Teoria ewolucji. Ślady wspólnego pochodzenia. Dobór sztuczny i naturalny.

Transkrypt

1 Teoria ewolucji Ślady wspólnego pochodzenia. Dobór sztuczny i naturalny.

2 Pseudogeny } Cechy szczątkowe w genomie } Geny, które utraciły funkcję, ale zachowały ślad struktury } Np. u człowieka wiele genów receptorów węchowych } Pojawiają się wtedy, gdy dobór naturalny nie równoważy presji mutacji } } Funkcje mniej przydatne w danych warunkach Utrata funkcji przyspieszona przez dryf 2

3 Pseudogeny i witamina C Gen 1 Gen 2 gen GULO Gene 3 Większość ssaków Enzym 1 Enzym 2 Enzyme Gulo 3 Naczelne A B C Witamina D C Witamina C Funkcjonalny gen GULO szczura: Delecja 3

4 Drzewo filogenetyczne genu GULO 4

5 Szkorbut } Choroba wynikająca z niedoboru witaminy C } Niedostateczna aktywność enzymów utrzymujących tkankę łączną } ponad 2 miliony ofiar wśród marynarzy } 116 ze 170 członków załogi Vasco da Gamy (1499) } 200 z 230 członków załogi Magellana (1520) } Działanie niektórych roślin znane od starożytności } 1536 ekspedycja Cartiera (Kanada), wiedza uzyskana od tubylców - wyciąg igieł tuji (żywotnik zachodni, arbor vitae) 5

6 Szkorbut } } } 1614 John Woodall (lekarz Kompanii Wschodnioindyjskiej) świeża żywność, cytrusy XVIII XIX w. cytrusy Ekspedycja Jamesa Cooka ( ) ani jednego przypadku zgonu z powodu szkorbutu kiszona kapusta świeża żywność zakaz użycia tłuszczu zdrapywanego z miedzianych kotłów (zaburza wchłanianie witaminy C) 6

7 Szkorbut } Początek XIX w. skoncentrowany sok z cytryn i limonek (Lauchlin Rose) } limey } tracił właściwości przy przechowywaniu w miedzianych naczyniach i w kontakcie z powietrzem } Konina (Francja) } podobnie mogło działać jedzenie szczurów } Albert Szent-Györgyi (Nobel 1937) 7

8 Hierarchiczna klasyfikacja } } } Zagnieżdżona hierarchia ( grupy w grupach ) Powstaje w wyniku ewolucyjnych procesów rozgałęziania się (specjacji) Ujęcie matematyczne procesy (łańcuchy) Markova } Stan w pokoleniu n zależy wyłącznie od stanu w pokoleniu n-1 } Rozgałęziające się procesy Markova tworzą zagnieżdżone hierarchie Włosy, mleko Owodnia Płuca, kończyny Kręgosłup 8

9 Klasyfikacja na podstawie cech molekularnych } Drzewo pokrewieństwa można odtwarzać na podstawie analizy sekwencji DNA i białek } Tzw. filogenetyka molekularna } Drzewa konstruowane na postawie różnych genów wykazują bardzo dużą zgodność } Oznacza to, że wszystkie (przynajmniej większość) genów ewoluowały razem z całymi genomami organizmów 9

10 Filogenetyka } Klasyfikacja na podstawie filogenezy historii ewolucyjnej } Kladystyka najbardziej sformalizowana } Klad grupa monofiletyczna, obejmuje wszystkich potomków danego wspólnego przodka } Np. gady nie stanowią kladu (nie obejmują ptaków) 10

11 Biogeografia Pokrewieństwo (np. badane molekularnie) zwykle koreluje z podobnym rozmieszczeniem geograficznym } prosta konsekwencja ewolucji przez specjację } Campanulaceae (dzwonkowate) (Givnish et al. 2009) 11

