby uzyskanych patentów do liczby zatrudnionych w sferze B+R na tys. zatrudnionych przypada ponad 3 udzielonych patentów. Relatywnie niska w porównaniu z krajami zachodnimi liczba zgłoszonych patentów i wzorów użytkowych wynika m.in. ze słabości sfery B+R braku impulsów ekonomicznych do współpracy naukowców w przedsiębiorcami, ale także słabość zaplecza wdrożeniowego (obsługa prawna 5 Źródło: Innowacje i przedsiębiorczość dla przyszłości, Annual 2006, s.66

49 i menedżerska, patentowanie, poszukiwanie podmiotów zainteresowanych komercjalizacją etc.) (T. Bordzicki i in. 2007, s. 9). Tabela 2. Wynalazki i wzory użytkowe krajowe zgłoszone w 2008 roku. Wynalazki Wzory użytkowe Liczba patentowych tys. ludności zgłoszeń na 00 Liczba patentów na tys. zatrudnionych w B+R Zgłoszone Udzielone patenty Zgłoszone Udzielone prawa ochronne POLSKA ,65 2,2 ŁÓDZKIE ,6 3,73 Źródło: obliczenia własne na podstawie publikacji Nauka i Technika, GUS 2008 oraz Banku Danych Regionalnych Kapitał ludzki województwa łódzkiego i identyfikacja wolnych zasobów pracy pod potrzeby MŚP W województwie mamy do czynienia z niekorzystnymi trendami demograficznymi ujemny przyrost naturalny, spadek liczby urodzeń, ujemne saldo migracji doprowadzą do starzenia się zasobów pracy. Może to w przyszłości generować problemy ze znalezieniem pracowników, ale też stanowi wyzwanie dla systemów kształcenia ustawicznego ze względu na coraz niższą podaż nowej siły roboczej, nabywającej wiedzę i umiejętności wykorzystania najnowocześniejszych technik i urządzeń, oraz znaczną grupę bezrobotnych reprezentujących zawody i kwalifikacje nadwyżkowe lub przestarzałe. W ostatnim czasie wzrasta liczba bezrobotnych, w tym także młodzieży wchodzącej na rynek pracy. Choć sytuacja osób młodych jest przeciętnie lepsza, niż w kraju, należy obserwacje te interpretować ostrożnie, gdyż niższe odsetki młodzieży wśród bezrobotnych mogą świadczyć nie tyle o dużej podaży miejsc pracy dla tej grupy, ile o zjawisku migracji zarobkowych wśród młodych, którzy są najbardziej mobilni. Mieszkańcy województwa łódzkiego są coraz lepiej wykształceni. Widać wyraźny pozytywny związek poziomu wykształcenia z aktywnością zawodową. Istnieje ryzyko, iż system szkolnictwa wyższego może nie wykształcić odpowiedniej liczby specjalistów na potrzeby przedsiębiorstw województwa łódzkiego za szczególnie niepokojącą należy uznać malejącą liczbę studentów i absolwentów na kierunkach nauk ścisłych i technicznych (np. informatyka, kierunki inżynieryjno-techniczne, budownictwo i architektura, ochrona środowiska). Może to spowodować niedobór specjalistów na rynku pracy oraz lukę pokoleniową w niektórych dziedzinach gospodarki.

50 Popyt na określone zawody nie równoważy się z ich podażą w województwie łódzkim mamy do czynienia z bardzo dużym udziałem bezrobotnych o zawodach nadwyżkowych, w większości z restrukturyzowanych branż (np. szwaczka, krawiec, technik mechanik). Rodzi to uzasadnione podejrzenia, że część bezrobocia to bezrobocie strukturalne i bez działań ze strony instytucji rynku pracy (szkoleń przekwalifikowujących itp.) wolne zasoby pracy województwa nie będą dla przedsiębiorców atrakcyjne czy przydatne. Wedle danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi podaż kwalifikacji do pewnego stopnia i z opóźnieniem podąża za popytem organizowane szkolenia, edukacja w szkołach (np. zawodowych), współpraca z pracodawcami w przypadku popularnych zawodów powodują stopniowe wysycanie się rynku danymi kwalifikacjami Liczba ludności i prognoza populacji Liczba mieszkańców województwa od lat 90. maleje i nadal będzie maleć w wyniku ujemnego przyrostu naturalnego oraz ujemnego salda migracji. Wedle danych historycznych i prognoz pomiędzy rokiem 995 a 2035 a więc na przestrzeni 40 lat dojdzie do odwrócenia proporcji w piramidzie wieku proporcjami zamienią się grupy w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym. Jednocześnie stopniowe starzenie się zasobów pracy zwiększy wartość obciążenia demograficznego grupa osób w wieku produkcyjnym będzie stopniowo maleć. Struktura demograficzna oraz społeczna mieszkańców województwa łódzkiego jest niekorzystna ze względu na najwyższy w Polsce wskaźniki feminizacji (w roku 2009 jego wartość to 0 kobiet na 00 mężczyzn, przy średniej krajowej 07) oraz z uwagi na najwyższy w kraju udział osób w wieku poprodukcyjnym w strukturze ludności (9% mieszkańców, przy średniej krajowej 6,9% (dane z 2009 r.). Jednocześnie aktualne trendy demograficzne i migracyjne wskazują na to, że niekorzystna sytuacja będzie się pogłębiać ujemny przyrost naturalny (znacznie niższy, niż w skali kraju) oraz ujemne saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały sprawiają, że liczba mieszkańców regionu będzie systematycznie maleć, zaś liczebność starszych grup wiekowych będzie wzrastać społeczeństwo województwa łódzkiego będzie przeciętnie coraz starsze. Rodzi to określone problemy społeczne (np. działania pomocy społecznej i ochrony zdrowia skierowane do najstarszych grup wiekowych), ale także gospodarcze (np. zmniejszające się zasoby siły roboczej, rosnące współczynniki obciążenia demograficznego, ale też swego rodzaju bezrobocie strukturalne np. w sektorze edukacji, przy coraz mniejszej liczbie uczniów). W 2009 roku ludność województwa łódzkiego liczyła ponad 2 54 tys. mieszkańców, w tym 8% w wieku przedprodukcyjnym (446,6 tys.), 64% w wieku produkcyjnym ( 624,8 tys.) oraz 9% w wieku poprodukcyjnym (470,2 tys.) (Źródło: BDR). W zmianach dokonujących się w strukturze ludności według wieku wyraźne są oznaki starzenia się społeczeństwa w 995 roku udział grupy

51 w wieku przedprodukcyjnym wynosił 25%, zaś w wieku poprodukcyjnym 6%. Tymczasem wedle prognoz Głównego Urzędu Statystycznego z 2007 roku proporcje te do 2035 nie tylko ulegną odwróceniu, ale nawet jeszcze zwiększą dystans (ludność w wieku przedprodukcyjnym w 2035 r. ma stanowić zaledwie 5% mieszkańców, zaś ludność w wieku poprodukcyjnym niemal 30%). Choć na poziomie kraju w ostatnich latach notowany jest dodatni przyrost naturalny, to w województwie łódzkim wskaźnik ten od ponad 5 lat przyjmuje nieodmiennie wartości ujemne. Przyrost naturalny (na 000 ludności) na poziomie kraju w 2007 roku wynosił 0,3 zaś w województwie łódzki -3,2. Według prognozy GUS trend ujemny po lekkim wahaniu w latach będzie się pogłębiał aż do -7,5 w 2035 r. Ujemne saldo przyrostu naturalnego będzie związane z malejącą po roku 200 liczbą urodzeń przy jednocześnie rosnącej liczbie zgonów. Dodatkowo, do roku 2035 prognozowane jest ujemne saldo migracji wewnętrznych na pobyt stały według GUS ludność województwa będzie się stopniowo zmniejszać w skutek migracji wewnętrznych. Saldo migracji zagranicznych wedle przewidywań również pozostanie ujemne do 209 roku, kiedy to trend ulegnie odwróceniu, a w regionie zaczną się osiedlać imigranci. Warto jednak zaznaczyć, iż dodatnie saldo migracji zagranicznych nie zdoła zrównoważyć ujemnego salda migracji wewnętrznych a zatem bilans nadal pozostanie ujemny. Tabela 22. Zmiany struktury ludności województwa łódzkiego w latach W wieku przedprodukcyjnym (0-7 lat) 25% 8% 7% 7% 5% W wieku produkcyjnym (8-59/64 lat) 59% 64% 6% 57% 57% W wieku poprodukcyjnym (65+ lat) 6% 8% 22% 26% 29% Źródło: Opracowane własne na podstawie Prognoza ludności Polski , GUS 2008, zestawienia tabelaryczne oraz danych BDR Aktywność zawodowa mieszkańców województwa i struktura rynku pracy Aktywność zawodowa w województwie łódzkim utrzymuje się na poziomie podobnym do krajowego, tak jak poziom rejestrowanego bezrobocia. Widoczne są już skutki kryzysu po 5 latach spadku stopy bezrobocia w 2009 roku znowu zarejestrowano wzrost wskaźnika. W województwie grupa osób aktywnych zawodowo przeważa nad osobami biernymi zawodowo. Dominuje zatrudnienie w sektorze prywatnym (ponad 78%), a największą liczbę miejsc pracy zapewnia sektor przemysłu (niemal 25%).

