Tadeusz KACZAREWSKI, Jan WIŚNIEWSKI, Andrzej BĄK, Bogusław WOJNAR BOT KWB TURÓW S.A.

Transkrypt

1 Materiały Warsztatów str Tadeusz KACZAREWSKI, Jan WIŚNIEWSKI, Andrzej BĄK, Bogusław WOJNAR BOT KWB TURÓW S.A. Dokumentowanie nieciągłości tektonicznych złoża z wykorzystaniem technologii GIS Streszczenie Górniczy System Informatyczny (GSI), działający w KWB Turów już blisko 10 lat, jest podstawowym narzędziem pracy dla wszystkich służb podległych Naczelnemu Inżynierowi Górniczemu. Środowiskiem graficznym dla tego systemu jest MicroStation firmy Bentley i w tym programie prowadzone są mapy wyrobisk górniczych. Przygotowanie kadry inżynierskiej i wypracowane przez lata rozwiązania pozwalają na sprawne projektowanie wydobycia węgla i zwałowania nadkładu. Rozwój eksploatacji w coraz bardziej skomplikowanych warunkach geologicznych, hydrogeologicznych i geotechnicznych oraz wzrost wymagań odnośnie jakości, ilości i rodzaju rejestrowanych danych wymusza ciągłe podnoszenie efektywności procesu dokumentowania budowy geologicznej oraz przetwarzania i udostępniania zebranej jej zainteresowanym służbom. GSI wymaga więc ciągłej modernizacji i wprowadzania nowych lepszych narzędzi. Jednocześnie zastosowane rozwiązania muszą być w pełni zgodne z funkcjonującym już oprogramowaniem. W ramach systemu GSI, w obszarze tektoniki złoża, zdecydowano się na próbę zastosowania systemu GIS opartego na MicroStation GeoGraphisc. Sukces tego rozwiązania prawdopodobnie przełoży się objęcie systemem GIS kolejnych obszarów Górniczego Systemu Informatycznego. 1. Znaczenie dokumentowania nieciągłości dla bezpieczeństwa eksploatacji 1.1 Ogólna charakterystyka złoża Złoże węgla brunatnego Turów jest częścią złoża żytawskiego, leżącego w obniżeniu terenowym oddzielającym masyw Gór Łużyckich od zachodniej części Gór Izerskich. Niecka żytawska została uformowana na pograniczu dwóch wielkich jednostek strukturalnych: bloku łużyckiego i bloku karkonosko-izerskiego. Stanowi ona jeden z elementów strefy strukturalnej o charakterze wydłużonego zapadliska tektonicznego, ciągnącego się wzdłuż południowo-wschodniego podnóża Gór Kruszcowych aż do okolic Görlitz na północnym wschodzie, znanego pod nazwą rowu kruszcogórskiego. Zapadliska ryftu Ochrzy krzyżują się w tym miejscu ze strefą dyslokacyjną łużycko-łabską. Znajduje to odzwierciedlenie w niezwykle skomplikowanej budowie geologicznej złoża (rys. 1.1). Dodatkowo dno niecki jest urozmaicone poprzez wylewy lawy bazaltowej. Nieckę wypełniają utwory trzeciorzędowej serii brunatno-węglowej, wykształcone w postaci iłów, piasków i żwirów z przewarstwieniami i pokładami węgla brunatnego, tworzące kilka cykli sedymentacyjnych 235

2 T. KACZAREWSKI, J. WIŚNIEWSKI, A. BĄK, B. WOJNAR Dokumentowanie nieciągłości o łącznej miąższości do 350 m. Utwory trzeciorzędowe pokryte są cienką warstwą osadów czwartorzędowych, reprezentowanych przez fluwioglacjalne piaski, żwiry i gliny oraz holoceńskie piaski i żwiry dolin rzecznych. Łączna miąższość osadów czwartorzędowych nie przekracza na ogół kilkunastu metrów. Rys Przekrój geologiczny 7NS przez złoże Turów Fig Geological section 7NS through Turów deposit 1.2 Tektonika serii osadowych Złoże posiada bardzo bogatą tektonikę, wyrazem której są liczne uskoki i spękania. Największe z nich (uskok główny i uskok południowy) mają zrzuty dochodzące do 90 m i przecinają złoże, dzieląc je na odrębne bloki. Wyróżnia się trzy zasadnicze systemy dyslokacji o kierunkach: NW-SE, SW-NE i WE. Wzdłuż tych w kierunków