Arkusz informacyjny Zielone Zamówienia Publiczne (ang. GPP)

Transkrypt

1 Wyroby włókiennicze arkusz informacyjny Zielonych Zamówień Publicznych Wyroby włókiennicze Arkusz informacyjny Zielone Zamówienia Publiczne (ang. GPP) Poniższy arkusz informacyjny jest częścią Podręcznika Zielonych Zamówień Publicznych (ang. GPP Green Public Procurement) opracowanego przez Komisję Europejską. Pełny zestaw materiałów szkoleniowych można pobrać ze strony GPP: Podobne arkusze informacyjne opracowano dla dziesięciu innych grup produktów i usług. Uzasadnienie dla wyboru kryteriów wykorzystywanych w Podręczniku można znaleźć w szczegółowym raporcie wstępnym, który jest również dostępny na stronie GPP. Dla każdej grupy produktów/usług przedstawiono dwa zestawy kryteriów: 1 Podstawowe kryteria GPP obejmują najważniejsze elementy oddziaływania na środowisko. Ich zastosowanie wymaga niewielkich zmian w ocenie ofert i nie powoduje znacznego zwiększenia kosztów. Kompleksowe kryteria GPP powinny być stosowane przez instytucje, których celem jest zakup najbardziej przyjaznych środowisku produktów dostępnych na rynku. Zastosowanie tych kryteriów może wymagać dodatkowych działań administracyjnych lub wiązać się ze zwiększeniem kosztów w porównaniu z innymi produktami spełniającymi te same funkcje. Zakres Niniejszy raport obejmuje wszystkie produkty uwzględnione przez wspólnotowe oznakowanie ekologiczne dotyczące wyrobów włókienniczych, a mianowicie: odzież z materiałów włókienniczych i galanterię: odzież i galanteria (na przykład chustki, szaliki, torby, torby na zakupy, plecaki, paski itp.) zawierające wagowo co najmniej 90% włókien tekstylnych; wyroby włókiennicze do dekoracji wnętrz: wyroby włókiennicze do dekoracji wnętrz zawierające wagowo co najmniej 90% włókien tekstylnych. Z kategorii tej wyłącza się okładziny ścienne oraz wykładziny podłogowe; włókna, przędzę oraz tkaninę: przeznaczone do użytku w odzieży z materiałów włókienniczych i galanterii lub wyrobach włókienniczych do dekoracji wnętrz. w przypadku odzieży z materiałów włókienniczych i galanterii oraz wyrobów włókienniczych do dekoracji wnętrz : w obliczeniach procentowej zawartości włókien tekstylnych należy uwzględnić puch, pierze, membrany oraz powleczenia. 1 Decyzja Komisji z dnia 15 maja 2002 r. ustanawiająca ekologiczne kryteria przyznawania wspólnotowego oznakowania ekologicznego wyrobom włókienniczym oraz zmieniająca decyzję 1999/178/WE 1

2 Produkty spełniające wymienione kryteria podstawowe (które są oparte na wspólnotowym oznakowaniu ekologicznym dotyczącym wyrobów włókienniczych) będą zgodne ze specyfikacjami. Dodatkowo uwzględniono kryteria udzielania zamówień dotyczące użycia ekologicznie wyprodukowanej bawełny i włókien z recyklingu. Kryteria kompleksowe obejmują niektóre kryteria związane z procesami produkcyjnymi oraz dotyczące poszczególnych rodzajów włókien zaczerpnięte ze specyfikacji wspólnotowego oznakowania ekologicznego i zachęcają do używania ekologicznie wyprodukowanej bawełny, włókien pochodzących z recyklingu oraz produktów spełniających niektóre dodatkowe kryteria wspólnotowego oznakowania ekologicznego. 2 Najważniejsze rodzaje wpływu na środowisko Rodzaj wpływu na środowisko Model działania według Zielonych Zamówień Publicznych Zanieczyszczenie powietrza, tworzenie ozonu (smog), bioakumulacja lub oddziaływanie na łańcuch żywnościowy i niebezpieczny wpływ na organizmy wodne lub szybszy rozwój niepożądanych organizmów wodnych, które mogą doprowadzić do degradacji jakości wody na skutek wykorzystania pewnych pestycydów i nawozów przy produkcji włókien oraz substancji używanych podczas przetwarzania włókien i końcowych wyrobów włókienniczych Negatywny wpływ na zdrowie pracowników związany z pozostałościami pewnych substancji szkodliwych dla zdrowia Zakup ekologicznie produkowanych wyrobów włókienniczych Zakup używanych wyrobów włókienniczych, które można wykorzystać ponownie do pierwotnego celu lub zakup wyrobów włókienniczych zawierających włókna pochodzące z recyklingu Zakup wyrobów włókienniczych, które wyprodukowano przy ograniczonym wykorzystaniu substancji szkodliwych dla środowiska Zakup wyrobów włókienniczych, które zawierają mniej pozostałości substancji szkodliwych dla zdrowia ludzi 2

