KARTA HISTORII WALKI POWSTAŃCZE I ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI

Transkrypt

1 KARTA HISTORII WALKI POWSTAŃCZE I ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI 1764 Na polski tron wstępuje Stanisław Poniatowski oświeceniowy władca i słynny mecenas kultury pragnący powstrzymać upadek państwa Pierwszy rozbiór Polski, w którym biorą udział Rosja, Prusy i Austria - trzy państwa ościenne (traktat Trzech Czarnych Orłów). W pierwszym zaborze (5.VIII.1772r.) Polska utraciła na rzecz Prus: Pomorze Gdańskie (bez Gdańska), Warmię, pas ziem nadnoteckich. Łącznie na rzecz Prus Polska utraciła 36 tys. km2 oraz ponad 580 tys. mieszkańców. Austria do swoich terenów włączyła wszystkie tereny na południe od Wisły i Sanu oraz województwo ruskie. Razem 83 tys. km2 oraz 2,65 mln mieszkańców. Zabór rosyjski to ziemie na wschód od Dźwiny i Dniepru 92 tys. km2 kraju zostało włączone do Rosji, oraz 1,3 mln. mieszkańców dostało się pod niewolę innego kraju. Każdy rozbiór kończył się sejmem rozbiorowym, dlatego w 1773 roku, rok po pierwszym rozbiorze doszło do takiego spotkania. Na sejmie tym Polska oraz kraje rozbierające ratyfikowały traktaty rozbiorowe, co odbyło się jednak ze sprzeciwem jednego z posłów Tadeusza Rejtana, na sejmie potwierdzono także, że władza ustawodawcza należeć będzie do sejmu, utworzono Radę Nieustającą pod przewodnictwem króla, zreorganizowano armię polską, oraz powołano K E N. W wyniku pierwszego rozbioru zapanowało wielkie niezadowolenie w kraju. Nasz kraj stracił stabilność a jego niepodległość stanęła pod znakiem zapytania. Pomimo tego uważano, że podobna sytuacja nie będzie miała miejsca, jednak Polska znajdowała się pod silnym wpływem Rosji, co uniemożliwiało przeprowadzenie reform, mających na celu poprawienie sytuacji i stabilności kraju. Po pierwszym rozbiorze nastąpiło rozluźnienie związku pomiędzy Prusami, Austrią i Rosją, w roku 1787 wybuchła wojna Rosji i Austrii przeciwko Turcji, rok 1787 był także rokiem zjazdu Stanisława Augusta Poniatowskiego i Katarzyny II w Kaniowie. Na zjeździe caryca zgodziła się na zwołanie sejmu pod węzłem konfederacji i przeprowadzenie reform w kraju Konstytucja 3 maja nadana przez króla Stanisława Poniatowskiego, pierwszy akt tego typu w Europie, drugi na świecie (po Stanach Zjednoczonych). Ustanawia dziedziczność tronu oraz znosi liberum veto. W latach obradował tzw. Sejm Wielki Czteroletni zawiązał się on jesienią 1788 roku pod przewodnictwem marszałków Stanisława Małachowskiego i Kazimierza Nestora Sapiehy. Na sejmie obradowały stronnictwa dworskie, hetmańskie oraz najbardziej postępowe stronnictwo patriotyczne. Podczas pierwszej kadencji sejmu (sejm zbierał się na dwa lata) zażądano wycofania wojsk radzieckich z terytorium Polski, powołano stałą, 100-tysieczną armię, zniesiono Radę Nieustającą, wprowadzono stały podatek od dóbr szlacheckich i duchownych oraz utworzone komisje porządkowe cywilno wojskowe, które usprawniły administrację terenowa. 28 marca roku 1790 zawarto sojusz z Prusami, który gwarantował pomoc wojskową w razie konfliktu z Rosją. Prusy co prawda chciały przyłączenia Gdańska i Elbląga w zamian za powrót do Polski Małopolski południowej, jednak sejm nie zgodził się na żadne zmiany terytorialne. W listopadzie 1790 roku przedłużono kadencję sejmu. W wyniku obrad drugiej kadencji sejmu 3 maja 1791 roku została uchwalona Ustawa Rządowa. Konstytucja majowa gwarantowała tolerancję religijną, chłopi zostali wzięci pod ochronę państwa, wprowadzono