doszło do uformowania elementów strukturalnych w postaci zrębów, rowów i schodów. Zaangażowanie tektoniczne wzrasta w dolnych partiach serii osadowych, obejmując oba pokłady węgla. Liczba uskoków udokumentowanych dotąd w obszarze eksploatacji wynosi około 400 i w miarę postępu eksploatacji złoża systematycznie się zwiększa. Wszystkie uskoki udokumentowane zostały w postaci numerycznych modeli przestrzennych z opisem podstawowych parametrów. Przewiduje się, że w miarę postępu eksploatacji liczba udokumentowanych uskoków będzie się zwiększać. Uskokom towarzyszą liczne szczeliny i spękania. Dominującym kierunkiem spękań jest NW-SE. 2. Wpływ tektoniki na projektowanie i bezpieczeństwo prowadzenia eksploatacji W wyniku prowadzonych przez prawie 60 lat robót górniczych na obszarze 44,5 km 2 wydobyto i przemieszczono około 4,5 mld Mg masy (w tym 0,78 mld Mg węgla). Wielkość deniwelacji terenu powstałej na skutek eksploatacji wynosi prawie 485 m. Głębokość samego wyrobiska odkrywkowego osiągnie wkrótce 250 m. Docelowo planuje się przemieszczenie jeszcze 3,5 mld Mg mas. Do najistotniejszych utrudnień w eksploatacji należy bardzo złożona i zróżnicowana budowa geologiczna złoża, 236

3 w tym bogata tektonika (rys. 2.1). Dlatego też do podstawowych zadań geologicznej obsługi eksploatacji należy dostarczenie służbie technologii górniczej najbardziej aktualnych informacji o złożu i geologicznych warunkach jego eksploatacji, które mogą powodować zagrożenia dla ruchu zakładu górniczego. Rys Fragment programu pracy K-14 przedstawiający sytuację tektoniczną Fig Part of schedule for excavator K-14 with tectonic situation Niewłaściwe przygotowanie Kopalni do eksploatacji w skomplikowanych warunkach tektonicznych było w przeszłości zasadniczą przyczyną licznych, poważnych zagrożeń i awarii, jak chociażby zagrożenie stateczności zbocza filara ochronnego granicznej rzeki Nysy Łużyckiej w roku 1999, czy też całkowitego zniszczenia koparki podstawowej SchRs 560 nr 29 w roku 1988 (rys. 2.2). Występujące w złożu uskoki tektoniczne i kompakcyjne wymagają projektowania odpowiednio bezpiecznych wysokości pięter eksploatacyjnych i kątów pochylenia zboczy odkrywki oraz stosowania odpowiedniej technologii robót górniczych niemal dla każdego indywidualnego przypadku. Należy przy tym zawsze uwzględniać kierunki zapadania i nachylenie poszczególnych serii litostratygraficznych. Dla bezpieczeństwa robót górniczych mają znaczenie nawet uskoki o niewielkim zrzucie, które praktycznie są nie do wykrycia podczas tradycyjnego rozpoznania robotami wiertniczymi lub metodami geofizycznymi. Uskoki te są najczęściej dokumentowane dopiero po ich odsłonięciu na skarpach i poziomach roboczych odkrywki. Prawidłowe i rzetelne rozpoznanie i udokumentowanie przebiegu i parametrów uskoków ma fundamentalne znaczenie dla projektowania bezpiecznej eksploatacji i dla bezpiecznego prowadzenia bieżących robót górniczych. Dlatego też w KWB Turów przyjęto zasadę dokumentowania każdego 237

4 T. KACZAREWSKI, J. WIŚNIEWSKI, A. BĄK, B. WOJNAR Dokumentowanie nieciągłości uskoku, dla którego można określić bieg i upad. Na podstawie dokumentacji przebiegu uskoków i ich parametrów, technolodzy robót górniczych ustalają na bieżąco bezpieczną technologię pracy maszyn podstawowych. Poprawne ustalenie technologii pracy koparki ma największe znaczenie w przypadku uskoków o dużym zrzucie przy niewielkim nachyleniu, gdy występuje niebezpieczeństwo podcięcia uskoku. Zamierzenia technologiczne muszą być projektowane z odpowiednim, nawet kilkutygodniowym wyprzedzeniem, ponieważ doraźne zmiany technologii mogą powodować zakłócenia dostaw węgla do elektrowni. Miejsca występowania uskoków zawsze traktowane są jako strefy trudnych warunków górniczo-geologicznych, dla których ustala się odpowiednie obostrzenia w zakresie realizacji i nadzorowania robót górniczych. Rys.2.2. Katastrofa koparki K-29 na skutek podcięcia uskoku głównego r. Fig Disaster of excavator K-29 near the Main Fault 238

