Numer 03/359/2015 Indeks Kwartalnik Związku Kynologicznego w Polsce. WDS Mediolan. Zwycięzca. bearded collie

Transkrypt

1 Numer 03/359/2015 Indeks Kwartalnik Związku Kynologicznego w Polsce WDS Mediolan 2015 Zwycięzca Best in Show bearded collie

2

3 NR 3 (359) rok 2015 Okładka: bearded collie Oops I did it Again del Cuore Impavido, własność Olgi Klimovej fot. Karl Donvil, Pudel to pies elegancki. Jest gwiazdą ringów, mistrzem agility, znakomitym kompanem w życiu codziennym. więcej na str W numerze: Budowa uk³adu oddechowego u psa 4 Anatomy of the respiratory system in dogs 8 Poród u suki 10 Delivery in the dog 13 Wp³yw cz³owieka na zachowanie psa 14 Human influence on dog behaviour 17 Przygotowanie psa na pojawienie siê dziecka 18 How the prepare the dog for baby s arrival 19 Psie czytanki 20 Charty na obrazach 21 Greyhounds in paintings from the collection of Nationale Museum in Warsaw 24 Owczarek pomorski wielki zaginiony 25 Pudel 28 Przygotowanie pudla do wystawy 34 Seminaria potrzeba czy strata czasu? 37 European Lure Coursing Championships Mediolan pozytywne zaskoczenie 40 Tytu³y zdobyte przez wystawców z Polski na WDS Rasy polskie w Mediolanie 48 Siberian husky w Mediolanie 50 Teriery w Mediolanie 51 Wy ³y brytyjskie w Warszawie 52 II Krajowa Wystawa Ras Japoñskich 55 Toshinori Omura w Polsce 57 S³upsk miasto przyjazne psom 58 s. 18 s. 37 s. 38 s. 52 INDEX 3709/ Kwartalnik Związku Kynologicznego w Polsce Wydawca: Zarząd Główny Związku Kynologicznego w Polsce Warszawa, Al. Jerozolimskie 30 lok. 11, tel Internet: pies@zkwp.pl Kolegium Redakcyjne: Elżbieta Augustyniak redaktor prowadząca Tomasz Borkowski zdrowie, anatomia, hodowla, wystawy, kynologia na świecie Andrzej Brabletz historia, kynologia łowiecka, praca psów myśliwskich Katarzyna Fiszdon genetyka, behawior Ewa Ostromęcka sekretarz redakcji Opracowanie graficzne Iwona Sztencel Konsultacja graficzna Grażyna Stefek Tłumaczenie Renata Berlińska Druk: PRINT ART, tel Materiałów niezamówionych redakcja nie zwraca i zastrzega sobie prawo dokonywania poprawek i skrótów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń. Szczegółowy cennik ogłoszeń i reklam w redakcji. Pies 3 (359)

4 Ana to mia psa dla ky no lo ga Cz. VII Budowa układu oddechowego u psa Pro ces od dy cha nia po le ga na do star cze niu or ga ni zmo wi tle nu po bra ne go z po wie trza i wy da le niu dwu tlen ku wę gla oraz pa ry wod nej z or ga ni zmu do oto cze nia. Wcza sie procesu od dy cha nia wy - stę pu ją trzy fa zy możemy je podzielić na: od dy cha nie ze wnętrz ne po le ga ją ce na prze cho dze niu tle nu z pę che rzy ków płuc nych do krwi oraz dwu tlen ku wę gla iwo dy z krwi do pę che rzy ków płuc nych; od dy cha nie we wnętrz ne, gdzie wy - mia na ga zów od by wa się po mię dzy ko - mór ka mi tka nek ustro ju a krwią; od dy cha nie bio lo gicz ne, w któ rym tlen do pro wa dzo ny do tka nek wcho dzi w re ak cje bio lo gicz ne utle nia nia, któ rych koń co wy mi pro duk ta mi są wo da i dwu - tle nek wę gla. Układ od de cho wy u psów skła da się z dróg do pro wa dza ją cych ga zy na dro - dze po wie trze krew po wie trze i na - rzą du głów ne go, ja kim są płu ca (rys. 1). Dro gi do pro wa dza ją ce jed no cze śnie speł nia ją ro lę dróg wy pro wa dza ją cych. Dro gi do pro wa dza ją ce po wie trze do płuc to noz drza, ja ma no so wa, gar dło, krtań, tcha wi ca i oskrze la prze cho dzą ce w oskrze li ki. Jest to dro ga, po któ rej po - wie trze po bra ne z ze wnątrz prze do sta je się do płuc. Za cho dzi tu dwu stron na wy - mia na ga zów z po wie trza z krwią, gdzie tlen jest za trzy my wa ny, a wy dy cha ny dwu tle nek wę gla. Pra wa i le wa ja ma no so wa u psa roz - po czy na się otwo ra mi no so wy mi znaj du - ją cy mi się na płyt ce no sa z tru flą no sa (rys. 2). Otwo ry no so we u wszyst kich psów ra so wych win ny być du że, otwar te i sy me trycz ne. Psy ra so we ma ją te otwo ry o bar dzo zró żni co wa nym kształ - cie, co jest spe cy ficz ną ce chą dla ka żdej ra sy. Jed ne są po dłu żne, in ne owal ne czy okrą głe, kształ tu prze cin ka, przy czym są szer sze u gó ry niż na do le. Zaw sze jed nak oba otwo ry no sa win ny być jed na ko we go kształ tu i wiel ko ści, tak aby nie ogra ni cza ły mo żli wo ści po bra nia z oto cze nia i wy - da le nia z or ga ni zmu po wie trza. Płyt ka no sa win na być wil got na, powinna po sia dać pig ment od po wia da ją - cy ko lo ro wi sza ty lub ciem niej szy. Skó ra płyt ki i tru fli no sa jest de li kat na, bez wło - sów i żad nych wy nio sło ści. Wzór za głę - bień i li nii tru fli no sa jest, po dob nie jak li - nie pa pi lar ne u czło wie ka, wzo rem in dy - wi du al nym nie do pod ro bie nia u ka ż - de go psa. gardło jama nosowa prawe płuco chrząstki tchawicy grzbiet nosa otwór nosowy lusterko nosa przepona płat przeponowy jama ustna krtań tchawica oskrzele główne płat wierzchołkowy płat sercowy Rys.1. Schemat dróg oddechowych psa 4 Pies 3 (359) 2015

5 U więk szo ści psów ra so wych tru fla no sa wy su nię ta jest po nad li nię grzbie tu no sa, któ ra mo że być pro sta, lub unie - sio na two rząc tak zwa ny gar bo nos. Gar bo no sy grzbiet no sa u wie lu ras psów jest ty po wy lub po żą da ny (np. jam nik, nie któ re psy goń cze czy char ty). U więk - szo ści po in te rów bry tyj skich grzbiet no - sa jest cha rak te ry stycz nie wklę sły. Kształt no sa (ja ko ca ło ści) wraz z ja ma mi no so wy mi i je go wiel kość są wa żny mi ce - cha mi ra so wy mi i osob ni czy mi u psów. Ja ma no so wa (pra wa i le wa) dzie li się na część przed nią zwa ną od de cho wą (noz drza przed nie) i tyl nie usy tu owa ną część ob wo do wą, ko mu ni ku ją cą się zgar dłem (noz drza tyl ne), gdzie znaj du - je się pod sta wa na rzą du wę chu. W ja - mach no so wych znaj du ją się ma łżo wi ny no so we i si to we po kry te sil nie ukrwio ną i uner wio ną bło ną ślu zo wą. Ja ma no so - wa od dzie lo na jest od ja my ust nej pod - nie bie niem twar dym, prze cho dzą cym da lej w pod nie bie nie mięk kie, (ró żnej dłu go ści w za le żno ści od ra sy psa). U nie któ rych ras psów (np. mop sy, bul - do gi, pe kiń czy ki, bo sto ny i in ne) zda rza się, że pod nie bie nie mięk kie jest nad - mier nie wy dłu żo ne (prze ro śnię te) i już ma łe szcze nię ta ma ją trud no ści w po ły - ka niu po kar mu i od dy cha niu. Kasz lą, krztu szą się, a po karm wy do sta je im się no sem. W ta kim przy pad ku kar mę na le - ży po da wać w ma łych por cjach, czę ściej niż nor mal nie i je śli ob ja wy nie ustą pią (w cią gu 2 3 ty go dni), po zo sta je trud ny za bieg chi rur gicz ny. Nie któ re szcze nię ta ro dzą się z roz sz - cze pem pod nie bie nia (rys. 3.). Szcze niąt ta kich naj czę ściej (na wet po wy ko na niu za bie gu chi rur gicz ne go ze spo le nia kra wę - dzi roz sz cze pu) nie uda je się ura to wać. Ja my no so we dzie lą się na przed sio - nek no sa i ja mę no so wą wła ści wą. Na gra ni cy przed sion ka no sa, któ ry wy - zna cza przej ście skó ry no sa w bło nę ślu zo - wą ja my no so wej, znaj du ją się po obu stro nach prze gro dy no sa otwo ry, uj ścia le - we go i pra we go prze wo du no so wo-łzo - we go. Są to wą skie ka na li ki łą czą ce do - środ ko wą część wor ków łzo wych z przed - sion kiem no sa, w ce lu od pro wa dza nia nad mia ru (wy twa rza ją cych się w spo sób cią gły) łez. Łzy spły wa ją ce do ja my no so - wej sta no wią źró dło wo dy po trzeb nej do na wi lża nia wdy cha ne go po wie trza. mózgowie nozdrza tylne A ujście przewodu nosowo-łzowego marszczki podniebienne w podniebieniu miękkim zatoka czołowa U wie lu psów zwłasz cza ras ozdob - nych (np. mal tań czyki, bi cho ny, pu - dle, chi hu ahua czy chiń skie grzy wa - cze) do cho dzi do bra ku wy kształ ce nia ka na li ków no so wo łzo wych, lub są za czo po wa ne i nie dro żne, co ob ja wia się wy cie kiem łez w we wnętrz nych nerwy węchowe małżowiny jama nosowa Rys. 2. Budowa jamy nosowej psa grzbiet nosa otwór nosowy przewód grzbietowy przewód brzuszny przewód środkowy podniebienie twarde Rys. 3. Schemat wady wrodzonej rozszczep podniebienia (widok od strony jamy ustnej) przedsionek nosa szew podniebienia szczelina w podniebieniu w wyniku rozszczepu podniebienia gardło migdałki trufla nosa nozdrza przednie ką ci kach oczu i na stę pu je za ciem nie - nie oko li cy skó ry pod ocza mi. Mo gą rów nież gro ma dzić się tu taj zło - gi rop ne i za nie czysz cze nia (zwłasz cza wra zie za pa le nia spo jó wek). W ta kich przy pad kach ko niecz ne jest ba da nie le - kar skie i w mia rę mo żli wo ści udro żnie nie A Pies 3 (359)

