Zdobywcy czempionów na I Podhalańskiej Wystawie Bydła Polskiego Czerwonego Maruszyna maja 2010 r.

Transkrypt

1 Zdobywcy czempionów na I Podhalańskiej Wystawie Bydła Polskiego Czerwonego Maruszyna maja 2010 r.

2 Aktualności Nr 2 (Rok IV, nr 12) Szanowni Państwo Wykorzystanie informacji genomowej w ocenie wartości hodowlanej w kręgach hodowlanych określane jest jako rewolucja. Celem selekcji genomowej jest głównie zwiększenie postępu genetycznego w realizowanych programach hodowlanych głównie poprzez przyspieszenie selekcji i zwiększenie dokładności oceny szczególnie młodych zwierząt. Trudno dziś przewidzieć wszystkie zmiany jakie nastąpią zarówno w realizowanych programach jak i strukturze firm hodowlanych jednak duże zainteresowanie wdrożeniem tej metody do praktyki zarówno ze strony hodowców jak i stacji inseminacyjnej zapewne wkrótce doprowadzi do wprowadzenia tej metody do rutynowej praktyki hodowlanej. Dlatego już dziś, oprócz kilku artykułów poglądowych prezentujemy młode buhaje rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czerwono-białej posiadające taką ocenę obliczoną w oparciu o francuską bazę referencyjną. Trwają prace nad uzyskaniem polskich wyników wykorzystując krajowy bank DNA i krajową bazę referencyjną w celu uzyskania wysokiej wiarygodności tej oceny. O postępach tych prac będziemy Państwa informować na bieżąco. GENOMOWA WARTOŒÆ HODOWLANA NOWYM NARZÊDZIEM W DOSKONALENIU BYD A MLECZNEGO Artykuł opublikowany w drugim numerze Życia Weterynaryjnego, 2010 r. Powołując się na doniesienia o zsekwencjonowaniu w 2003 r. genomu bydła na bazie krowy rasy Hereford o imieniu Dominnete warto zastanowić się nad znaczeniem tej informacji w codziennej praktyce hodowlanej. Czy informacja ta już dzisiaj może w sposób praktyczny przyczynić się do poprawy cech użytkowych bydła, a jeśli tak, to jak korzystać z tej wiedzy praktycznie. Teoria genetyki populacji zakłada, że cechy użytkowe zwierzęcia są uwarunkowane działaniem wielu hipotetycznych genów o sumujących się efektach. Informacja genetyczna bydła zawiera minimum tys. genów na 30 chromosomach i zapisana jest za pomocą 3 miliardów nukleotydów stanowiących swoisty kod. Kodowi temu dzisiaj jeszcze trudno przypisać precyzyjnie funkcję, określić jego początek i koniec, odczytując tym samym zawartą w nim informację. Stosowana do dzisiaj między innymi w selekcji bydła metoda obliczeniowa BLUP model zwierzęcia pozwala obliczyć wartość hodowlaną, na podstawie wyników oceny wartości użytkowej skorygowanych o wpływ środowiska, w którym żyje zwierzę. Ogromny postęp jaki nastąpił w ostatnich kilkudziesięciu latach zakładając, że ta tradycyjna metoda oceny oparta jest tak naprawdę o sumę przeciętnych genów, których liczby nie znamy, nie znamy ich poszczególnych efektów i lokalizacji może budzić podziw dla ludzi, którzy wprowadzili ją w życie we wczesnych latach dziewięćdziesiątych. Dzisiejsze programy genetycznego doskonalenia bydła mlecznego w wielu krajach zakładają, że ocena wartości hodowlanej prowadzona jest właśnie tą metodą i przeprowadzana jest co najmniej dwa a zwykle trzy razy do roku dla podlegających ocenie wartości użytkowej cech produkcji mleka, cech typu i budowy oraz cech funkcjonalnych. Zwykle wartości te przedstawiane są w postaci indeksu selekcyjnego, który służy jako podstawowe narzędzie do bezpośredniego porównywania buhajów i krów, szeregowania ich w formie rankingu a dla prowadzących program jako kryterium selekcyjne. Podstawą selekcji krów i buhajów jest wybór zwierząt o najwyższej wartości hodowlanej przeznaczonych do dalszej hodowli czyli często o najwyż- Życzymy sukcesów w codziennej pracy. Z poważaniem Prezes Zarządu MCB mgr inż. Ryszard STOPYRA szych indeksach dla danej cechy. Ocena wartości hodowlanej jest dokonywana co najmniej dwa razy w roku a jej wyniki są wykorzystywane do prowadzenia prac hodowlanych. Wyniki te są podstawą do: - wyboru krów na matki buhajów; - wyboru buhajów na ojców buhajów; - wyboru krów na matki krów (krów przeznaczonych do dalszej hodowli); - wyboru buhajów na ojców krów; Taki tradycyjny schemat postępowania w przypadku buhajów wymaga około 6 lat od momentu wyboru rodziców następnego pokolenia do komercyjnego wykorzystania buhaja na podstawie oceny uzyskanej na jego córkach. Warto zaznaczyć, że o ile czołowe buhaje wybierane na ojców z rankingów światowych cechują się bardzo wysoką powtarzalnością oceny, sięgającą nawet 90% o tyle dla matek buhajów i ogólnie krów poddawanych ocenie wartości użytkowej uzyskuje się o wiele niższą powtarzalność oceny wartości hodowlanej sięgającą maksymalnie 40-45%. Różny jest także wpływ każdego z rodziców na uzy- Dzisiaj formuła polskiego indeksu hodowlanego dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej wygląda następująco: PF = 0,5 x PI_PROD + 0,3 x PI_POKR + 0,1 x PI_PŁOD + 0,1 x WH_KSOM Gdzie: PF produkcja, funkcjonalność, PI_PROD podindeks produkcyjny, PI_POKR podindeks pokrojowy, PI_PŁOD podindeks płodności, WH_KSOM wartość hodowlana dla zawartości komórek somatycznych 2

3 Czerwiec 2010 skiwany postęp genetyczny. Ocenia się, że to wybór ojca ma największy wpływ na postęp podczas gdy wpływ matki określa się na około 30%. Taki tradycyjny model oceny na potomstwie jest dokładny, ale także drogi uwzględniając całą drogę od zaplanowania kojarzeń poprzez zakup buhajka do stacji, czas testowania, oczekiwania na ocenę i wreszcie komercyjne wykorzystanie nasienia. Tańszą metodą jest wykorzystywanie w selekcji informacji zawartych w rodowodach przodków i ich wartości hodowlanej tzw. pedigree index. Informację tą wykorzystuje się prowadząc programy selekcyjne w populacjach zbyt małych do prowadzenia tradycyjnej oceny, pamiętając, że cechuje ją najniższa powtarzalność dla cech użytkowych na poziomie 25-35%. Od dawna zastanawiano się jak obniżyć jednocześnie koszty zwiększając postęp poprzez przyspieszenie momentu uzyskiwania informacji o wartości zwierząt. Można do tego wykorzystać markery genetyczne, które z roku na rok zyskują na znaczeniu w programach hodowlanych bydła. W kilku krajach, rozpoczęto realizację programów selekcji bydła mlecznego wspomaganej markerami, tzw. MAS Marker Assisted Selection. Selekcja wspomagana markerami czyli MAS jest to metoda selekcji, która opiera się na wykrywaniu w genomie obszarów nazywanych QTL od angielskiego Quantitative Trait Loci odpowiedzialnych za pewną część zmienności genetycznej danej cechy stanowiącej przedmiot selekcji. Czym jest marker genetyczny? To fragment DNA, który ma stałą i unikalną (niepowtarzalną) pozycję w genomie, występuje w wielu wariantach i dziedziczy się w sposób przewidywalny (zgodnie z prawami Mendla) w kolejnych pokoleniach. Dzisiaj rolę markerów spełnia SNP (czytane jako snip) czyli polimorfizm podstawień nukleotydowych, których układ zmienia się pomiędzy osobnikami danego gatunku. Ze względu na dużą powtarzalność SNP i ich dość równomierne rozproszenie w genomie, mogą one zostać użyte do kontroli zmienności genomu, zmienności, która dzisiaj może zostać odczytana za pomocą względnie tanich technik laboratoryjnych-snp typing. Za pomocą takich badań przesiewających cały genom bydła czyli wszystkie chromosomy zidentyfikowano dzisiaj ponad 50 tys. markerów reprezentujących regiony o różnym wpływie na daną cechę. Marker służy do oznakowania konkretnego miejsca genomu w celu śledzenia jego przekazywania w rodzinach co w hodowli bydła ma duże znaczenie. Jeśli w pobliżu markera leży inny gen o dużym wpływie na cechę użytkową (tzw. gen główny) oznacza to, że marker i ów nieznany gen będą razem podlegać dziedziczeniu. W ten sposób marker z dużym prawdopodobieństwem pozwala przewidzieć dziedziczenie genu głównego, a zatem genetyczną wartość cechy użytkowej. Dzisiaj efekty takich markerów sumuje się przy pomocy modeli statystycznych i w rezultacie otrzymuje się tzw. bezpośrednią genomową wartość hodowlaną, która reprezentuje efekt genetyczny dla wszystkich cech (DGVdirect genomic value) i jest niezależna od metody tradycyjnej. Większą wiarygodność uzyskuje się dla cech z dużym współczynnikiem odziedziczalności jak produkcja mleka, który sięga 70%, a niższy dla takich cech jak płodność, które osiągają dzisiaj wartości poniżej 50%. Wyniki zwykle prezentuje się w formie indeksu nawiązując do formuły obowiązującej w danym kraju. Wszystkie zespoły, które rozpoczęły tego typu badania rozpoczynały od utworzenia banku DNA. Bank to przede wszystkim materiał genetyczny izolowany od buhajów posiadających ocenę wartości hodowlanej na córkach z wysoką powtarzalnością. Im więcej buhajów tym tworzona w ten sposób baza stanowić będzie bardziej wiarygodne i rzetelne źródło informacji do obliczeń. Buhaje z bazy po zgenotypowaniu stanowią tzw. bazę referencyjną do obliczeń genomowej wartości hodowlanej dla osobników tego samego gatunku w obrębie tej samej populacji niezależnie od wieku, płci, informacji rodowodowej i użytkowości własnej lub użytkowości określonej na potomstwie. Wśród krajów realizujących taki program należy wymienić USA, Kanadę, Francję, Niemcy, Holandię, Polskę, kraje skandynawskie, Irlandię, Australię i Nową Zelandię. Obserwuje się tendencję do łączenia wyników i tworzenia zespołów czyli próby łączenia tworzonych w tych krajach baz. Należy zaznaczyć że nie określono optymalnej wielkości takiej bazy. Niektóre z krajów dysponują bazą zawierającą kilka tysięcy buhajów, inne niewiele ponad tysiąc co uzależnione jest od wielkości programu hodowlanego, dostępności materiału od buhajów dzisiaj już nieużywanych czy kosztów utrzymania samego banku. Warto zaznaczyć, że w niektórych krajach pomimo dużej liczby buhajów Aktualności w bazie ciągle nie udaje się uzyskać satysfakcjonujących wyników i przedstawione obliczenia obarczane są dużymi błędami. Niezależnie od wielkości bazy dostępne dzisiaj mikromacierze w formie czipu mogą mapować 54 tysiące SNP co oczywiście nie odzwierciedla 100% informacji na temat wartości genomowej. Jaka będzie przyszłość i ile snipów zostanie odkrytych w przyszłości trudno dzisiaj określić. Powstają już nowe macierze zawierające kilkaset tysięcy SNP, co niewątpliwie przyczyni się do wzrostu wiarygodności tej oceny. Aby zwiększyć wiarygodność oceny łączy się dzisiaj genomową wartość hodowlaną z tradycyjną szacowaną wartością hodowlaną wolną od informacji genomowej (EBV-estimated breeding value) otrzymując kombinację obu tych wartości w postaci genomowo wzbogaconej oceny wartości hodowlanej (GEBV-genomic enhanced estimation breeding value). Porównując wszystkie dostępne metody szacowania wartości hodowlanej można stwierdzić, że genomowa wartość hodowlana daje wiarygodność wyceny o 20-35% wyższą niż wartości obliczone na podstawie rodowodu. Kombinacja genomowej wartości i tradycyjnego szacowania podwyższa wiarygodność o dodatkowe 5-10%. Jak wspomniano także w Polsce podjęto prace zmierzające do wprowadzenia tej metody do rutynowej praktyki hodowlanej. Już w 2004 roku powstał Polski Bank DNA Buhajów przy UWM w Olsztynie, w którym gromadzone są próbki DNA pozyskane od buhajów ze wszystkich krajowych spółek inseminacyjnych, a także od wielopokoleniowych rodzin buhajów, umożliwiając genotypowanie buhajów i ich potomstwa. Obecnie określono już genotyp ponad 1200 polskich buhajów co stanowi podstawę krajowego banku DNA i krajową bazę referencyjną. W trakcie są obliczenia statystyczne prowadzące do określenia tego nowego typu wartości hodowlanej. Takim narzędziem będącym połączeniem informacji genomowej i obserwacji fenotypowych pozwalającym na określenie efektów poszczególnych SNP są równania predykcji. Pierwsze wyceny już się pojawiają. Mają one obecnie charakter naukowy, lecz wkrótce mogą stać 3