5 3. Opis środowiska programowego W Kopalni Turów podstawowym programem do tworzenia map i wykonywania na nich operacji jest MicroStation firmy Bentley. Aby zredukować nakłady związane z wdrożeniem uznanych rozwiązań technologii GIS (liderem jest tu firma ESRI) oraz przezwyciężyć opór niektórych użytkowników przy wdrażaniu nowych technologii, zdecydowano się na zastosowanie programu GeoGraphics z pakietu MicroStation. Takie rozwiązanie jest przede wszystkim tanie nie ma potrzeby zakupu dodatkowego oprogramowania oraz nie niesie za sobą konieczności zmiany motoru bazy danych z SQL Server na Oracle. Ponadto środowisko Geo- Graphics jest bardzo zbliżone do MicroStation, a wszystkie programy pisane na zamówienie do MicroStation i bazy danych Górniczego Systemu Informatycznego pracują bez zakłóceń. Środowisko programowe, w którym zaimplementowany jest projekt, narzuca jego podstawową strukturę czyli podział na część graficzną i segment bazodanowy. Część graficzna rozbita jest na pliki tematyczne plik zawierający intersekcję uskoków oraz plik zawierający położenie szczelin. Każdy element w pliku tematycznym ma przypisaną cechę (zdefiniowany typ elementu, warstwa, kolor, styl linii). Przypisanie cech pozwala wyeliminować sporo błędów związanych z topologią elementu oraz pozwala na szybką wstępną selekcję elementów graficznych. Wszystkie elementy w grafice podzielone są na kategorie, do których przypisane są pliki graficzne. W obrębie kategorii zdefiniowane są cechy elementu przynależnego do niej. Projekt zawiera trzy podstawowe kategorie: 1) Kategoria intersekcja, w obrębie której zdefiniowane są cechy opis uskoku, kąt zapadania, zrzut uskoku (elementy opisowe uskoku zawarte w pliku graficznym) oraz cechy: uskok przypuszczalny i uskok stwierdzony które zawierają intersekcję uskoków. Kategoria intersekcja odnosi się tylko do pliku projektowego uskoki.dgn, który jest gotowy do przeniesienia na mapę wyrobisk górniczych. 2) Kategoria model, w obrębie której jest zdefiniowane aż 8 różnych cech, z których najistotniejsze to: poziomice zawierające elementy liniowe, pomiary punkty pomierzone podczas kartowań uskoków, zamierzenia geodezyjne punkty pomierzone przez służbę mierniczą oraz punkty z przekrojów prawdopodobne miejsca wystąpienia uskoku wynikające z dokumentacji M-G. Informacje graficzne w obrębie ww. kategorii wystarczają do wyprodukowania modelu uskoku. Kategoria model odnosi się do ponad 400 plików, z których każdy zawiera informacje odnoszące się do poszczególnego udokumentowanego uskoku. 3) Kategoria szczeliny obejmuje 3 cechy: szczeliny istniejące, szczeliny ścięte i szczeliny na mapę. Ze względu na znaczenie szczeliny na mapę załączane są jako element mapy górniczej. Szczeliny opisane tą cechą mają szczególnie duże znaczenie dla odwodnienia kopalni prowadzą stale lub okresowo znaczną ilość wody, albo mają znaczenie dla utrzymania stateczności skarp i zboczy. Cecha szczeliny istniejące opisuje wszystkie pozostałe szczeliny, które zostały stwierdzone w terenie i nie są uwzględnione na mapie górniczej. Ze względu na bezpieczeństwo eksploatacji szczeliny na mapę są załączane w programach pracy maszyn podstawowych. Cecha szczeliny ścięte przechowuje tylko informacje archiwalne. 239