12 Torbacze } Najstarsze skamieniałości w Ameryce Północnej } ~75 mln. lat temu w Ameryce Południowej } ~55 mln. lat temu w Australii } Jak się tam dostały? } Linie torbaczy amerykańskich i australijskich rozeszły się ~50 mln. lat temu } Australia była wtedy jeszcze połączona z Antarktydą 12

13 Historia Gondwany 13

14 Mechanizmy ewolucji } Generujące zmienność } mutacje } rearanżacje genomu } horyzontalny transfer genów } interakcje genomów } symbioza, łączenie genomów } Działające na warianty wytworzone przez zmienność } dobór naturalny } dryf genetyczny } migracje 14

15 Mechanizm zmian ewolucyjnych } Dobór } naturalny } sztuczny } Dryf 15

16 Dobór sztuczny } Stopniowe zmiany kierowane przez selekcję mogą dać spektakularne efekty Brassica oleracea var. silvestris Brassica oleracea odmiany uprawne 16

17 Dobór sztuczny } Stopniowe zmiany kierowane przez selekcję mogą dać spektakularne efekty 17

18 Wyścig z patogenami - oporność Staphylococcus aureus } 1928: } 1943: } 1947: odkrycie penicyliny (Alexander Flemming) masowa produkcja i stosowanie penicyliny odkryte pierwsze oporne szczepy S. aureus } 1997: S. aureus nabywa oporność na wankomycynę } Dziś: 50% infekcji S. aureus oporne na penicylinę, metycylinę, erytromycynę i tetracyklinę } Problem: oporność nie tylko na pojedyncze, ale i na wiele antybiotyków Doug Green -- SMC Bio March 2004 FYS 163: Science as a Way of Knowing

19 Oporność na penicylinę Pneumococcus u dzieci (Islandia)

20 Podstawy ewolucji - dobór } Replikacja informacji genetycznej wprowadza zmienność } losowe błędy w replikacji (nieuniknione) } rearanżacje genomu } horyzontalny transfer genów } interakcje genomów } symbioza, łączenie genomów } Procesy wzmacniające zmienność } np. procesy płciowe } Wytworzone przez zmienność warianty nie są równocenne } Różne warianty mają różne dostosowanie (fitness) różne prawdopodobieństwo przekazania informacji kolejnym pokoleniom w danych warunkach środowiska 20

21 Dobór naturalny } Działa na dowolne aspekty zmienności fenotypowej } W ewolucji ma znaczenie gdy działa na te aspekty fenotypu, które są odziedziczalne en.wikipedia.org/wiki/image:mutation_and_selection_diagram.svg 21

22 Przeżycie najlepiej przystosowanego } Survival of the fittest (Herbert Spencer) } Sformułowanie mylące } Nie chodzi o przeżycie, czy ogólną kondycję, tylko o sukces reprodukcyjny } Istotne tylko te elementy, które są odziedziczalne } Czy tautologia? } Obserwacja, że różne warianty mają różne prawdopodobieństwo przekazania genów potomstwu w danym środowisku nie jest trywialna } Nie wszystkie cechy wpływające na sukces reprodukcyjny są przedmiotem doboru (tylko te, które są odziedziczalne)! } Częsty błąd tzw. darwinizmu społecznego i zwulgaryzowanej socjobiologii 22

23 Przetrwają najsilniejsi, walka o byt? } Kolejne błędne sformułowania } Wszystkie osobniki, które odnoszą sukces reprodukcyjny, mają wkład w pulę genów następnego pokolenia } Konkurencja nie jest jedynym, ani najważniejszym czynnikiem doboru } Gatunki dzielące to samo środowisko zajmują różne nisze, rzadko konkurują 23

24 Czy zawsze powstanie wariant optymalny? } Krajobraz fitness (funkcja fitness w zależności od genotypu) } Przejście z A do B niewielkimi krokami może być niemożliwe } Niektóre rozwiązania poza zasięgiem ewolucji } Np. natura nie wynalazła koła 24