3 3 Wyroby włókiennicze kryteria GPP Wyroby włókiennicze arkusz informacyjny Zielonych Zamówień Publicznych 3.1 Wyroby włókiennicze podstawowe kryteria GPP Temat Zakup wyrobów włókienniczych o niskiej szkodliwości dla człowieka, najlepiej produktów o niskim wpływie na środowisko podczas produkcji oraz wykonanych z włókien wyprodukowanych z wykorzystaniem jak najmniejszej ilości pestycydów. Specyfikacje 1. Pestycydy: w przypadku produktów z bawełny lub innych naturalnych włókien celulozowych, produkt końcowy nie może zawierać więcej niż 1 ppm (liczba cząsteczek na milion) w ogólnej ilości następujących substancji: 2,4,5-T heksachlorobenzen aldryna heksachlorocykloheksan α, kaptafol heksachlorocykloheksan, ß chlordan heksachlorocykloheksan δ, chlordimeform metamidofos DDT monokrotofos dieldryna paration dinoseb i jego sole paration-metyl endryna propetamfos heptachlor toksafen 3

4 2. Barwniki klasyfikowane jako uczulające/wywołujące alergie, rakotwórcze, mutagenne lub toksyczne dla reprodukcji: następujące barwniki nie mogą być używane w produkcie końcowym: C.I. czerwień zasadowa 9 C.I C.I. czerwień kwasowa 26 C.I C.I. fioletowy zasadowy 14 C.I C.I. czerń bezpośrednia 38 C.I C.I. niebieski bezpośredni 6 C.I C.I. czerwień bezpośrednia 28 C.I C.I. niebieski zawiesinowy 1 C.I: C.I. niebieski zawiesinowy 3 C.I C.I. niebieski zawiesinowy 7 C.I C.I. niebieski zawiesinowy 26 C.I C.I. niebieski zawiesinowy 35 C.I. niebieski zawiesinowy 102 C.I. niebieski zawiesinowy 106 C.I. niebieski zawiesinowy 124 C.I. brąz zawiesinowy 1 C.I. pomarańczowy zawiesinowy 1 C.I C.I. pomarańczowy zawiesinowy 3 C.I C.I. pomarańczowy zawiesinowy 11 C.I C.I. pomarańczowy zawiesinowy 37 C.I. pomarańczowy zawiesinowy 76 (poprzednio oznaczony jako pomarańczowy 37) C.I. czerwień zawiesinowa 1 C.I C.I. czerwień zawiesinowa 11 C.I C.I. czerwień zawiesinowa 17 C.I C.I. żółty zawiesinowy 1 C.I C.I. żółty zawiesinowy 3 C.I C.I. żółty zawiesinowy 9 C.I C.I. żółty zawiesinowy 39 C.I. żółty zawiesinowy 49 4

5 3. Aminy aromatyczne: produkt końcowy nie może zawierać następujących amin aromatycznych: 4-aminodwufenyl (nr CAS ) benzydyna (nr CAS ) 4-chloro-o-toluidyna (nr CAS ) 2-naftyloamina (nr CAS ) o-amino-azotoluen (nr CAS ) 2-amino-4-nitrotoluen (nr CAS ) p-chloroanilina (nr CAS ) 2,4-diaminoanizol (nr CAS ) 4,4 -diaminodifenylometan (nr CAS ) 3,3 -dichlorobenzydyna (nr CAS ) 3,3 -dimetoksybenzydyna (nr CAS ) 3,3 -dimetylobenzydyna (nr CAS ) 3,3 -dimetylo-4,4 -diaminodifenylometan (nr CAS ) p-krezydyna (nr CAS ) 4,4 -metyleno-bis-(2-chloranilina) (nr CAS ) 4,4 -oksydianilina (nr CAS ) 4,4 -tiodianilina (nr CAS ) o-toluidyna (nr CAS ) 2,4-diaminotoluen (nr CAS ) 2,4,5-trimetyloanilina (nr CAS ) 4-aminoazobenzen (nr CAS ) o-anizydyna (nr CAS ) 4. Materiały niepalne: następujące materiały niepalne nie mogą być stosowane w produkcie końcowym: PBB (polibromowy difenyl) nr CAS pentabde (eter pentabromodifenylowy) nr CAS oktabde (eter oktabromodifenylu) nr CAS