52 Sytuacja młodzieży wchodzącej na rynek pracy jest w województwie łódzkim bardziej korzystna, niż w kraju bezrobocie w tej grupie jest niższe, niż przeciętnie, choć może to być efekt nie tyle dużej podaży miejsc pracy dla młodych, ile ujemnego salda migracji w grupie osób w wieku produkcyjnym mobilnym. Stopa bezrobocia w regionie łódzkim po okresie spadku notowanym od 2004 roku i zanotowaniu najniższej wartości 9,5% w 2008 roku znowu zaczęła rosnąć w efekcie zmniejszenia się liczby miejsc pracy w regionie w związku z kryzysem gospodarczym. W 2009 wskaźnik ten wyniósł,6%. Dynamika zmian w regionie jest identyczna, jak na poziomie kraju. Tabela 23. Stopa bezrobocia w latach (w %) POLSKA 9,0 7,6 4,8,2 9,5,9 ŁÓDZKIE 9,5 7,9 4,7,2 9,2,6 Źródło: Bank Danych Regionalnych. W województwie łódzkim mamy do czynienia z sytuacją przewagi osób aktywnych zawodowo (pracujących i bezrobotnych) nad osobami biernymi zawodowo na 0 osób biernych zawodowo przypadało w 2009 roku 2 osób aktywnych zawodowo. W stosunku do 997 nastąpił spadek wartości tego wskaźnika wówczas na 0 biernych zawodowo przypadało 4 aktywnych. Nawet w okresie dużo wyższego poziomu bezrobocia niż obecnie w 2004 roku, wskaźnik ten był już niewiele wyższy, niż obecnie. Wśród osób pracujących ogromna większość zatrudniona jest w sektorze prywatnym (78,4%), a jedynie 2,6% pracuje w sektorze publicznym (dane dla 2008 r.). Wedle analiz Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi najwięcej osób pracowało w przemyśle: 24,9%, w tym w przetwórstwie przemysłowym: 22,5%, rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie oraz rybactwie: 9,9% oraz w handlu i naprawach: 5,5%. Znacznie mniej osób zatrudnionych było w kolejnych sklasyfikowanych sekcjach, takich jak: obsługa nieruchomości i firm: 7,2%, edukacja: 6,9%, ochrona zdrowia i pomoc społeczna: 5,3%, transport, gospodarka magazynowa i łączność: 5,%, budownictwo: 5,% oraz administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne: 4,%. (Rynek pracy w województwie łódzkim w 2009 r., s. 6) Młodzież na rynku pracy W sytuacji wzrastającego współczynnika obciążenia demograficznego oraz starzenia się społeczeństwa województwa łódzkiego niezwykle istotne jest efektywne wykorzystanie potencjału, jakim jest młodzież wchodząca na rynek pracy. Tymczasem, choć bezrobocie w województwie

53 łódzkim w mniejszym stopniu dotyka młodzieży, niż w innych regionach kraju, nadal jednak pozostaje istotnym problemem. W województwie łódzkim 9,2% ogółu bezrobotnych stanowiła młodzież do 24 roku życia (na poziomie kraju: 22,5%) (Rynek pracy w województwie łódzkim w 2009 r.). Rośnie także udział osób z wykształceniem wyższym do 27 roku życia wśród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych (w 2009 r. to,6% w porównaniu z,% w 2007 roku; na poziomie kraju na koniec 2009 r. było to,8%). Warto także wspomnieć, iż możliwym powodem niższego, niż w skali kraju bezrobocia w województwie łódzkim jest właśnie zjawisko migracji zarobkowej. Jeśli hipoteza ta jest prawdziwa, najprawdopodobniej dotyczy także osób o wyższych kwalifikacjach co oznaczałoby niebezpieczeństwo drenażu mózgów społeczeństwa regionu. Wedle badań Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi w ramach projektu Regionalnego Obserwatorium Rynku Pracy w Łodzi często problemem w zatrudnianiu młodzieży jest stosunek pracodawców do tej grupy potencjalnych pracowników niechęć do ich zatrudniania uzasadnia się brakiem doświadczenia, niską przydatnością oraz jakością wiedzy szkolnej posiadanej przez absolwentów (w skrajnych przypadkach nawet zarzuty braków w wykształceniu), a także dużą fluktuacją młodych pracowników (Stan i perspektywy rozwoju zasobów ludzkich w branżach przyszłości regionu łódzkiego, 200). W badaniach Branże przyszłości. Perspektywy rozwoju zasobów pracy w regionie łódzkim zdecydowana większość badanych pracodawców wykazywała postawę przychylną wobec przyjmowania młodych, niedoświadczonych osób na praktyki zawodowe. Tym niemniej, późniejsze zatrudnienie takich osób jako absolwentów deklarowało jedynie kilku z nich - reprezentowali oni przede wszystkim branże: hotelarską, farmaceutyczną, AGD oraz energetykę (Rynek pracy w województwie łódzkim w 2009 r., s. 67) Poziom wykształcenia mieszkańców województwa W ostatnich latach podniósł się poziom wykształcenia mieszkańców województwa łódzkiego dynamika ta jest identyczna z obserwowaną na poziomie kraju. Wzrósł udział osób z wykształceniem wyższym i średnim, systematycznie maleje odsetek osób z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym. Obserwujemy ogólną zależność poziomu wykształcenia (będącego przybliżeniem kwalifikacji zawodowych) i statusu na rynku pracy. Wśród aktywnych zawodowo wysokie są odsetki osób najlepiej wykształconych, zaś grupę biernych zawodowo zasilają niemal w połowie osoby z najniższym wykształceniem. Napływ absolwentów szkół wyższych na rynek pracy nie gwarantuje zaspokojenia popytu pracodawców na część kwalifikacji choć wzrasta udział kierunków: medycyna, produkcja

54 i przetwórstwo, usługi dla ludności, a zatem specjalności trafiających w zapotrzebowanie łódzkiej gospodarki, to jednak znacząco maleje liczba studentów i absolwentów kierunków ścisłych i technicznych (np. kierunki informatyczne, inżynieryjno-techniczne, architektura i budownictwo, ochrona środowiska). Pod względem wykształcenia województwo łódzkie odpowiada poziomowi kraju, w żaden sposób nie wyróżniając się na tle innych regionów. Poziom wykształcenia mieszkańców województw w ostatnich latach znacząco się podniósł. Wśród osób w wieku produkcyjnym ponad dwukrotnie wzrósł odsetek posiadających wykształcenie wyższe (o 9 punktów procentowych z 7% w 997 roku do 6% w 2009; źródło: BDR), istotnie wzrósł także odsetek osób z wykształceniem średnim (z 8% w 997 do % w 2009). Jednocześnie systematycznie malał odsetek osób z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym (odpowiednio 40% i 27%). Odsetek osób z wykształceniem policealnym oraz z wykształceniem zasadniczym zawodowym pozostawały na stabilnym poziomie (odpowiednio 22% i 24% w 2009 roku). Pod względem przeobrażeń struktury wykształcenia województwo łódzkie nie odbiega od reszty kraju analogiczne zmiany w strukturze wykształcenia zaobserwowano na poziomie krajowym. W województwie łódzkim obserwowalna jest ogólna zależność pomiędzy posiadanym poziomem wykształcenia (będącym pewnym przybliżeniem kwalifikacji) a sytuacją na rynku pracy. Wśród aktywnych zawodowo pracujących zdecydowanie wyższy jest odsetek osób z wykształceniem wyższym (25% w 2009 roku), niż wśród osób bezrobotnych (0%) czy tym bardziej biernych (6%). Aktywności zawodowej sprzyja także wykształcenie policealne oraz średnie zawodowe, a także zasadnicze zawodowe (z pewnymi ograniczeniami, o których będzie mowa w dalszej części opracowania). Natomiast posiadanie najniższego poziomu wykształcenia (gimnazjalne, podstawowe lub niższe) sprzyja bierności zawodowej oraz trudnościom w znalezieniu pracy. Wśród osób biernych zawodowo w 2009 aż 46% stanowiły osoby z najniższym wykształceniem (np. wśród pracujących zaledwie 0%). Zmiany, jakie dokonały się od 997 roku, poza podniesieniem ogólnego poziomu wykształcenia (na skutek edukacji nowych roczników, ale też osiągania wieku emerytalnego przez osoby o najniższym wykształceniu i kwalifikacjach) odzwierciedlają także zjawisko uciekania w bierność zawodową przez osoby, których kwalifikacje nie przystają do realiów współczesnego rynku pracy świadczą o tym zmiany w strukturze dotyczące osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym i co najwyżej gimnazjalnym. Tabela 24. Struktura wykształcenia ludności Polski i województwa łódzkiego. Odsetek osób o danej kategorii wykształcenia wśród ogółu osób w wieku produkcyjnym. Wyższe Policealne oraz średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne, podstawowe niższe i

55 Ogółem w wieku produkcyjnym POLSKA 8% 7% 22% 23% 7% % 27% 25% 36% 24% ŁÓDZKIE 7% 6% 2% 22% 8% % 25% 24% 40% 27% POLSKA 2% 26% 29% 28% 6% 9% 34% 30% 9% 8% ŁÓDZKIE % 25% 27% 28% 7% 0% 32% 28% 23% 0% Aktywni zawodowo pracujący Aktywni zawodowo bezrobotni POLSKA 2% 3% 24% 26% 8% 2% 42% 33% 24% 6% ŁÓDZKIE 0% 0% 23% 23% % 4% 39% 32% 27% 2% POLSKA 3% 7% 3% 7% 9% 2% 6% 20% 59% 43% ŁÓDZKIE 3% 6% 2% 6% 9% 3% 3% 9% 63% 46% Bierni zawodowo Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych. Kierunki wykształcenia wśród młodzieży wchodzącej na rynek pracy Dla rozwoju gospodarczego regionu istotna jest także jakość kapitału ludzkiego i podaż określonych kwalifikacji czy wiedzy. Tymczasem z danych BDR wynika, iż pomiędzy rokiem 2004 a 2009 zmniejszyła się w województwie łódzkim liczba studentów i absolwentów w dziedzinach istotnych dla gospodarki opartej na wiedzy: kierunki informatyczne, inżynieryjno-techniczne, architektura i budownictwo, ochrona środowiska. Spadek ten zauważalny jest także w skali kraju i jedynie częściowo może być tłumaczony mniejszą liczebnością kolejnych roczników wchodzących w wiek edukacji na poziomie szkół wyższych. Warto przypomnieć, że nawet w skali kraju mówi się o luce pokoleniowej w strukturze pracowników z wykształceniem w kierunku nauk ścisłych i technicznych i także w województwie łódzkim te sygnały można uznać za niepokojące. Za pozytywny należy poczytywać natomiast fakt wzrostu liczby studentów i absolwentów kierunków istotnych szczególnie dla uprzemysłowionego regionu łódzkiego: medycyna, produkcja i przetwórstwo, usługi dla ludności. Na specjalistów po tych kierunkach zapewne będzie zapotrzebowanie na rynku pracy (np. w związku z silnym rozwojem sektora przemysłu). Wskazuje na to także wynik badań ogłoszeń o pracę realizowanych na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi (o czym mowa dalej). Wedle danych BDR pomiędzy rokiem 2004 i 2009 zwiększyła się liczba słuchaczy studiów podyplomowych (z 5,8 tys. do ponad 8 tys.), a także studentów studiów doktoranckich (z,8 tys. do