6 A oskrzele przednie B oskrzele środkowe C oskrzele tylne oskrzele główne Rys. 4. Budowa tchawicy (przedstawiono stan fizjologiczny oraz podczas zapadania się) główne naczynie krwionośne surfaktant prawidłowy mięsień poprzeczny tchawicy prawidłowe światło tchawicy tchawica płat wierzchołkowy płat sercowy płat przeponowy Rys. 5. Budowa płuc główne naczynie krwionosne chrząstki tchawicy oskrzelik Rys. 6. Schemat budowy pęcherzyka płucnego A zapadający się mięsień poprzeczny tchawicy zapadające się, zniekształcone światło tchawicy C B oskrzeliki gęsta sieć naczyń włosowatych gęsta sieć naczyń włosowatych cienka ściana pęcherzyka płucnego wnętrze pęcherzyka płucnego ka na łów. Dłu gość i wiel kość ja my no so - wej jest ró żna u ró żnych ras psów i w naj więk szej mie rze za le ży od wiel ko - ści i dłu go ści ku fy. Wśród psów ra so - wych wy ró żnia się licz ną gru pę ras o bra chy ce fa licz nej (krót ko py skiej) bu do wie gło wy. Ce chu ją się one znacz - nym skró ce niem ku fy i dość sze ro ką czasz ką (np. bul do gi, mops, pe kiń czyk, bo ston). U wszyst kich tych psów znacz - nie zmniej szo na jest po jem ność ja my no - so wej, a wraz z nią mniej sza jest po jem - ność i ob ję tość ma łżo win no so wych i si - to wych. Ma łżo wi ny utwo rzo ne są z cien - kich, po ro wa tych i zwi nię tych bla szek kost nych, któ re dzie lą ka żdą ja mę no so - wą na trzy prze wo dy: grzbie to wy, środ - ko wy, brzusz ny, któ re ko mu ni ku ją się z czwar tym prze wo dem wspól nym. Prze wód grzbie to wy znaj du je się mię dzy skle pie niem no sa a ma łżo wi ną gór ną i ma cha rak ter wę cho wy; środ ko wy jest mię dzy ma łżo wi ną gór ną i dol ną i pro - wa dzi do błęd ni ka wę cho we go i za to ki czo ło wej. Prze wód brzusz ny jest naj - więk szy u psa, znaj du je się pod ma łżo wi - na mi dol ny mi i pro wa dzi do noz drzy tyl - nych. Prze wód no so wy wspól ny znaj du je się wzdłuż prze gro dy no sa, łą czy trzy prze wo dy i prze cho dzi w prze wód no so - wo gar dło wy, któ ry bez po śred nio pro - wa dzi do czę ści od de cho wej gar dła. Jak już czy tel nik zdą żył się zo rien to - wać, bu do wa no sa psa jest bar dzo zło żo - na (mi mo, że nie wni ka li śmy w szcze gó - ły), i nie ste ty nie do koń ca jesz cze w peł - ni po zna na. Współ cze śnie wia do mo już, że nie jest to tyl ko na rząd wę cho wo-od de - cho wy, ale uwa ża się też, że ma klu - czo we zna cze nie dla obie gu krwi w or - ga ni zmie i re gu la cji jej ci śnie nia. W sil nie roz wi nię tym u psa błęd ni ku wę cho wym znaj du je się ol brzy mia licz ba ko mó rek wę cho wych. a bło na ślu zo wa no sa, za wie ra ją ca gru czo ły, wy sła na jest na błon kiem mi gaw ko wym. Ro la na - błonka po le ga na wy chwy ty wa niu za - nieczysz czeń z wdy cha ne go po wie trza i ich se pa ra cji. Wiel kość ob sza ru wę cho we go u psa świad czy o zna cze niu zmy słu po wo nie nia u da ne go osob ni ka. Ma łżo wi ny no so we i ich ślu zów ka ma ją za pew nić (pod czas wde chu) szyb kie kli ma ty zo wa nie, na wi lża - nie i oczysz cza nie po wie trza z py łów i za - 6 Pies 3 (359) 2015

7 klatka piersiowa w typie pośrednim wąska klataka piersiowa kształt beczkowaty klatki piersiowej Rys. 7. Schemat typów budowy klatki piersiowej u psów nie czysz czeń, któ re są wy da la ne po za ob - ręb no sa przez na bło nek mi gaw ko wy. Wra zie wy so kich tem pe ra tur skom - pliko wa ny i wy spe cja li zo wa ny apa- rat no sa ma za pew nić ochło dze nie wdy cha ne go po wie trza. Jed na kże u psów ras z krót ki mi ku fa mi, bra - chy ce fa licz nych nie jest w sta nie te go za pew nić. W bar dzo cie płe i dusz ne dni (po wy żej 25, 28 stop ni C), przy prze by wa niu ta kich psów po - za do mem (chło dem i cie niem) nie - rzad ko do cho dzi do nie wy dol no ści od de cho wej i krą że nia, na sku tek hi - per ter mii i nie spo dzie wa nych, dość szyb kich zejść śmier tel nych. Szcze - gól nie wra żli we są mop sy, pe kiń czy ki i bul do gi. Ja ma no so wa u psa łą czy się z dość ob szer ną za to ką czo ło wą (nie ma ją cą funk cji od de cho wej) i gar dłem, z któ re go po wie trze do sta je się do krta - ni. Krtań jest, wraz z gar dłem, prze wo - dem wspól nym ukła du tra wien ne go i od de cho we go oraz speł nia ro lę se gre - gu ją cą, kie ru jąc po wie trze do tcha wi cy, akę sy po kar mo we do prze ły ku. W krta - ni znaj du ją się fał dy i stru ny gło so we po - zwa la ją ce psu na szcze ka nie, skom le nie iwy da wa nie in nych dźwię ków. Aby za po biec szcze ka niu zna ny jest za bieg chi rur gicz ny usu wa nia strun gło - so wych wraz z wię za dła mi krta ni. Nie jest to za bieg pro sty, ma wie lu prze - ciw ni ków (rów nież wśród le ka rzy we - te ry na rii) i w przy pad ku na wet do brze wy ko na nej ope ra cji, nie gwa ran tu je cał ko wi te go po wo dze nia. Wie le psów po za bie gach jest na dal ucią żli wie gło - śnych, a je dy nie zmie nia im się tembr gło su. Ko lej nym od cin kiem dróg od de - cho wych jest tcha wi ca prze pro wa dza ją - ca po wie trze do płuc i z po wro tem. Tcha wi ca na prze kro ju ma za rys okrą gły i u psa skła da się z otwar tych od gó ry pier ście ni chrzęst nych po łą czo - nych ze so bą wię za dła mi ob rącz ko wy mi. Wol ne koń ce chrzą stek po łą czo ne są od gó ry czę ścią bło nia stą i mię śniem po - przecz nym tcha wi cy (rys. 4). Je śli chrząst ki są upo śle dzo ne, moc no nie peł ne, a część bło nia sta dość roz le gła, mo że dojść do za pa da - nia się tcha wi cy i zmniej sze nia (pra- wie cał ko wi te go) jej świa tła, co pro - wa dzi do nie wy dol no ści od de cho wej. Zja wi sko ta kie mo że być wro dzo ne, wy - stą pić na sku tek ura zu, a ta kże mo że to - wa rzy szyć in nym cho ro bom. Tcha wi ca cią gnie się od krta ni, wzdłuż szyi do ja my pier sio wej, gdzie w oko li cy ser ca w płasz czyź nie IV że bra roz wi dla się na dwie czę ści (skie ro wa ne do wnęk płuc - nych), a te z ko lei da lej dzie lą się na oskrze la przed nie, środ ko we i tyl ne (two rząc drze wo oskrze lo we), prze cho - dzą w oskrze li ki i ka żdy z nich naj mniej szy za koń czo ny jest pę che rzy kiem płuc nym ople cio nym sie cią na czyń wło so wa tych. Od stro ny oskrze li ka, ścia nę pę che rzy ka po kry wa sur fak tant, o lep kiej kon sy sten cji uła twia ją cy prze ni ka nie ga zów (rys 5 i 6). Oskrze li ki wraz z pę che rzy ka mi ze spo - lo ne są ze so bą ści śle tkan ką łącz ną sprę - ży stą i mię śniów ką oskrze li two rząc miąższ płu ca pra we go i le we go. Płu ca skła da ją się z pła tów płuc nych (wierz - choł ko wy, ser co wy i prze po no wy), znaj - du ją się w klat ce pier sio wej i w ca ło ści do pa so wa ne są do jej kształ tu, tak że ich pod sta wa le ży przy prze po nie, a szczyt na wy so ko ści I że bra. Wiel kość płuc jest ró żna w za le żno ści od ra sy psa i ty pu klat ki pier sio wej. Wza le żno ści od kształ tu wy ró żnia się klat ki pier sio we wą skie i dłu gie (np. char ty i psy ras pry mi tyw nych), o kształ - cie od wró co ne go prze kro ju grusz ki (np. se te ry, wy żły, jam ni ki) i o kształ cie becz ko wa tym (np. bul do gi, pe kiń czyk, nie któ re mo lo sy). Są rów nież ty py po - śred nie (rys. 7). Klat kę pier sio wą od gó - ry ogra ni cza ją krę gi pier sio we, z bo ków że bra kost ne i chrząst ki że bro we, od do - łu kość most ka, od przo du wy ro stek mie czy ko wa ty most ka, a od ty łu prze po - na. Ca łość uzu peł nia ją oko licz ne po wię - zie i mię śnie. Klat ka pier sio wa, jej kształt i wiel - kość to w ky no lo gii bar dzo wa żne ce - chy ra so we, któ re ró żnią się znacz nie przy po rów ny wa niu ras psów i po - szcze gól nych osob ni ków w ob rę bie ra sy. Nie któ re ce chy ta kie jak płyt ka klat ka pier sio wa, zbyt pła ska, zbyt krót ka, czy ma ło po jem na sta no wią po wa żne wa dy bu do wy i wpły wa ją na spraw ność fi zycz - ną psa. Du ża po jem ność klat ki pier sio wej (np. u char tów) jest uwa run ko wa na nie tyl ko wy skle pie niem że ber na bo ki, lecz ob ni że niem most ka. Ostat nio co raz czę - Pies 3 (359)

8 ściej ob ser wu je my skró ce nie most ka od stro ny wy rost ka mie czy ko wa te go, je - go brak a na wet roz dwo je nie (jam ni ki, char ci ki wło skie). Brak przed pier sia (brak lub skró ce nie rę ko je ści most ka u sznau ce rów mi nia tu ro wych, do ber ma - nów, po in te rów). Skró ce nie dłu go ści że - ber i brak ich sko śne go prze bie gu (np. whip pet), płyt ka, pła ska klat ka pier sio - wa, a ta kże brak ty po we go, od po wied - nie go dla da nej ra sy wy skle pie nia że ber. Wy mie nio ne wa dy pro wa dzą do zmniej sze nia po jem no ści płuc, a co za tym idzie mniej szej wy dol no ści od de cho wej psa. Płu ca dzię ki swej ela - stycz nej struk tu rze mo gą funk cjo no wać tyl ko przy współ pra cy szkie le to wych mię śni od de cho wych, mię śni klat ki pier - sio wej, brzu cha i prze po ny. Dłu gie od de - chy są efek tem dzia łal no ści prze po ny, na to miast krót kie mię śni klat ki pier sio - wej. Pod czas zwięk sza nia szyb ko ści, od - de chy są krót kie i czę ste. Dla te go też mię śnie klat ki pier sio wej zna ne ja ko wde cho we, (mię sień po chy - ły, zę ba ty grzbie to wy przed ni, pro sty klat ki pier sio wej, mię śnie mię dzy że - browe ze wnętrz ne i in ne) win ny być do - brze roz wi nię te. Szcze gól nie du że ob ję - to ścio wo i moc ne są one u psów, któ - rych pod sta wo wym ru chem jest ga lop (np. char ty). Du ża ma sa tych mię śni i uko śne w sto sun ku do krę go słu pa usta wie nie że ber stwa rza mo żli wość w tej gru pie psów, szyb kie go po więk - sza nia (w ra zie po trze by) po jem no ści klat ki pier sio wej, a tym sa mym zwięk - sze nia wy mia ny ga zo wej. Krew czyn no - ścio wą do płuc do pro wa dza tęt ni ca płuc na, a krew odżyw czą za pew nia tęt - ni ca oskrze lo wa. Włók na ner wo we wob sza rze płuc są od ga łę zie nia mi ner - wu błęd ne go. W płu cach brak jest re - cep to rów bó lo wych, któ re wy stę pu ją w opłuc nej bło nie ota cza ją cej płu ca. Lek. wet. Jo an na Ko ło dziej ska-le sisz Dr n. wet. To masz Bor kow ski Sum ma ry Jo an na Ko ło dziej ska Le sisz, DVM To masz Bor kow ski DVM, PhD Ana to my for cy no lo gi sts Part VII Ana to my of the re spi ra to ry sys tem in dogs The ar tic le di scus ses the re spi ra tion pro cess and the con struc tion of the re spi ra to ry sys tem in dogs. The au thors hi gh li ght he alth pro blems con nec ted with its ab nor ma li ties, such as im pa ir ment of bre atha bi li ty as a re sult of wrong no strils and soft pa la te con struc tion, as well as eye pro blems re sul ting from di sor der of the te ar ducts. They em pha si ze al so the ro le of the na sal area in co oling the in ha led air, which is par ti cu lar ly im por tant in hot we ather. The con struc tion and ro le of pha rynx, la rynx and tra chea is de scri bed, as well as the ir po ssi ble ab nor ma li ties. Sub se qu en tly the con struc tion of bron chi, bron chio les and lungs is cha rac te ri zed. At ten tion is drawn to the di ver si ty of the rib ca ge con struc tion in dif fe rent bre eds and po ssi ble struc tu ral de fects de cre asing the lungs ca pa ci ty and bre athing abi li ty. Fi nal ly the ro le of re spi ra to ry mu sc les is pre sen ted. Reklama 8 Pies 3 (359) 2015