2 dwuizbowy sejm i władzę wykonawczą króla, zniesiono także liberum weto i wolną elekcję. Sejm konstytucyjny miał zbierać się co 25 lat, normalne obrady sejmu miały odbywać się co dwa lata, jednak sejm miał być zawsze gotowy, czyli w każdej chwili mógł być zwołany. Po uchwaleniu Konstytucji 3-go Maja wybuchła wojna, której celem była obrona owej Ustawy. Wojna zakończyła się klęską stronnictwa patriotycznego. Król Stanisław August przystąpił wówczas do konfederacji targowickiej. Konfederacja została założona w roku 1791 przez Potockiego, Branickiego i Rzewuskiego. Miała ona na celu obronę oraz przywrócenie starego porządku przy pomocy rosyjskiej carycy Katarzyny II. Wyczyn ten doprowadził do masowej emigracji zwolenników i członków stronnictwa patriotycznego. W kraju zapanował chaos. Polska została opanowana przez wojska carycy, a władzę przejęła targowica. Prawie wszystkie postanowienia Konstytucji unieważniono. Kraje zachodnie przyglądały się temu procederowi z założonymi rękami, pozostając bierne Drugi rozbiór Polski. W kraju jest destabilizacja, a w Berlinie i Petersburgu toczyły się rozmowy odnośnie kolejnego rozbioru. Rok 1793 był rokiem podpisania traktatu rozbiorowego pomiędzy Katarzyną II i Fryderykiem Wilhelmem II. Jedynym krajem z naszych sąsiadów, który nie brał udziału w rozbiorze była Austria. Była ona bowiem zaangażowana w wojnę z Francją (która pozostawała bierna wobec Polski). Rzeczpospolita w wyniku II rozbioru utraciła na rzecz Prus 58 tys. km2 i 1,1 miliona ludzi (Gdańsk, Toruń, Wielkopolskę, Kujawy, część Mazowsza z Płockiem, Łowicz, Piotrków oraz Częstochowę), na rzecz Rosji 250 tys. km2 i 3,0 miliona ludności (ziemie na wschód od linii łączącej Zbrucz z Dyneburgiem) Powstanie kościuszkowskie. Drugi rozbiór doprowadził do pierwszego, dużego zrywu niepodległościowego Polaków. 24 marca 1794 na rynku krakowskim Tadeusz Kościuszko uroczyście zaprzysiągł wierność Polsce, tym samym rozpoczął powstanie. Tadeusz Kościuszko objął funkcję dyktatora (naczelnika powstania). Dnia 4 kwietna 1794 roku siły powstańcze pokonały wojska rosyjskie w bitwie pod Racławicami. Zwycięstwo to miało ogromne znaczenie było pierwszym sukcesem powstania. Kościuszko po bitwie mianował oficerem Bartosza Głowackiego, chłopa, który odznaczył się w czasie ataku na armaty. W celu zapewnienia udziału chłopów w powstaniu, Kościuszko 7 maja 1794 roku w Połańcu ogłosił tzw. uniwersał połaniecki, na mocy którego znoszono poddaństwo osobiste chłopów, zwalniano od pańszczyzny walczących oraz gwarantowano prawo nieusuwalności z użytkowanego gruntu. Przeciw powstaniu wystąpiły zdecydowanie Prusy. Warszawę przygotowywano do obrony, wybuchło powstanie w Wielkopolsce. Tymczasem oddziały polskie poniosły klęskę w walce z armią pruską pod Szczekocinami 6 czerwca 1794 roku. Padło Wilno, zostały pokonane oddziały broniące linii Bugu przed Rosjanami. W lipcu i sierpniu toczyły się ciężkie walki z wojskami pruskim pod Warszawą, ostatecznie uwolniono miasto od oblężenia. Aby nie dopuścić do połączenia się dwóch armii rosyjskich dnia 10 października Kościuszko ze swoimi siłami zastąpił drogę wojsku carycy Katarzyny II. W bitwie