4 Aktualności się podstawą do praktycznego wdrożenia tak, aby stały się elementem rutynowej oceny wartości hodowlanej bydła holsztyńsko-fryzyjskiego w Polsce. Problemem pozostaje tak zwana walidacja wyników czyli potwierdzenie wiarygodności genomowej wartości hodowlanej na osobnikach spoza populacji referencyjnej. Słabe spokrewnienie nowych osobników ocenianych z populacją referencyjną może znacznie obniżyć dokładność genomowej wartości hodowlanej. Dlatego istotne jest ciągłe rozszerzanie tej populacji i reestymacja efektów markerów, aby w sposób możliwie wierny odzwierciedlały aktualne sprzężenia między markerami a cechami użytkowymi. Prace nad genomową wartością hodowlaną będą trwały przez najbliższe kilka lat zanim ten nowy system oceny w pełni zostanie zharmonizowany z oceną tradycyjną i uzyska pełne zaufanie hodowców bydła. Wśród zalet nowej metody wymienić należy: - Możliwość wyceny bardzo młodych zwierząt w sposób bardziej precyzyjny niż na podstawie rodowodów rodziców co pozwoli kwalifikować buhajki do stacji produkcji nasienia w oparciu o dodatkowe informacje (dokonanie wyboru np. spośród pełnych braci). - Lepszy wybór matek buhajów oraz dawczyń zarodków i wzrost znaczenia jałówek w selekcji. - Relatywnie niski koszt genotypowania w porównaniu do tradycyjnej metody oceny na potomstwie (dzisiaj koszt zgenotypowania pojedynczej próby wynosi ok. 250 Euro). - Możliwość prowadzenia programu selekcji buhajów bez bezpośredniego odniesienia do wielkości populacji krów objętych oceną wartości użytkowej co dzisiaj limituje liczbę testowanych buhajów. - Zwiększenie rocznego postępu genetycznego m.in. poprzez skrócenie odstępu międzypokoleniowego i zwiększenie ostrości selekcji. - Wykorzystanie metody do oceny spokrewnienia w populacji lub wykrywania nosicieli defektów genetycznych. Podsumowując należy stwierdzić, że selekcja genomowa, która dzisiaj określana jest jako rewolucja w hodowli Nr 2 (Rok IV, nr 12) wkrótce stanie się standardem, głównie ze względu na przyspieszenie postępu w pracach hodowlanych. Składa się na to znaczne udoskonalenie ścieżki żeńskiej oraz udostępnienie nasienia młodych buhajów bez wyceny na potomstwie co jeszcze bardziej może przyspieszyć postęp genetyczny. Można oczekiwać, że zmianom ulegną metodyki dotychczasowych programów oceny i selekcji buhajów, przepisy regulujące hodowlę zarówno europejskie jak i krajowe, struktury organizacji prowadzących programy hodowlane, jak i marketing oferowanego na rynku nasienia. Z pewnością będzie się obserwować rozwój technologii służących do efektywnego wdrażania tej metody. Podkreślić należy jednak, że metoda ta wykorzystując dzisiejszą technologię może być najwyżej tak dokładna jak wycena buhajów na potomstwie, dlatego w najbliższym czasie ocena wartości użytkowej i jej wyniki ciągle będą podstawą do obliczeń wartości hodowlanej uzupełnianej coraz dokładniejszą oceną genomową. Opracował: dr Jarosław JĘDRASZCZYK SIMENTALSKA SELEKCJA GENOMOWA DONIESIENIA Z NIEMIEC Od dwóch lat hasłem, które najmocniej porusza hodowców bydła jest selekcja genomowa. W obrębie rasy holsztyńskiej w ciągu ostatnich dwóch lat miały miejsce bardzo intensywne prace i opracowano gotowy do zastosowania system selekcji genomowej. Z pewnością padnie pytanie: A co z rasą simentalską? Dlaczego o simentalach mówi się znacznie mniej niż o holsztynach? Obie strony doszły do wniosku, że selekcja genomowa ma sens tylko wtedy, gdy obydwa kraje nadal współpracują konsekwentnie nad kwestiami szacowania wartości hodowlanej i tym samym również nad selekcją genomową. Dzięki temu udało się w marcu 2010 r. przeprowadzić próbę losową dla ok. W przypadku simentali również intensywnie obserwowano rozwój selekcji genomowej jak również pracowano nad nią w asyście naukowej. Ponieważ w przypadku simentali nie istnieje tak silna rywalizacja z innymi krajami, których programy hodowli z selekcją genomową mogłyby być konkurencyjne, stowarzyszenia hodowców simentali postanowiły pracować nad rozwojem metody selekcji genomowej bez zbędnego pośpiechu. Z tego powodu intensywnie zajmowano się tym tematem w ciągu ostatnich dwóch lat w gremiach organizacji hodowców bydła simentalskiego w Niemczech w obrębie grupy roboczej południowoniemieckich organizacji hodowców i inseminacji bydła oraz w Austrii w obrębie grupy roboczej Austriackich Hodowców Bydła Simentalskiego. Czy w przyszłości do inseminacji będą jeszcze wykorzystywane buhaje oceniane na podstawie potomstwa np. Vanstein? Bardzo różnie ocenia się ewentualne reakcje hodowców simentali. 4

5 Czerwiec buhajów ocenianych na podstawie potomstwa z Niemiec i Austrii i na podstawie tych wyników można ustalić odpowiednie porównania wycen. Szkoleniowa próba losowa dla populacji bydła simentalskiego jest tak samo szeroka jak miało to miejsce w przypadku niemieckich holsztynów w sierpniu 2009 r. Równolegle z tym projektem opracowywano w ramach projektu Geno-Trac i dalszych badań naukowych w Niemczech i Austrii metody ustalania wartości szacunkowej dla selekcji genomowej, więc do dyspozycji jest już natychmiast odpowiednia metodyka ustalania wartości szacunkowej dla selekcji genomowej. Można założyć, że do sierpnia 2010 r. będą znane porównania wycen genomowych wartości hodowlanych dla wszystkich istotnych cech hodowlanych. Następnie planowana jest faza nieoficjalna, podczas której hodowcy, organizacje hodowlane oraz organizacje inseminacyjne będą mogły już korzystać z selekcji genomowej. Wartości te jednak nie będą oficjalnymi wartościami hodowlanymi i tym samym mogą być wykorzystywane tylko do wewnętrznej selekcji wstępnej. Od przebiegu fazy nieoficjalnej uzależniony jest moment, kiedy te wartości hodowlane staną się oficjalne. Jeżeli faza ta rozpocznie się bezproblemowo, wówczas możliwe będzie wczesne wdrożenie fazy oficjalnej. Według ostrożnych ocen planuje się obecnie, że oficjalne wdrożenie zostanie podjęte latem 2011 r. Ożywiona dyskusja podczas seminarium użytkowników Aktualności Równolegle z tymi decyzjami i rozwojem selekcji genomowej, w lutym 2010 r. przeprowadzono seminarium użytkowników, w którym udział wzięli zarówno przedstawiciele organizacji hodowlanych, inseminacyjnych oraz administracji państwowej ds. hodowli zwierząt jak również pojedynczy hodowcy. W ramach tego seminarium poinformowano wszystkich uczestników o aktualnym stanie rozwoju selekcji genomowej, a następnie w czterech grupach roboczych dyskutowano na temat skutków selekcji genomowej na przyszłość hodowli rasy simentalskiej. Udało się już na tym etapie wyłonić kilka punktów: Oczekuje się, że zmniejszy się ilość tzw. buhajów testowych o genomowych wartościach hodowlanych wykorzystywanych w stacjach inseminacyjnych. Ponadto oczekuje się, że współczynnik wiarygodności genomowych wartości hodowlanych w populacji simentali będzie nieco niższy niż w przypadku niemieckich holsztynów, co ma związek z efektywną wielkością populacji. Wnioski znane będą dopiero po przeliczeniu całej próby losowej i gdy dostępne będą również pierwsze szacunkowe wartości realizowanych współczynników wiarygodności. Według informacji zaangażowanych naukowców wzrost postępu genetycznego w całej populacji uwarunkowany jest przede wszystkim zmniejszeniem przedziału między generacjami w przypadku buhajów wykorzystywanych do inseminacji. Buhaje wykorzystywane do inseminacji byłyby stosowane nie w wieku 5 do 7 lat po uzyskaniu wartości hodowlanej z testu, lecz już w okresie wcześniejszym w obrębie 1,5 do 3 lat. Aprobata genomowych wartości hodowlanych przez hodowców bydła simentalskiego jest wielką niewiadomą w trakcie wprowadzania selekcji genomowej. Przedstawiciele organizacji inseminacyjnych byli zgodni, że genomowe wartości hodowlane stosowane będą z całą pewnością do wstępnej selekcji buhajów umieszczanych w stacjach inseminacyjnych i że ważnym efektem będzie możliwość zaoferowania rolnikom potencjału genetycznego o wyższym wskaźniku wiarygodności do szerszego zastosowania testowego niż do tej pory. Pomimo wielu niepewności najczęściej dyskutowaną ilością był procent inseminacji przeprowadzanych w przyszłości z młodymi genomowo wyselekcjonowanymi buhajami. Oceny w różnych grupach roboczych wynosiły od 25 do 50%, przy czym dopiero w przyszłości zobaczymy, jakie decyzje podejmą w rzeczywistości nasi rolnicy. Opracował: dr Johannes AUMANN, BVN GENOMOWA OCENA WARTOŒCI HODOWLANEJ Współpraca CREAVIA i MCB trwa już od ponad 10 lat. Obydwa przedsiębiorstwa zajmują się selekcją i doskonaleniem genetycznym pogłowia bydła czerwono-białego w swoich krajach. Realizując wspólny program oceny i selekcji buhajów obydwie organizacje musiały spojrzeć na nową sytuację, ponieważ już od roku we Francji dostępna jest genomowa ocena wartości hodowlanej (MAS) w wymiarze praktycznym, dzięki której prowadzona selekcja działa szybciej i bardziej wydajnie. Obecnie jesteśmy w stanie wcześniej poznać wartość genetyczną zwierząt. W kwietniu powtarzalność uzyskiwanych ocen wynosiła 0,5-0,55% i wkrótce może osiągność poziom 70%. Dlatego wcześniej zawarte umowy oraz praktyczne wprowadzenie genomiki we Francji zachęciły obu wymienionych partnerów do przemyślenia i rozwinięcia ich współpracy. Poniżej kilka aktualnych informacji przekazanych przez prowadzącego program dla bydła czerwono-białego we Francji Oliviera Catrosa. Dzisiaj uzyskiwana powtarzalność na poziomie 0,5-0,55% odpowiada wiarygodności wyceny wartości hodowlanej krowy po trzech laktacjach. Taką powtarzalność uzyskuje buhaj, którego wartość hodowlana wyceniona została na ok. 15 córkach. Dzięki temu możemy łatwiej zdecydować, które z młodych buhajów powinny trafić do testu potwierdzającego genomową wartość hodowlaną. Łatwiejszy jest także wybór spośród jałówek na matki buhajów. Poprzez skrócenie okresu pomiędzy kolejnymi pokoleniami i względnie wysoką powtarzalność uzyskujemy postęp genetyczny. Wybrane jałówki poddawane będą intensywnemu embriotransferowi. W czerwcu tego roku wiarygodność oceny genomowej we Francji wzrośnie z dwóch powodów: - EUROGENOMICS: do tej pory podstawą do obliczania indeksu na podstawie genomu była baza referencyjna na poziomie 3500 zgenotypowanych buhajów posiadających ocenę wartości hodowlanej potwierdzoną na córkach. Za kilka tygodni baza zostanie powiększona do buhajów z różnych krajów (Holandia, Niemcy, Francja, Dania, Szwecja, Finlandia). Tak powiększona baza pozwoli uzyskać powtarzalność na poziomie 0,65-0,75%. - Zmianie ulegną wykorzystywane czipy (np. firmy Illumina) analizujące dziś SNP liczba analizowanych SNP może wzrosnąć do Wszystkie te informacje oznaczają, że w niedalekiej przyszłości poznamy wartość genetyczną młodych jałówek uzyskując informację jakiej wcześniej nie mieliśmy i podobnie wartość bu- 5