9

10 Weterynaria Poród u suki Po oko ło sześć dzie się ciu dniach od pierw sze go kry cia su ki za czy na się czas ocze ki wań na szczę śli we roz wią za nie cią ży czy li po ród. Czas po ro du mo żna pró bo wać wy li czyć na pod sta wie kil ku pa ra me trów, jed nak pre cy zyj ne wy li cze nie co do dnia i go dzi ny jest trud ne i czę sto za wod ne. Szczenięta rasy samoyed Czas zbli ża ją ce go się po ro du mo że my okre ślić na pod sta wie: obliczeń od daty pierwszego krycia 63 +/- 5 dni wyznaczenia czasu owulacji poród 63 +/- 1 dzień spad ku po zio mu pro ge ste ro nu przed po ro dem pro ge ste ron spa da po - niżej 1 mg/ml, po ród po wi nien na stą pić w cią gu 24 h spad ku po zio mu tem pe ra tu ry mie rzo nej w od by cie tem pe ra tu ra ob ni ża się o ok 1,5 stop nia śred nio 6 18 h przed po ro dem po mia rów czasz ki szcze niąt w ba da niu usg ob ser wa cji zwie rzę cia Ozna ki zbli ża ją ce go się po ro du to przede wszyst kim: po więk sze nie i obrzęk sro mu opusz cze nie się brzu cha brak ape ty tu bu do wa nie gniaz da wy ciek ślu zo wy ze sro mu po ja wie nie się mle ka Etapy porodu Wyróżnia się trzy eta py: Pierw szy etap zwią za ny jest z przy - go to wa niem dróg rod nych. Ob ja wy to utra ta ape ty tu, nie po kój, bu do wa nie gniaz da. Pod czas te go eta pu do cho dzi do roz sze rza nia się szyj ki ma ci cy. Etap ten mo że trwać kil ka kil ka na ście go - dzin (śred nio od kil ku do 24 h, rzad ko dłu żej). W świe tle dróg rod nych czę sto po ja wia się ja sna ślu zo wa wy dzie li na. Pod czas dru gie go eta pu po ja wia ją się wi docz ne skur cze tłocz ni brzusz nej ibó le par te. Pod czas te go eta pu do cho - dzi do wy par cia pło dów. Tem pe ra tu ra cia ła wzra sta do tem pe ra tu ry fi zjo lo gicz - nej czy li ok 38,5 C. Wy pie ra nie pło dów mo że być po prze dzo ne wy pły wem spo - rej ob ję to ści rzad kie go pły nu owo dnio - we go. Dłu gość te go eta pu trwa od kil ku do kil ku na stu go dzin, ale mo że trwać rów nież po nad 24 h. Zna ne są przy pad - ki uro dze nia pierw sze go szcze nię cia i ośmiu ko lej nych w dwie go dzi ny. Ale ta kże pierw sze go ra no w po nie dzia łek, po tem w dwie go dzi ny czte ry ko lej ne, a we śro dę wie czo rem ostat ni wszyst - kie o po dob nym cię ża rze, roz wo ju i ca ła szóst ka bez kło po tów się od cho wa ły. Trze ci etap zwią za ny jest z wy da le - niem ło żysk i błon pło do wych. W przy - pad ku suk, u któ rych naj czę ściej ma my do czy nie nia z cią ża mi wie lo pło do wy mi etap dru gi po ro du prze bie ga na prze - mien nie z eta pem trze cim. Za kła da się, że od roz po czę cia się dru - gie go eta pu po ro du i od wy pchnię cia pierw sze go pło du nie po win no upły nąć wię cej niż dwie go dzi ny, a prze rwy po - mię dzy ko lej ny mi szcze nię ta mi nie po - win ny być dłu ższe niż dwu go dzin ne. To teo ria. Trze ba tu wy raź nie po wie dzieć, że co raz czę ściej po ro dy prze bie ga ją ma ło kla sycz nie Czę sto trud no sa me - mu ho dow cy pod jąć do brą de cy zję co ro bić? Czy jesz cze po cze kać i su ka sa ma uro dzi, czy też jest to już czas, aby zwró cić się o po moc do do świad czo ne go le ka rza. Ko niec trze cie go eta pu zwią za - ny jest z wy da le niem wszyst kich ło żysk 10 Pies 3 (359) 2015

11 i błon pło do wych. Pod ko niec trze cie go eta pu su ka jest spo koj na, kar mi i zaj mu - je się szcze nię ta mi. Wszyst kie ło ży ska po win ny być wy da lo ne w cią gu 4-6 h go dzin od uro dze nia się ostat nie go szcze nię cia. Liczbę ło ży sk na le ży przeli - czyć, aby wie dzieć, czy rze czy wi ście wszyst kie zo sta ły usu nię te po za ma ci cę. Szcze nię ta ro dzić się mo gą w pę cher - zach pło do wych lub też pę cherz mo że ulec pęk nię ciu pod czas prze cho dze nia przez ka nał rod ny. Je że li ze sro mu wy - sta je pę cherz pło do wy, nie na le ży go roz ry wać bo wiem on uła twia szcze nia - ko wi prze cho dze nie przez dro gi rod ne. Szcze nię mo że ro dzić się w po zy cji przo - du ją cej lub po ślad ko wej. Usta wie nie ta - kie uwa run ko wa ne jest im plan ta cją szcze nia ka i nie ule ga już zmia nie Pod - czas po ro du mo że my po ma gać su ce. Je - że li ma my wi docz ne koń czy ny tyl ne mo - że my je lek ko uchwy cić w pal ce (le piej przez ga zik bo są śli skie i mo gą się wy - su nąć z pal ców) i lek ko po cią gać w dół (w kie run ku koń czyn mat ki), ruch ten ma być rów no le gły do li nii krę go słu pa. Je że li szcze nię usta wio ne jest lek ko bocz nie, to lek kim ru chem ro tu ją cym mo że my go usta wić rów no le gle do krę - go słu pa mat ki. Rów nież w przy pad ku uło że nia przo du ją ce go przy nie znacz nie wy sta ją cej głów ce mo że my lek ko ją przy trzy mać i de li kat nie prze su wa jąc w pra wo i le wo po wo li wy cią gnąć. Mo - żna rów nież uchwy cić szcze nię za skó rę na kar ku i lek ko po cią ga jąc do przo du je wy su nąć. Kie dy udzie la my po mo cy po - ro do wej pa mię taj my, że na sze ru chy po - win ny być krót kie i de li kat ne, przy po mi - na ją ce ruch pul sa cyj ny, Nie cią gnij my ni - gdy na si łę, szar piąc. Oczy wi ście te czyn - no ści wy ko nu je my, gdy pło dy wy pie ra ne są dość wol no. Czas wy pie ra nia po - szcze gól nych szcze niąt mo że się wa hać od kil ku se kund do kil ku na stu mi nut, gdy czas ten przed łu ża się ma le je szan sa prze ży cia pło du i świad czyć mo że, za - rów no o zbyt du żym szcze nię ciu jak rów nież o zbyt ma łej si le skur czu, czy Pies 3 (359) 2015 też o zmę cze niu mat ki. Po wy do by ciu szcze nię cia na le ży oczy ścić je go pysz - czek, trzy ma jąc go lek ko gło wą skie ro - wa ną do do łu, aby umo żli wić na tu ral ny wy pływ pły nów po ro do wych z dróg od - de cho wych. Do dat ko wo wy ko nu je my de li kat ne ru chy wa ha dło we. Gdy szcze - nię wy ka zu je sła be ozna ki ży cia, na le ży ta kie mu szcze nię ciu ode ssać wo dy pło - do we z dróg od de cho wych. Mo żna to wy ko nać przy po mo cy grusz ki dla nie - mow ląt, ale chy ba naj sku tecz niej sza me - to da to me to da usta usta. Moc no po - cie ra my cia ło szcze niacz ka naj le piej ręcz ni kiem frot te, do bre efek ty da je przy szczy py wa nie oko li cy kar ku, po - bu dza to ośro dek od de cho wy. De li kat ny zwy czu ciem i prze rwa mi ucisk noz drzy rów nież po bu dza od dy cha nie. Ma saż szcze nię cia po wi nien być ener gicz ny, i więk szość czyn no ści wy ko nu je my zgłów ką skie ro wa na do do łu. Bez po - śred nio po uro dze niu spraw dza my, czy szcze nię nie ma wi docz nych ano ma lii w bu do wie, za bu rzeń w bu do wie kość - ca, roz sz cze pu pod nie bie nia, czy ma zro śnię te po wło ki brzusz ne i czy ma pra wi dło wo wy kształ co ny ogon i od byt. Pod czas pierw sze go eta pu po ro du mo że po ja wić się zie lo ny, bru nat ny, czar ny lub bor do wy wy pływ z dróg rod - nych. Po ja wie nie się ta kie go wy pły wu po win no być za wsze sy gna łem do kon - tak tu z le ka rzem we te ry na rii. Zie lo ny, zie lo no czar ny wy pływ z dróg rod nych świad czy o wcze śniej szym od kle ja niu się ło ży ska lub świad czyć mo że o obec no ści ob umar łe go pło du co po win no nie po - koić ho dow cę. Brak roz po czę cia ak cji po ro do wej ma my z tym do czy nie nia naj czę ściej pod czas prze bie gu cią ży jed no pło do wej. Doj rza łość pło du i wzrost po zio mu wy - dzie la ne go przez nad ner cza szcze niąt kor ty zo lu prze ka zu je in for ma cję or ga ni - zmo wi mat ki o sta nie je go doj rza ło ści. Wzrost po zio mu kor ty zo lu ini cju je spa - dek po zio mu pro ge ste ro nu i roz po czę cie Kie dy udzie la my po mo cy po ro do wej pa mię taj my, że na sze ru chy po win ny być krót kie i de li kat ne, przy po mi na ją ce ruch pul sa cyj ny, Ciąża potwierdzona, badanie USG Rtg koło 60 tygodnia ciąży ak cji po ro do wej. Tak więc, zbyt ma ła ilość kor ty zo lu wy twa rza ne go przez jed - no szcze nię mo że być nie wy star cza ją ca do pra wi dło wej ini cja cji ak cji po ro do wej. Przenoszona ciąża Prze no szo na cią ża jest za wsze cią żą za gro żo ną. W przy pad ku bra ku ak cji po ro do wej po wy żej 65 dnia od owu la - cji/kry cia na le ży roz wa żyć far ma ko lo - gicz ne wy wo ła nie po ro du, lub zde cy do - wać o roz wią za niu cią ży przez ce sar skie cię cie. W trak cie wy ko ny wa ne go wów - czas ba da nia usg le karz ma szan se za - uwa żyć spa dek ak cji ser ca szcze niąt czy też szcze nię cia. Tęt no pło du szcze nię cia 90/min jest wska za niem do wykonania ce sar skie go cię cia. De cy zje o kon tak cie z le ka rzem we te - ry na rii na le ży pod jąć rów nież wów czas, 11

