Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce

Transkrypt

1 Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce Zbigniew Liptak, Marek Rozkrut 7 kwietnia 216 r.

2 Dekompozycja luki podatkowej Niezarejestrowane transakcje (szara/czarna strefa) Wyłudzenia podatkowe (przestępstwa) Uchylanie się od podatków (np. nadużycia w cenach transferowych) Inne (spory, bankructwa firm, błędy rozliczeń) Luka podatkowa 2

3 Szara strefa w Polsce (% PKB) Po spadku w okresie 25-28, w kolejnych latach szara strefa w Polsce pozostawała na poziomie zbliżonym do 13% PKB. W 214 r. wyniosła 12,4% PKB (ok. 214 mld złotych). Łączna wartość utraconych dochodów sektora finansów publicznych (SFP) w 214 r. tylko z tytułu podatków VAT i CIT (m.in. bez uwzględnienia akcyzy) wyniosła 4,3 mld złotych, tj. ok. 2,3% PKB. Oszacowana wartość szarej strefy i wynikająca z niej strata z tytułu podatku VAT jest spójna z opracowanymi przez Komisję Europejską oszacowaniami luki VAT (która zawiera dodatkowo m.in. straty z tytułu wyłudzeń podatkowych czy bankructw przedsiębiorstw) e Szacunek wartości szarej strefy w 214 r. w oparciu o prognozy wartości wybranych zmiennych wykorzystywanych w modelu. Źródło: EY Utracone wpływy z tytułu podatku VAT (mld zł) Utracone wpływy z tytułu podatku CIT (mld zł) 3

4 Szara strefa typu pasywnego i aktywnego W latach pasywna szara strefa stanowiła średnio ok. 86% wszystkich niezarejestrowanych transakcji gotówkowych Jednocześnie można zaobserwować systematyczny (poza 21 r.) spadek wielkości pasywnej szarej strefy w Polsce z 15,5% PKB w 22 r. do 1,6% PKB w 214 r. Aktywna szara strefa Szara strefa Gotówka Pasywna szara strefa %PKB Beneficjenci Obie strony transakcji (sprzedawca i kupujący) Przykład: Usługa budowlana dostarczona po obniżonej cenie, ale bez faktury Beneficjent Jedna strona transakcji (sprzedawca) Przykład: Konsument płaci za usługę (np. w restauracji) regularną cenę, ale paragon nie jest wystawiony * Pasywna szara strefa Aktywna szara strefa *Szacunek wartości szarej strefy w 214 r. w oparciu o prognozy wartości wybranych zmiennych wykorzystywanych w modelu. Źródło: EY 4

5 Ograniczanie pasywnej szarej strefy Do ograniczenia pasywnej szarej strefy mogą się przyczynić mechanizmy zachęcające do stosowania płatności elektronicznych lub rejestrowania płatności gotówkowych, a także administracyjne nakazy i ograniczenia dotyczące transakcji w formie gotówkowej Ważną rolę odgrywa także promowanie płatności elektronicznych w rozliczeniach z administracją 1 Obowiązek wypłaty wynagrodzeń (Chorwacja, Słowenia) / transferów (Dania, Szwecja, Urugwaj) rządowych drogą elektroniczną; 5 Loterie paragonowe (Polska, Słowacja, Chorwacja, Bułgaria, Tajwan, Brazylia) 2 Ustalenie progów dla maksymalnych konsumenckich płatności gotówkowych (Bułgaria, Słowacja, Czechy) 6 Zachęty podatkowe dla konsumentów (Korea Południowa, Brazylia Sao Paulo, Kolumbia) 3 Obowiązek posiadania i korzystania z kas fiskalnych (Polska), w tym połączenie kas online z serwerami organów podatkowych (m. in. Chorwacja, Serbia, Słowacja, Węgry) 7 Zachęty podatkowe dla sprzedawców (Korea Południowa, Urugwaj) 4 Obowiązek posiadania i korzystania z terminali płatniczych POS (Korea Południowa) 8 Podatek od wypłat z bankomatów (Irlandia) 5

6 ujęcie horyzontalne vs. ujęcie sektorowe Szeroka paleta mechanizmów występujących w szarej strefie i strefie wyłudzeń Nierejestrowanie transakcji Wyłudzenia VAT np. z wykorzystaniem MTIC Przemyt Puste faktury Nielegalna produkcja i obrót Oszustwa akcyzowe Sukces walki z wyłudzeniami VAT w branży stalowej przykład prętów zbrojeniowych 6