6 Aktualności Volestar baza genetyczna krów różnice hajów z tą samą niezawodnością co zwierząt szacowanych w sposób tradycyjny czyli w wieku 5-6 lat. Gdyby rozważyć przykład buhaja Volestar z jego dzisiejszą wiarygodnością wyceny i liczbą córek należy wziąć pod uwagę, że różnica pomiędzy jego wartością indeksu ISU, a przeciętną wartością dla bazy krów wynosi 38 punktów. Gdyby w roku 2006 (w którym Volestar mógł produkować już nasienie) technologia była tak zaawansowana jak dzisiaj postęp byłby znacznie większy uwzględniając fakt, że wtedy średni indeks ISU krów był na znacznie niższym poziomie niż dzisiejsza baza. Nr 2 (Rok IV, nr 12) Im większa różnica tym szybszy postęp genetyczny w populacji żeńskiej, ponieważ postęp wynika z różnicy pomiędzy indeksem w tym wypadku Volestara a indeksem przedstawiającym średnią dla populacji. Obecnie zamierzamy testować młode buhaje o znanej genomowej wartości hodowlanej potwierdzając tą informację w tradycyjnym teście. Hodowcy otrzymają jedynie informację ogólne o buhaju tzn. w której grupie cech szczególnie ważnych dzisiaj dla hodowcy znajduje się buhaj: kg mleka, % białka, wymię, komórki somatyczne, nogi i racice, płodność, pokrój. Przekazujemy informację inseminatorom o trzech najlepszych cechach danego buhaja, więc jeżeli hodowca wskazuje, że jest zainteresowany testowaniem, ale interesuje go buhaj z dobrym indeksem dla wymienia i komórek somatycznych, to inseminatorowi łatwiej zaoferować odpowiedniego buhaja, a tym samym zwiększyć wartość genetyczną stada dla wskazanej przez hodowcę cechy Informuje Olivier. Z czasem im szybciej będzie rosła powtarzalność oceny genomowej tym więcej informacji będzie dostarczanych dla hodowcy. Oto krótka charakterystyka buhajów ze wspólnego programu Creavia i MCB, które ze znaną wartością genomową jako młode buhajki trafiły do Krasnego. Wkrótce przedstawione zostaną hodowcą, którzy udostępniają swoje stada do testu! ELWIS syn Spencera z hodowli, z której pochodzi Sting. Prababka Sylwia była czempionem na SPACE w 2008 roku. Również Elwis odznacza się dobrą produkcją i pokrojem. Siostra Elwisa została sprzedana na ostatnim SPACE jako pierwsza z oceną genomową. ELIOT jeden z pierwszych synów Ruleada pochodzącego ze znakomitej hodowli, z której pochodzi Sting. Prababka Eliota Sylwia została czempionem na wystawie SPACE 2008 roku. Eliot jest znakomitym połączeniem produkcji i pokroju. DEXTER syn popularnego holenderskiego buhaja Spencera z krótkiej i interesującej krzyżówki genetycznej: Spencer x Classic x Goldstar x Zandstar o dobrej produkcji i pokroju. Matka Vahinee jako jałówka była czempionem na wystawie krajowej w 2006 roku. ESSIEN syn buhaja numer jeden we Francji Stinga i czempionki zeszłorocznego SPACE Chipi pochodzącej z bardzo dobrej hodowli krów o wysokiej produkcji i doskonałej płodności. Jej matka Vive jako młoda krowa została czempionem na SPACE

7 Czerwiec 2010 Aktualności ETO syn buhaja numer jeden we Francji Stinga i czempionki zeszłorocznego SPACE Chipi pochodzącej z bardzo dobrej hodowli krów o wysokiej produkcji i doskonałej płodności. Jej matka Vive jako młoda krowa została czempionem na SPACE ELITE buhaj pochodzący ze znakomitej hodowli o wysokiej produkcji i dobrym pokroju. Krzyżówka bardzo dobrych cech przekazywanych przez buhaje (wymię, mleko, komórki somatyczne) LAWN BOY x LICHTBLICK x TULIP DEAP buhaj pochodzący ze znakomitej krzyżówki Lypolla (mleko) i Kiana (pokrój). Matką buhaja jest Barbara pochodząca z jednego z najlepszych stad krów we Francji. DENVER bardzo dobra krzyżówka buhaja Tocar x Lichtblick x Lightning. Rodzina z której pochodzi Denver odznacza się bardzo dobrym pokrojem i produkcją. Matka Bermudes i jej pełna siostra Bora otrzymały bardzo dobre oceny i zostały sklasyfikowane na 87 punktów. Odznaczają się dużą produkcyjnością. Bora została czempionem na wystawie w Paryżu tegorocznej zimy. ENORME syn Stinga odznaczający się wysoką produkcją, pokrojem i wartością hodowlaną dla komórek somatycznych. DYPOLL buhaj pochodzący ze znakomitej krzyżówki Lypolla (mleko) i Kiana (pokrój). Matką buhaja jest Barbara pochodząca z jednego z najlepszych stad krów we Francji. Opracował: Oliver CATROS CREAVIA France Tłumaczenie: mgr inż. Jakub CYGAN 7

8 Aktualności Nr 2 (Rok IV, nr 12) MO LIWOŒÆ ZASTOSOWANIA RÓ NYCH TECHNIK REPRODUKCYJNYCH W GENOMOWEJ SELEKCJI BYD A W ciągu ostatnich dziesięcioleci postęp badań w zakresie fizjologii rozrodu i rozwoju biotechnik reprodukcyjnych bazujących na zarodkach, pozwolił stworzyć niemal kompletny zestaw narzędzi łączący te techniki stosowane najczęściej dla celów komercyjnych lub w programach genetycznego doskonalenia. Niezależnie od tego, czy są one stosowane pojedynczo czy w połączeniu, na ich rozwój oddziałuje wiele różnych czynników, włączając w to etyczną akceptację tego zagadnienia, wymagania konsumentów, czy zmiany w regulacjach prawnych. Techniki te prezentują dziś różne stopnie skuteczności, a dla większości z nich można oczekiwać w przyszłości dalszego doskonalenia. Postęp selekcji genomowej w ostatnim czasie indukuje gwałtowne zmiany w sposobie prowadzenia programów genetycznego doskonalenia. W ciągu ostatnich kilku lat selekcja wspomagana markerami (MAS) oparta była na analizie ograniczonej liczby markerów dla niewielu cech ilościowych. Selekcja ta została wprowadzona do użycia poprzez połączenie tej pierwszej informacji genomowej z konwencjonalnymi indeksami wynikającymi z genetyki ilościowej. Postęp w wiedzy o genomie bydlęcym i analizie DNA, razem z udoskonaleniem wiedzy o pozycji markerów, które są sprzężone z genami będącymi przedmiotem zainteresowania, pozwoliły firmom genetyczno-hodowlanym wykorzystywać już dziś (lub w bardzo bliskiej przyszłości) tysiące markerów genetycznych w selekcji zwierząt. Ewolucja technik genomicznych umożliwi prawdopodobnie użycie kompletu informacji genomowej do celów selekcyjnych w najbliższych latach. Z powodu obecnych i oczekiwanych w przyszłości zmian w organizacji selekcji i w związku z potrzebą łączenia faktów, zainteresowanie różnymi technikami reprodukcji stosowanymi dziś w celach komercyjnych i w programach genetycznych powinno zyskać nowe spojrzenie. Nowe potrzeby programów selekcyjnych opartych na genomowaniu Sztuczna inseminacja (AI), MOET (wielokrotna owulacja, pozyskiwanie i transfer embrionów) i/lub - w zależności od kraju - pobieranie oocytów połączone z produkcją zarodków in vitro (OPU-IVP) (OPU-pozyskiwanie oocytów od żywych zwierząt), (IVP-pozyskiwanie zarodków z oocytów w warunkach laboratoryjnych) są dziś wykorzystywane do tworzenia przyszłych ojców następnego pokolenia, selekcjonowanych dzisiaj poprzez bardzo efektywne, ale kosztowne programy selekcji opartej na ocenie potomstwa. Można przewidzieć, że zastosowaniu bardzo skutecznej selekcji genomowej towarzyszyć będą zmiany, ponieważ potrzeby i organizacja programów selekcyjnych będą zupełnie inne. 1. Ze względu na jego koszt i fakt, że wartość genetyczna otrzymanych w przyszłości ojców będzie znana z wystarczającą precyzją na podstawie analiz genomowych, testowanie na podstawie potomstwa może zostać ograniczone lub nawet wstrzymane. Pytania mogą dotyczyć potrzeby utrzymywania wspólnej bazy referencyjnej dla kilku krajów by oceniać zmiany indukowane przez selekcję genomową, ale sam trend wygląda na nieodwracalny. 2. Jedną z najważniejszych cech nowych procedur selekcyjnych będzie znaczący wzrost liczby kandydatów poddawanych selekcji genomowej, aby maksymalizować szanse otrzymania interesujących osobników, które zostaną pozytywnie wycenione dla dużej liczby cech. Sposób wyprodukowania tej dużej liczby zwierząt staje się najistotniejszą kwestią. Gdyby utrzymywać te kandydujące do oceny osobniki w gospodarstwach lub stacjach, ilość pracy terenowej byłaby jeszcze większa niż dziś i powodowałaby wysokie koszty logistyczne. 3. Razem ze wzrostem liczby kandydatów powstanie potrzeba optymalizacji wykorzystania zmienności genetycznej a kandydaci będą musieli pochodzić po rodzicach o różnym pochodzeniu (maksimum rodzin wewnątrz rasy). W tym samym czasie hodowla powinna zostać zorganizowana w sposób umożliwiający maksymalizację zmienności kolejnego pokolenia. 4. W staraniach o udoskonalenie licznych cech poprzez selekcję genomową, wiedza o związkach między informacją genomową a kryteriami fenotypowymi będzie najbardziej istotna. Fenotypowanie (model zwierzęcia do którego dążymy z dużą liczbą ocenianych cech) będzie wąskim gardłem w osiągnięciu tego zamierzenia. Jako konsekwencja pojawi się potrzeba badań dążących do fenotypowania nowych istotnych cech i/lub zwiększenia precyzji fenotypowania już badanych cech (na przykład by monitorować lepiej cechy produkcyjne i reprodukcyjne). 5. Dużym ograniczeniem dla szerokiego stosowania selekcji genomowej poza organizacjami i firmami hodowlanymi, jest potrzeba zastosowania specjalistycznych systemów zdolnych do interpretacji wyników otrzymywanych z analizy kilku tysięcy do setek tysięcy markerów. Pytanie które się pojawia brzmi jaki będzie sposób dostępu do tych danych. Wykorzystanie biotechnik w rozrodzie Sztuczne unasienianie prowadzone jest na skalę praktyczną od blisko 60 lat, jednak w kontekście nowych metod oceny wartości hodowlanej, sama sztuczna inseminacja bez dodatkowych biotechnik wydaje się być niewystarczająca do uzyskania wystarczającej liczby zwierząt w krótkim okresie czasu. Skuteczność MOET-u i OPU-IVP sprawia, że metody te będą miały dużo większe znaczenie w produkcji dużej liczby zwierząt do genotypowania. Seksowanie zarodków może być wykorzystane w bardzo małym stopniu w trakcie procesu analizy genomowej. Jednocześnie, seksowanie nasienia charakteryzuje się umiarkowanym zainteresowaniem zarówno hodowców jak i organizacji hodowlanych ciągle nie daje się uniknąć obecnych ograniczeń tej techniki w programach selekcyjnych z powodu dużej liczby nasienia, które jest wybrakowane oraz indywidualnej przydatności nasienia buhajów do seksowania w czasie obróbki cytometrycznej. Gdyby zastanowić się nad potrzebą zmaksymalizowania zmienności genetycznej to klonowanie czyli produkcja genetycznie identycznych osobników nie jawi się dziś jako interesujące narzędzie w pracy nad tworzeniem szkieletów programów genetycznych. Jednakże, pomijając programy selekcyjne prowadzone przez stowarzyszenia hodowlane, indywidualni rolnicy, którzy mogą uzyskać dostęp do selekcji genomowej, mogą być 8