poniósł druzgocącą klęskę i sam dostał się do niewoli. Dalszą obroną stolicy dowodził Józef Zajączek. W listopadzie wojska rosyjskie zajęły Pragę i dokonały tam rzezi na jej mieszkańcach. Ostatni naczelnik powstania Tomasz Wawrzecki podpisał kapitulację, powstanie upadło Trzeci rozbiór Polski. Polska znika na 123 lata z mapy świata. Już podczas samych walk powstańczych Rosja, Prusy i Austria prowadziły rozmowy dotyczące kolejnego rozbioru. W roku 1795 podpisano traktat rozbiorowy. Prusy uzyskały część Wielkopolski, Mazowsze z Warszawą, Podlasie. Łącznie 48 tys. km2 i 1 mln ludności. Rosja przyłączyła ziemie na na wschód od linii Niemen-Drohiczyn-Bug wraz z Kurlandia. Łącznie 120 tys. km2 oraz 1,2 mln ludności. Austria, która nie brała udziału w drugim

3 rozbiorze zajęła tereny Lubelszczyzny, które traktowała jako rekompensatę za starty w wojnie z Francją, tereny na południe od linii Pilica-Wisła-Bug. Razem 47 tys. km2 oraz 1,5 mln ludności. Po podpisaniu traktatu rozbiorowego, 24 października 1795 roku król Stanisław August Poniatowski abdykował; 3 lata później zmarł w Petersburgu Pierwsza kampania napoleońska w Polsce. Polacy wspierają działania Napoleona, licząc na jego przychylność w sprawie niepodległości państwa polskiego. Rok później zostaje proklamowane Księstwo Warszawskie pod zwierzchnictwem cesarza francuskiego W Żelazowej Woli przychodzi na świat Fryderyk Chopin najwybitniejszy polski kompozytor, który po upadku powstania listopadowego udaje się na emigrację i ostatnie 18 lat swojego życia spędza poza ojczyzną Po klęsce Napoleona pod Waterloo Rosja, Prusy i Austria zawierają Święte Przymierze, które ma za zadanie zachowanie równowagi w Europie. W wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego powstaje Królestwo Polskie, zależne od Rosji, z osobną konstutycją nadaną przez cara Aleksandra I Adam Mickiewicz wieszcz narodu polskiego udaje się na przymusową emigrację i nigdy już nie powraca do ojczyzny (umiera w 1855 roku na Krymie) Powstanie listopadowe nieudana próba zrzucenia jarzma rosyjskiego. Ostatecznie zostaje stłumione we wrześniu 1831 roku. przyczyny sprzeczność interesów Królestwa Polskiego i Rosji działalność tajnych organizacji o charakterze niepodległościowym łamanie zasad konstytucji królestwa polskiego przez cara przebieg 29 listopada 1830 roku grupa podchorążych zaatakowała Belweder, siedzibę wielkiego księcia Konstantego. Zdobycie arsenału i uzbrojenie ludności warszawy, ucieczka Konstantego i wojsk rosyjskich Kontrolowanie przebiegu powstania przez konserwatystów Przekształcenie Rady Administracyjnej w Rząd tymczasowy ( 3.XII.1830), Józef Chłopicki przejmuje władzę dyktatorską 5.II.1831 armia rosyjska pod dowództwem Iwana Dybicza przekroczyła granicę Królestwa (130 tys. Armia) 14.II bitwa pod Stoczkowem. Wygrana Polaków, dowodzonych przez gen. Józefa Dwernickiego 25.II bitwa pod Grochowem ( Olszyna Grochowska) nierozstrzygnięta, Polacy byli dowodzenie przez Józefa Chłopickiego, bitwa te przyniosła ogromne straty. 31.III bitwa pod Wawrem i Dębem Wielkim. Polskie wojska dowodzone przez Ignacego Prądzyńskiego odniosły zwycięstwo. 10.IV.1831 wyprawa Polaków pod Iganiami 26.V przegrana pod Ostrołęką, przejęcie inicjacji przez Rosjan 6-7.IX.1831 obrona Warszawy (J. Sowiński) kapitulacja Warszawy i Zamościa (21.X), upadek powstania.