7 Rynek paliw Zgodnie z obliczeniami EY, udział szarej strefy i strefy wyłudzeń w całkowitym zużyciu oleju napędowego (ON) w Polsce wyniósł co najmniej: 1,6% w 211 r., 12,9% w 212 r. i 18,6% w 213 r szara strefa i strefa wyłudzeń - różnica między wariantem minimum i maksimum szara strefa i strefa wyłudzeń - wariant minimum oficjalna konsumpcja krajowa ON Źródło: EY 7

8 Rynek paliw * Przywóz ON wg Eurostat - dane polskie Przywóz ON wg Eurostat - dane krajów UE Przywóz ON wg EMCS Źródło: Opracowanie własne EY na podstawie danych MF, Eurostat Wg EMCS prawie 3-krotnie większy przywóz ON niż wg polskich danych statystycznych EMCS zbieżny z danymi z innych krajów UE Wyłudzenia VAT jako kluczowy problem 1,6-2,1 mld PLN Ubytek dochodów SFP z tytułu VAT w 212 3,-4, mld PLN Ubytek dochodów SFP ogółem (razem z VAT) w 212 *Analogiczne dane Eurostat użyte w Raporcie obejmują 11 miesięcy 215 roku 2,2-3, mld PLN Ubytek dochodów SFP z tytułu VAT w 213 Mechanizmy Wyłudzenia podatku VAT m.in. z wykorzystaniem MTIC i fikcyjnego wywozu Oszustwa w zakresie podatku akcyzowego Uchylanie się od obowiązku realizacji NCW Przemyt Możliwe kierunki dalszych działań naprawczych Prawo naftowe Koordynacja działań i wzmocnienie służb Osobny regulator lub koordynator branży Platforma paliwowa Faktyczna egzekucja prawa Faktyczne odcięcie przestępców od podatku VAT w formie gotówki lub przelewu 8

9 Rynek zakładów bukmacherskich i automatów do gier Problem organizowania w Internecie zakładów wzajemnych bez zezwolenia Ministerstwa Finansów Według danych branży, w 214 r. całkowita wartość (mierzona obrotami) polskiego rynku zakładów wzajemnych i gier hazardowych organizowanych w Internecie wyniosła ok. 5,3 mld zł, jednak udział operatorów posiadających zezwolenie Ministerstwa Finansów w internetowym rynku to około 9% * Źródło: EY Dochody podatkowe z kasyn gry Dochody podatkowe z salonów gier na automatach Dochody podatkowe z punktów gier na automatach Liczba legalnych punktów gier na automatach [prawa oś] Liczba zajętych automatów [prawa oś] Postęp technologiczny (rozwój Internetu, nowe urządzenia) jako akcelerator przemian na rynku Wielkość wpływów podatkowych vs. koszty kontroli Likwidacja prawnej możliwości funkcjonowania punktów i salonów gier na automatach o niskich wygranych poza kasynami Punkty z zaklejonymi witrynami jako wciąż powszechnie obecny element krajobrazu polskich miast i wsi 9

10 Rynek zakładów bukmacherskich i automatów do gier Mechanizmy Możliwe kierunki dalszych działań naprawczych Zakłady wzajemne Zakłady w Internecie bez zezwolenia Programy partnerskie Reklama Gry na automatach o niskich wygranych Tradycyjne automaty bez zezwolenia Terminale (kioski internetowe) Symulatory Budowanie postaw obywatelskich i edukacja Przegląd dostępnych narzędzi stosowanych przez służby w walce z niepożądanymi zjawiskami w Internecie Ścisła kontrola wydarzeń na rynku automatów do gier Potrzeba kierunkowych decyzji odnośnie rynku zakładów bukmacherskich i automatów do gier (penalizacja vs. świadoma obecność państwa na rynku) Różnice w opodatkowaniu zakładów wzajemnych w Internecie w różnych jurysdykcjach Polska 12% Od sumy wpłaconych stawek Dania 2% Lichtenstein 1% Belgia 11% Od GGR przychodu pomniejszonego o wygrane kwoty Estonia 5% 1