6 T. KACZAREWSKI, J. WIŚNIEWSKI, A. BĄK, B. WOJNAR Dokumentowanie nieciągłości Każda cecha ma swoją reprezentację w postaci jednej lub kilku tabel z informacją opisową w bazie danych. W zależności od ilości informacji i stopnia skomplikowania, jedna tabela może również zawierać informację z kilku cech (cechy: szczeliny na mapę, szczeliny istniejące i szczeliny ścięte połączone są tylko z jedną tabelą szczeliny ). W przypadku baz opartych na ODBC struktura projektu składa się z dwóch zasadniczych elementów: graficznych plików projektowych, oraz bazy danych spiętej z grafiką. Zachowana jest możliwość edycji danych opisowych spod środowiska graficznego. Wszystkie zmiany w istniejących tabelach są natychmiast widoczne w środowisku graficznym. Istnieje również możliwość kreowania zapytań w bazie danych i pośrednio wyświetlenia ich wyników w grafice ( przenoszenie gotowych zapytań w języku SQL do środowiska GeoGraphics). Podstawowe tabele systemowe utrzymują komunikację między elementami w grafice i informacją opisową. Edycja danych w tych tabelach powinna być wykonywana wyłącznie przez administratora danych. Tabele systemowe są krytyczne dla sprawnego funkcjonowania projektu a dane w nich przechowywane mogą zmieniać się stosunkowo rzadko, zazwyczaj przy rozbudowie systemu o nowe elementy. Tabele przechowujące dane zawierają pola wcześniej zdefiniowane, ale możliwe do modyfikacji bez groźby utraty zawartości. Wyjątkiem są pola mslink i mapid których modyfikacja spowoduje utratę poprawnego sprzężenia danych z elementami w grafice. Struktura bazy danych nie wymusza samodzielnego tworzenia indeksów w tabelach bazy danych. Nie trzeba również definiować relacji między tabelami. Wszystkie elementy w grafice są indeksowane w pliku index.dgn, a wszystkie dane w tabelach są automatycznie indeksowane przez pole mslink, które jest unikalne dla każdej informacji opisowej. Elementy graficzne podłączone do bazy danych powinny charakteryzować się stałym opisem dla całego elementu powstaje zatem problem podłączenia intersekcji uskoków. Podstawową informacją o uskoku jest kąt zapadania i zrzut uskoku, a te parametry są zmienne. Problem został rozwiązany przez rozcięcie linii intersekcji każdego uskoku (jeśli jest taka potrzeba) na fragmenty o stałych wartościach opisowych. 4. Integracja z zasobami informatycznymi wykorzystywanymi w BOT KWB Turów Motorem bazy danych Górniczego Systemu Informatycznego jest SQL Server Zastosowanie takiego rozwiązania ma wiele zalet, jednak nie jest najlepsze dla prowadzenia prac nad wdrożeniem systemów GIS. Widać wyraźny rozdział między bazą danych a mapą górniczą. Baza danych systemu GIS musi być zgodna z obowiązującym standardem w kopalni, wobec tego najszybszym rozwiązaniem jest przeniesienie tabel z projektu do Bazy Danych Górniczego Systemu Informatycznego. Rozwiązanie to jest bardzo proste i nie wiąże się z niebezpieczeństwem utraty danych już zgromadzonych. Nowe elementy w systemie GIS mogą być wprowadzone w dwojaki sposób. Po pierwsze przez wprowadzenie dodatkowej tabeli spinającej elementy grafiki z bazą danych. To rozwiązanie nie wymaga ingerencji w tabele z danymi, które już istnieją, nie ma zatem niebezpieczeństwa utraty danych, ponadto takie rozwiązanie nie niesie potrzeby zmian w oprogramowaniu skonstruowanym specjalnie dla Bazy Danych Górniczego Systemu Informatycznego interfejsy ułatwiające zasilanie danych oraz wyszukujące żądane informacje. Po drugie dołożenie do tablic, które mają być spięte z grafiką kolumn mslink i mapid. Rozwiązanie to wymusza przebudowę większości dodatkowego oprogramowania. 240