56 ponad 2,5 tys.). Warto podkreślić, iż w przypadku doktorantów wzrost ten jest bardziej dynamiczny niż na poziomie kraju Zawody deficytowe i nadwyżkowe, w tym podaż (zarejestrowani bezrobotni) i popyt (ogłoszenia o pracę) zawodów specjalistycznych Metody poszukiwania pracowników zależą przede wszystkim od kwalifikacji, jakimi mają oni dysponować wysoko wykwalifikowanych specjalistów przedsiębiorstwa poszukują na własną rękę, lub korzystając z prywatnych pośredników. Tymczasem przy poszukiwaniu pracowników z kwalifikacjami zawodowymi lub przy niskich wymogach pracodawcy korzystają z usług powiatowych urzędów pracy. W rejestrach PUP bardzo rzadko rejestrują się bowiem osoby z bardzo wysokimi kwalifikacjami i doświadczeniem. Według badań Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi wśród specjalistów najliczniej poszukiwanymi grupami pracowników są pracownicy produkcyjni posiadający wykształcenie techniczne i często także znajomość branży. Doświadczenie także jest cechą relatywnie często poszukiwaną. Największa podaż pracowników (osoby bezrobotne) dotyczy 3 grup zawodowych: robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, technicy i inny średni personel oraz pracownicy przy pracach prostych. Co piąty bezrobotny nie posiada kwalifikacji zawodowych. Największy popyt na pracowników (zapotrzebowanie zgłaszane w PUP) dotyczył grup: pracowników przy pracach prostych oraz robotników przemysłowych, pracowników usług osobistych i sprzedawców oraz techników i innego średniego personelu. Nie oznacza to jednak równoważenia popytu z podażą w rejestrach PUP znajduje się wielu reprezentantów zawodów nadwyżkowych (m.in. asystent ekonomiczny, technik mechanik, ślusarz, krawiec, ekonomista, szwaczka), tymczasem liczba ogłoszeń o pracę jest zdecydowanie niższa, niż bezrobotnych, a często dotyczą one zawodów deficytowych choć w ramach tej samej wielkiej grupy zawodowej (m.in. pracownik biurowy, robotnik gospodarczy, pracownik administracyjny, opiekunka domowa, przedstawiciel handlowy). Trudność w określeniu popytu i podaży kwalifikacji i zawodów związana jest z faktem, iż mamy do czynienia niemal z dwoma odrębnymi rynkami pracy zaś podział ten jest prostą funkcją kwalifikacji poszukiwanego pracownika/ kandydata. Pierwszy z rynków to nowoczesny rynek pracy zawodów specjalistycznych, wymagających wysokiego wykształcenia, kwalifikacji i doświadczenia, drugi zaś to rynek obciążony historycznymi zaszłościami rynek pracowników o niższych

57 kwalifikacjach, często nadwyżkowych zawodach, przestarzałej wiedzy i przygotowaniu zawodowym. Rozdzielenie tych rynków jest oczywiście jedynie zabiegiem porządkującym dalsze analizy. Rynek specjalistów Poszukując osób o wysokich kwalifikacjach, konkretnym wykształceniu czy specjalizacji (a także o unikalnej kombinacji cech np. inżyniera ze znajomością języka hiszpańskiego) pracodawcy zazwyczaj wykorzystują nowoczesne metody poszukiwania wyspecjalizowane agencje pośrednictwa oraz Internet, a także nieformalne kanały rekrutacji (np. rekomendacja). Pomijane są tutaj w ogóle powiatowe urzędy pracy ponieważ nikła jest obecność poszukiwanych osób w rejestrach bezrobotnych, gdzie dominują kwalifikacje z drugiego rynku pracy. Wysoko wykwalifikowanych specjalistów w rejestrach PUP się nie znajdzie. Z badań Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi w ramach projektu Regionalnego Obserwatorium Rynku Pracy w Łodzi6 wynika, iż najliczniej poszukiwanymi grupami pracowników są pracownicy produkcyjni posiadający wykształcenie techniczne i często także znajomość branży. Doświadczenie także jest cechą relatywnie często poszukiwaną. Potwierdzają to także analizy ogłoszeń o pracę najczęściej poszukiwanymi specjalizacjami są pracownicy posiadający kwalifikacje z dziedzin farmacji/ medycyny (7,5% ofert) oraz sprzedaży i handlu (7,%), a także produkcji (5,6%), budownictwa (5,3%) i administracji publicznej (5,0%) (Rynek pracy w województwie łódzkim w 2009 r., s. 6). Niestety z uwagi na dominację samodzielnej rekrutacji lub wykorzystania firm komercyjnych brak jest dobrych danych na temat popytu i podaży miejsc pracy na tej części rynku. Rynek pozostałych zawodów W urzędach pracy zgłaszają się przede wszystkim osoby, które z różnych powodów mają trudność ze znalezieniem lub utrzymaniem zatrudnienia. Często kwalifikacje tych osób są archaiczne, nie przystają do rynku pracy, lub też osoby takie nie umieją się po rynku pracy poruszać, samodzielnie poszukiwać zatrudnienia, czasem mają małą motywację do pracy, a status zarejestrowanego bezrobotnego obok świadczeń daje także wygodną wymówkę do odsuwania od siebie odpowiedzialności (Bierni czy aktywni. 2008, s. 90). Taka właśnie jest specyfika bezrobocia rejestrowanego (czyli bezrobocia drugiego rynku pracy). Wedle danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi co piąty bezrobotny (20,4%) zarejestrowany w powiatowych urzędach pracy w regionie nie posiada zawodu, kwalifikacji zawodowych udział tej grupy w strukturze bezrobocia nie podlega istotnym zmianom. Wśród bezrobotnych posiadających zawód najliczniej reprezentowani byli: sprzedawcy, szwaczki, asystenci ekonomiczny, ślusarze, robotnicy pomocniczy w przemyśle przetwórczym, robotnicy budowlany, technik mechanik, pracownik biurowy, robotnicy gospodarczy, krawcy, murarze, kucharze, sprzątaczki, mechanicy 6 Analiza stanu zasobów pracy w badanych przedsiębiorstwach, jak i deklaracji przedstawicieli tych przedsiębiorstw na temat pożądanych przezeń kwalifikacji.

58 samochodów osobowych, pozostali robotnicy przy pracach prostych w przemyśle, magazynierzy, handlowcy, robotnicy placowi, tokarze, ekonomiści. Są to zatem poza kilkoma wyjątkami zawody, które nie wymagają wysokich kwalifikacji zawodowych, czy umiejętności lub wykształcenia. Największą grupę zawodową wśród bezrobotnych stanowili w 2009 roku robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (25,9% struktury całego bezrobocia). Tej grupie przypisane jest wykształcenie zasadnicze zawodowe. Drugą z największych grup zawodowych wśród bezrobotnych byli technicy i inny średni personel (4%), zaś trzecią pracownicy przy pracach prostych (2% bezrobotnych). Czwartą w kolejności udziałów w strukturze bezrobocia jest grupa pracowników usług osobistych (9,4%), zaś piątą grupa specjalistów (7,5%), charakteryzująca się najwyższym poziomem wykształcenia. Tabela 25. Struktura bezrobocia oraz ofert pracy w 2009 r. według wielkich grup zawodów. Nazwa zawodu Bezrobotni ogółem r. Oferty pracy zgłoszone w 2009 r. Oferty pracy zgłoszone stan na r. Siły zbrojne 0,% 0,0% 0,0% Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy 0,6% 0,6% 2,% Specjaliści 7,5% 4,6% 8,0% Technicy i inny średni personel 4,% 2,8% 5,3% Pracownicy biurowi 4,0% 4,5% 0,7% Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 9,4% 8,0% 5,9% Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy,5% 0,5% 0,7% Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 26,0% 2,0% 7,9% Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 4,5% 5,8% 6,9% Pracownicy przy pracach prostych 2,0% 22,2% 22,5% BRAK KWALIFIKACJI 20,4% x x Ogółem 00% 00% 00% Źródło: Opracowanie własne na podstawie Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych. Rok Województwo łódzkie, Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi, Łódź 200. Większa część ofert pracy zgłaszanych do powiatowych urzędów pracy kierowana jest do osób z wykształceniem średnim i zawodowym. Pracodawcy, którzy zgłaszają oferty do PUP, poszukują przede wszystkim przedstawicieli zawodów niewymagających wysokich umiejętności, czy kwalifikacji.

59 Najwięcej ofert w 2009 r. dotyczyło pracowników przy pracach prostych (22,5%) oraz robotników przemysłowych i rzemieślników (niemal 8%). Kolejne poszukiwane zawody dotyczą grup pracowników usług osobistych i sprzedawców oraz techników i innego średniego personelu (5-6%). W rankingu ofert pracy dominują oferty dla robotników gospodarczych, szwaczek oraz sprzedawców, sprzątaczek, pracowników ochrony mienia, opiekunek, przedstawicieli handlowych; zawody z dziedziny handlu i usług: przedstawiciel handlowy, telemarketer, ankieter, pokojowa, pomoc kuchenna oraz opiekunki: opiekunka domowa, opiekunka dziecięca, opiekun w domu pomocy społecznej; z zakresu pracy biurowej: sekretarka, recepcjonista; zawody budowlane jak: glazurnik, tynkarz, dekarz, operator koparek i zwałowarek. Najwięcej ofert pracy zgłoszonych w 2009 r. było w następujących sekcjach wg PKD: administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, przetwórstwo przemysłowe, handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, budownictwo, pozostała działalność usługowa, działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją. W rankingu pierwszych trzydziestu zawodów nadwyżkowych o najwyższej średniej miesięcznej nadwyżce podaży siły roboczej pojawiły się zawody: asystent ekonomiczny, technik mechanik, ślusarz, krawiec, ekonomista, szwaczka, pedagog, handlowiec, specjalista administracji publicznej. W rankingu pierwszych trzydziestu zawodów deficytowych o najwyższym średnim miesięcznym deficycie podaży siły roboczej pojawiły się zawody: pracownik biurowy, robotnik gospodarczy, pracownik administracyjny, opiekunka domowa, przedstawiciel handlowy, telemarketer, glazurnik, pokojowa, pozostali pracownicy do spraw zatrudnienia i pośrednictwa pracy, sekretarka, tynkarz, pomoc kuchenna, bibliotekarz, sprzątaczka, opiekunka dziecięca. Zawodami o najwyższych wskaźnikach deficytu są: urzędnik podatkowy, operator zautomatyzowanej i zrobotyzowanej linii produkcyjnej w przemyśle elektromaszynowym, ankieter, asystent informacji naukowej [zawód szkolny: technik informacji naukowej], doradca podatkowy, jeliciarz, monter rusztowań, opiekunka domowa, zamiatacz, inspektor transportu drogowego Badanie jakościowe IDI Bardzo ograniczona jest aktywność przedsiębiorstw we wdrażaniu innowacji. W przekonaniu większości przedsiębiorców działalnością innowacyjną są działania niezwiększające istotnie przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa jak np. zakup powszechnie dostępnego i średniozaawansowanego oprogramowania. Działalność innowacyjna faktycznie zwiększająca przewagę konkurencyjną przedsiębiorstwa prowadzona jest w warunkach dużej niepewności: braku wiedzy o standardach działania oraz możliwości minimalizacji ryzyka,