11 Rynek wyrobów tytoniowych Główne mechanizmy działania przestępców to przemyt i nielegalna produkcja Począwszy od 25 r. szara strefa na rynku wyrobów tytoniowych, wyrażona w relacji do całkowitej konsumpcji, systematycznie rosła, osiągając w 215 r. co najmniej 24% całego rynku Utracone dochody SFP z tytułu szarej strefy na rynku wyrobów tytoniowych w 215 r. można szacować na ok. 6,5 mld PLN, z czego 5,2 mld PLN z tytułu niezapłaconej akcyzy, a 1,2 mld PLN z tytułu VAT 12 36% 1 3% 8 24% 6 18% 4 12% 2 6% Źródło: EY Konsumpcja papierosów w sztukach, z uwzglęnieniem nadwyżki nad sprzedażą rejestrowaną [indeks, 25=1, lewa oś] Sprzedaż rejestrowana papierosów w sztukach, z uwzględnieniem tytoniu do palenia [indeks, 25=1, lewa oś] Sprzedaż rejestrowana papierosów w sztukach, wyłącznie wytworzonych fabrycznie [indeks, 25=1, lewa oś] Udział szarej strefy (narosłej od 25 roku) w konsumpcji papierosów ogółem, z wyłączeniem tytoniu do palenia [w % prawa oś] Udział szarej strefy (narosłej od 25 roku) w konsumpcji papierosów ogółem, z uwzględnieniem tytoniu do palenia [w %, prawa oś] % 11

12 Rynek wyrobów spirytusowych Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), nierejestrowana konsumpcja alkoholu w 21 r. wyniosła w Polsce 1,6 l czystego alkoholu (1%) na osobę w wieku 15 lat i więcej, co stanowiło około 16% rejestrowanej konsumpcji alkoholu w tym okresie Zbliżoną wartość 1,68 l na osobę w wieku 15 lat i więcej oszacowano dla 212 r. w badaniu TNS Polska, z czego 1,21 l przypadało na nierejestrowane spożycie napojów spirytusowych, co stanowiło ok. 33% rejestrowanej sprzedaży napojów spirytusowych w tym okresie Bazując na różnych źródłach danych o szarej strefie na rynku wyrobów spirytusowych, utracone dochody z VAT i akcyzy w 214 r. można oszacować na 1,6-3, mld zł Mechanizmy 9. Przemyt Odkażanie alkoholu technicznego Nielegalna produkcja. WHO 21 Badanie TNS Polska 212 Nierejestrowana konsumpcja alkoholu Zarejestrowane spożycie Wyroby spirytusowe Pozostałe wyroby alkoholowe Źródło: Opracowanie EY 12

13 Wnioski Za lukę podatkową odpowiadają: Szara strefa (obejmująca transakcje niezarejestrowane) Wyłudzenia podatkowe Uchylanie się od podatków (np. stosowanie cen transferowych w sposób niezgodny z prawem) Bankructwa firm, spory, błędy rozliczeń W 214 r. szara strefa w Polsce wyniosła 12,4% PKB (214 mld zł). Tylko z tytułu CIT (oraz PIT dla działalności gospodarczej) i VAT ubytek dochodów sektora finansów publicznych wyniósł 4,3 mld zł. Oszacowany poziom szarej strefy jest spójny z obliczeniami dotyczącymi poziomu luki VAT w Polsce. Ważnym mechanizmem w ograniczaniu transakcji nierejestrowanych, a w efekcie szarej strefy, może być promowanie płatności elektronicznych. Rozwiązania horyzontalne są jednak często niewystarczające. Specyfika oraz mechanizmy szarej strefy i strefy wyłudzeń istotnie różnią się pomiędzy branżami. W efekcie potrzeba różnych i komplementarnych rozwiązań. Z uznaniem należy przyjąć sygnalizowaną przez Ministerstwo Finansów wielopłaszczyznową strategię walki z szarą strefą i luką podatkową Szereg sektorów, w tym m.in. opisane w Raporcie: branża paliwowa, rynek zakładów bukmacherskich i automatów do gier, branża tytoniowa oraz branża spirytusowa są szczególnie eksponowane na działania przestępców. Oznacza to wymierne szkody dla finansów publicznych, a jednocześnie fundamentalne zaburzenie warunków równej konkurencji dla uczciwych podmiotów. Uczciwe podmioty mogą odegrać ważną rolę we wspieraniu Rządu RP w walce z szarą strefą i luką podatkową. 13