12 Pęcherz płodowy drugi etap porodu Pozycja pośladkowa Prawidłowe ustawienie posladkowe Szczenię w błonach płodowych gdy fa za pierw sza po ro du nie prze cho dzi wko lej na fa zę, lub gdy ko lor wy do by wa - ją ce go się ślu zu jest nie po ko ją cy. Pod - czas dru giej fa zy po ro du mo że my spo - tkać się z wie lo ma kom pli ka cja mi. Jesz cze przed spo dzie wa nym ter mi - nem po ro du naj le piej oko ło ty go dnia mo że my wy ko nać ba da nie rtg. Po zwo li oce nić orien ta cyj ną licz bę pło dów, a ta - kże po twier dzi czy pło dy są pro por cjo - nal ne i od po wied niej wiel ko ści. Czę sto w prze bie gu cią ży jed no czy też dwu pło - do wej ma my do czy nie nia z nie sto sun - kiem po ro do wym, czy li sy tu acją kie dy płód jest bar dzo du ży w pro por cji do wiel ko ści mat ki i mo żli wo ści na tu ral - ne go po ro du. Praw do po do bień stwo uro dze nia się ta kie go szcze nia ka si la mi na tu ry jest ma łe. Ba da nie usg w tym cza - sie in for mu je o ży wot no ści pło dów oraz po zwa la oce nić kla row ność i ilość wód pło do wych. Tak więc, nie efek tyw na a pod ję ta przez mat kę ak cja po ro do wa skór cze i brak wy par cia pło du po wy żej 2-3 go - dzin od odej ścia wód pło do wych jest wska za niem do kon tak tu z le ka rzem we - te ry na rii i za sta no wie nia się nad roz wią - za niem chi rur gicz nym, Wy dłu ża ją ca się prze rwa po wy żej dwóch go dzin po mię dzy po szcze gól ny mi szcze nię ta mi jak rów nież ro dze nie się mar twych szcze niąt to wska za nie do po - mo cy we te ry na ryj nej. Oczy wi ście nie mu si to być od ra zu ce sar skie cie cie. Ma - ci ca do pra wi dło wej ak cji po ro do wej po - trze bu je ener gii, co mo żna wspo móc po - da niem glu ko zy i jo nów wap nia. Czę sto więc po da nie roz two ru glu ko zy czy miodu oraz do da tek wap nia po ma ga przy spie szyć ak cję po ro do wą i wspo ma - ga pra cę ma ci cy. Rów nież spa cer i wy si - łek fi zycz ny po bu dza mię śnie brzu cha po pra wia jąc ich si łę skur czu. Pod czas kar mie nia wy dzie la na jest oksy to cy na, któ ra dzia ła na kurcz li wość mię śniów ki ma ci cy. Je że li jed nak po da nie wap nia, glu ko zy oraz spa cer nie przy nio są po żą - da ne go re zul ta tu, na le ży zgło sić się po fa cho wą po moc. Wmo men cie, gdy su ka ma sil ne bó le par te, ode szły wo dy pło do we i nie uro dził się szcze niak, ani ża den nie jest wy czu - wal ny w dro gach rod nych mo że my spo - dzie wać się sy tu acji, gdzie dro gi rod ne są zbyt wą skie w sto sun ku do szcze nię cia. Nie kie dy też ta ki ob raz ma my w sy tu acji, kie dy do szło do skrę tu ro gu ma ci cy. Skręt ma ci cy jest bez względ nym wska za niem do ce sar skie go cię cia. Jest to stan, któ ry za gra ża ży ciu szcze niąt i mat ki. Zbyt du ża ob ję tość wód pło do wych, wie lo wo dzie oraz prze ła do wa nie ma ci - cy du żą licz bą szcze niąt po wo du je roz - cią gnię cie ścia ny ma ci cy, jej mniej szą wra żli wość i brak mo żli wo ści kur cze nia się. Wów czas nie mo żli wy jest na tu ral ny prze bieg po ro du. Do ato nii ma ci cy czy li sy tu acji kie dy mię śniów ka ścia ny ma ci cy nie ma si ły skur czu, do cho dzi przy bar - dzo licz nym mio cie, ale rów nież pod czas dłu gie go po ro du. Ko lej ne wska za nie do ce sar skie go cię - cia to po ro dy suk ras bra chy ce fa licz nych czy li mię dzy in ny mi bul do gów an giel - skich, bo ston te rie rów, bul do gów fran - cu skich, mop sów. Ce sar skie cię cie, u bul do gów, sta no wi ok. 90% wszyst - kich po ro dów. Rów nież więk szość te rie - rów szkoc kich nie ro dzi na tu ral nie, lub też pró ba po ro du na tu ral ne go koń czy się wy so kim od set kiem śmier tel no ści szcze niąt i w koń co wym eta pie ce sar - skim cie ciem. W cza sie po ro du czę sto mu si my so bie za dać py ta nie, czy wy ko nać za bieg ce - sar skie go cie cia i kie dy go wy ko nać. Je - stem zda nia, że je że li nie mo żna udzie lić szyb kiej po mo cy po ro do wej, a chce my mieć więk sze praw do po do bień stwo ży - wych szcze niąt na le ży wy ko nać ce sar - skie cie cie. Nie ste ty wie le jest przy pad - ków kie dy zbyt dłu gi czas po dej mo wa nia de cy zji po wo du je, że za bieg zo stał prze - pro wa dzo ny za póź no i w wy ni ku ce sar - ki ma my mar twe szcze nia ki. Kie dy na le ży się nie po ko ić: w przy pad ku wcze śniej szych pro ble - mów w trak cie prze bie gu po ro du u tej su ki przy nie pra wi dło wym wy pły wie z dróg rod nych (zie lo ny, czar ny, bru nat - ny, rop ny) przy bra ku przej ścia eta pu 1 w etap 2 wcią gu 12 h, gdy w cią gu 2-3 go dzin od odej ścia wód pło do wych nie uro dził się szcze niak 12 Pies 3 (359) 2015

13 w przy pad ku ro dze nia się mar twych szcze niąt przy bez pro duk tyw nych sil nych bó - lach par tych w przy pad ku prze rwa nia ak cji po ro - do wej przy cię żar nej jesz cze ma ci cy. Przy go to wa nia do nad cho dzą ce go po ro du Po win ny roz po cząć się z nie wiel kim wy - prze dze niem. Przy go tuj my so bie ba weł - nia ną nić do za wią zy wa nia pę po win, bar dzo przy dat ne są klesz czy ki Pe ana, no życz ki, śro dek do de zyn fek cji. Do brze jest mieć, na tak zwa ny wszel ki przy pa - dek, jed ną pusz kę pre pa ra tu mle ko za - stęp cze go. Na le ży przy go to wać spo rą ilość ręcz ni - ków do wy cie ra nia szcze niąt pa pie ro we ręcz ni ki, do brze spraw dza ją się rów nież pod kła dy po chła nia ją ce pły ny. Na le ży przy go to wać ter mo for. Do brze jest mieć pod rę ką kart kę i dłu go pis, aby za pi sy wać go dzi ny na ro dzin szcze niąt, ozna cze nia jak rów nież in for ma cję o wy da le niu ło - żysk. Na kil ka dni przed po ro dem przy po - mnij my się le ka rzo wi we te ry na rii. Ustal - my czy w tym ter mi nie jest do stęp ny i czy mo że my li czyć na je go po moc. Za py taj my czy ewen tu al ny za bieg ce sar skie go cię cia mo żna prze pro wa dzić w je go lecz ni cy, czy mu si my szu kać in nego gabinetu. Ce sar skie cię cie ciąć czy nie ciąć? Są względ ne i bez względ ne wska za nia do te go za bie gu. Bez względ ne to pęk nie cie ma ci cy, skręt ma ci cy, nie sto su nek po ro do wy, Summary Anna Jaśkiewicz, DVM, animal reproduction specialist Delivery in the dog After about 60 days since the first mating the waiting for birth of puppies begins. The article presents methods for setting the date of birth and describes signs of upcoming delivery. Then the stages of labor are characterized along with the possible complications. The author gives advices what to do Pies 3 (359) 2015 czy li za du ży płód w sto sun ku do wiel ko - ści su ki oraz odej ście wód pło do wych kil - ka go dzin wcze śniej, czy też po ja wie nie się ciem no zie lo ne go wy pły wu z dróg rod nych i brak pod ję cia ak cji po ro do wej po mi mo wspo ma ga nia i prób po mo cy. Wska za nia względ ne to wy dłu żo ny czas po ro du, ro dze nie mar twych szcze - niąt, wtór na ato nia ma ci cy, de cy zja pod - ję ta przez wła ści cie la su ki. Za bieg ce sar skie go cię cia to za bieg chi rur gicz ny obar czo ny ry zy kiem znie - czu le nia i po wi kłań po ope ra cyj nych. W chwi li obec nej ma my do dys po zy cji sze ro ki wy bór pro to ko łów ane ste tycz - nych i no wych le ków, dzię ki cze mu za - bie gi chi rur gicz ne ob cią żo ne są mniej - szym ry zy kiem ane ste tycz nym. Ce sar - skie cię cie prze pro wa dza ne jest w znie - czu le niu ogól nym lub na do po no wym. Ja kie są wa dy i za le ty cię cia ce sar skie go? Wa dy to ry zy ko znie czu le nia, wy stą pie - nie prze pu kli ny po ope ra cyj nej, krwa wie - nie z ma ci cy i sła be jej ob kur cza nie. Nie - kie dy le karz po oglę dzi nach ma ci cy i jej oce nie mu si zde cy do wać o jej usu nię ciu. Za le ty to szyb kie za koń cze nie po ro du. A w przy pad ku za bie gu wy ko na ne go w od po wied nim ter mi nie to wy so ka prze ży wal ność szcze niąt, oczysz cze nie ma ci cy z po zo sta łych ło żysk. Pod czas po ro du li czy się czas i roz wa - ga w po dej mo wa niu de cy zji. Przede wszyst kim na le ży brać pod uwa gę do bro iży cie mat ki, po tem szcze niąt. Tekst i zdjęcie An na Jaś kie wicz Lek. wet. spec. od roz ro du zwie rząt in case of disorders, indicates when cesarean section is required and lists pros and cons of this surgery. There is also described how to prepare to the delivery and what tools and accessories can be necessary. It s recommended to be in touch with the vet, if urgent help were needed. In conclusion the author states that during delivery the quick but prudent decisions are essential. First of all, the health and welfare of the mother should be considered and secondly that of the puppies. Szczenię jeszcze częściowo w błonach płodowych Oczyszczenie z błon płodowych Szczenię tuż po porodzie połączone z łożyskiem Osuszanie szczenięcia 13