60 braku wiedzy o możliwościach minimalizacji ryzyka niepowodzenia, braku wiedzy o zakresu wsparcia oferowanego przez instytucje otoczenia biznesu oraz administrację publiczną. Wśród badanych przedsiębiorstw częste jest dokonywanie analiz stanu branży, w której dane przedsiębiorstwo funkcjonuje. Czynione jest to zarówno systematycznie jak i okazjonalnie na potrzeby poszczególnych przedsięwzięć biznesowych. Nie jest jednakże powszechne wykorzystywanie oferty instytucji otoczenia biznesu, które dokonują analiz rynku stosownie do potrzeb informacyjnych przedsiębiorstwa. Nie wykorzystuje się także istniejących juz źródeł danych (np. w ramach statystyki publicznej GUS, WUP itp.) lub raportów z badan prowadzonych przez powoływane do tego agencje takich jak PARP, PAIIZ. Działania monitorujące podejmowane przez przedsiębiorstwa obejmują wyłącznie własna branże oraz częstokroć ograniczone są do pojedynczych zagadnień dotyczących doraźnej działalności biznesowej. Sytuacja branży nie jest analizowana z uwzględnieniem trendów globalnych gospodarki w skali kraju lub kontynentu. Opinie na tematy z tym związane, są odzwierciedleniem powszechnie znanych ogólników. Bardzo nikły jest zakres współpracy przedsiębiorstw z jednostkami badawczo-rozwojowymi regionu, co w powszechnej opinii wynika z: o zbyt wysokich cen za usługi oferowane przez JBR o niskiej jakości i zakresu usług o niskiego zakresu działalności rynkowej JBR, nienakierowanej na działalność aplikacyjną badań. Pozyskiwanie informacji o możliwościach rozwojowych jest niezinstytucjonalizowane i odbywa się poza pożądanym systemem współpracy JBR-MSP. Dominują personalne kontakty przedsiębiorców z pracownikami naukowymi politechnik (nie tylko Politechniki Łódzkiej) Działalność monitoringowa przedsiębiorstw Odpowiedzi respondentów na pytanie czy analizują trendy sektora MSP można podzielić na trzy grupy. Pierwszą stanowią firmy, które świadomie monitorują rynek, swoją konkurencję. Nie tylko w wymiarze lokalnym, ale również ogólnopolskim czy ogólnoświatowym. W opinii tych respondentów dla efektywnego funkcjonowania firmy konieczne jest śledzenie trendów: My praktycznie cały czas jesteśmy na bieżąco, ze względu na te trendy w tym zakresie, w którym my pracujemy( ). Analizy prowadzone są na bieżąco i systematycznie. Największą uwagę skupiają oni

61 na branży własnej, tj. śledzenie nowinek, działań konkurencji. Szczególnym przypadkiem są tutaj firmy będące częścią międzynarodowych koncernów. Jedna z takich firm z powodu braku środków oraz czasu jedynie analizy, jakie przeprowadza to obserwacja własnej branży ze szczególnym uwzględnieniem rynku światowego i zmian na nim zachodzących. Zdarza się również, że monitorowaniem rynku zajmują się tylko niektóre działy w strukturze firmy. Na przykład dział techniczny, który musi być na bieżąco z tym co się dzieje na rynku. Obserwowane są zwykle firmy z tej samej branży: Dział techniczny śledzi trendy, jakie są na naszym rynku nowości, bo przecież rynek trzeba monitorować. Inna grupa odpowiedzi odnosiła się do analiz, które nawet jeśli są prowadzane to mają niesformalizowaną formę i dotyczą głównie województwa łódzkiego, rzadziej porównują sytuację w pozostałych województwach. Prowadzone głównie na potrzeby lepszego przygotowania oferty przedsiębiorstwa oraz minimalizacji poniesionego ryzyko. Analizę trendów była również rozumiana jako korzystanie z opinii komitetu naukowego przy wyborze aplikacji kandydatów w początkach działalności. Korzystano również z pomocy firmy zewnętrznej w zbadaniu jakie firmy w Województwie Łódzkim mogłyby być zainteresowane usługami powstającego przedsiębiorstwa. W oparciu o wyniki tych badań został stworzony określony profil działalności. Badania te związane były ze zmianą przepisów przyznawania środków unijnych (przedsiębiorstwo zostało zakwalifikowane do innej kategorii niż początkowo zakładano), co w konsekwencji prowadziło do mniejszego dofinansowania działań i projektów. W związku z tym zdecydowano się na przeprowadzenie badań pozwalających na większą specjalizację działalności w oparciu o potrzeby rynku. Monitorowaniem zmian zachodzących w sektorze MSP w aspekcie miejsc pracy zajmuje się również Urząd Pracy. Przedmiotem zainteresowania jest tutaj Województwo Łódzkie, gdzie co roku prowadzone są analizy. Maja one jednak charakter wybiórczy, ponieważ nie uwzględniają pracowników wysoko wykwalifikowanych, którzy się tam nie rejestrują: Takie osoby nie trafiają do bezrobocia rejestrowanego, nie rejestrują się w Powiatowych Urzędach Pracy. Jeśli chodzi o specjalistów wysokiej klasy to szukają oni pracy przez zupełnie innych pośredników. Niektóre firmy nie prowadzą takich analiz lub ograniczają je tylko do systematyzacji informacji o swoich klientach, monitorując w również w ograniczony sposób działania konkurencji. Zdaniem rozmówców głównymi czynnikami wpływającymi na rozwój konkretnych branż jest popyt uzależniony od tendencji obserwowanych na rynku (fakt czy istnieją nabywcy danego produktu czy usługi), trudności z uruchomieniem przedsiębiorstwa (a także wszelkie kwestie prawne związane z jego funkcjonowaniem) oraz nakłady pieniężne konieczne dla uruchomienia działalności o danym profilu oraz inwestycji z tym związanych. Wskazano również infrastrukturę, odpowiednią kadrę naukową, potencjał na kadrę pracowniczą w regionie. Potencjałem do wykorzystania są absolwenci Politechniki Łódzkiej, którzy w opinii respondenta cieszą się doskonałą opinią wśród pracodawców. Innym przytaczanym czynnikiem jest przychylność i otwartość władz województwa, co może przyciągnąć przedsiębiorców. Przytoczone zostały przykłady firm, które przeniosły swoją działalność z innych miast (np. z Koszalina, Warszawy) właśnie ze względu na politykę władz lokalnych.

62 Szczególnie cenione są działania zmierzające do ograniczenia biurokratyzacji, zwiększenie potencjału informacyjnego (np. centra obsługi przedsiębiorców), inkubatory stanowiące sieć otoczenia biznesu w województwie. Cenna jest także współpraca instytucji z otoczenia biznesu, która gwarantuje korzystanie z zasobów wiedzy, doświadczeń i infrastruktury innych. Doświadczenie to pochodzi z funkcjonowania jednej z takich instytucji zrzeszającej w swoich strukturach między innymi trzy uczelnie wyższe i Łódzką Izbę Przemysłową. Znane są również przykłady, kiedy to przedsiębiorstwo osiągając jakiś poziom rozwoju zdecydowało się na fuzję z zagranicznym partnerem wchodząc tym samym w jego w struktury. Zdaniem jednego z respondentów zatrudnienie w mikro i małych przedsiębiorstwach opiera się głównie na samozatrudnieniu. Jeśli już firma jest na takim etapie rozwoju, że może pozwolić sobie na zatrudnienie kolejnych osób to największą rolę odgrywa relacja ceny do jakości danego pracownika. Jakość rozumiana jest jako kombinacja doświadczenia i wykształcenia, z zastrzeżeniem, że w małych przedsiębiorstwach wiodącą rolę odgrywa doświadczenie i konkretne umiejętności, które pracownik może zaproponować pracodawcy. Wykształcenie traktowane jest jako podstawa, pewna gwarancja tego, że pracownik może posiadać dane kompetencje. Inne stanowisko prezentuje przedstawiciel instytucji współpracującej z uczelniami wyższymi. Jego zdaniem pożądane jest wykształcenie wyższe pracowników i wysoka ich specjalizacja. Ze swojego doświadczenia stwierdza on, że większość firm z sektora MSP tworzona jest przez ludzi młodych, dlatego też chętniej podejmują oni współpracę z młodymi pracownikami. Nie posiadają oni naleciałości z poprzednich miejsc pracy, co pozwala na ich szkolenie i kształtowanie pod kontem profilu i działalności firmy. Głównym problemem kadrowym sektora MSP jest brak pracowników na stanowiska produkcyjne, tj. wykwalifikowanych robotników: Ten problem dotyczy wszystkich przedsiębiorstw na rynku łódzkim. Brakuje dobrze wykształconej kadry technicznej. To są problemy, które przeżywają duzi i mali. Zdaniem respondentów posiadanie dyplomu inżyniera czy doktora nauk technicznych nie jest gwarancją dla przedsiębiorcy, że taka osoba posiada kompetencje przydatne dla firmy. Podstawą są kompetencje i umiejętności, które w opinii rozmówcy posiadają absolwenci techników, szkół zawodowych. Dla podkreślenia ich umiejętności praktycznych jeden z respondentów określa je jako osoby posiadające fach w ręku. Jedną z propozycji radzenia sobie z tymi brakami kadrowymi są działania podejmowane przez dużych pracodawców, a mianowicie tworzenie klas autorskich lub też przekonywanie organów kształcących do wydawania nowych kierunków. Jednak nie wszystkie branże swój rozwój będą opierały na wykwalifikowanych robotnikach, co uzależnione jest to od profilu działalności. I tak na przykład branże informatyczne, związane z działalnością w Internecie, czy też najogólniej rzecz ujmując związane z mieszaniem się światów wirtualnego i realnego bazują na pracownikach o wyższych kompetencjach, posiadających wykształcenie wyższe. Na uwagę zasługuje również fakt, iż niektóre umiejętności, jak na przykład obsługa komputera i korzystanie z Internetu, choć w przeszłości były oznaką wysokiego przygotowania pracownika obecnie są standardem. Wraz z rozwojem technologiczny trudno stwierdzić, jakie umiejętności będą unikalne i pożądane