4 1846 Powstanie krakowskie - najkrótszy, spośród polskich zrywów niepodległościowych (trwało tylko od lutego do 4 marca 1846 roku). Wywołane przez młodych ludzi, wychowanych na literaturze romantycznej, nie godzących się z niewolą narodową i wierzących w sens walki i odzyskanie niepodległości. W powstanie to zaangażowana była młodzież studencka, gimnazjalna, rzemieślnicza. Powstanie poprzedzone było działalnością konspiracyjną, kierowaną przez emisariuszy Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Powstanie to można uznać za powstanie szlacheckie, gdyż główną rolę w nim miała odegrać szlachta. Powstanie krakowskie było jedynym zrywem narodowowyzwoleńczym zaboru austriackiego. W powstaniu krakowskim powstał od razu Rząd Narodowy (później dyktatura Tyssowskiego) przyczyny chęć odzyskania niepodległości rabacja galicyjska wpływ Wielkiej Emigracji nadzieja na pomoc demokratów niemieckich przebieg utworzenie Rządu Narodowego RP Jan Tyssowski dyktatorem powstania wydał manifest do chłopów, który obiecał im nadanie pełnego prawa do ziemi, za udział w Powstaniu masakra bezbronnej procesji insurgentów skutki okupacja Krakowa przez wojska ros. i austr. wcielenie Rzeczpospolitej Krakowskiej do Austrii zaostrzona represja zaborców wobec Polski straty materialne, demograficzne 1848 Pierwsze połączenie kolejowe między Warszawą a Wiedniem. Po Wiośnie Ludów zniesiono pańszczyznę na ziemiach zaboru austriackiego Powstanie styczniowe ostatni romantyczny zryw powstańczy przeciw rosyjskiemu zaborcy. Powstanie wybuchło 22 stycznia 1863 r., trwało do późnej jesieni 1864 roku. Powstanie miało charakter wojny partyzanckiej, stoczono ok rozproszonych potyczek, ale ani jednej większej bitwy, zginęło ok. 30 tys. uczestników. Nie nadeszła żadna pomoc z zagranicy, na jaką liczono, zwłaszcza z Francji. Powstanie objęło całe Królestwo, znaczną część Litwy oraz Wołyń i trwało z większą intensywnością ponad rok, a rozproszone oddziały partyzanckie walczyły jeszcze do jesieni. Bitwy i potyczki m.in. pod: Bitwa pod Miechowem (17 lutego 1863) Bitwa pod Małogoszczą (24 lutego 1863) Bitwa pod Pieskową Skałą (4 marca 1863) Bitwa pod Chrobrzem (17 marca 1863) Bitwa pod Grochowiskami (18 marca 1863) Bitwa pod Żyrzynem (8 sierpnia 1863) Bitwa pod Opatowem (24 listopada 1863 i 21 lutego 1864) 1893 Powstaje Liga Narodowa, jedna z pierwszych polskich organizacji politycznych.

5 KARTA HISTORII ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI Latem 1914 roku w Europie rozpoczęła się wielka wojna, nazwana później I wojną światową. Po jednej stronie znalazły się Niemcy i Austria, a po drugiej Francja, Rosja i Wielka Brytania. Po raz pierwszy państwa, które dokonały rozbiorów Polski, znalazły się po różnych stronach frontu. Fakt ten wzbudził w Polakach nadzieję na odzyskanie niepodległości. W kraju i za granicą zaczęto organizować polskie oddziały wojskowe. Największą sławę zyskały Legiony, których twórcą był Józef Piłsudski. 11 listopada 1918 roku Polska odzyskała niepodległość. Na czele państwa jako naczelnik stanął Józef Piłsudski. Polacy tworzyli państwo, prowadząc walkę o jego granice: powstania śląskie: 1919, 1920, 1921, wojna z Rosją 1920 roku. Wreszcie powstała II Rzeczpospolita. Ważnym problemem, przed którym stanęło młode państwo, było zjednoczenie ziem polskich, pozostających przecież przez ponad 100 lat pod zaborami. Zróżnicowany był poziom rozwoju gospodarczego, system prawny, oświatowy, różna waluta. Przezwyciężenie tych trudności wymagało wiele wysiłku. Dopiero po paru latach widoczne były efekty zmian. Dokonana w 1924 roku reforma walutowa pozwoliła na wprowadzenie nowego pieniądza, złotego polskiego. W 1922 roku podjęto decyzję o budowie nowego portu. W miejscu niewielkiej wioski rybackiej powstała Gdynia - nowoczesny port. Rozbudowano też inne miasta, np. Warszawę. Tworzono podstawy nowoczesnego przemysłu organizując Centralny Okręg Przemysłowy Początek I wojny światowej. Większość działań wojennych jest przeprowadzana na froncie wschodnim, który wejdzie w skład przyszłej niepodległej Polski listopada ogłoszono niepodległość Polski. Józef Piłsudski zostaje Naczelnikiem Państwa. Granice państwa są jeszcze niestabilne, toczą się walki o tereny sporne z Ukrainą, Niemcami, Litwą i Czechosłowacją. W 1920 roku ma miejsce tzw. cud nad Wisłą, kiedy to wojska polskie powstrzymują marsz oddziałów bolszewickich pod Warszawą. Polska zajmuje rozległe terytoria na kresach wschodnich, okupuje Wilno i przejmuje jedną z części austriackiego Śląska (pozostała część Śląska zostaje przyłączona do Czechosłowacji) Konstytucja marcowa. Polska zostaje ustanowiona republiką (do 1926 roku). Podejmowane są liczne reformy skarbu, rozwija się górnictwo na Śląsku i powstaje pierwszy polski port w Gdyni. Sytuacja polityczna jest nadal niestabilna: pierwszy prezydent Polski Gabriel Narutowicz zostaje zastrzelony w Warszawie w 1922 roku, w 1926 roku Józef Piłsudski przeprowadza zamach stanu budowa Gdyni.