9 Czerwiec 2010 zainteresowani powieleniem swoich najlepszych zwierząt poprzez klonowanie - w krajach, które zezwalają na ten proces. Niektóre sytuacje mogą doprowadzić do próby wykorzystania transgenezy czyli możliwość zmiany organizmu poprzez wprowadzanie genów z zewnątrz, jednakże takie techniczne rozwiązania napotkają silne etyczne ograniczenia w odniesieniu do tej metody. Wszystkie te metody mogą doprowadzić organizacje hodowlane do całkowitej kontroli produkcji zwierząt selekcjonowanych genomowo. To prawdopodobnie wzmocni wykorzystanie technik reprodukcji opartych o zarodki - MOET i IVP stosowanych w stacjach w celu urodzeń uprzednio wyselekcjonowanych zwierząt, wewnątrz danej struktury/firmy a nie na fermie. W tym kontekście, sukces selekcji na podstawie materiału zarodkowego przed transferem może być dużo bardziej znaczący dla organizacji hodowlanych. Dlaczego selekcja na podstawie materiału zarodkowego? Zainteresowanie genotypowaniem zarodkowym (embryo typing, analiza genomu zarodka po biopsji) omawiane było jeszcze przed pojawieniem się nowych technik selekcji genomowej. Dość wcześnie znaleziono korzyści z analizy embrionów pod kątem kilku cech jednocześnie. Oczekiwano, że genotypowanie i stosowanie wczesnej selekcji będzie sposobem na skrócenie odstępu międzypokoleniowego, oraz będzie ograniczało koszty produkcji dużej liczby cieląt i późniejszego testowania na potomstwie, które było potrzebne do przeprowadzenia selekcji wielocechowej. Dziś, potencjalne korzyści z łączenia produkcji zarodków i genotypowania są nawet większe, biorąc pod uwagę zapotrzebowanie selekcji genomowej opartej na maksymalnej liczbie kandydatów o różnym pochodzeniu by zabezpieczać zmienność genetyczną. Aby spełnić te wymogi, z powodu wydajności intensywnych technik reprodukcji opartych o zarodki, jest stosunkowo łatwo zwiększyć liczbę kandydatów poprzez zwiększenie liczby płukań w MOET. Liczbę produkowanych zarodków można także zwiększyć nawet dwu-, trzykrotnie poprzez zastosowanie powtarzanych procedur OPU-IVP, które niosą dodatkowe korzyści zwiększając zmienność genetyczną - pod warunkiem, że różne buhaje będą używane do różnych sesji OPU, lub nawet w trakcie (wewnątrz) sesji. Produkowanie większej liczby zarodków jest dziś naprawdę możliwe, ale istnieją liczne ograniczenia dla narodzin bardzo dużej liczby kandydatów, którzy mieliby być genotypowani po urodzeniu. Jednym z wąskich gardeł, na które napotykają organizacje hodowlane jest ograniczona dostępność biorczyń. Jest to wzmocnione przez fakt, że skuteczność embriotransferu jest znacznie niższa przy użyciu krów zamiast jałówek jako biorczyń. Co więcej, powstaną wysokie koszty w wyniku przenoszenia do dużej liczby biorczyń utrzymywanych podczas ciąży aż do urodzenia potomstwa. Z tych powodów, genotypowanie zarodków i selekcjonowanie ich przed transferem jawi się jako kuszący scenariusz zwiększający szansę na znalezienie interesujących osobników pod względem wielu cech. Wyniki genotypowania zarodków Co do wyników odnotowanych w literaturze genotypowanie zarodkowe zostało wykonane na ograniczonej liczbie markerów. Peippo i współautorzy wykazali, że możliwe było genotypowanie zarodkowych tkanek po biopsji na ograniczonej liczbie mikrosatelitów i następnie otrzymanie ciąży po transferze zarodków poddanych biopsji. Podobnie, Guignot i wsp., 2008, donoszą o możliwości zastosowania genotypowania zarodków dla bardzo ograniczonej liczby markerów by np. monitorować wrażliwość na niektóre choroby genetyczne sprzężone z płcią. Wnioski W niniejszym kontekście ukazuje się imponujący postęp w zastosowaniu selekcji wspomaganej markerami. Jednocześnie motywuje to rozwój i zastosowanie kompletu intensywnych technik reprodukcyjnych razem z genotypowaniem zarodkowym co w przyszłości przyniesie bardzo znaczące korzyści organizacjom hodowlanym zdolnym do skutecznego monitorowania wszystkich tych technik. Jest jasne, że pojawienie się nowych metod przydatnych w selekcji genomowej sprawi, że wszystkie ulepszenia związane z produkcją zarodków in vivo i in vitro oraz technikami związanymi z tą produkcją, staną się bardzo atrakcyjne dla organizacji hodowlanych i przedsiębiorstw chcących zwiększyć tak bardzo jak to możliwe korzyści z selekcji genomowej. Słownik pojęć Aktualności OPU/IVP (Ovum Pic Up/In vitro production) jest jednym ze sposobów, który pozwala na skrócenie czasu realizacji założeń genetycznych programu hodowlanego. Metoda ta polega na aspiracji niedojrzałych oocytów z pęcherzyków jajnika pod kontrolą wprowadzonej do pochwy głowicy ultrasonografu. Po urodzeniu a nawet już w życiu płodowym cieliczek jajniki zawierają bardzo dużą liczbę oocytów ok. 200 tysięcy. Wiadomo że tylko niewielka liczba komórek w normalnych warunkach ulega zapłodnieniu, dlatego dokonuje się ich aspiracji z pęcherzyków o średnicy ponad 2 mm, co gwarantuje odpowiednie stadium rozwoju takiego pęcherzyka. Podczas jednego zabiegu można uzyskać 8-10 oocytów. Zabieg jest nieszkodliwy dla dawczyń i trwa około minut. Dojrzewanie oocytów wymaga specjalnej hodowli po czym dokonuje się zapłodnienia nasieniem wybranego rozpłodnika i in vitro doprowadza się je do stadium blastocysty, zamrażanej i gotowej do przeniesienia do biorczyni. Klonowanie somatyczne jego istotą jest możliwość uzyskiwania identycznych osobników, których wzorem, matrycą, mogą być zwierzęta w różnym wieku, od płodu poczynając, a na osobniku dorosłym kończąc. Oznacza to, że możemy uzyskać zwierzę identyczne pod względem genetycznym ze zwierzęciem charakteryzującym się pożądanymi, wyjątkowymi cechami. Klonowanie zarodkowe polega na uzyskiwaniu genetycznie identycznych osobników z jednego zarodka, jest więc kopiowaniem organizmu w bardzo wczesnym stadium jego rozwoju, kiedy trudno określić jednostkowe, osobnicze cechy takiego klonu. MOET (multiple ovulation and embryo transfer) technika przyczyniająca się do zwiększenia zdolności rozrodczych samic poprzez hormonalną superowulację a następnie pozyskiwanie i przenoszenie zarodków. Opracowali: mgr inż. Anna ZAJĄC dr Jarosław JĘDRASZCZYK na podstawie artykułu: Combined use of reproductive technologies for genomic selection in the bovine P. Humblot 9

10 Aktualności Nr 2 (Rok IV, nr 12) PERSPEKTYWY ROZWOJU RAS MIÊSNYCH W POLSCE Chciałbym się z Państwem podzielić swoimi przemyśleniami na temat bydła mięsnego w naszym kraju. Nikt nie ma wątpliwości, że ten kierunek produkcji będzie się rozwijał, ale jakie będzie tempo rozwoju to trudno powiedzieć. Na początek jednak chciałbym przybliżyć Państwu działania organizacji, której jestem Prezesem. Polski Związek Hodowców i Producentów Bydła Mięsnego podejmuje strategiczne działania związane z hodowlą i produkcją wołowiny poprzez wspieranie hodowli bydła i produkcji wołowiny, podejmuje zadania w hodowli bydła i produkcji wołowiny o charakterze regionalnym lub ogólnokrajowym, przyjmuje programy hodowlane i koordynuje ich realizację. Ponadto współpracuje z organizacjami i instytucjami krajowymi zajmującymi się inseminacją bydła. Współpracuje z organizacjami międzynarodowymi zajmującymi się problematyką oceny użytkowości hodowli zwierząt i inseminacją. Związek promuje wysoką jakość produktu poprzez organizowanie na wystawach, pokazach hodowlanych degustacji polskiej wołowiny. Stosowany powszechnie w naszej organizacji system informatyczny BOS analizuje dane uzyskane od hodowców. System ten gromadzi informacje archiwalne i bieżące. Wszystkie funkcje i algorytmy stosowane w ramach systemu BOS są zgodne z obowiązującym Regulaminem Prowadzenia Oceny Wartości Użytkowej Bydła Mięsnego. Mając internetowe połączenie nasi selekcjonerzy z dowolnego miejsca mogą wywołać adres serwera i stać się jego użytkownikiem. Ponieważ kwestie ekonomiczne obok hodowlanych zawsze były ważnym obiektem zainteresowań Zarządu Związku zostało powołane Biuro Handlowe, które poprzez nowoczesne usprawnienia dotyczące obrotu rasami mięsnymi, skutecznie pomaga hodowcom w sprzedaży zwierząt. Nasza codzienność to przede wszystkim prowadzenie ksiąg hodowlanych dla bydła ras mięsnych, oceny wartości użytkowej i selekcji materiału zarodowego. Wspólnie z Instytutem Zootechniki zajmujemy się oceną wartości hodowlanej buhajów ras mięsnych. Ocena dokonywana jest u hodowców przy pomocy najnowocześniejszych technik połączonych z pomiarami zoometrycznymi. Szczegółowe wyniki oceny i ranking buhajów przedstawiony jest na naszej stronie www. Wreszcie hodowcy mają możliwość porównania buhajów pochodzących z różnych stad i mogą wybrać do swego stada samca, którego parametry spełniają oczekiwania. Dzięki uszlachetnianiu krajowego pogłowia przez import wartościowych genetycznie krów i buhajów uzyskujemy materiał zarodowy wykorzystywany również w inseminacji. Zorganizowane w czterech oddziałach biura regionalne i zatrudnieni selekcjonerzy mają stały kontakt z hodowcami bydła ras mięsnych. Współpraca z hodowcami to priorytet ich działania w wykonywaniu statutowych obowiązków dotyczących między innymi ustalania masy zwierzętom, przemieszczeń czy doradztwa. Hodowca po każdej wizycie selekcjonera powinien być jeszcze bardziej przekonany do trafnego wyboru obranego kierunku produkcji, bo nasz selekcjoner to przede wszystkim doświadczony zootechnik, który ma służyć hodowcy swą fachowością przy podejmowaniu trudnych hodowlanych decyzji. Związek organizuje szkolenia do hodowców dotyczących między innymi najnowszych osiągnięć hodowli zagranicznej, hodowcy mają możliwość zapoznania się z aktualnymi cenami zakupu i zbytu materiału hodowlanego, czy lepiej zrozumieć aktualne problemy naszego sektora. Zdajemy sobie sprawę, że praca hodowlana w bydle mięsnym wymaga spojrzenia globalnego tj. całościowego i z dużym rozsądkiem. Produkt finalny naszego działania to najwyższej jakości wołowina i to chcemy w bydle mięsnym poprawić. Konsument oczekuje by był on tani, hodowca chce by uzyskać go w najkrótszym czasie i za niewielkie pieniądze. I choć te elementy są ze sobą sprzeczne to naszą rolą jest patrzeć na nie jednocześnie. Każdy z Państwa doskonale zdaje sobie sprawę z tego, jaka jest różnica między wołowiną kulinarną, a naszą tradycyjną uzyskaną w efekcie krzyżowania mlecznego bydła. Nie muszę Państwa przekonywać, że wołowina kulinarna jest produktem wyjątkowym i zadaniem Polskiego Związku Hodowców i Producentów Bydła Mięsnego jest zadbanie, by produkt ten zagościł powszechnie na naszych polskich stołach. Akcja promocyjna prowadzona jest przede wszystkim przez nasz Związek, ale inne podmioty włączyły się w nią aktywnie. Zatem naszym zadaniem, zadaniem Polskiego Związku Hodowców i Producentów Bydła Mięsnego jest wzrost podaży dobrej wołowiny co najmniej kilkakrotnie. Nie uzyskamy tego celu w inny sposób niż wzrost pogłowia bydła mięsnego. Ponieważ dobry produkt musi być jednocześnie produktem ekologicznym i dostarczanym przez zwierzęta zgodnie z ich fizjologicznymi możliwościami to czy możemy pozwolić na wzrost pogłowia bydła mięsnego w Polsce? UWAŻAM, że TAK. Mówimy o przeżuwaczach, czyli o organizmach, które są przygotowane dzięki swemu układowi trawiennemu do wykorzystywania tych składników pasz, które pozostają niedostępne dla zwierząt monogastrycznych. Mówimy o włóknie, którego rozkład w żwaczu jest duży i waha się od 40 do 80%. Mając w Polsce tak dużą powierzchnię użytków zielonych, z których można uzyskać siano musimy nastawić się na przeżuwacze w chowie ekstensywnym, a do tych celów bydło ras mięsnych pasuje idealnie. Zatem zwiększając pogłowie bydła mięsnego nie tylko zwiększymy podaż wołowiny wspaniałej jakości, ale przyczynimy się do właściwego utrzymania i wykorzystania trwałych użytków zielonych. Nie możemy też zapominać o tym, że koszenie pastwisk i łąk sprzyja ochronie wielu gatunków ptaków i ssaków. Bez takich globalnych działań może zniknąć z naszych pól pięknie odzywający się derkacz, czy dzielnie walczący batalion. Zatem utrzymujmy przeżuwacze w systemie ekstensywnym i kośmy pastwiska. Opracował: lek. wet. Bogdan KONOPKA Prezes PZHiPBM 10