63 w przyszłości, co będzie standardem. Jeden z respondentów przewiduje powstanie nowych, unikalnych kompetencji, które staną się awangardą. Uzupełnieniem tych umiejętności jest znajomość języków obcych. Poza językami tradycyjnie pożądanymi (angielski, niemiecki, francuski) wzrasta również zapotrzebowanie na znajomość chociażby chińskiego Rozpoznanie branż wiodących Analizując kwestie dotyczące wiodących branż w Województwie Łódzkim najczęściej respondenci odpowiedź poprzedzali komentarzem, iż jest ona subiektywna. W swoich odpowiedź często ograniczali się do swojej branży lub też jej pokrewnych. Wśród odpowiedzi pojawiał się handel i usługi, które są podstawą mikro i małych firm. W oparciu o opinię partnerów biznesowych wskazywano również branże informatyczną. Szacowano, że stanowi ona około połowy wszystkich przedsiębiorstw. Jednocześnie odnosi ona największe sukcesy na arenie międzynarodowej (zdaniem jednego z respondentów). Widoczny jest również rozwój firm z branży mechatronicznej i elektronicznej będących w strukturach dużych koncernów międzynarodowych, chociażby DELL. Często odnoszono się również do branży włókienniczej. Z jednej strony podkreślano przeobrażenia i zmiany, którym została ona poddana, z drugiej obserwowano, w niektórych przypadkach, skostniałe struktury i niską jakość produktów. Kolejną rozwijającą się branżą jest tak zwana odzieżówka. Na szczególną uwagę zasługują kameralne kolekcje szyte w małych przedsiębiorstwach: Kolekcje szyte na indywidualne zamówienia, wyspecjalizowane. W rejonie można również zaobserwować rozwój firm farmaceutycznych. W opinii rozmówców obecnie powstaje również dużo firm logistycznych, nawet ogólnopolskich, ale posiadających swoje siedziby w tym rejonie. Zdaniem reprezentanta Urzędu Pracy wiodąca branżą jest BPO: "Według mnie taka branża to BPO, czyli otoczenie biznesu. Bardzo dobrze się rozwija. To nie tylko moja opinia, ale potwierdza się przez specjalistów na rynku. Tendencję zwyżkową można jednocześnie zaobserwować w przemyśle poligraficznym, ale także w branży ubezpieczeniowa, hotelarstwo, włókiennictwo specjalistyczne.

64 Rozpoznanie branż perspektywicznych Poproszeni o wskazanie branż, które będą się rozwijały w przez następne 5-0 lat respondenci kilkakrotnie wskazywali budownictwo. Jest to jednak branża mocno koniunkturalna, co podkreślano w odpowiedziach. Kolejną branżą, która będzie się rozwijała w opinii rozmówców są usługi, głównie te związane z komunikacją. Motywując wskazanie usług telekomunikacyjnych jeden z respondentów posłużył się stwierdzeniem: Stoimy w przededniu wymieszania się rynków internetowych i realnych podkreślając w ten sposób rolę Internetu i nowych technologii w rozwoju oraz funkcjonowaniu przedsiębiorstw. Co więcej jego zdaniem rozwój firmy jest uzależniony od jej działalności na rynku realnym, ale również od intensywnej działalności w Internecie. Inna osoba wskazała konkretnie informatykę jako wiodąca branże. Równocześnie wyraziła ona opinię, że możliwy jest również rozwój branży biotechnologicznej, ponieważ już teraz rejon łódzki charakteryzuje się powstawaniem nowych inicjatyw z tym związanych. Wyraziła nadzieję, że prężnie będą się rozwijały odnawialne źródła energii. Z uwagi na niewielkie wymagania lokalowe i kadrowe możliwość rozwoju stoi również przed stolarką. Powstaje coraz więcej firm papierniczych, zajmujących się nadrukami, produkcją opakowań czy tworzyw sztucznych. Pojawił się także komentarz, że jeśli powstaną zapowiadane inwestycje drogowe to w związku z położeniem przed Łodzią i regionem możliwości rozwoju firm, zwłaszcza logistycznych czy transportowych Firmy innowacyjne Ustalenie realnego odsetka firm, które wprowadziły w latach nowe produkty czy projekty nastręcza pewne trudności. W opinii jednego z respondentów na to pytanie większość, bo około 70% przedsiębiorstw odpowie twierdząco. Jednak dopytując o konkretne usprawnienia, jakie wprowadzili oni w działalność swojej firmy okazuję się, że jest to głównie nowy programu księgowego, kupno komputera lub programu komputerowego. Odsetek firm, które wprowadziły realne innowacje waha się pomiędzy 5% a 0%. Zdaniem większości badanych branżą, która wprowadziła nowe, innowacyjne rozwiązania jest włókiennictwo. Choć postrzegana jako mocno tradycyjna została zmuszona sytuacją rynkową do reorganizacji swojej działalności. Chociażby fakt przeniesienia zakładów produkcyjnych do krajów azjatyckich, co w konsekwencji wpłynęło na zmniejszenie kosztów produkcji na miejscu w Polsce. Wprowadzenie innowacji i odnalezienie niszy na rynku dało niektórym firmom przewagę nad konkurencją. Innowacyjność rozumiana jest również jako wprowadzenie działań marketingowych w politykę firmy. Kluczem do sukcesu jest umiejętne zarządzanie marki rozwojem produktów. Zdaniem rozmówcy w regionie można wskazać około 0 firm z branży włókienniczej, które pracują w wyżej opisanym modelu (Hexaline, Hera, Redan). Sukcesem rynkowym tych firm jest logistyka biznesowa pozostawiona w kraju i produkcja na zewnątrz. Natomiast firmy z tej branży, które

65 zdecydowały się produkować w kraju postawiły na innowacyjność nie odzieży, ale barwienia, w procesach wykańczalniczych. Zmiany oparte na innowacyjności najwyraźniej widać w przemyśle lekkim, który przeszedł ewolucję od klasycznego modelu opartego głównie na produkcji do modelu, gdzie głównie się zarządza i sprzedaje. Inną branżą, w która zdecydowała się na wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań jest ICT (telekomunikacja, informatyka, nowa ekonomia, czyli Internet). Tutaj kluczem do sukcesu jest właśnie nowość, są to firmy, które potrafiły być pierwsze na rynku i doskonale funkcjonują. Niektóre z nich zostały przejęte przez duże koncerny, chociażby AMG.net. W opinii jednego z respondentów chociaż branża ta bazuje na innowacyjności to w związku z pewnym dojrzewaniem branży będą tracić na dynamice. Szczególną uwagę należy poświęcić informatyce. Innowacyjność również można zauważyć w działalności firm o profilu medyczno-farmaceutycznym. Dużą niszą, ale zaawansowaną technologicznie jest biotechnologia. Jeśli chodzi o farmację natomiast kluczem do sukcesu wydaje się być w opinii respondentów, umiejętność organizacji procesu produkcji, produkowanie określonej grupy leków (poszukiwanie również nowych) oraz ich dystrybucja. Zmianom uległa również branża chemiczno-spożywcza, również ta wyżej wyspecjalizowana. Poza wyżej wymienionymi branżami został przywołany przykład firmy prowadzonej przez dwie plastyczki Łódzkie Pamiątki. Zdaniem respondenta działalność tej firmy jest przykładem tego, że podstawą do sukcesu i rozwoju firmy jest pomysł (jak to określił respondent mózg ludzki ), który w dużej mierze jest przyczyną sukcesu przedsiębiorstwa Działalność badawczo-rozwojowa Wśród przedsiębiorstw prowadzących działalność badawczo-rozwojową obserwowana jest duże zróżnicowanie sposobów działania. Zdarza się, że firma nadal tworzy swoją strukturę i przez co ulega przeobrażeniom, w związku tym nie są prowadzone takie prace, ale w przyszłości wraz z rozwojem i wprowadzeniem nowych projektów planowane takie działania. Niektóre firmy skierowane na produkcję prowadzą badania we współpracy z Politechniką Poznańską i Łódzką. Źródłem ich finansowania są częściowo dotacje Ministerstwa Edukacji a częściowo kapitał własny. Mowa tutaj o programach dofinansowania wspólnych projektów badawczych uczelni i firm przemysłowych. Jednak badania te nie są wystarczające. Wspierane są pracami działu konstrukcyjnego i badawczego znajdującego się w strukturach firmy. Głównie prowadzone są tam działania projektowe. Efekty pracy tego działu mają niezwykle istotne znaczenia dla funkcjonowania firmy, dlatego też w przyszłości planowane jest jego umocnienie w oparciu o fundusze unijne. Jednak składając wniosek należy mieć na uwadze, że kryteria są bardzo wygórowane i często w opinii respondenta nierealne. Śledzenie nowości i nowinek technologicznych na rynku bywa, że jest wpisano nie tylko w strategię rozwoju firmy, ale również jej kulturę organizacyjną: Nasz szef jeżdżąc w różne miejsca starała się zawsze być do przodu, także ta strategia zawsze była nastawiona na nowinki, na coś nowego.