7 5. Sposób prowadzenia pomiarów Prowadzenie wiarygodnych i dokładnych modeli geologicznych wymaga znacznej ilości pomiarów, które charakteryzować się muszą wysokimi dokładnościami. Mimo, że mamy do czynienia z kartowaniami a nie pomiarami geodezyjnymi, to wymagania stawiane służbie geologicznej wymuszają kartowania o dokładnościach zbliżonych do tych, które nakładane są z mocy przepisów na pomiary geodezyjne. Do kartowań szczegółów wykorzystywany jest sprzęt podobny to tego, którym posługują się geodeci w kopalni. Jest to przede wszystkim GPS Z-Max pomiary na tyczce w trybie RTK, oraz tachimetr Leica TCR-1205 do kartowań szczegółów na skarpach roboczych. Kartowania tych elementów budowy geologicznej, które nie wymagają wysokiej precyzji pomiaru (nie są kluczowe dla budowy modeli geologicznych) używa się również zestawu GPS Z-Max z dalmierzem laserowym Adventage firmy Laser Atalanta (rys. 5.1). Mocną strona tego zestawu jest prostota obsługi oraz duża wydajność podczas pomiarów. Uzyskiwane wyniki pomiarów są jednak mniej dokładne od tych, które otrzymuje się przy użyciu sprzętu geodezyjnego. Rys Zestaw GPS Z-Max + dalmierz laserowy Adventage Fig GPS-set Z-Max with laser rangefinder Adventage 241

8 T. KACZAREWSKI, J. WIŚNIEWSKI, A. BĄK, B. WOJNAR Dokumentowanie nieciągłości 6. Weryfikacja pomiarów w terenie z zastosowaniem nawigacji GPS Do kartowań hydrogeologicznych oraz do kontroli jakości modeli geologicznych w terenie stosuje się zestaw do nawigacji zbudowany z odbiornika GPS (w zależności od potrzeb Z-Max lub SCA-12) i komputera polowego (tablet PC Fujitsu Stylistic 3500 lub Fujitsu Siemens ST5032). Na komputerze zainstalowane jest oprogramowanie ArcPad, które umożliwia podłączenie szkicu mapy górniczej w formacie *.shp u układzie UTM. Możliwe są również pomiary linii i punktów jednak muszą być przetransformowane po zakończeniu pomiarów w biurze do naszego lokalnego układu współrzędnych Grossenheim. Elementy mapy, które są prowadzone za pomocą programu GeoGraphics, można eksportować wprost do formatu *.shp, ponadto elementy opisowe dołączone do grafiki przenoszone są razem z grafiką. Umożliwia to dostęp do informacji bazodanowej w terenie. Pozostałe elementy mapy muszą być poddane obróbce i dopiero po niej eksportowane do *.shp. Kartowania hydrogeologiczne na przedpolu kopalni oraz na zwałowiskach miejscach, w których trudno o bliskie punkty odniesienia, przed zastosowaniem zestawu do nawigacji satelitarnej były bardzo utrudnione i często mało dokładne. Tradycyjne kartowania z mapą były powolne i często mało dokładne. Nawigacja GPS znacznie zmniejszyła czas potrzebny na wykonanie kartowań w takich miejscach, a same kartowania stały znacznie bardziej precyzyjne. Zestaw do nawigacji GPS umożliwia również kontrolę poprawności modeli geologicznych stropów i spągów pokładów węgla przez porównanie intersekcji modeli pokładów i powierzchni terenu z wychodniami węgla w terenie i wprowadzanie poprawek (przy zastosowaniu odbiornika Z-Max w trybie RTK). W ten sam sposób kontrolowane i ewentualnie poprawiane są modele uskoków tektonicznych. Prowadzenie pomiarów z użyciem nawigacji satelitarnej w miejscach koncentracji uskoków zasadniczo usprawnia identyfikację kartowanych uskoków. Ponadto bardzo przyspiesza kartowania szczelin i intersekcji uskoków widocznych w terenie. Inwentaryzacja istniejących szczelin i uskoków pozwala na potwierdzenie istnienia lub korektę ich przebiegu. Wyeliminowanie ściętych eksploatacją uskoków i szczelin często przyczynia się do zmniejszenia obostrzeń dla pracy maszyn podstawowych co przekłada się na zmniejszenie kosztów eksploatacji. 