6 5. Pentachlorofenol i tetrachlorofenol: w przypadku produktów z bawełny lub innych naturalnych włókien celulozowych, produkt końcowy nie może zawierać więcej niż 0,5 cząsteczek na milion pentachlorofenolu. Uwaga: pentachlorofenolu nie wolno już używać do zastosowań pestycydowych w grupie środków ochrony roślin i surowo wzbronione jest jego wykorzystanie do innych zastosowań pestycydowych, w tym biocydowych. 6. Środki zmiękczające na bazie ftalanów: w przypadku produktów mających bezpośredni kontakt ze skórą, udział wagowy następujących środków zmiękczających na bazie ftalanów nie może przekroczyć 0,1% produktu końcowego: ftalan bis(2-etyloheksylu) (DEHP) nr CAS ftalan benzylu butylu (BBP) nr CAS ftalan dibutylu (DBP) nr CAS Formaldehyd: ilość wolnego i częściowo uwolnionego formaldehydu w produkcie końcowym nie może przekraczać 70 ppm w przypadku produktów mających bezpośredni kontakt ze skórą i 300 ppm w przypadku pozostałych produktów. 8. Metale ciężkie: ilość kadmu (Cd), chromu (Cr), niklu (Ni), ołowiu (Pb), miedzi (Cu) w produkcie końcowym nie może przekraczać: kadm (Cd): 0,1 ppm chrom (Cr): 2,0 ppm nikiel (Ni): 4,0 ppm ołów (Pb): 1,0 ppm miedź (Cu): 50,0 ppm Wszystkie produkty noszące wspólnotowe oznakowanie ekologiczne dotyczące wyrobów włókienniczych będą uważane za spełniające kryteria. Dopuszczalne są także inne prywatne lub krajowe oznakowania spełniające podane kryteria oraz inne odpowiednie środki dowodowe, np. dokumentacja techniczna producenta lub raport z testów uznanej instytucji. 6

7 Kryteria oceny ofert Dodatkowe punkty będą przyznawane za: 1. Ekologicznie produkowana bawełna lub inne włókna naturalne Oferenci muszą podać wagowy udział wyprodukowanej ekologicznie bawełny lub innych naturalnych włókien użytych w produkcie końcowym. Aby zostać uznanym za takowe, włókno musi być wyprodukowane zgodnie z rozporządzeniem (EWG) nr 2092/91 w sprawie produkcji organicznej produktów rolnych do 31 grudnia 2008 roku i rozporządzeniem (WE) nr 834/2007 od 1 stycznia 2009 roku. Dostawca musi przedstawić dowód pochodzenia użytych włókien i ekologicznego charakteru ich produkcji, np. ekologiczne logo UE lub zatwierdzone znaki krajowe produkcji ekologicznej. 2. Włókna z recyklingu Oferenci muszą podać udział wagowy w tkaninie włókien z recyklingu, tj. włókien pochodzących wyłącznie ze ścinków z wyrobów włókienniczych oraz od producentów odzieży lub z odpadów pokonsumpcyjnych (włókienniczych lub innych). Dostawca musi przedstawić dowód pochodzenia użytych włókien z recyklingu. Uwagi na temat wdrożenia Kryteria oceny ofert: Zamawiający będą musielii w ogłoszeniu o zamówieniu i dokumentach przetargowych wskazać ile dodatkowych punktów zostanie przyznanych za spełnienie każdego z tych kryteriów. Na środowiskowe kryteria oceny ofert powinno przypadać w sumie co najmniej 10-15% łącznej liczby przyznawanych punktów. 7