11 Czerwiec 2010 Aktualności STAN HODOWLI BYD A RASY POLSKIEJ HOLSZTYÑSKO- FRYZYJSKIEJ ODMIANY CZERWONO-BIA EJ W POLSCE Bydło czerwono-białe w okresie obowiązywania rejonizacji ras w Polsce utrzymywane było na południu Polski (Dolny Śląsk i Opolszczyzna). Tam też powstały pierwsze ośrodki hodowli zarodowej, których celem była produkcja materiału hodowlanego w celu doskonalenia populacji masowej. Do lat 80-tych stanowiło ok. 10% krajowej populacji bydła. Zmiany gospodarcze zachodzące od lat 80-tych znacząco wpłynęły na stan ilościowy krów czerwono-białych w kraju. W roku 1979 oceną wartości użytkowej objętych było krów i była to ich największa ilość odnotowana w powojennej Polsce (Juszczak i wsp.,1986). Od tego momentu pogłowie systematycznie się zmniejszało, w roku 2007 w oborach ocenianych odnotowano krów. W roku 2009 oceną wartości użytkowej objętych było krów, co stanowi ok. 3% populacji ocenianej w kraju. Do lat 70-tych, zgodnie z ówczesnymi założeniami, rasę doskonalono w kierunku użytkowości mięsno-mlecznej. W roku 1974 sprowadzono do Polski nasienie buhaja amerykańskiego Hayssen Royal Red (100% hf czerwono-biały) z przeznaczeniem dla POHZ w Głogówku. Celem krzyżowania była poprawa cech użytkowych, a także wyrostowości i budowy wymion Tab. 1 Wielkość populacji i przeciętne wydajności krów ocenianych odmiany* czerwono-białej w latach (wszystkie sektory) Rok oceny Przeciętna liczba krów % udział czb w populacji mleko kg Przeciętna wydajność od 1 krowy tłuszcz kg % tłuszczu białko kg % białka ,9 5, ,92 bd. bd ,1 5, , , , , , ,8 3, , , ,4 3, , , ,0 2, , , ,3 2, , ,35 * do roku 2004 rasa czerwono-biała, od 2005 rasa polska holsztyńsko-fryzyjska odmiana czerwono-biała Tab. 3 Wielkość populacji i przeciętne wydajności krów ocenianych odmiany* czerwono-białej w latach (sektor prywatny) Rok oceny Przeciętna liczba krów mleko kg Przeciętna wydajność od 1 krowy tłuszcz kg % tłuszczu białko kg % białka , ,93 bd. bd , , , , , , , , , , , , , , , , , ,34 * do roku 2004 rasa czerwono-biała, od 2005 rasa polska holsztyńsko-fryzyjska odmiana czerwono-biała Największy spadek ilości krów czerwono-białych nastąpił w sektorze publicznym, do którego zaliczane są spółki skarbu państwa przedsiębiorstwa o znaczeniu strategicznym dla hodowli bydła. O ile przed rokiem 2000 spadek był spowodowany głównie likwidacją obór, to po tym roku jego główną przyczyną jest krzyżowanie wypierające krów czerwono-białych z buhajami czarno-białymi, także w spółkach ANR. w ośrodku będącym w tamtych latach jednym z głównych producentów materiału hodowlanego, w tym buhajów dla SHiUZ. Od tego momentu udział krwi hf w populacji systematycznie wzrastał, głównie w stadach zarodowych, gdzie krzyżowanie najczęściej miało charakter wypierający. W konsekwencji zmieniały się genotypy buhajów krajowych, których nasienia używano w inseminacji. W chwili obecnej dolew krwi hf u buhajów wycenionych przekracza 85%, natomiast u testowanych 90%. W roku 2005 nastąpiło połączenie ras czarno- i czerwonobiałej w jedną rasę polską holsztyńsko-fryzyjską przypieczętowując tym doskonalenie bydła czerwono-białego w kierunku jednostronnie mlecznym. W tab.1,2,3 przedstawiono zmiany w wielkości populacji krów ocenianych w latach Tab. 2 Wielkość populacji i przeciętne wydajności krów ocenianych odmiany* czerwono-białej w latach (sektor publiczny) Rok oceny Przeciętna liczba krów Przeciętna wydajność od 1 krowy mleko kg tłuszcz kg % tłuszczu białko kg % białka , ,92 bd. bd , , , , , , , , , , , , , , , , , ,36 * do roku 2004 rasa czerwono-biała, od 2005 rasa polska holsztyńsko-fryzyjska odmiana czerwono-biała W roku 2009 w sektorze publicznym odnotowano 2248,4 krów, z czego ok znajduje się w gospodarstwach Ośrodka Hodowli Zarodowej w Głogówku i Stadniny Koni w Prudniku. W sektorze prywatnym systematycznie przybywa krów RW, przy czym wzrost następuje w województwach Polski centralnej i północnej. Przeciętna wydajność jednostkowa w roku 2009 wyniosła 6465 kg mleka przy 4,17% tłuszczu i 3,35% białka. Na przestrzeni 19 lat wzrost wydajności wyniósł 2279 kg mleka (120 kg na rok). W oborach sektora publicznego w roku 2009 uzyskano przeciętną wydajność jednostkową 7796 kg mleka przy 3,96% tłuszczu i 3,36% białka, natomiast w sektorze prywatnym wydajność jednostkowa była niższa i wynosiła 6258 kg mleka przy 4,21% tłuszczu i 3,34% białka. W tab. 4 przedstawiono zmiany zachodzące na terenie Polski pod względem liczby krów czerwono-białych w oborach ocenianych. W dalszym ciągu największy spadek występuje w województwach z tradycjami w hodowli bydła RW (opolskie i śląskie). Na Dolnym Śląsku spadek wynika z wydzielenia części populacji do stad zachowawczych rasy polskiej czerwono-białej (ZR) w starym typie użytkowym. 11

12 Aktualności Nr 2 (Rok IV, nr 12) Tab. 4 Przeciętna ilość krów ocenianych odmiany* czerwono-białej wg województw w latach Województwa * 2007* 2008* 2009* polska czerwono-biała Lubelskie 148,9 358,9 514,2 528,0 603,9 599,1 3,6 3,6 5,1 Łódzkie 92,3 125,6 160,9 225,9 277,1 314,3 Małopolskie 2121,0 1915,0 1483,1 1615,2 1650,9 1611,5 572,7 1010,5 1356,1 1997,4 Mazowieckie 331,3 579,6 891,1 1010,7 1337,4 1576,2 8,0 14,6 10,8 10,9 Podkarpackie 451,9 435,7 422,4 415,3 460,3 457,6 23,9 40,8 49,7 71,2 Podlaskie 570,3 834,7 988,2 1302,7 1795,7 2186,1 49,7 62,5 59,0 76,4 Świętokrzyskie 54,3 77,7 105,1 118,8 137,3 138,4 4,2 4,5 3,5 1,6 RO Parzniew 3770,0 4327,2 4565,0 5216,6 6262,6 6883,2 658,5 1136,5 1482,7 2162,6 Dolnośląskie 2583,0 2411,0 1818,4 1965,4 1970,0 1807,4 624,0 656,8 640,6 682,7 Lubuskie 175,5 134,4 140,8 146,5 135,7 122,3 Opolskie 8020,6 7353,3 6197,8 6070,5 5723,9 5258,2 172,3 170,9 129,8 105,2 Śląskie 1696,7 1657,7 1398,2 1313,0 1219,6 1117,1 101,7 195,3 152,4 147,9 Wielkopolskie 41,8 190,7 275,4 353,0 426,4 504,0 RO Poznań 12517, ,1 9830,6 9848,4 9475,6 8809,0 898,0 1023,0 922,8 935,8 Kujawsko-Pomorskie 52,8 90,4 151,1 195,1 262,4 320,3 3,4 Pomorskie 13,4 17,7 18,8 24,2 39,4 50,5 Warmińsko-Mazurskie 125,5 270,5 408,6 426,5 511,6 522,4 Zachodniopomorskie 24,8 44,9 60,1 82,6 142,4 130,9 RO Bydgoszcz 216,5 423,5 638,6 728,4 955,8 1024,1 3,4 Polska 16504, , , , , ,3 1556,5 2159,5 2406,0 3101,8 * w roku 2006 otwarto księgi dla rasy polskiej czerwono-białej (ZR) wydzielając do nich część krów z populacji phf odmiana czerwono-biała Równocześnie następuje wyraźny trend rozprzestrzeniania się bydła czerwono-białego na północ i wschód Polski. Na terenie Rejonu Oceny Bydgoszcz w latach jego ilość wzrosła ponad czterokrotnie. Systematycznie przybywa krów czerwono-białych w Rejonie Oceny Parzniew (w 2009 oceniano 6883 krowy), w Rejonie Oceny Poznań systematycznie ich ubywa w roku 2009 oceniano 8809 Tab. 5 Obory o najwyższej wydajności w roku 2009 wg kg mleka rasa polska holsztyńsko-fryzyjska odmiana czerwono-biała Lp. Właściciel obory Miejscowość, województwo Liczba krów Met. oceny ogółem w tym RW Przeciętna wydajność od krowy mleko tłuszcz białko kg kg % kg % 1 Chrząszcz Marcin Mionów; opolskie A4 23,5 19, , ,40 2 RSP Jelenia Góra Grabarów; dolnośląskie AT4 28,2 21, , ,41 3 Kontny Jan, Teresa Leśnik; opolskie A4 31,3 28, , ,61 4 Semeriak Jerzy Piechowice; dolnośląskie A4 15,1 12, , ,08 5 Podbielski Zygmunt Rogowo Folwark; mazow. AT4 32,9 17, , ,33 6 Raś Józef Wielopole; podkarpackie AT4 13,0 11, , ,28 7 GR Gnot Piotr Sucha Psina; opolskie AT4 64,2 37, , ,31 8 SK Prudnik Sp. z o.o. Wierzbiec; opolskie A4 681,8 610, , ,31 Tab. 6 Krowy o najwyższej wydajności życiowej wg kg mleka Lp. Nazwa krowy Numer rejestracyjny Rok urodzenia Wydajność życiowa Kg mleka krów, tj. o 666 sztuk mniej niż w 2008 roku. W roku 2009 odnotowano stad krów czerwono-białych a liczebność krów w stadzie była bardzo zróżnicowana: - RO Parzniew 2,15 sztuk - RO Bydgoszcz 2 sztuki - RO Poznań 10 sztuk. Największą liczbę krów w jednym stadzie odnotowano w województwach: - opolskim 18,8 sztuk Kg tłuszczu Kg białka Liczba laktacji Średnio w jednej laktacji Kg mleka % tłuszczu % białka - dolnośląskim 12,7 sztuk - lubuskim 12,3 sztuk. W tabeli 5 zestawiono 8 najlepszych obór w kraju wg wydajności mleka. Na pierwszym miejscu plasuje się obora Pana Marcina Chrząszcza z Mionowa (woj. opolskie) z wydajnością 9998 kg mleka przy zawartości tłuszczu 4,45% i białka 3,40%. Na fermie Wierzbiec należącej do Stadniny Koni w Prudniku Sp. z o.o. odnotowano wydajność 8407 kg mleka przy przeciętnej liczbie krów 610,4, w oborze OHZ Głogówek ferma Zawada uzyskano 7940 kg mleka od 272,6 krów, w oborze OHZ Przerzeczyn Zdrój ferma Gilów uzyskano 7743 kg mleka od 425,2 krów, a w oborze PRU Kłos w Malerzowicach wydajność wyniosła 7607 kg mleka od 338,2 krów. Są to największe stada krów czerwono-białych w kraju. W tabeli 6 zestawiono 10 krów o najwyższej wydajności życiowej. Celem prowadzenia oceny wartości użytkowej jest oszacowanie wartości hodowlanej zwierząt, która powinna być Hodowca 1 Alma 10 PL , ,19 3,35 OHZ Kamieniec Ząbkowicki Sp. z o.o. Starczów 2 Cykata PL , ,45 3,42 Sikora Janusz Goleszów 3 Niwa 2 PL , ,06 3,23 OHZ Kamieniec Ząbkowicki Sp. z o.o. Starczów 4 Snopka 19 PL , ,54 3,12 OHZ Kamieniec Ząbkowicki Sp. z o.o. Starczów 5 Marga 3 NL , ,30 3,11 SK Michałów Sp. z o.o. Lubcza 6 Cera 1 PL , ,47 3,36 OHZ Osięciny Sp. z o.o. Jarantowice 7 Fatma 37 PL , ,56 2,88 SK Prudnik Sp. z o.o. Wierzbiec 8 Fryzja PL , ,61 3,29 Spółka Rolna Kalsk Sp. z o.o. Kalsk 9 Komedia PL , ,57 3,04 OHZ Głogówek Sp. z o.o. Wróblin 10 Rosa 2 PL , ,26 3,21 OHZ Osięciny Sp. z o.o. Jarantowice 12