7. Korzyści wynikające z wprowadzenia technologii GIS i perspektywy rozwoju systemu Zastosowanie technologii GIS w dokumentowaniu nieciągłości tektonicznych spowodowało szereg ułatwień wypływających z właściwości tego typu rozwiązań. Poprawiła również szybkość i komfort pracy. Poniżej przedstawiono najbardziej oczywiste rezultaty wynikające wprost z zastosowania projektu. Uporządkowanie danych pomiarowych gromadzonych poprzednio w plikach tekstowych w formacie *.csv. Jednoznaczne określenie parametrów uskoków i szczelin, nawet w miejscach dużej ich koncentracji. Do tej pory uskoki były opisywane poprzez tekst umieszczany wzdłuż linii intersekcji. W miejscach koncentracji uskoków takie opisy były mało czytelne. 242

9 Dostęp do informacji z poziomu MicroStation pozwala użytkownikom na pobieranie informacji o obiektach na mapie, wykorzystywanie przygotowanych zapytań pozwala również mało zaawansowanemu użytkownikowi wykonywać proste analizy bez konieczności prowadzenia dodatkowych szkoleń. Wykonywanie analiz przestrzennych pozwoliło usprawnić lub zautomatyzować szereg operacji wykonywanych dotychczas ręcznie (np.: wykonanie raportu z kartowania). Kopiowanie elementów z projektu GIS do innych plików *.dgn niezwiązanych z GIS powoduje, że elementy przenoszone do innych plików projektowych nadal mają połączenie z bazą danych, zatem nadal dostępna jest aktualna informacja do nich. Rozbudowa systemu o segment nawigacyjny oparty na oprogramowaniu ArcPad (ESRI) pozwoliła na weryfikację poprawności wykonywanych modeli uskoków i ich intersekcji z powierzchnią terenu. Segment nawigacyjny wykorzystywany jest również do inwentaryzacji i pomiarów szczegółów znajdujących się na poziomach roboczych. Polepszenie rozpoznania geologicznego złoża było bezpośrednią konsekwencją zastosowania tego rozwiązania. Segment nawigacyjny szybko znalazł również zastosowanie w kartowaniu hydrogeologicznym oraz przy projektowaniu prac wiertniczych. Łatwy i szybki przepływ informacji o zmianach warunków tektonicznych w złożu powoduje polepszenie bezpieczeństwa pracy maszyn podstawowych. Dzięki zgodności typów danych i podstawowych informacji z istniejącą bazą danych Górniczego Systemu Informatycznego możliwe jest wykorzystanie już istniejących tablic. Rozbudowa systemu GIS o kolejne segmenty będzie odbywała się w zależności od pojawiającego się zapotrzebowania na tego typu rozwiązania. W fazie testów jest obecnie segment zawierający wiercenia geologiczne i hydrogeologiczne. Wdrożenie tego elementu systemu GIS pozwoli na prowadzenie bardziej skomplikowanych analiz przestrzennych z uwzględnieniem wszelkich danych związanych z opróbowaniem czy pomiarami w otworach. Pozwoli także na dostęp i uaktualnianie danych pomiarowych bezpośrednio w środowisku graficznym Przykłady wykonywanych analiz przestrzennych Poniżej przedstawiono przykłady wykorzystania projektu. Ze względu na ograniczenia projektu (kolejne moduły są w trakcie realizacji), przedstawiamy jedynie analizy dotyczące uskoków i szczelin. Wkrótce projekt zostanie wzbogacony o kolejne elementy, co pozwoli wykonywać bardziej skomplikowane analizy przestrzenne. Przykład 1 Raport z kartowania wykonywany w celu udokumentowania pomiarów po zakończeniu pomiarów co miesiąc. Wykorzystując fakt, że wszystkie pomiary z uskoków znajdują się w bazie danych, wystarczy napisać zapytanie (bezpośrednio w SQL bądź za pośrednictwem VSQL), aby otrzymać raport. Rysunek 7.1 przedstawia fragment raportu z pomiarów w wersji okrojonej (bez błędów pomiarowych i parametrów opisowych dotyczących miejsc stwierdzeń). 