66 Jeszcze inna firma produkująca półprodukty kiedyś prowadziła w przeszłości własny dział badawczy, ale w związku z tym, że był on nierentowny zmuszeni byli do likwidacji (brak zleceń z regionu, mało rozwinięta branża). Ich hipotetyczni klienci są głównie częścią zagranicznych koncernów, więc badania najczęściej realizują poza Polską. Obecnie zlecają badania na zewnątrz, ale są one głównie związane z potwierdzeniem słuszności wyboru, nie zaś z wdrożeniami (badania na małą skalę). Funkcjonowanie działu bez pomocy materialnej Państwa i innych instytucji przestała być opłacalna, choć w przeszłości przynosiła realne dochody. Przeszły sukces powodowany był odpowiednim momentem rozpoczęcia takiej działalności biorąc pod uwagę sytuację na świecie oraz faktem, iż wtedy te nowoczesne technologie z Europy Zachodniej były niedostępne dla państw bloku socjalistycznego, przez co powstawał wzmożony popyt na świadczone usługi. W polityce firmy z tamtego czasu brak było jednak sprecyzowanego planu działania firmy oraz jej długoterminowej strategii, cechowała ją tymczasowość. Badania są również często prowadzone, aby zwiększyć konkurencyjność swoich produktów, a także, aby zredukować w przyszłości ich koszty produkcyjne: ( ) w Gdańsku nie chcieliby z nami rozmawiać gdybyśmy nie mieli tej maszyny. W wyniku śledzenia nowinek technicznych pojawiających się na rynku jedna z firm rozważa zastosowanie ich w swoich produktach. Działania te realizowane są w oparciu o fundusze unijne ( ). W struktury przedsiębiorstwa wchodzi obecnie dział projektowo-konstrukcyjny oraz rozwoju technologicznego zatrudniający w sumie 0 osób. Korzystanie z funduszy unijnych często wiąże się obligatoryjnymi wydatkami na badania i rozwój: ( ) czyli była część teoretyczna i była część praktyczna. Jedną część robił Instytut Spawalnictwa z Gliwic, a drugą część robiła Politechnika. Dla przedsiębiorstwa innowacje wiążą się z inwestycjami. Szczególnie kosztowne są innowacje technologiczne, mniej kosztowne są chociażby innowacje marketingowe prowadzące do efektywnego działania a nie do przełomowych nowości produktowych. Jeden z respondentów zauważył, że im mniejszy podmiot tym mniejsza jego siła finansowa, a co za tym idzie mniejsze możliwości inwestowania w nowe rozwiązania. Pewną szansą dla małych przedsiębiorstw są środki unijne, ale z ich pomocy skorzysta niewiele firm. Domniema on, że obecnie właśnie środki unijne stanowią podstawę finansowania działalności innowacyjnej przedsiębiorstw. W jednej z wypowiedzi pojawiło się odwołanie do szarej strefy badawczej, która występuje, gdy przedsiębiorstwo potrzebuje czegoś nowego, to się kontaktuje z takim adiunktem, profesorem zajmującym się tymi technologiami ( ) umawiają się wtedy na jakiś procent od dochodu. Środki unijne są również szansą dla absolwentów, którzy jeszcze na studiach pracowali nad projektami a obecnie potrzebują funduszy na wdrożenie i rozwój swoich pomysłów. W wypowiedziach jedna z osób zwróciła uwagę na fakt, iż niedługo przedsiębiorstwa nie będą mogły ubiegać się o ich przyznawanie, co może zahamować rozwój wielu z nich: ( ) później nam się to kończy. To są ostatnie podrygi. Czyli do 202 musimy zrobić Euro. To jest ten rok.

67 Relacje JBR-MŚP Jeden z indagowanych wyraził opinię, że zaledwie 5% procent przedsiębiorstw posiada wyodrębnione działy badawcze wchodzące w skład struktury firmy. Nie są to natomiast wyszczególnione jednostki badawczo-rozwojowe. Związane jest to z kosztami utrzymania takich jednostek badawczych. Stąd też małe i często średnie przedsiębiorstwa w przypadku, gdy są zainteresowane takimi usługami, zlecają prace na zewnątrz. Pewnym rozwiązaniem są zrzeszone ośrodki badawcze w tzw. Inkubatory, które mogą obsługiwać właśnie takie mniejsze projekty badawcze. Zdaniem respondentów można zaobserwować brak współpracy pomiędzy jednostkami badawczorozwojowymi a sektorem MSP. Takiego stanu rzeczy upatrują oni w fakcie, iż jednostki badawcze są najczęściej instytucjami państwowymi (naukowymi) i powstały na bazie współpracy z dużym przemysłem, a co za tym idzie mają niewielki kontakt z małym biznesem. W regionie współpracują głównie z około 35 średnimi i dużymi firmami. Zdaniem rozmówców pewna szansą małych przedsiębiorstw jest współpraca z uczelniami, jednak jest ona utrudniona, ponieważ te wykazują one zainteresowanie współpracą z dużym biznesem. Brak współpracy pomiędzy ośrodkami badawczymi a małymi przedsiębiorstwami potwierdził również innym respondent reprezentujący instytucję świadczącą w przeszłości usługi badawcze. Ponieważ małe i średnie przedsiębiorstwa nie były zainteresowane ich ofertą obracał się on głównie w grupie dużych firm. Przedstawiciel instytucji świadczącej usługi badawczo-rozwojowe stwierdził również brak przystosowania takich jednostek do potrzeb sektora MSP. Występuje tutaj luka, którą między innymi niektóre instytucje próbują zapełnić. Problemem jest głównie cena, ponieważ z założenia młode, czy małe przedsiębiorstwa dysponują zwykle ograniczonymi środkami na zakup tego typu usług. Duże ośrodki badawcze nie potrafią dostosować swojej oferty. Chociażby utrzymując duże zespoły badawcze, których praca przestaje być rentowna. Na przykład praca całego zespołu nad zadaniem, które może spokojnie być wykonane przez jednego laboranta. Przedsiębiorcy natomiast działają pragmatycznie, dlatego też decydując się na jakieś nowe rozwiązanie czy współpracę mają na myśli zysk, który ona może przynieść. Z zapytaniem o wdrożenie lub przygotowanie nowej technologii zwracają się oni najczęściej do konkretnych osób w charakterze eksperta, niż do instytucji. Bardziej elastyczny i adekwatny jest sposób zatrudniania pracowników naukowych na umowę-zlecenie, ponieważ nie prowadzi on do sformalizowanej relacji współpracy z jednostką badawczo-rozwojową. Taka forma sprawia, że przedsiębiorca ma większy wpływ na działania i obserwujemy szybkie przekładanie relacji między nakładem a efektem. Pracownik naukowy realizuje konkretne zadanie i cel, a nie jak w ośrodkach akademickich działania są bardziej teoretyczne i długoterminowe. Dla przedsiębiorcy liczą się wymierne korzyści. Dużo ośrodki badawcze unikają współpracy z małymi i średnimi przedsiębiorstwami, ponieważ w ich odczuciu nie jest ona opłacalna. Jednak biorąc pod uwagę wsparcie Unii Europejskiej dla małych i średnich firm to właśnie w tej współpracy istnieją duże możliwości dla obu stron. Równocześnie ośrodki badawcze, zwłaszcza te akademickie te nie posiadają wiedzy o potrzebach i możliwości prowadzenia badań we współpracy z przedsiębiorcami.

68 Równocześnie w przypadku gdyby przedsiębiorca był zainteresowany taką współpracą to często uczelnie nie prowadzą informacji o swojej działalności czy też nie oddelegowują osoby kontaktowej, u której można by takie informacje uzyskać. Przedsiębiorcy natomiast często nie wiedzą, że uczelnie prowadzą tego typu badania. W odczuciu jednego z rozmówców problemem nie jest oferta tych ośrodków, ale właśnie brak chęci współpracy z sektorem MSP: Myślę, że na pewno są przygotowane. Uważam, że one powinny zostać zrestrukturyzowane( ) oni bardziej są zainteresowani tym wszystkim, co się zleca przez dużych. Pewną formą informowania przedsiębiorców o ofercie ośrodków badawczych są targi Nauka dla gospodarki w Poznaniu. Takie imprezy pozwalają z jednej strony na przedstawienie oferty ośrodków badawczych, z drugiej natomiast pozwalają dowiedzieć się jakie są obecne potrzeby rynku. Podobną funkcję mogą pełnić również inne spotkania branżowe, czy konferencje. Ważną rolę odgrywa tutaj ranga i prestiż organizatora takiej imprezy. Istotne jest również utrzymywanie długoterminowych, stałych relacji przedstawicieli ośrodka i przedsiębiorców, poznanie etapowości pracy nad projektem. Innym narzędziem przydatnym w przepływie informacji może być Internet. Został on wymieniony przez jednego z respondentów jako miejsce gdzie szukałaby informacji i kontaktach i badaniach, jeśli nie miałby informacji do kogo ma się zwrócić. Podstawowym narzędziem jest tutaj strona internetowa i dobre jej pozycjonowanie Badanie ilościowe CATI Wyniki badania analiza i interpretacja Identyfikacja węzłowych punktów kreowania decyzji o działalności innowacyjnej bazuje na zbiorze opinii i postaw, które stanowią macierz interpretacyjną procesu. Mierniki badania CATI umożliwiły zarysowanie pól podstawowych związanych z określeniem wyjściowych dla przedmiotu badania danych. Kluczowym filtrem konstrukcji podzbiorów analitycznych była redukcja zbioru danych macierzowych według kategorii obszarów rynkowych, w obrębie których badane podmioty prowadzą działalność gospodarczą. Ze względu na możliwość udzielania kilku wskazań odpowiedzi rozkłady udziałów w obszarach zlokalizowanych terytorialnie zaprezentowane są w postaci niezależnych kategorii analitycznych. 55,9% MSP koncentruje swoją działalność na obszarze rynków lokalnych (powiat), 23% na obszarze całego województwa łódzkiego, 3,4% na obszarze kraju, 8,% działaniem obejmuje rynki europejskie, zaś 2,3% pozostałe kontynenty (poziom globalny/satelitarny). Terytorialnoobszarowa kwalifikacja przedsiębiorstw MSP jest powiązana z wielkością podmiotu (liczbą zatrudnianych pracowników) z grupowaniami Polskiej Klasyfikacji Działalności 2007 oraz z relokacją terytorialną podmiotu. Najsilniejszy związek korelacyjny obejmujący zmienną obszar aktywności rynkowej ujawnia się na poziomie wielkości pomiarowanego podmiotu.