14 Behawior Wpływ człowieka na zachowanie psa Kanapa ulubione miejsce psów Wpływ lu dzi na psy mo żna roz pa try wać w dwóch aspek tach: pierw szym, ewo lu cyj no-ada pta cyj nym, opar tym na wie lo po ko le - nio wej se lek cji i dru gim, zwią za nym z ich on to ge ne zą, czy li roz wo jem osob ni czym od mo men tu na ro dzin (a na wet wcze śniej) do koń ca ży cia psa. Pierw szy, to ty sią ce lat od dzia ły wa - nia na fi lo ge ne zę ga tun ku. Ewo lu - cja, któ ra prze kształ ci ła wil ka w do mo we go piesz czo cha nie do ko na ła się od ra zu i wciąż jesz cze się nie skoń - czy ła. Przez wie le wie ków czło wiek de - cy do wał o tym, któ ry pies prze ży je, do - bie rał do ho dow li naj bar dziej od po wia - da ją ce do je go ce lów osob ni ki. W ten spo sób po wsta ły różne ty py użyt ko we psów, u któ rych utrwa li ły się szcze gól ne, po żą da ne przez ho - dow ców ce chy fi zycz ne i psy chicz ne. Char ty na przykład wy ko rzy sty wa ne by ły w ło wiec twie do bez po śred nie go po ści gu i za bi cia zwie rzy ny. Mu sia ły mieć od po wied ni tem pe ra ment, bar dzo sil ną pa sję po go ni za ucie ka ją cą zwie rzy - ną i dzia łać sa mo dziel nie. Dlatego na tu - ral ne dla char ta są za cho wa nia dra pie - żni cze, a bo dziec klu czo wy w po sta ci ja - kie go kol wiek szyb ko prze miesz cza ją ce - go się obiek tu wy zwa la w nich sil ną po - trze bę po go ni. Psy goń cze ho do wa ne by ły za zwy - czaj w du żych sfo rach, mu sia ły ze so bą współ pra co wać i zgod nie współ żyć, ma - ło u nich prze ja wów agre sji we wnątrz ga - tun ko wej, a że se lek cjo no wa ne by ły w kie run ku sa mo dziel nej pra cy od naj dy - wa nia zwie rzy ny za po mo cą wę chu, ta - kże i dziś ma ją ten den cję do wy szu ki wa - nia wę chem wszel kich po zo sta wio nych na traw ni kach śmie ci i sa mo dziel nych wy praw ba daw czych. Te rie ry by ły ich prze ci wień stwem nie du że pie ski, pra co wa ły ja ko szczu ro ła - py, sa mo dziel nie wal czy ły w no rze z li - sem, za trzy my wa ły i nę ka ły odyń ca trud no się dzi wić, że ich po tom ko wie by wa ją za czep ni i agre syw ni. Psy owczar skie, przez stu le cia wy ko - rzy sty wa ne do ca ło dzien ne go za ga nia nia ikon tro li zwie rząt go spo dar skich za po - mo cą gło śne go uja da nia, są wy raź nie bar - dziej po bu dli we, ru chli we, wy trzy ma łe i szcze kli we, co czę sto nie po do ba się ich wła ści cie lom. Z dru giej stro ny jed nak, ła - two się pod po rząd ko wu ją, do sko na le współ pra cu ją z ludź mi i ma ją świet ne wy - ni ki w szko le niu, dzię ki cze mu osią ga ją mi strzo stwo w ró żnych psich spor tach. Psy pa ster skie słu żyły do pil no wa nia sta da. Od szcze nię cia wy cho wy wa ne ze sta dem, nie mo gły być zbyt po bu dli we i chęt ne do za ba wy, gdyż mo gło by to pło szyć ochra nia ne zwie rzę ta. Dzia ła nia ma ją ce na ce lu ochro nę sta da zwie rząt go spo dar skich przed dra pie żni ka mi mu - sia ły po dej mo wać sa mo dziel nie, bez po - le ce nia. Se lek cja ta kich psów ukształ to - wa ła ra sy cha rak te ry zu ją ce się spo koj - nym tem pe ra men tem, za ra zem jed nak bar dzo nie za le żne, nie pod po rząd ko wa - ne, a gdy zo sta ną wy pro wa dzo ne z rów - no wa gi groź ne. Zna ko mi ta więk szość psów w Pol sce to kun del ki. Ina czej jed nak, niż w kra - jach Eu ro py Za chod niej, rzad ko są to 14 Pies 3 (359) 2015

15 mie szań ce ja kichś kon kret nych ras. Kun - del ki trzy ma ne są na wsiach nie mal w ka żdym go spo dar stwie. Choć nie wy - ho do wa li śmy z nich jed no li tych ras, jak to zro bi li An gli cy, mu sia ły jed nak (i mu - szą do dziś) cha rak te ry zo wać się du żą wy trzy ma ło ścią, od por no ścią, ży wot no - ścią a przy tym mu sia ły być czuj ne i szcze kli we. Ta kie ro le peł ni ły psy jesz cze kil ka - dzie siąt lat te mu. A te raz? Ostat nie 100, mo że 150 lat to ro sną ca po pu lar ność psów, któ rych naj wa żniej szą ro lą jest być od da ny mi to wa rzy sza mi czło wie ka. Pies jest ga tun kiem do sko na le pod da ją - cym się ada pta cji świad czy o tym to, że psy mo żna spo tkać na wszyst kich kon ty - nen tach, wszę dzie tam, gdzie są lu dzie. Na szczę ście (dla mi ło śni ków psów to - wa rzy szą cych) ta kże u ras daw niej użyt - ko wych od po wied nia pra ca ho dow la - na na sta wio na nie tyl ko na ce chy eks te - rie ru, ale ta kże na ła god ny w sto sun ku do lu dzi, spo koj ny tem pe ra ment da je po - żą da ne efek ty. Uży wa ne nie gdyś do walk bul do gi an giel skie sta ły się obec nie do - sko na ły mi ka na pow ca mi, co raz czę ściej mo żna spo tkać nie szcze kli we i mi łe w sto sun ku do ka żde go, sznau ce ry mi - nia tu ro we czy apor tu ją ce pi łecz kę chow cho wy. Po wo du je to jed nak, że co raz czę ściej oso by pra cu ją ce z psa mi użyt ko - wy mi my śliw ski mi, pa ster ski mi czy obron ny mi na rze ka ją na nie od po wied - ni do ich po trzeb tem pe ra ment psów ro - do wo do wych i wy bie ra ją psy z tak zwa - nych ho dow li użyt ko wych. I tu po ja - wia się py ta nie: Czy po win ni śmy za wszel ką ce nę za cho wać ty po we dla ra sy, opi sy wa ne w daw nych prze ka - zach uspo so bie nie/cha rak ter? Je śli tak, wie le ras zo sta nie ska za nych na za - po mnie nie, gdyż w dzi siej szym świe cie nie znaj dą dla sie bie miej sca. To za gro że - nie do ty ka już dziś wie lu ras z VI gru py i nie tyl ko. A z dru giej stro ny: Czy na - praw dę wszyst kie psy ma ją się stać po dob ny mi do sie bie, mi ły mi w sto - sun ku do ka żde go, po zba wio ny mi in - stynk tu ło wiec kie go czy obron ne go, po słusz ny mi ma skot ka mi? Nie znam od po wie dzi na te py ta nia. To pro blem, z któ rym mu si my zmie rzyć się wszy scy ho dow cy, sę dzio wie ky no lo - gicz ni, i ci, któ rzy użyt ku ją psy zgod nie z ich tra dy cyj nym prze zna cze niem. Dla mnie to wła śnie wy jąt ko wa roz ma itość za cho wa nia, uni ka to wy cha rak ter po - szcze gól nych ras sta no wi ich naj więk szą Pies 3 (359) 2015 za le tę. Dzię ki te mu ka żdy mo że wy brać ta kie go psa, któ ry naj le piej spraw dzi się w je go do mu, speł ni ocze ki wa nia. Bę dzie do sko na łym to wa rzy szem dłu gich spa - ce rów, spraw dzi się w jed nym z psich spor tów al bo naj chęt niej bę dzie spę - dzał ca łe dnie na ka na pie, od opie ku - na ocze ku jąc przede wszyst kim czu ło ści. Nie ste ty zbyt czę sto ho dow cy psów wy sta wo wych nie przy kła da ją zbyt niej wa gi do ich cha rak te ru li czy się przede wszyst kim uro da. A prze cież wy ho do wa - ne przez nas szcze nię ta naj czę ściej tra - fia ją do lu dzi, któ rzy nie ma rzą o ka rie - rze wy sta wo wej swo je go pu pi la, za to ocze ku ją, że bę dzie do sko na łym to wa - rzy szem. Po chop ne de cy zje wy ko rzy sta - nia w ho dow li psów lę kli wych, nad mier - nie po bu dli wych czy agre syw nych, tyl ko ze wzglę du na ich uro dę, mo gą znisz czyć re no mę ca łej ra sy. Ta ki re gres do tknął wla tach 80. an giel skie coc ker spa nie le, czy nie co póź niej briar dy. Pa mię taj my, że pre dys po zy cje psy chicz ne, a szcze gól - nie lę kli wość i nad mier na, czę sto wy ni - ka ją ca z nie sta bil no ści emo cjo nal nej agre sja, są dzie dzicz ne. Na wet je śli ho dow ca do ło żył wszel kich sta rań, aby szcze nię ta mia ły ty po wą dla ra sy psy chi kę, rzad ko wy bór psa okre - ślo nej ra sy przez przy szłe go wła ści cie la spo wo do wa ny jest zna jo mo ścią jej użyt - ko wo ści i po ten cjal ne go uspo so bie nia. Pro wa dzo ne ba da nia wy ka za ły, że naj - czę ściej czyn ni kiem de cy du ją cym jest wy gląd ze wnętrz ny i chwi lo wa mo da. A kon se kwen cje ta kie go wy bo ru by wa ją na praw dę przy kre dla obu stron. Choć pies po tra fi do sto so wać się do roz ma itych sy tu acji, mo żna po wie - dzieć, że czło wiek prze sa dza z wy ma ga - nia mi. Na przy kład nie ła two bę dzie hu - sky sy be ryj skie mu po cho dzą ce mu od psów po cią go wych Inu itów, żyć w ma - łym miesz ka niu w mie ście, ani też pra cu - ją ce mu owczar ko wi spę dzać ca łe dnie w bez ru chu, choć by na ka na pie. Na le ży pa mię tać, że nie ka żdy pies na da - je się dla ka żdej ro dzi ny. Zbyt czę sto wy bór psa po dyk to wa ny jest przede wszyst kim je go wy glą dem i chwi lo wą mo dą. Od po wie dzial ny ho dow ca za nim sprze da szcze nia ka prze pro wa dza sta - ran ny wy wiad na te mat ocze ki wań przy - szłych na byw ców i wa run ków, ja kie mo - gą psu za pew nić i nie rzad ko by wa, że od ra dza za kup. Po zor nie dzia ła wbrew wła snym do raź nym in te re som, lecz na dłu ższą me tę za po bie ga w ten spo sób Na le ży pa mię tać, że nie ka żdy pies na da je się dla ka żdej ro dzi ny. Zbyt czę sto wy bór psa po dyk to wa ny jest przede wszyst kim je go wy glą dem ichwi lo wą mo dą. póź niej szym kło po tom z roz cza ro wa ny - mi psem na byw ca mi, a przede wszyst - kim dba o do bre przy szłe ży cie swo ich szcze niąt. Ostat nie kil ka dzie siąt lat to przede wszyst kim za sad ni cze zmia ny try bu ży cia psa zwie rzę cia spo łecz ne go. Daw niej psy trzy ma ne by ły w du żych sfo rach, w peł nym do mow ni ków dwo rze lub w wiej skiej cha cie, w któ rej miesz ka ło kil - ka po ko leń wie lo dziet nej ro dzi ny zwie - rzę ta te przy sto so wa ły się do ży cia w gru - pie swo ich ga tun ko wych i nie ko niecz nie ga tun ko wych to wa rzy szy. W 21 wie ku dra ma tycz ne zmia ny cy wi li za cyj ne spo - wo do wa ły i po wo du ją ogrom ne zmia ny wfunk cjo no wa niu i ro li psa. Przy mniej - szej, miej skiej, za le d wie dwu po ko le nio wej ro dzi nie kon tak ty z psem sta ją się bli ższe, bar dziej in ten syw ne. Dla osób sa mot nych jest on czę sto je dy nym bli skim współ - miesz kań cem. Peł ni ro le za stęp cze go dziec ka i naj bli ższe go przy ja cie la. Pies po - strze ga ny jest ja ko ide al ny obiekt uczuć. Pro wa dzi to do re la cji jed no stron nej, sa - mo lub nej, nie doj rza łej, nie re ali stycz nej idys funk cjo nal nej. Za ra zem znacz nie czę - ściej pies zo sta je sam w do mu, a cza sa mi jest od da wa ny do ob cych lu dzi na wa ka - cje. Jak za le ca Dy rek ty wa Par la men tu Eu - ro pej skie go w spra wie ochro ny zwie rząt wy ko rzy sty wa nych do ce lów na uko wych, pies do świad czal ny nie po wi nien być trzy - ma ny po je dyn czo dłu żej niż 4 go dzi ny bez prze rwy. A na sze do mo we psy? Ile z nich zo sta je co dzien nie w do mu na 10 go dzin, apopo wro cie uko cha ne go pa na pół go - dzin ny spa cer i znów pies ma iść na miej - sce bo pan ma in ne za ję cia. Wy mo gi hi gie - ny po wo du ją, że pies nie ma wstę pu do sy pial ni swo je go pa na no i już 2/3 do by po zo sta je sam. To po wa żny pro - blem dla psa zwie rzę cia wy raź nie stad - 15