13 Czerwiec 2010 Aktualności wykorzystywana w pracy hodowlanej w stadzie. Zarówno brakowanie krów ze względów hodowlanych, jak i dobór buhajów do kojarzeń oraz wybór jałówek na remont stada to decyzje, których trafność można ocenić dopiero po kilku latach. Choć w wielu oborach utrzymujących bydło czerwono-białe dorównuje ono produkcyjnością czarno-białemu, pod względem wartości hodowlanych jest populacją słabszą. Tab. 7 przedstawia porównanie wartości hodowlanych dla cech produkcyjnych krów HO i RW w oparciu o ocenę w sezonach , i W sezonie w odmianie czerwono-białej krowy o indeksie do 50,0 stanowiły 97,2%, natomiast w odmianie czarno-białej odsetek krów w tym przedziale indeksu wynosił 88,2%. Krów HO o indeksach pow. 70,0 było sztuk tj. 3%, a krów RW 68 sztuk tj. 0,5%. W sezonie udział krów o indeksach poniżej 50,0 zmalał w obu odmianach; w odmianie HO wynosił 84,6% ( 3,6%) a w odmianie RW 96,2% ( 1%). Krów HO o indeksach pow. 70,0 było 4,4% (+1,4%), a krów RW 0,8% (+0,3%). Wynika Tab. 7 Porównanie wartości hodowlanych krów odmiany czarno-białej i czerwonobiałej w sezonach , (baza 2000), (baza 2005) Odmiana HO RW Sezon oceny Wyszczególnienie L.krów z WH ogółem z tego, iż w dalszym ciągu postęp hodowlany dla cech produkcyjnych jest szybszy w odmianie czarno-białej. W sezonie nastąpiła zmiana bazy genetycznej, jest nią obecnie średnia wartość hodowlana krów urodzonych w 2005 roku a wartości hodowlane wszystkich krów i buhajów wyrażane są jako odchylenia od bazy. Wskutek tego wartości hodowlane znacznie się obniżyły. W odmianie czarno-białej odsetek krów o indeksie do 50,0 wynosi 96,5% natomiast w odmianie czerwono-białej 99,37%. Krowy czarno-białe o indeksie pow.90,1 (523 sztuk) stanowią 0,1%, natomiast czerwono-białe (4 sztuki) zaledwie 0,026%. W tab. 8 przedstawiono liczbę matek buhajów czerwono-białych w poszczególnych przedziałach indeksu produkcyjnego oraz średnią wartość hodowlaną matek. W sezonie w związku ze zmianą bazy genetycznej nastąpiło wyraźne przesunięcie w dół matek w przedziałach indeksu produkcyjnego. Oczywiście nie oznacza to, iż z dnia na dzień krowy te stały się bardzo słabe. Przyczyną obniżania się wartości hodowlanych przy zmianie bazy jest uzyskany postęp genetyczny; wartość hodowlana krów urodzonych do 50,0 50,1 60,0 Przedziały indeksu 60,1 70,0 70,1 80,0 80,1 90,0 90,1 100,0 pow. 100,1 Ilość krów z WH % krów z WH ogółem 88,2 5,5 3,3 1,7 0,8 0,3 0,2 Ilość krów z WH % krów z WH ogółem 84,6 6,8 4,2 2,4 1,2 0,5 0,3 Ilość krów z WH % krów z WH ogółem 96,5 1,8 1,0 0,4 0,2 0,07 0,03 Ilość krów z WH % krów z WH ogółem 97,2 1,6 0,7 0,4 0,09 0,03 0,01 Ilość krów z WH % krów z WH ogółem 96,2 2,1 0,9 0,5 0,2 0,09 0,03 Ilość krów z WH % krów z WH ogółem 99,37 0,4 0,14 0,06 0,02 0,006 Tab. 8 Ilość matek buhajów odmiany czerwono-białej w poszczególnych przedziałach indeksu prod. oraz ich średnia wartość hodowlana w sezonach , , w 2005 roku (obecna baza) jest wyższa od wartości hodowlanej krów urodzonych w 2000 roku (poprzednia baza). Matki z aktualnym indeksem pow. 50,1, a także ich córki pochodzące po ojcach buhajów, stanowią zaplecze dla tworzenia jądra genetycznego w oparciu o pozyskiwanie zarodków. W celu zwiększenia efektywności krajowego programu hodowlanego w odmianie czerwono-białej w ostatnich kilku latach Małopolskie Centrum Biotechniki Sp. z o.o. w Krasnem realizuje działania poprzez: - kontynuację współpracy z Pie Rouge Select (Francja) poprzez zakup młodych buhajów z oceną genomową; - zakup zarodków z Niemiec; zarodki pochodzą od krów znajdujących się do 50-tego miejsca na top-liście krów czerwono-białych w Niemczech (0,02% populacji niemieckiej); - zwiększenie liczby ojców buhajów używanych w kojarzeniach z matkami buhajów; - tworzenie jądra genetycznego w oparciu o jałówki uzyskane z zarodków importowanych oraz pozyskanych w kraju. W kolejnej tabeli 9 zestawiono 20 krów czerwono-białych o najwyższym indeksie produkcyjnym w kraju. Krowy te stanowią 0,12% populacji aktywnej tej odmiany w Polsce. Postęp genetyczny jest przenoszony na potomstwo przede wszystkim poprzez buhaje, których nasienie jest używane w inseminacji. W tab.10 przedstawiono liczbę zabiegów inseminacyjnych nasieniem buhajów odmiany czerwono-białej w latach Wraz ze spadkiem pogłowia krów czerwono-białych następowało zmniejszenie unasiennień testowych osiągając w roku 2004 wielkość najniższą (5500 zabiegów I). Od roku 2005 obserwuje się wzrost zabiegów testowych spowodowany głównie połączeniem ras HO i RW i możliwością testowania buhajów czerwono-białych na krowach czarno-białych. W roku 2007 SHiUZ w Bydgoszczy i MCB w Krasnem połączyły realizowane przez spółki programy w jeden wspólny program oceny i selekcji buhajów rasy phf obu odmian barwnych. Pierwszym namacalnym efektem wspólnego testowania jest zwiększenie liczby buhajów czerwono-białych wytestowanych w roku 2007 i 2008 do 25, a w 2009 do 27 sztuk (w latach poprzednich testowano ok.12 buhajów rocznie). W 2008 roku wykonano łącznie zabiegów I nasieniem buhajów testowych. W latach ilość zabiegów wykonanych nasieniem buhajów czerwono-białych spadła poniżej , natomiast od roku 2006 wzrasta. W roku 2008 zarejestrowano w kraju ogółem Ilość Przedziały indeksu produkcyjnego Sezon matek 35,1 40,1 50,1 60,1 70,1 80,1 pow. oceny do 35,0 ogółem 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 90, * Średnia wartość hodowlana matek buhajów Indeks produkcyjny Mleko Tłuszcz % tłuszczu kg Białko kg kg % białka , ,0-0,07 18,1 0, , ,4 0,03 18,8 0, * 38 33, ,1 0,10 9,0 0,04 * zmiana bazy 13

14 Aktualności Nr 2 (Rok IV, nr 12) Tab.9 Ranking 20 krów odmiany czerwono-białej o najwyższym indeksie produkcyjnym w kraju w sezonie Lp. Nazwa krowy Nr rejestracyjny Data urodzenia Ojciec Indeks produkcyjny Wartość hodowlana dla cech produkcyjnych mleko kg tłuszcz kg % tłuszczu białko kg % białka 1 Toska 9 PL Canvas 113, ,2-0,07 36,4-0,02 2 Roberta PL Volcan 99, ,1-0,18 37,8 0,06 3 Marijke NL Canvas 95, ,3-0,10 30,5-0,05 4 Janka 2 PL Kian 91, ,5 0,16 29,5 0,17 5 Marijke 78 PL Match 79, ,8 0,12 26,0 0,14 6 Gonda PL Latinlover 79, ,5 0,01 24,1-0,01 7 Toska 7 NL Latinlover 79, ,6 0,07 23,4 0,02 8 Celta PL Tulip Red 76, ,9 0,22 20,5 0,07 9 Miera PL Pericles 76, ,5 0,19 21,1 0,07 10 Cora 133 NL Kian 71, ,1 0,27 19,8 0,14 11 Paula 42 NL Kian 71, ,2 0,31 20,4 0,20 12 Albertje 1504 NL Slogan 70, ,8-0,27 28,0-0,04 13 Hetty 108 PL Kian 70, ,3 0,36 18,6 0,18 14 Anneke 30 PL Kian 69, ,0 0,55 15,5 0,24 15 Marna PL Addiction 69, ,6-0,16 19,6-0,19 16 Toska 8 PL Kian 68, ,8 0,30 19,7 0,20 17 Kiana PL Kian 67, ,7 0,47 17,6 0,27 18 Juliana 3 PL Festival 67, ,9-0,03 22,8 0,03 19 Lies 3 NL Orange 67, ,4 0,05 21,4 0,06 20 Ricku 105 NL Beautiful 67, ,7-0,04 21,2-0,02 Wszystkie dane pochodzą z publikacji KCHZ, PFHBiPM oraz systemu SYMLEK. Tab. 10 Inseminacja nasieniem buhajów czerwono-białych w latach (zabiegi pierwsze)* Nasienie buhajów testowe krajowych** dopuszczone importowane z importu i importowanych jako zarodki** testowe dopuszczone ogółem * dane z publikacji Instytutu Zootechniki PIB ** nasienie buhajów z krajowych programów hodowlanych Tab.11 Liczba zabiegów ogółem wykonanych nasieniem buhajów czerwono-białych w roku 2008 wg województw i spółek inseminacyjnych* Województwo Spółka Nasienie buhajów krajowych** importowane z importu i importowanych jako zarodki** Ogółem Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Podlaskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Zachodniopomorskie SHiUZ Bydgoszcz Małopolskie Opolskie Śląskie Podkarpackie MCB Krasne Dolnośląskie Łódzkie Mazowieckie Świętokrzyskie MCHiRZ Łowicz Lubuskie Wielkopolskie WCHiRZ Poznań Razem Polska * dane z publikacji Instytutu Zootechniki PIB ** nasienie buhajów z krajowych programów hodowlanych zabiegów I nasieniem buhajów czerwonobiałych, jest to o 37% więcej niż w roku Można więc przypuszczać, że po okresie odchodzenia od odmiany czerwono-białej ponownie znajduje ona swoich zwolenników na terenie całego kraju. Wzrost ilości zabiegów wykonanych od roku 2005 nasieniem z importu w porównaniu z latami 2003 i 2004 ma ścisły związek z nowelizacją Ustawy o hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich i związanym z tym masowym importem nasienia przez różne firmy powstałe w tym okresie. Obok drogiego nasienia buhajów o wysokich wartościach hodowlanych często sprowadzane jest nasienie buhajów miernych i nie używanych w rozrodzie w krajach pochodzenia. Atutem tego nasienia jest niska cena co przyciąga hodowców, a dla inseminatorów prowadzących działalność gospodarczą stanowi atrakcyjną ofertę, natomiast pod względem hodowlanym (szczególnie w stadach produkujących buhaje do stacji unasienniania) nie gwarantuje uzyskania konsolidacji stada pod względem cech produkcyjnych i funkcjonalnych. Jaki będzie efekt hodowlany liberalizacji ustawy można będzie ocenić po wejściu pod ocenę córek tych buhajów. Tabela 11 przedstawia wykorzystanie nasienia buhajów czerwono-białych wg województw i Stacji Unasieniania. Na porcji nasienia zużytego na wszystkie zarejestrowane zabiegi inseminacyjne porcji (75%) pochodziło z krajowych programów hodowlanych, a porcji (25%) zostało zaimportowane przez importerów nasienia oraz przez Stacje Unasieniania na kojarzenia z matkami buhajów oraz jako uzupełnienie oferty. Największą ilość nasienia z importu wykorzystano w rejonie WCHiRZ w Poznaniu por- 14