69 Tabela 26. Lokalne udziały rynkowe według wielkości podmiotu. Liczba pracowników Kategorie Lokalny (powiat) Nie Tak od do 5 40,6% 59,4% od 6 do 50 50,5% 49,5% od 5 do ,4% 34,6% 44,% 55,9% Ogółem Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Tabela 27. Regionalne udziały rynkowe według wielkości podmiotu. Liczba pracowników Kategorie Regionalny (województwo) Nie Tak od do 5 76,9% 23,% od 6 do 50 72,7% 27,3% od 5 do 250 8,7% 8,3% 77,0% 23,0% Ogółem Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Tabela 28. Krajowe udziały rynkowe według wielkości podmiotu. Liczba pracowników Kategorie Ogółem Krajowy Nie Tak od do 5 72,2% 27,8% od 6 do 50 55,6% 44,4% od 5 do ,9% 47,% 68,6% 3,4%

70 Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Tabela 29. Europejskie udziały rynkowe według wielkości podmiotu. Liczba pracowników Kategorie Europejski Nie Tak od do 5 94,7% 5,3% od 6 do 50 86,9% 3,% od 5 do ,0% 25,0% 9,9% 8,% Ogółem Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Tabela 30. Globalne udziały rynkowe według wielkości podmiotu. Liczba pracowników Kategorie Ogółem Globalny (pozostałe kontynenty) Nie Tak od do 5 98,4%,6% od 6 do 50 97,0% 3,0% od 5 do ,3% 7,7% 97,6% 2,4% Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Wśród badanych podmiotów w okresie prace badawczo-rozwojowe prowadziło 5,6% przedsiębiorstw MSP z terenu województwa łódzkiego. Dyferencjację obserwujemy na poziomie liczby zatrudnianych pracowników: od do 5 zatrudnionych 4,%; od 6 do 50 zatrudnionych 4%; od 5 do 250 zatrudnionych 8,3%. Wydaje się, iż złożoność struktury organizacyjno-personalnej umożliwia wyodrębnienie działów badawczo-rozwojowych dedykowanych do podejmowania prac innowacyjno-wdrożeniowych. Logika interpretacyjna nakazuje zakładać korelacyjny związek między klasyfikacją działalności gospodarczej a prowadzeniem prac badawczo-rozwojowych. Tabele kontyngencji potwierdzają istnienie relacji związku między zmiennymi. Do powiatów charakteryzujących się najwyższym odsetkiem podmiotów MSP prowadzących prace badawczorozwojowe należą:

71 Powiat kutnowski 2,5% Powiat łódzki wschodni,% Powiat skierniewicki,% Mapa. Rozkład B+R według powiatów. Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Do powiatów z najniższym odsetkiem przedsiębiorstw MSP przejawiających aktywność badawczorozwojową należą: Powiat zgierski,% Powiat sieradzki 2,4% Powiat piotrkowski,9% Powiat łowicki 3,0% Mapa 2. Rozkład B+R według powiatów.

72 Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Wykrytym korelatem aktywności badawczo-rozwojowej jest czasookres funkcjonowania podmiotu na rynku. Przedsiębiorstwa, które powstały jeszcze przed rokiem 945, posiadające długą tradycję funkcjonowania w badanych sektorach, zazwyczaj reaktywowane wraz ze zmianą systemową, charakteryzują się największym odsetkiem prowadzenia prac z zakresu B+R. Spośród badanych podmiotów gospodarczych, które w okresie prowadziły prace badawczo-rozwojowe stu procentowe wdrożenie efektów prac zadeklarowało 26,8%, ponad pięćdziesięcioprocentową efektywność zadeklarowało 23,2% respondentów, pięćdziesięcioprocentową 2,5%, poniżej pięćdziesięciu procentową 25% badanych, a całkowity brak efektywności wdrożeniowej zadeklarowało 7,% reprezentantów MSP (Wykres ). Wykres. Odsetek prac B+R zakończonych wdrożeniem.

73 Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Największy poziom efektywności charakteryzuje podmioty zatrudniające od 5 do 250 pracowników (miara proporcji efektywnych wdrożeń do odsetka braku wdrożeń). W przedsiębiorstwach zatrudniających od 6 do 50 pracowników wskaźnik proporcjonalności wdrożeń efektów prac badawczo-rozwojowych jest najniższy. Raport tabelaryczny kontyngencji potwierdza najwyższy poziom efektywności wdrożeniowej wśród przedsiębiorstw powstałych w latach oraz Konstrukcja zestawów odpowiedzi i analiza zdefiniowanych zestawów sumarycznych wykazała, że najczęściej wskazywanym rodzajem wdrożeń jest wprowadzenie nowego produktu (33,7% wskazań) oraz ulepszenie stosowanej technologii i ulepszenie istniejącego produktu (odpowiednio: 23,2% i 23,2% wskazań). Szczegółowe rozkłady prezentujące strukturę rodzajów i ilości wdrożeń przedstawiają wykresy 2, 3,4 i 5. Wykres 2. Struktura odsetkowa rodzajów i ilości wdrożeń wprowadzenie nowego produktu.

74 Źródło: opracowanie własne IBC GROUP.

75 Wykres 3. Struktura odsetkowa rodzajów i ilości wdrożeń ulepszenie istniejącego produktu. Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Wykres 4. Struktura odsetkowa rodzajów i ilości wdrożeń ulepszenie stosowanej technologii.

76 Źródło: opracowanie własne IBC GROUP.

77 Wykres 5. Struktura odsetkowa rodzajów i ilości wdrożeń ulepszenie organizacji firmy i sposobów kontaktów zewnętrznych. Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Kategoria ilości powyżej 25 wdrożeń obejmuje przede wszystkim ulepszenia stosowanej technologii oraz ulepszenia istniejących produktów. Wśród badanych reprezentantów podmiotów MSP deklarujących prowadzenie prac badawczo-rozwojowych w okresie dominuje ilość wprowadzonych wdrożeń na poziomie od 0 do 5 produktów/usług/technologii niezależnie od rodzaju wdrożenia. Działania w obszarze B+R najczęściej były realizowane niezależnie przez przedsiębiorstwa w ramach autonomicznych działów badawczo-rozwojowych (4,% wskazań). 23,2% łódzkich przedsiębiorców zadeklarowało współpracę z inną firmą krajową, 2,5% z krajową instytucją badawczo-rozwojową, 8,9% wspólnie z inną firmą zagraniczną. Jedynie,8% badanych przedsiębiorców MSP dokonuje zakupu praw do wynalazków od autorów komercjalizujących efekty własnej wynalazczości. Struktura kooperatywności odzwierciedla znaczący poziom autonomizacji prowadzonych działań B+R. Ograniczone usieciowienie podmiotów MSP przekłada się na zredukowane możliwości działania w sektorze B+R.

78 Wykres 6. Struktura kooperatywności prowadzonych działań badawczo-rozwojowych. Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Ponad 3/4 przedsiębiorstw MSP ulokowanych na terenie województwa łódzkiego nie posiada praw z tytułu własności intelektualnej. Depozytariuszami takich praw jest 7,5% przedsiębiorców MSP. Posiadane prawa z tytułu własności intelektualnej dotyczą głównie znaków towarowych 44,4%, a następnie wzorów przemysłowych i wzorów użytkowych (odpowiednio 4,3% i 4,3%). Prawa dotyczące oznaczeń geograficznych (,6%), topografii układów scalonych (3,2%) oraz wzorów zdobniczych (4,8%) w najmniejszym zakresie są wskazywane przez przedsiębiorców MSP. Rozkłady prezentujące strukturę rodzajów i ilości praw z tytułu własności intelektualnej przedstawiają wykresy 7 i 8.

79 Wykres 7. Struktura odsetkowa rodzajów i ilości praw z tytułu własności intelektualnej - wynalazki i wzory przemysłowe. Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Wykres 8. Struktura odsetkowa rodzajów i ilości praw z tytułu własności intelektualnej wzory użytkowe i znaki towarowe

80 Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Kategoria powyżej 0 praw z tytułu własności intelektualnej dotyczy głównie wynalazków (patentów), topografii układów scalonych oraz znaków towarowych. Poziom od do 5 praw z tytułu własności intelektualnej charakteryzuje kategorie międzynarodowe znaki towarowe (porozumienie madryckie), wzory zdobnicze oraz oznaczenia geograficzne.

81 Ostatnie z uzyskanych praw w zakresie własności intelektualnej badani przedsiębiorcy uzyskali w latach (65,8% deklaracji), w latach (0,5% deklaracji), w latach (7,9% deklaracji) oraz w latach (5,8% deklaracji) wykres 9. Wykres 9. Rozkład okresowy uzyskania przez MSP ostatnich praw w zakresie własności intelektualnej. Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Jedynie,3% przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie województwa łódzkiego posiada wyodrębniony w strukturze organizacyjnej dział badawczo-rozwojowy. Strukturalna instytucjonalizacja działań B+R nie wykazuje związków korelacyjnych z klasyfikacją działalności oraz z czasookresem funkcjonowania na rynku, ujawnia się natomiast zależność z wielkością przedsiębiorstwa. Wyodrębnienie autonomicznego działu badawczo-rozwojowego w ramach podmiotu MSP nie jest zatem zależne od głównych charakterystyk endogamicznych przedsiębiorstwa. Wykres 0 przedstawia lata formalnego erygowania działów badawczorozwojowych w MSP na obszarze województwa łódzkiego.

82

83 Wykres 0. Lata powstania działów B+R w objętych badaniem podmiotach MSP. Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Stałą współpracę z jednostką badawczo-rozwojową z obszaru województwa łódzkiego, niepolegającą jedynie na realizacji jednorazowego projektu, zadeklarowało 3,4% przedsiębiorców MSP. Ponad 96% respondentów w okresie działalności przedsiębiorstwa nie współpracowało w sposób usystematyzowany z żadnym łódzkim JBR. Wśród jednostek, które zadeklarowały nawiązanie stałej kooperacji z jednostkami badawczo-rozwojowymi 67,6% wskazuje na inicjatywę przedsiębiorstw w tym zakresie. W 4,7% przypadków inicjatorem działań kooperacyjnych była jednostka naukowobadawcza (oraz 7,6% wskazań w kategorii trudno powiedzieć ). Wykres. Inicjatorzy działań kooperacyjnych. Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Ocena możliwości nawiązania współpracy z jednostką naukowo-badawczą z obszaru województwa łódzkiego została skwantyfikowana za pomocą 5 stopniowej skali, gdzie 5 oznaczało bardzo dużą możliwość kooperacji, a najniższą możliwość stałej współpracy. Inwersja rangowania porządkowej

84 skali stanowiła metodologiczny wybieg służący do redukcji kontaminacji badawczych (efektu porządku skali). Wykres 2. Ocena możliwości kooperacyjnych przedsiębiorcy z jednostką naukowo-badawczą. Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Ponad 49% przedsiębiorców negatywnie ocenia potencjalność nawiązania współpracy z jednostką naukowo-badawczą z obszaru województwa łódzkiego. Jedynie dla 7,2% respondentów kooperacja z łódzkimi JBR jest możliwa. Zdaniem 6,4% przedsiębiorców jednostki naukowo-badawcze w województwie łódzkim są odpowiednio przygotowane do współpracy z przedsiębiorstwami. Według 2,4% respondentów JBR nie są dostatecznie przygotowanym partnerem potencjalnej kooperacji w sektorze działań komercyjnych. Co charakterystyczne w rozkładzie uzyskanych wskazań dominuje kategoria niewiedzy (7,3%) sugerująca brak merytorycznych kryteriów waloryzacji nawet potencjalnej współpracy.