16 Choć ge ne tycz ne pre dys po zy cje ma ją wpływ na za cho wa nie psa, jed nak kształ to wa nie za cho wa nia da ne go osob ni ka to przede wszyst kim wpływ do świad czeń, któ re ze brał w cią gu ży cia. ne go. Nu da, fru stra cja, osa mot nie nie po - wo du ją, że pies nisz czy sprzę ty, wy je zo - sta wio ny sam w do mu, ucie ka na spa ce - rach, rzu ca się na in ne psy. Trze ba też za uwa żyć, że na stą pi ła du - ża zmia na śro do wi ska, w któ rym pies ży - je. Czy sta, lśnią ca i gład ka pod ło ga utrud nia psu bie ga nie, wy pu co wa ne me - ble ku szą do ob gry za nia. Na wet zmia ny elek tro ma gne tycz ne mo gą ne ga tyw nie wpły wać na psa. Na ko niec pra wo w Pol sce szcze gól nie re stryk cyj ne i nie - uwzględ nia ją ce po trzeb psów. Na spa ce - rze pies mu si być na smy czy, nie mo że i nie ma gdzie bie gać i ba wić się a jak cho dzi cią gle na smy czy, to i kon flik ty z in ny mi psa mi są częst sze. Po wsta ją ce w wie lu mia stach tzw. par ki dla psów to ra czej wy bie gi o po wierzch ni do 1000 m 2 i trud no tam za pew nić psu wy star - cza ją cą ak tyw ność. Na szczę ście co raz więk szą po pu lar no ścią cie szą się roz ma - ite psie spor ty. Dzię ki nim mo żna za - pew nić psu dzia ła nia za stęp cze, któ re po zwo lą na re ali za cję wro dzo nych pre - dys po zy cji w spo sób ak cep to wal ny dla wła ści cie la, tak jak choć by co ur sin gi dla char tów (i nie tyl ko), dum my dla re trie - ve rów, czy tro pie nie spor to we dla psów z sil nym in stynk tem ło wiec kim. Jed nak nie za wsze jest to mo żli we z po wo du du - żej od le gło ści od miej sca, gdzie od by wa - ją się tre nin gi, bra ku cza su, a naj czę ściej bra ku świa do mo ści wła ści cie li. Pies po - trze bu je do szczę ścia uwa gi, uczu cia, ale też ćwi czeń fi zycz nych I umy sło wych, co dzien nej ak tyw no ści swo bod ne go bie ga nia bez smy czy, za ba wy z opie ku - nem, z in ny mi psa mi. Czę sto wła ści cie le za po mi na ją, że sty mu la cja umy sło wa ta - kże jest psu nie zbęd na do za cho wa nia psy chicz nej rów no wa gi, a przy tym po - zwa la mu ska na li zo wać nad miar ener gii w spo sób czę sto bar dziej ak cep to wal ny. Tre ning opar ty na po zy tyw nym wzmoc - nie niu (sma ko ły ki, aport), a na wet zwy - kłe wzbo ga ce nie śro do wi ska po przez cho wa nie czę ści dzien nej ra cji po ży wie - nia tak, że by pies wy szu ki wał jej i sa mo - dziel nie wy do sta wał, uchro ni go od nu dy w cza sie, gdy na wie le go dzin zo sta je sam w do mu. Czę sto spraw dza się też do star cze nie psu in te rak tyw nych za ba - wek, któ re mo żna wy ko nać sa me mu lub ku pić w jed nym z wie lu skle pów. Choć ge ne tycz ne pre dys po zy cje ma ją wpływ na za cho wa nie psa, jed nak kształ to wa nie za cho wa nia da ne go osob - ni ka to przede wszyst kim wpływ do - świad czeń, któ re ze brał w cią gu ży cia. Ado świad cze nia te w więk szo ści przy - pad ków za le żą przede wszyst kim bez - po śred nio lub po śred nio od ludz kich dzia łań. W tym przy pad ku ma my już do czy nie nia z dru gim, on to ge ne tycz - nym aspek tem wpły wu czło wie ka na za - cho wa nia psa. Po pierw sze mo żna tu wy mie nić so cja - li za cję psa. So cja li za cja to pro ces umo żli - wia ją cy szcze nię ciu po zy tyw ne, kon tro - lo wa ne ży cie wśród in nych psów, roz ma - itych lu dzi, dźwię ków i no wych do świad - czeń. Mu si od na leźć swo je miej sce w świe cie lu dzi. Naj ła twiej to osią gnąć wkry tycz nym okre sie so cja li za cji mię - dzy 3 a 16 ty go dniem ży cia. Brak pra wi - dło wej so cja li za cji brak po zy tyw nych kon tak tów z in ny mi psa mi i ludź mi, mo - że spo wo do wać, ze szcze niak wy ro śnie na nie pew ne go sie bie, lę kli we go, lub re - agu ją ce go agre sją osob ni ka. Szcze nię wy cho wy wa ne w izo la cji od świa ta ze - wnętrz ne go, któ re nie za po zna ło się z ru chem ulicz nym, in ny mi zwie rzę ta mi, jaz dą środ ka mi ko mu ni ka cji i nie przy - zwy cza iło się do te go, że no we zja wi ska zda rza ją się czę sto i nie przy no szą ne ga - tyw nych kon se kwen cji, bę dzie się póź - niej oba wia ło wszel kich no wych zda rzeń. W tym okre sie pies po wi nien ta kże na - uczyć się wy ci sze nia, przy zwy cza ić do te go, że cza sa mi zo sta je sam i mo że wte dy od po cząć lub za jąć się gry za kiem czy ko ścią. Na szczę ście ko niecz ność pra wi dło wej so cja li za cji, wy cho wa nia i szko le nia szcze niąt sta je się co raz po - wszech niej zna na. Wcze sny tre ning za - cho wa nia i pra wi dło wa so cja li za cja po - ma ga ją za po biec ta kim pro ble mom jak nadak tyw ność, skraj na lę kli wość, agre - sja, no i ogól nie brak po słu szeń stwa. Po mię dzy 8 a 12 ty go dniem pies jest szcze gól nie wra żli wy na do świad cze nia po wo du ją ce lęk. Na wet po je dyn cze nie - przy jem ne do świad cze nie mo że spo wo - do wać uraz, któ ry po zo sta nie do koń ca ży cia. Nie rzad ko zda rza się na przy kład, że pies, któ ry ja ko szcze nię zo stał za ata - ko wa ny przez in ne go psa ja kiejś okre ślo - nej ra sy do koń ca ży cia oba wia się wszyst kich psów tej ra sy i na ich wi dok re agu je agre sją. Na wet pies, któ ry był pra wi dło wo so - cja li zo wa ny mo że na sku tek nie przy jem - nych do świad czeń za cząć prze ja wiać KURSY SZKOLENIA PSÓW Zapraszamy psy rasowe i nierasowe na następujące szkolenia i kursy: przedszkole od 4 miesięcy pies towarzyszący PT pies towarzysząco-tropiący I i II stopnia PTT i PTT II pies obrończy I stopnia IPO I pies obrończy II stopnia IPO II pies obrończy III stopnia IPO III Kursy i szkolenia prowadzą rekomendowane przez Oddział Warszawski ZKwP Zakłady Szkolenia Psów: BARITUS Kamil Kędziorek WARSZAWA Gocław Wał Miedzeszyński 670 (za stacją BP przy skrzyżowaniu z ul. Fieldorfa) WARSZAWA Bemowo ul. Anieli Krzywoń przy ul. Człuchowskiej PSIA SZKOŁA Jadwiga Chodzeń , MYSIADŁO ul. Puławska (wjazd od ulicy Osiedlowej 4) Małgorzata Daniłowicz WARSZAWA (Bemowo) ul. Kocjana 70 A, Dyżury Sekcji Szkolenia odbywają się w lokalu Oddziału w poniedziałki w godzinach Pies 3 (359) 2015