15 Czerwiec 2010 Aktualności cji. Jest to rejon utrzymujący bydło czarno-białe i posiadający ok. 530 krów czerwono-białych w oborach ocenianych, a zatem nasienie używane było do inseminacji krów czarno-białych. Dane z tabeli w odniesieniu do tego rejonu wskazują, że hodowcy z województw wielkopolskiego i lubuskiego wykorzystują nasienie z krajowego programu w minimalnym zakresie; w 2008 roku zużyto tam 440 porcji nasienia krajowych buhajów czerwono-białych, co stanowi zaledwie 2% ogólnej ilości nasienia buhajów RW wykorzystanego w tym rejonie. Na terenie działania pozostałych Stacji udział nasienia importowanego w ogólnej ilości zużytego nasienia wynosił: SHiUZ Bydgoszcz 19%, MCB Krasne 13%, MCHiRZ Łowicz 16%. Opracowanie: mgr inż. Grażyna BIAŁEK M ODE BUHAJE TESTOWE RASY PHF ODMIANY RW Przedstawiamy kolejną stawkę młodych buhajów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czerwonobiałej. Buhaje pochodzą zarówno z krajowych hodowli, jak też z zakupów dokonanych w Niemczech oraz Francji w ramach współpracy MCB i CREAVIA, która prowadzi program dla tej rasy we Francji. Poniżej krótka prezentacja buhajów. DOMINO FR ur /Spencer x Classic. Buhaj ze wspólnego programu Creavia i MCB, zakupiony we Francji. Pochodzi od matki Britney FR , której wartość hodowlana w zakresie przewagi dla kg mleka wynosi +831 z przewagą dla kg białka +23. Buhaj w testowaniu od do r. LUPAR PL ur /Laarman x Kian. Buhaj z polskiej hodowli. Matka w drugiej maksymalnej laktacji dała kg mleka o zawartości 4,56% tłuszczu i 3,6 kg białka. Buhaj w testowaniu od do r. FANFARON PL ur /Fabian x Sabre Red. Buhaj pochodzący z polskiej hodowli z OHZ Wieprz Sp. z o. o. Buhaj z dobrą oceną typu i budowy. W linii żeńskiej posiada przodków, którzy niosą ze sobą duży potencjał produkcyjny, wraz z bardzo dobrymi parametrami w zakresie suchej masy. Maksymalna wydajność matki w czwartej laktacji wyniosła kg mleka o zawartości 4,15% tłuszczu i 3,65% białka. Buhaj w testowaniu od do r. TENDER DE ur /Twister x Lichtblick. Buhaj pochodzący z zakupu w Niemczech. Wysoka wydajność przodków i właściwy skład mleka pod względem suchej masy daje nadzieję na produkcję dającą hodowcy zadowolenie. Matka /Elona DE / bardzo dobrą oceną typu i budowy ocena ogólna 85 pkt. Jej wydajność w pierwszej laktacji za 100 dni to kg mleka, przy zawartości 3,99% tłuszczu i 3,30% białka. Buhaj planowany do testowania od do r. 15

16 Aktualności Nr 2 (Rok IV, nr 12) MAHOŃ DE ur /Malvoy x Classic. Buhaj importowany z Niemiec. Wydajności przodków są imponujące. Babka ze strony ojca o maksymalnej wydajności w drugiej laktacji wynoszącej kg mleka, a wydajność babki ze stony matki to kg mleka o zawartości 5,16% tłuszczu i 3,48% białka. Buhaj w testowaniu od do r. DIAMAND FR ur /Spencer x Lichtblick. Buhaj ze wspólnego programu Creavia i MCB, zakupiony we Francji.Wydajność matki kg mleka o zawartości 3,63% tłuszczu i 3,14% białka, natomiast wydajność babki ze strony matki /Symphonie FR / to kg mleka o wysokim poziomie suchej masy: 5,12% tłuszczu i 3,38% białka. Buhaj w testowaniu od do r. DOLMEN FR ur /Spencer x Lichtblick. Buhaj ze wspólnego programu Creavia i MCB, zakupiony we Francji. Wydajność przodków rzędu kg i kg mleka (m. o. Gusti, m. m. Symphonic). Należy zwrócić uwagę na bardzo wysokie parametry w zakresie suchej masy rzędu 5,12% tłuszczu i 4,05% białka. Buhaj w testowaniu od do r. FREDY PL ur /Fabian x Misty. Buhaj pochodzący z polskiej hodowli z OHZ Głogówek, mający w swoim rodowodzie popularne buhaje używane w kojarzeniach: Fabian, Tulip Red, Misty. Matka /Gizella PL / o indeksie +57,2 i dodatnim składzie mleka. Maksymalna wydajność babki ze strony ojca w trzeciej laktacji wyniosła kg mleka o zawartości 4,17% tłuszczu i 3,51% białka. Buhaj w testowaniu od do r. DISNEY FR ur /Classic x Martinus. Buhaj ze wspólego programu Creavia i MCB, zakupiony we Francji. Maksymalna wydajność matki w trzeciej laktacji to kg mleka o wysokiej zawartości suchej masy: 4,17% tłuszczu i 3,51% białka. Na uwagę zasługuje też produkcyjność babki ze strony ojca /Mina 243/ kg mleka o zawartości 4,32% tłuszczu i 3,41% białka. Buhaj planowany do testowania od do r. Opracowała: mgr inż. Anna SZUL 16 Jałowice rasy PHF odmiany RW na III Wojewódzkiej Wystawie Bydła Mlecznego w Kamieniu Śląskim VI 2010 r.

17 Czerwiec 2010 BARWY OCHRONNE Hodowcy bydła czerwono-białego na Dolnym Śląsku nigdy nie pogodzili się z uszlachetnianiem tej rasy bydłem holsztyńsko-fryzyjskim. Więc gdy w 2005 r. bydło czerwonobiałe połączono z czarno-białym w jednej księdze bydła polskiego holsztyńskofryzyjskiego, natychmiast zdecydowali o założeniu oddzielnej księgi dla rasy czerwono-białej w starym typie, bez dolewu holsztyno-fryzów. Zadbali też, aby wpisać ją na listę ras chronionych. Hodowla bydła czerwono-białego na ziemiach polskich liczy sobie już 100 lat. Przyjmuje się bowiem, że tę starą europejską rasę sprowadzono na Dolny Śląsk i Opolszczyznę w roku Przez te 100 lat zadomowiła się ona na trwałe w trudnych warunkach górskich Dolnego Śląsku, z ostrymi zimami i chłodnymi jesiennymi deszczami i dzisiaj region ten jest utożsamiany właśnie z tą rasą. Dlatego pomysł znawcy tej rasy, profesora Ryszarda Ziemińskiego z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, aby upamiętnić to wydarzenie, szybko podchwyciła Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka i 17 marca zorganizowała w Szklarskiej Porębie konferencję Jubileusz 100-lecia sprowadzenia na ziemie Dolnego Śląska i Opolszczyzny bydła czerwono-białego. Była to wspaniała okazja zarówno do przedstawienia znaczenia tej rasy dla rozwoju rolnictwa Dolnego Śląska i Opolszczyzny, jak i wyróżnienia zasłużonych hodowców bydła czerwono-białego. Zarząd Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka przyznał Honorowe Złote Odznaki PFHBiPM hodowcom, którzy w największym stopniu przyczynili się do doskonalenia bydła czerwono-białego. Podczas konferencji w Szklarskiej Porębie z rąk prezydenta PFHBiPM Leszka Hądzlika i wiceprezydenta Stefana Glonka otrzymali je: prof. Ryszard Ziemiński, Alfons Chrząszcz hodowca z Mionowa, Jan Czaja z Żuchowa, Fryderyk Diterla z Przedwojowa, Jan Jantas z Ropy, Jan i Teresa Kontny z Leśnika, Wacław Krupa z Piotrkowic, Jadwiga Masztafiak Kukuła, Jerzy Semeriak z Piechowic, Spółdzielnia Mleczarska KAMOS w Kamiennej Górze, Ośrodek Hodowli Zarodowej w Głogówku, Stadnina Koni w Prudniku i Ośrodek Hodowli Zarodowej w Przerzeczynie Zdroju. Merytoryczną część konferencji rozpoczął prof. Ryszard Ziemiński, przedstawiając kierunki doskonalenia bydła czerwono-białego. Przyjęty w latach 50. kierunek doskonalenia tej rasy zakładał uzyskanie zwierząt o bardzo dobrym umięśnieniu i wydajności mlecznej na poziomie 4000 l mleka. Do pierwszej Aktualności połowy lat 80. dolew krwi rasy holsztyńsko-fryzyjskiej był u bydła czerwono-białego niewysoki, chociaż pierwsze amerykańskie buhaje holsztyńsko-fryzyjskie użyto do uszlachetniania bydła czerwono-białego już w połowie lat 70. Efekty pod względem wzrostu mleczności były tak imponujące, że wiele hodowli zdecydowało się na przestawienie typu użytkowego tej rasy na jednostronnie mleczny. Coraz większy dolew krwi holsztynofryzów do bydła czerwono-białego spowodował, że pod względem użytkowym i genetycznym upodobniło się ono do bydła czarno-białego. Mówiła o tym w drugim referacie Elżbieta Gandecka z Działu Hodowli Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Dlatego też w 2005 r. zapadła decyzja o połączeniu ksiąg hodowlanych bydła czarno-białego i czerwono-białego w jedną księgę dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej, z dwoma odmianami: HO czarno-biała i RW czerwonobiała. Ale na południu Polski, w tym przede wszystkim właśnie na Dolnym Śląsku, było wielu hodowców, którzy nie wybrali drogi uszlachetniania bydła czerwono-białego rasą holsztyńsko-fryzyjską i nadal utrzymywali stada w typie o dobrze zaznaczonym umięśnieniu. W trzecim, ostatnim referacie na konferencji w Szklarskiej Porębie Grażyna Jendrysiak-Lipietta z Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka powiedziała, że właściciele takich stad zadeklarowali chęć zapisania swoich zwierząt w odrębnej księdze. Hodowcy sami zdecydowali, że nie chcą czerwonobiałych holsztyno-fryzów, lecz zwierzęta w dawnym typie mięsno-mlecznym. Obawiali się bowiem, że holsztynizacja może zagrozić przyszłości bydła czerwono-białego, w wielu rejonach utrzymywanego w dalszym ciągu w typie kombinowanym mleczno-mięsnym. Wybrano wtedy 361 krów w kilkudziesięciu stadach. Stało się to podstawą opracowania programu hodowlanego i otwarcia 1 VI 2006 r. księgi dla rasy polskiej czerwono-białej (kod rasy ZR). Od tego czasu bydło czerwono-białe jest doskonalone w ramach dwóch odrębnych programów hodowlanych. Stary typ tego bydła objęto także ochroną zasobów genetycznych. Artykuł zamieszczony dzięki uprzejmości pana E. Lewandowskiego, Redaktora Naczelnego Hodowla i Chów Bydła 17