85 Mapa 3. Geostatystyczny rozkład opinii MSP na temat potencjalnej współpracy JBR (mapowa prezentacja rozkładów kategorii odpowiedzi pozytywnych (intensyfikacja czerwieni oznacza zagęszczenie terytorialne wskazań pozytywnych). Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Pozytywna ocena możliwości współpracy z JBR obejmuje opinie przedsiębiorców MSP z powiatów: łaskiego, poddębickiego, zduńskowolskiego, zgierskiego oraz łódzkiego-wschodniego. Negatywna ocena potencjalności współpracy z JBR charakteryzuje przede wszystkim opinie respondentów z powiatów: wieluńskiego, bełchatowskiego i pajęczańskiego. Do najczęściej wskazywanych barier ograniczających lub uniemożliwiających współpracę podmiotów gospodarczych z jednostkami naukowo-badawczymi przedsiębiorcy zaliczyli:» biurokrację;» słaby przepływ informacji i brak promocji ze strony JBR;» brak woli nawiązania współpracy ze strony JBR;» brak czasu i personelu delegowanego do współpracy z JBR;

86 » brak kapitału instytucjonalnego na działalność B+R;» brak gruntownej wiedzy o możliwościach legalnego korzystania z autorskich osiągnięć;» brak konkretnych ofert ze strony JBR;» brak potrzeby nawiązania współpracy przez przedsiębiorców;» jednostki badawczo-rozwojowe nie są nastawione na potrzeby rynkowe, ich decydenci nie myślą komercyjnie;» geograficzna lokalizacja jednostek naukowo-badawczych daleko od siedziby firmy respondenta;» niekorzystna polityka rządu;» nieznajomość tematu (niewiedza o tym, że taka współpraca może zaistnieć);» zbyt długi czas trwania/oczekiwania na realizację przez JBR działania;» brak odpowiedniego sprzętu laboratoryjnego, słabe zaplecze techniczne;» brak wykwalifikowanego personelu;» brak pomysłu na kooperację z JBR;» brak powszechnych publikacji dotyczących aktualnego stanu nauki w określonych branżach;» hermetyczny język prezentacji osiągnięć jednostek badawczo-rozwojowych;» ograniczenia podatkowe i prawne;» profil działania firmy respondenta i niedostosowanie jednostek do działalności/ofert;» wąska oferta JBR;» wielkość podmiotów MSP ograniczająca możliwości kooperacji;» brak środków finansowych na symetryczne nawiązanie współpracy. W opinii 2,8% przedsiębiorców podmioty MSP mają problem z rekrutacją wykwalifikowanych pracowników do działań w sektorze B+R. Według 77,7% respondentów problemy z wykwalifikowaną kadrą nie obejmują MSP. Zdaniem przedsiębiorców MSP wskazujących na realność problemu rekrutacji merytorycznie przygotowanej kadry sektora B+R do najbardziej poszukiwanych pracowników należą technicy (55,7%), a następnie specjaliści niskiego szczebla (posiadający stopień magistra i/lub inżyniera). W najmniejszym stopniu do poszukiwanych pracowników należą reprezentanci kadry kierowniczej oraz specjaliści wysokiego szczebla (posiadający tytuł naukowy doktora lub wyższy). Rozkład odpowiedzi sugeruje przypisywanie przez przedsiębiorców specjalistom wysokiego szczebla

87 kwalifikatora wiedzy akademickiej, a nie stosowalnej, częściowo winien być interpretowany, jako konsekwencja nasycenia obszaru województwa łódzkiego pracownikami wysokokwalifikowanymi. Tabela 3. Stanowiska pracy związane z problemem rekrutacji pracowników sektora B+R. Kategorie Specjaliści wysokiego szczebla (posiadający tytuł naukowy doktora lub wyższy) 5,7% Specjaliści niskiego szczebla (posiadający stopień magistra i/lub inżyniera) 25,8% Kadra kierownicza 5,3% Pracownicy administracyjni 7,6% Obsługa techniczna 55,7% Ogółem 00,0% Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Opracowanie strategii promocyjnej wymaga dookreślenia stopnia rozpoznawalności oferty JBR, stanowiącego wyjściowy miernik potencjalnej zmiany opinii i postaw przedsiębiorców MSP w zakresie kooperatywności i podejmowania ryzyka inwestycyjnego w sektor B+R. Badanie typu CATI (n=009) dostarczyło informacji statystycznych pozwalających na identyfikację aktywnego w świadomości respondentów systemu pozycjonowania ofert promowanych przez JBR na obszarze województwa łódzkiego. Podstawowym etapem kreowania strategii rozpoznawalności oferty jest procedura pozycjonowania oferty, w celu dostosowania jej do wymagań i potrzeb konkretnych segmentów rynku gospodarczego. Proces pozycjonowanie determinuje kierunki działań marketingowych, pozwala na efektywne zarządzanie zasobami, a przede wszystkim umożliwia efektywności podejmowanych działań. Pierwszym etapem określenia i umiejscowienia oferty w systemie rozpoznawalnych możliwości i działań kooperatywnych jest bilansowanie pozycji oferty pod kątem tzw. mocnych i słabych cech atrybutywnych, w tym przede wszystkim znajomości oferty deklarowanej przez grupy docelowe przedsiębiorców MSP. Spośród badanych przedstawicieli MSP 4% zadeklarowało wiedzę na temat jakiejkolwiek akcji promującej ofertę jednostki badawczo rozwojowej z terenu województwa łódzkiego. Oznacza to, że 86% respondentów nie zetknęła się z działaniami promocyjnymi prowadzonymi przez jednostki badawczorozwojowe zlokalizowane w województwie łódzkim. Wykres 4. Rozkład procentowy wskazań rozpoznawalności działań promocyjnych JBR.

88 Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Konsekwencją nierozpoznawalności kanałów promocji JBR jest niski odsetek znajomości oferty jednostek badawczo-rozwojowych z województwa łódzkiego. Jedynie 6,9% badanych przedsiębiorców deklaruje znajomość oferty JBR z terenu województwa łódzkiego (odsetek deklarujących brak wiedzy na temat oferty wynosi 93,% przedsiębiorców). Jednoznacznie wskazuje to na nieefektywność kanałów promocyjno-informacyjnych wykorzystywanych przez łódzkie JBR. Z drugiej strony badania uwidaczniają pasywizm przedsiębiorców w zakresie poszukiwania strategicznych informacji służących podejmowaniu decyzji inwestycyjno-rozwojowych. Jedynie 8,6% przedsiębiorców aktywnie poszukuje informacji ofertowych przygotowanych przez jednostki badawczo-rozwojowe. 9,4% respondentów ani systematycznie ani okcydentalnie nie monitoruje rynku ofert opracowywanych przez JBR. Wykres 5. Rozkład procentowy wskazań rozpoznawalności oferty JBR.

89 Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Opinie przedsiębiorców MSP dotyczące wyskalowanej oceny dostępności informacji o ofercie jednostek badawczo-rozwojowych wskazują na dominację skojarzeń będących konsekwencją informacji zdobywanych w sposób nieusystematyzowany i pozbawiony waloru faktograficzności. Rozpoznawalność oferty opiera się na zbiorze etykiet kreowanych i podtrzymywanych przez mass media i okazjonalne kontakty z JBR. Wśród wskazań przeważają odpowiedzi oceniające dostępność informacji o ofercie JBR na poziomie ocen, 2, 3. Odsetek respondentów, zdaniem których informacje o ofercie jednostek badawczo-rozwojowych charakteryzują się wysoką dostępnością wynosi 3,4% (w granicach błędu statystycznego).

90 Wykres 6. Ocena dostępności informacji o ofercie JBR z terenu województwa łódzkiego. Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Ocena atrakcyjności oferty JBR z perspektywy potrzeb danej firmy/przedsiębiorstwa wskazuje na występowanie dekompozycji w strukturze potrzeb podmiotów funkcjonujących na rynku oraz oferty badawczo-rozwojowej podmiotów naukowo-badawczych. Dla 33,3% przedsiębiorców MSP oferta JBR jest nieatrakcyjna i pozbawiona waloru użyteczności z punktu widzenia potrzeb reprezentowanej firmy. Oferta JBR jest oceniana jako atrakcyjna przez 4,6% respondentów. Przy tak nikłej frakcji statystycznej nie istnieje zasadna metodologicznie procedura profilowania firmy docelowej ze względu na wielkość podmiotu, klasyfikację działalności oraz dyslokację przestrzenną. Planowanie działań promocyjnych przez eksplorację potrzeb rynkowych i dostosowanie oferty badawczorozwojowej stanowi wymóg operacyjnych działań jednostek badawczo-rozwojowych. Wykres 7. Ocena atrakcyjności ofert JBR z terenu województwa łódzkiego.

91 Źródło: opracowanie własne IBC GROUP. Wśród przedsiębiorców MSP dokonujących negatywnej oceny oferty prezentowanej przez jednostki badawczo-rozwojowe dominują przyczyny związane z dekompozycją oferty JBR i potrzeb poszczególnych MSP (43,%). Sugerowaną przyczyną braku atrakcyjności oferty jest także wysoki koszt usług oferowanych przez jednostki badawczo-rozwojowe (9,4%). Z kolei czynniki lokacyjne lub dotyczące stopnia merytorycznego zaawansowania usług są pozycjonowane na odległych miejscach indeksu. Procentowy rozkład przyczyn negatywnej oceny oferty JBR prezentuje poniższa. Tabela 32. Przyczyny negatywnej oceny oferty JBR z terenu województwa łódzkiego. Kategorie oferowane usługi są zbyt kosztowne 9,4% oferowane usługi są za mało zaawansowane merytorycznie 9,7% oferowane usługi są zbyt zaawansowane merytorycznie 8,3% oferowane usługi nie odpowiadają zakresowi działalności firmy 43,% jednostka badawczo rozwojowa znajduje się zbyt daleko od firmy 6,9% inne, jakie? 2,5% Ogółem 00,0% Źródło: opracowanie własne IBC GROUP.