17 nie po żą da ne za cho wa nia. Za ata ko wa ny przez in ne go psa lub dra żnio ny przez lu - dzi za ogro dze niem pies za cznie za cho - wy wać się agre syw nie w sto sun ku do in - nych psów lub do prze chod niów. Czę sto też pies pod da wa ny bo le snej te ra pii na przy kład w przy pad ku za pa le nia uszu za czy na bro nić się przed do ty kiem woko li cach gło wy, war czeć kie dy ktoś chce go po gła skać, na wet gdy przy czy - na bó lu daw no mi nę ła. Po wo du je w ten spo sób, że czło wiek co fa się, re zy gnu je z kon tak tu a pies ma po czu cie, że ta kie za cho wa nie po zwo li ło mu unik nąć bó lu. W ten spo sób uczy się, że ta ka po sta wa mu się opła ca i za czy na tak się za cho - wy wać co raz czę ściej. Po dob ny efekt przy nieść mo że nie pra wi dło wa pie lę gna - cja psa. Lęk przed bo le snym ob ci na niem pa zu rów czy roz cze sy wa niem skoł tu nio - nej sza ty, mo że roz sze rzyć się na lęk przed opie ku nem w ogó le i za bu rzyć rela cje psa z wła ści cie lem. Ko lej ną, czę stą przy czy ną pro ble mów be ha wio ral nych psa jest brak kon se - kwen cji i sta łych za sad po stę po wa nia ze stro ny wła ści cie la. Jed ne go dnia bar dzo bli skie, peł ne czu ło ści i za ba wy kon tak - ty, gdy opie kun ma wła śnie wol ny dzień i do bry na strój, na stęp ne go dnia, w po - nie dzia łek, igno ro wa nie i re pry men dy kie dy pies ska cze, cie szy się i chce się ba wić tak jak wczo raj. Wszyst kie in te - rak cje, po zy tyw ne i ne ga tyw ne, mo gą po ten cjal nie wpły wać na za cho wa nie psa. Am bi wa lent ne uczu cia wła ści cie la po wo du ją, że nie re agu je on wła ści wie na psie za cho wa nie. Wie lu wła ści cie li za nie dbu je, lub sto su je nie kon se kwent - ny, nie pra wi dło wy tre ning. Za ob ser wo - wa no, że oso bo wość wła ści cie la mo że mieć uspo ka ja ją cy lub wręcz prze ciw - nie, de struk cyj ny wpływ na za cho wa nie psa. Ta ka spo łecz na che mia mo że od - gry wać znacz ną ro lę w etio lo gii bra ku ada pta cji i roz wo ju nie któ rych pro ble - mów be ha wio ral nych. Brak aser tyw no - ści wła ści cie la po wo du je, ze pies co raz bar dziej wcho dzi mu na gło wę, aż sy - tu acja sta je się nie do znie sie nia. Ta ki wła ści ciel czę sto zno si na wet ką sa nie psa i ko ja rzy prze moc z mi ło ścią. Pies w do mu czę sto trak to wa ny jest ja ko coś po mię dzy za baw ką a dziec kiem. Dwu - znacz ne na sta wie nie, wy ide ali zo wa nie iza ra zem okru cień stwo ze stro ny nie - dba łych wła ści cie li psa, skut ku je bra - kiem po czu cia bez pie czeń stwa i roz - chwia niem emo cjo nal nym zwie rzę cia. Zda rza się, że już sa ma zmia na wła ści - cie la bez, wy da wa ło by się, żad nych spe - cjal nych do dat ko wych dzia łań po wo du - je wy ga śnię cie pro ble mów be ha wio ral - nych psa. Czę sto pier wot ną przy czy ną pro ble - mów jest nie uświa do mio ne przez wła ści - cie la wzmac nia nie ta kich za cho wań jak ska ka nie, szcze ka nie czy na wet agre sja. Po cie sza nie psa, któ ry się cze goś prze - stra szył, uspo ka ja nie go za po mo cą sma - ko ły ków i piesz czot po wo du je u psa po - czu cie, że je go za cho wa nie zo sta ło na - gro dzo ne a więc by ło wła ści we. Ka ra - nie psa czy re pry men da, gdy cze goś się prze stra szył, ta kże pro wa dzi do wzmoc - nie nia lę ku: pies oba wiał się, że zda rzy się coś dla nie go nie przy jem ne go i sta - ło się. Ta kie po stę po wa nie wła ści cie la mo że do pro wa dzić na wet do agre sji ze stra chu. Przy czy ną po ja wie nia się pro ble mów zza cho wa niem psa, mo że być też zmia - na try bu ży cia. Po ja wie nie się no we go zwie rzę cia lub dziec ka, któ re sta je się cen tral nym obiek tem za in te re so wa nia ca łej ro dzi ny, mo że być ta kże bar dzo stre su ją ce i pro wo ko wać nie po żą da ne za cho wa nia. Prze pro wadz ka do no we go do mu czę sto po wo du je za bu rze nia za - cho wań eli mi na cyj nych i pies, któ ry już daw no na uczył się za ła twiać swo je po - trze by po za do mem, znów za czy na bru - dzić w do mu. Zmia ny go dzin pra cy wła - ści cie la też mo gą po wo do wać dez orien - ta cję. Wpływ na za cho wa nie psa ma ją też ludz kie emo cje. Stres, zmia na na sta - wie nia sil ne, ne ga tyw ne emo cje, któ - rych przy czy ny pies nie poj mu je, wpły - wa ją na je go stan emo cjo nal ny i skut - kiem te go na je go za cho wa nie. Pod su mo wu jąc: Po wo dów nie wła ści - we go za cho wa nia na sze go psa mo że być wie le. Że by ta kie za cho wa nie sku - tecz nie wy eli mi no wać trze ba przede wszyst kim po sta rać się po znać je go przy czy ny. A te są bar dzo czę sto zwią - za ne z na szym nie pra wi dło wym po - stę po wa niem. Mu si my, więc przede wszyst kim prze ana li zo wać na sze po - stę po wa nie i zmo dy fi ko wać nie tyl ko za cho wa nie psa, ale ta kże, a mo że przede wszyst kim, na sze za cho wa nie, aby móc przy wró cić mię dzy na mi har - mo nij ne re la cje. Tekst dr inż. Ka ta rzy na Fi sz don Ka te dra Ge ne ty ki i Ogól nej Hodowli Zwie rząt, Wy dział Na uk o Zwie rzę tach SGGW Zdjęcie MARTIN-MEDIA Sum ma ry Ka ta rzy na Fi sz don, Ph. D. War saw Uni ver si ty of Li fe Scien ces SGGW, De part ment of Ge ne tics and Ani mal Bre eding FCI In ter na tio nal Jud ge Hu man in flu en ce on dog be ha vio ur The im pact of hu mans on dogs can be con si de red in two aspects. The first one is ba sed on the mul ti ge ne ra tio nal se lec tion, whi le the se cond is con nec ted with the dog s de ve lop ment du ring its all li fe ti me. Thro ugh the ages, man has se lec ted va rio us ty pes of dogs with ve ry di ver si fied phy si cal and men tal cha rac te ri stics, re le - vant to the ir ta sks. But re cen tly the ma in ro le of a dog is to be the man s com pa nion and the bre eding is fo cu sed on get ting dogs with so pe ace ful and gen tle na tu re as po ssi ble. At the sa me ti me, tho se who ne ed dogs per for ming the ir tra di tio nal work, com pla ints that the tem pe ra ment of pe di gree dogs is not su ita ble for the ir re qu ire ments. The au thor li sts a num ber of re asons for pro blems cau sed by dogs, such as cho osing dogs on ly be cau se of its ap pe aran ce and the fad for the bre ed, per ce iving them as an ide al ob ject of fe elings, le aving alo ne for ho urs, not pro vi ding the suf fi cient amo unt of exer ci se, lack of con si sten cy of the owner si de, sud den chan ges in the li fe sty le etc. Apart from ge ne tic pre di spo si tion, the strong im pact on dog be ha vio ur has the expe rien ce col lec ted du ring its li fe ti me. Extre me ly im por tant is the pro per so cia li za tion in the pup py age, which helps to pre vent such pro blems as hy pe rac ti vi ty, ag gres sion or lack of obe dien ce. The re fo re, to eli mi na te un de si ra ble be ha vior, it is ne ces sa ry first of all to know its cau ses and then ma ke ap pro pria te chan ges in or der to re sto re a har mo nio us re la tion ship. Pies 3 (359)

18 Behawior Przygotowanie psa na pojawienie się dziecka wą jest wy peł nie nie du że go kar to nu kul - ka mi ugnie cio ny mi z ka wał ków pa pie ru, al bo tzw. pi łecz ka mi ba se no wy mi i wrzu - ce nie mię dzy nie sma ko ły ków, spo mię dzy któ rych pies bę dzie je wy szu ki wał. Ta kie za ba wy ma ją na ce lu uła twie nie psu za ak - cep to wa nia ogra ni czo ne go kon tak tu z do - mow ni ka mi, w cza sie gdy są po chło nię ci in ny mi spra wa mi. In nym ro dza jem za baw przy dat nych przy dziec ku jest stop nio wo: na uka apor - tu, a na stęp nie nazw kil ku przed mio tów. W ko lej nym eta pie mo żna na uczyć psa przy no sze nia kon kret nych, po trzeb nych przy dziec ku, przed mio tów. W ten sposób zy sku je się po moc ni ka, a pies do - brze się przy tym ba wi i ma za ję cie, oraz po czu cie, że po świę ca mu się uwa gę. Przyzwyczajanie psa do dziecka Po ja wie nie się no wo rod ka w do mu jest du żym wy zwa niem dla wszyst kich do mow ni ków, ta kże dla psa. Do mow ni cy za ję ci dziec kiem ma ją zwy kle du żo mniej cza su dla swo - je go czwo ro no ga, a ta kże za bu - rzo ny zo sta je do tych cza so wy po rzą dek, co spra wia, że pies czu je się za gu bio ny i za czy na się do ma gać uwa gi, wcho dzić pod no gi i pso cić. To z ko lei po wo du je ner wo we re ak cje do mow ni ków, pod nie sio ny głos, od sy ła - nie go na miej sce. At mos fe ra w do mu ro - bi się ner wo wa, co spra wia, że zwie rzę za czy na za cho wy wać się co raz go rzej. Ta kich sy tu acji mo żna unik nąć przy - go to wu jąc psa w od po wied ni spo sób na po ja wie nie się dziec ka. Ca ły pro ces przy go to wa nia psa na po - ja wie nie się nie mow lę cia skła da się z dwóch ele men tów: przy go to wa nie psy chicz ne na za cho dzą ce zmia ny oraz na uka pod sta wo we go po słu szeń stwa i spo koj ne go za cho wa nia. Pierw szy ele ment ma na ce lu za pew - nie nie kom for tu psy chicz ne go psu, w pierw szym okre sie po po ja wie niu się w do mu dziec ka, oraz zbu do wa nie u nie - go po zy tyw nych sko ja rzeń z nie mow lę - ciem. Dru gi ele ment ma na ce lu uła twie - nie do mow ni kom ży cia i po stę po wa nia z psem w tym trud nym okre sie. Przy go to wa nie psy chicz ne psa na po ja wie nie się dziec ka Po le ga na stop nio wym zmniej sza niu ilo ści cza su, ja ki do mow ni cy mu po świę ca ją. Po - win no się to od by wać stop nio wo, przez kil ka ty go dni. Na po czą tek wpro wa dza się krót ki, a po tem stop nio wo co raz dłu ższy czas, w któ rym do mow ni cy igno ru ją psa. Ma to na ce lu na ucze nie psa ak cep to wa nia bra ku uwa gi ze stro ny do mow ni ków i spo - koj ne go za cho wa nia w ta kich sy tu acjach. W cza sie ćwi czeń po win no się wpro wa dzić ró żne za ba wy, w któ rych pies ba wi się sam, a któ re da ją mu sa tys fak cję i po pra - wia ją na strój. Do ta kich za baw na le ży wy - li zy wa nie kon ga wy peł nio ne go pasz te tem. W ce lu wy dłu że nia za ba wy, kong mo żna wło żyć do pu deł ka kar to no we go, z któ re - go pies bę dzie mu siał go naj pierw wy do - być, a po tem wy li zać. In ną te go ty pu za ba - Dziec ko nie po win no być zo sta wia ne z psem bez nad zo ru. Aby za pew nić dziec ku bez pie czeń stwo, nie po win no go się zo sta wiać sa me go z psem. W tym ce lu mo żna za in sta lo wać ba - rier kę w drzwiach jed ne go po ko ju i stop - nio wo przy zwy cza ić psa do po zo sta wa - nia po za tym po ko jem. Mo żna wte dy spo koj nie wyjść do kuch ni, czy ła zien ki wie dząc, że pies nie ma do dziec ka bez - po śred nie go do stę pu. Przy zwy cza je nie psa do dzie ci Je że li pies nie miał ni gdy kon tak tów z dzieć mi do brze jest za zna jo mić go z ni - mi za nim po ja wi się no wy do mow nik. W tym ce lu po win no się cho dzić na spa - ce ry w po bli że ogro dzo nych pla ców za - baw, że by pies mógł się przy zwy cza ić do bie ga nia i szyb kich ru chów dzie ci, ata kże do od gło sów przez nie wy da wa - nych. Mo żna ta kże przy zwy cza ić psa do pła czu dziec ka co dzien nie od twa rza - jąc na gra nie pła czu. Na po czą tek od twa - rza się je ci cho, a po tem stop nio wo co raz gło śniej. Po win no się ta kże za zna jo mić psa z no wy mi za pa cha mi, dla te go do brze jest przy no sić od zna jo mych, któ rzy ma - ją ma łe dzie ci, a po tem ze szpi ta la rze czy pach ną ce no wo rod kiem. 18 Pies 3 (359) 2015