8 3.2 Wyroby włókiennicze kompleksowe kryteria GPP Temat Zakup wyrobów włókienniczych o niskiej szkodliwości dla człowieka, najlepiej produktów o niskim wpływie na środowisko podczas produkcji oraz wykonanych z włókien wyprodukowanych z wykorzystaniem jak najmniejszej ilości pestycydów. Specyfikacje Produkty muszą spełniać kryteria podstawowe (podane powyżej): 1. Zaleca się także zastosowanie kryteriów dodatkowych (związanych z procesem produkcyjnym i dotyczących poszczególnych włókien) opartych na wspólnotowym oznakowaniu ekologicznym. Należy jednak zwrócić uwagę, że z uwagi na niewielką obecnie liczbę produktów na rynku noszących wspólnotowe oznakowanie ekologiczne dotyczące wyrobów włókienniczych, zamawiający powinien przeprowadzić badanie rynku, aby sprawdzić ceny i dostępność przed zastosowaniem tych kryteriów w specyfikacjach. Można je także wykorzystać jako kryteria oceny ofert. 2. Jeśli następujące włókna stanowią ponad 5% łącznej wagi włókien tekstylnych w produkcie, muszą być spełnione odpowiednie kryteria wspólnotowego oznakowania ekologicznego (dokument zawierający pełny zestaw kryteriów dostępny jest pod adresem ): akryl (kryterium 1). bawełna i inne naturalne włókna celulozowe (w tym kapok) (kryterium 2). Produkty uzyskane w ramach produkcji ekologicznej będą automatycznie uważane za spełniające kryteria. elastan (kryterium 3). len i inne włókna łykowe (w tym konopie, juta i ramia) (kryterium 4). wełna potna i inne włókna keratynowe (w tym wełna owcza, wielbłądzia, z alpaki, kozia) (kryterium 5). sztuczne włókna celulozowe (w tym wiskoza, lyocell, włókno octanowe, miedziowe, triacetat) (kryterium 6). poliamid (kryterium 7). poliester (kryterium 8). polipropylen (kryterium 9). Oferenci muszą dostarczyć wykaz wszystkich włókien, które stanowią ponad 5% łącznej wagi włókien tekstylnych w produkcie oraz odpowiednią dokumentację wykazującą, że spełnione są właściwe kryteria. Wspólnotowe oznakowanie ekologiczne będzie akceptowane jako dowód zgodności, podobnie jak inne odpowiednie środki dowodowe, np. dokumentacja techniczna producenta lub raport testowy uznanej instytucji. 8

9 3. Produkty muszą spełniać następujące kryteria wspólnotowego oznakowania ekologicznego dotyczącego chemikaliów i metod przetwarzania (dokument zawierający pełny zestaw kryteriów dostępny jest pod adresem ): środki pomocnicze i wykańczalnicze do włókien i przędz (kryterium 10). chemikalia pomocnicze (kryterium 14). detergenty, zmiękczacze włókien oraz czynniki kompleksujące (kryterium 15). związki wybielające (kryterium 16). zanieczyszczenia w barwnikach (kryterium 17). zanieczyszczenia w pigmentach (kryterium 18). zrzuty ścieków z obróbki na mokro (kryterium 27). Wspólnotowe oznakowanie ekologiczne będzie akceptowane jako dowód zgodności, podobnie jak inne prywatne lub krajowe znaki spełniające wymienione kryteria oraz inne odpowiednie środki dowodowe, np. dokumentacja techniczna producenta lub raport testowy uznanej instytucji. Kryteria oceny ofert Dodatkowe punkty będą przyznawane za: 1. Ekologicznie produkowana bawełna lub inne włókna naturalne Oferenci muszą podać wagowy udział ekologicznie wyprodukowanej bawełny lub innych naturalnych włókien użytych w produkcie końcowym. Aby zostać uznanym za takowe, włókno musi być wyprodukowane zgodnie z rozporządzeniem (EWG) nr 2092/91 w sprawie produkcji organicznej produktów rolnych do 31 grudnia 2008 roku i rozporządzeniem (WE) nr 834/2007 od 1 stycznia 2009 roku. Dostawca musi przedstawić dowód pochodzenia użytych włókien i ekologicznego charakteru ich produkcji, np. ekologiczne logo UE lub zatwierdzone znaki krajowe produkcji ekologicznej. 2. Włókna z recyklingu Oferenci muszą podać udział wagowy w tkaninie włókien z recyklingu, tj. włókien pochodzących wyłącznie ze ścinków z wyrobów włókienniczych oraz od producentów odzieży lub z odpadów pokonsumpcyjnych (włókienniczych lub innych). Dostawca musi przedstawić dowód pochodzenia użytych włókien z recyklingu. 9

10 Uwagi na temat wdrożenia Kryteria oceny ofert: Zamawiający będą musieli w ogłoszeniu o zamówieniu i dokumentach przetargowych wskazać ile dodatkowych punktów zostanie przyznanych za spełnienie każdego z tych kryteriów. Na środowiskowe kryteria oceny ofert powinno przypadać w sumie co najmniej 10-15% łącznej liczby przyznawanych punktów. 10