243

10 T. KACZAREWSKI, J. WIŚNIEWSKI, A. BĄK, B. WOJNAR Dokumentowanie nieciągłości Rys Wykonanie raportu z kartowania Fig Report from geological mapping Przykład 2 Wskazanie zmian w intersekcji. Granice bloków modeli pokładów węgla prowadzone są wzdłuż powierzchni uskokowych. Wyróżnienie zmian w intersekcji uskoków wskazuje jednoznacznie, gdzie i które modele wymagają uaktualnienia. Powoduje to istotne skrócenie czasu potrzebnego na aktualizację modeli pokładów. Rys 7.2. Wyróżnienie zmian w intersekcji uskoków przeprowadzonych w styczniu 2007 r. Fig Changes in faults tracks on open pit surface made in January

11 Literatura [1] Dokumentacja geologiczna złoża węgla brunatnego Turów w kat. A+B+C1+C2, 1991, Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu, Wrocław. [2] Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża węgla brunatnego Turów, Przedsiębiorstwo Robót Geologiczno-Wiertniczych sp. z o.o., Sosnowiec [3] Dodatek nr 1 do Projektu Zagospodarowania Złoża węgla brunatnego Turów Biuro Ekspertyz Geologicznych sp. z o.o., Wrocław [4] Jęczmyk M., Juskowiakowa M. 1989: Budowa geologiczna i charakterystyka geochemiczna skał krystalicznych okolic Bogatyni (Sudety Zachodnie). Biul. Państw. Inst. Geol., nr 360. [5] Kasiński J. R. 2000: Geological Atlas of the Tertiary lignite-bearing association in the Polish part of the Zittau Basin, scale 1:50 000, Państw. Inst. Geol., Warszawa. [6] Kasiński J. R., Panasiuk M. 1987: Geneza i ewolucja strukturalna niecki żytawskiej. Biul. Państw. Inst. Geol., nr 357. [7] Kaczarewski T, Sołowczuk M. 2003: Miernicze, geologiczne i technologiczne przygotowanie eksploatacji złoża węgla brunatnego Turów. [8] Information & Navigation Systems Ltd, Lokalizowanie elementów tektoniki w terenie z wykorzystaniem technologii pomiarów satelitarnych w BOT KWB Turów S.A. Recording tectonic discontinuity using GIS technology Mining Information System, which is a main tool for all departments reporting to Chief Mining Engineer, has been used in Lignite Mine Turów for 10 years. Bentley MicroStation is a graphic platform for the system. All mining maps are created and maintained in this application. Efficient lignite excavation planning and overburden dumping are possible thanks to highly skilled and experienced engineering team and appropriate solutions that have been worked out during this period. Excavation in very complicated geological, hydrogeological and geotechnical conditions and rising demands of quality and quantity data force continuous improvement of recording geological structure of deposit. Mining Information System demands constant modernization and implementing new, better tools compatible with already existing software. Innovation and a big advantage is the usage GIS supported by Microstation Geographics for management of tectonic structure data. Success of this solution probably will cause implementation GIS in other areas of Mining Information System. Przekazano: 8 marca 2007 r. 245