19 Na uka pod sta wo we go po słu szeń stwa i spo koj ne go za cho wa nia Dru gim ele men tem przy go to wa nia psa na po ja wie nie się dziec ka jest na ucze nia psa pod sta wo we go po słu szeń stwa i spo - koj ne go za cho wa nia. Mo żna to zro bić sa me mu, je śli ma się wie dzę w tym za kre sie. Je śli nie, do ra - dzam za pi sa nie się ze swo im pu pi lem na kil ka se sji szko le nio wych w szko le dla psów. Za sad ni cze zna cze nie ma na ucze - nia psa cho dze nia na luź nej smy czy, bez cią gnię cia, a ta kże przy cho dze nia na za - wo ła nie, gdy pies jest pusz czo ny lu zem. Gdy już się to osią gnie, w ko lej nym eta - pie uczy się psa spo koj ne go cho dze nia na smy czy przy wóz ku, co jest bar dzo przy dat ną umie jęt no ścią. Dla te go war to jest du żo wcze śniej ku pić wó zek i wy ko - rzy stać go do ćwi czeń z psem. Je śli pies eks cy tu je się na wi dok in nych czwo ro no - gów, bar dzo po moc ne bę dzie na ucze nie go spo koj ne go za cho wa nia przy mi ja niu psów na uli cy. War to tu sko rzy stać z fa - cho wej po mo cy, gdyż nie umie jęt ne dzia - ła nie mo że tyl ko po głę bić pro blem i spo - wo do wać za cho wa nia agre syw ne wo bec in nych psów. Ma my no wo rod ków spę dza ją bar dzo du żo cza su na spa ce rach, z któ rych ta - kże mo gą ko rzy stać psy, ale pod wa run - kiem, że nie spra wia ją kło po tu i nie po - wo du ją nie bez piecz nych sy tu acji. Czę ste spa ce ry z ko lei spra wią, że w do mu pies bę dzie za cho wy wał się spo koj niej. Bu do wa nie po zy tyw nych sko ja rzeń u psa zwią za nych z dziec kiem W bu do wa niu po zy tyw nych re la cji psa z dziec kiem istot ny jest spo sób przed sta - wie nia mu dziec ka. W chwi li gdy no wo - Zaznajamianie psa z zapachem dziecka ro dek bę dzie przy wie zio ny ze szpi ta la, psa nie po win no być w do mu. Naj le piej jest tak za ara nżo wać sy tu ację, aby pies wszedł do do mu do pie ro, gdy już bę dzie po ca łym za mie sza niu zwią za nym z przy - jaz dem i roz lo ko wa niem dziec ka. Wte dy mo żna spo koj nie przy wi tać się z psem i umo żli wić mu po wą cha nie no wo rod ka. Po tem mo żna dać psu kong do wy li zy - wa nia lub in ne przy sma ki, któ re za pew - nią mu po zy tyw ne od czu cia. Po win no się ta kże da wać psu kong lub je go ulu bio ne za baw ki, naj czę ściej w obec no ści dziec - ka. Nie na le ży na to miast nad ra biać za le - gło ści w kon tak tach z psem, gdy dziec ko śpi lub jest nie obec ne, bo mo że to spo - wo do wać po wsta nie po czu cie kon ku ren - cyj no ści. Spraw dza się tu sto so wa nie za - sa dy jest dziec ko są atrak cje dla psa, nie ma dziec ka nie ma atrak cji. To ta kże sprzy ja bu do wa niu w świa do mo ści psa po zy tyw nych od czuć zwią za nych z no - wym do mow ni kiem. Przede wszyst kim na le ży so bie uświa - do mić, że po ja wie nie się no wo rod ka w do mu jest dla psa bar dzo trud nym prze ży ciem i na le ży mu uła twiać ada pta - cję do no wej sy tu acji, a nie utrud niać stro fo wa niem i do dat ko wym stre sem. To od do mow ni ków za le ży, jak pies po - ra dzi so bie z no wy mi wy zwa nia mi. Wła - ści wie przy go to wa ny na to wy da rze nie pies nie po wi nien spra wiać żad nych pro - ble mów. Trze ba ta kże mieć świa do mość, że je - że li pies za cznie za cho wy wać się nie wła - ści wie, to nie jest to spo wo do wa ne je go zło śli wo ścią, czy nie po słu szeń stwem, ale tym, że sy tu acja go prze ro sła i nie po tra fi so bie z nią po ra dzić. W ta kim przy pad ku na le ży mu po móc kon tak tu jąc się z do - świad czo nym be ha wio ry stą, któ ry do ra - dzi od po wied nie po stę po wa nie. lek. wet. Jo lan ta Ła piń ska, psycholog zwierzęcy Sum ma ry Jo lan ta Ła piń ska, DVM, ani mal psy cho lo gist How to pre pa re the dog for ba by s ar ri val The ap pe aran ce of a new born is a big chal len ge for all ho use hold mem bers, in c lu ding the dog. The au thor ad vi ces how to pre pa re the dog for a new si tu ation. The most im por tant is men tal pre pa ra tion for the upco ming chan ges, as well as te aching the ba sic obe dien ce and pe ace ful be ha vio ur. The men tal pre pa ra tion is car ried out by the pro - gres si ve re duc tion of the ti me de vo ted to the dog. For sa fe ty re asons, the ba by s ro om sho uldn t be ava ila ble for the dog Pies 3 (359) 2015 and the pet sho uld be ad ju sted in ad van ce to such a re stric tion. A go od so lu tion is ac cu sto ming the dog to chil dren s be ha vio ur and so unds by wal king ne ar play gro unds, play ing the re cor ding of ba by s cry or in tro du cing new scents by brin ging things with the new born s smell. It s al so extre me ly im por tant to te ach the dog ba sic obe dien ce and ke eping calm in dif fe rent si tu ations, as it ena bles tro uble -free wal king with the ba by and the dog at the sa me ti me. Ano ther im por tant is sue is to bu ild the cor rect re la tion ship be twe en the dog and the ba by, al re ady from the ir first me eting. In ca se of se rio us pro blems it s go od to se ek an ad vi ce of an expe rien ced be ha vio rist. 19

20 Nauka z psem Owczarek australijski spokojjnie słucha Czytanie w towarzystwie psa PSIE czytanki War szaw skie Sto wa rzy sze nie Zwie rzę ta Lu dziom wpro wa dzi ło pro gram ba zu ją cy na ame ry kań skiej me to dzie R. E. A. D. (Re ading Edu ca tion As si stan ce Dogs), czy li in dy wi du al ną na ukę czy ta nia przy psie PSIE czy tan ki. Dzie ci w ze rów ce, cza sem jesz cze w przed szko lu, po zna ją li te ry. Na uka czy ta nia roz po czy na się w pierw szej kla sie. Dzie ci po zna ją li te ry dru ko wa ne i pi sa ne. Mnó stwo zna ków, nie któ re jak b-d, p -g bar dzo do sie bie po dob ne. Do te go zmięk cze nia, dwu - zna ki Li te ry trze ba za cząć skła dać wy ra zy, wy ra zy w zda nia. To trud ne zada nie. Nie któ re dzie ci szyb ko so bie z tym ra - dzą. In ne wol niej. Zda rza się nie ste ty, że dziec ko czy ta ją ce wol niej sły szy od ko le - gów, że jest gor sze, głu pie, jest wyś mie wa ne. Nie ste ty rów nież ze stro - ny na uczy cie li mo że sły szeć w cza sie swo je go czy ta nia po sy ki wa nia, po ga nia - nie czy sło wa kry ty ki. W do mu ćwi czy, ale nie osią ga suk ce sów tak szyb ko jak resz ta kla sy. Dziec ko jest kry ty ko wa ne, gdy czy ta gło śno, więc za czy na te go uni kać. Prze sta je ćwi czyć w do mu, bo i tak za wsze bę dzie czy tać go rzej niż in - ni. I tak pę tla się za my ka. Brak umie jęt - no ści płyn ne go czy ta nia prze kła da się na póź niej sze nie po wo dze nia szkol ne w ob sza rze wszyst kich przed mio tów. In dy wi du al na na uka czy ta nia przy psie Na za ję ciach obec ne jest dziec ko, te ra - peu ta i spe cjal nie prze szko lo ny pies. W cza sie za jęć prze ko nu je my dzie ci do za ba wy li te ra mi i sło wa mi, np. ukła - da my wy ra zy z li ter, któ re są na szy te na wo recz kach przy no szo nych przez psa. W na gro dę za do brze wy ko na ne za - da nie dziec ko mo że wy ko nać z psem sztucz kę, to nie sa mo wi cie mo ty wu je do dal szej pra cy. Dzie ci czy ta ją wy ra zy umiesz czo ne na pla kiet kach przy no szo - nych przez psa, pró bu ją je uło żyć w pro - ste zda nia. Wy ra zy są oczy wi ście tak do - bra ne, aby dziec ko mo gło jak naj szyb ciej osią gnąć suk ces, ale o tym wie te ra peu - ta. Dziec ko jest prze ko na ne, że to pies przy niósł mu ta ki wy raz, że pies chciał by o tym po słu chać. Dzie ci czy ta ją psu, nie któ re tyl ko li ter - ki i pro ste wy ra zy, in ne krót kie opo wia - da nia. I do świad cza ją dziw nej sy tu acji nikt ich nie wy śmie wa. Nikt nie kry ty - ku je. Nikt nie po pra wia, bo pies prze cież nie umie czy tać i nie wie, czy po my li li śmy się w da nym wy ra zie. Gdy dziec ko prze - Czekanie na ucznia sta je czy tać pies trą ca je no sem czy ła pą, trą ca ksią żkę po ka zu je dziec ku, że to, co czy ta jest przy jem ne i wcią ga ją ce. U dziec ka wzra sta mo ty wa cja do czy - ta nia. Z po cząt ku cie szy się, bo bę dzie zno wu na za ję ciach z tym faj nym psem, któ ry ro bi śmiesz ne sztucz ki i przy no si pi łecz ki. Dzie ci re lak su ją się, po mi mo te - go, że wi dzą te strasz ne li te ry i ksią żki. Z cza sem za czy na ją czy tać chęt niej i szyb ciej, po peł nia jąc co raz mniej błę - dów. Prze sta ją się wsty dzić gło śne go czy ta nia, bo pies nie oce nia te go, jak to ro bią. Pies ak cep tu je je ta ki mi, ja kie są, za pew nia jąc dzie ciom po czu cie bez pie - czeń stwa. W efek cie ucznio wie od wa - żniej czy ta ją, rów nież w obec no ści kla sy. Pro jekt PSIE czy tan ki jest re ali zo wa ny od kwiet nia do grud nia Na sze dzia ła nia są do fi nan so wa ne przez Mia sto Sto łecz ne War sza wa dzię ki te mu w za - ję ciach bie rze udział 21 dzie ci z klas pierw szych z dwóch szkół pod sta wo - wych. Dzie ci do pro gra mu zo sta ły wy ty - po wa ne przez pe da go gów szkol nych. W pro gra mie uczest ni czą 3 psy ra sy owcza rek au stra lij ski, po jed nym gol den i la bra dor re trie ve rze. Małgorzata Kędziorek 20 Pies 3 (359) 2015