11 4 Źródła informacji Decyzja Komisji z dnia 15 maja 2002 roku ustanawiająca ekologiczne kryteria przyznawania wspólnotowego oznakowania ekologicznego wyrobom włókienniczym oraz zmieniająca decyzję 1999/178/WE (2002/371/WE): Zmiana ekologicznego oznakowania wyrobów włókienniczych projekt sprawozdania końcowego z 13 lipca 2007 roku przedstawiony przez Asqual Worldwatch Institute: Amerykańska Agencja Ochrony Środowiska (EPA): Podręcznik zrównoważonych zakupów wyrobów włókienniczych: Doświadczenia duńskie. Najlepsze dostępne techniki w przemyśle odzieżowym i tekstylnym. Dokument przygotowany przez Duńską Agencję Ochrony Środowiska na zlecenie Europejskiego Biura IPPC i TWG Textile (2002): Deadly Chemicals in Cotton, raport przygotowany przez Environmental Justice Foundation przy współpracy z brytyjskim oddziałem Pesticide Action Network: Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 roku w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych: Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 roku w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91: Rozporządzenie Rady (WE) nr 1804/1999 z dnia 19 lipca 1999 roku uzupełniające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 w sprawie produkcji ekologicznej produktów ekologicznych oraz znakowanie produktów rolnych i środków spożywczych w celu włączenia produkcji zwierzęcej: Dyrektywa Rady z dnia 27 lipca 1976 roku w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (76/769/EWG): 11

12 (chemikalia impregnujące) Dyrektywa Rady 79/663/EWG z dnia 24 lipca 1979 roku uzupełniająca załącznik do dyrektywy Rady 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych: (chemikalia impregnujące) Dyrektywa Rady 83/264/EWG z dnia 16 maja 1983 roku zmieniająca po raz czwarty dyrektywę 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do ograniczeń wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych: (pentadbe & oktadbe) Dyrektywa 2003/11/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lutego 2003 roku zmieniająca po raz dwudziesty czwarty dyrektywę Rady 76/769/EWG w sprawie ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (eter pentabromodifenylu, eter oktabromodifenylu): (barwniki azowe) Dyrektywa 2002/61/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 lipca 2002 roku zmieniająca po raz dziewiętnasty dyrektywę Rady 76/769/ EWG w sprawie ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (barwników azowych): (niebieskie barwniki) Dyrektywa Komisji 2003/3/WE z dnia 6 stycznia 2003 roku odnosząca się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niebieskich barwników (dwunaste dostosowanie do postępu technicznego dyrektywy Rady 76/769/EWG) (tekst mający znaczenie dla EOG): (ołów) Dyrektywa Rady 89/677/EWG z dnia 21 grudnia 1989 roku zmieniająca po raz ósmy dyrektywę 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych: (kadm) Dyrektywa Rady 91/338/EWG z dnia 18 czerwca 1991 roku zmieniająca po raz dziesiąty dyrektywę 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych: (REACH) Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (ang. REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE i uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93, rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94 oraz dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE: 12

13 (REACH) Dyrektywa 2006/121/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 roku zmieniająca dyrektywę Rady 67/548/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych w celu dostosowania jej do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) oraz utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów: Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 roku dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli: Znak Öko-Tex Standard 100: Znak Öko-Tex Standard 1000: Oznakowanie Swan wyrobów włókienniczych i skórzanych: Bra Miljöval: kryteria ekologiczne dla wyrobów włókienniczych: Kryteria EKU dla wyrobów włókienniczych i skórzanych: Badanie kosztów i korzyści z zielonych zamówień publicznych w Europie, Öko-Institut & ICLEI 2007: Przyspieszenie rozwoju rynku tekstyliów ochronnych w Europie raport grupy roboczej na temat tekstyliów ochronnych. Opracowany w ramach przygotowania komunikatu Inicjatywa rynków pionierskich dla Europy {KOM(2007) 860 wersja ostateczna}: & Podręcznik opracowany na zlecenie Komisji Europejskiej przez ICLEI Samorządy na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju, 2008 r. Prawa autorskie, Redakcja: Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Środowiska G2, B-1049, Bruksela. Podziękowania: udostępnienie zdjęć Fleur Suijten (StockXchng) Wyłączenie odpowiedzialności: Komisja Europejska nie ponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności prawnej ani jakichkolwiek zobowiązań w związku informacjami przedstawionymi w niniejszym dokumencie. 13