18 Aktualności MAJÓWKA W NEUSTADT Nr 2 (Rok IV, nr 12) Już po raz czwarty Małopolskie Centrum Biotechniki w Krasnem zorganizowało wycieczkę zagraniczną, w której udział wzięli pracownicy Spółki oraz zaproszeni hodowcy. Podobnie jak w latach poprzednich, udaliśmy się do Niemiec. Przez kilka dni łączyliśmy przyjemne z pożytecznym, bo oprócz oglądania wystawy i obór niemieckich rolników, podziwialiśmy piękno zabytków Norymbergii, Rothenburga i Ipschofen. Pierwszego dnia odwiedziliśmy rodzinne gospodarstwo pana Christiana Poppa w Forthof. Produkcja mleka prowadzona jest w nim od czterech pokoleń. Gospodarstwem zarządzają dwie rodziny. Dodatkowo zatrudniają praktykantów. Jego powierzchnia wynosi 122,5 ha gruntów ornych (z czego 40 ha jest dzierżawionych) oraz 60 ha użytków zielonych. Struktura upraw przedstawia się następująco: - kukurydza 60,5 ha, - pszenica ozima 23 ha, - mieszanka GPS 33,5 ha, - pszenżyto 5,5 ha. Ponadto posiadają 4 ha lasu. Priorytetową działalnością gospodarstwa jest produkcja mleka. Kwota mleczna wynosi kg. Mleko pozyskuje się od 120 krów rasy simentalskiej, o średniej wydajności 9400 l. Krowy utrzymywane są w systemie bezuwięziowym. Hala udojowa jest w typie karuzelowym na 20 stanowisk. Na uwagę zasługuje fakt istnienia w gospodarstwie instalacji prądotwórczej, której turbiny napędzane są spalanym biogazem. Moc minielektrowni to 275 KW. Produkcja prądu jest bardzo ważnym źródłem dochodu dla gospodarstwa. Głównym celem naszego wyjazdu był pokaz buhajów w stacji inseminacyjnej BVN Neustadt. Zaprezentowano i dokładnie scharakteryzowano 87 buhajów. Wystawę prowadził dr Johannes Aumann dyrektor Stacji. Rozpłodniki przedstawiono w następującej kolejności: - 4 buhaje rasy Gelbvieh, - 1 buhaj rasy holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej, - 5 buhajów rasy simental - genetycznie bezrożnych, - 43 buhaje simentalskie testowe (m.in. synowie buhajów Rurex, Round-Up, Manitoba, Rochus, Imposium), - 3 buhaje simentalskie oczekujące na wycenę, - 8 buhajów simentalskich wycenionych, - 25 buhajów z elity. Nasi hodowcy mieli niepowtarzalną okazję zobaczyć na żywo wiele znanych im buhajów, takich jak: HULOCK, HUPTAL, HUPSOL, RUMEN, STRELLAS TA, MANDY, IMPOSIUM ET, VANSTEIN, których nasienie dostępne jest za pośrednictwem MCB Krasne. Warto wspomnieć, że BVN Neustadt i MCB prowadzą wspólny program hodowlany buhajów rasy simentalskiej. W wystawie wzięło udział wielu regionalnych hodowców, a także goście z Chin, Rosji, Austrii, Czech i Polski. Stacja BVN Neustadt Chlewnia reprodukcyjna Hypor 18 Gospodarstwo Ch. Poppa w Forthof Pamiątkowe zdjęcie

19 Czerwiec 2010 Prezentacja buhajów w BVN Neustadt W ramach wystawy umożliwiono nam zwiedzenie gospodarstwa państwa Hermanna i Helgi Meyer w Bräuersdorf, gdzie udaliśmy się wraz z grupą z Chin. Stado p. Meyer liczy 70 krów rasy SM. Wydajność stada w 2009 roku to średnio kg mleka od krowy, przy udziale tłuszczu 4,32% oraz białka 3,61%. Krowy żywione są w systemie TMR. Dawka podstawowa przygotowywana jest dla dwóch grup wydajnościowych: 18 i 30 litrów. Produkcja roślinna w gospodarstwie, wg powierzchni zasiewu przedstawia się następująco: - kukurydza 13 ha, - jęczmień 12 ha, - pszenica ozima 6 ha, - żyto 3 ha, - rzepak ozimy 9 ha, - groszek 2,5 ha, - owies 1,5 ha, Użytki zielone zajmują 15 ha, a las, będący własnością p. Meyer 10,5 ha. Ostatnie gospodarstwo, które odwiedziliśmy nosi nazwę ARNOLD GbR. Znajduje się tu niedawno wybudowana obora, mieszcząca obecnie 80 krów rasy simentalskiej. Średnia wydajność krów wynosi kg, przy zawartości Aktualności tłuszczu 4,05% i białka 3,55%. Do inseminacji wykorzystuje się nasienie buhajów takich jak: Manitoba, Vanstein, Romtell, Ilion, Hupsol oraz Round-Up. Gwarantuje to uzyskanie szybkiego postępu hodowlanego. Ponadto w wyniku kojarzeń rodzą się buhaje, które często trafiają do stacji inseminacyjnej. Świadczy to o wysokim potencjale genetycznym stada. Własnością ARNOLD GbR jest 110 ha, w tym: 85 ha gruntów ornych i 25 ha użytków zielonych. Dodatkowo dzierżawionych jest 86 ha. Struktura zasiewów przedstawia się następująco: - pszenica 20 ha, - jęczmień 23 ha, - rzepak 17 ha, - żyto 12 ha. Krowy żywione są w systemie Total Mixed Rations. Są dwie dawki pokarmowe w zależności od fazy laktacji na 26 i 32 kg mleka. Krowy zasuszone dostają TMR z dodatkiem 1-1,5 kg słomy lub siana. Cielęta otrzymują mleko pełne, koncentrat i siano. Podstawą żywienia jałówek jest sianokiszonka oraz słoma. Zwiedzane gospodarstwa położone są w pobliżu pięknych miast: Norymbergii, Rothenburga i Ipschofen, których unikatowe zabytki mieliśmy okazję podziwiać. Wzrok przyciągały strzeliste wieże średniowiecznych kościołów. W Ipschofen uczestniczyliśmy we mszy św. odprawianej w języku Gospodarstwo państwa Meyer Gospodarstwo Arnold GbR 19

20 Aktualności Nr 2 (Rok IV, nr 12) Norymberga Ipschofen niemieckim. W każdym z miast byliśmy na starówce z pięknie zachowanymi kamienicami, urokliwymi uliczkami i niepowtarzalnym klimatem... Opracował: mgr Piotr BRZEZIAK ODCHÓW JA ÓWEK Wysoka produkcja mleka często powoduje, że hodowca jest zmuszony do skrócenia okresu użytkowania krowy, a co za tym idzie jej wybrakowania. Wiadome jest, że brakującą krowę hodowca musi zastąpić nową sztuką (jeżeli oczywiście chce utrzymać dotychczasową wielkość produkcji). Najlepiej jeżeli nowa sztuka wprowadzona do stada pochodzi z własnej hodowli i w pełni zastąpi swoją poprzedniczkę. Aby pierwiastka okazała się dobrą mlecznicą należy prawidłowo odchować jałówkę nie popełniając błędów żywieniowych i zadbać o odpowiednie warunki utrzymania zwierząt. Bezsporny jest fakt zwrócenia szczególnej uwagi na młode zwierzę od momentu urodzenia przez dalsze trzy miesiące życia, bowiem w tym okresie występuje bardzo duże ryzyko pojawienia się biegunek oraz chorób płuc, ciężkich do wyleczenia i często kończących się upadkami. Kolejnym ważnym etapem w odchowie jałóweczek od czwartego miesiąca jest odpowiednie bilansowanie dawki pokarmowej, a w szczególności zwrócenie uwagi na podaż energii w dawce, której źródłem są pasze treściwe oraz kiszonka z kukurydzy. Zbyt obfite żywienie ww. paszami powoduje tworzenie się tkanki tłuszczowej zamiast tkanki gruczołowej, która jest odpowiedzialna za wytwarzanie mleka. Hodowcy często zapominają o tym fakcie i koncentrują się głównie na kondycji zwierząt, a efektem tych działań jest nadmiernie otłuszczona jałówka. Pamiętajmy, że popełnionego błędu hodowca nie jest w stanie już poprawić, a z takiej jałówki dobrej krowy nie będzie. Nie można oczywiście zwrócić się w kierunku zbyt skąpego żywienia, ponieważ będzie ono powodowało niedostateczny rozwój pęcherzyków mlekotwórczych oraz spowolni wzrost młodego organizmu. Dzienne przyrosty masy ciała powinny mieścić się w przedziale gramów Prawidłowo rozwinięte jałówki w wieku 10 miesięcy (w tym czasie zostaje zakończony rozwój tkanki gruczołowej), powinny osiągnąć wagę ok. 250 kg. Ważnym elementem w odchowie jałówek są warunki utrzymania zwierząt. Należy pamiętać, że jałówka przeznaczona do remontu stada nie może być traktowana tak jak sztuki przeznaczone na opas czyli trzymana na uwięzi w oborze, powinna mieć zapewniony ruch na pastwisku bądź okólniku. Takie postępowanie spowoduje łatwiejszą inseminację (widoczna manifestacja objawów rujowych, a co za tym idzie prawidłowe funkcjonowanie jajników) oraz uniknięcie komplikacji w ostatniej fazie ciąży czyli porodzie. Odwiedzając hodowców często spotyka się sztuki już pokryte, które nie osiągnęły jeszcze odpowiedniej masy ciała i wyrostowości, najogólniej mówiąc są to sztuki za małe aby mogły zostać pokryte. Na zadane pytanie Dlaczego ta sztuka została już pokryta? hodowca często usprawiedliwia swoją decyzję wiekiem zwierzęcia, niestety jest to błąd, gdyż powinno się kierować masą ciała. Jałówka przeznaczona do zabiegu inseminacyjnego powinna Jałówka Lola PL , ojciec Cadillac FR III Wojewódzka Wystawa Bydła Mlecznego w Kamieniu Śląskim VI 2010 r. ważyć kg w miesiącu życia co stanowi 2/3 masy ciała krowy. Dane te dotyczą bydła holsztyńskofryzyjskiego, bydło simentalskie jest rasą później dojrzewającą i w tym przypadku sztuki kryte po raz pierwszy są w wieku miesięcy. Zacielonym jałówkom zapewniamy ruch pamiętając o lepszym podkarmianiu w drugiej połowie ciąży, tak aby po wycieleniu w wieku osiągnęły wagę kg. Istotne jest przyzwyczajanie jałówek przez ostatni miesiąc przed wycieleniem do pobierania zwiększonej ilości paszy treściwej bądź innych dodatków energetycznych co spowoduje uniknięcie problemu związanego z ketozą, ułatwi wydalenie łożyska po porodzie oraz zapewni rozpoczęcie laktacji z dużym potencjałem produkcyjnym. Pamiętajmy o wprowadzaniu jałówek do pomieszczeń gdzie będą odbywały się porody na ok. 3 tygodnie przed planowanym terminem rozwiązania. Czas ten pozwoli na wytworzenie się specyficznych przeciwciał, które zostaną przekazane wraz z siarą cielęciu. Opracował: mgr inż. Jakub CYGAN 20